UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVUSAOBRAĆAJNI FAKULTET

DOBOJ

Tema:

Principi sindikalnog organizovanja i različiti tipovi sindikata

Seminarski rad iz sociologije rada

Student: Mentori:Sadržaj:

Uvod......................................................................................................................31.0 Princip sindikalnog organizovanja..................................................................4

1.1 Granski princip organizovanja..............................................................41.2 Organizovanje sindikata na teritorijalnom principu..............................41.3 Organi u sindikalnoj organizaciji..........................................................5

2.0 Oblici sindikalnog organizovanja i djelovanja................................................62.1 Granski sindikat....................................................................................72.2 Nacionalna konferencija sindikata........................................................72.3 Međunarodna konfederacija slobodnih sindikata.................................82.4 Svetska sindikalna federacija................................................................82.5 Evropska sindikalna konfederacija........................................................8

3.0 Tipovi sindikata.............................................................................................10Zaključak.............................................................................................................11Literatura.............................................................................................................12

2

Uvod:

U vrijeme industrijske revolucije, krajem devetnaestog i pogetkom dvadesetog vijeka javlja se potreba za organizacijom radnika u cilju poboljšanja uslova rada i povećanja zarada. Prvi skupovi radnika organizovli su se uglavnom u Velikoj Britaniji i zemljama zapadne Evrope, bili su organizovani spontano i oni su bili osnova za stvaranje sindikata.

Sindikat je pravno lice kojim se za razliku od korporacije upravlja u skladu sa demokratskim principima: pravilom jedan član jedan glas. To je organizacija nastala sa ciljem da pregovara sa poslodavcem da izbori bolji status i zaštitu prava zaposlenih, odnosno da unapredi životni standard radnika.

U poslednjih 300 godina sindikati su se razvili u više formi - pod uticajem različitih ekonomskih i političkih dešavanja iz okruženja u kojem djeluju.Iako načini rada i djelovanja sindikata nisu isti, oni uglavnom uključuju:

Obezbeđivanje pogodnosti za članove: U razvijenim zemljama sindikati obezbeđuju pogodnosti za članove kroz obezbeđivanje pravne pomoći. Pružanja saveta u vezi edukacije, zaštite u radu, zastupanja u sporovima protiv poslodavaca itd.

Kolektivno pregovaranje: Vrlo važan segment djelovanja sindikata, kada sindikati pregovaraju sa poslodavcem u cilju definisanja odnosa između radnika i poslodavca.

Industrijske akcije: Sindikati mogu organizovati štrajk ili protest u cilju ispunjenja svojih zahtjeva.

Političku aktivnost: Sindikati mogu promovisati zakonska rešenja koja odgovaraju članovim sindikata kroz lobiranje, podršku određenim političkim partijama i kandidatima, anketiranjem građanja itd.

3

Principi sindikalnog organizovanja 

            Princip dobrovoljnosti je opšti princip sindikalnog organizovanja, o čemu svedoči i Konvencija broj 87 o sindikalnim slobodama i zaštiti sindikalnih prava. Treba razlikovati horizontalni (teritorijalni) način organizovanja od vertikalnog (profesionalnog) načina organizovanja. Lokalne i regionalne sindikalne asocijacije obrazuju se na osnovu teritorijalnog, a granske i konfederacijske – na osnovu profesionalnog principa organizovanja i delovanja. I strukovni sindikati, koji okupljaju radnike istog zanimanja ili profesije, organizuju se uz punu primenu principa vertikalne sindikalne solidarnosti.

 

            Za tzv. opšti sindikat karakterističan je poseban princip sindikalnog organizovanja. Članstvo se regrutuje iz svih grana i svih struka i zanimanja. Takvi sindikati su retki, jer ih razjedaju unutrašnji sukobi i različiti interesi.Sindikat opšteg tipa je godinama bio jedini oblik sindikalnog organizovanja u socijalističkim zemljama. U nekim od njih takvi sindikati još uvek deluju. Opšti sindikat ili sindikat opšteg tipa, primera radi, deluje i u Velikoj Britaniji, ali nema veliki uticaj na stanje industrijskih odnosa.Jedan od specifičnih oblika sindikalnog organizovanja su i nezavisni sindikati u preduzećima, koji često kritikuju i osporavaju rad i rezultate rada granskih i drugih sindikata, u čije članstvo ne žele da uđu.

            Savremene trendove sindikalnog organizovanja, između ostalog, karakteriše i granski princip organizovanja. Granski princip organizovanja doprinosi jačanju unutrašnje kohezije i solidarnosti unutar članstva, što mu omogućuje da uspešnije štiti prava i interese zaposlenih. Iako i u granskom sindikatu povremeno nastaju izvesni potresi, činjenica je da se oni uspešno rešavaju. Granski, odnosno profesionalni princip organizovanja iskazuje veću snagu i vitalnost u odnosu na teritorijalni princip organizovanja i delovanja.

Organizovanje sindikata na teritorijalnom principu, u savremenim uslovima, nema naročitu važnost. Savezi sindikata, koji imaju svoje lokalne i regionalne organizacije, suočeni su s teškoćama u vezi sa utvrđivanjem delokruga njihovih poslova i sveukupnih sindikalnih aktivnosti. Te aktivnosti se najčešće svode na zastupanje interesa članstva pred lokalnim organima vlasti i lokalnim i regionalnim udruženjima poslodavaca, na pružanje pravne pomoći članstvu i slično.

4

Organi u sindikalnoj organizaciji

Skupština sindikalne organizacije, Izvršni odbor, Nadzorni odbor i Sindikalni povjerenik (predsjednik sindikalne organizacije).

Skupština je najveći organ sindikalne organizacije i čine je svi članovi sindikalne organizacije. Skupština se obavezno saziva najmanje jedanput godišnje, a prema potrebi može se sazvati i ranije na zahtjev Izvršnog odbora ili najmanje jedne trećine članstva.

Izvršni odbor čine članovi koje bira sindikalna organizacija na svojoj skupštini. Prava i obaveze predsjednika i članova Izvršnog i Nadzornog odbora za vrijeme obavljanja sindikalne funkcije regulišu se opštim i posebnim kolektivnim ugovorom. Izvršni odbor broji pet članova.

Nadzorni odbor sindikalne organizacije vrši nadzor nad korišćenjem finansijskih i drugih sredstava i o tome informiše sindikalnu organizaciju. Nadzorni odbor čine članovi koje bira sindikalna organizacija, odnosno Skupština. Član Nadzornog odbora ne može biti istovremeno i član Izvršnog odbora i obrnuto. Sindikalna organizacija i Izvršni odbor dužni su da razmatraju izvještaje i zaključke Nadzornog odbora. Nadzorni odbor broji tri člana. 

Sindikalni povjerenik:

predstavlja i zastupa sindikalnu organizaciju; saziva sjednice Izvršnog odbora i njime rukovodi; odgovoran je za sprovođenje odluka i zaključaka Izvršnog odbora; zastupa zaposlene pred poslodavcem; aktivno učestvuje u radu Opštinskog odbora Sindikata prosvjete, nauke i

kulture ; organizuje razne akcije u cilju poboljšanja položaja zaposlenih; angažuje pravnog zastupnika u slučaju spora zaposlenog i poslodavca; posjećuje seminare koje organizuje sindikat; prati pravnu regulativu.

5

Oblici sindikalnog organizovanja i djelovanja

            Najznačajniji oblici sindikalnog organizovanja su:

sindikat u preduzeću granski sindikat

nacionalne konfederacije sindikata

međunarodna konfederacija sindikata.

 

            Sindikalno organizovanje u preduzeću je od posebne važnosti jer se u njemu, kao osnovnom subjektu privređivanja, odvijaju značajni oblici saradnje između zaposlenih i poslodavaca, sindikata i menadžmenta i slično. U postupku  uređivanja odnosa između vlasnika kapitala i vlasnika radne snage u preduzeću primenjuju se različiti modeli, od kojih su najpoznatiji: 1) anglosaksonski, odnosno ugovorni, 2) evropskokontinentalni, odnosno institucionalni i 3) kombinovani modeli. Prema prvom modelu, kolektivni radni odnosi uređuju se između uprave (menadžmenta) preduzeća i sindikata, u postupku kolektivnog pregovaranja. Interesi radnika štite se kolektivnim ugovorom, zbog čega oni nemaju razloga da participiraju u upravljanju preduzećem. Drugi koncept polazi od pretpostavke da radnici moraju biti uključeni u upravljanje preduzećem. To znači da radnici moraju imati svoje predstavnike u savetu zaposlenih, organima upravljanja i organima kontrole u preduzeću. Uloga sindikata u preduzeću je od perifernog značaja. Subjekt kolektivnog pregovaranja nisu sindikati u preduzeću nego granske sindikalne organizacije. Kolektivni radni odnosi, koji se uspostavljaju na nivou preduzeća, uređuju se granskim kolektivnim ugovorom, kao osnovnim oblikom kolektivnog pregovaranja. I najzad, treći model, tj. kombinovani sistem uređivanja odnosa između rada i kapitala u preduzeću, najzastupljeniji je u Francuskoj.

Socijalni partneri Francuske su dugo težili zakonskoj regulativi radnih odnosa, zbog čega je takva regulativa imala veći značaj od ugovornog uređivanja individualnih i kolektivnih prava i obaveza iz radnog odnosa, odnosno povodom radnog odnosa.

Takav sistem podrazumeva kombinovanu primenu anglosaksonskog i evropskokontinentalnog modela. Prema tom modelu, radnicima se omogućava da deluju preko saveta zaposlenih, kao i da imaju sindikalnog predstavnika ili sindikalnu sekciju u preduzeću. Osim toga, dopušta im se i mogućnost osnivanja nezavisnog sindikata u preduzeću. Od snage i organizovanosti tog sindikata zavisi ko će učestvovati u kolektivnom pregovaranju, budući da osnovni

6

kolektivni ugovor u preduzeću ne mora uvek biti ugovor koji se zaključuje na nivou preduzeća. To može biti i granski kolektivni ugovor. Sve zavisi od konkretnih prilika i stanja socijalnog partnerstva u preduzeću. Subjekt kolektivnog pregovaranja na nivou preduzeća može da bude i nezavisni sindikat, pod uslovom da je organizovan u preduzeću, da okuplja većinu radnika i da nije pod uticajem poslodavca.

Za razliku od evropske prakse, prema kojoj osnovni oblik sindikalnog organizovanja čini granski sindikat, u SAD, Japanu i nekim drugim zemljama osnovu sindikalnog organizovanja i delovanja čini sindikat koji se osniva u preduzeću.

            Granski sindikati organizuju se na nivou privredne grane, odnosno delatnosti i predstavljaju dominantan oblik sindikalnog organizovanja i delovanja. Granski, odnosno strukovni sindikati imaju bogatu tradiciju delovanja na evropskom prostoru, na kome se odnosi između rada i kapitala najčešće uređuju granskim kolektivnim ugovorom. Oni ne potcenjuju značaj svog delovanja ni u preduzeću, bez obzira na to što se odmeravanju snaga između poslodavaca i posloprimaca na granskom nivou pridaje veća važnost. Granske sindikalne centrale, zbog toga, u preduzećima imaju svoje poverenike, sekcije i klubove, preko kojih uspešnije štite prava i interese svoga članstva.

 

            Nacionalna konfederacija sindikata je savez granskih, a ređe i drugih sindikalnih udruženja. Osniva se u skladu s međunarodnim radnim standardima, utvrđenim odgovarajućim aktima MOR-a, a uz puno poštovanje principa dobrovoljnosti. Nacionalne kofederacije nemaju ujednačen odnos prema svome članstvu. Kod jednih je taj odnos centralizovan, a kod drugih decentralizovan. Centralizovane konfederacije svojim članicama mogu davati obavezna uputstva ili određivati uslove za davanje saglasnosti za zaključivanje granskih kolektivnih ugovora, za razliku od decentralizovanih konfederacija, koje mogu samo koordinirati pojedine aktivnosti svojih članica i davati im određene predloge, sugestije i preporuke. Pravilo je da se u jednoj državi osniva jedna nacionalna konfederacija sindikata. Međutim, ima zemalja u kojima se zbog ideoloških, političkih, verskih, istorijskih i drugih posebnosti osniva i po nekoliko konfederacija. U takve zemlje se ubrajaju Francuska, Nemačka, Italija, Švedska, Australija i druge. U Nemačkoj, Australiji i Švedskoj, na primer, deluju posebna nacionalna sindikalna udruženja za fizičku radnu snagu, odnosno za tzv. plave kragne, a posebna za nemanuelne radnike i službenike, odnosno za tzv. bele kragne.

Nazivima "plava kragna" i "bela kragna" potencira se razlika u odeći, koja se u procesu rada pojavljuje između manuelnih i ostalih (nemanuelnih) radnika.

7

            Na međunarodnom planu deluje veći broj sindikalnih konfederacija, organizovanih na globalnom ili regionalnom nivou. Većina ih je osnovana posle Drugog svetskog rata. Najreprezentativnija među njima je Međunarodna konfederacija slobodnih sindikata (MKSS), osnovana 1949. godine u Londonu. U njenom sastavu je oko 150 članica, koje deluju u više od 100 zemalja. Pokriva ogroman geografski prostor i ima više od 110 miliona članova. Pod njenim okriljem deluju skoro sve vodeće nacionalne konfederacije zapadnoevropskih zemalja, kao i konfederacije iz pojedinih zemalja Severne i Latinske Amerike, Azije i Afrike. U sastavu MKSS je i jedna australijska sindikalna organizacija.

 

            Na međunarodnom globalnom planu deluju i Svetska sindikalna federacija (SSF) i Svetska konfederacija rada (SKR). Prva je osnovana 1945. godine u Parizu i druga je po veličini i uticaju međunarodna konfederacija sindikata. Do 1949. godine okupljala je skoro sve značajnije sindikalne asocijacije u svetu. Međutim, te godine u Federaciji nastaje neočekivan rascep, zbog čega je napušta veliki broj sindikalnih centrala, među kojima je bio i Savez sindikata Jugoslavije, što je znatno oslabilo njen uticaj u međunarodnom radničkom pokretu. I pored toga, SSF i dalje okuplja veliki broj sindikalnih organizacija zemalja Azije, Afrike, Južne i Srednje Amerike i Istočne i Zapadne Evrope. Svetska konfederacija rada, za razliku od Svetske sindikalne federacije, tradicionalno okuplja sindikate čije je članstvo katoličke i protestantske veroispovesti. Osnovana je 1921. godine u Hagu. Udarnu snagu ove organizacije čine hrišćanske konfederacije sindikata pojedinih zemalja Zapadne Evrope i Latinske Amerike.

 

            Među konfederacijama koje deluju na međunarodnom regionalnom planu posebno mesto zauzima Evropska sindikalna konfederacija (ESK), osnovana 1975. godine u Briselu. Okuplja sindikalne centrale velikog broja evropskih zemalja. Dugo je bila zatvorena za zemlje Istočne i Centralne Evrope, zbog njihove opredeljenosti za izgradnju socijalizma. Napuštanjem koncepta socijalističkog razvoja i dirigovanog upravljanja privredom, vrata ESK postaju otvorena i za nacionalne sindikate evropskih postsocijalističkih zemalja. Već 1995. godine, na primer, toj konfederaciji pristupaju i odgovarajuće nacionalne sindikalne asocijacije Mađarske, Rumunije, Bugarske, Slovačke, Češke i Poljske.

 

8

            Međunarodne konfederacije sindikata pružaju nemerljiv doprinos utvrđivanju međunarodnih radnih standarda. Jačanjem multinacionalnih kompanija i integracionih tokova u svetu sve više se internacionalizuju i odnosi između rada i kapitala. Državne granice postaju pretesne za subjekte kolektivnog pregovaranja. Pojavljuju se i transnacionalni kolektivni ugovori. Kolektivno pregovaranje na nivou Evropske unije, na primer, postaje redovna aktivnost socijalnih partnera. Na taj način dolazi do transnacionalizacije i kolektivnih radnih sporova (industrijskih konflikata) i mehanizama za njihovo rešavanje. Međunarodne konfederacije sindikata su u takvim sporovima najprirodniji zastupnici prava i interesa zaposlenih.

9

Tipovi sindikata

Postoje uglavnom radnički, seljački i sindikati industrijalaca.

Radnički sindikati predstavljaju najmasovnije interesne asocijacije. Postoje različite sindikalne organizacije zaposlenih, opšte i posebne. Takođe postoje regionalne unije, što predstavlja horizontalno povezivanje, kao i federacije, koje označavaju vertikalno povezivanje sindikata. Načini djelovanja sindikata su višestruki, a najznačajniji su izborno učestvovanje, štrajk, te uticaj na političke institucije i javno mišljenje.

Seljački sindikati - Njihovi ciljevi uglavnom se svode na politiku protekcionizma, ali i druge ciljeve kojima bi se olakšao svakodnevni rad seljaka (npr.organizacija tržišta, planiranje itd). Svoje zahtjeve usmjeravaju prema vladi. Značaj seljačkih sindikata je veliki, a karakteristično je što načini borbe za ostvarenje ciljeva poprimaju nasilne i anarhistične oblike (npr. zaprečavanje puteva, demonstrativno uništavanje poljoprivrednih proizvoda i sl).

Organizacije industrijalaca i velikih trgovaca su svakako najmoćnije i najuticajnije, obzirom na raspoloživa ekonomska sredstva. Uticaj se ostvaruje u svim fazama političkog života, počevši od izbora pa do izvršavanja političkih odluka (finansiranje pojedinih stranaka i sl).

10

Zaključak:

Sindikat je profesionalna organizacija koja ima za cilj da brani zajedničke interese svojih članova. Sindikalizam je izvorno formiran kao apolitičan pokret, baziran na uvjerenju da su ekonomske metode borbe dovoljne za ostvarenje cilja radnika.

11

Literatura:

www.wikipedia.orgwww.sindikat.rswww.prosvjetasind.cg.yuwww.medfak.ni.ac.yu

www.knowledge-bank.org

 

12

13