Protekcjonizm Protekcjonizm i interwencjonizm i interwencjonizm
rolnyrolny
Dla współczesnej gospodarki rynkowej charakterystyczna jest ingerencja państwa ukierunkowana na stabilizację rynku rolno-żywnościowego oraz ochronę dochodów uzyskiwanych w rolnictwie.
„w krajach o gospodarce rynkowej polityka rolna jest formą interwencji państwa w żywiołowe funkcjonowanie mechanizmu rynkowego" [Kożuch B.]
„regulacja rynku rolnego jest obszarem polityki rolnej utożsamianej z pojęciem interwencjonizmu" [Adamowicz M.]
Przesłanki interwencjonizmu państwowego
wynikają z właściwości mechanizmu rynkowego, który zapewnia racjonalność gospodarowania w krótkim okresie czasu, dostosowując produkcję i podaż do popytu. Natomiast jest zawodny w odniesieniu do okresów drugich.
Zakres interwencjonizmu rolnego
Zakres zależy od modelu, do którego zbliżona jest gospodarka narodowa.
gospodarka wolnorynkowai odpowiadający jej
neoliberalny nury współczesnej ekonomii
gospodarka regulowanai odpowiadający jej
postkeynesowski nury współczesnej ekonomii
Żaden z tych modeli w praktyce me istnieje w czystej postaci. Istnieją modele mieszane, łączące zasady gospodarki wolnorynkowej z interwencjonizmem.
Zakres interwencjonizmu państwowego
Zakres interwencjonizmu państwowego wyznaczają cztery jego obszary:
polityka makroekonomiczna;
polityki gałęziowe i polityka mikroekonomiczna;
infrastruktura społeczno-gospodarcza;
kreowanie i upowszechnianie postępu naukowo-technicznego.
polityka makroekonomiczna
Obejmuje m.in..: stabilizację cen ochronę praw publicznych, pobudzanie popytu, przeciwdziałanie bezrobociu, eliminowanie sfer ubóstwa, równoważenie bilansu płatniczego, ochronę rynku krajowego, prywatyzację, politykę regionalną
polityki gałęziowe i polityka mikroekonomiczna
Szczególne znaczenie posiadają:
• polityka przemysłowa;
• polityka rolna;
• polityka bezpośredniego oddziaływania na zachowania jednostek gospodarczych.
infrastruktura społeczno-gospodarcza
ten obszar dotyczy przede wszystkim:• infrastruktury rynkowej;• infrastruktury technicznej, szczególnie w otoczeniu
rolnictwa. Rozwój infrastruktury obszarów rolniczych umożliwia
bowiem eliminowanie negatywnych zjawisk społeczno-ekonomicznych, które są dla nich charakterystyczne.
postęp naukowo-techniczny
Związany jest z koniecznością prowadzenia długofalowej polityki badań naukowych i działalności badawczo-rozwojowej
CeleCele interwencjonizmu
Specyficzne cele interwencjonizmu państwowego w rolnictwie wynikają z właściwości produkcji rolniczej.
Istotne różnice rolnictwa względem innych gałęzi:• długi cykl produkcyjny,• zależność od warunków przyrodniczych,• krótkotrwałe wykorzystywanie maszyn i urządzeń,• mniej korzystne warunki dostępu do kapitału,• ograniczone możliwości inwestowania,• istnienie struktur ekonomicznych oraz społecznych, które
nie nadążają za rozwojem innych działów gospodarki i generują problemy produkcyjne i socjalne, których nie sposób rozwiązać bez ingerencji państwa
Istotne różnice rolnictwa względem innych gałęzi:
• niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania
• nienadążanie w skali globalnej wzrostu produkcji rolnej za rozwojem całej gospodarki narodowej i wzrostem popytu na żywność,
• niższa w porównaniu z resztą gospodarki wydajność pracy w rolnictwie i produkcyjność innych czynników,
• niska elastyczność rolnictwa w zakresie struktury produkcji, jak i metod wytwarzania,
• dysparytet (nierówność) dochodów ludności rolniczej w stosunku do pozarolniczej, prowadzący do nadmiernych dysproporcji w poziomie życia oraz korzystaniu ze zdobyczy socjalnych.
CeleCele interwencjonizmu
CeleCele interwencjonizmu
- efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów wytwórczych
jest jednym z podstawowych warunków racjonalnego rozwoju produkcji rolniczej.
- zapewnienie społecznie akceptowanych dochodów rolniczych
ponieważ zaangażowane w rolnictwie czynniki produkcji są niżej opłacane niż w innych działach gospodarki, istnieje konieczność redystrybucji dochodów i zapewnienie producentom rolnym poziomu dochodów, który będzie społecznie akceptowany
CeleCele interwencjonizmu
- zapewnienie pożądanego poziomu wyżywienia społeczeństwa
dążenie do zrównoważonej podaży artykułów rolnych oraz zagwarantowanie cen, umożliwiających ich nabycie przez różne grupy społeczne (tzw. umiarkowanych cen) i tym sposobem zapewnienie pożądanego poziomu wyżywienia społeczeństwa
- zagwarantowanie bezpieczeństwa żywnościowego kraju
czyli taki stan rolnictwa i jego otoczenia, ich strukturę, poziom rozwoju i system powiązań, które pozwolą przeciwstawiać się negatywnym wpływom zewnętrznym (np. wywołanym przez konkurencję zagraniczną)
- ochrona środowiska naturalnego
Metody i środki interwencjonizmu
Dobór rolnego zależy od wielu czynników. Do najważniejszych zalicza, się poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju oraz charakter powiązań ze światową gospodarką.
Najważniejsze z nich:
• wspieranie cen rynkowych,• bezpośrednie i pośrednie wspieranie
dochodów rolniczych,
Wspieranie cen rynkowych
Wzrost poziomu dochodów rolniczych można uzyskać, obniżając koszty wytwarzania lub poprzez gwarantowanie określonego poziomu cen oraz dopłaty do cen rynkowych- przy czym poziom tych dopłat wyznacza różnica pomiędzy cenami wynegocjowanymi i cenami ukształtowanymi przez rynek
Ceny gwarantowanePozytywne rezultaty cen gwarantowanych:- eliminowanie wahań cenowych,- stabilizację, a następnie wzrost poziomu produkcji i
dochodów rolników,- większą skłonność do inwestowania i wprowadzania
innowacji,- ograniczanie importu produktów rolnych. Negatywne cechy gwarancji cenowych:- powodują konieczność ponoszenia kosztów utrzymania
ekonomicznie nieopłacalnej produkcji,- wywołują ryzyko wzrostu cen,- opóźniają proces dostosowywania struktury produkcji do
struktury popytu,- wywołują wzrost społecznych kosztów wytwarzania
wspieranie dochodów rolniczych
polega na stosowaniu dopłat wyrównawczych do swobodnie kształtowanych na rynku cen do poziomu, który jest uważany za właściwy. Dopłaty wyrównawcze pokrywane są z budżetu państwa i wpływają bezpośrednio na poziom dochodów rolniczych. Zatem konsumenci kupują żywność po niższych cenach, a podatnicy pokrywają koszty tych dopłat.
Wykorzystywane instrumenty oddziaływania państwa na
rolnictwo Do instrumentów wewnętrznych zalicza się:1. Subwencje do produktów rolnych / dopłaty
bezpośrednie2. Subwencje do środków produkcji:w formie ● stałych dopłat
(subwencje do paliw w określonych granicach zużycia) oraz
● zmiennych dopłat(tańsze kredyty dla rolnictwa)
3. Bezpośrednie regulacje ilościowe za pomocą systemu kwotowego
Wykorzystywane instrumenty oddziaływania państwa na
rolnictwo
4. Bezpośredni interwencjonizm rynkowy – obejmuje:• subwencjonowanie produktów rolnych
• stabilizację cen zarówno dla producentów, jak i konsumentów, wyróżnia się:
◊ stabilizację wahań sezonowych ◊ stabilizację wahań przypadkowych
Wybór i ewolucja instrumentów
Zasadniczy cel interwencji a więc podtrzymywanie dochodów rolników ponad poziom wynikający ze swobodnej gry rynkowej, pozostaje taki sam.
Zrezygnowano z dodatkowego celu, jakim była próba stabilizacji cen rynkowych w aspekcie ich poziomu, a zwłaszcza zmienności. Przede wszystkim głównym trendem zmian jest to, że konsekwentnie odchodzi się od stosowania metod interwencji poprzez rynek.
Definitywnie odstąpiono od interweniowania poprzez ustalanie cen czy też bezpośrednie oddziaływanie na nie: Plan Mansholta, Programu Mac Sharry'ego
Wybór i ewolucja instrumentów
Obecna faza interwencjonizmu to stopniowe upowszechnianie metod oddziaływania na dochody rolników poza mechanizmem rynkowym. Wiąże się to z ugruntowanym już poglądem, iż interwencjonizm to w istocie określona forma transferu dochodów zebranych w formie podatków w działach pozarolniczych na rzecz dochodów rolników.
Kwestią wyboru jest jedynie upraszczanie i obniżanie kosztów metod tych transferów.
Wybór i ewolucja instrumentów
Ważną rolę odgrywa w tym procesie obszar swobody w zakresie wyboru zasad i metod interwencjonizmu przez państwa i systemy.
Wyróżnia się 3 czynniki wyboru (Frenkel, Hunek, Tomczak):- poziom rozwoju gospodarczego
- zatrudnieni w rolnictwie
- wydatki na żywność
Wyróżnia się 3 czynniki wyboru
- poziom rozwoju gospodarczego- zatrudnieni w rolnictwie- wydatki na żywność
Z punktu widzenia interwencjonizmu zasadnicze znaczenie ma poziom dochodów jednostkowych uzyskiwanych w działach pozarolniczych jako baza do poboru sumy składki podatkowej przeznaczonej na cele interwencjonizmu w rolnictwie.
Im niższy ogólny poziom jej rozwoju, tym bardziej każde zakłócenie w funkcjonowaniu i rozwoju rolnictwa jest odczuwane przez całą gospodarkę i większość społeczeństwa.
Wyróżnia się 3 czynniki wyboru- poziom rozwoju gospodarczego
- zatrudnieni w rolnictwie- wydatki na żywność
udział zatrudnionych i utrzymujących się w rolnictwie w pozostałym zatrudnieniu i utrzymywaniu się z pozarolniczych źródeł dochodów.
Wskaźnik ten ma istotne znaczenie w aspekcie subiektywnego odczucia wyrównywania niesprawiedliwości w rezultacie transferu dochodów do rolnictwa za pomocą określonych metod interwencjonizmu.
Oczywistym jest, iż im większa jest baza sumy składki
podatkowej i im niższe są relatywne wskaźniki
zatrudnienia w rolnictwie, tym większy jest
dochodowy efekt interwencji w rolnictwie. Wiąże się z
tym wyższa ocena sprawności i skuteczności w
osiąganiu celów interwencji, lepsza ocena polityczna.
Wyróżnia się 3 czynniki wyboru
- poziom rozwoju gospodarczego- zatrudnieni w rolnictwie- wydatki na żywność
Wyróżnia się 3 czynniki wyboru- poziom rozwoju gospodarczego- zatrudnieni w rolnictwie
- wydatki na żywność
Im niższy jest udział wydatków na żywność w sumie przeciętnych wydatków, tym zakres, zasady i metody interwencji są bardziej obojętne dla społeczeństwa.