mała zmiana
– czyli skuteczny rozwój lokalny
duży zysk
okladka Malej zmiany.indd 1 2011-12-19 13:56:02
Wydawca: Instytut Adama Mickiewicza, Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli
Redakcja: Marta Dąbrowska, Joanna Bębenkowska
Tłumaczenie: Magdalena Dąbrowa
Korekta tekstu: Maria Gajda
Projekt i skład: Piotr Kloc
Druk: Drukarnia Braci Grodzickich S.J.
Warszawa, grudzień 2011
ISBN: 978-83-60263-82-5
Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli
Siedziba Punktu:
ul. Krucza 16/22
00-526 Warszawa
tel.: (+48 22) 111 00 14
www.europadlaobywateli.pl
Instytut Adama Mickiewicza
ul. Mokotowska 25
00-560 Warszawa
www.iam.pl
www.culture.pl
Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego
Avenue du Bourget 1
BOUR 04/13
BE-1140 Bruksela
tel.: +32 (0) 2 299 11 11 – centrala
http://eacea.ec.europa.eu/citizenship/index_en.php
W publikacji wykorzystano artykuły opublikowane na stronach internetowych beneficjentów
Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną.
Wstęp 4
Miasta i gminy 6Tożsamość obywatelska – tożsamość miast 7
Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich
10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja) 11
Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich
Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne 15
Multifaced Twin Towns 19
Fundacje i stowarzyszenia 24Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole 25
Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego
Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia 29
European Clubs Make a Difference 35
Wspólna historia 38Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego 39
Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska
Trasa pamięci 45
Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja 49
Noc i mgła 53
Projekty realizowane w Programie Europa dla Obywateli to działania sportowe i artystyczne, młodzieżowe i międzypo-
koleniowe, edukacyjne i integracyjne, poświęcone pamięci historycznej i nowatorskie. Są one bardzo różnorodne, ale
wszystkie mają jeden wspólny mianownik – jest nim współpraca dla rozwoju regionalnego.
Rozwój lokalny we współpracy międzynarodowej to cel twórców Programu Europa dla Obywateli. Jego poszczególne
działania dostosowane są do potrzeb różnych beneficjentów. Aplikować mogą przedstawiciele administracji lokalnej,
organizacji pozarządowych, instytucje edukacyjne, muzea, ośrodki kultury, ośrodki sportowe – a więc jednostki mają-
ce osobowość prawną.
Podczas realizacji projektów polscy beneficjenci dzielą się swoją wiedzą, czerpią z doświadczenia instytucji i organi-
zacji, z którymi współpracują, ale przede wszystkim zmieniają środowisko, w którym żyją i pracują.
Według badań przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon-Jawor w 2010 roku, w Polsce zarejestrowanych jest
ponad 100 tys. stowarzyszeń i fundacji. Zgodnie z najnowszymi wynikami badania Stowarzyszenia, w 2010 roku 12%
Polaków było zrzeszonych w różnego rodzaju stowarzyszeniach i grupach, 16% nieodpłatnie poświęcało na ich rzecz
swój czas lub świadczyło pracę, a 54% wspierało je materialnie. Badania obejmują oczywiście działalność w ramach
funkcjonujących fundacji czy stowarzyszeń. Tymczasem zaangażowanie społeczne nie musi być związane z żadną
instytucją.
Nadrzędnym celem projektów realizowanych przez beneficjentów Programu Europa dla Obywateli jest najczęściej
zachęcenie obywateli do odpowiedzialności i działalności na rzecz swojego środowiska lokalnego oraz jego rozwoju
we współpracy międzynarodowej.
Bez wątpienia na zadowolenie społeczne wpływają czynniki ekonomiczne. Według Europejskiego Komitetu Ekono-
miczno-Społecznego zaangażowanie społeczne ma znaczny wpływ na wzrost poczucia zadowolenia obywateli. Od-
powiedzialność za swój region przynosi nie tylko korzyści finansowe – w postaci inwestycji. Przekłada się ona również
na bardziej odpowiedzialne życie obywateli i dbałość o dobro wspólne.
Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z przykładami zrealizowanych projektów, które mogą zainspirować do
realizacji własnych przedsięwzięć.
Wymiana doświadczeń oraz możliwość budowania relacji społecznych i biznesowych podczas projektów finansowa-
nych z Programu Europa dla Obywateli to szansa, którą warto wykorzystać.
Marta Dąbrowska
Punkt Kontaktowy Europa dla Obywateli
5
MIASTA I GMINY | Tożsamość obywatelska – tożsamość miast 7
Tożsamość obywatelska
– tożsamość miast
Rozważając kwestię tożsamości miasta, należy wziąć pod uwagę co najmniej trzy główne aspekty: jego historię
i związane z nią uwarunkowania ekonomiczne, kulturowe i społeczne, kondycję lokalnego przemysłu oraz aktywność
lokalnych organizacji pozarządowych. O ile decydujący wpływ dwóch pierwszych elementów na pojęcie tożsamości
miasta nie ulega wątpliwości, o tyle znaczenie trzeciego dopiero niedawno zaczęło być należycie doceniane.
Lokalne organizacje pozarządowe są najbardziej widocznym przejawem aktywności obywatelskiej wśród mieszkań-
ców miast. Zawiązywanie się i istnienie tego typu organizacji świadczy o podejmowaniu przez lokalną społeczność
prób kształtowania otaczającej ją rzeczywistości. W Polsce, kraju o stosunkowo młodej demokracji, nadal istnieje
ogromna potrzeba budowania społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza w kontekście uświadamiania obywatelom
ich realnego wpływu na sytuację w mieście czy kraju. Brak wiary w skuteczność, a tym samym sensowność podej-
mowania oddolnych działań jest wciąż zbyt powszechny. Sytuacja ta ulega na szczęście stopniowej i systematycznej
poprawie wraz ze wzrostem efektywności projektów realizowanych przez istniejące organizacje pozarządowe. Wzrost
skuteczności tych działań jest jednak ściśle związany z możliwością nawiązywania współpracy z organami admi-
nistracji publicznej. Ogromne znaczenie trzeciego sektora dla rozwoju społeczeństw jest zauważane przez władze
zarówno na poziomie samorządowym, rządowym jak i europejskim. Dzięki temu powstało – i wciąż powstaje – wiele
narzędzi umożliwiających współpracę międzysektorową, co z kolei pozwala na realne wdrażanie oddolnych inicja-
tyw społecznych. Wymierne efekty takich inicjatyw sprawiają, że w społeczeństwie rozwija się poczucie tożsamości
i odpowiedzialności obywatelskiej. Stanowi to doskonały impuls do podejmowania nowych aktywności i powstawania
kolejnych organizacji.
Bardzo ciekawym przykładem znaczenia wpływu aktywności społecznej mieszkańców na życie miasta jest trans-
formacja, którą przeżywa obecnie Łódź. Miasto uchodzące niegdyś za europejskie centrum włókiennictwa musiało
się zmierzyć z upadkiem wielkiego przemysłu, co pociągnęło za sobą daleko idące skutki ekonomiczne i społeczne.
Gwałtowne zubożenie lokalnej społeczności, wzrost bezrobocia, postępująca dewastacja architektury – to wszyst-
ko sprawiło, że Łódź została postawiona przed pytaniem: co dalej? Jaki kierunek rozwoju wybrać? Z odpowiedzią
przyszły nieoczekiwanie właśnie organizacje pozarządowe, które niejednokrotnie inspirując się z postindustrialnym
dziedzictwem, pchnęły miasto w kierunku kultury i sztuki. Ulice i poprzemysłowe budynki Łodzi z roku na rok stawały
się areną coraz większej liczby festiwali i inicjatyw artystycznych. Wydarzenia kulturalne okazały się istotnym ele-
mentem życia i wizerunku miasta, wpływając w ten sposób na kształtowanie się jego nowej tożsamości. Taki rozwój
wypadków był z kolei inspiracją dla władz samorządowych w kontekście możliwości zagospodarowania rewitalizo-
wanych budynków poprzemysłowych. Najlepszym przykładem może być plan rewitalizacji kompleksu byłej elektrocie-
płowni EC1, która ma stać się jednym z kluczowych elementów nowego, kulturalno–naukowego centrum miasta.
Jest to tylko jeden z wielu przypadków przenikania się tożsamości obywatelskiej z tożsamością miasta, który do-
skonale obrazuje, jak wielki wpływ na jej kształtowanie mogą mieć inicjatywy obywateli przy odpowiednim wsparciu
władz publicznych.
Marta Borowska
Pałac Młodzieży im. Juliana Tuwima w Łodzi
MIASTA I GMINY | Tożsamość obywatelska – tożsamość miast 9
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich
10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja)
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:21.04.2011-22.07.2011
16 097,13 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Urząd Gminy Żukowo
ul. Gdańska 52
83-330 Żukowo
e-mail: [email protected]
www.zukowo.pl
MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich | 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja) 11
10-lecie partnerstwa gmin
Żukowo (Polska), Wendelstein
(Niemcy) i Saint Junien (Francja)
Z okazji 10-lecia partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja), w maju 2011 roku
polska gmina gościła delegację zaprzyjaźnionych reprezentantów miast partnerskich. Podczas pobytu goście mogli
zobaczyć jak funkcjonuje i rozwija się gospodarka w gminie Żukowo (burmistrzowie odwiedzili hale produkcyjne firm
Unilever Polska w Baninie oraz Interplastic w Tuchomiu). Dowiedzieli się również więcej na temat kultury i pomocy
społecznej, uczestnicząc w seminariach przygotowanych przez urzędników gminy Żukowo. Wymiana doświadczeń
dotyczyła przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i bezrobociu. Poruszono także kwestię zwalczania ubóstwa.
Przedstawiono funkcjonowanie pomocy społecznej w trzech gminach partnerskich. Wskazano rolę wolontariatu jako
jedną z ważniejszych form niesienia pomocy potrzebującym. Przedstawiciele gminy zaprosili także do zapoznania się
z dorobkiem kulturalnym i artystycznym Żukowa.
27 maja, w ramach obchodów 10-lecia przyjaźni miast partnerskich odbył się Jarmark Przyjaźni nad jeziorkiem
w Żukowie. W programie znalazły się występy polskich i zagranicznych grup muzycznych z miast partnerskich, po-
kazy taneczne oraz koncert w wykonaniu Gminnej Orkiestry Dętej z Żukowa. Na stoiskach prezentowano wyroby re-
gionalne: kaszubski haft, specjały kulinarne Żukowa, a także francuskie sery, wino, wędliny, chleb z miejscowości
Rausbersried oraz niemiecki browar.
Goście odwiedzili również Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku, a burmistrzowie zostali zaproszeni
do wspólnego przygotowania i wypieczenia chleba symbolizującego współpracę partnerską.
Organizatorem obchodów był Gminny Ośrodek Kultury oraz Urząd Gminy w Żukowie. W wyniku spotkania podpisane
zostało trójporozumienie z gminami partnerskimi.
Mocne strony projektu
Podczas krótkiego spotkania współpracujących gmin poruszono kilka bardzo ważnych tematów dotyczących społeczności lokalnych. Wymiana doświadczeń i pomysłów
na przyszłość zaowocowała podpisaniem porozumienia dotyczącego wspólnych działań.
Nawiązanie długofalowej współpracy międzynarodowej to szansa na rewolucyjne zmiany w akty-
wizacji mieszkańców i rozwoju lokalnego społeczeństwa obywatelskiego.
MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.1 – Spotkania mieszkańców miast partnerskich | 10-lecie partnerstwa gmin Żukowo (Polska), Wendelstein (Niemcy) i Saint Junien (Francja) 13
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich
Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:01.04.2009-31.03.2010
8 557 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Urząd Miasta Łodzi, Biuro Promocji Turystyki i Współpracy z Zagranicą
ul. Piotrkowska 87
90-423 Łódź
e-mail: [email protected]
www.lodz.pl
MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne
Poszukiwanie nowej
tożsamości przez miasta
postindustrialne
Przed miastem Łódź, wraz z jego bogactwem historycznym, stoi wiele możliwości i nowych wyzwań. Jednym z nich
jest stworzenie tożsamości miasta, której podstawą są tradycja i członkostwo w Unii Europejskiej. Projekt „Poszuki-
wanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne” jest jednym z kroków podejmowanych przez Łódź w celu
budowania aktywnego społeczeństwa obywatelskiego.
Wśród uczestników konferencji znaleźli się przedstawiciele miast Tampere (Finlandia), Chemnitz (Niemcy) i Łódź.
U podstaw rozwoju tych miast leży przemysł włókienniczy, będący podporą ich ekonomicznej, społecznej i politycznej
egzystencji. Dziedzictwo przemysłowe nadal jest bardzo ważnym elementem, który nie może zostać pominięty przy
kształtowaniu koncepcji nowej tożsamości. Organizacja konferencji stała się doskonałą okazją do dyskusji na temat
historii oraz przyszłości tworzonej na bazie doświadczeń zdobytych w przeszłości.
Konferencja była punktem wyjścia do refleksji nad kształtowaniem tożsamości mieszkańców zarówno na poziomie
lokalnym, jak i międzynarodowym. Chęć wspólnej pracy stała się impulsem do spotkania przedstawicieli władz wspo-
mnianych miast, ekspertów do spraw rewitalizacji (architekci, urbaniści), naukowców i znawców dziedziny włókien-
nictwa, artystów rzemiosła włókienniczego, organizacji i grup obywatelskich biorących aktywny udział w kształtowa-
niu tożsamości miast.
Konferencja odbyła się w dniach 15-17 kwietnia 2009 roku w Łodzi i wzięło w niej udział 132 uczestników.
Pierwszy dzień konferencji został poświęcony kulturze i historii. Spotkanie odbyło się w Muzeum Miasta Łodzi. Sesję
konferencyjną uroczyście otworzył Prezydent Miasta Łodzi Jerzy Kropiwnicki. Każde z miast przedstawiło prezentację
na temat kultury i historii.
Druga część konferencji zatytułowana „Znaczenie dziedzictwa architektonicznego dla tożsamości miast – rewitaliza-
15
cja i adaptacja budynków postindustrialnych na nowe cele” odbyła się w Instytucie Europejskim przy ul. Piotrkowskiej.
Moderatorem tej części był architekt miasta Marek Lisiak. Tampere rozpoczęło prezentację informacją na temat plano-
wania przestrzennego w swoim mieście. Następnie przedstawiona została historia Tampere – „Od miasta industrial-
nego do miasta wiedzy”.
Trzecia część konferencji, zatytułowana „Tradycja podstawą dla nowych możliwości”, odbyła się w Centralnym Mu-
zeum Włókiennictwa w Łodzi. Zagadnienie relacji pomiędzy dziedziną przemysłu i sztuki włókienniczej cieszyło się
ogromnym zainteresowaniem uczestników. Po odczytach i prezentacjach mogli oni zwiedzić unikatową wystawę je-
dwabiu malowanego – jedną z ekspozycji w Centralnym Muzeum Włókiennictwa.
Zgodnie z tytułem konferencji głównym zagadnieniem projektu było poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta,
których historię ukształtował przemysł, zwłaszcza włókienniczy. Uczestnicy projektu rozmawiali o czynnikach, które
miały wpływ na kształt rozwoju poszczególnych miast. Kontekst historyczny stanowił punkt wyjścia do omówienia
zagadnień współczesnych, takich jak rewitalizacja i ochrona dziedzictwa architektonicznego.
W wyniku konferencji powstały:
• strona internetowa konferencji „Tworzenie tematycznych sieci miast partnerskich”. Zostały na niej umieszczone
wszystkie dostępne informacje oraz materiały na temat konferencji. Forum internetowe umożliwiające komunika-
cję wstępnie podzielono na trzy bloki tematyczne odpowiadające podziałowi konferencji: historia i kultura, rewita-
lizacja obiektów postindustrialnych oraz włókiennictwo;
• 20-stronicowa publikacja zawierająca artykuły dotyczące prezentacji przedstawionych podczas konferencji. Część
artykułów zredagowali autorzy wystąpień, część zaś została przygotowana przez miasto Łódź na podstawie na-
grań audio lub prezentacji. Publikacja została wydana w nakładzie 1000 sztuk. Część egzemplarzy przekazano do
miast partnerskich Chemnitz i Tampere, a także do pozostałych partnerów zaangażowanych w organizację konfe-
rencji oraz do uczelni wyższych na terenie Łodzi.
Mocne strony projektu
Wykorzystanie historycznych obiektów architektonicznych do przeprowadzenia kon-
ferencji to oryginalny pomysł, który niewątpliwie wpłynął na atrakcyjność projektu i aktualność
omawianych zagadnień. Refleksja na temat budowania tożsamości mieszkańców
w odniesieniu do historii lokalnej oraz europejskiej to doskonała forma integracji europej-
skiej i budowania społeczeństwa obywatelskiego.
MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Poszukiwanie nowej tożsamości przez miasta postindustrialne 17
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich
Multifaced Twin Towns
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:01.06.2010-30.11.2010
15 393,53 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Urząd Miasta Radomska, Biuro Strategii i Rozwoju
ul. Tysiąclecia 5
97-500 Radomsko
e-mail:[email protected]
www.multifaced.radomsko.pl
MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns
Multifaced Twin Towns
Celem projektu „Multifaced Twin Towns” zrealizowanego przez Urząd Miasta Radomska było wspieranie i rozwijanie
między miastami sieci tematycznych, utworzonych na bazie zeszłorocznej konferencji „Golden ideas for creativity”.
Inicjatywa ta miała pogłębić istniejącą współpracę oraz wypracować nowe obszary działań. Kolejnym priorytetem było
wskazanie najlepszych praktyk w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, pogłębienie dialogu między-
kulturowego i zwiększenie świadomości na temat demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego poprzez aktywi-
zację w rożnych dziedzinach życia społecznego.
Partnerami projektu były miasta: Lincoln (Anglia), Makó (Węgry), Wozniesensk (Ukraina), Mickūnai (Litwa) oraz Hesse-
qua (Republika Południowej Afryki).
Projekt „Multifaced twin towns” składał się z trzech wydarzeń, które odbyły się w Radomsku latem i jesienią 2010
roku:
• Open Art Festival Radomsko (Międzynarodowy Festiwal Artystyczny);
• International Soccer Tournament (Międzynarodowy Turniej Piłki Nożnej);
• Your Voice – Your Future (Twój głos – Twoja przyszłość).
Podczas pierwszego wydarzenia – Open Art Festival – odbyły się warsztaty (taneczne, wokalne, kulturalne i integra-
cyjne, fotograficzne i dla DJ-ów), występy młodzieżowe, wystawa fotografii oraz finałowe przedstawienie. Zorganizo-
wano również zwiedzanie Radomska. W wydarzeniu uczestniczyli mieszkańcy Radomska, Lincoln i Wozniesenska.
W zależności od zainteresowań można było wybrać jedną z następujących grup warsztatów:
• warsztaty taneczne;
• ZOOM – warsztaty fotograficzne;
• warsztaty wokalne;
• warsztaty dla DJ-ów.
Wszyscy uczestnicy wzięli ponadto udział w warsztatach integracyjnych przygotowujących do pracy w międzynaro-
dowym środowisku. Praca w małych grupach, jak również wymiana doświadczeń, pozytywnie wpłynęła na stosunki
19
między uczestnikami oraz umożliwiła obcowanie z inną kulturą i wzajemne poznanie. Była to również wspaniała okazja
do integracji różnych grup uczestników. Powstała wystawa zdjęć ze wszystkich miast biorących udział w projekcie. Na
wystawie zaprezentowano także prace wykonane przez uczestników warsztatów fotograficznych zebrane pod wspól-
nym tytułem „Radomsko w oczach Europy”. Po festiwalu wystawę przeniesiono do Miejskiego Domu Kultury, gdzie
przez dwa tygodnie była otwarta dla zwiedzających.
Drugiego dnia odbyło się finałowe przedstawienie „Limarawo” dostępne dla wszystkich. W ramach tej części festi-
walu każdy kraj miał okazję zaprezentować przygotowaną przez siebie część artystyczną. Brytyjska grupa pokazała
umiejętności swoich DJ-ów z wykorzystaniem nowoczesnej, klasycznej i ludowej muzyki oraz występ wokalny. Ukra-
ińska prezentacja składała się z klasycznego i ludowego tańca przeplatanego występami wokalnymi. Reprezentacja
z Radomska przygotowała bardzo bogaty program, na który składały się: pokaz taneczny (taniec współczesny) oraz
występy wokalne. Na koniec festiwalu wszyscy uczestnicy z Lincoln, Wozniesenska i Radomska wystąpili razem – wy-
konali wspólnie układ taneczny i zaśpiewali w językach wszystkich krajów uczestniczących w projekcie. Występ ten
został przygotowany podczas warsztatów.
W ramach drugiego wydarzenia – Międzynarodowego Turnieju Piłkarskiego – zorganizowane zostały rozgrywki pił-
karskie i zabawa na boisku, która zgromadziła ponad stu młodych pasjonatów piłki nożnej. W turnieju udział wzięły
miasta: Radomsko, Egliszki, Wozniesensk, Hessequa i Gomunice. Najważniejszą metodą współpracy stosowaną pod-
czas turnieju była gra fair play. Podczas dwudniowego turnieju rozegrano dwa mistrzostwa, oddzielnie dla dziewcząt
i chłopców. Każda drużyna składała się z kilku narodowości. Warto podkreślić, że idea sportowej rywalizacji bardzo
przypadła do gustu mieszkańcom Radomska, którzy tłumnie gromadzili się na stadionie podczas rozgrywek.
Podczas trzeciego wydarzenia – konferencji „Twój głos – Twoja przyszłość” – odbyły się: sesja plenarna, debata,
warsztaty oraz wystawa plastyczna plakatów demokratycznych. Uczestniczyli w niej reprezentanci Radomska, Makó
i Lincoln. Dwudniową konferencję otworzyła sesja plenarna, która była dostępna dla szerokiej publiczności. Tłumaczo-
no ją na trzy języki. Przedstawiciele wszystkich miast uczestniczących w konferencji zaprezentowali przykłady oby-
watelskich działań podejmowanych w ich krajach i miastach. W tej części uroczystości wzięli udział przedstawiciele
władz lokalnych oraz instytucji młodzieżowych. Po sesji plenarnej odbyła się debata zatytułowana „Obrady okrągłego
stołu”. Poruszono tematy dotyczące działalności młodych ludzi w społeczeństwie obywatelskim. Dyskusja obejmowa-
ła m.in. zagadnienie zaangażowania społecznego młodzieży w ich krajach i miejscowościach oraz roli rodziny, szkoły
i społeczności lokalnej w kształtowaniu postawy obywatelskiej.
Drugi dzień konferencji podsumowywał wnioski wypracowane poprzedniego dnia. Na ich podstawie młodzież, pracują-
ca w międzynarodowych grupach warsztatowych, przygotowała plakaty o tematyce związanej z pojęciem demokracji.
Podczas warsztatów uczestnicy dzielili się swoją wizją społeczeństwa demokratycznego i aktywnego obywatelstwa
europejskiego.
MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns 21
Mocne strony projektu
Dzięki różnorodności metod pedagogicznych zastosowanych podczas projektu zagad-
nienia dotyczące młodzieży opracowane zostały w interesujący i skuteczny sposób. Integracja międzynarodowa i aktywizacja młodzieży to nie tylko doraźny skutek spotkania, ale także
przyczynek do długofalowej współpracy.
MIASTA I GMINY | Działanie 1, Poddziałanie 1.2 – Sieci miast partnerskich | Multifaced Twin Towns 23
FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole 25
Uczniowie rządzą
– czyli obywatele w szkole
Kto pozytywnie ocenia swoją pracę? Jak polubić swoje miasto? Co zrobić, żeby młodzi ludzie lubili swoją szkołę?
Osiemnastowieczny niemiecki filozof Johann Gottlieb Fichte znalazł wspólną odpowiedź na wszystkie te pytania – po-
jęciu aktywnej zmiany przeciwstawił bierną negację.
Bierność oznacza negację. Aktywność to zmiana. A więc – działajmy i zmieniajmy nasze otoczenie na lepsze.
Liderzy projektów społecznych prześcigają się w pomysłach na działania zmieniające otoczenie, w którym żyjemy,
pracujemy i uczymy się, ale przede wszystkim zachęcają do wspólnej aktywności.
Czy uczniowie, marząc o niezależności i możliwości decydowania o sobie, pamiętają o tym, że idea samorządów
szkolnych to pierwszy krok do samorządności? Nie trzeba być radnym, burmistrzem czy prezydentem, aby mieć
wpływ na funkcjonowanie instytucji w swoim kraju.
W każdej sprawnie działającej placówce już od najmłodszych lat uczniowie spotykają się z dwiema formami samorzą-
dów: klasowym i szkolnym, wybieranych w demokratycznych wyborach. Warto, aby dostrzegali, że już w szkole stają
się twórcami życia społecznego.
Do samorządów klasowych i szkolnych należy wiele praw i obowiązków. Uczniowie poznają w ten sposób procedury
pracy szkoły. Mogą wnosić swoje postulaty. Mają także wgląd do prac nad statutem, programem wychowawczym,
profilaktycznym, programem rozwoju szkoły. Są też stroną w rozmowach z dyrekcją szkoły i nauczycielami, pełnią
funkcje reprezentacyjne w czasie różnych uroczystości. Uczniowie uczą się odpowiedzialności za podjęte decyzje, ale
przede wszystkim mogą osobiście wpływać na zmiany w funkcjonowaniu instytucji, w której się uczą.
W szkołach działają także różne organizacje – uczniowie przechodzą w nich pierwsze przygotowanie do zarządzania,
którego uczyć się potem będą na studiach i w pracy zawodowej. Kluby Europejskie działające przy niektórych szko-
łach to szansa na zdobycie dodatkowych umiejętności. Uzupełniając lekcje wiedzy o społeczeństwie, gdzie uczniowie
poznają teorię na temat samorządności w Polsce, Kluby Europejskie zajmują się organizowaniem spotkań z polityka-
mi, przedstawicielami urzędów miasta i gmin. W niektórych placówkach organizowane są nawet zajęcia umożliwiają-
ce udział w otwartych posiedzeniach rad gminy i sejmików wojewódzkich.
Zajęcia pozaszkolne organizowane we współpracy z organizacjami pozarządowymi czy samorządem to bez wątpie-
nia wzajemna korzyść. Fakt, iż wypracowane podczas debat postulaty są oficjalnie przekazywane do włodarzy lokal-
nych i regionalnych, jest nie tylko szansą dla uczniów przygotowujących się do samodzielnego podejmowania decyzji,
to także z pewnością pomoc w podejmowaniu decyzji realnie odpowiadających na zapotrzebowanie społeczne.
Bierność oznacza negację. Aktywność to zmiana! Bądźmy aktywni w swoim środowisku!
Piotr Zimoch
Koordynator Szkolnego Klubu Europejskiego
Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Sobkowie
FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Uczniowie rządzą – czyli obywatele w szkole 27
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa
obywatelskiego
Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:01.08.2010-31.07.2011
20 166,69 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego
ul. Nowy Świat 63
00-042 Warszawa
e-mail: redakcja@krytykapolityczna
www.krytykapolityczna.pl
FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia
Transformacje – trzy kraje,
trzy doświadczenia
Projekt „Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia” to współpraca partnerów z trzech krajów:
• Polski – Stowarzyszenia im. Stanisława Brzozowskiego („Krytyka Polityczna”) z Gdańska, Warszawy, Cieszyna;
• Niemiec – The Absence of Art z Berlina;
• Czech – Občanské sdružení EducationTalentCulture z czeskiego Cieszyna.
Dodatkowo w projekt wplecione zostały wątki z Kijowa, co pozwoliło poszerzyć kontekst i aktualność tematyki trans-
formacji w odniesieniu do krajów Unii Europejskiej.
Punkt wyjściowy projektu, czyli transformacja rozumiana jako zmieniająca się codzienność, dał możliwość refleksji
na temat demokratycznych przemian w kierunku otwartych społeczeństw i ponadnarodowych wspólnot. Powstałe
w wyniku projektu film i publikacja pod tytułem „Miejsca transformacji” stały się pretekstem do analizy uwarunkowań
społeczno-ekonomicznych, a także indywidualnych spostrzeżeń i odczuć na temat transformacji i jej wpływu na dzi-
siejszą rzeczywistość.
Film
film dokumentalny
scenariusz i reżyseria: Łukasz Konopa
opieka artystyczna: Artur Żmijewski
zdjęcia: Weronika Tofilska, Łukasz Konopa, Krzysztof Trojnar, Rafał Żurek
montaż: Leszek Molski
produkcja: „Krytyka Polityczna”
czas: 45 min
Polska 2011
29
To, co rozpoczęło się od strajku w Stoczni Gdańskiej i następnie zburzenia muru berlińskiego wywarło wpływ na całe
kraje i społeczeństwa. Od ponad 20 lat te miejsca podlegają transformacji, która ma wymiar nie tylko ogólnokrajowy,
ale także – jak się okazuje – ponadnarodowy.
Przedstawiono dzielnice Berlina, Cieszyna, Gdańska i Kijowa będące na drodze ku zmianie systemu i wprowadzaniu
standardów demokratycznych. Transformacja zmieniła życie społeczne, zmieniła też miasta. W centrach stanęły biu-
rowce, na obrzeżach – supermarkety.
A co stało się z innymi miejscami? Zmiany spowodowały stopniowe wykluczanie i zaniedbywanie niektórych dzielnic.
Wiele dzielnic straciło swoje poprzednie funkcje, a w wyniku reform ich mieszkańcy często ubożeli. Szerzyły się pato-
logiczne zachowania, prowadzące do tego, że „ci z lepszych części miasta” obawiali się zaglądać w te „gorsze”.
Transformacja systemowa w Europie stała się możliwa dzięki aktywności obywateli. Dziś taka aktywność w sferze
kultury i sztuki może doprowadzić do społecznej rewitalizacji, czyli przekształcenia terenów postindustrialnych, mniej
rozwiniętych gospodarczo, zagrożonych przestępczością czy „napiętnowanych” historycznymi wydarzeniami. Grupa
reporterów i młodych aktywistów z Niemiec, Polski i Ukrainy odwiedziła Cieszyn, Gdańsk, Berlin i Kijów, poznając miej-
sca wymagające rewitalizacji. Spotkali się oni z osobami, które próbują zmieniać oblicze „zapomnianych” dzielnic.
Dziś zaprasza się do nich artystów. Sztuka ma zmieniać sposób postrzegania przestrzeni publicznej, wzmacniać
ruchy społeczne. Czy rewitalizacja poprzez sztukę zmieni miejsca transformacji? Czy doprowadzi do gentryfikacji?
Łukasz Konopa – reżyser filmu „Miejsca Transformacji”
Skończył socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, reżyserię na Uniwersytecie Śląskim, studiuje reżyserię filmów
dokumentalnych w National Film and Television School. Autor zdjęć do filmów Artura Żmijewskiego „Katastrofa, KDT”
(część cyklu „Demokracje”), „Świecie 2009”. Autor filmów: „Ukryci” (film jest częścią pracy magisterskiej powstałej na
Uniwersytecie Warszawskim pod kierunkiem prof. Joanny Tokarskiej-Bakir), „Moje dwadzieścia okrążeń”, „Chorzy i po-
trzebujący”, „Wizyta”, „Oko” (etiudy zrealizowane na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach).
Drugi reżyser filmu Jakuba Czekaja „Ciemnego pokoju nie trzeba się bać”.
Publikacja
Podwójny numer kwartalnika „Krytyka Polityczna” zatytułowany „Miejsca transformacji” wielowątkowo podejmuje te-
matykę projektu. W dziale „Miejsca transformacji” autorzy starają się pokazać szerszy społeczno-ekonomiczny kon-
tekst tych przemian. Kryzys autorytetu państwa w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, słabość rozwiązań struktu-
ralnych, odpodmiotowienie obywateli i narzucenie im bezalternatywnej wizji przemian składają się na obraz owego
szerszego kontekstu. Ukazana też zostaje transformacja obywateli krajów postkomunistycznych do roli biernych kon-
FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia 31
sumentów (często plugawej) rozrywki (dział „Pornotransformacja”) oraz modele budowania miejsc transformacji psy-
chologicznej w tradycji antypsychiatrii (dział „Terapia i wspólnota”).
Mocne strony projektu
Transformacje w krajach postkomunistycznych ukazane na przykładzie konkretnych krajów
i ich mieszkańców, to przykład doskonałego zrozumienia roli, jaką pełni świado-mość historyczna w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.
FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | Transformacje – trzy kraje, trzy doświadczenia 33
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa
obywatelskiego
European Clubs Make a Difference
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:01.08.2010-28.02.2011
15 600,86 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Polska Fundacja im. Roberta Schumana
Aleje Ujazdowskie 37/5
00-540 Warszawa
e-mail: [email protected],
www.schuman.pl
FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | European Clubs Make a Difference
European Clubs
Make a Difference
Celem działań zrealizowanych w ramach projektu „European Clubs Make a Difference” było spotkanie przygotowawcze
dla wolontariuszy EVS, VI Międzynarodowy Zjazd Szkolnych Klubów Europejskich.
Warsztaty przygotowawcze dla wolontariuszy europejskich odbyły się w dniach 15-16 października 2010 roku w War-
szawie (w siedzibie Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana). Wzięło w nich udział 16 młodych ludzi w wieku od 19 do
30 lat, pracujących w organizacjach pozarządowych i społecznych w różnych miejscach Europy. Spotkali się oni, aby
przygotować się do roli multiplikatorów. Koncentrując się na zagadnieniach związanych z dialogiem międzykulturo-
wym, grupa uczestniczyła w warsztatach dla dzieci w wieku od 6 do 14 lat, poświęconych europejskiej tożsamości
wielokulturowej. Prowadząc gry, zabawy a także ciekawie opowiadając o historii, wolontariusze pomagali dzieciom
dowiedzieć się więcej o Unii Europejskiej i jej obywatelach oraz o państwach członkowskich. Ponadto zapoznali się
także z przyczynami i priorytetami Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Dzięki pre-
zentacjom, pracy w grupach oraz grze miejskiej zorganizowanej na terenie Warszawy, wolontariusze zainspirowali
się do organizacji nowych działań, które zmobilizują młodych członków Klubów Europejskich do większej aktywności
we własnych wspólnotach.
VI Międzynarodowy Zjazd Szkolnych Klubów Europejskich odbył się w miejscowości Konstancin-Jeziorna koło War-
szawy pod hasłem „Europa z ludzką twarzą”. W ciągu czterech dni zgromadził on 81 uczniów szkół gimnazjalnych
i ich nauczycieli z ośmiu państw członkowskich Unii Europejskiej: Bułgarii, Hiszpanii, Holandii, Łotwy, Polski, Portugalii,
Rumunii i Włoch. Łącznie w zjeździe uczestniczyło 53 uczniów i wolontariuszy w wieku od 15 do 19 lat oraz 28 na-
uczycieli – członków Klubów Europejskich, czyli nieformalnych grup młodych ludzi interesujących się zagadnieniami
europejskimi i społecznymi, którzy wzięli udział w drugim etapie projektu. Kluby Europejskie często przeprowadzają
własne inicjatywy lokalne promujące wartości europejskie, a ich działania stanowią jeden z najlepszych przykładów
aktywnego angażowania się obywateli w życie wspólnoty lokalnej.
Dążąc do uatrakcyjnienia oferty zjazdu dla młodych ludzi, Kluby Europejskie starały się rozwijać ich wiedzę na temat
definiowania i eliminowania podstawowych problemów współczesnego społeczeństwa, stosując przy tym interak-
35
tywne formy nauczania, takie jak burza mózgów, warsztaty, dyskusje, quizy i prezentacje. Warsztaty integracyjne
pozwoliły młodym ludziom wzajemnie się poznać i rozwinąć poczucie wspólnoty. Zajęcia i praca w grupach sta-
nowiły podstawę do budowy długotrwałych kontaktów. Podczas wieczoru międzykulturowego zadaniem grup było
pokazanie swojej kultury narodowej i regionalnej poprzez prezentację narodowych potraw, strojów czy tradycyjnych
tańców. Metody nauczania stosowane podczas zjazdu wyraźnie wpływają na aktywne angażowanie młodych lu-
dzi w organizowane działania, dzięki czemu mają oni szansę na samodzielne zgłębianie tematu wielokulturowości.
Uczestnicy sami zebrali i opracowali materiały niezbędne do zaprezentowania problemów, z jakimi mają styczność
w szkole czy wspólnocie lokalnej. Prezentacje o celach Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Spo-
łecznym zapewniły teoretyczną podstawę do rozpoczęcia działań. Gra miejska zachęciła uczestników do zdiagnozo-
wania najważniejszych aspektów omawianego problemu. Dzięki warsztatom i burzy mózgów uczestnicy zjednoczyli
siły w poszukiwaniu sposobów aktywnej walki z najważniejszymi problemami społecznymi w Europie. Poprzez wy-
mianę doświadczeń i obserwacji na szczeblu ogólnoeuropejskim zjazd doprowadził do wzmocnienia więzi istnieją-
cych w ramach sieci Klubów Europejskich, a gry i zajęcia sportowe przyczyniły się do rozwoju poczucia wspólnoty.
Mocne strony projektu
Współpraca angażująca organizację wnioskującą, nauczycieli i uczniów daje ogromną szansę na wzajemną wymianę wiedzy i doświadczeń. Beneficjentem projektu jest
więc bardzo liczna grupa osób, które uczą się od siebie wzajemnie, a równocześnie stwa-
rzają pole do współpracy w dłuższej perspektywie.
FUNDACJE I STOWARZYSZENIA | Działanie 2, Poddziałanie 2.3 – Wsparcie dla projektów inicjowanych przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego | European Clubs Make a Difference 37
WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego 39
Rola pamięci historycznej
w kształtowaniu
społeczeństwa obywatelskiego
Społeczeństwo obywatelskie, czyli jakie? Wspólnym celem większości akcji obywatelskich jest z pewnością aktyw-
ność. Aktywność obywateli, którzy dobrowolnie się organizują, by niezależnie od władz państwowych określać i osią-
gać wyznaczone cele dla dobra wspólnego. Wydaje się, iż współczesne rozumienie społeczeństwa obywatelskiego
opiera się dodatkowo na wyobrażeniu społeczeństwa wolnego, działającego w akceptowanym powszechnie ustroju
demokratycznym, obok, a nie przeciw władzy państwa.
Wychowanie obywatelskie, wyniesione z domu czy ze szkoły, powinno zagwarantować, iż młodzi obywatele nie tylko
poradzą sobie z życiem codziennym, ale będą również potrafili, świadomi swoich praw i obowiązków, żyć we wspól-
nocie, przyczyniając się do jej dobra, zachowując przy tym krytyczny osąd pozwalający im rozumieć i właściwie
ocenić wydarzenia oraz ludzi. W przeciwnym wypadku społeczeństwo mogłoby stać się podatne na manipulacje ide-
ologiczne. O takim społeczeństwie mówił papież Benedykt XVI w przemówieniu z 7 marca 2008 roku do Papieskiego
Komitetu Nauk Historycznych, mówiąc, iż w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego ważną funkcję pełni wiedza
dotycząca przeszłości, ponieważ „społeczeństwo, które nie pamięta o własnej przeszłości, a tym samym pozbawia
się zdobytych dzięki doświadczeniu kryteriów, nie potrafi już stworzyć podstaw harmonijnego współistnienia i wspól-
nego zaangażowania w realizację przyszłych celów. Takie społeczeństwo jest szczególnie podatne na ideologiczną
manipulację”. W tym duchu narody starają się dbać o pamięć historyczną, by zachować swoją tożsamość, przetrwać
i budować przyszłość. Dzieje się to na różnych płaszczyznach. Dbałość o zachowanie i honorowanie pamięci histo-
rycznej narodu – czy szerzej: społeczeństwa – spoczywa w znacznej mierze na barkach państwa, ale wiele inicjatyw
służących zachowaniu tej pamięci rodzi się oddolnie.
Ciekawym przykładem oddolnego projektu, mogącego wywrzeć wpływ na kształtowanie społeczeństwa obywatel-
skiego poprzez zachowanie pamięci historycznej, był projekt „Trasa pamięci”. Projekt został zrealizowany w 2009
roku przez położoną na południu Polski gminę Brzeszcze. Projekt powstał, aby oddać należny hołd ofiarom, które po-
niosły śmierć na terenie gminy, oraz aby podtrzymać pamięć o bohaterach tragicznych wydarzeń. Postawa Polaków
ratujących prześladowanych Żydów zasługuje na szczególny pomnik pamięci w świadomości społeczności lokalnej
i międzynarodowej.
W interesie wspólnoty gminnej i narodowej było przypomnienie mieszkańcom gminy i społeczności międzynarodowej
o dramatycznych wydarzeniach, które rozegrały się na tym terenie w czasie II wojny światowej. Pomoc niesiona więź-
niom podobozu Jawischowitz przez sporą część mieszkańców gminy Brzeszcze to fakt, który powinien kształtować
tożsamość współczesnych mieszkańców. Mając na względzie odpowiedzialność za kształtowanie świadomości i po-
stawy obywatelskiej młodego pokolenia, realizatorzy projektu postawili sobie za cel utrwalenie wspomnień i przeka-
zanie ich szerszej społeczności. Projekt to przede wszystkim lekcja historii dla żyjących dzisiaj – pokazanie dramatu,
szukanie jego przyczyn, pytania o ocenę wydarzeń i postaw oraz wnioski na przyszłość.
Oddolna inicjatywa mieszkańców pociągnęła za sobą współpracę:
• samorządu gminnego, który wziął na siebie rolę koordynatora projektu odpowiedzialnego za pozyskanie środków
na realizację całego przedsięwzięcia;
• lokalnego stowarzyszenia Obiektyw, które podjęło się przygotowania reportażu filmowego o podobozie, w tym
również wywiadów z żyjącymi osobami, które w świadomości lokalnej społeczności znane były z niesienia pomo-
cy więźniom podobozu Jawischowitz;
• francuskiego stowarzyszenia Association pour la Fondation Memoire d’Auschwitz (AFMA) section de Jawischo-
witz, które wydało książkę „Jawischowitz, annexe d’Auschwitz” przetłumaczoną w ramach projektu na język polski.
Przedstawiciele stowarzyszenia wzięli również udział w konferencji poświęconej projektowi, przekazując specjal-
ne przesłanie do zgromadzonej młodzieży;
• zaproszonych do współpracy przedstawicieli Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, którzy wzięli na siebie
napisanie przewodnika po miejscach tworzących „Trasę pamięci”, przetłumaczenie wspomnianej wyżej książki,
jak również współpracę przy reportażu filmowym;
• miejscowego ośrodka kultury odpowiadającego za przygotowanie konferencji dotyczącej projektu, jak również
– we współpracy z młodymi wolontariuszami – za przygotowanie wieczoru poetyckiego dla gości z Francji oraz
mieszkańców gminy, połączonego z filmową prezentacją w pobliżu dawnej łaźni obozowej, obecnie znajdującej
się na terenie parku miejskiego w Brzeszczach.
W rezultacie realizacji projektu wszystkie szkoły i biblioteki w gminie Brzeszcze oraz wiele okolicznych i działających
przy polskich uczelniach bibliotek otrzymało egzemplarze książek „Jawischowitz, podobóz Auschwitz” oraz „Gmina
Brzeszcze w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Przewodnik po wybranych miejscach pamięci”. W bibliotece pu-
blicznej w Brzeszczach powstał dział „Regionalia”, gdzie dostępne są materiały odnoszące się do lokalnych wyda-
rzeń i kultury. W miejscowych szkołach, poza ogólnym programem nauczania, pojawiły się również elementy wiedzy,
41WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego
szczególnie historycznej, o własnej wspólnocie. Ankieta przeprowadzona w Internecie oraz w szkołach ponadpod-
stawowych w gminie wskazała, że po realizacji projektu wiedza historyczna i zaangażowanie społeczne w problemy
gminy znacznie wzrosły. W świadomości mieszkańców pojawiła się pamięć o osobach oraz rodzinach udzielających
pomocy więźniom i ukrywającym się. Ankietowani, pytani o rok założenia podobozu Jawischowitz, czy o obecne prze-
znaczenie dawnego budynku kompanii karnej kobiet i lokalizację tablic pamiątkowych na „Trasie pamięci”, posiadaną
wiedzę zawdzięczali wydarzeniom projektu. Wspomniane tablice zostały zamontowane przy budynku byłej karnej
kompanii kobiet, w parku miejskim – na terenie byłego podobozu Jawischowitz, przy dawnym budynku łaźni obozowej,
na cmentarzu komunalnym w Brzeszczach – miejscu pochówku więźniów podobozu i Marszu Śmierci – oraz obok tzw.
willi dyrektorów kopalni, w której pracowali i ginęli więźniowie. W efekcie projektu informacja o historii miejsca dotarła
do szerszego grona odbiorców, którzy z zainteresowaniem wstępują do Brzeszcz, odwiedzając pobliskie Państwowe
Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Godna podziwu, głęboko ludzka i obywatelska postawa bohaterów niosących pomoc więźniom w latach wojny przy-
wołana została przez realizatorów projektu. Pamięć o wspomnianych przodkach to nieodłączny element tożsamości
mieszkańców, który może pomóc w kształtowaniu postawy obywatelskiej młodego pokolenia. Dzięki projektowi udało
się zjednoczyć różne środowiska. Zaangażowanie społeczności lokalnej świadczyć może o społecznej potrzebie rze-
telnego powrotu do historii – dla dobra swojego oraz przyszłych pokoleń.
Łukasz Jończy
Wydział Promocji i Rozwoju
Urząd Gminy w Brzeszczach
43WSPÓLNA HISTORIA | Rola pamięci historycznej w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska
Trasa pamięci
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:30.09.2009–02.10.2009
15 228 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Urząd Gminy w Brzeszczach
ul. Kościelna 4
32-620 Brzeszcze
e-mail: [email protected]
www.trasapamieci.brzeszcze.pl
WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Trasa pamięci
Trasa pamięci
Celem projektu „Trasa pamięci” było ukazanie i trwałe upamiętnienie tragicznej historii więźniów podobozów KL Au-
schwitz-Birkenau w gminie Brzeszcze oraz mieszkańców gminy pomagających więźniom i podejmujących różnorod-
ną działalność konspiracyjną. Tragiczna historia wspomnianych podobozów jest bardzo słabo upamiętniona. Świado-
mość wojennych wydarzeń jest coraz mniejsza i stopniowo się zaciera. Zapomnieniu ulegają również wspomnienia
o bohaterskich postawach mieszkańców pomagających więźniom i podejmujących różnorodną działalność konspira-
cyjną związaną z bezpośrednią bliskością KL Auschwitz.
Aby osiągnąć założony cel, organizatorzy projektu postanowili ożywić wspomnienia żyjących świadków wydarzeń
z lat okupacji, wspomóc przekazywanie wiedzy kolejnym pokoleniom oraz otoczyć opieką opieką historyczne obiekty
i udostępnić je turystom.
W ramach projektu Trasa pamięci powstały:
1. Tablice pamiątkowe:
• przy budynku byłego podobozu karnej kompanii kobiecej w parku miejskim – na terenie byłego podobozu Jawi-
schowitz, przy pozostałym budynku łaźni obozowej;
• na cmentarzu w Brzeszczach – miejscu pochówku więźniów podobozu i Marszu Śmierci;
• obok budynku tzw. willi dyrektorów kopalni, w której pracowali i ginęli więźniowie.
2. Publikacja „Gmina Brzeszcze w latach okupacji niemieckiej 1939-1945. Przewodnik po wybranych miejscach
pamięci” opisująca najważniejsze miejsca, sylwetki, historie.
3. Książka „Jawischowitz, podobóz Auschwitz” napisana przez francuskich autorów, przetłumaczona i wydana
w ramach projektu, opisująca historię podobozu Jawischowitz.
4. Film „Przerwana lekcja” – reportaż historyczny, w którym żyjący bohaterowie tamtych wydarzeń opowiadają
o obozach i pomocy więźniom.
5. Strona internetowa poświęcona projektowi i samej „Trasie pamięci” http://www.trasapamieci.brzeszcze.pl
45
Na terenie gminy znajdował się jeden z największych podobozów KL Auschwitz–Jawischowitz, który w latach 1942–
1945 funkcjonował jako zaplecze siły roboczej do pracy w kopalni węgla kamiennego w Brzeszczach. Przebywało
w nim około 2,5 tys. więźniów. Podobóz cieszył się wśród więźniów oświęcimskich szczególnie złą sławą.
Więźniowie innego podobozu KL Auschwitz-Birkenau na terenie gminy Brzeszcze – podobozu Budy – pracowali przy
melioracji stawów i w gospodarstwie rolnym. Przez jakiś czas w Budach była również umieszczona kobieca karna
kompania więźniarek przeniesiona z KL Auschwitz-Birkenau. W tym podobozie jednej nocy dokonano bestialskiej ma-
sakry około 90 więźniarek (głównie francuskich Żydówek).
Zwieńczeniem projektu była trzydniowa wizyta przedstawicieli Stowarzyszenia na rzecz pamięci o Auschwitz (Asso-
ciation Fond Memoire d’Auschwitz) z Francji – Isabelle Choko, Charlesa Barona, Jacquesa Celiseta – które w 1985 roku
wydało pierwowzór książki „Jawischowitz, podobóz Auschwitz”. Podczas wizyty goście uczestniczyli w spektaklu
poetyckim, spotkaniach z osobami niosącymi bezinteresowną pomoc więźniom z terenu gminy, z młodzieżą, miesz-
kańcami, zaproszonymi gośćmi i zespołem realizującym projekt, odbywających się podczas podsumowującej projekt
konferencji. Był to czas intensywnej wymiany wspomnień, refleksji i doświadczeń.
Zarówno młodzież, jak i uczestnicy konferencji mieli możliwość obejrzenia reportażu nakręconego w ramach projektu
oraz wysłuchania relacji gości z Francji. Podczas konferencji dodatkowo można było wysłuchać wystąpień autorów
filmu, przewodnika oraz tłumaczenia książki.
MOCNE STRONY PROJEKTU
Międzypokoleniowy charakter projektu to bez wątpienia jego mocna strona. Dzięki
zastosowanej metodologii wspomnienia pokolenia pamiętającego tragiczne wydarzenia stają
się lekcją historii dla młodych ludzi. W projekcie wykorzystane zostały różnorodne narzędzia komunikacji ułatwiające dostęp do informacji. Podstawą wymiany doświadczeń jest
jednak bezpośrednie spotkanie między ludźmi.
47WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Trasa pamięci
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska
Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:01.10.2010-31.07.2011
15 890 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Muzeum Historii Żydów Polskich
ul. Warecka 4/6
00-040 Warszawa
e-mail: [email protected]
www.sprawiedliwi.org.pl
Polscy Sprawiedliwi
– Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja
Projekt realizowany przez Muzeum Historii Żydów Polskich („Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci”) ma na celu
gromadzenie relacji żyjących bohaterów Holocaustu oraz dokumentacji dotyczącej ich działalności. Materiały publiko-
wane są sukcesywnie na stronie internetowej Muzeum. Docelowo wszelkie informacje mają być zaprezentowane na
stronie internetowej: www.sprawiedliwi.org.pl.
Praca nad projektem rozpoczęła się od trzech spotkań mających na celu opracowanie materiałów edukacyjnych opar-
tych na źródłach: nagraniach audio i wideo oraz transkrypcjach wywiadów z osobami odznaczonymi tytułem „Spra-
wiedliwy wśród Narodów Świata”, zdjęciach archiwalnych, relacjach ocalonych.
Edukatorzy wspólnie przygotowali serię warsztatów dla młodzieży. Poruszane zagadnienia dotyczyły wykorzystania
filmu w opowiadaniu historii osób odznaczonych medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Pojęcie odpowiedzialności stanowiło temat przewodni opracowywanej w ramach programu serii warsztatów prze-
znaczonych do pracy z młodzieżą.
Podczas spotkań edukatorzy omawiali także metody pracy z tematem Sprawiedliwych. Zastanawiali się nad rolą edu-
kacyjną poszczególnych historii Polaków ratujących Żydów i tworzyli ogólną koncepcję warsztatów.
W wyniku projektu powstało:
• 130 historii ratowania (ze zdjęciami i fragmentami audio) opublikowanych na stronie;
• 50 kilkuminutowych filmów opowiadających historie, które opublikowano na stronie i kanale YouTube;
• 3 polsko-angielskie scenariusze warsztatów zajęć poświęconych ratowaniu Żydow przed Zagładą, stworzone
przez sześcioosobowy zespół edukatorów i historyków (do pobrania ze strony projektu);
49WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja
• 1000 wydanych pakietów zawierających broszurę i płytę z informacjami o projekcie a także 10 historii pomocy
ze zdjęciami i filmami oraz wspomnianymi scenariuszami edukacyjnymi.
Mocne strony projektu
Imponująca ilość materiałów edukacyjnych, które powstały w wyniku projektu,
to dowód na pasję, z jaką organizatorzy projektu podeszli do podjętego tematu.
51WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie pamięci: dokumentacja, prezentacja, edukacja
DANE KONTAKTOWE:
DZIAŁANIE PROGRAMU EDO:Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska
Noc i mgła
TYTUŁ PROJEKTU:
OKRES REALIZACJI PROJEKTU:13.05.2011–24.06.2011
20 133,69 euro
WYSOKOŚĆ GRANTU:
Stowarzyszenie Teatr Formy
Ul. Hallera 15
53-319 Wrocław
e-mail: [email protected]
www.pantomima.pl
Noc i mgła
Interdyscyplinarny projekt „Noc i mgła” to opowieść o ofiarach II wojny światowej. Projekt został zrealizowany w ra-
mach Działania 4 - Aktywna pamięć europejska przez Stowarzyszenie Teatr Formy z siedzibą we Wrocławiu. Podczas
warsztatów uczestnicy zakwaterowani byli w Europejskim Ośrodku Pracy Twórczej w Drzemlikowicach, znajdującym
się w dawnym młynie wodnym.
Do wzięcia udziału w warsztatach zaproszeni zostali studenci i młodzi twórcy ze szkół artystycznych z siedmiu krajów
Europy: Polski, Niemiec, Czech, Belgii, Francji, Słowacji i Austrii. W trzech spotkaniach udział wzięło 57 osób.
W ramach projektu przygotowana została wystawa plastyczna zatytułowana „Ciągle widzę ich twarze” oraz spektakl
pantomimy „Zaginione człowieczeństwo” w wykonaniu uczestników warsztatów.
Dyskusje, seminaria, filmy, wykłady oraz warsztaty artystyczne (ceramiczne, malarskie, teatralne) miały na celu pobu-
dzenie refleksji na temat historii oraz wartości europejskich, takich jak wolność, demokracja i poszanowanie godności
ludzkiej. Pod koniec każdego tygodnia polscy i zagraniczni goście prezentowali swoje prace w Gross Rosen, w sztol-
niach w Walimiu, w Miłoszycach, w pałacu w Jakubowicach oraz na zamku Książ.
Kolejne zjazdy odbyły się w terminach:
10-17.04.2011
09-15.05.2011
13-19.06.2011
Poszczególne warsztaty zorganizowano w następujących miejscach:
13.05.2011 – Zamek Książ
13.05.2011 – pokaz specjalny dla młodzieży szkolnej
15.04.2011 – pałac w Jakubowicach
16.04.2011 – las w Miłoszycach – pomnik ofiar o zmierzchu
24.06.2011 – Rogoźnica – Muzeum Gross Rosen
24.06.2011 – Walim – Muzeum Sztolni Walimskich
53WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Noc i mgła
Patronat honorowy nad projektem objęli: Starostwo Powiatu Oławskiego, miasto Jelcz-Laskowice oraz wójt gminy
Oława.
MOCNE STRONY PROJEKTU
Projekt zrealizowany przez Stowarzyszenie Teatr Formy to wyjątkowe przedsięwzięcie. Metody dydaktyczne zastosowane w pracy z młodzieżą okazały się ciekawe nie tylko dla uczestników warsztatów, lecz także dla odbiorców sztuki. Trudne zagadnienia do-
tyczące pamięci wydarzeń okresu II wojny światowej przedstawione zostały w pasjonujący sposób, na długo pozostając w pamięci.
55WSPÓLNA HISTORIA | Działanie 4 – Aktywna pamięć europejska | Noc i mgła
Patronat honorowy nad projektem objęli: Starostwo Powiatu Oławskiego, miasto Jelcz-Laskowice oraz wójt gminy
Oława.
MOCNE STRONY PROJEKTU
Projekt zrealizowany przez Stowarzyszenie Teatr Formy to wyjątkowe przedsięwzięcie. Metody dydaktyczne zastosowane w pracy z młodzieżą okazały się ciekawe nie tylko dla uczestników warsztatów, lecz także dla odbiorców sztuki. Trudne zagadnienia do-
tyczące pamięci wydarzeń okresu II wojny światowej przedstawione zostały w pasjonujący sposób, na długo pozostając w pamięci.