1
Sesiones de
aprendizaje
EIB
QUECHUA KAÑARIS
INKAWASI
Cuarto grado de Primaria
2
Sesiones de aprendizaje EIB. Comprensión de Textos Escritos. Quechua Kañaris Inkawasi ©2016, eloyreyes Todos los derechos reservados
3
Kañaris Llaqtanchikpaq Miy Unay Rimankunata
YaĈakushunllapa
(QiĈwapi YaĈakuna 1)
“Kinchik wamritukuna” “¿Allinlachu purikuyankillapa?”... ima nir qallarishun. Wanrakunata tapushun: ¿Ima killapi kananqa kanchik? ¿Tamyachu, kusa rupaychu, kusa wayra shamuqchu? ¿Imanutaq Wayra Rinan killaqa? Llaqtanchikmanta uk yaĉaq –ruku runitu manaqa yuyaq mamita– willashun wamrakunata parlananpaq imanutaq Wayra Killaqa, Wayrapaq miy unay yaĉayninta ima. Chaymanta wamrakunata tapushun: ¿Imapaq kanan waran watukumashanchik? ¿Imata parlamaranchik? ¿Imata kanan yaĉakuyshunllapa?
Chiynu chiynupaqa wamrakunata willanaykipaq imata kanan yaĉakuyanchik nir: “Kañaris llaqtayninchikpaq ishkay “Miy Unay Kashanta” yaĉakuyanchikllapa”.
Wamrakunawan parlashun shumaq tukur yaĉakunanpaqllapa:
ALLIN KAWSAYNINCHIKKUNA
Ukninchik rimatin upallala uyakushunllapa.
Imata rimanarqa yaĉachikuq willamatinchik rimashun.
Imatapis rurarqa yanapanakushunllapa.
YaĈakuna
Ĉakpachiy
15 min
4
Miy Unay Rimana “Mama Waka” shutiqtaq wamrakunata rikachishun
Wamrakunata willashun Unay Rimanapaq illakunata alli chapananpaqllapa. Shamuq tapukuykunawan nannichishun:
Ĉawpi
yaĈahiy
2 h
5
¿Imata kay illapi rikayankillapa? ¿Imanutaq chay warmiqa? ¿Shipashraqchu mamanachu? ¿Imanutaq runaqa? ¿Pitaq kanqa? ¿Maypitaq kanqa? ¿Imata chay warmisitaqa chay runituwan rurayanqa? Qaqa illanta rikachir tapuy: ¿Imanulla chay qaqaqa? ¿Pitaq kanqa chay qaqa warnimullaqa? ¿Imanutaq rikarishakanqa? Chiynupa tapuyarqa willay: ¿Pipaqtaq parlamashun? ¿Imata parlamashun? ¿Imanutaq yaĉayanki?
Wamrakuna nawpaq yarpushanta willamatinchikqa qillqashun, chaymanta yaĉanapaq miyqan wamra nishan tarpachisha Unay Rimana nishanwan. Kanan shuypiqa tapuy: ¿Imanutaq chiqata kashanta yaĉachunman?
Chayqa…
¿Imata nawichayanchik? ¿Imapaq nawichashun?
Chiñama llaqtapaq miy unay rimananta.
Yaĉanapaq imanu miy unay Kañaris runakuna kawsashanta.
Yaĉanapaq imapataq chay unay rimanata kamakachisha kanqallapa.
Chaymantaqa “Mama Waka” unay rimanata tukuy wamrakunata aypachishun paykunaraq upallala –chapar chapar– nawichinampaqllapa. Nuqanchikna unay rimanata wamrakunapaq shumaq nawichashun. Yarpachishun wamrakunaqata upallala uyakunanpaqllapa. Willashun uk wamrana masinkunapaq unay rimanata nawichanqa.
Chintaq wamrakunata tapur pullalla kayta untachishunllapa. Willashun qillqana nishanta chapar willamanapaq.
Wamrakunawan pullalla qashan kay tapukuykunata untachishunllapa:
6
¿Pipaq
willamayanchik? ¿Imata willayanchik?
¿Imapaq chay qillqanata
kamakachisha kanqallapa?
Qillqana 1
Mama Wakapaq
–Kusa shumaq shipash kaqshi.
–Payla “Wayra Punqu” qaqa yatanlata wasinman riyaranshi.
–Runa shupakaq yupayllata uyapakuranshi.
–Wayra qaqaman apakuran warminpaq munar.
–Wayra rumipaq shipashta tikraranshi.
–Parlamanapaq imanu Wayra kusa shumaq shipashta rumipaq tikraran mana warmin kanatin.
Qashan chiynulla rurashun kay qillqanapaqpis.
Wamrakunawan pullalla qashan kay tapukuykunata untachishunllapa:
7
¿Pipaq
willamayanchik? ¿Imata willayanchik?
¿Imapaq chay qillqanata
kamakachisha kanqallapa?
Qillqana 1
Mama Wakapaq
–Kusa shumaq shipash kaqshi.
–Payla “Wayra Punqu” qaqa yatanlata wasinman riyaranshi.
–Runa shupakaq yupayllata uyapakuranshi.
–Wayra qaqaman apakuran warminpaq munar.
–Wayra rumipaq shipashta tikraranshi.
–Parlamanapaq
imanu Wayra kusa shumaq shipashta rumipaq tikraran mana warmin kanatin.
Qillqana 2
Wayrapaq
–Wayraqa uk runa kusa rukitunash.
–Aqchanqa shapranqa kusa yuraqshi.
–Unaylla maytapis purinshi.
–Kusa shilya raĉapanqa.
–Imanulapi shilyanta samar sirakunshi.
–Willamanapaq imanutaq Wayra nir.
–Kañaris llaqtanchikpaq miy unay yaĉayninta yaĉanapaq.
Qillqanakunata ishkayninta rikachir wamrakunata tapushun: ¿Ishkaynintin chiyllatachu parlamayanchik? ¿Imapi paykunanullaqa kanqa? ¿Ishkaynintinpi wayrapaq chiyllatachu willamayanchik? ¿Imapi ukman ukmanqa kanqa?
Wamrakunata nannichishun riqchiq qillqana rurinpi kaqkunata rikananpaq: qillqana shutinta, illakunata, qallarichiq rimanakunata, ĉaki rimanakunata ima.
¿Imanutaq kay qillqanaqa? ¿Imanutaq kay qillqanaqa?
Shutinqa: “Mama Waka”.
Kimsa illakuna: uk shipash, suqu runitu, uk rumi ima.
Qallariyan “Miy unay” nir parlamanapaq imanu Wayra kusa shumaq shipashta rumipaq tikraran nir.
Shutinqa: “Wayra”
Uk illala: Wayrapaq.
Kay rimanakuna: “Uk runitush…”, “Kusa rukitunash…”, Aqchanmapis…”, “Uk llakipaq shilyitash…”, ima willamayanchik imanutaq Wayra nir.
8
Chintaq tapushun: ¿Imapaq nawpaq qillqanata kamakachiskanqallapa? ¿Uknintaqa imapaq qillqashakanqallapa? Qillqanakunapaq ĉakinpi ĉurashun: ¿Imapaq kay qillqanata kamakachishakanqalla?
¿Imapaq kay qillqanata kamakachishakanqalla?
¿Imapaq kay qillqanata kamakachishakanqalla?
Miy Unay Rimanata parlamanapaq
Kusa shumaq shipash imanashanta parlamanapaq.
Willamanapaq imanutaq Wayraqa nir.
Wamrakunata willachishun llaqtanchikmanta unay runakuna yaĉashanta ama qunqanampaqllapa ama pinqakur yaĉakunanpaqllapa ima. ¿Allinchu suqu runakunaqa yaĉashanqa kanqa? ¿Allinchu nuqanchik yaĉanapaq kanqa? ¿Imapaq? ¿Ima mushuqta kanan waranqa yaĉakushaykillapa? ¿Imanutaq yaĉakushani? ¿Imata ruraranchik yaĉakunapaqqa?
Yuqshiy
20 m
9
Wayra
Wayrashi uk runa kusa rukituna, aqchanmapis shapranmapis kusa
yuraqna nir parlanllapa Kañarismanta yuyaq mamitakunaqa ruku
runitukunaqa.
Unayllashi maytapis purir yaĉasha.Qiru rurinkunata
kasha rurinkunata puritin uk llakipaq shilyitashi raĉapanqa.
Chaynu puriyarqa imanupiqa samanshi shilya
raĉapanta kaĉpananpaq. Chaynu tar sirakunankaman
wayraqa–minchita shamuyarpis– qasiran ninllapa.
Kañaris Llaqtapaq Miy Unay Yaĉayninkuna. Jesús Eloy Reyes Huamán
Qiĉwapi Qillaq
Qillqanakuna
10
Mama WaKa
May unayshi uk kusa shumaq shipash qaqa qichqanta payla –puchkakuqnu
wasinman– riyaq kasha. Chaynu riyatinqa runa shukapaq yupayllata
uyaranshi. Ikiman chapakutinshi nipita ikinpi rikaranchu. Chaynu qashan
qashanshi runa shukapaqta uyapakuranshi.
–Mayqan runataq willakachimanayan– nir yarpuran shipashqa.
–¿Pitaq kanki?– nir qayakutinmapis qaqala yaĉaparan.
Mana nipipis rikaritin shipashqa qallanta urqur rumita aypar –utqa utqaylla– riq
ĉurakaran. Chintaq illaqmanta kusata wayra rikarimur warmitaqa –qallanta itakur–
qaqa aywanman aparanshi. Wayraqa uk runa qichqanman iqachiran. Chay runaqa
Wayra amunshi karan.
–Ama manchamaychu nuqami qamtaqa warmiypaq munashur kaymanqa
apamushushani– niran.
–Qallayta apamutki warmiyki kashqa– shipashqa niran.
Chaynu qallayta rir apamunankaman alsakashaq nirshi
yarpuran shipashqa.
Wayraqa unaylla shipash qallanta iqachiran.
Qallanta makyatinqa shipashqa arnikushanta mañana
allintachu yarparan. Wayraqa shipashta qashan qashan
tarikuyta kamaran nataq shipashqa –kusa suquna
runitu katin– millanar michkata willatinmapis
mana uyaranchu.
Chaymanta Wayraqa piñakur warmitaqa rumipaq tikraranshi. Chayshi, chay
qaqa aywanpiqa kanankaman uk rumi warminulla qallanta aypasha shayan. Chay
rumiqa Mama Waka shutin.
Kañaris Llaqtapaq Miy Unay Rimanankuna. Jesús Eloy Reyes Huamán
Qiĉwapi Qillaq
11
¿Pipaq
willamayanchik? ¿Imata willayanchik?
¿Imapaq chay qillqanata kamakachisha kanqallapa?
Qillqana 1
Qillqana 2
12
(Castellano)
AREA CURRICULAR DE COMUNICACION
Competencia Capacidad Indicadores de Desempeño
Comprende textos
escritos.
Infiere e interpreta el significado de
los textos escritos
Formula hipótesis sobre el tipo de texto y su contenido a partir de los indicios que le ofrece: imágenes, palabras conocidas, silueta del texto, índice, título.
Deduce el tema central de un texto de estructura simple, con o sin imágenes.
Deduce el propósito de un texto de estructura simple, con y sin imágenes.
En esta sesión los estudiantes, leerán dos textos con un alto contenido
cultural en su lengua originaria: una narración y una descripción, para
aprender a reconocer las marcas o indicios del texto, las cuales proporcionan
información que les permite anticipar, plantear hipótesis y recordar datos,
además de interactuar con el texto con mayor facilidad.
13
ANTES DE LA SESION
Repasa, un día o minutos antes, las actividades que planificaste para evitar retrasos e imprevistos. No olvides de leer con anticipación los textos.
Prepara los materiales que emplearás y que utilizarán tus estudiantes.
MATERIALES O RECURSOS A UTILIZAR
1. Ficha de lectura individual para los estudiantes: texto 1: “Mama
Waka” y texto 2: “Wayra”. También debemos colocar los textos en papelotes para reconocer las pistas o indicios que contiene cada texto (título, palabras claves, ilustraciones, pie de página, etc).
2. Ficha de trabajo individual y papelógrafo de tabla con preguntas del texto 1 y texto 2.
3. Tiras de papel de colores, plumones y otros. 4. Lista de Cotejo.
14
LISTA DE COTEJO
Competencia: Comprende textos escritos.
CAPACIDAD: Infiere e interpreta el significado de los textos escritos
Form
ula
hip
óte
sis
sobre
el
tipo d
e t
exto
y s
u c
onte
nid
o a
part
ir d
e los
indic
ios
que le
ofr
ece e
l te
xto
.
Deduce e
l te
ma c
entr
al de u
n
texto
de e
stru
ctu
ra s
imple
.
Deduce e
l pro
pósi
to d
e u
n
texto
de e
stru
ctu
ra s
imple
.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
…
Recommended