SAĞLIK UYGULAMALARINDA
MALPRAKTİS
Uz. Dr. Gülsüm ÖNALİSM- HASTA HAKLARI İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ
Ağustos - 2009
Malpraktis Günceldir
Malpraktis, son 30 yılda tüm dünyada tartışılan, etik,
hukuki, tıbbi, eğitimsel ve yönetimsel
yönleriyle çok yönlü, çok boyutlu bir konudur.
Türkiye’de de son 10 yıl içinde konu çeşitli boyutlarda
tartışılmaya başlanmıştır.
Malpraktis Günceldir
• Davalar artıyor
• İdari makamlara ve tabip odalarına yapılan
başvurular artıyor
• Medyada haberler artıyor
Neden ?
• Sağlık Hizmetlerinde teknoloji gelişti
• Sağlık Hizmetlerinde beklentiler gelişti
• Sağlık Hizmetlerinde haklar perspektifi gelişti
* ABD, yılda 98 bin ölüm(Kalp h, Ca, CVO ve KOAHdan sonra ölüm nedeni olarak beşinci sırada)
Malpraktis=Tıbbı Hata;Tanım
İlk bilinmesi gereken, tıbbı yanlış uygulama ile tıbbi
bakım ve tedavi sırasında görülen ve sağlık
personelinin gerekli özeni ve tedbiri göstermesine
rağmen oluşan “Komplikasyon” ya da “İzin verilen
risk" in ayrılmasıdır; burada tıbbın kabul ettiği normal
risk ve sapmalar çerçevesinde kötü sonuçlar
meydana gelmiştir.
"Mal" eki Fransızcadan gelen ve kötü, yanlıs, yetersiz,
bozuk anlamındadır; malfonksiyon, malnutrisyon
gibi... "malpraktis" tıbbı uygulamalarındaki bir
olumsuzluğu yansıtır.
Malpraktis=Tıbbı Hata;Tanım
Malpraktis, teşhis, tedavi, bakım ve bakım sonrası dönemde
sağlık profesyonellerinin sorumluluğunda gelişen,
hastanın hayatı ve sağlık durumuna direkt etki eden,
istenmeyen olaylardır. Kısacası, bir işi profesyonel olarak
yapan kişilerin hatalı uygulamaları, bilgi, beceri ve
özen eksiklikleri veya ihmalleri sonucu hizmet alanın
zarar görmesi durumudur.
JCAHO Tanım: “Çoğunlukla halka sağlık hizmeti verilen
merkezlerde bir profesyonelin uygun ve etik olmayan bir
davranışta bulunması, mesleki uygulamalarda yetersiz ve
ihmalkâr davranmasıdır”
Malpraktis Kapsamına Giren Hatalar
• Bulguların atlanması;
• Tetkiklerin eksik irdelenmesi sonucu teşhiste oluşan hatalar;
• Girişimsel, ilaç ya da operasyon ile tedavi sırasındaki yanlış
ilaç uygulaması;
• Yanlış taraf ameliyatı gibi uygulamalar sonucu hastada
oluşan yan etki ve komplikasyonlara bağlı hatalar;
• Yatak başı bakımda hastanın düşmesi vb. kazalar;
• Hastanın yeterli beslenememesi; cihaz desteğinin hatalı
kesilmesi ve benzeri sebeplere bağlı oluşan hatalar;
• Hastanın taburcu olması sırasında yeterli bilgilendirilmemesi
• Taburcu olduktan sonra bakımına destek olunmamasına
bağlı oluşan hatalar vb.şeklinde genellenebilir.
Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları
1. Dikkatsizlik: Bir tıbbi girişim sırasında yapılmaması
gerekeni yapmaktır. Örneğin; oksijen yerine
karbondioksit vermek, kan grubu kontrolü yapılmadan
transfüzyon yapmak vb.
2. Tedbirsizlik: “Önlenebilir bir tehlikeyi önlemede yetersiz
kalmak, geç kalmak, unutmak” olarak tanımlanır.
Örneğin; alerjisi olduğu bilinen bir hastaya alerjiye
neden olan ilacı kullanmak veya test dozunda da olsa
anafilaktik reaksiyon beklenen hasta için gerekli araç-
gereci hazır bulundurmamak.
Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları
3. Meslekte acemilik-yetersizlik: Meslek ve sanatın
esaslarını ve optimal klasik bilgilerini bilmemek, temel
beceriden yoksun olmak. Örneğin; hatalı entübasyon,
fıtık ameliyatında femoral damar yaralamak, hatalı ilaç
girişiminde bulunmak vb.
4. Özen eksikliği: Evrensel tıp değerlerini
uygulamamak. Örneğin; kanamalı, hipovolemik şoka
eğilimli hastayı bekletmek, yakın izlem gerektiren
hastayı gerekli sıklıkla izlememek, eksik araştırma
sonucu tanı hatasına neden olmak.
Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları
5. Emir ve yönetmeliklere uymamak:
Kanun, tüzük, yönetmelik ve yetkili mülki amirin verdiği
emirlere uymamak. Örneğin; acil hastaya
bakmamak, bilimsel tedavi dışında bir tedaviyi
uygulamak, işkenceye göz yummak veya yardım
etmek,iicap nöbetine çağırıldığında gelmemek gb.
Hemşirelik Mesleği ile İlgili Tıbbi
Hataların Sınıflandırılması
• Bakım standartlarını uygulama/izleme
yetersizliği,
• İzlem ve iletişim yetersizliği,
• Kayıt tutma yetersizliği,
• Değerlendirme yetersizliği,
• Hasta güvenliği ve koruyuculuğu ile ilgili
girişimlerin yetersizliği vb. şeklinde
sıralanabilir.
Tıbbi Hataların Mesleğe Göre Sınıflandırılması
Gazetelerde yer alan malpraktis ile ilgili haberlere dayalı
bir araştırmaya göre*, tıbbi hataları yapan kişilerin
%65.2’lik dilimini hekimler, %12.2’sini hemşireler,
%9.9’unu hekim ve hemşireler beraber, %2.3’ünü
laboratuvar görevlileri oluşturmuştur.*
*ERTEM,G., OKSEL,E., AKBIYIK, A..;Hatalı Tıbbi Uygulamalar ile İlgili Retrospektif Bir İnceleme-Dirim Tıp Gazetesi 2009; yıl: 84 sayı: 1
Bu oranlar Kuruma Göre; %38.4 özel hastaneler, %31 devlet hastaneleri ve %16.9 üniversite hastaneleri olarak sınıflanmaktadır.
Tıbbi Hataların Olumsuz Sonuçları
• Toplumun sağlık çalışanlarına karşı güveninin
azalmasına,
• Hatayı yapan kişinin ve hataya maruz kalanın
ruhsal yönden olumsuz etkilenmesine yol açarken,
• Gerek ülke bütçesinde gerekse hatayı uygulayan
ve hataya maruz kalan bireylerin bütçesinde
önemli kayıplara neden olmaktadır.*
• * Hataya maruz kalanların %65’inin hastanede kalma
sürelerinin uzamış,%35’inin ise maliyet olarak kayıp
yaşamış.
Malpraktise Neden Olan Faktörler
Bireysel Faktörler;
• Tıbbi bilgi yeterliliği (Tıp eğitimi ve Sürekli Tıp Eğitiminin
kalitesi),
• Beceri (kişinin yeteneği, deneyimi ),
• Karar verebilme yeteneği (meslek-kişi uyumu),
• Kendini yenileme ve değerlendirme(otokontrol),
• Çevreyle iletişimde başarı (başta bilgi ve sorumluluk
olmak üzere paylaşım yeteneği),
• Karakter (ahlak,vicdan) gibi sorumluluklarının yanı sıra,
Malpraktise Neden Olan Faktörler
Sistemsel Faktörler;
• Tıp eğitiminin niteliği, Sürekli Tıp Eğitimi(Eğitim
Sistemi),
• Altyapı yeterliliği,Fiziki koşulların uygunluğu (Sağlık
Sistemi),
• Nitelikli insan gücü(Eğitim ve Ekonomik Sistemler),
• Ekipman/araç-gereç durumu(Sağlık Sistemi),
• Hukuki işleyişteki nitelik, Zaman ve saydamlık(Hukuk
sistemi, Adli Yargı, Adli Tıp,Yüksek Sağlık Şurası, Tabip
Odası Onur Kurulları)gibi kurumsal sorumlukları vardır.
Malpraktisle Mücadele Yöntemleri
1. Sağlık eğitim sisteminin geliştirilmesi
2. Hemşirelik eğitiminde branşlaşmanın olması
3. Mezuniyet sonrası sürekli eğitim programlarının olması
4. Kayıtların çok düzenli olarak tutulması ve saklanması
5. Yapılan her işlemin hastaya detaylı olarak anlatılması
6. Hastanın ortaya çıkabilecek komplikasyonlar konusunda
uyarılması ve onamının alınması
7. Hastaya anlatılanların kayda geçirilmesi
Malpraktisle Mücadele Yöntemleri
8. Uzmanlık derneklerinin öncelikle kendi uzmanlarının
görev alanlarını belirlemeleri
9. Yapılacak olan işlemler hakkında hastaları aydınlatıcı
formlar hazırlanması ve Türkiye geneline standart
kullanımının sağlanması
10. Onamı alınması gereken hastanın bu formu okuyup
imzalaması ve formun hekim tarafından saklanması
11. Kayıtların düzgün tutulması, tıbbi belge ve grafiklerin
düzenli olarak arşivlenmesinin sağlık personelinin en
büyük sigortası olduğu akıldan çıkartılmamalıdır.
Malpraktisle Mücadele Yöntemleri
Dünyada yaşanmış deneyimlerden ortaya çıkan sonuç
“Suçlayıcı-cezalandırıcı Model”in tıbbi hataları önlemek
ve hasta güvenliğini sağlamak açısından yetersiz
kaldığıdır. Günümüzde yerine “Bildirici Model”
önerilmektedir.
Bildirici Model
Hatayı ortaya çıkaran sürece odaklanan, hatayı yapanın onu
bildirmesini destekleyen bir sistemdir:
• Hatanın cezalandırılması yerine, hatayı bildirmenin
ödüllendirilmesi
• Hasta güvenliği ve tıbbi hata bağlamında sorunun ortaya
çıkış sürecini izleyerek hem hatanın ortaya çıkış düzeneğini
hem de bu düzenekte insan faktörünün yerinin saptanması
Amaç hata düzeneğini uygun önlemlerle ortadan kaldırmak ve
söz konusu hatanın bir daha meydana gelmesini
engellemektir.