SAĞLIK UYGULAMALARINDA

MALPRAKTİS

Uz. Dr. Gülsüm ÖNALİSM- HASTA HAKLARI İL KOORDİNATÖRLÜĞÜ

Ağustos - 2009

Malpraktis Günceldir

Malpraktis, son 30 yılda tüm dünyada tartışılan, etik,

hukuki, tıbbi, eğitimsel ve yönetimsel

yönleriyle çok yönlü, çok boyutlu bir konudur.

Türkiye’de de son 10 yıl içinde konu çeşitli boyutlarda

tartışılmaya başlanmıştır.

Malpraktis Günceldir

• Davalar artıyor

• İdari makamlara ve tabip odalarına yapılan

başvurular artıyor

• Medyada haberler artıyor

Neden ?

• Sağlık Hizmetlerinde teknoloji gelişti

• Sağlık Hizmetlerinde beklentiler gelişti

• Sağlık Hizmetlerinde haklar perspektifi gelişti

* ABD, yılda 98 bin ölüm(Kalp h, Ca, CVO ve KOAHdan sonra ölüm nedeni olarak beşinci sırada)

Malpraktis=Tıbbı Hata;Tanım

İlk bilinmesi gereken, tıbbı yanlış uygulama ile tıbbi

bakım ve tedavi sırasında görülen ve sağlık

personelinin gerekli özeni ve tedbiri göstermesine

rağmen oluşan “Komplikasyon” ya da “İzin verilen

risk" in ayrılmasıdır; burada tıbbın kabul ettiği normal

risk ve sapmalar çerçevesinde kötü sonuçlar

meydana gelmiştir.

"Mal" eki Fransızcadan gelen ve kötü, yanlıs, yetersiz,

bozuk anlamındadır; malfonksiyon, malnutrisyon

gibi... "malpraktis" tıbbı uygulamalarındaki bir

olumsuzluğu yansıtır.

Malpraktis=Tıbbı Hata;Tanım

Malpraktis, teşhis, tedavi, bakım ve bakım sonrası dönemde

sağlık profesyonellerinin sorumluluğunda gelişen,

hastanın hayatı ve sağlık durumuna direkt etki eden,

istenmeyen olaylardır. Kısacası, bir işi profesyonel olarak

yapan kişilerin hatalı uygulamaları, bilgi, beceri ve

özen eksiklikleri veya ihmalleri sonucu hizmet alanın

zarar görmesi durumudur.

JCAHO Tanım: “Çoğunlukla halka sağlık hizmeti verilen

merkezlerde bir profesyonelin uygun ve etik olmayan bir

davranışta bulunması, mesleki uygulamalarda yetersiz ve

ihmalkâr davranmasıdır”

Malpraktis Kapsamına Giren Hatalar

• Bulguların atlanması;

• Tetkiklerin eksik irdelenmesi sonucu teşhiste oluşan hatalar;

• Girişimsel, ilaç ya da operasyon ile tedavi sırasındaki yanlış

ilaç uygulaması;

• Yanlış taraf ameliyatı gibi uygulamalar sonucu hastada

oluşan yan etki ve komplikasyonlara bağlı hatalar;

• Yatak başı bakımda hastanın düşmesi vb. kazalar;

• Hastanın yeterli beslenememesi; cihaz desteğinin hatalı

kesilmesi ve benzeri sebeplere bağlı oluşan hatalar;

• Hastanın taburcu olması sırasında yeterli bilgilendirilmemesi

• Taburcu olduktan sonra bakımına destek olunmamasına

bağlı oluşan hatalar vb.şeklinde genellenebilir.

Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları

1. Dikkatsizlik: Bir tıbbi girişim sırasında yapılmaması

gerekeni yapmaktır. Örneğin; oksijen yerine

karbondioksit vermek, kan grubu kontrolü yapılmadan

transfüzyon yapmak vb.

2. Tedbirsizlik: “Önlenebilir bir tehlikeyi önlemede yetersiz

kalmak, geç kalmak, unutmak” olarak tanımlanır.

Örneğin; alerjisi olduğu bilinen bir hastaya alerjiye

neden olan ilacı kullanmak veya test dozunda da olsa

anafilaktik reaksiyon beklenen hasta için gerekli araç-

gereci hazır bulundurmamak.

Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları

3. Meslekte acemilik-yetersizlik: Meslek ve sanatın

esaslarını ve optimal klasik bilgilerini bilmemek, temel

beceriden yoksun olmak. Örneğin; hatalı entübasyon,

fıtık ameliyatında femoral damar yaralamak, hatalı ilaç

girişiminde bulunmak vb.

4. Özen eksikliği: Evrensel tıp değerlerini

uygulamamak. Örneğin; kanamalı, hipovolemik şoka

eğilimli hastayı bekletmek, yakın izlem gerektiren

hastayı gerekli sıklıkla izlememek, eksik araştırma

sonucu tanı hatasına neden olmak.

Tıbbi Uygulamada Hata Kaynakları

5. Emir ve yönetmeliklere uymamak:

Kanun, tüzük, yönetmelik ve yetkili mülki amirin verdiği

emirlere uymamak. Örneğin; acil hastaya

bakmamak, bilimsel tedavi dışında bir tedaviyi

uygulamak, işkenceye göz yummak veya yardım

etmek,iicap nöbetine çağırıldığında gelmemek gb.

Hemşirelik Mesleği ile İlgili Tıbbi

Hataların Sınıflandırılması

• Bakım standartlarını uygulama/izleme

yetersizliği,

• İzlem ve iletişim yetersizliği,

• Kayıt tutma yetersizliği,

• Değerlendirme yetersizliği,

• Hasta güvenliği ve koruyuculuğu ile ilgili

girişimlerin yetersizliği vb. şeklinde

sıralanabilir.

Tıbbi Hataların Mesleğe Göre Sınıflandırılması

Gazetelerde yer alan malpraktis ile ilgili haberlere dayalı

bir araştırmaya göre*, tıbbi hataları yapan kişilerin

%65.2’lik dilimini hekimler, %12.2’sini hemşireler,

%9.9’unu hekim ve hemşireler beraber, %2.3’ünü

laboratuvar görevlileri oluşturmuştur.*

*ERTEM,G., OKSEL,E., AKBIYIK, A..;Hatalı Tıbbi Uygulamalar ile İlgili Retrospektif Bir İnceleme-Dirim Tıp Gazetesi 2009; yıl: 84 sayı: 1

Bu oranlar Kuruma Göre; %38.4 özel hastaneler, %31 devlet hastaneleri ve %16.9 üniversite hastaneleri olarak sınıflanmaktadır.

Tıbbi Hataların Olumsuz Sonuçları

• Toplumun sağlık çalışanlarına karşı güveninin

azalmasına,

• Hatayı yapan kişinin ve hataya maruz kalanın

ruhsal yönden olumsuz etkilenmesine yol açarken,

• Gerek ülke bütçesinde gerekse hatayı uygulayan

ve hataya maruz kalan bireylerin bütçesinde

önemli kayıplara neden olmaktadır.*

• * Hataya maruz kalanların %65’inin hastanede kalma

sürelerinin uzamış,%35’inin ise maliyet olarak kayıp

yaşamış.

Malpraktise Neden Olan Faktörler

Bireysel Faktörler;

• Tıbbi bilgi yeterliliği (Tıp eğitimi ve Sürekli Tıp Eğitiminin

kalitesi),

• Beceri (kişinin yeteneği, deneyimi ),

• Karar verebilme yeteneği (meslek-kişi uyumu),

• Kendini yenileme ve değerlendirme(otokontrol),

• Çevreyle iletişimde başarı (başta bilgi ve sorumluluk

olmak üzere paylaşım yeteneği),

• Karakter (ahlak,vicdan) gibi sorumluluklarının yanı sıra,

Malpraktise Neden Olan Faktörler

Sistemsel Faktörler;

• Tıp eğitiminin niteliği, Sürekli Tıp Eğitimi(Eğitim

Sistemi),

• Altyapı yeterliliği,Fiziki koşulların uygunluğu (Sağlık

Sistemi),

• Nitelikli insan gücü(Eğitim ve Ekonomik Sistemler),

• Ekipman/araç-gereç durumu(Sağlık Sistemi),

• Hukuki işleyişteki nitelik, Zaman ve saydamlık(Hukuk

sistemi, Adli Yargı, Adli Tıp,Yüksek Sağlık Şurası, Tabip

Odası Onur Kurulları)gibi kurumsal sorumlukları vardır.

Malpraktisle Mücadele Yöntemleri

1. Sağlık eğitim sisteminin geliştirilmesi

2. Hemşirelik eğitiminde branşlaşmanın olması

3. Mezuniyet sonrası sürekli eğitim programlarının olması

4. Kayıtların çok düzenli olarak tutulması ve saklanması

5. Yapılan her işlemin hastaya detaylı olarak anlatılması

6. Hastanın ortaya çıkabilecek komplikasyonlar konusunda

uyarılması ve onamının alınması

7. Hastaya anlatılanların kayda geçirilmesi

Malpraktisle Mücadele Yöntemleri

8. Uzmanlık derneklerinin öncelikle kendi uzmanlarının

görev alanlarını belirlemeleri

9. Yapılacak olan işlemler hakkında hastaları aydınlatıcı

formlar hazırlanması ve Türkiye geneline standart

kullanımının sağlanması

10. Onamı alınması gereken hastanın bu formu okuyup

imzalaması ve formun hekim tarafından saklanması

11. Kayıtların düzgün tutulması, tıbbi belge ve grafiklerin

düzenli olarak arşivlenmesinin sağlık personelinin en

büyük sigortası olduğu akıldan çıkartılmamalıdır.

Malpraktisle Mücadele Yöntemleri

Dünyada yaşanmış deneyimlerden ortaya çıkan sonuç

“Suçlayıcı-cezalandırıcı Model”in tıbbi hataları önlemek

ve hasta güvenliğini sağlamak açısından yetersiz

kaldığıdır. Günümüzde yerine “Bildirici Model”

önerilmektedir.

Bildirici Model

Hatayı ortaya çıkaran sürece odaklanan, hatayı yapanın onu

bildirmesini destekleyen bir sistemdir:

• Hatanın cezalandırılması yerine, hatayı bildirmenin

ödüllendirilmesi

• Hasta güvenliği ve tıbbi hata bağlamında sorunun ortaya

çıkış sürecini izleyerek hem hatanın ortaya çıkış düzeneğini

hem de bu düzenekte insan faktörünün yerinin saptanması

Amaç hata düzeneğini uygun önlemlerle ortadan kaldırmak ve

söz konusu hatanın bir daha meydana gelmesini

engellemektir.