Sosial Tədqiqatlar Təcrübəsi
Statistik Təhlil
Fəslin Xülasəsi
Təsviredici Statistika
İzahedici Statistika
Digər çoxdəyişənli texnikalar
Qısa test sualları
Təsvriedici Statistika
Təsviredici Statistika – seçmənin xarakteristikalarını və ya seçmədə dəyişənlər arasındakı əlaqələri təsvir edən statistic hesablamalar.
Təsvriedici Statistika
Məlumatların azaldılması
Cədvəl 16-1 Qismən ilkin məlumat matriksi Gender Yaş Təhsil Gəlir Vəzifə Siyasi mənsubiyyət Siyasi orientasiya Dini orientasiya Dinin vacibliyi Şəxs 1 Şəxs 2 Şəxs 3 Şəxs 4 Şəxs 5 Şəxs 6
Qarşılıqlı əlaqələrin ölçülməsi
Səhvin Mütənasib Azaldılması (SMA) – əlaqələrin gücünü
bir dəyişəndəki dəyərlərin bilinməsinin digər dəyişəndəki
dəyərləri güman edərkən səhvlərimizi azalda biləcəyini
soruşaraq qiymətləndirmək üçün məntiqi modeldir.
Cədvəl 16-2 Təhsil və Şübhə üzrə nəzəri ilkin məlumat Təhsil səviyyəsi Şübhə heç nə ibtidai məktəb orta məktəb kollec ali məktəb Yuxarı Orta aşağı
Nominal Dəyişənlər
Lambda (λ)
Nizamlı Dəyişənlər
Qamma (γ)
İnterval və nisbət dəyişənləri
Pierson (r)
Cədvəl 16-3 Gender və məşğulluq statusu ilə əlaqəli nəzəri məlumat Kişi qadın cəmi İşləyir İşləmir Cəmi
Cədvəl 16-4 Sosial sinif və şübhə ilə əlaqədar nəzəri məlumat Şübhə aşağı sinif orta sinif yuxarı sinif Aşağı Orta Yüsək
Cədvəl 16-5 Təltifetmə Şkalasının semantic qərqləndirmə alətləri arasında Qamma əlaqələri Faydalı Ədalətli Ali Nəzakətli Dostcanlı Mehriban Yaxşı Faydalı ədalətli ali nəzakətli dostcanlı
Təsviredici Statistika
Reqressiya təhlili – dəyişənlər arasındakı əlaqələrin bərabərli (reqressiya bərabərliyi) formasında təqdim edildiyi məlumatı təhlil etmə metodudur.
Xətti Reqressiya Təhlili – iki dəyişən arasındakı əlaqəni
ən yaxşı təsvir edə biləcək düz xətt üçün bərabərlik
axtaran bir statistic təhlil formasıdır.
Çoxtərəfli Reqressiya Təhlili – iki və ya daha artıq
sərbəst dəyişənin bir asılı dəyişən üzərindəki təsirini
təsvir edə biləcək bərabərlik axtaran bir statistic təhlil
formasıdır.
Təsviredici Statistika
Y-in dəyəri Cinayət səviyyəri (100000 nəfərə düşən) X-in dəyəri Əhali
Təsviredici Statistika
Xətti Reqressiya
Reqressiya xətti
izah edilməyən variyasiya
izah edilən variyasiya
Təsviredici Statistika
Çoxtərəfli Reqression
Qismən Reqressiya Təhlili – bir və ya daha artıq
dəyişənin təsiri hazırlanma modelində olan məntiqə
oxşar olaraq sabit saxlanılan bir reqressiya təhlili
formasıdır.
Qövs xətli Reqressiya Təhlili – dəyişənlər arasındakı
əlaqələri düzxətt əvəzinə qövsi həndəsi xətlərlə təqdim
etmək imkanı yaradan bir reqressiya təhlili formasıdır.
İzahedici Statistika
İzahedici Statistika – seçmə müşahidələrinə
əsaslanaraq daha böyük əhali qrupları haqqında
izahlar etmək üçün münasib olan statistic
hesablamalardır.
Sərbəst dəyişən
Nominal Nizamlı İnterval/Nisbət
Nominal kəsişən Ki-
kvadratı
Lambda
Kəsişən ki-
kvadratı
Lambda
Asılı dəyişən
Nizamlı kəsişən ki-
kvadratı
Lambda İnterval/Nisbət Means t-
test
ANOVA
Kəsişən ki-
kvadratı Lambda
qamma
Kendallın tau
Sommerin d-si
t-test
ədədi
ortası
ANOVA
Pirson s Reqressiya
(R)
İzahedici Statistika
Çoxdəyişənli nəticələr
Nəticələr qazanmaq üçün xəbərdarlıqlar
1. Seçmə əhali qrupundan hansı nəticələrin alınacağı üzrə
seçilməlidir.
2. izahedici statistika bir neçə məsələni nəzərdə tutur: (a)
sadə təsadüfi seçmə, (b) əvəzləmə ilə seçmə, (c) 100%-lik
tamamlanma
3. izahedici statistika yalnız seçmə səhvinə ünvanlanır, qeyri-
seçmə səhvlərinə yox.
İzahedici Statistika
Statistik Əhəmiyyətliliyin Testləri
Statistik Əhəmiyyətlilik – seçmədə müşahidə olunan
başvermə ehtimalının yalnız seçmə səhvinə aid edilə
biləcəyinə istinad edən ümumi bir termindir.
Statistik Əhəmiyyətliliyin testləri – seçmədəki dəyişənlər
arasında müşahidə edilən baş vermə ehtimalının yalnız
seçmə səhvlərinə aid edilə biləcəyini vurğulayan statistic
hesablamalar sinifi.
İzahedici Statistika
Statistik Əhəmiyyətliliyin Məntiqi
1. Araşdırılan əhali qrupunda iki dəyişənin
sərbəstliyinə dair fərziyyələr
2. Ənənəvi ehtimal seçməsi prosedurları ilə seçilmiş
seçmənin təmsilçiliyinə dair fəzriyyələr
3. İki dəyişən baxımından seçmə elementlərinin
müşahidə olunmuş birgə paylanması
Qadın Kişi Qadın Kişi
Bərabərliyi bəyənir 50 50
Bərabərliyi bəyənmir 50 50
Bərabərliyi bəyənir 100 100
Əfsanə
= bərabərliyi bəyənən qadınlar
Bərabərliyi bəyənmir = bərabərliyi bəyənən kişilər
= bərabərliyi bəyənməyən qadınlar
= bərabərliyi bəyənməyən kişilər
Seçmə
İzahedici Statistika
Əhəmiyyətlilik səviyyəsi – statistik əhəmiyyətliliyin testləri
kontekstində, müşahidə olunmuş empirik əlaqənin seçmə
səhvinə aid edilə bilmə ehtimalının dərəcəsidir.
Əgər seçmə səhvi yalnız 5/100-dən böyük deyilsə ola bilmə
ehtimalı varsa, əlaqənin ehtimalı .05 səviyyəsində əhəmiyyətli
hesab edilir.
İzahedici Statistika
Ki-kvadratı
Sıfır fərziyyəsinə əsaslanır.
Hesablanması:
Cədvəldəki hər bir hücrə üçün müşahidə olunan tezlikdən
həmin hücrə üçün gözlənilən tezliyi çıx
Alınanı kvadrata yüksəlt.
Alınan fərqi gözlənilən tezliyə böl.
Ki-kvadratı Cədvəli
Cədvəl 16-6
Ki-kvadratının nəzəri təsviri I. Gözlənilən hücrə tezlikləri kişi qadın cəmi Kilsəyə gedir Kilsəyə getmi Cəmi II. Müşahidə olunan hücrə tezlikləri kişi qadın cəmi Kilsəyə gedir Kilsəyə getmi Cəmi III. (müşahidə olunan-gözlənilən):gözlənilən kişi qadın cəmi IV. Kilsəyə gedir V. Kilsəyə getmi
t-Test
qrup ədədi ortalarında fərqliliklərin statistic
əhəmiyyətlilini qiymətləndirmək üçün bir ölçüdür.
Məntiqi:
t-in dəyəri ədədi ortalar arasındakı fərqin həcmi ilə
artacaqdır.
t-in dəyəri həm də cəlb olunmuş seçnəin həcmi ilə də
artacaqdır.
Hər bir qrup daxilində dəyərlərin variyasiyası daha kiçik
olarsa, t-in dəyəri daha böyük olacaqdır.
Diqqət!…
Əsaslı əhəmiyyətliliyin (yalnız obyektiv əsaslandırma) obyektiv testi yoxdur
Statistik əhəmiyyətlilik yalnız seçmələr üçün
mnüasibdir, bütün əhali qrupu üçün deyil
Əhəmiyyətlilik testləri əminlik intervallarının
hesablanması üçün istifadə olunmuş eyni seçmə
fərziyyələrinə əsaslanır.
Digər Çoxdəyişənli Texnikalar
Yol təhlili – qrafik formatında təqdim edilən dəyişənlər arasında səbəb-nəticə əlaqəsi olan çoxdəyişənli bir təhlil formasıdır.
Dini düşmənçilik
Provaslavlıq Dünyəvi anti-semitizm
Xüsusiyyətçilik
“krusifierlər” kimi tarixi yəhudilər
Zaman-sırası təhlili – zaman küçdikcə bir dəyişəndə baş verən dəyişikliklər
əhali sıxlığına əsasən reqressiya xətti
Oğurluq halları (1000 nəfərə
düşən
faktiki
oğurluq dərəcəsi
Faktor təhlili – konkret müşahidələr qrupunda mövcud olan faktorların ümumi ölçülərini müəyyənləşdirmək üçün mürəkkəb cəbri metoddur.
Cədvəl 16-4
Faktor təhlil: qayda pozunutusu halları, ağlar
Pozuntu
Mülkiyyətə
müdaxilə
Faktor 1
İslaholun-
mazlıq
Faktor 2
Narkotiklər/
Yayınmalar
Faktor 3
Dava
Faktor 4
Küçə işıqlarını sındırmaq
Pəncərələri sındırmaq
Hasarları, çəpərləri dağıtmaq
2-50$ dəyərində əşyalar götürmək
Təkərləri boşaltmaq
50$-dan bahalı əşyalar götürmək
Yumurta, zibil, və s. atmaq
2$-dan ucuz əşyalar götürmək
Məktəb lövhəsindən əşyalar
götürmək
Sahibindən icazəsiz avtomobil
götürmək
Nəyinsə üzərində şəkil çəkmək
Valideynlərə tabe olmamaq
Lövhə, divar və s. üzərində işarə
qoymaq
Kobud ifadələr işlətmək
Müəllim və məktəb rəhbərliyinə
tabe olmamaq
Valideynlərin üzünə qarşı
dayanmaq
Anonim telefon zəngləri etmək
Marixuana çəkmək
Digər dərmanlardan istifadə
etmək
Qaib izahatı imzalamaq
Valideynlər olmadan alkoqol
içmək
Dərsdən yayınmaq
Kimisə döymək
Dalaşmaq, güləşmək
Variansın təhlili (ANOVA) – elə bir təhlil metodudur ki, burada araşdırmadakı nümunələr sərbəst dəyişəni təmsil edən qruplarda birləşdirilir və qrupların bir-birindən bəzi asılı dəyişənlər baxımından fərqlənmə dərəcəsini təhlil edir. Daha sonar, qrupların fərqlənmə dərəcəsi təsadüfi paylanma standartı ilə müqayisə edilir.
a.aşağı varians b. yuxarı varians hər nöqtə bir fərdin gəlirini göstərir gəlir ədədi orta = 21000$ ədədi orta = 21000$ ədədi orta = 19000$ ədədi orta = 19000$ respublikaçılar demokratlar respublikaçılar demokratlar
Diskriminant təhlil – çoxdəyişənli reqressiyaya oxşar bir təhlil metodudur, ancaq fərq ondadır ki, asılı dəyişən nominal ola bilər.
=əllə yazan yazıçılar =kompüterdən istifadə edən yazıçılar
yaş
Gəlir (illik min $)
=əllə yazan yazıçılar =kompüterdən istifadə edən yazıçılar
=əllə yazan yazıçılar
=kompüterdən istifadə edən yazıçılar
Gəlir (illik min $)
Yeni ölçü
Digər çoxdəyişənli texnikalar
Çox xəttli metod – dəyişənlər arasındakı qarşılıqlı əlaqələri təsvir edən və daha sonar gözlənilən və müşahidə edilən cədvəl tezliklərini müqayisə edən modellərin müəyyənləşdirilməsinə əsaslanan məlumat təhlili texnikasıdır.
Digər çoxdəyişənli texnikalar
Coğrafi İnformasiya Sistemləri (CİS) – tədqiqatçıların coğrafi vahidlərin qrafiq təsviri üçün kəmiyyət məlumatlarının xəritəsini verdikləri analitik texnikadır
Qısa test sualları
Fəsil 16. Test sualları
1. Əgər dəyişənlər nizamlı dəyişənlərdirsə, əlaqələrin müvafiq ölçüsü hesab olunur.
A. Qamma
B. Lambda
C. Ro
D. Pi
Fəsil 16. Test sualları
Cavab: A.
Əgər dəyişənlər nizamlı dəyişənlərdirsə, Qamma əlaqələrin müvafiq ölçüsü hesab olunur
Fəsil 16. Test sualları
2. Əgər interval və ya nisbət dəyişənləri əlaqələndirilmişdirsə, bir müvafiq ölçü ____dur.
A. Qamma
B. Lambda
C. Ro
D. Pierson məhsulu
Fəsil 16. Test sualları
Cavab: D.
Əgər interval və ya nisbət dəyişənləri
əlaqələndirilmişdirsə, bir müvafiq ölçü Pierson
məhsuludur.
Fəsil 16. Test sualları
3. ______ göstərir ki, seçmədəki dəyişənlər arasındakı müşahidə olunan əlaqələrin baş vermə ehtimalı yalnız seçmə səhvinə aid edilə bilər.
A. Eks-post-fakto fərzetmə
B. Statistik əhəmiyyətlilik testləri
C. Təsdiqləməmə
Fəsil 16. Test sualları
Cavab: B.
Statistik əhəmiyyətlilik testləri göstərir ki, seçmədəki
dəyişənlər arasındakı müşahidə olunan əlaqələrin
baş vermə ehtimalı yalnız seçmə səhvinə aid edilə
bilər.
Fəsil 16. Test sualları
4. ______ dəyişənlər arasındakı əlaqələri başa düşmək üçün təsadüfi bir modeldir.
A. Eks-post-fakto fərzetmə
B. Statistik əhəmiyyətlilik testləri
C. Təsdiqləməmə
D. Yol təhlili
Fəsil 16. Test sualları
Cavab: D.
Yol təhlili dəyişənlər arasındakı əlaqələri başa
düşmək üçün təsadüfi bir modeldir
Fəsil 16. Test sualları
5. _____ seçmə müşahidələrinə əsaslanan tapıntılardan daha geniş əhali qruplarına müşahidə nəticələri hazırlamaq üçün istifadə olunan statistic ölçmələrdir.
A. Təsviredici statistika
B. İzahedici statistika
C. Yuxarıdakıların hər ikisi
D. Yuxarıdakıların heç biri
Fəsil 16. Test sualları
Cavab: B.
İzahedici statistika seçmə müşahidələrinə əsaslanan
tapıntılardan daha geniş əhali qruplarına müşahidə
nəticələri hazırlamaq üçün istifadə olunan statistic
ölçmələrdir.
Fəsil 16. Test sualları
6. ____ təhlili zaman keçdikcə dəyişəndə baş verən dəyişikləri göstərir.
A. reqressiya
B. ikidəyişən
C. Zaman-seriyası
D. çox xətti
Fəsil 16. Test sualları
Cavab: C.
Zaman seriyası təhlili zaman keçdikcə
dəyişəndə baş verən dəyişikləri göstərir.