SZTUKA GOTYCKASZTUKA GOTYCKA

W EUROPIE I POLSCEW EUROPIE I POLSCE

Architektura gotyckaArchitektura gotycka

Określenie architektura gotycka odnosi się do stylu w Określenie architektura gotycka odnosi się do stylu w architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza, architekturze europejskiej okresu późnego średniowiecza, od od około połowy XII do początku XVI wieku.około połowy XII do początku XVI wieku. Za wzorcowy Za wzorcowy przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką przykład budynku gotyckiego uważa się gotycką katedrękatedrę, choć , choć w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury w rzeczywistości był to również okres rozwoju architektury świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura świeckiej (mieszczańskiej i rezydencjonalnej). Architektura gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób gotycka w zamierzeniu jej twórców miała w doskonały sposób odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i odzwierciedlać boską naturę i wielbić Boga. Strzelista i ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których ogromna bryła kościoła stała się symbolem czasów, w których religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie religijność łączyła w sobie wyprawy krzyżowe i pragnienie wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. wzniesienia się ku Bogu. W bryle dominują kierunki pionowe. Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie Ich powtarzalność w bliskim sąsiedztwie, rozczłonkowanie bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i bryły, delikatna dekoracja tworzą budowle ekspresyjne i lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie lekkie. Barwne światło przenikające do wnętrza przez wysokie witrażewitraże stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we stwarza wrażenie uduchowienia a powtarzające się we wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia wnętrzu wertykalne linie i znaczna odległość do sklepienia kieruje wzrok ku górze.kieruje wzrok ku górze.

BUDOWLE SAKRALNEBUDOWLE SAKRALNE

W okresie gotyku najczęściej budowano kościoły na planie trójnawowej W okresie gotyku najczęściej budowano kościoły na planie trójnawowej bazylikibazyliki, , chociaż zachowało się także wiele przykładów zastosowania rozwiązań chociaż zachowało się także wiele przykładów zastosowania rozwiązań halowychhalowych. Bazyliki i hale mają znacznie wydłużony kształt i zakończone są . Bazyliki i hale mają znacznie wydłużony kształt i zakończone są podłużnymi podłużnymi prezbiteriamiprezbiteriami. Układ wzbogacają . Układ wzbogacają obejściaobejścia i wieńce kaplic. Fasadę i wieńce kaplic. Fasadę zamyka jedna lub (częściej) dwie wieże. Czasem spotykane są także zamyka jedna lub (częściej) dwie wieże. Czasem spotykane są także rozwiązania, w których zastosowano dwie wieże na zakończeniach transeptu rozwiązania, w których zastosowano dwie wieże na zakończeniach transeptu albo obok niej. W albo obok niej. W AngliiAnglii powtarzane jest rozwiązanie znane z okresu powtarzane jest rozwiązanie znane z okresu romańskiego - wieża na skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej. romańskiego - wieża na skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej. Wznoszone Wznoszone kościoły często odznaczały się ogromnymi rozmiarami.kościoły często odznaczały się ogromnymi rozmiarami. Wysokość wież często Wysokość wież często przekracza 100,0 m (np. kościół w przekracza 100,0 m (np. kościół w SalisburySalisbury - 123,0 m, w - 123,0 m, w UlmUlm - 161,5 m) a - 161,5 m) a sklepienia nawy głównej wznoszą się średnio 20 - 30 m nad poziomem sklepienia nawy głównej wznoszą się średnio 20 - 30 m nad poziomem posadzki. Rozmach wiąże się nie tylko z rozwojem sztuki budowlanej, ale także posadzki. Rozmach wiąże się nie tylko z rozwojem sztuki budowlanej, ale także z rosnącą pozycją mieszczaństwa, które w wielu przypadkach było fundatorem z rosnącą pozycją mieszczaństwa, które w wielu przypadkach było fundatorem budowli stawianych w poszczególnych miastach. Skromniejsze kościoły budowli stawianych w poszczególnych miastach. Skromniejsze kościoły powstawały przy ośrodkach zakonnych hołdujących regule ubóstwa. powstawały przy ośrodkach zakonnych hołdujących regule ubóstwa. Cechą Cechą najbardziej charakterystyczną dla gotyckich kościołów jest ich ogrom i najbardziej charakterystyczną dla gotyckich kościołów jest ich ogrom i strzelistość.strzelistość. Gotyckie kościoły były budowane niejednokrotnie przez dziesiątki Gotyckie kościoły były budowane niejednokrotnie przez dziesiątki lat. Zmieniająca się niekiedy sytuacja materialna fundatorów powodowała lat. Zmieniająca się niekiedy sytuacja materialna fundatorów powodowała przerywanie budowy niedokończonych wież (stąd w wielu gotyckich kościołach przerywanie budowy niedokończonych wież (stąd w wielu gotyckich kościołach wieże mają różną wysokość) i wystroju elewacji. Dzieła kończono czasem po wieże mają różną wysokość) i wystroju elewacji. Dzieła kończono czasem po latach, w innej epoce i w innym stylu.latach, w innej epoce i w innym stylu.

KATERDA W AMIENSKATERDA W AMIENS

NOTRE DAME DE REIMSNOTRE DAME DE REIMS

KOŚCIÓŁ MARIACKI W KOŚCIÓŁ MARIACKI W KRAKOWIEKRAKOWIE

KOŚCIÓŁ NMP WE KOŚCIÓŁ NMP WE WROCŁAWIUWROCŁAWIU

ZAMEK W MALBORKUZAMEK W MALBORKU

KOŚCIÓŁ MARIACKI OŁTARZ KOŚCIÓŁ MARIACKI OŁTARZ WITA STWOSZAWITA STWOSZA

OLTARZ WITA STWOSZAOLTARZ WITA STWOSZA

TRZEBNICATRZEBNICA

BAZYLIKA MARIACKA BAZYLIKA MARIACKA GDAŃSKGDAŃSK

KOŚCIÓŁ NMP POZNAŃKOŚCIÓŁ NMP POZNAŃ

COLLEGIUM MAIUS KRAKÓWCOLLEGIUM MAIUS KRAKÓW

KOŚCIÓŁ FRANCISZKANÓW KOŚCIÓŁ FRANCISZKANÓW KRAKÓWKRAKÓW

ELEMENTY ARCHITEKTURY ELEMENTY ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ GOTYCKIEJ

Gotyk podkreśla wertykalizm budynku i cechuje się szkieletową Gotyk podkreśla wertykalizm budynku i cechuje się szkieletową budową. Zastosowanie budową. Zastosowanie łuków przyporowychłuków przyporowych, ostrych łuków w , ostrych łuków w elementach konstrukcyjnych i elementach konstrukcyjnych i sklepień krzyżowo-żebrowychsklepień krzyżowo-żebrowych pozwoliło pozwoliło na prawie całkowite wyeliminowanie ściany, zastąpionej przez okna na prawie całkowite wyeliminowanie ściany, zastąpionej przez okna wypełnione wypełnione witrażamiwitrażami. Masywne filary stosowane w . Masywne filary stosowane w romanizmieromanizmie zmieniły się w gotyku w pęki zmieniły się w gotyku w pęki służeksłużek, których przedłużeniami stały się , których przedłużeniami stały się żebra sklepienne. Część obciążeń przenoszonych przez żebra żebra sklepienne. Część obciążeń przenoszonych przez żebra sklepienne przerzucono powyżej dachów na dobudowane z zewnątrz sklepienne przerzucono powyżej dachów na dobudowane z zewnątrz wieże sił zwieńczone ostro zakończonymi wieże sił zwieńczone ostro zakończonymi sterczynamisterczynami. W budowlach . W budowlach halowych siły te przejmowały halowych siły te przejmowały skarpyskarpy. Podparcie sklepień na żebrach . Podparcie sklepień na żebrach pozwoliło na wprowadzenie sklepień żebrowych przekrywających pola pozwoliło na wprowadzenie sklepień żebrowych przekrywających pola o dowolnym kształcie. Udoskonalenie techniki pozwoliło na bardziej o dowolnym kształcie. Udoskonalenie techniki pozwoliło na bardziej racjonalne wykorzystanie przekrojów żeber. Trójkątne pola sklepień racjonalne wykorzystanie przekrojów żeber. Trójkątne pola sklepień krzyżowo-żebrowych dzieli się na mniejsze trójkąty i tak pojawia się krzyżowo-żebrowych dzieli się na mniejsze trójkąty i tak pojawia się sklepienie gwiaździstesklepienie gwiaździste, ukośnie przecinające się żebra układają się w , ukośnie przecinające się żebra układają się w sklepienie sieciowesklepienie sieciowe (siatkowe), ułożenie (siatkowe), ułożenie wysklepekwysklepek pod różnymi pod różnymi kątami tworzy kątami tworzy sklepienie kryształowesklepienie kryształowe. Różny, często zawiły układ . Różny, często zawiły układ żeber, prowadzi do konstrukcji wielu odmian sklepień żebrowych o żeber, prowadzi do konstrukcji wielu odmian sklepień żebrowych o fantazyjnym rysunku. fantazyjnym rysunku.

Pinakle, sklepienie gwiaździste, sklepienie krzyżowo Pinakle, sklepienie gwiaździste, sklepienie krzyżowo – żebrowe, witraż– żebrowe, witraż

BUDOWNICTWO SAKRALNE BUDOWNICTWO SAKRALNE CZ.2CZ.2

Całości wrażenia dopełniała dekoracja rzeźbiarska, pokrywająca Całości wrażenia dopełniała dekoracja rzeźbiarska, pokrywająca kapitelekapitele kolumnkolumn i służek, i służek, zwornikizworniki (klucze) w miejscu przecięcia się (klucze) w miejscu przecięcia się żeber, żeber, konsolekonsole podpierające służki a także podpierające służki a także fasadyfasady zewnętrzne, w zewnętrzne, w szczególności koncentrująca się na szczególności koncentrująca się na portalachportalach zwieńczonych trójkątną zwieńczonych trójkątną wimpergąwimpergą i w i w galerii królewskiejgalerii królewskiej. Krzywizny zdobią . Krzywizny zdobią czołgankiczołganki (żabki), (żabki), szczyty wieńczą szczyty wieńczą kwiatonykwiatony, w portalach miejsce , w portalach miejsce półkolumnpółkolumn często często zajmują rzeźby królów i proroków (tzw. portal królewski). Wśród zajmują rzeźby królów i proroków (tzw. portal królewski). Wśród ornamentówornamentów rzeźbiarskich pojawiają się motywy roślinne i zwierzęce. rzeźbiarskich pojawiają się motywy roślinne i zwierzęce. Artyści chętnie sięgają do rodzimych wzorów, wykorzystując Artyści chętnie sięgają do rodzimych wzorów, wykorzystując powszechnie znane kształty np. winorośli, bluszczu, liści koniczyny, powszechnie znane kształty np. winorośli, bluszczu, liści koniczyny, dębu czy najzwyklejszych polnych kwiatów. Motywy roślinne dębu czy najzwyklejszych polnych kwiatów. Motywy roślinne przeplatają się z wizerunkami ptaków i innych zwierząt. Nie obce są przeplatają się z wizerunkami ptaków i innych zwierząt. Nie obce są fantazyjne stwory w postawie wysprostowanej albo skulone (fantazyjne stwory w postawie wysprostowanej albo skulone (maszkaronymaszkarony), niekiedy pełniące rolę ), niekiedy pełniące rolę plwaczyplwaczy. Rzeźbę cechuje realizm . Rzeźbę cechuje realizm i coraz wyraźniejsza ekspresja. Obróbka detali rzeźbiarskich jest i coraz wyraźniejsza ekspresja. Obróbka detali rzeźbiarskich jest niezwykle staranna, nie ma znaczenia czy element architektoniczny niezwykle staranna, nie ma znaczenia czy element architektoniczny będzie mógł być podziwiany przez widza, czy też umieszczony będzie mógł być podziwiany przez widza, czy też umieszczony wysoko ponad ziemią pozostanie niewidoczny w swoich szczegółach. wysoko ponad ziemią pozostanie niewidoczny w swoich szczegółach. Artysta tworzył na chwałę Boga Artysta tworzył na chwałę Boga

KLONSOLA, WIMPERGA, KLONSOLA, WIMPERGA, PORTAL, MASZKARONPORTAL, MASZKARON

BUDOWNICTWO SAKRALNE BUDOWNICTWO SAKRALNE CZ.3CZ.3

SzczytSzczyt zdobią niewielkie wnęki zwane zdobią niewielkie wnęki zwane blendamiblendami, , których wnętrze często pokrywane jest tynkiem, a których wnętrze często pokrywane jest tynkiem, a czasem urozmaicane podziałem przy pomocy czasem urozmaicane podziałem przy pomocy laskowanialaskowania. Ściany dodatkowo zdobią wielobarwne . Ściany dodatkowo zdobią wielobarwne freskifreski. Najważniejszym elementem wnętrza są . Najważniejszym elementem wnętrza są rozbudowane rozbudowane ołtarze szafiasteołtarze szafiaste, a całość wzbogaca , a całość wzbogaca wielobarwne światło wpadające do wnętrza przez wielobarwne światło wpadające do wnętrza przez kolorowe witraże wbudowane w okna podzielone na kolorowe witraże wbudowane w okna podzielone na mniejsze pola mniejsze pola maswerkamimaswerkami, których układ stawał , których układ stawał się coraz bogatszy i bardziej skomplikowany. Pod się coraz bogatszy i bardziej skomplikowany. Pod koniec gotyku (koniec gotyku (XV w.XV w.) rozbudowano go do stylu ) rozbudowano go do stylu zwanego zwanego flamboyantflamboyant (gotyk płomienisty). (gotyk płomienisty).

BUDOWNICTWO ŚWIECKIEBUDOWNICTWO ŚWIECKIE

Rozbudowa miast i siedzib władców to przede wszystkim Rozbudowa miast i siedzib władców to przede wszystkim doskonalenie ich funkcji o0bronnych, które musiały doskonalenie ich funkcji o0bronnych, które musiały zabezpieczyć ich mieszkańców przed coraz to zabezpieczyć ich mieszkańców przed coraz to doskonalszymi technikami oblężniczymi. Okres gotyku to doskonalszymi technikami oblężniczymi. Okres gotyku to nie tylko udoskonalenie machin oblężniczych, ale i w jego nie tylko udoskonalenie machin oblężniczych, ale i w jego schyłkowym okresie pojawienie się artylerii. Mury obronne schyłkowym okresie pojawienie się artylerii. Mury obronne wieńczy wieńczy krenelażkrenelaż, a obronę ułatwiają , a obronę ułatwiają hurdycjehurdycje, zastąpione , zastąpione w w XIV wiekuXIV wieku machikułami. Nad poszerzonymi fosami buduje machikułami. Nad poszerzonymi fosami buduje się najczęściej mosty zwodzone, podnoszone w całości lub się najczęściej mosty zwodzone, podnoszone w całości lub w części przy murach. Po podniesieniu stanowią dodatkową w części przy murach. Po podniesieniu stanowią dodatkową osłonę bram. Przedpole chronią budowane barbakany osłonę bram. Przedpole chronią budowane barbakany połączone szyją z bramami w murach obronnych. Na połączone szyją z bramami w murach obronnych. Na znaczeniu tracą donżony. W drugiej połowie XV wieku, w znaczeniu tracą donżony. W drugiej połowie XV wieku, w dolnej partii murów pojawiają się otwory strzelnicze dla dolnej partii murów pojawiają się otwory strzelnicze dla ustawionej po jej wewnętrznej stronie dział artyleryjskich.ustawionej po jej wewnętrznej stronie dział artyleryjskich.

BARBAKAN, BLANKA, BARBAKAN, BLANKA, HURDYCJA, FOSA,HURDYCJA, FOSA,

BUDOWNICTWO ŚWIECKIEBUDOWNICTWO ŚWIECKIE

Coraz większe znaczenie w zabudowie miast mają ratusze, Coraz większe znaczenie w zabudowie miast mają ratusze, siedziby władzy miejskiej. W budowlach wznoszonych po siedziby władzy miejskiej. W budowlach wznoszonych po północnej stronie Alp przeważa układ, w którym na parterze północnej stronie Alp przeważa układ, w którym na parterze lokowane są hale targowe, a piętro zajmują biura i lokowane są hale targowe, a piętro zajmują biura i pomieszczenia obrad rajców. Wraz z rozwojem pełnionych pomieszczenia obrad rajców. Wraz z rozwojem pełnionych funkcji budowle są rozbudowywane. W podziemiach coraz funkcji budowle są rozbudowywane. W podziemiach coraz częściej lokowane są więzienia i izby tortur, a w częściej lokowane są więzienia i izby tortur, a w nadziemnych częściach budowli sale sądownicze. Miejskie nadziemnych częściach budowli sale sądownicze. Miejskie zbrojownie początkowo lokowano także w pomieszczeniach zbrojownie początkowo lokowano także w pomieszczeniach ratusza. Z czasem przeniesiono je do osobnych budowli ratusza. Z czasem przeniesiono je do osobnych budowli zwanych arsenałami, a amunicję do prochowni. W miastach zwanych arsenałami, a amunicję do prochowni. W miastach leżących w pobliżu szlaków handlowych pomieszczenia leżących w pobliżu szlaków handlowych pomieszczenia handlowe w ratuszach szybko stają się zbyt małe. Stąd handlowe w ratuszach szybko stają się zbyt małe. Stąd często pojawiają się osobne budowle pełniące tę funkcję. często pojawiają się osobne budowle pełniące tę funkcję. Ponadto bogate cechy rzemieślnicze budują swoje własne Ponadto bogate cechy rzemieślnicze budują swoje własne hale mieszczące również biura, sale zebrań i pokoje hale mieszczące również biura, sale zebrań i pokoje gościnne.gościnne.

RATUSZ WE WROCŁAWIURATUSZ WE WROCŁAWIU

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

PRZYGOTOWAŁA EWA PRZYGOTOWAŁA EWA WĘGLARZWĘGLARZ