ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Ramazan ŞALLI ERMENEK BARAJI VE HES GÖVDE KAZISI PATLATMALARININ İNCELENMESİ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİMDALI ADANA, 2008
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Ramazan ŞALLI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Ç.Ü
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
Bu tez .../..../.... Tarihinde Aşağıdaki Juri Üyeleri Tarafından Oybirliği / Oyçokluğu ile
Kabul Edilmiştir.
İmza ………………… Doç. Dr. Alaettin KILIÇ ÜYE
İmza ………………… Doç.Dr. Suphi URAL ÜYE
İmza…………………… Doç.Dr. Ergül YAŞAR ÜYE
İmza…………………. Doç. Dr. A. Mahmut KILIÇ DANIŞMAN
İmza………………………. Yrd.Doç.Dr. Hakan GÜNEYLİ ÜYE
Bu tez Enstitümüz Maden Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No Enstitü Müdürü Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ
İmza ve Mühür
* Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
ERMENEK BARAJI VE HES GÖVDE KAZISI PATLATMALARININ İNCELENMESİ
I
ÖZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Ramazan ŞALLI
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
Danışman : Doç.Dr. Alaettin KILIÇ
Yıl : 2008, Sayfa :88 Jüri : Doç. Dr. Suphi URAL
Doç. Dr. Ergül YAŞAR Doç. Dr. A. Mahmut KILIÇ Yrd. Doç. Dr. Hakan GÜNEYLİ
Bu çalışmada, Ermenek Barajı ve HES Projesi tanıtılmış, 700 m kotu altında
uygulanan Ön-Kesme Kontrollü Patlatma Yöntemi incelenmiştir. Ermenek Barajı
Karaman ilinin Ermenek İlçesindedir. Baraj yeri Ermenek’e 15 km olup, ilçenin
Güneydoğu’sundadır. Talvegten yüksekliği 210 m, temelden yüksekliği 230 m ve
Rezervuar alanı 60,74 km2 olacaktır. 4,5 milyar m3 su tutacaktır. Ermenek barajı dar
bir vadiye yapılmaktadır. Gövdenin yapılacağı yer, Kontrollü Patlatma Yöntemi ile
uygun boyutlara getirilmiştir. Sağ ve sol yamaçta patlatmalar yapılarak, buradaki
formasyon için en uygun patlatma paterni ortaya konulmuştur. Titreşimler 30 mm/sn
altında tutulmuştur. Toplam olarak sağ ve sol yamaçtan kontrollü patlatmalar ile
284940 m3 kazı yapılmıştır. Bu kazı için 120904 kg patlayıcı kullanılmış ve özgül
şarj 0,424 kg/m3 olarak hesaplanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ermenek Barajı, Yer Seçimi, Kontrollü Patlatma, Titreşim
ERMENEK BARAJI VE HES GÖVDE KAZILARI PATLATMALARININ İNCELENMESİ
II
ABSTRACT
MsC THESIS
Ramazan ŞALLI
DEPARTEMENT OF MINING ENGINEERING
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF CUKUROVA
Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Alaettin KILIÇ
Year : 2008, Sayfa :88 Jury : Assoc.Prof. Dr. Suphi URAL
Assoc.Prof. Dr. Ergül YAŞAR Assoc.Prof. Dr. A. Mahmut KILIÇ Assist.Prof. Dr. Hakan GÜNEYLİ
In this study, Ermenek Dam and HEPP are introduced and the method of
Presplitting Controlled Detonation applied at between the elevation of +700 m and
480 m. Ermenek Dam is located in the Ermenek county in the Karaman province.
The location of the dam is in the southeastern part of the county and 15 kms away
from Ermenek. Height from the thalweg will be 210 m, height from the basis will be
230 m and Reservoir area will be 60,74 km2 . It will hold 4,5 billion m3 of water.
Ermenek Dam is being built upon a narrow valley. The place where the body will be
built has been sized by means of The Method of Controlled Detonation. The most
suitable pattern for the formation in this place were determined doing detonations in
the right and left braes. Vibrations were kept below 30 mm/sec. With the controlled
detonations in the right and left braes, 284940 m3 area has been excavated. 120904
kgs of explosives have been used for this excavation and specific charge has been
calculated as 0,424 kg/m3.
Key Words: Ermenek Dam, Selection, Controlled Detonation, Vibration
STUDY OF ERMENEK DAM AND DETONATION IN THE EXCAVATIONS OF HES BUILDING BODY
III
TEŞEKKÜR
Öncelikle bu çalışmanın yurt madenciliğine faydalı olmasını diliyor,
çalışmanın yapılmasında her türlü yardımlarını esirgemeyen danışman hocam
Doç. Dr. Alaettin KILIÇ’ a çok teşekkür ediyorum.
Çalışmanın hazırlanması sürecinde bilgilerinden ve çalışmalarından
faydalandığım Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde çalışan Devlet Su İşleri 4.
Bölge Ermenek Şube Elemanlarından İnşaat Müh. Hamza BIYIKLI, Harita Müh.
Bayram Ali ÇELİK, Jeoloji Müh. Ahmet SAYHARMAN’a teşekkür ediyorum.
Ayrıca dökümanların toplanması aşamalarında yardımlarını esirgemeyen BM İnşaat
A.Ş’ nin elemanlarına teşekkür ederim.
Yüksek lisans eğitimime başlamamda ve hayata yeni bir kapı açmamda
maddi ve manevi çok büyük faydalarını gördüğüm ve her zaman örnek aldığım
babam Dursun ŞALLI’ya, annem Şehri ŞALLI’ya ve abim Avukat Adem
ŞALLI’ya çok teşekkür ederim.
IV
İÇİNDEKİLER SAYFA NO
ÖZ ............................................................................................................................ I
ABSTRACT ............................................................................................................ II
TEŞEKKÜR ....................................................................................................... …III
İÇİNDEKİLER .......................................................................................................IV
ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................VI
ÇİZELGELER DİZİNİ ......................................................................................... VII
1. GİRİŞ ................................................................................................................... 1
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ..................................................................................... 4
3. MALZEME ve YÖNTEM .................................................................................. 10
3.1. Malzeme .......................................................................................................... 10
3.1.1. Bölgenin Genel Jeolojisi ........................................................................ 10
3.1.1.1 Allokton Birimler ............................................................................ 10
3.1.1.2. Otokton Birimler ............................................................................ 11
3.1.2. Topoğrafya ........................................................................................... 12
3.1.3. Yapısal Jeoloji ....................................................................................... 13
3.1.4. Hidrojeoloji .......................................................................................... 14
3.1.5. İklim ve Bitki Örtüsü ............................................................................. 15
3.1.6. Baraj Yeri ve Göl Alanı Jeolojisi .......................................................... 15
3.1.7. Ermenek Barajı Mühendislik Jeolojisi ................................................... 18
3.1.7.1. Yer Seçimi İçin Yapılan Çalışmalar ................................................ 18
3.1.7.2. Ermenek Baraj Aks Yeri Kaya Deneyi ............................................ 23
3.1.8. Ermenek Barajı ve HES Genel Proje Bileşenleri .................................... 24
3.1.9. Kullanılan Patlayıcı Maddeler ............................................................... 27
3.1.9.1.Anfo (Ana şarj) ................................................................................ 27
3.1.9.2. Powergel Magnum 365 (36*400 mm) ............................................. 28
3.1.9.3. Powergel TRİMEX (DN 19*735 mm, 220 gr) ................................ 29
3.1.9.4. İnfilaklı Fitil (10 gr PETN/m) ......................................................... 30
3.1.9.5. Exel MS 500 ms ( Delik içi kapsül sistemi) .................................... 30
3.1.9.6. Exel HTD 25 ms, 42 ms ve 65 ms (Yüzey bağlantı sistemi) ............ 31
V
3.1.10. Delik Delme Makinesi (ROC D7) ........................................................ 31
3.1.11. Kullanılan Taşıyıcı ve Yükleyici Makineler ......................................... 32
3.1.12. Enjeksiyon İşlemleri ............................................................................ 34
3.1.13. Kontrollü Patlatma Tanımı ve Teknikleri ............................................. 36
3.2. YÖNTEM ........................................................................................................ 40
3.2.1. Ermenek Barajı ve HES Gövde Kazısı Patlatma İşlemleri ...................... 40
3.2.2. Ermenek Barajı ve HES Delme Patlatma Tasarımı ................................ 41
3.2.3. Patlatma İşlemleri .................................................................................. 43
3.2.3.1. Deliklerin Delinmesi ...................................................................... 43
3.2.3.2. Deliklerin Doldurulması ve Patlatılması ......................................... 44
3.2.3.3. Bir Sonraki Patlatmaya Hazırlık...................................................... 47
3.2.4. Kontrollü Patlatma Uygulamaları .......................................................... 48
4. ARAŞTIRMA BULGULARI ............................................................................. 60
5. SONUÇLAR ...................................................................................................... 63
KAYNAKLAR......................................................................................................... .. 64
ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................... 66
EKLER ................................................................................................................... 67
VI
ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA NO
Şekil 1.1. Yer bulduru haritası .................................................................................. 3
Şekil 3.1. Görmel formasyonu marnları .................................................................. 12
Şekil 3.2. Sağ ve Sol Sahil’deki Nadire Kireçtaşları ................................................ 16
Şekil 3.3. Rezervuar Alanı’ ndan bir görüntü .......................................................... 17
Şekil 3.4. Gövdenin yapıldığı “V” şekilli 1 Cc’ den görünüm ................................. 22
Şekil 3.5. Proje ölçeği alternatiflerinin ekonomik karşılaştırılması .......................... 22
Şekil 3.6. Sol Sahil Dolusavak görünüm ................................................................. 26
Şekil 3.7. Sağ Sahil Dolusavak görünüm................................................................. 26
Şekil 3.8. Powergel Magnum 365 ........................................................................... 28
Şekil 3.9. Powergel Trimex görünümü .................................................................... 29
Şekil 3.10. İnfilaklı Fitiller ...................................................................................... 30
Şekil 3.11. Roc D7 delik delme makinesi ................................................................ 32
Şekil 3.12. Cable Crane çalışmasından bir görünüm................................................ 34
Şekil 3.13. Klasik bir Ön-Kesme Patlatması uygulamasının görünümü ................... 39
Şekil 3.14. Delikler arası mesafe ve delik düzeni .................................................... 41
Şekil 3.15. Ön-Kesme Deliği şematik görünümü..................................................... 42
Şekil 3.16. Üretim Deliği şematik görünümü .......................................................... 43
Şekil 3.17. Roc D7 ile delik delme işleminden bir görünüm .................................... 44
Şekil 3.18. Patlayıcıların deliklere yerleştirilmesi .................................................... 45
Şekil 3.19. Deliklere Anfo doldurulması ................................................................. 45
Şekil 3.20. Deliklerin sıkılanmasından görünüm ..................................................... 46
Şekil 3.21. Patlatma hazır bir bölüm ....................................................................... 46
Şekil 3.22. Sol Sahil’ de ankrajlanmış bir bölge ...................................................... 47
Şekil 3.23. Çelik hasır ve püskürtme beton işlemi ................................................... 48
Şekil 3.24. Sulu alanda gelik içi şematik görünümü ................................................ 57
VII
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO
Çizelge 3.1. Baraj yerinde belirlenen faylar ............................................................ 17
Çizelge 3.2. Akışaşağı alternatif planların ekonomik karşılaştırılması ..................... 20
Çizelge 3.3. Akışyukarı alternatif planların ekonomik karşılaştırılması ................... 20
Çizelge 3.4. Beton Kemer Barajın genel özellikleri ................................................. 25
Çizelge 3.5. Anfo’nun teknik özellikleri ................................................................. 28
Çizelge 3.6. Powergel magnum 365 (36*400) teknik zellikleri ................................ 29
Çizelge 3.7. Kamyonların teknik özellikleri ............................................................ 33
Çizelge 3.8. Paletli yükleyicilerin teknik özellikleri ................................................ 33
Çizelge 3.9. Enjeksiyon galerilerinin kotları, uzunluk ve yerleri .............................. 35
Çizelge 3.10. Ön kesme deliklerinin özellikleri ....................................................... 41
Çizelge 3.11. Üretim Deliklerinin özellikleri ........................................................... 42
Çizelge 4.1. Sağ Sahil’ de kullanılan patlayıcı malzemeler ..................................... 61
Çizelge 4.2. Sağ Sahil özül şarj miktarları ............................................................... 61
Çizelge 4.3. Sağ Sahil’ de m3 başına düşen patlayıcı miktarları ............................... 62
1. GİRİŞ Ramazan ŞALLI
1
1. GİRİŞ
Ermenek projesi Türkiye’nin Güneyindeki Göksu Irmağı havzasında olup,
Ermenek Irmağının Göksü Irmağına karışmasından önceki bir kısımda yer alır.
Çalışma alanı Göksu nehrinin Ermenek kolu üzerinde yer almaktadır. Çalışma alanı,
Şekil 1.1’ de görüldüğü gibi 1/25000 ölçekli Alanya O29 c3-c4 paftalarını
kapsamaktadır (EİE, 1999a).
Ermenek vadisi Küçük ve Zeyve Çayları arasında oldukça yayvan ve açıktır.
Bundan sonra Gezende Rezervuarına kadar ortalama eğimi 1/72 olan dar bir vadiyi
geçmektedir. Baraj yeri Ermenek ilçesine 15 km uzaktadır. Santral binası baraj
yerinin 8 km mansabındadır. Arazi engebeli olmakla beraber, baraj ve santral
yerlerine ulaşım yolları mevcuttur. Proje enerji üretim amacı için planlanmıştır
(EİE, 1999a).
Projenin yeri, Toros kuşağının orta kısmında, Akdeniz kıyı çizgisinden
(Anamur) Kuzeye doğru yaklaşık olarak 50 km mesafede bulunmaktadır. Proje
alanına Mersin-Silifke-Mut-Ermenek veya Mersin-Gülnar-Ermenek güzergahları
izlenerek ulaşılabilmektedir. Proje alanındaki ulaşım imkanları iyidir. Asfalt ve
stabilize yolların yanı sıra muhtelif orman yoları da mevcuttur. Mut – Ermenek asfalt
karayolu, Silifke – Ankara karayolundan ayrılır ve 92 km uzunluğundadır. Çevredeki
köyleri baraj yerine bağlayan pek çok stabilize yol mevcuttur. Su tutulması sonucu
Ermenek Anamur yolunun bir kısmı su altında kalacağı için bu yolun bu kısımlarının
relokasyonu yapılacaktır. Mersin ve Silifke limanları, inşaat esnasında gerekecek
malzemenin temininde kullanılacaktır (EİE, 1999a).
Ermenek Hidroelektrik Santral projesi halen inşaat aşamasında olan bir
projedir. Baraj, Göksu nehrinin kollarından olan Ermenek nehri üzerinde
konumlandırılmıştır. Proje için fizibilite çalışmaları 1990'da bitirilmiştir. Ermenek
barajı ve hidroelektrik santral projesi; dar ve derin bir kanyon içerisinde yerleşmiş,
çift eğrilikli asimetrik ince kemer beton gövdesi ve 302,4 MW kapasitesiyle
kurulmuş yüzeydeki elektrik santraline bağlı olan 8064 m uzunluğundaki enerji
tünelinden oluşmaktadır. Ermenek barajı rezervuarı (göl alanı) 60,74 km2 alanı
kaplayacaktır ve 4,5 milyar m3 su tutacaktır.
1. GİRİŞ Ramazan ŞALLI
2
Çalışmanın amacı, Ermenek Barajı ve HES projesinde gövdenin oturtulacağı
vadinin sağ ve sol sahilinde yapılmakta olan ve şu an sonlara yaklaşılmış olan gövde
kazılarındaki Ön Çatlatmalı Kontrollü Patlatmalar’ ın incelenmesi, patlatma için
önerilmiş olan paternlerin değerlendirilmesi ve patlatmalar yorumlanıp sonuçlarının
ortaya konulmasıdır. Bu amaçla arazi ve büro çalışmaları yapılmıştır. Arazi
çalışmalarında baraj yeri jeoloji haritası halihazırda bulunan baraj yeri genel jeoloji
haritası’ ndan incelenmiştir. Patlatmaların yapıldığı formasyon hakkında bilgi
edinilmiştir. Patlatma ile ilgili yapılan çalışmalar izlenmiş ve tez için gerekli veriler
toplanmıştır. Büro çalışmalarında patlatma sırasında yapılmış olan ölçümler
doküman haline getirilip incelenmiş ve patlatmanın ne kadar sağlıklı yapılıp
yapılmadığı hakkında sonuca varılmıştır. Gerekli bilgisayar programları kullanılarak
dokümanlar bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Oluşan veriler ışığında patlatma
işlemleri yorumlanarak yapılan işlem hakkında sonuçlara ulaşılmış ve önerilerde
bulunulmuştur.
.
1. GİRİŞ Ramazan ŞALLI
3
Şekil 1.1. Yer bulduru haritası (E.İ.E, 1999a)
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ramazan ŞALLI
4
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Koçyiğit (1976) tarafından; “Karaman-Ermenek (Konya) Bölgesinde
Ofiyolitli Melanje Diğer Oluşuklar” adlı çalışmasında, çalışılan yörede yüzeyleyen
kaya birimlerinin, stratigrafik ve tektonik özellikleri açısından birbiriyle ayrıcalık
gösteren iki birlik oluşturduğunu belirtmiştir. Bunlar Ofiyolitli melanj ve Diğer
oluşuklar olarak adlandırılmıştır. Ayrıca inceleme alanının çoğunlukla volkanitlerden
(dolerit, spilit, diyabaz, ignimbritik tüf, cam tüfü, v.b) kısmen de çökel kayalardan
(grovak, kil, marn, radyolarit ve bol miktarda Radiolaria içeren plaket biçiminde
pelajik kireçtaşları) oluşmuş bir hamur (matriks) içinde, Orta Permiyen’den
Maestrihtiyen’e kadar değişen yaş, litoloji ve boyutlardaki bloklar ile
olistostromlardan oluşan renkli melanj olduğunu belirtmiştir. Renkli melanj oluşturan
kaya birimlerinin, denizel Miyosen çökelleriyle transgressif olarak örtüldüğünü
belirtmiştir. Birbirleriyle yanal ve düşey geçişler gösteren, polijenik çakıltaşı,
kumtaşı, kum, silt, kil, marn, resif kireçtaşı, kumlu kireçtaşı ile bunlar üzerine açısız
uyumsuzlukla gelen Pliyosen yaşlı gölsel kireçtaşları ise diğer oluşuklar olarak
adlandırıldığını belirtmiştir.
Önç (1987) tarafından yapılan, “ Ermenek Baraj Yeri Jeoteknik Ara Raporu”
adlı incelemesinde, Ermenek barajı için seçilen baraj yerlerinin, göl alanının ve
kuvvet tüneli güzergahının mühendislik jeolojisi çalışmalarını ayrıntılı bir şekilde
ortaya koymuştur. Bu çalışmalar sonucunda Görmel Köprüsü’ nün akışaşağı
kısmındaki dar vadiye 190 m yüksekliğinde ince beton kemer bir baraj yapılması
kesinlik kazanmıştır. Ermenek Barajı’ nın ve göl alanının mühendislik jeolojisini
bütün yönleri ile ortaya koymuştur.
Özsan (1990) tarafından yapılan; “Görmel Barajı (Ermenek, GD-Konya)
Kuvvet Tünel Güzergahının Mühendislik Jeolojisi İncelemesi” adlı çalışmasında,
Görmel barajı kuvvet tünel güzergahındaki kaya birimlerini Jeomekanik (RMR) ve Q
sistemlerine göre değerlendirmiş, her iki sisteme göre gerekli destekleme önlemlerini
karşılaştırmıştır. Q Sistemi ile yapılan değerlendirmenin daha ayrıntılı ve geçerli
olduğunu ve bu sistem parametrelerinin kombinasyonlarına, göre gerekli destek
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ramazan ŞALLI
5
önlemlerinin alınması şartı ile Görmel barajı kuvvet tünel güzergahının, mühendislik
jeolojisi bakımından tünel inşaatına uygun olduğunu belirtmiştir.
Ulusan (1997) tarafından; “ Ermenek II Barajının Mühendislik Jeoloji
Çalışmaları” adlı çalışmasında, Orta Toroslar’ ın batısında yer alan inceleme
alanında Yeşilköy ile Dumlugöz arasında Göksu nehrinin bir kolunu oluşturan
Ermenek Çayı üzerinde ilk kez baraj yeri araştırmaları yapılmıştır. Baraj yerleri
araştırmaları sonucunda birisi Aladağ Birliğine ait Haydar Formasyonu üzerine,
diğeri de Dumlugöze Formasyonu üzerinde olmak üzere iki adet baraj yeri
belirlenmiştir. Ancak seçilen bent yerlerinin temelinde geçirimsizliği sağlamak için
enjeksiyon perdesini bağlayacak bir temel kayası bulunmadığı ve çok küçük göl
alanlarına sahip oldukları tespit edilmiş ve dolayısıyla rezervuarlarında enerji üretimi
için yeterli miktarda su toplayamayacakları anlaşılmıştır. Bunun üzerine baraj
projesinden vazgeçilip tünel santral projesine yönelinmiştir. Tünel santral projesi için
alternatif tünel güzergahları önerilmiş ve RSR, jeomekanik RMR ve Q sınıflamaları
ile tünelin açılacağı kaya kütlelerinin niteliği ve uygun destekleme yöntemleri ortaya
konulmaya çalışılmıştır.
Karaman ve Kılıç (2000) tarafından; “Kontrollü Patlatma Yöntemleri ve
Tarsus Ayrımı-Gaziantep Otoyolu T2 Tüneli Uygulaması” çalışmasında öncelikle
kontrollü patlatma yöntemleri olarak bilinen hat delme, son-kesme ve ön-kesme
detaylı olarak anlatılmıştır. Daha sonra Tarsus Ayrımı-Gaziantep Otoyolu T2
tünelinde son-kesme ve hat delme uygulamaları örnek olarak verilmiştir. T2
tünelinde başarılı bir son-kesme ve hat delme uygulaması ile kazı hattı dışındaki
kayaçta çatlamalar ve aşırı kazı en aza indirilmiştir. Bunun sonucunda tahkimat ve
püskürtme beton kullanımı azaltılmış ve maliyet düşürülmüştür. Sonuç olarak şu
öneriler yapılmıştır. Son-kesme yöntemi yeraltı, ön kesme yöntemi ise yerüstü
patlatmaları için daha uygundur. Hat delme yöntemi zayıf ve yumuşak
formasyonlarda hem yerüstü, hem de yeraltı patlatmalarında uygulanabilir. Ayrıca
hat delme, daha düzgün yüzey elde etmek amacıyla diğer yöntemlerle kombine bir
şekilde kullanılabilir. T2 tünelinde son-kesme ve hat delme yöntemleri başarıyla
uygulanmıştır. Bu yöntemler sayesinde, tünel cidarındaki çatlamalar ve aşırı kazı
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ramazan ŞALLI
6
minimumda kalmış, düzgün bir yüzey elde edilmiş ve dolayısıyla tahkimat ve
püskürtme beton masrafı en aza indirilmiştir.
Akkoyun ve Ayhan (2001) tarafından; “Dağkaya Kalker Ocağında Uygulanan
Kare ve Şeşbeş Delik Düzelerinin Karşılaştırılması” isimli çalışmada, Şeşbeş
düzende, ayni çalışma koşullarında bir delikten elde edilen üretim % 30 artmıştır.
Bununla birlikte bu düzende; bir ton kalker için; ANFO tüketimi %23,17, dinamit
tüketimi %23,66, kapsül tüketimi %23,69 ve patlayıcı madde maliyeti %23,23
azalmıştır. Bir ton kalker üretmek için yapılan toplam patlayıcı madde gideri %23,23
azalmıştır. Ayrıca şeşbeş düzende delicinin delme noktalarına daha hızlı ve pratik
ulaşmasını sağlayacak bir çalışma şekli önerilmiştir.
Keser (2002) tarafından; “Kontrollü Patlatma Teknikleri İncelenmesi ve
Uygulama Yöntemlerinin Belirlenmesi” çalışmasında, kalıcı şevde meydana gelen
hasarları önlemek amacı ile geliştirilen özel patlatma teknikleri üzerinde durmuştur.
Kalıcı şev oluşturulması gereken işletmelerde delme-patlatma çalışmalarının birim
maliyeti azaltılmaya çalışılırken yapılan patlatma çalışmaları kalıcı şevi olumsuz
yönde etkilemeye başlamıştır. Bu nedenle kalıcı şevlerdeki hasarları önlemek amacı
ile geliştirilen kontrollü özel patlatma yöntemlerinin uygulanması kaçınılmaz
olmuştur. Kontrollü özel patlatma teknikleri açık maden işletmelerinde, yol
şevlerinde, tünel kazılarında, baraj inşaatlarında ve kanal kazılarında kaya fırlamaları
sonucu oluşan hasarları ve kalıcı şevde meydana gelen geri kırma, son kırma gibi
hasarları önlemek amacıyla kullanılmıştır. Çalışma sonuncunda elde edilen verilere
dayanarak, iyi bir kontrollü patlatma yapılabilmesi için dikkat edilmesi gereken;
kontrollü patlatma yönteminin, delik çapının, delik düzeninin, patlayıcı maddenin ve
ateşleme elemanının seçimidir. Kontrollü patlatmanın ideal koşulları jeolojik yapıya
da bağlı olarak deneme yanılma yoluyla bulunabilir. Kullanım yerine bağlı olarak
bazı değişiklikler yapıldıktan sonra kontrollü patlatma kullanılarak birçok uygulama
alanında başarılı sonuçlar elde edilebilmektedir.
Keser, Konak, Onur ve Alpaslan (2003) tarafından; “Kontrollü Patlatma
Teknikleri ve Borçka Barajı Projesindeki Uygulamanın İncelenmesi” çalışması
yapılmıştır. Bu çalışmada kalıcı şevde meydana gelen hasarları önlemek amacıyla
geliştirilen kontrollü özel patlatma teknikleri üzerinde durulmuş ve bu tekniklerden
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ramazan ŞALLI
7
birisi olan Ön Kesme Patlatmasının Borçka Baraj projesinde yapılan uygulamaları
incelenmiştir. Borçka Baraj projesinde Ön Kesme Patlatmalarında kullanılan
patlayıcı madde cinsi, patlatma yöntemi ve delik dizaynı gibi teknik parametreler
incelenerek elde edilen sonuçlar değerlendirilmiştir. Bu sonuçlara göre, Kontrollü
patlatma yöntemleri uzun yıllardır yeraltı ve yerüstü kazılarında kullanılmaktadır.
Formasyona ve şartlara uygun yöntem ve patlatma düzeni ile başarılı sonuçlar elde
edilmektedir. Kullanım yerine bağlı olarak bazı değişiklikler yapıldıktan sonra
kontrollü patlatma kullanılarak birçok uygulama alanında başarılı sonuçlar elde
edilebilmektedir. Kontrollü patlatmanın ideal koşulları jeolojik yapıya da bağlı
olarak deneme yanılma yoluyla bulunabilir. Bu nedenle, patlatma konusunun içinde
bulunan mühendisler kontrollü patlatmanın ideal koşullarını temel teorik bilgileri
edindikten sonra, minimum deneme yanılma ile arazide bulacaklardır. Borçka Barajı
Projesinde uygulanan Ön Kesme patlatmaları, baraj inşaatında belirli toleranslar
dahilinde kalınması gereken ölçüler nedeniyle işletme açısından son derece
önemlidir. Ön kesme patlatmalarından ilk deneme atımları haricinde başarılı sonuçlar
alınmıştır. Başarılı sonuçlar alınan ön kesme patlatmalarında kullanılan özgül
patlayıcı miktarı 0,20 kg/m2 ile 0,45 kg/m2 arasında değişmektedir. Kullanılan
ortalama özgül patlayıcı miktarı; baraj inşaatında 0,352 kg/m2, yol yapımında ise
0,288 kg/m2 olarak belirlenmiştir. Ön kesme delikleri dışındaki ateşleme işlemleri ve
ana patlatma deliklerindeki ateşleme işlemleri için kullanılan gecikmeli elektrikli
kapsüller, bölgenin çok yağışlı olması nedeniyle hem patlatmaların verimi, hem de
emniyet açısından büyük bir risk oluşturmaktadır. Bu nedenle ateşleme elemanı
olarak Nonel kapsüllerin kullanımı tasarlanmalıdır sonuçlarına ulaşmışlardır.
Akkoyun (2004) tarafından; “Bir Kireçtaşı Ocağında Uygulanan Patlatma
Delik Çapının Değişiminin Sonuçları” çalışmasında, kireçtaşı ve taşocaklarında
yapılan patlatma uygulamalarına değinilmiş ve bir kireçtaşı ocağındaki patlatma
çalışmasında yapılan iyileştirme ve sonuçları sunulmuştur. Patlatma delik çapları
değiştirilerek patlatma uygulamaları yapılmış ve değişimin patlatmaya etkileri
incelenmiştir. Sonuçta 89 mm delik çapı ile 1 ton kireçtaşı üretmek için ortalama
0,206 kg ANFO ve 0,005 kg dinamit kullanılırken; önerilen 102 mm delik çapı ile 1
ton kireçtaşı üretmek için ortalama 0,180 kg ANFO ve 0,003 kg dinamit tüketimi
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ramazan ŞALLI
8
gerçekleştirilmiştir. ANFO giderlerinde %12, dinamit giderlerinde ise %30’lara
varan gerilemelere ulaşılmıştır. Hiç kuşku yok ki delik çapının büyültülmesi
doğrudan doğruya istenilen ürün tane boyu ile ilgilidir ve çap büyüdükçe, delikler
arası mesafe arttıkça ürün tane boyu da büyüyecektir. Parametreler değiştirilirken
dikkat edilmesi gereken hedefler ise başta emniyet koşulları olmak üzere; en uygun
delme ve patlatma maliyetinde ve istenilen tane boyunda malzeme üretmek
olmalıdır. Bu çalışmalar için de; birden çok patlatma parametresinin olduğu,
kontrolün sağlanabildiği basamak patlatmaları tercih edilmelidir. Ayrıca çalışmalar
yapılarak parametreleri belirlenen işletmelerde kontrol sürmeli ve değişmesi
muhtemel kayaç ve ocak şartlarına göre ve yenilenen patlayıcı madde teknolojisine
göre patlatma parametreleri yeniden gözden geçirilmelidir.
Akkoyun (2004) tarafından; “Bir Manyezit Açık İşletmesinde Uygulanan
Kontrollü Patlatma” çalışması yapılmıştır ve sonuçları sunulmuştur. Genel olarak
kontrollü patlatmalar hakkında bilgi verildikten sonra bir açık işletmede yapılan
üretim patlatmasının, işletmenin su deposuna olan etkisini en aza indirmek için
yapılan ön kesme uygulamasını da içeren kontrollü patlatma uygulamasının hazırlık
aşaması, delik düzeni tespiti, şarj ve atım sonrası sonuçları değerlendirilmiştir. Sonuç
olarak, Ön-kesme yöntemi uygulanarak yapılan kontrollü patlatma sonucunda
patlatma bölgesine çok yakın olan depo binası hasar görmeden patlatma yapılmıştır.
Örtü malzemesi görevini yerine getirmiş, savrulan kaya sorunu yaşanmamıştır.
Ocakta her zaman yapılan üretim patlatmalarında kullanılan elektrikli kapsül ile
ateşlemeye alışkın olan işçiler için infilaklı fitil ile ateşleme çok gürültü
çıkardığından dolayı çıkan gürültü ve özellikle havaya yükselen lastik parçalarının
çıkardığı toz biraz korkutucu olmuş, işçilerden bir kısmı depo binasının yıkıldığını
sanmış ise de sonradan olumsuz bir sonuç olmadığı ortaya çıkmıştır. Buradan
patlatma öncesi çalışanların ve çevredekilerin nasıl bir sonuç beklendiği hakkında
bilgilendirilmelerinin gerekli olduğu sonucu çıkarılmıştır. Yapılan incelemede depo
binasında hiçbir hasar tespit edilmemiştir. Ancak delme zamanı, ön-kesme
deliklerinin hazırlanmasında, delme maliyetinde ve dinamit giderlerindeki artış gibi
olumsuzluklar değerlendirilerek üretimin aynı aynadan devam etmesi durumunda her
üretim patlatmasının kontrollü patlatma şeklinde, ön-kesme uygulaması olarak
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ramazan ŞALLI
9
yapılamayacağına karar verilmiştir. Bunun yerine deponun bir an önce taşınması
daha pratik ekonomik olacaktır. Bu, söz konusu işletme şartlarına ait bir durumdur ve
risk altındaki yapılar bu kadar kolay yer değiştiremez olduklarında kontrollü
patlatmalar kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca geride düzgün bir satıha sahip ayna ya da
şev bırakmak için ön-kesme delikleri içerisindeki patlayıcı madde daha homojen
dağıtılabilir. Ancak böyle bir satıh oluşturmak, söz konusu uygulama açısından
hedeflenen bir amaç olmadığı için patlayıcı madde birer metre ara ile bağlanmıştır.
Kontrollü patlatmalar, özel amaçlar için özel uygulamalar olarak geliştirilmişlerdir.
Kaya patlatma uygulamasının her türlü sonucunu tahmin edilebilir, denetlenebilir
hale getirmek için geliştirilen kimi zaman klasik uygulamalarla kıyaslanınca daha
masraflı ve bilgi birikimi isteyen ancak bu olumsuz yanlarının yanında kazandırdığı
çok olumlu sonuçlar ile de tercih edilen uygulanan yöntemler olarak karşımıza
çıkmaya devam edecektir diye öneriler ortaya atılmıştır.
Pamuk (2006) tarafından; “ Ermenek Barajındaki Enjeksiyon Uygulamaları
ve Geçirimsiz Perde Çalışmaları” adlı çalışmasında, Ermenek Barajı ve Hidroelektrik
Santral projesinin, enjeksiyon uygulamaları, geçirimsiz perde tasarımı ve temel kaya
arasındaki ilişkinin ortaya konması amaçlanmıştır. Su kaçaklarını önlemek için
barajın sağ ve sol yakasında ve de gövde altında enjeksiyon perdesi oluşturulmuştur.
Bu perdenin baraj temelini oluşturan Jura-Kratese yaşlı Allokton kireçtaşı içerisinde
olduğu ortaya konulmuştur. Yapılan çalışma neticesinde, fay, eklem ve tabakalanma
yüzeyleri gibi süreksizlikler kaya kütlesinin dayanımını olumsuz yönde etkilerken
karstlaşma ve geçirimliliği de arttırmaktadır. Dolayısı ile benzer yapısal özellikler
sunan diğer zonlarda ve diğer benzer projelerde perde oluşturulurken elde edilen
veriler model olarak kullanılabilir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
10
3. MALZEME ve YÖNTEM
3.1. Malzeme
3.1.1. Bölgenin Genel Jeolojisi
Proje alanının büyük bir kısmında ana kaya Üst Kretase yaşlı Ermenek
Ofiyolitik Melanjı'dır. Bu ana kaya farklı özelliklerde ve tabakalar halinde
Karbonifer-Üst Kretase yaşlı sedimanter birimlerinden, özellikle de kireçtaşından
oluşmaktadır. Matriks tabakaları diyabaz, serpantinit peridodit, gabro, grovak,
grovaklı kumtaşı, konglomera ve şistten oluşmaktadır.
Proje alanının batısında, Nadire ve Kapız yakınlarında, Paleozoik-Mesozoik
yaşlı Aladağ Birimi yer almaktadır. Proje alanında Aladağ Birimi'ne ait iki
formasyon, Üst Triyas yaşlı Balcılar Formasyonu ve Jura-Alt Kretase yaşlı
Cihandere Formasyonu görülmektedir. Her iki formasyon da başlıca kireçtaşından
oluşmaktadır (E.İ.E, 1999b).
Proje alanında Senozoik ve Tersiyer yaşlı, çoğunlukla tebeşirimsi
kireçtaşından oluşan Alt-Miyosen yaşlı Görmel Formasyonu ve marn, kumtaşı,
konglomera ve kireçtaşından oluşan Orta-Miyosen yaşlı Ermenek Formasyonu ile
temsil edilmektedir. Teras birikintileri ve yamaç molozları gibi Kuvaterner
birikintiler büyük çoğunlukla yamaçlarda ve nehir boylarında görülmektedir.
Rezervuar alanı jeoloji haritası Ek 5a, 5b’ de ve baraj yeri jeoloji haritası Ek 4a, 4b,
4c’ de verilmiştir (E.İ.E, 1999b).
3.1.1.1 Allokton Birimler
Aladağ Birliği, yaşlıdan gence Göksu, Dumlugöze, Haydar, Balcılar ve
Cihandere formasyonlarından oluşmaktadır. Ancak, bindirmeler nedeniyle kolaylıkla
gözlenemeyen Aladağ Birliği’nden proje alanında görülen iki formasyon Üst Triyas
yaşlı Balcılar Formasyonu ile Jura-Alt Kretase yaşlı Cihandere Formasyonu’dur.
Balcılar formasyonu (Trb), en alt kısmı kızıl konglomeradan, üst kısmı ise killi
kireçtaşı ve aralarında kumtaşı tabakaları bulunan kırmızı-bordo renkli kil
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
11
katmanlarından oluşur. Balcılar Formasyonu’nu konkordan olarak örten Cihandere
Formasyonu ise alttan üste doğru olarak dolomitik kireçtaşı, oolitik-pisolitik kireçtaşı
ve açık gri renkli kireçtaşı katmanlarından oluşmaktadır.
Çimene birliği, proje alanının doğu kısmında Ermenek çayı boyunca
yüzeylenmektedir. Bu birlik alttan üstte doğru Balkusan (Cçb), Eskice (Pçe), Tahtacı
(Trç), Veysel Dere (Trçv), Kükürce (Trçk) ve Nisakışlağı (Kçnk) formasyonlarıdır.
Bozkır Birliği, triyas sedimanları, esas olarak ince tabakalı kireçtaşı ve marn
ardalanması, orta kalın tabakalı kireçtaşı ardalanmalı marnlardan oluşmaktadır. Bu
sedimanlar Erik vadisinde bulunmaktadır. Bu Triyas sedimanları, gömülü
olistolitlerden oluşan matriks halindeki bir melanj tarafından örtülmüştür. Bu matriks
aşağıdan yukarıya doğru, fliş sedimanları, tabakalı kireçtaşları, silisli kireçtaşları,
kuvarsitler ve ofiyolitlerden (spilitler, serpantinleşmiş peridotitler, gabrolar ve
serpantinitler) oluşmuşlardır. Olistolitler ya izole olmuş dev bloklardan ya da matriks
içerisine gömülü seri tabakalardan oluşmaktadır. Olistolitler çeşitli tip ve yaştadır.
Baraj yeri de bunlardan birinin üzerinde bulunmaktadır. Bozkır birliğinin diğer belli
başlı olistolitleri Ermenek ve Erik kuvvet tünelleri tarafından kesilmektedir.
3.1.1.2. Otokton Birimler
Görmel Formasyonu (Tg), Şekil 3.1’de görüldüğü gibi proje alanında
Ermenek Çayı’nın her iki sahilinde geniş alanları kaplayan Görmel Formasyonu,
Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nın erozyona uğramış kısımlarını doldurduğundan
derinliği farklılık göstermektedir. Bu formasyon başlıca olarak marndan, kısmen de
kiltaşı, kumtaşı, killi ya da kumlu kireçtaşı ve konglomeradan oluşmakta olup,
formasyonda kömür bantları da yer almaktadır. Ermenek İlçesi’nin güneybatısında,
Küçüksu Deresi’nin sağ sahilinde bir kömür madeni bulunmaktadır. Görmel
Formasyonu, alttaki formasyon olan Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nı açısal diskordans
ile örtmektedir. Ermenek Formasyonu da yine açısal diskordans ile Görmel
Formasyonu’nun üzerine gelmektedir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
12
Şekil 3.1. Görmel formasyonu marnları
Ermenek Formasyonu (Te), proje alanının kuzey ve güney kesimlerinde
oldukça yüksek rakımlarda, Ermenek Vadisi boyunca sarp kayalıklarla, mostra
vermektedir. Çoğunlukla kireçtaşından, kısmen kumlu kireçtaşı, kumtaşı ve
marndan oluşmaktadır. Karstik görünüşünden dolayı sahada kolaylıkla tespit edilen
Ermenek Formasyonu’nun kalınlığı Küçük Çayı’nın akışyukarı kesimlerinde 500 m
olarak tahmin edilmiştir.
Ermenek Formasyonu ve Görmel Formasyonu arasındaki temas her iki
formasyonun üst kısımlarındaki şiddetli aşınma ve üzerini örten kalın yamaç molozu
tabakası nedeniyle zorlukla fark edilir. Ermenek Formasyonu, Aladağ Grubu’nu,
Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nı ve Görmel Formasyonu’nu açısal diskordanslar ile
örtmektedir.
3.1.2. Topoğrafya
Ermenek Çayı Göksu Nehri'nin en büyük koludur ve Göksu Nehri'ne Mut
yakınlarında karışır. Göksu Nehri Havzası Orta Toros Sıradağları'nın orta kısmında
yer alır. Orta Toros Sıradağları, Güney ve Güneydoğu Anadolu boyunca uzanan
Toros Dağı Kuşağı'nın bir parçasıdır.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
13
Proje alanı, Ermenek Çayı'nın orta kesimindedir. Ermenek Baraj yeri
Ermenek İlçesi'nin güneyinde, Görmel Köprüsü'nün nehir kilometresi olarak yaklaşık
1,2 km mansabında yer almaktadır. Santral yeri, nehir uzunluğu olarak baraj
yerinden 8 km akışaşağıda planlanmaktadır. Baraj gölü, Ermenek Çayı'nın Küçük
Çay'la birleştiği yerden, Ermenek Çayı membasına doğru Nadire Pınarı'nı geçerek
yaklaşık 14 km, Ermenek Çayı mansabına doğru Görmel Köprüsü'nü geçerek
yaklaşık 10 km, Küçük Çay'ın membasına doğru ise yine yaklaşık 10 km kadar
uzanarak, yaklaşık 60,75 km2 alan kaplayacaktır.
Proje alanı, Ermenek Çayı'nın çevresinde 1.500-2.200 m arasında yükseltilere
sahiptir. Bu bölgedeki başlıca jeolojik yapıyı Tersiyer Miyosen yaşlı Ermenek
Formasyonu'nun kalın ve yatay olarak istiflenmiş kireçtaşları oluşturmaktadır. Proje
alanında Ermenek Çayı batıdan doğuya doğru akmaktadır. Ermenek Çayı'nın, proje
alanının kuzey kısmındaki başlıca kolları, kuzeyden güneye akan Küçük Çayı ve
Bağkuşan Çayı, güney kısmında da ise güneyden kuzeye akan Zeyve Deresi ve Erik
Deresi'dir.
Küçük Çayı ile Zeyve Deresi arasında kalan ve Ermenek Baraj Gölü'nün
büyük bir kısmını oluşturacak olan alanda Ermenek Çayı'nın her iki sahili de az
eğimli olup, anakaya Tersiyer yaşlı Görmel Formasyonu'nun marnlarından
oluşmaktadır. Bu alanda geçmişte meydana gelmiş paleo-heyelanların kalıntıları yer
almaktadır. Ancak, günümüzde bu alanlar duraylı yapıya sahiptir ve herhangi bir
kayma hareketi görülmemektedir (E.İ.E, 1999b).
3.1.3. Yapısal Jeoloji
Yakın zamanda olan tektonik deformasyonların en önemlisi Tersiyer'de
Paleojen ve Miyosen arasında oluşmuştur. Bundan sonra epirojenez sonucunda alan
yükselmiş ve Tersiyer ve erken Kuvaterner dönemlerde meydana gelen erozyonla
bölge bugünkü topoğrafik özelliklerini kazanmıştır.
Proje alanında Ermenek Ofiyolitik Melanjı ve Görmel Formasyonu’nda
kıvrımlar gözlenmekte olup bu kıvrımlar, özellikle Görmel Formasyonu’ndakiler,
küçük ve yerel yapılardır. Sahada görülebilen tek kıvrım, Eskice Köyü’nün yaklaşık
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
14
3 km güneyinde Ermenek Çayı boyunca uzanan Ofiyolitik melanjın Çimene Grubu
bloklarında yer alan, doğu-batı doğrultulu antiklinal kıvrımdır. Nadire Formasyonu
ve Kükürce Formasyonu kireçtaşı bloklarında bazı faylar görülmekle birlikte, söz
konusu faylar küçük ölçeklidir. Görmel ve Ermenek formasyonlarında da büyük
ölçekli fay yapısına rastlanmamıştır. Proje alanının batısında, Nadire yakınlarında,
Aladağ Birimi ile Ermenek Ofiyolitik Melanjı arasında, bir bindirme fayı yer
almaktadır. Bu tektonik kontakt yapısının Tersiyer Paleojen'de oluştuğu tahmin
edilmektedir (E.İ.E, 1999b).
3.1.4. Hidrojeoloji
Proje alanındaki hidrojeolojik şartlar, oldukça karmaşık olup jeolojik ve
yapısal şartların da karmaşıklığını göstermektedir. Bununla birlikte proje alanında bir
çok hidrolojik sistem ve akifer bulunmaktadır.
Ermenek kireçtaşı, bölgesel karakterli bir akifer oluşturmaktadır. Kireçtaşı
kısmen çok karstiktir ve böylece su sirkülasyonu bağlantılı boşluklar ve
süreksizliklerle de meydana gelmektedir. Ermenek kireçtaşı akiferi, Ermenek
vadisini sınırlayan geniş plato üzerindeki yağışlarla beslenmektedir. Ermenek
kireçtaşı, geçirimsiz yarı geçirimli Görmel marnları ve fliş çökelleri üzerinde
uyumsuz olarak bulunduğundan dolayı bazı büyük ve çok sayıda küçük kaynaklar,
birimin alt sınırında ortaya çıkmaktadır. Ermenek kireçtaşının geniş kireçtaşı
olistolitleri üzerinde uyumsuz olarak bulunduğu yerlerde, altta bulunan olistolitler
yeraltısuyu ile beslenebilirler. Altta bulunan, sürüklenmiş birimlerde, karakteristik
bir akifer bulunmamaktadır.
Olistolitler nispeten geçirimsiz kayalarla (fliş ve ofiyolitik hamur) sarılmıştır.
Bu olistolitler, zayıf olarak beslenseler de bunların alt kısımları büyük bir olasılıkla
doygundur. Nispeten geçirimsiz fliş çökellerinde drenaj zayıftır ve su seviyesi
muhtemelen yüksektir. Gevşek malzemeli akiferler, göl alanının alt kotlarında
(alüvyal taşkın sahası) olmak üzere vadi tabanında ve şev boyunca ortaya
çıkmaktadır.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
15
3.1.5. İklim ve Bitki Örtüsü
Proje alanının bulunduğu Göksu havzasında Akdeniz kıyı şeridi ile iç
bölgelerin yeraldığı yüksek bölgeler arasında iklim açısından büyük farklılıklar
bulunmaktadır. Ermenek nehri havzasının alt kısımlarında Akdeniz İklimi hakimdir.
Membaya doğru gidildikçe, kot yükselir ve iklim, yükselen kotun etkisiyle soğur.
Havzanın ortalama kotu (1.600 m), havzanın Akdeniz İklimi ile Karasal İklim
arasında bir geçiş bölgesi olduğunu göstermektedir. Havzadaki meteoroloji
istasyonlarındaki ortalama yağış miktarları 500 mm ile 900 mm arasında
değişmektedir. Ermenekteki yıllık ortalama sıcaklık, 11,8 ˚C ve maksimum yıllık
sıcaklıklar, Temmuz ayında 39˚ C ve Ocak ayında -11,5˚ C olarak ölçülmüştür. Proje
alanı, orta sıklıkla ormanla kaplıdır (çam, karaçam). Yağış, gerek yağmur gerekse kar
yağışı, genellikle düşük basıncın aktive olduğu ilkbahar ve kış mevsimlerinde
görülmektedir. Yaz mevsiminde ise iklim kurak olmaktadır. Tarımsal aktiviteler
gelecekte rezervuar olacak bölgede yoğunlaşmıştır (EİE, 1999b).
3.1.6. Baraj Yeri ve Göl Alanı Jeolojisi
Baraj yeri, Ermenek Ofiyolitik Melanjı’ndaki Üst Jura-Kretase yaşlı kireçtaşı
bloğunda yer almaktadır. Ermenek Ofiyolitik Melanjı’ndaki Nadire Formasyonu’nun
kireçtaşı baraj yerinde anakayayı oluşturmaktadır (Şekil 3.2). Nadire
Formasyonu’nun tüm blokları beyaz-bej renkli ofiyolitik kayalar tarafından
çevrelenmiştir. Baraj yerindeki jeolojik durum Ek-4a, 4b, 4c’ de verilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
16
Şekil 3.2. Sağ ve sol sahil’deki nadire kireçtaşları
Çizelge 3.1’ de görüldüğü gibi nadire kireçtaşı bloğunda 3 adet küçük ölçekli
fay belirlenmiştir. F-1, F-2 ve F-3 olarak adlandırılan bu fayların 0,5 ila 1 m
genişliğinde açıklıkları ve/veya kırık bölgeleri vardır. Nehir yatağında ise önemli fay
yapıları bulunmadığı düşünülmektedir (E.İ.E, 1999b).
Baraj yerinde, nehir yatağından 650 m yüksekliğe kadar fazla aşınma
görünmemektedir. Her iki sahil de dike yakın eğimde olup, duraylı yapıdadır. Kaya
yüzeyi, 650 m yükseklikten yukarıda her iki sahilde de orta derecede aşınmıştır.
650 m ile 720 m kotları arasında eğim sol sahilde 55º, sağ sahilde 70º olup, yamaçlar
yer yer 1-2 m kalınlığında yamaç molozu ile kaplanmıştır. 720 m yükseklikten
yukarıda her iki sahildeki eğim 15-30º arasındadır. Her iki sahil de bu seviyeler
arasında yüzey kısımları hariç oldukça duraylıdır.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
17
Çizelge 3.1. Baraj yerinde belirlenen faylar (E.İ.E, 1990b)
Fay Yeri Doğrultu ve Eğim
F-1 Baraj yerindeki dar vadinin akışyukarı tarafı K 30º B / dik
F-2 Baraj yerindeki dar vadinin orta kısmında, baraj
ekseninden 100 m akışyukarıda
K 70-90º B / 50-75º GB
F-3 Sol sahilde, F-2’nin kolu, baraj ekseninden 100
m akışyukarıda
K 60-70º B / 65-80º GB
Göl alanında başlıca jeolojik yapıyı Tersiyer Görmel Formasyonu'nun marn,
kumtaşı ve konglomera gibi tortul kayaları ve yer yer Ermenek Ofiyolitik Melanjı'nın
matriks tabakaları ile kireçtaşı blokları oluşturmaktadır (Şekil 3.3). Kireçtaşı blokları
dışında kalan kayalar az geçirgen olup, erime belirtileri gözlenmemektedir.
Dolayısıyla, Görmel Formasyonu ve melanjın matriks (hamur) tabakalarından oluşan
alanın genelinde sızıntı sorunu beklenmemektedir. Kireçtaşı, sadece baraj yerinde ve
baraj gölünün en uç kısmındaki alanda bulunmaktadır. Perde enjeksiyon yoluyla bu
kireçtaşlarında geçirimsizlik sağlanacaktır.
Şekil 3.3. Rezervuar alanından bir görüntü
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
18
Baraj gölünü çevreleyen alandaki yamaçların az eğimli olması nedeniyle göl
alanında herhangi bir yamaç duraylılığı problemine rastlanmamıştır. Bunun yanı
sıra, göl alanını çevreleyen alanda geçmişte meydana gelmiş olan heyelanlar
gözlenmekle birlikte, bu alanın az eğimli (ortalama %10) olması ve seviye düşme
hızının son derece az (10 cm/gün) olması nedeniyle baraj gölünü etkileyecek
herhangi bir kitle hareketi beklenmemektedir. Yer kayması, genellikle, eğimin
%20'den fazla olduğu alanlarda ve baraj gölünde seviye düşme hızının 2 m/gün'den
fazla olduğu durumlarda görülmektedir. Bu nedenlerden ötürü, su tutma sırasında ve
sonrasında kayda değer ölçekte heyelan meydana gelmesi beklenmemektedir
(EİE, 1990b).
3.1.7. Ermenek Barajı Mühendislik Jeolojisi
3.1.7.1. Yer Seçimi İçin Yapılan Çalışmalar
Yapılması planlanan Ermenek Projesi, Gezende Barajı ve Hidroelektrik
Santrali'nin (HES) akışyukarısında ve Ermenek ilçe merkezinin yaklaşık 10 km güney
doğusunda yer almaktadır. Proje kapsamında yapılması planlanan tesisler; Ermenek
Barajı, Ermenek İletim Tüneli ve Ermenek HES’dir. Ermenek Projesi’nin
gerçekleştirilmesi ile birlikte, Ermenek Çayı sularının hidroelektrik potansiyelinin
değerlendirilmesi sonucunda Ermenek HES’nde 300 (2×150) MW kurulu güç ve yılda
toplam 1.014 GWh enerji üretimi ile ülke ekonomisinin gelişmesine katkı sağlanacaktır.
Ön çalışması 1990 yılında Japan International Cooperation Agency (JICA) ve
Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİE) tarafından tamamlanmıştır. Fizibilite çalışmaları
sonucunda teknik ve ekonomik yönden yapılabilir bulunan Ermenek Projesi, BM
Mühendislik ve İnşaat Ltd. Şti'nin liderliğini üstlendiği bir konsorsiyum tarafından
gerçekleştirilmektedir.
JICA tarafından yapılan fizibilite çalışmasında Ermenek Projesi’nin
yapılabilirliğinin yanı sıra, Proje’nin akışaşağısında yer alan Gezende Barajı ve
HES'nin güvenilir enerji miktarını arttırması yönündeki etkisi de incelenmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
19
EİE tarafından Ermenek Çayı Havzası'nda Gezende Barajı kuyruksuyu
seviyesi olan 333 m'den yukarı kotlardaki düşünün değerlendirilmesi için alternatif
gelişme planları çalışılmıştır. EİE tarafından önerilen 5 alternatif baraj yeri
gösterilmiştir. Bu alternatif baraj yerlerinden II-A ve II-B Gezende Barajı
kuyruksuyu bitiminde, I-A, I-B ve I-C ise daha üst kesimlerde yer almaktadır.
Bunlardan I-A baraj yeri, EİE tarafından yapılan ön araştırmalar sonucunda, baraj
yerinde bulunan karstik kireçtaşından kaynaklanabilecek sızıntı problemi nedeniyle
teknik olarak yapılabilir bulunmamıştır (E.İ.E, 1990b).
JICA tarafından yapılan fizibilite çalışmalarında, I-B ve I-C baraj yerleri
karşılaştırılmış ve I-C baraj yerinin ekonomik açıdan daha uygun olduğu
bulunmuştur. I-C baraj yeri Ermenek Çayı vadisinin boğaz kesiminde, I-B baraj yeri
ise I-C'nin 1 km akışyukarısında yer almaktadır. Oldukça dar bir vadide yer alan I-C
alternatifi için beton kemer baraj önerilirken, daha geniş bir vadi kesitinde bulunan
I-B alternatifi için kaya dolgu baraj tipi uygun görülmüştür. Yapılan ön ekonomik
analiz sonucunda, I-B baraj yerinde yapılacak kaya dolgu barajın inşaat maliyetinin,
I-C'de yapılacak beton kemer barajın inşaat maliyetinin 1.5 katı olacağı
hesaplanmıştır. Dolayısıyla I-B alternatif baraj yeri de elenmiştir (E.İ.E, 1990b).
Gezende Barajı kuyruksuyu bitiminde yer alan II-A ve II-B alternatif baraj
yerleri ise, I-C baraj yerinden Gezende kuyruksuyuna kadar uzanacak iletim
tünelinin maliyetinin azaltılması olasılığının incelenmesi amacıyla
değerlendirilmiştir. I-C'de kurulması muhtemel bir barajdan Gezende Baraj Gölü'ne
kadar yaklaşık 9 km'lik bir iletim tüneli yapılması gerekmektedir. Gezende
kuyruksuyuna yakın ikinci bir baraj (II-A ya da II-B) ile iletim tüneli uzunluğu
2 km'ye kadar düşürülebilecektir. Bu değerlendirmeler sonucunda üç alternatif
yapım planı geliştirilmiştir: (1) yalnızca I-C barajı, (2) I-C ve II-A barajları ve (3) I-C
ve II-B barajları. Bu çalışmanın sonuçları Çizelge 3.2' de özetlenmektedir. Yapılan
ön ekonomik etüd sonucu, (1) numaralı alternatif planın daha avantajlı olduğu
görülmüştür (E.İ.E, 1990b).
Ermenek baraj yerinin I-C olarak seçilmesinden sonra, 645 m yükseklikten
yukarı kotlardaki düşünün değerlendirilmesi amacıyla üç alternatif geliştirilmiştir.
Bunlardan birincisi, Ermenek (I-C) Barajı'nın yüksekliğinin arttırılmasıdır. Diğer iki
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
20
seçenek ise, Ermenek Barajı'nın yüksekliğini sabit tutarak Nadire yakınlarında inşa
edilecek ikinci bir baraj ile kalan düşünün değerlendirilmesidir. İkinci ve üçüncü
seçenekler için Nadire'nin akışyukarısı ve akışaşağısında iki alternatif baraj yeri
belirlenmiştir. Çizelge 3.3’ de görüldüğü gibi yapılan ön ekonomik etüd sonucunda,
ikinci ve üçüncü seçeneklerin yıllık net faydalarının negatif hesaplanması nedeniyle,
Ermenek Barajı'nın akışyukarısında ikinci bir baraj yapılması seçeneği tercih
edilebilir bulunmamıştır.
Çizelge 3.2. Akışaşağı alternatif planlarının ekonomik karşılaştırması (E.İ.E, 1999b)
Birim Yalnızca
I-C Barajı
I-C Barajı ve II-A
Barajı
I-C Barajı ve II-B
Barajı
Kurulu güç MW 270 200 (I-C)
60 (II-A)
200 (I-C)
50 (II-B)
Yıllık toplam enerji üretimi GWh 799 752 741
İletim tüneli uzunluğu m 9480 2315 2315
İnşaat maliyeti 106USD$ 319,1 368,6 339,9
Yıllık maliyet 106 USD$ 40,2 46,4 42,8
Yıllık gelir 106USD$ 72,0 68,4 67,7
Yıllık net fayda 106USD$ 31,8 22,0 24,.9
Çizelge 3.3. Akışyukarı alternatif planlarının ekonomik karşılaştırması (E.İ.E, 1999b) Birim Yalnızca
Ermenek
Barajı
Nadire
Barajı
(Akışaşağı)
Nadire
Barajı
(Akışyukarı)
Kurulu güç MW 270 60 30
Yıllık toplam enerji üretimi GWh 799 218,2 117,7
İnşaat maliyeti 106USD$ 319,1 123,4 80,2
Yıllık maliyet 106 USD$ 40,2 14,2 9,2
Yıllık gelir 106USD$ 72,0 8,0 3,7
Yıllık net fayda 106USD$ 31,8 -6,2 -5,5
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
21
Alternatif gelişme planlarının değerlendirilmesi sonucunda, Ermenek Barajı için
en uygun alternatifin I-C yerinde yapılacak beton kemer bir baraj olduğu belirlenmiştir.
Baraj aksı için en uygun kesitin ve en uygun proje ölçeğinin belirlenmesi için
alternatifler geliştirilmiştir. Belirlenen üç alternatif baraj aksı için farklı baraj
yüksekliği seçenekleri analiz edilmiştir. Bunlardan, I-Ca ve I-Cb baraj aksı
alternatifleri için 3 alternatif yükseklik (640, 660 ve 670 m) değerlendirilmiştir. I-Cc
baraj aksı için değerlendirilen alternatif yükseklikler 660, 680 ve 700 metrelerdir.
I-Ca baraj aksı, Ermenek Vadisi'nin boğaz girişinde, I-Cb baraj aksı I-Ca' dan
80 m akışaşağıda ve I-Cc baraj aksı ise I-Cb' den 220 m akışaşağıda boğazın en dar
olduğu yerde bulunmaktadır. I-Ca en fazla kret uzunluğuna sahip olup, beton hacmi ve
dolayısıyla inşaat maliyeti en fazla olan seçenektir. I-Cb seçeneği ise, topografyası
nedeniyle en fazla temel kazısını gerektirmektedir ve inşaat maliyeti de buna paralel
olarak artmaktadır. Boğazın en dar kesitinde yer alan I-Cc seçeneğinde ise, iletim tüneli
uzunluğu, beton hacmi ve temel kazısı hacmi diğer alternatiflere göre daha azdır. Bu
avantajlara ek olarak, boğazın en dar yerinde bulunması nedeniyle I-Cc' de toplam
maliyetin baraj yüksekliğine göre artış hızı, diğer seçeneklere göre oldukça düşüktür
(Şekil 3.5). Sonuç olarak, I-Ca ve I-Cb alternatifleri uygun bulunmayarak, Ermenek
Baraj Aksı I-Cc olarak belirlenmiştir (Şekil 3.4).
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
22
Şekil 3.4. Gövde’nin yapıldığı “V” şekilli 1 Cc’ den görünüm
Şekil 3.5. Proje ölçeği alternatiflerinin ekonomik karşılaştırması (E.İ.E, 1999b)
10
20
30
40
50
60
70
80
90
630 640 650 660 670 680 690 700 710 Baraj yüksekliği (m)
İnşa
at m
aliy
eti (
mily
on $
USD
)
I-CaI-CbI-Cc
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
23
3.1.7.2. Ermenek Baraj Aks Yeri Kaya Deneyi
Ermenek Barajı aks yerinde, gövdenin yaslanacağı temel kayanın
deformabilite özelliklerini saptamak amacıyla enjeksiyon tünellerinde gövde
eksenine dik 4 adet cep açılmış ve buralarda 4 tanesi sağ, 4 tanesi sol sahilde olmak
üzere toplam 8 adet plaka yükleme deneyi yapılmıştır.
Deney yerleri GR-3 Galerisi
GR-4 Galerisi
GL-2 Galerisi
GL-4 Galerisi’ dir (D.S.İ, 2004).
Cepler yaklaşık 4m derinliğinde açılmış olup, 1 nolu deneyler cebin ağzına
yakın, 2 nolu deneyler cebin aynasına yakın yapılmıştır. Öncelikle, yükleme
yapılacak yerin kaya yüzeyi temizlenip, düz ve pürüzsüz bir yüzey elde edilmiş sonra
deney ekipmanı kurulmuştur. Basıncın kayaya üniform iletilebilmesi için, başlık
kalıplarının içine ortalama 2,5 cm kalınlığında yüksek mukavemetli çimento harcı
dökülmüştür. Yükleme yöntemi olarak, deneylerde DSİ kaya zemin mekaniği
servisince kullanılan yükleme programı uygulanmıştır.
Buna göre program;
1. Evre - 17,5 kgf/cm2
2. Evre – 35,0 kgf/cm2
3. Evre – 52,5 kgf/cm2
4. Evre – 70,0 kgf/cm2 olarak, maksimum basınçlar altında uygulanmıştır.
Uygulama sonucunda; deney esnasında yapılan üç deformasyon ölçerin
okumalarının ortalaması alınarak her basınç kademesi için deplasman değerleri
hesaplanmıştır. Toplam Deformasyon, Elastik Deformasyon, Plastik Deformasyon,
Kümülatif Toplam Plastik Deformasyon ve Krip Deformasyon değerleri
hesaplanmıştır. Yükü üniform dağıtmak amacıyla yükleme başlığı ile kaya yüzeyi
arasına dökülen yaklaşık 2,5 cm kalınlığındaki betonun basınç dayanımı ve elastik
modülü ihmal edilebilir değerler olduğundan hesaplarda dikkate alınmamıştır.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
24
Sonuçta;
• GR-3 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 38.694 -
138.406 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 9,2 en yüksek % 41,4 bulunmuştur.
• GR-4 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 38.283 -
133.280 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 9,4 en yüksek % 50 bulunmuştur.
• GL-2 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 105.840-
1.143.942 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 19,4 en yüksek % 146,4
bulunmuştur.
• GL-4 Galerisindeki cepte yer alan birimler için elastik modül, Ee = 26.460 -
128.520 kgf/cm2, krip faktörü en düşük % 13,3 en yüksek % 40,5
bulunmuştur (D.S.İ, 2004)
3.1.8. Ermenek Barajı ve HES Genel Proje Bileşenleri
Ermenek Hidroelektrik Santral projesi halen inşaat aşamasında olan bir
projedir. Baraj, Göksu nehrinin kollarından olan Ermenek nehri üzerinde
konumlandırılmıştır. Çizelge 3.4’ de verildiği gibi Ermenek Barajı 210 m
yüksekliğinde ince kemer bir baraj olup, çok dar bir boğaz olan Görmel Boğazında
inşa edilmektedir. Çift eğrilikli asimetrik ince kemer beton gövdesi, memba ve
mansab batardoları, bir adet çevirme tüneli, 2 dolu savak tüneli, gövde altında 1 adet
dipsavak yapısı, enerji tüneli ve santral binasından oluşmaktadır (D.S.İ 2007).
Ermenek barajı rezervuarı (göl alanı) 60,75 km2 alanı kaplayacaktır ve 4,5 milyar m3
su tutacaktır (www.wwf.org.tr, Pamuk, 2006). Ermenek barajı, beton kemer tipte
baraj gövdesi, Kemer barajın memba ve mansap yüzleri elipslerden teşkil edilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
25
Çizelge 3.4. Beton kemer barajın genel özellikleri
Gövde dolgu tipi İnce Beton Kemer
Kret Kotu 700 m
Talvegten Yükseklik 210 m
Temelden Yükseklik 230 m
Kret Uzunluğu 123 m
Kret Kalınlığı 7 m
Tabandaki Kalınlık 25 m
Beton Baraj Hacmi 272.000 m3
Temel Tıkacı Beton Hacmi 40.000 m3
Baraj Kazı Hacmi 363.000 m3
Normal su kotunda göl hacmi 4.582 hm3
Normal su kotunda göl alanı 60,74 km2
Güç 306,5 MW
Yıllık Üretim 1.047,8 GWh
Baraj ekseni, Ermenek Ofiyolitik Melanjı’nda bulunan üst Jura-Kratese
Kireçtaşı bloğundadır. Bu kireçtaşı sert ve masif, fakat birçok çözülmüş bloklar
içermektedir (E.İ.E 1999).
At nalı şeklinde 6 m çapında iki adetten ibaret olan derivasyon tüneli, aks
yerinin sol yamacında bulunmaktadır. 934,5 m uzunluğunda olan tünel 778 m3/s
deşarj kapasitesine sahiptir.
Kati projeye göre baraj gövdesinin alt kısmına düşük seviyeli bir dipsavak
yapılmıştır. Esas olarak 25 m yüksekliğinde beton blok olan dipsavak yapısı 490 m
kotundaki temel tıkacın üzerine, baraj gövdesinin alt kısmına inşa edilmiştir. Alt
kotu, beton blok boyunca 510,5 m olan 45 m uzunluğunda 2 ayrı yatay konduvi
dipsavağın esasını oluşturmaktır (D.S.İ, 2007).
Şekil 3.6 ve Şekil 3.7’ de görülen Dolusavak Tesisleri, seçilen baraj tipine,
topoğrafik ve jeolojik şartlara uyum sağlayacak şekilde sağ yamaç ve sol yamaca
birer adet olmak üzere projelendirilmiştir. Bu tesisler önden alışlı basınçlı tünel
şeklinde olacaktır. Sağ ve sol sahile birbirine benzer şekilde inşa edilecek olan bu
yapılar, 3 m x 4,25 m boyutunda olup radyal kapak tipinde yapılacaktır
(D.S.İ, 2007).
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
26
Şekil 3.6. Sol sahil dolusavak görünüm
Şekil 3.7. Sağ sahil dolusavak görünüm
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
27
Enerji sulama sistemi sağ sahilde yerleştirilmiştir. Enerji tünelinin 645 m
kotundan su alan bir giriş yapısı ve bir düşey şaftlı kapak yapısı vardır. Tünelin
uzunluğu 8.064 m ve iç çapı 5,6 m’dir. Tünelin ucunda 10 m çapında ve 134,4 m
yüksekliğinde bir denge bacası bulunmaktadır. Şaftın çıkışında, tünel vana odasını
geçtikten sonra, 1.125 m uzunluğunda ve 4,7 m çapındaki çelik kaplamalı eğimli şaft
ile santrale bağlanır.
Ermenek çayı üzerinde derin bir vadi içerisine kurulacak olan Ermenek
HES’e ait şalt sahası, santralın yaklaşık 100 m kuzey batısında, çayın sağ sahilinde
hafriyat ve dolgu ile sağlanan 353 m kotunda bir platform üzerinde yer almakta olup
boyutları 82 x192 m’ dir.
3.1.9. Kullanılan Patlayıcı Maddeler
Ön çatlatma deliklerinde ve üretim delikleri’nde kullanılan patlayıcı maddeler
ve teknik özellikleri şu şekildedir.
3.1.9.1 Anfo (Ana Şarj)
Çizelge 3.5’ de teknik özellikleri verilen Anfo, Prill Poroz Amonyum Nitrat
ile motorinin oksijen dengesi gözetilerek karıştırılması ile elde edilir. Tam proses
kontrolü altında, % 94,3 AN ve % 5,7 motorin oranında hazırlanan ANFO, kuru
deliklerde kullanılabilen bir patlayıcıdır. Kullanılan Amonyum nitrat yüksek
porozite, yüksek mazot emme ve muhafaza etme özelliğine sahiptir. Stoklamada en
az 6 ay mazotu bünyesinde tutar. Sürtünmeye karşı duyarlıdır. Anfo, Powergel
Magnum, Magnum 365 veya dinamit gibi kapsüle duyarlı patlayıcılar ile ateşlenir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
28
Çizelge 3.5. Anfo’nun teknik özellikleri Delme Patlama Hızı 4.850 m / s
İdeal Patlama Basıncı 48.960 atm
İdeal Patlama Isısı 2.946º K
125 mm kartuşla patlama hızı 4.000 - 4.200 m / sn
Patlama Enerjisi 3,89 Mj / Kg
Yoğunluk 0,78 – 0,80 gr/cm3
Suya dayanıklığı Yok
3.1.9.2. Powergel Magnum 365 (36*400mm)
Powergel Magnum 365, yüksek mukavemeti sayesinde, komşu patlatma
deliklerinin ateşlenmesiyle oluşabilen dinamik basınç ile duyarsızlaşmaya karşı son
derece dirençlidir. Geliştirilmiş etkili enerji ve performansı ile diğer su bazlı
patlayıcılara göre çok daha etkilidir. Powergel Magnum 365, dinamit ile yapılan
patlamalarda dinamit yerine bire bir kullanılır. Şekil 3.8’ deki Powergel Magnum
365, üstün performansının yanı sıra yüksek iş güvenliği özelliklerine sahiptir.
Sürtünme, darbe ve diğer mekanik etkilerle patlamaya karşı son derece güvenli olup,
suya karşı çok dirençlidir.
Şekil 3.8. Powergel magnum 365
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
29
Çizelge 3.6. Powergel Magnum 365’in teknik özellikleri: 36 x 400 mm 485 gr
İdeal Patlama Hızı 6.437 m / s
İdeal Patlama Basıncı 121.400 atm
İdeal Patlama Isısı 2.943º K
Yoğunluk 1,20 gr / cm3
Suya Dayanıklılığı Mükemmel
Patlama Entalpisi 4.433 Kj / Kg
3.1.9.3. Powergel TRİMEX (DN 19*735 mm, 220 gr.)
Şekil 3.9’ da görülen Powergel Trimex patlayıcı kapsüle duyarlı, emülsiyon
bazlı patlayıcıdır. Delik içinde uygun pozisyon rahatlıkla verilebilir. Darbe, sürtünme
gibi etkilere karşı Nitrogliserin bazlı paylayıcılara kıyasla daha güvenlidir. Teknik
olarak 4300m/s patlatma hızına sahip olup, suya dayanıklılığı oldukça yüksektir.
Şekil 3.9. Powergel trimex görünümü
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
30
3.1.9.4. İnfilaklı Fitil (10 gr PETN/M)
Şekil 3.10’da görülen infilaklı fitiller her metresinde içerdiği PETN miktarına
göre sınıflandırılırlar. Burada 10 gr PETN/m cinsi kullanılmıştır. Bağlantısı basit
olup, elektrikli ortamlarda güvenli bir şekilde kullanılabilir. Kapsül tellerine göre
daha dayanıklıdır. İstenen sayıda gecikme verilebilir. Birden fazla yemlemenin
kullanılacağı durumlarda büyük kolaylık ve ekonomi sağlar ve su geçirmez. Bunlara
karşın, ses ve hava şoku fazladır. Kuyu hattında kullanıldığında delik içindeki
patlayıcıyı etkiler. Patlamamış infilaklı fitil kazı sırasında tehlikeli olabilir.
Bağlantıya dikkat edilmezse şarapnel etkisi ile kesmeler görülebilir. Kuyu hattında
kullanıldığında sıkılamayı da etkiler.
Şekil 3.10. İnfilaklı fitiller
3.1.9.5. Exel MS 500 ms ( Delik içi kapsül sistemi )
Ermenek Barajı ve HES Gövde kazısındaki patlatmalarda, üretim delikleri
içinde ateşlemeyi sağlaması için Exel MS 500 ms gecikmeli kapsüller kullanılmıştır.
Delik içinde dinamitin ateşlemesini sağlar. Suya dayanıklıdır. Patlatma hızı iyidir.
Değişik gecikmeler sağlayacak türleri bulunur. Delik boyuna göre 6 m, 8 m, 10 m,
16 m ve daha değişik kablo boylarına sahip türleri bulunabilmektedir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
31
3.1.9.6. Exel HTD 25 ms, 42 ms ve 65 ms (Yüzey bağlantı sistemi )
Kopma ve sürtünmeye dayanıklıdır. Düşük enerji içerir. Tam doğrulukta
gecikme veren 8 seridir. Bağlantısı çabuk ve kolaydır. Kolaylıkla fark edilebilir
görünümdedir. Kullanım kolaylığı sağlayan 8 şeklindeki bağ halindedir. Exel şok tüp
yeşil renkte olup gecikme zamanı ve gecikme numarasını gösteren renk kodlu
etiketlidir. Bunlardan 25 ms gecikmeli olanının bağlantı blok rengi kırmızı, 42 ms
gecikmeli olanın beyaz, 65 ms gecikmeli olanın ise siyahtır.
3.1.10. Delik Delme Makinesi (ROC D7)
Şekil 3.11’de görülen ROC D7 delik delme makinesi Ermenek Barajı gövde
kazılarındaki patlatmalarda ve diğer tüm yüzey patlatmalarında delik delme işlemi
için kullanılmıştır.
Teknik özellikleri:
• Çelik matkapsız ağırlık: 14.500 kg,
• Boyutu (taşıma modunda) : Uzunluk; 1.1610 mm, Genişlik; 2.450 mm,
Yükseklik; 3.200 mm,
• Dizel motor 2.200 dev/dk’daki güç: 168 KW,
• Sürme hızı (düşük - büyük vites) : 1,5 – 3,1 km/sa,
• Max. Hidrolik basınç: 250 bar,
• Gürültü seviyesi (kabin içi) sondaj (2000 dev/dk ) : 78,8 dB,
• Delik delme çapları: 64 mm – 115 mm arasında değişir,
• Çalışabileceği eğim: 20 dereceden dik eğimlerde vinç kullanılmadan
çalıştırılmamalıdır.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
32
Şekil 3.11. Roc D7 delik delme makinesi
3.1.11. Kullanılan Taşıyıcı ve Yükleyici Makineler Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde patlatmalar sonucunda çıkan malzeme
ve diğer işlemler için Man marka kamyonlar ve Hitachi, O&K Lc600, Liebherr 312,
Liebherr 934 Litronic marka paletli yükleyici kullanılmıştır. Bunun yanında ayrıca
taşıma için Cable Crane ( kablolu vinç) denilen makineler kullanılmıştır. Patlatmalar
yapılırken çıkan malzeme vadiye bırakılmış ve yüzeyde kalabilecek parçalar
düşürülüp, hava yardımı ile yüzey temizlenmiştir. Vadinin içine doldurulan malzeme
daha sonra aşağıdan yolla ulaşılıp taşıma işlemi yapılmıştır. Bu işlemde kamyonlar
ve paletli yükleyiciler kullanılmıştır. Çizelge 3.7’de kamyonlar ait teknik özellikler
verilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
33
Çizelge 3.7. Kamyonların teknik özellikleri Cinsi Damperli Kamyon
Marka Man Man
Üretim Yılı 1986 2003
Ağırlığı 9 Ton 13,8 Ton
Motor Gücü 280 hp 423 hp
Araç Yakıtı Motorin Motorin
Kapasite M3 14 m³ 20 m³
Hafriyatın yüklenmesinde ise paletli yükleyiciler kullanılmıştır. Kullanılan
paletli yükleyicilerin teknik özellikleri ise Çizelge 3.8’ da verilmiştir.
Çizelge 3.8. Paletli yükleyicilerin teknik özellikleri
Tipi Hitachi O&K Lc600 Lıebherr 312
Liebherr 934 Litronic
Liebherr 312
Liebherr 934 Litronic
Ağırlığı 18 Ton 61 Ton 15,2 Ton 29,7 Ton 15,2 Ton 33 Ton Motor Gücü 110 298 Kw 83,1 Hp 145 Kw 83,1 Hp 145 Kw Araç Yakıtı Motorin Motorin Motorin Motorin Motorin Motorin Lastikli/Paletli Paletli Paletli Paletli Paletli Paletli Paletli
Kapasite m3 0,7 m3
Bucket 3.5 m³ x 2,025 rock
0,14-0,75 m3
0.24-2.20 m3 Bucket
0,14-0,75 m3
0,24-2,20 m3 Bucket
Kamyonlar ve yükleyiciler haricinde patlatmalar yapıldıktan sonra hava tutma
işleminin gerçekleştirilebilmesi, gerekli malzemelerin bir sonraki patlatma için ayna
üzerine indirilmesi, delik delme makinesinin ayna üzerine indirilmesi, püskürtme
beton işlemi için gerekli makine ve ekipmanların ayna üzerine indirilmesi v.b.
işlemlerde Cable Crane (kablolu vinç) denilen makine kullanılmıştır. Bu makinenin
sağ sahilde bir kumanda odası olup yine sağ sahilde bir tamburu vardır. 700 m kotu
üzerinde bir noktaya ankrajlarla sabitlenmiştir ve bu ankajlar üzerinde oluşturulmuş
kısım üzerinde makinenin yatay yönde hareketini sağlayan sistem vardır. Ermenek
Barajı ve HES İnşaatı işinde bu makinelerden biri beyaz ve biri sarı olarak
adlandırılan 2 adet vardır. Kaldırma kapasiteleri 30 ton olan bu makineler, yatayda
0,10 m/sn, ileri geri harekette 7 m/sn, aşağı yukarı harekette ise 3 m/sn manevra
özelliklerine sahiptir. Bu makinenin çalışırken çekilmiş bir görüntüsü Şekil 3.12’ de
verilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
34
Şekil 3.12. Cable Crane çalışmasından bir görünüm
3.1.12. Enjeksiyon İşlemleri
Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde Sağ ve Sol Sahilde bulunan ve 4’er
taneden 8 tane olan enjeksiyon galerilerinin uzunlukları Çizelge 3.9’de verilmiştir.
Bunun yanında enjeksiyon işlerinde kullanılan malzemeler şu şekildedir.
Çimento olarak; TSE’nin UDK 669.94 TS-19 şartnamesine uygun olarak PÇ
42.5 normal Portland çimentosu kullanılmıştır.
Bentonit olarak; TSE’nin UDK 622.36 TS-977 Tip 2 (Çimentoda kullanılan)
şartnamesine uygun olarak Karakaya Bentoniti kullanılmıştır.
Kum olarak; sert ve dayanıklı taşlardan oluşmuş, daneleri genel olarak
yuvarlak veya kübik, ince ve orta irilikte, içindeki yabancı madde miktarı toplamı
%5’ten az olan, yıkanmış dere kumu kullanılmaktadır. Kum, ağırlıkça 16 nolu
(1,19 mm) elekten % 95’i, 50 nolu (0,297 mm aralıklı) elekten % 50 si geçecek; 200
nolu elekten (74 mikron aralıklı) elekten % 5’ten fazlası geçmeyecek özelliktedir.
Kumun özgül ağırlığı 2 gr/cm3’ten büyüktür.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
35
Su olarak; enjeksiyonda kullanılacak olan suyun temiz ve berrak olması
gerekmektedir. Yağ, asit, alkali, odun, kömür ve diğer zararlı maddelerden arınmış
olması gerekir.
Çizelge 3.9. Enjeksiyon galerilerinin kotları, uzunluk ve yerleri Galeri Kilometreler Uzunluk (m) Kot (m)
GR – 1 0+00 1+461 1461 700
GL – 1 0+00 0+549,5 549,5 700
GR – 2 0 – 24,00 1+428 1.452 630
GL – 2 0 – 42,00 0+519 561 630
GR – 3 0 – 30,00 1+374 1.040 565
GL – 3 0 – 51,00 0+450 501 565
GR – 4 0 – 60,00 1+284 1.344 505
GL – 4 0 – 60,00 0+420 480 505
Katkı malzemeleri olarak ise, Kimyasal Katkılar; Daracem 180, Daracem
141R/HC gibi süper akışkanlaştırıcı ve priz geciktirici; Daracel 525 priz hızlandırıcı.
Çimento ve Kil Karışımı ise aha çok karstik boşluklarda kullanılmaktadır. Kil
malzemesini likit limiti %40’dan daha fazla ve plastisite indeksi %15’den fazla
olacaktır. Killi malzeme 2 mm’den daha büyük elementler ihtiva etmemelidir. Kilin
%35’ten fazlası 0,002 mm’den daha küçük elementlerden oluşacaktır. Kil, pülverize
kuru durumda veya suyun içinde solüsyon durumunda olacaktır.
Karışım; Enjeksiyonda esas itibariyle, 1/1 ve 0,9/1 oranında su ve çimento,
Daracem 180, Daracem 141R/HC, Daracel 525, kum, kil ve İdare tarafından
belirlenecek olan diğer akışkanlar ve katkı maddelerinden meydana gelmektedir.
İdare enjeksiyon karışımlarını, temel kayanın karakteristiklerine bağlı olarak
enjeksiyon karışımlarında değişikliğe gidebilme yetkisine sahiptir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
36
3.1.13. Kontrollü Patlatma Tanımı ve Teknikleri
Kontrollü patlatma, normal yöntemler ile yapılan basamak, yol şevi, tünel ve
kanal patlatmalarının istenmeyen sonuç ve etkilerinden kurtulmak için geliştirilmiş
özel yöntemlerin genel adıdır. Kontrollü patlatma uygulamalarına, madencilik, yol
yapımı, baraj inşaatı, tünel yapımı gibi faaliyetlerde yoğun olarak başvurulmaktadır.
Tünellerde, planlanan kazı kesit alanının üzerinde bir alan kazıp dolgu
masrafına neden olmamak; yol ve baraj şevlerinde sağlam ve düz bir satıh bırakmak;
madencilikte istenilen tane boyundaki cevheri sismik şok, savrulan kaya ve titreşim
oluşturmadan üretmek, kanal kazılarında istenilen kesitteki kanalı, aşırı hacim
yaratmadan, titreşim oluşturmadan kazmak gibi birçok amaç için kontrollü patlatma
teknikleri uygulanmaktadır.
Ancak patlatma yapılmasından dolayı şikayetler de olacaktır. Bu şikayetlere
neden olabilecek sonuçların kontrol altına alınmasının gerekmektedir.
Farklı amaçlar için başvurulan kontrollü patlatma teknikleri aşağıdaki gibi
sınıflandırılabilirler (Olofsson 1988; Akkoyun 2004):
• Hat delme
• Son kesme
• Yastıklamalı son kesme
• Demolition (bina yıkımı)
• Ön kesme Birleşik yöntemler
Hat delme yönteminde kazı hattı boyunca tek sıra küçük çaplı delikler sık
olarak delinir ve bu deliklere patlayıcı şarjı yapılmaz, bir hat oluşturan bu delikler
üretim deliklerinin patlatılması sırasında zayıf bir düzlem oluşturarak aşırı kazıyı
önlerler (Kahraman ve Kılıç 2000; Akkoyun 2004).
Son kesme yönteminde kazı kesitinin sonuna sık aralıklarla delinen ve üretim
deliklerinden %50 daha az şarj edilen delikler üretim deliklerinden hemen sonra
patlatılırlar, burada amaç arkada kalan yüzeyi fazla örselememek ve kazı kesit
alanını hacimce ve şekil olarak bozmamaktır. Son kesmenin başarılı olabilmesi için
önemli bir şart deliklerin sapmaları en az olacak şekilde çok hassas delinmeleridir
(Olofsson 1988; Napuri 1990; Karaman ve Kılıç 2000).
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
37
Yastıklamalı son-kesme yöntemi, son-kesme uygulamasının biraz
değiştirilmiş halidir bu yöntemde, patlayıcı madde şarjından sonra delik tamamen
kum ile doldurulur. Burada amaç, patlatma şokunun kazı hattı gerisindeki kayaca
etkisini en aza indirmektir (Kahraman ve Kılıç 2000).
Bina yıkımı (demolition) için patlayıcı madde ve patlatma teknikleri
kullanmak son zamanlarda geliştirilen ve özel kontrollü patlatma tekniklerinden
birisidir. Binanın taşıyıcı kolonları çok az bir patlayıcı madde ile kesilerek binanın
kendi ağırlığı ile içine yıkılması esasına dayanan bir yöntemdir (Germen ve
Abdullahoğlu 1998; Akkoyun 2004).
Birleşik yöntemler ise, sayılan kontrollü patlatma tekniklerinin kendilerine
özgü kuralların bütünleştirilerek birlikte uygulanmaları gereken durumlarda tatbik
edilebilmeleri için ortaya çıkan hibrit yöntemlerdir. Bu çalışmaya konu olan
uygulamada ise Ermenek Barajı Gövde Kazılarında savrulan kaya ve titreşim
etkilerinden kurtulması ve bir sonra ki patlatmaya uygun bir zemin bırakılması için
ön-kesme yöntemi uygulanmıştır. Ön-Kesmeli Kontrollü Patlatma Yöntemi,
Ermenek Barajı gövde yeri kazılarında kullanılmaktadır.
Ön Kesme Yöntemi; kazı sınırı boyunca sonraki ana patlatmayı kesen yapay
bir düzlem meydana getirerek, az ya da aşırı olmayan bir kırılmaya sahip düzgün bir
yüzey meydana getirir. Ön-kesme düzlemi oluşturulduktan sonra ateşlenen ana
patlatmadan kaynaklanan bazı şok dalgaları, bu dalgaların kalan kaya formasyonuna
aktarılmasını önlemek için ön-kesme düzlemi ile yansıtılır (Keser 2002). Bu
genellikle yer titreşiminin azalmasına yol açar. En uygun sonuç için en önemli etken
delme işlemindeki hassaslık ve zamanlamadır (Olofsson 1988; Akkoyun 2004). Ön-
kesme teorisi 1990 yılından sonra değişikliğe uğramıştır Oloffson (1988), komşu
deliklerdeki patlatmaların şok dalgaları çarpışmakta ve her iki tarafta çekme gerilimi
bileşkeleri oluşmakta, oluşan çatlak zonunu bu çekme gerilmesi meydana
getirmektedir’ derken; Konya ve Walter (1990), çatlakların şok dalgalarının
çarpışmaları ile değil, radyal çatlakların birleşmeleri ile oluştuğunu laboratuar
analizleri ve arazi deneyleri ile göstermişlerdir. Bu yeni tespit çok önemlidir. Çünkü
bu durum ön-kesme atımlarının, gecikmeli de yapılabileceği sonucunu doğurur ki bu
durumda gecikmesiz bir önkesme atımında meydana gelen gürültü ve hava şoku gibi
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
38
olumsuz sonuçların da önüne geçilebileceği anlamına gelmektedir (Kahraman ve
Kılıç 2000; Akkoyun 2004). Üretim deliklerinin hemen arkasına sık aralıklarla
delinen ön-kesme deliklerinin patlatılması sonucunda kaya kütlesinde birbirini takip
eden ve delikler ile aynı düzlemde olması beklenen bir kırık hattının oluşması
beklenir. Burada amaç, üretim patlatmasının radyal çatlaklarının geçemeyeceği bir
kırık hat oluşturmaktır. Ön-kesme patlatmasında delik çapları genelde 30-120 mm
arasındadır ve çoğunlukla tüm delikler, delik çapından küçük çaplı patlayıcılarla şarj
edilir (Oloffson 1988; Akkoyun 2004). Patlayıcı çapının delik çapından küçük
olması, patlatmanın şok dalgalarını sönümler ve böylece kaya ezilmeden sadece
çatlama ile yenilir (Naapuri 1990; Kahraman ve Kılıç 2000).
Ön-kesme deliklerinin, şarj ve mesafe hesabında aşağıdaki eşitliklerden
yararlanılabilir (Konya ve Walter 1990; Kahraman ve Kılıç 2000);
D=8,25 × 10-5 × d2 (1)
Burada;
D : Şarj miktarı (kg/m)
d : Delik çapı (mm)
S=10…12 × d (2)
B=S1/2 (3)
Burada;
S : Ön-kesme delikleri arası mesafe (mm)
S1 :Üretim delikleri arası mesafe (mm)
B : Ön-kesme dilim kalınlığı (mm)
d : Ön-kesme delik çapı (mm)
Ön-kesme deliklerinin sıkılanmaması tavsiye edilir (Olofsson 1988; Akkoyun
2004). Gecikmeli atım durumunda 25 ms’ den fazla gecikme önerilmez (Konya ve
Walter 1990; Karaman ve Kılıç 2000). Sıkılama yapılmadığı için ve genelde infilaklı
fitil kullanıldığı için hava şoku fazla olmaktadır ancak yöntem homojen kayaçta çok
iyi sonuç verir (Kahraman ve Kılıç 2000). Klasik bir ön-kesme patlatması
uygulamasının şematik görüntüsü Şekil 3.13’ de verilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
39
Şekil 3.13. Klasik bir ön-kesme patlatması uygulamasının görünüm (Oloffson 1988;
Kahraman ve Kılıç 2002)
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
40
3.2. Yöntem
3.2.1. Ermenek Barajı ve HES Gövde Kazısı Patlatma İşlemleri
BM Mühendislik ve İnşaat A.Ş.’nin yapımını sürdürdüğü ERMENEK
BARAJI ve HES İNŞAATI Şantiyesi, delme patlatmalı gövde kazıları için
patlatmanın gerisinin veya çevresinin örselenmemesini sağlayacak delme patlatma
dizaynı ve raporu hazırlanmıştır. Bu raporda baraj gövde kazıları için tasarlanan
minimum sarsıntı, optimum parça boyutu ve ana patlatmanın gerisinin veya
çevresinin örselenmemesini sağlayacak delme-patlatma işlemleri sonucunda elde
edilecek yığının uygun tane boyu ve geometrisinde olması, ayrıca bir sonraki
patlatmaya aynanın düzgün ve temiz bırakılması özellikle iş makinelerinin verimli
çalışabilmesi açısından da son derece önemli olduğuna değinilmiştir.
Kontrollü patlatma tekniği ile formasyonun sert ve masif olduğu bölgelerde
başarılı sonuçlar elde edileceği gibi kırıklı, yumuşak formasyonlarda başarılı
sonuçlar elde etmenin de güç olabileceği belirtilmiştir. Kontrollü patlatma tekniğinin
ortak noktası patlayıcıyı delik boyunca iyi dağıtarak kırılmayı ve parçalanmayı en
aza indirgemektir.
Baraj gövdesi sağ ve sol yamaçlarda yapılan patlatmalarda ön kesme
deliklerinin çapları 64 mm, ana patlatma deliklerinin (üretim deliklerinin) çapları ise
76 mm olarak alınmıştır. Ön kesme hattında delikler arası mesafe projede 50 cm
olarak alınmıştır ancak uygulamada 60 cm olarak da alındığı yerler olmuştur. Ön
kesme hattında delik boyları için projede 6-9 m arasında değişebileceği belirtilmiştir.
Üretim delikleri için delikler arası mesafe 2,5 m, sıralar arası mesafe ise 2 m olarak
projelendirilmiştir. Bunun yanında gecikmeler için delikler arasında Exel HTD 25 ms
gecikme elemanı, sıralar arasında ise Exel HTD 42 ms gecikme elemanı
kullanılacağı paternde belirtilmiştir. Ancak uygulamada sıralar arası gecikme
elemanı olarak çoğu yerde Exel HTD 65 ms gecikme elemanı kullanılmıştır. Delik
içi gecikmeyi sağlamak içinde Exel 500 ms gecikme elemanı kullanılacağı paternde
belirtilmiştir. Patlatma düzeninin tipik bir görünüşü Şekil 3.14’ de verilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
41
Şekil 3.14. Delikler arası mesafe ve delik düzeni
3.2.2. Ermenek Barajı ve HES Delme Patlatma Tasarımı
Projede uygulanması düşünülen patlatma paternine göre Ön kesme
deliklerinde sıkılama yapılmamaktadır. Çizelge 3.10’ da ön kesme deliklerinin
özellikleri verilmiştir. Şev ayna delikleri ana patlatmayla birlikte gecikmeli olarak
patlatılacaktır. Ön kesme deliğinin tipik görünüşü Şekil 3.15’da görüldüğü gibidir.
Sonuçlar ancak pasa kaldırıldıktan sonra gözlemleneceğinden her patlatma ve pasa
kaldırma işlemi sonrasında yeni delgilere başlanmadan önceki patlatma neticeleri
değerlendirilerek formasyonda veya neticede bir değişiklik varsa derhal tedbir
alınacaktır. Örneğin, yumuşak soğumaya uğramış formasyonlarda delik aralıkları ve
delik yükü azaltılacaktır.
Çizelge 3.10. Ön kesme deliklerinin özellikleri Delik Çapı 64 mm
Delikler Arası Mesafe 0,50 m
Delik Boyu 6 – 9 m
Yük Mesafesi 1,25 m
Patlayıcı Miktarı 6-10 Powergel Trimex (1,89 kg)
Kazı Alanı (bir delik) 4 m
Özgül Şarj 0,495 kg/m2
İnfilaklı Fitil (bir delik) 6 – 9 m
1,25 m
0,5m Ön Kesme Delikleri
Üretim Delikleri
2,5 m
2,0 m
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
42
Şekil 3.15. Ön kesme deliği şematik görünümü
Çizelge 3.11. Üretim Deliklerinin özellikleri Delik Çapı 76 mm
Delikler Arası Mesafe 2.5 m
Delik Boyu 6 - 9 m
Yük Mesafesi 2 m
Sıkılama Mesafesi 3 m
Kazı Hacmi 25 - 40 m3
Patlayıcı Miktarı 15 - 20 kg
Delik İçi Kapsül Miktarı 1 adet/delik
Özgül Delik İçi Kapsül Miktarı 0.025 ad/m3
Toplam Elektrikli Kapsül 2 adet
Patlayıcı Cinsi (yemleme) Powergel Magnum 365(36*400 mm)
Kazı Alanı (bir delik) 5 m2
Özgül Şarj 0,548 kg/m2
Formasyon Nadire Kireç Taşı
Sıkılama yok
Patlayıcıyı tutan aparat
Powergel Trimex
İnfilaklı Fitil (10g PETN/m)
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
43
Önceki Delikten 25 ms
Şekil 3.16. Üretim deliği şematik görünümü
3.2.3. Patlatma İşlemleri
3.2.3.1. Deliklerin Delinmesi
Ermenek Barajı Gövde İnşaatı’nda patlatmalar kademe kademe yapılmıştır.
710 kotundan 480 kotuna kadar patlatmalarla sağ ve sol sahil genişletilmiştir.
Patlatma için delikler Ön Çatlatma ve Üretim Delikleri olarak açılmıştır. Delik delme
işleminde Roc D7 delik delme makinesi kullanılmıştır. Patlatmaların yapıldığı
aynaların dip kısımlarına ön çatlatma delikleri, ayna üzerine ise üretim delikleri
açılmıştır. 50 cm aralıklarla delinen ön çatlatma delikleri 64 mm çapında ve 630
kotuna kadar genelde 1/2, 630 kotu altında ise 1/10 eğimde açılmıştır. Delik düzeni
şeş-beş olup, genelde paternde belirtildiği gibi 2,5 m aralıklarla ve sıralar arası 2 m
olacak şekilde delikler delinip patlatılmıştır. Bazen sıralar arasındaki mesafe 1,60 –
2,50 m arasında değişmiş, delikler arası mesafe de bazı yerlerde 2 m alınmıştır.
76 mm çapında ve dik delinmiştir. Delik delme işlemlerinden bir görünüm
Şekil 3.17’de verilmiştir.
Bir sonraki Deliğe
Exel HTD 500 ms
6-9 m Delik Boyu
3m Sıkılama Boyu
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
44
Şekil 3.17. Roc D7 ile delik delme işleminden bir görünüm
3.2.3.2. Deliklerin Doldurulması ve Patlatılması
Delme işlemi planlama aşamasında belirlenen şekilde delinmiş ve doldurulma
işlemi yapılmıştır. Üretim deliklerine 1 Adet Powergel Magnum 365 (dinamit),
5 - 10 kg arasında değişecek şekilde Anfo, ateşleme elemanı olarak Exel MS 500 ms
gecikmeli kapsül ve Sıkılama Malzemesi kullanılmıştır. Ön çatlatma deliklerinde ise
Powergel Trimex’ler infilaklı fitille sarılıp deliklere sıkılama yapılmadan
yerleştirilmiştir. Ön çatlatma deliklerinde her 4 veya 3 delikte bir Gecikme Rölesi ile
delikler arası bağlantı sağlanıp 4’er 4’er veya 3’er 3’er patlatmaları sağlanmıştır.
Deliklerin içine konulan patlatıcıların yerleştirilmesi esnasında alınmış bir görüntü
aşağıda verilmiştir (Şekil 3.18).
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
45
Şekil 3.18. Patlayıcıların deliklere yerleştirilmesi
Üretim deliklerinde sıkılama işlemi delik delinirken ortaya çıkan malzeme ile
yapılmaktadır. Deliklerin Anfo ile doldurulması ve sıkılama işlemini gösteren
görüntü Şekil 3.19 ve Şekil 3.20’de verilmiştir.
Şekil 3.19. Deliklere anfo doldurulması
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
46
Şekil 3.20. Deliklerde sıkılanmasından görünüm
Patlatmaya hazır hale getirilmiş bir aynada delikler arası bağlantılar infilaklı
fitillerle sağlanmaktadır. Şekil 3.21’de patlatmaya hazır olan bir kısmın görünümü
verilmiştir. Görüntüde delik yüzeylerinde görülen siyah parçacıklar Exel HTD 65 ms
ve 25 ms kapsüllerdir. Ön çatlatma deliklerinde kullanılan gecikme röleleri Exel
HTD 17 ms veya Exel HTD 33 ms’ lik kapsüllerdir.
Şekil 3.21. Patlatmaya hazır bir bölüm
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
47
3.2.3.3. Bir Sonraki Patlatmaya Hazırlık
Patlatma yapıldıktan sonra baraj gövdesinin oturacağı yamaçlarda, inşaat ve
işletme sırasında stabiliteyi sağlamak amacı ile vadi yamaçlarının üst kotlarında
ankraj uygulaması yapılmıştır. Ancak bu işlemden önce dağcı ekipleri tarafından
patlatmadan sonra yamaçlarda kalan parçalar temizlenmiştir. Ankrajlama işlemi
sırasında kablo vinçten faydalanılmıştır. Ankrajların uygulanmasında doğal zemin
yüzeyinde şev-palye teşkili ile bir çalışma alanı oluşturulamayan yerlerde işçi ve
makineler için gerekli çalışma alanı doğal zemine ankrajlanmış çelik platformlar ile
sağlanmıştır. Bu platformlar arasındaki bağlantılar ise merdivenler ile sağlanmıştır.
Sol sahilde ankrajlanmış bir bölgenin görüntüsü Şekil 3.22’de verilmiştir.
Ankraj işleminin yanı sıra yamaçlara çelik hasırlar döşenip üzerelerine
püskürtme beton uygulanmıştır. Böylece daha düzgün bir yüzey oluşturulup bir
sonraki patlatma için güvenli bir alan meydana getirilmektedir. Püskürtme beton
işlemi yapılırken bir görüntü Şekil 3.23’de verilmiştir.
Şekil 3.22. Sol sahilde ankarjlanmış bir bölge
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
48
Şekil 3.23. Çelik Hasır ve Püskürtme Beton İşlemi
3.2.4. Kontrollü Patlatma Uygulamaları
Ermenek Barajı gövde yeri patlatmalarında ön çatlatmalı kontrollü patlatma
uygulaması değişik şekillerde uygulanmıştır. Buradaki Nadire Kireçtaşı Formasyonu
için patlatmada en uygun patlayıcı miktarının belirlenmesi için K katsayısı ilk
başlarda bilinmemekteydi. Sağ ve sol sahilde üst kotlardan aşağı doğru başlatılan
patlatmalardan ortaya çıkan titreşim değerleri kayıt altına alınıp, patlatmada
kullanılan patlayıcı değerleri de kullanılarak aşağıdaki formülden K katsayısı değeri
hesaplanmıştır:
V= K x √Q / R3/2 V : Titreşim hızı, mm/sn
K : Kaya iletin katsayısı
Q : Birim zamanda devreye giren patlayıcı madde miktarı, kg
R : Patlatma yeri, ölçüm noktası arası mesafe, m
Bu değer, hesaplanma için kullanılan patlatmalar sonucunda 196 olarak tespit
edilmiştir. Hesaplamada kullanılan değerler Ek-15’de verilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
49
Baraj yerinden alınmış olan kaya numunelerinden karotlar alınmış ve bu
karotlar Tek Eksenli Basınç Dayanımı’na tabi tutulmuştur. Gövde yeri kayasının
ortalama Basınç Dayanımı 653 kgf/cm2 hesaplanmıştır. Patlatma Patern’ine göre 5
metre verilen delik boyu çoğu zaman zeminin ve ana kayanın durumuna göre
değiştirilmiştir. 7,5 m delik boyu için, 6,5 m delik boyu için ve 5 m delik boyu için
farklı aralıklarda uygulamalar yapılmıştır. Baraj gövdesinin yapılacağı Nadire
Kireçtaşı Formasyonu’nda yapılacak olan patlatmalar için Sarsıntı Hızı’nın 30
mm/sn’ yi geçmesinin tehlike arz edeceği yüklenici firma tarafından belirtilmiştir ve
patlatmalarda sarsıntı hızının bu değerden düşük olmasına dikkat edilmiştir. 30
mm/sn sarsıntı hızından fazla değerlerin çıktığı patlatmalardan sonra değeri
düşürmek için uygulamada değişikliğe gidilmiştir. Bir başka değişiklik ise, ön
kesme delikleri patlarken üretim deliklerinde kesme yapmasından dolayı üretim
deliklerinden patlamayan deliklerin kalmasından dolayı yapılmıştır. Patlatma
yapıldıktan sonra yapılan kontrollerde üretim deliklerinde patlamayan deliklerin
olduğu fark edilmiş bunun nedeni araştırılmıştır. Yapılan patlatmalardan örnekler
aşağıda verilmiştir. Ayrıca verilen örneklerin yapıldığı kotlarda uygulanan patlatma
paternleri eklerde sunulmuştur. Patlatmalarda kullanılmış olan malzeme miktarları
Ek-13 ve Ek-14’de verilmiştir.
Örnek 1:
Sağ sahil memba tarafı için:
• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Memba Tarafı
• Atım Çeşidi: Ön kesme delikleri ve üretim delikleri birlikte
• Atım Yapılan Kot: 655 m kotu ile 650 m kotu arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil mansap dolgu betonu üzeri
• Alan: 443.435 m2
• Ön Kesme Delikleri: 67 ad.
• Üretim Delikleri: 132 ad.
• Özgül Şarj: 0,487 kg/m3
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 5 m
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
50
• Delik Çapları: Üretim Delikleri ve Ön Kesme Delikleri, 64 mm
• Uygulanan Patern : (0,6x1,5x1,6x1,8) m
• Powergel Magnum 36*400: 67 kg
• Powergel Magnum 27*225: 09 kg
• Powergel Magnum Trimex: 79 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 7,5 kg
• Anfo (25kg) : 925 kg
• Exel Ms 16 M: 132 ad.
• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 115 ad.
• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 22 ad.
• Gecikme Rölesi: 21 ad.
• Elektrikli Kapsül: 01 ad.
• İnfilaklı Fitil (5 gr/petn) : 450 m.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
Sağ sahil mansap tarafı için:
• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Mansap Tarafı
• Atım Çeşidi: Ön kesme delikleri ve üretim delikleri birlikte
• Atım Yapılan Kot: 655 m kotu ile 650 m kotu arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil mansap dolgu betonu üzeri
• Alan: 290.756 m2
• Ön Kesme Delikleri: 75 ad.
• Üretim Delikleri: 40 ad.
• Özgül Şarj: 0,443 kg/m3
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 5 m
• Delik Çapları: Üretim Delikleri ve Ön Kesme Delikleri, 64 mm
• Uygulanan Patern : (0,6x1,5x1,6x1,8) m
• Powergel Magnum 36*400: 70 kg
• Powergel Magnum Trimex: 50 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 3,9 kg
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
51
• Anfo (25kg) : 525 kg
• Exel Ms 16 M ve 30 M: 75 ve 08 ad.
• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 61 ad.
• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 15 ad.
• Gecikme Rölesi: 13 ad.
• Elektrikli Kapsül: 02 ad.
• İnfilaklı Fitil (10 gr/petn) : 300 m.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
Sağ Sahil 655 m ile 650 m arasındaki kısım Memba ve Mansap tarafı olarak
iki patlatma yapılarak geçilmiştir. Önce memba tarafı patlatılmış saha sonra mansap
tarafı patlatılmıştır. Sağ sahil bu kotlar arasında memba ve mansap tarafında yapılan
patlatmalarda kullanılan patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü gibi
burada da delik boyları 5 m alınmış ve uygulanan patern yukarıdaki gibidir. Patlatma
sırasında memba tarafı için ölçüm yapılan yerin arasındaki mesafesi 52,61 m’ dir ve
ölçüm sonucunda salınım hızı 18,6 mm/s olarak ölçülmüştür. Mansap tarafında
patlatma yapılırken bu mesafe 46,3 m’dir ve ölçüm sonucunda salınım hızı 18,1
mm/s’ dir. İstenilen salınım hızı değerlerinin oldukça altında temiz ve başarılı bir
patlatma olmuştur. 5 m delik boyunda yapılan patlatmalarda bu değerlere ulaşılması
delik boyunun bir miktar artırılabileceği kanaatini ortaya çıkarmıştır. Bu patlatma ile
ilgili mansap tarafında uygulanan patlatma paterni Ek-6‘da verilmiştir.
Örnek 2:
Ön kesme delikleri için:
• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil
• Atım Çeşidi: Ön kesme delikleri
• Atım Yapılan Kot: 514,50 m ile 507 m arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil GR-3 tüneli içi
• Ön Kesme Delik Sayısı: 110 ad.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
52
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 7,5 m
• Delik Çapları: 64 mm
• Powergel Magnum 27*225: 19 kg
• Powergel Magnum Trimex: 225 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 2,2 kg
• Gecikme Rölesi: 27 ad.
• Elektrikli Kapsül: 03 ad.
• İnfilaklı Fitil (10 gr/petn) : 1.050 m.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
Ürerim delikleri için:
• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil
• Atım Çeşidi: Üretim delikleri
• Atım Yapılan Kot: 514,50 m ile 507 m arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil GR-3 tüneli içi
• Üretim Delik Sayısı: 123 ad.
• Alan: 715.164 m2
• Özgül Şarj: 0,455 kg/m3
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 7,5 m
• Delik Çapları: 64 mm
• Powergel Magnum 36*400: 66 kg
• Anfo (25kg) : 2375 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 19 kg
• Exel Ms 10 m: 123 ad.
• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 107 ad.
• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 21 ad
• Elektrikli Kapsül: 01 ad.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
53
Sağ sahilde 514,50 m ile 507 m kotları arasındaki patlatma ön kesme delikleri
için ve üretim delikleri için ayrı ayrı yapılmıştır. Böylece ön kesme deliklerinin
patlarken, üretim deliklerinin kablolarını kesmesi de ortadan kaldırılmıştır. Bu
patlatmada ölçüm uzaklığı 58 m’ dir. Sağ sahilde bu kotlar arasında yapılan
patlatmalarda kullanılan patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü
gibi burada da delik boyları 7,5 m alınmış ve uygulanan patern yukarıdaki
gibidir. Ön kesme deliklerinde salınım hızı 7,68 mm/s çıkmıştır. Ancak; üretim
deliklerinde bu değer 38 mm/s olarak ölçülmüştür. Delik boyunun 7,5 m alındığı
diğer denemelerde de salınım hızın sınır değeri geçmesinden delik boyunun
düşürülmesine gidilmiştir. Bu patlatma ile ilgili uygulanan patlatma paterni Ek-7,
Ek-8’de ön kesme delikleri ve üretim delikleri için ayrı ayrı verilmiştir.
Örnek 3:
• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Memba Kazısı
• Atım Çeşidi: Ön kesme delikleri ve üretim delikleri birlikte
• Atım Yapılan Kot: 582,50 m kotu ile 576 m kotu arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil GR-2 tüneli içi
• Alan: 496.611 m2
• Ön Kesme Delik Sayısı: 57 ad.
• Üretim Delik Sayısı: 103 ad.
• Özgül Şarj: 0,468 kg/m3
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 6,5 m
• Delik Çapları: Üretim Delikleri ve Ön Kesme Delikleri, 64 mm
• Uygulanan Patern : (0,6x1,20x2x2,5) m
• Powergel Magnum 36*400: 78 kg
• Powergel Magnum 27*225: 09 kg
• Powergel Magnum Trimex: 100 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 12,9 kg
• Anfo (25kg) : 1.325 kg
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
54
• Exel Ms Kapsül: 108 ad.
• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 93 ad.
• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 16 ad.
• Gecikme Rölesi: 27 ad.
• Elektrikli Kapsül: 03 ad.
• İnfilaklı Fitil (10 gr/petn) : 400 m.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
Sağ Sahil 582,5 m ile 576 m arasındaki kısım Memba ve Mansap tarafı olarak
iki patlatma yapılarak geçilmiştir. Önce memba tarafı patlatılmış saha sonra mansap
tarafı patlatılmıştır. Sağ sahil bu kotlar arasında memba tarafında yapılan patlatmada
kullanılan patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü gibi burada da delik
boyları 6,5 m alınmış ve uygulanan patern yukarıdaki gibidir. Patlatma sırasında
ölçüm yapılan yer ile patlatma yapılan yer arasındaki mesafe 59,75 m’ dir. Ölçüm
sonucunda Peak Vector Sum (salınım hızı), 23,2 mm/s olarak ölçülmüştür. Bu değer
maksimum istenilen 30 mm/s değerin oldukça altındadır ve başarılı bir patlama
gerçekleşmiştir. Diğer taraftan mansap tarafında da yapılan patlatma başarılı bir
sonuç vermiştir. Bu patlatma da memba kazısı için uygulanan patlatma paterni
Ek-9’de verilmiştir. Ayrıca mansap kazısı paterni de Ek-10’da verilmiştir.
Örnek 4:
• Atım Yeri: Gövde sol sahil tüm kazı
• Atım Çeşidi: Ön kesme delikleri ve üretim delikleri birlikte
• Atım Yapılan Kot: 558 m kotu ile 551,5 m kotu arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sol sahil GL-3 tüneli içi
• Alan: 626.287 m2
• Ön Kesme Delik Sayısı: 104 ad.
• Üretim Delik Sayısı: 103 ad.
• Özgül Şarj: 0,499 kg/m3
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
55
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 6,5 m
• Delik Çapları: Üretim delikleri ve ön kesme delikleri, 64 mm
• Uygulanan Patern : (0,6x1,20x2x2,5) m
• Powergel Magnum 36*400: 64 kg
• Powergel Magnum 27*225: 20 kg
• Powergel Magnum Trimex: 200 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 13 kg
• Anfo (25kg) : 1750 kg
• Exel Ms Kapsül: 132 ad.
• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 120 ad.
• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 24 ad.
• Gecikme Rölesi: 34 ad.
• Elektrikli Kapsül: 5 ad.
• İnfilaklı Fitil (10 gr/petn) : 900 m.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
Sol sahil 558 m ile 551,5 m kotları arasında yapılan patlatmada kullanılan
patlayıcı malzeme değerleri bu şekildedir. Görüldüğü gibi delik boyları 6,5 m alınmış
ve uygulanan patern yukarıdaki gibidir. Patlatma sırasında ölçüm yapılan yer ile
patlatma yapılan yer arasındaki mesafe 36,17 m’ dir. Ölçümler sonucunda Peak
Vector Sum (salınım hızı), 26,8 mm/s olarak ölçülmüştür. Bu değer maksimum
istenilen 30 mm/s değerin altındadır ve başarılı bir patlama gerçekleşmiştir. Bundan
dolayı delik boylarının biraz daha artırılmasına gidilmiştir. Bu patlatma ile ilgili
patlatma paterni Ek-11’da verilmiştir.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
56
Örnek 5:
BM Mühendislik ve İnşaat A.Ş.’nin yapımını sürdürdüğü ERMENEK
BARAJI ve HES İNŞAATI Şantiyesi gövde kazıları sonrası yapılacak olan +490 -
+470 kotları arasındaki su seviyesinin altında yapılacak temel kazısı için suya
dayanıklı patlayıcı seçimi ve öneriler sunulmuştur. Buna göre 5 m basamak boyu ve
deliklerin minimum Ø 76 mm, Ø 89 mm delinmesi önerilmiştir.
Ana şarj olarak suya dayanıklı Powergel 650 (65*500 mm) kullanılacaktır.
Bu patlayıcının minimum kartuş çapı 65 mm olduğundan deliklerin minimum 76 mm
olarak delinmesi gerekli görülmüştür. Yemleme olarak, 1 adet/delik Powergel
Magnum 50*225 mm veya elde bulunan 1 Adet/delik Powergel Magnum 365
(36*400 mm). Ateşleme sitemi olarak, daha önceki uygulamalarda olduğu gibi Exel
MS + Exel HTD kullanılacaktır.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, suya dayanıklı yemleyici olarak
Powergel 750 (65*500 mm – 2,5 kg/adet) seçilmiş olduğudur. Ancak bu patlayıcının
kritik çapı nedeniyle en küçük üretim çapı 65 mm’ dir. Bu nedenle su seviyesinin
altında yapılacak patlatmalarda mutlaka delik çapı olarak minimum 76 mm olarak
seçilmelidir görüşüne ulaşılmıştır.
Önerilen patern aşağıdaki gibidir:
• Formasyon : Kireç Taşı
• Delik – Su durumu : Deliklerde su var
• Delik Çapı (D) ve Eğimi (θ): 76 mm, 90 º
• Delik Boyu (H) : 5,5 m
• Dip Delgi (U) : 0,5 m
• Sıkılama : 2 m
• Yemleme (Pow. Mag. 365 (50 *225 mm) O,5 kg/adet) : 2 kg
• Powergel 750 (65*500 mm, 2,5 kg/kartuş) : 17,5 kg, delikteki su seviyesi
tam geçildiğinde deliklerin geri kalanı(kuru kısmı) ANFO ile şarjlanabilir.
• Patlatılan Hacim/delik : 25 m³
• Delik içi ve yüzey bağlantı kapsülleri : 1 adet/delik
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
57
• Ateşleme Sistemi : Exel MS 500 ms, Exel HTD 25 ms, Exel HTD 65 ms
• Kullanılan Patlayıcı (Ana Şarj) : Powergel 750 (65*500)
• Özgül Şarj (64 mm) : 0,70 kg/m³
• Basamak Yüksekliği : 5 m
• Yük Mesafesi : 2 m
• Delikler Arası Mesafe : 2,5 m
Şekil 3.24. Sulu alanda delik içi şematik görünümü
Uygulamada ise patlatma şu şekilde yapılmıştır:
Sağ sahil:
• Atım Yeri: Gövde Sağ Sahil Memba Kazısı
• Atım Çeşidi: Üretim delikleri
• Atım Yapılan Kot: 496 m kotu ile 490 m kotu arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil GR-3 tüneli içi
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
58
• Üretim Delik Sayısı: 325 ad.
• Özgül Şarj: 0,464 kg/m3
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 6 m
• Delik Çapları: 64 mm
• Powergel Magnum 36*400: 56 kg
• Powergel Magnum 50*450: 1200 kg
• Powergel Magnum Trimex: 30 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 8,5 kg
• Anfo (25kg) : 1450 kg
• Exel Ms Kapsül: 325 ad.
• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 251 ad.
• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 13 ad.
• Elektrikli Kapsül: 05 ad.
• İnfilaklı Fitil (10 gr/petn) : 225 m.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
Sol Sahil;
• Atım Yeri: Gövde Sol Sahil Memba Kazısı
• Atım Çeşidi: Üretim delikleri
• Atım Yapılan Kot: 496 m kotu ile 490 m kotu arası
• Ölçüm Yapılan Yer: Sağ sahil GL-4 tüneli içi
• Üretim Delik Sayısı: 236 ad.
• Özgül Şarj: 0,332 kg/m3
• Delgi Boyu (basamak yüksekliği): 6 m
• Delik Çapları: 64 mm
• Powergel Magnum 50*450: 836 kg
• Gecikme Başına Düşen Patlayıcı Miktarı (Q): 8,5 kg
• Anfo (25kg) : 1125 kg
• Exel Ms Kapsül: 236 ad.
• Exel HTD 65 Ms Kapsül: 184 ad.
3. MALZEME ve YÖNTEM Ramazan ŞALLI
59
• Exel HTD 25 Ms Kapsül: 13 ad.
• Elektrikli Kapsül: 03 ad.
• Kontrollü Patlatma Sonucu: Başarılı
Patlatma işlemi bu alanda sağ ve sol sahil aynı anda yapılmıştır. Önce ön
kesme delikleri delinip patlatılmış daha sonra üretim delikleri delinip patlatılmıştır.
Bu patlatmalarda dikkat edileceği üzere titreşim ölçümleri sağ sahil için GR-3
galerisi içinde, sol sahil için ise GL-4 galerisi içinde yapılmıştır. Sağ sahilde ölçülen
değer, 23,4 mm/sn olup istenilen değerin altındadır. Sol sahilde de 43,3 mm/sn olup
istenilen değer üzerine çıkmıştır. Ancak genel olarak başarılı bir patlatma yapılmış
ve patlatma işlemleri gövde kazısı için tamamlanmıştır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI Ramazan ŞALLI
60
4. ARAŞTIRMA BULGULARI
Kontrollü patlatma yöntemleri uzun yıllardır yer altı ve yer üstü kazılarında
kullanılmaktadır. Formasyona ve şartlara uygun yöntem ve patlatma düzeni ile
başarılı sonuçlar elde edilmektedir. Kontrollü patlatmanın ideal koşulları deneme
yanılma yolu ile bulunabilir. Ermenek Barajı gövde yerinde uygulanan ön kesme
patlatmalarında belirli toleranslar dahilinde kalınması gerektiğinden son derece
önemlidir. Ön kesme patlatmalarının ilk deneme atımları haricinde başarılı sonuçlar
verdiği görülmüştür. Ermenek Barajı gövde yeri patlatmalarında deneme yanılma
yolu ile en ideal patlatma paterni bulunmuştur. Kontrollü patlatmaların sorunsuz
olması için en uygun paternin bulunmasının ve uygulanmasının gerektiği
vurgulanmıştır. Bölgenin uygun olmasından dolayı patlayıcı madde olarak Anfo
kullanılmış ve yüzey bağlantıları İnfilaklı Fitil ile yapılmıştır. Böylece yüzey
bağlantılarında gecikme olmamış, delik ağızlarında infilaklı fitil üzerine bağlanan
gecikmeli kapsüllerle deliklerin sıra ile patlatılması sağlanmıştır. Patlatmaların
yapıldığı formasyonda kayanın sertliğine bağlı olarak titreşim değerlerini istenen
sınırda tutabilmek için K sabit değerinin bilinmesi gerekmektedir. Ek-15’ de, burada
ki uygulamada bu değer daha önceden net olarak verilmediği için, ilk başlarda
yapılan patlatmaların Vibrometre değerleri ve kullanılan patlayıcı miktarı da göz
önüne alınarak Langefors ve Kihlstorm formülünden K değeri hesaplanmıştır.
Böylece yerinde yapılan patlatmalarla bu değerin bulunabileceği ortaya çıkarılmıştır.
Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde 700 m kotu altında Ön Kesmeli
Kontrollü Patlatma Yöntemi uygulanmış ve en uygun delik düzeni ve paterni deneme
yanılma yolu ile bulunmuştur. Büyük patlatma işlerinde maliyet son derece önemli
olduğundan ve bu maliyetin çoğunu da patlayıcı maddeler oluşturduğundan en uygun
delik düzeni ve patlatma paterni önem arz etmektedir. Bu nedenle gövde sağ ve sol
sahilinde 5 m, 6,5 m, 7,5 m gibi değişik delik boylarında patlatmalar yapılmıştır. Ön
kesme delikleri ile üretim deliklerinin aynı anda patlatıldığı durumda en uygun olan
6,5 m delik boyu olmuştur. Ön çatlatma delikleri ile üretim deliklerinin aynı anda
patlatılması durumunda bazı sakıncalar olduğu patlatmalar esnasında tespit
edilmiştir. Araştırma sonucunda ön çatlatma deliklerinin gecikmelerinin az olması
4. ARAŞTIRMA BULGULARI Ramazan ŞALLI
61
ve çok fazla gecikme rolesi kullanılmadığından dolayı, patlarken çok önden ilerlediği
ve üretim deliklerinin kablolarında kesme yaptığı tespit edilmiştir.Tek noktadan
elektrikli kapsül kullanılmak yerine patlatılacak alanın birkaç farklı yerinden
elektrikli kapsüller kullanılarak kesmelerin önüne geçilmeye çalışılmıştır. Kesme
olmaması için bir tane yerine birkaç noktadan ateşleme yapılmıştır.
Alt kotlarda Ön kesme delikleri ile üretim delikleri ayrı ayrı delinip patlatıldı
ve başarılı sonuçlar alındı. Bu yöntem delik boyunun 7,5 m’ye yükseltilmesini
sağlamıştır. İş daha hızlı ilerledi ve titreşim hızı da makul değerlerde tutuldu.
Ermenek Barajı gövde yeri 700 m kotu altında yaklaşık 80 adet patlatma yapılmıştır.
Hesaplamalar neticesinde sağ sahilde yapılmış olan 5 m’lik delik boyu
patlatmalarında ortalama olarak özgül şarj 0,426 kg/m3 , 6,5 m’lik delik boyu
seçilmiş patlatmalarda ortalama olarak özgül şarj 0,400 kg/m3 ve 7,5 m’lik delik
boyu seçilmiş patlatmalar da ise bu değer 0,476 kg/m3 çıkmıştır. Bu değerleri gösterir
çizelgeler aşağıda verilmiştir.
Çizelge 4.1. Sağ sahilde kullanılan patlayıcı maddeler Delik
Boyu (m) Toplam
Hafriyat (m3) Toplam Anfo
(kg) Dinamit
(kg) Gecikmeli Kapsül
(Ad) infilaklı fitil
(m)
5 48149,58 17250 3303 4977 7670 6,5 68747,696 23735 3797 4339 11870 7,5 28113,794 11221 2174 1475 5160
Toplam 145011,07 52206 9274 10791 24700 Çizelge 4.2. Sağ sahil özgül şarj miktarları
Delik Boyu (m) Toplam Hafriyat (m3 ) Anfo+Dinamit(kg) Özgül Şarj (kg/m3 )
5 48149,58 20553 0,426857306
6,5 68747,696 27532 0,400478876
7,5 28113,794 13395 0,476456504
4. ARAŞTIRMA BULGULARI Ramazan ŞALLI
62
Çizelge 4.3. Sağ sahilde m3 başına düşen patlayıcı miktarları Delik
Boyu (m) Anfo (kg/m3) Dinamit (kg/m3) Gck Kp. Ad/m3 İnfilaklı Fitil (m/m3) Elektrikli
Kapsül (m/m3 )
5 0,358258577 0,06859873 0,1034 0,159295263 0,00095 6,5 0,345247934 0,05523094 0,0631 0,172660332
7,5 0,399127916 0,07732859 0,0525 0,183539795
Ermenek Barajı gövde kazıları ön kesme kontrollü patlatmalarla sorunsuz bir
şekilde bitirilmiştir. Böylece aynı yer için ikinci kez işlem yapılmasının önüne
geçilmiştir.
5. SONUÇLAR Ramazan ŞALLI
63
5. SONUÇLAR
Ermenek Barajı gövde kazılarında yapılan patlatmalar neticesinde elde edilen
sonuçlar şu şekilde sıralanabilir:
• Ermenek Barajı ve HES İnşaatı işinde sağ ve sol sahilde 284.940 m3 kazı
yapıldı.
• 120.904 kg patlayıcı, 50.316 m infilaklı fitil, 302 adet elektrikli kapsül
kullanıldı.
• Özgül şarj 0,424 kg/m3 olarak hesaplandı.
• Başarılı sonuçlar alınan ön kesme patlatmalarında sağ sahil için özgül şarj
miktarı 0,394 kg/m3, sol sahil için ise 0,438 kg/m3 olarak hesaplandı.
• Her patlatmada özgül şarj miktarı ise 0,3 kg/m3 ile 0,5 kg/m3 arasında değişim
gösterdi.
• Ön kesmeli kontrollü patlatmalarda üretim ve ön kesme deliklerinin ayrı ayrı
delinip patlatılabileceği ortaya konuldu.
• Delik boyu 7,5 m olmasına rağmen, ilk başlarda birlikte patlatmalar
yapılırken çok yüksek çıkabilen titreşim değerleri ayrı ayrı patlatmalarda
daha aşağılara çekilmiş ve işin hızlanması sağlandı. Ön çatlatmalı
patlatmalarda bu tür bir formasyonda ön kesme delikleri ile üretim delikleri
ayrı ayrı delinip patlatılabilir.
• Patlatma anında patlamaya delik kalırsa, tek noktadan değil de birkaç farklı
noktadan ateşleme yapılması bunu önleyecektir.
• Bu tür çalışmalara benzer çalışmalarda tez içerisinde verilmiş olan kriterler
kullanılarak olumlu sonuçlar alınabilir.
64
KAYNAKLAR
AKKOYUN, Ö., 2004, “Bir Manyezit Açık İşletmesinde Uygulanan Kontrollü
Patlatma Çalışması”, KAYAMEK′2004-VII. Bölgesel Kaya Mekaniği
Sempozyumu, Sivas, 323-329s.
AKKOYUN, Ö., 2004, “Bir Kireçtaşı Ocağında Uygulanan Patlatma Delik Çapının
Değişiminin Sonuçları”, 5. Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, İzmir,
166-172s.
D.S.İ., 2004, (yayımlanmamış), “Ermenek Barajı Aks Yeri Kaya Mekaniği Deney
Sonuçları”, Kaya ve Zemin Mekaniği Şube Müd., Ankara, Rapor
No:277, 1-20s.
D.S.İ., 2007, (yayımlanmamış), “Konya 4. Bölge 2007 Yılı Faaliyet Raporu”, 4.
Bölge Barajlar Şube Müd., Konya, 20-26s.
E.İ.E., 1999a, (yayımlanmamış), “Ermenek Barajı ve HES Jeoloji Raporu”,
Electrowatt Engineering Limited Şirketi, Zürih, Dolsar Mühendislik ve Limited
Şirketi, c.1, Ankara, 69s.
E.İ.E., 1999b, (yayımlanmamış), “Ermenek Barajı ve HES Proje Raporu, İnşaat
Planlaması”, Electrowatt Engineering Limited Şirketi, Zürih, Dolsar
Mühendislik ve Limited Şirketi, Ankara, c.10, 49s.
ERMENEK DAM HEPP., “Research and Evaluation Report”,
htpp://www.wwf.org.t
KAHRAMAN S. ve KILIÇ A., 2000, “Kontrollü Patlatma Yöntemleri ve Tarsus
Ayrımı Gaziantep Otoyolu T2 Tüneli Uygulaması”, Madencilik Dergisi. Sayı
2, Ankara, 3-10 s.
KESER O., 2002, “Kontrollü Patlatma Tekniklerinin İncelenmesi ve Uygulama
Yöntemlerinin Belirlenmesi”, İzmir, 156s.
KESER O., ALPASLAN Ü., ONAK G. ve ONUR A. H., 2003, “Kontrollü
Patlatma Teknikleri ve Borçka Barajı Projesindeki Uygulamanın İncelenmesi”,
Türkiye 18. Ulusan Madencilik Kongresi ve Sergisi”, İzmir, 51-57s.
KOÇYİĞİT, A., 1976, “Karaman-Ermenek (Konya) Bölgesinde Ofiyolitli Melanj
ve Diğer Oluşuklar”, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c.19, Ankara, 113-116 s.
KONYA C.J. ve WALTER E.J., 1990, “Surface Blast Design", 293s.
65
OLOFSON, S.O., 1988; "Applied Explosive Technology for Construction and
Mining", 302s.
ÖNÇ, S., 1987, “Ermenek Baraj Yeri Jeoteknik Ara Raporu”, E.İ.E. İdaresi Yayını,
87-64, 57 s.
ÖZHAN, A., 1990, “Görmel Barajı (Ermenek, GD-Konya) Kuvvet Tünel
Güzergahının Mühendislik Jeolojisi İncelemesi”, Jeoloji Mühendisliği Dergisi,
s.5-10, Ankara.
PAMUK R., 2006, “Ermenek Barajındaki Enjeksiyon Uygulamaları ve Geçirimsiz
Perde Çalışmaları”, Mersin, 107s.
ULUSAN, Ü., 1997, “Ermenek II Barajının Mühendislik Jeoloji Çalışmaları”,
Adana, 91s.
66
ÖZGEÇMİŞ
05.07.1981 tarihinde Çorum’un Osmancık ilçesinde doğdu. İlk, orta ve lise
öğrenimini Osmancık ilçesinde tamamlayarak 2000 yılında Çukurova Üniversitesi
Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Maden Mühendisliği bölümünde lisans öğrenimine
başladı. Haziran 2004 yılında da Maden Mühendisi unvanını almaya hak kazandı.
Aynı yıl Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nde Yüksek Lisans
öğrenimine başladı. Yüksek Lisans eğitim döneminde yaklaşık 1 yıl Mermer
Sektöründe çalıştı. 2006 KPSS ile Devlet Su İşleri 4. Bölge Müdürlüğü’ne atandı.
Halen bu kurumda Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Şube Müdürlüğü’nde
görevini sürdüren Ramazan ŞALLI, bekar ve İngilizce bilmektedir.
67
EKLER
68
EK -
1. E
RM
ENEK
BA
RA
JI V
E H
ES G
ENEL
YER
LEŞİ
M P
LAN
I
69
EK –
2.
JEO
LOJİ
K H
ARİT
ALA
R İÇ
İN G
ENEL
LEJ
AN
D
70
EK –
3.
BAR
AJ
YER
İ GEN
EL J
EOLO
Jİ H
ARİT
ASI
71
EK –
4a.
BA
RA
J Y
ERİ J
EOLO
Jİ H
ARİT
ASI
72
EK –
4b.
BA
RA
J Y
ERİ J
EOLO
Jİ H
ARİT
ASI
73
EK –
4c.
BA
RA
J Y
ERİ J
EOLO
Jİ H
ARİT
ASI
74
EK –
5a.
REZ
ERV
UA
R A
LAN
I JEO
LOJİ
HA
RİT
ASI
75
EK –
5b.
REZ
ERV
UA
R A
LAN
I JEO
LOJİ
HA
RİT
ASI
76
Ek – 6. Sağ sahil 655 – 650 kotu patlatma paterni (mansap)
77
Ek – 7. Sağ sahil 514,5 – 507 kotu arası patlatma paterni (üretim)
78
Ek - 8. Sağ sahil 514,5 – 507 kotu arası presiplitting paterni
79
Ek – 9. Sağ sahil 582,5 – 576 kotu arası patlatma paterni (memba)
80
Ek – 10 sağ sahil 582,5 – 576 kotu patlatma paterni (mansap)
81
Ek – 11. Sol sahil 558 – 551,5 kotu arası patlatma paterni
82
Ek – 12. Örnek bir patlatmanın gecikmelerinin işleyişi
83
Patlatma Kotu Bölüm Hacim (m)
Delik Boyu (m)
Kullanılan Patlayıcı Miktarları
Anfo (kg)
Dinamit (kg)
Gecikmeli Kapsül (Ad.)
Elkt. Kapsül (Ad.)
İnfilak Fitil
699,5-695 11980,16
695-690 690-685 685-680 3421,16 5 320 104 120 2 150 680-675 2103,169 5 700 120 200 1 400 675-670 2146,085 5 715 122 210 1 400 670-665 Menba 1083,38 5 750 82 102 2 250 670-665 Mansap 1329,393 5 350 105 131 1 200 665-660 Menba 1112,848 5 350 101 126 2 150 665-660 Mansap 1385,758 5 550 114 145 1 250 660-655 Menba 1232,822 5 475 121 172 2 250 660-655 Mansap 1433,331 5 575 112 155 1 300 655-650 Menba 2217,174 5 925 155 290 1 450 655-650 Mansap 1450,77 5 525 120 172 2 300 650-645 Menba 2246,691 5 1115 200 342 3 470 650-645 Mansap 1370,223 5 675 118 182 4 300 645-640 Menba 2616,445 5 1050 196 295 2 450 645-640 Mansap 1289,103 5 500 77 139 1 200 640-635 Menba 3630,183 5 1225 203 332 3 600 640-635 Mansap 1356,715 5 500 105 131 2 250 635-630 Menba 2659,258 5 1000 175 317 3 500 635-630 Mansap 1392,157 5 300 85 131 2 200 630-625 Menba 2740,623 5 900 161 241 2 350 630-625 Mansap 1403,395 5 775 165 239 5 500 625-620 4233,822 5 1550 281 471 4 750 620-615 4295,075 5 1425 281 334 4 750
615-608,5 5602,358 6,5 1960 315 359 4 850 608,5-602 5621,296 6,5 1750 307 342 4 950 602-595 5641,594 7 1925 330 380 4 900 595-589 5611,106 6,5 1900 308 374 4 900
589-582,5 5607,267 6,5 1650 290 319 6 800 582,5-576 Menba 2386,324 6,5 1325 187 234 3 400 582,5-576 Mansap 3227,973 6,5 1100 191 189 4 650 576-569,5 5726,035 6,5 2050 345 392 4 900
569,5-563 Üretim 5861,503 6,5 1900 118 328 3 750 Presiplit 177 24 3
563-556,5 Üretim 5947,98 6,5 2325 90 364 1 1020 Presiplit 25 240 40 3
556,5-550 Üretim 5956,055 6,5 2150 84 352 1 1000 Presiplit 25 220 29 3
550-543,5 Üretim 5846,114 6,5 1900 70 315 2 1000 Presiplit 230 33 5
543,5-537 Üretim 5712,091 6,5 1750 55 235 1 1000 Presiplit 240 30 3
537-529,5 Üretim 6235,053 7,5 2250 85 255 3 1050 Presiplit 25 243 48 5
529,5-522 Üretim 5779,145 7,5 2300 57 250 1 1060 Presiplit 25 272 42 4
522-514,5 Üretim 5596,895 7,5 2325 71 237 1 1000 Presiplit 75 261 31 3
514,5-507 Üretim 5363,725 7,5 2371 310 278 4 1050 Presiplit 244 27 3
507-499,5 Üretim 5138,976 7,5 1850 380 282 1 1000 Presiblit 251 25 4
499,5-495 Üretim 2853,918 4,5 1150 480 307 2 800 Presiblit 230 25 3 495 - 490 Üretim 5905,65 5 1450 1286 589 5 225
Ek – 13. Sağ sahil patlayıcı madde miktarları
84
Patlatma Kotu
Hacim (m3)
Delik Boyu (m)
Kullanılan Patlayıcı Miktarları
Anfo (kg)
Dinamit (kg)
Gecikmeli Kapsül (Ad.)
Elkt. Kapsül (Ad.)
İnfilak Fitil
699,5-695
7720 800 550 830 20 1600 695-690 690-685 685-680
680-676,5 896,05 3,5 275 97 174 4 350 676,5-671,5 1374,12 5 525 163 181 4 456 671,5-666,5 1693,59 5 700 170 224 4 500 666,5-662 2041,31 4,5 950 156 266 6 550 662-657 2658,96 5 1450 203 400 5 600 657-652 3164,54 5 1375 229 426 7 500 652-647 3329,95 5 1350 229 408 3 600 647-643 2693,48 4 1345 237 418 2 700 643-638 3288,59 5 1300 238 423 2 600 638-633 3119,23 5 1100 220 411 3 600 633-630 1725,88 3 1025 220 383 3 650
630-623,5 3579,98 6,5 1575 295 323 5 800 623,5-616 3966,2 7,5 1440 280 221 5 850 616-609,5 3336,5 6,5 1100 243 225 3 600 609,5-603 3435,26 6,5 1450 249 264 4 800 603-598 2504,35 5 925 240 264 4 600
598-591,5 3358,72 6,5 1200 260 233 4 750 591,5-585 3571,58 6,5 1225 265 257 4 850 585-578,5 3818,69 6,5 1375 315 273 5 960 578,5-572 4036,41 6,5 1400 283 296 4 850 572-564,5 4686,95 7,5 1750 280 259 4 900 564,5-558 3990,91 6,5 1500 263 275 4 800 558-551,5 4070,85 6,5 1750 284 310 5 900
551,5-545,5 3841,87 6 1650 271 263 5 900
545,5-540 3744,45 Üretim 1600 69 287 2
1000 Presiplit 118 26 3
540-533,5 4827,94 Üretim 1950 97 344 2
850 Presiplit 25 238 27 3
533,5-526 6004,72 Üretim 2250 50 219 1
800 Presiplit 25 218 35 2
526-518,5 6152,83 Üretim 2150 55 237 2
900 Presiplit 249 36 3
518,5-511 6153,34 Üretim 1650 108 213 1
1050 Presiplit 240 30 4
511-503,5 5376,34 Üretim 1825 57 231 1
950 Presiplit 243 26 4
503,5-496 5026,87 Üretim 2325 286 273 1
1000 Presiplit 264 35 1
496 - 490 5905,65 Üretim 1125 836 433 3 225 Ek – 14. Sol sahil patlayıcı madde miktarları
85
No Patlatmanın Yeri Maksimum Şarj Miktarı ( Q = KG )
Titreşim Hızı V
(mm/s )
Ölçüm Masafesi R ( m )
Sabit Değer
K
2 RB Baraj Kazısı 685,74 - 682 0,81 2,16 35,00 34,49 3 RB Baraj Kazısı 682-680 2,50 1,91 48,50 22,20 4 RB Baraj Kazısı 680-675 8,10 80,20 22,37 289,86 5 RB Baraj Kazısı 675-670 7,10 41,80 27,64 189,10 6 RB Dam-US Kenar Kazısı 670-665 16,00 22,20 39,97 88,23 7 RB Dam-US Kenar Kazısı 665-660 7,60 24,10 39,97 138,97 8 RB Dam-DS Kenar Kazısı 670-665 7,40 24,10 30,65 115,40 9 RB Dam-US Kenar Kazısı 660-655 6,70 20,90 48,31 147,96
10 RB Dam-DS Kenar Kazısı 665-660 9,10 22,50 36,00 109,62 11 RB Dam-US Kenar Kazısı 655-650 7,50 18,60 52,61 132,67 12 RB Dam-US Kenar Kazısı 650-645 7,60 17,40 56,94 130,83 13 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı.699.50 4,00 5,24 64,00 59,28 14 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı.695-689 5,00 8,24 43,58 62,50 15 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı.694-689 13,00 2,11 62,00 12,93 16 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 689-684,50 5,10 7,18 60,00 68,54 17 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 688-684,50 6,87 5,60 57,00 44,32 18 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 684,50-680 9,50 8,43 60,00 58,96 19 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 693,70-680 29,25 79,20 43,00 245,90 20 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 690-685 3,12 5,11 75,00 73,71 21 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 685-680 10,70 12,10 80,00 98,95 22 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 680-675 9,79 11,00 49,00 65,11 23 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 675-670 8,40 4,59 58,00 33,28 24 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 670-665 7,60 3,70 69,50 32,31 25 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 665-660 6,40 13,50 53,20 105,12 26 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 660-655 8,10 10,60 61,83 82,12 27 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 697 2,00 7,72 64,00 123,47 28 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 693,5 2,00 1,19 74,43 21,32 29 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 694 4,00 1,64 90,00 23,96 30 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 693 5,50 2,62 91,00 32,92 31 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 692,75 12,50 6,75 92,28 56,84 32 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 692-689 4,00 4,19 74,00 52,86 33 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 689-685 5,45 7,48 82,50 87,71 34 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 693-685 12,50 4,00 75,00 28,83 35 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 685-680 10,70 12,10 80,00 98,95 36 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 680-675 7,36 7,30 82,00 73,32 37 RB Dolusavak Kazısı Patlatması 675-670 7,50 8,60 85,00 87,91 38 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 670-665 8,10 8,83 97,95 96,60 39 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 665-660 9,20 18,00 82,81 162,91 40 RB Dolusavak Giriş Bağlantı Kazısı 660-655 8,66 21,20 85,60 202,74 41 RB Düzeltme Kazısı 1. Patlatma 12,50 20,20 36,00 83,97
86
42 RB Düzeltme Kazısı 2. Patlatma 19,00 13,30 31,72 40,78 43 RB Düzeltme Kazısı 3. Patlatma 7,00 8,45 26,00 36,77 44 RB Düzeltme Kazısı 4. Patlatma 6,60 15,30 26,00 68,57 45 Düzeltme Kazısı 5. Patlatma 700,65 - 695,5 2,50 3,19 28,00 24,56 46 RB Dolusavak Kazısı 6. Patlatma 699,50- 695 8,79 30,50 25,00 115,02 47 RB Dolusavak Kazısı 7. Patlatma 695- 690 5,13 8,92 29,50 49,85 48 RB Dolusavak Kazısı 8. Patlatma 690- 685 7,50 8,99 34,75 46,98 49 RB Dolusavak Kazısı 9. Patlatma 685- 680 4,80 52,00 23,26 251,34 50 RB DS Kazı Patlatması 675- 670 7,00 41,80 26,39 183,95 51 RB DS Kazı Patlatması 670- 665 4,30 24,10 30,42 150,54 52 RB DS Kazı Patlatması 665- 660 3,00 22,50 35,05 187,13 53 RB Enjesiyon Odası Patlatması 675 1. patlatma 6,22 72,10 23,50 308,56 54 RB j Enjesiyon Odası Patlatması 675 2. patlatma 50,00 79,70 22,50 116,44 55 RB Enjesiyon Odası Patlatması 675 3. patlatma 9,00 80,60 20,50 258,84 56 LB 715 palyesi DS Kenarı 1. patlama 14,00 17,30 21,00 45,36 57 LB 715 palyesi DS Kenarı 2. patlatma 10,00 34,00 30,00 137,82 58 LB DS side 3. Patlatma 704,55-699,50 arası 3,00 20,10 27,50 139,36 59 LB DS Kenarı 5. Patlatma 702,42-699,50 arası 2,50 5,16 37,13 49,09 60 LB US Kenarı 707-699,50 10,60 1,98 93,75 18,32 61 LB DS Kenarı 700 altı, Giriş 700,21-696,22 6,00 13,20 36,00 79,20 62 LB Baraj Kazısı 699.50-695 3,00 34,40 12,00 128,05 63 LB Baraj Kazısı 695-690 8,50 38,90 14,00 96,57 64 LB Baraj Kazısı 691,30-690,00 0,45 2,68 16,00 31,96 65 LB Baraj Kazısı 690-688,50 0,71 21,30 15,67 198,53 66 LB Baraj Kazısı 691,30-688,50 1,36 23,30 16,45 163,14 67 LB Baraj Kazısı 688,50-683,50 8,42 17,90 17,00 51,65 68 LB Baraj Kazısı 683,50-680,00 4,80 21,80 19,00 90,55 69 LB Baraj Kazısı 680-676,50 1,79 20,40 20,14 144,96 70 LB Baraj Kazısı 680-676,50 düzeltme 1,28 10,90 20,14 91,74 71 LB Baraj Kazısı 675,43-671,50 düzeltme 1,95 21,20 23,00 159,45 72 LB Baraj Kazısı 672,56-671,50 düzeltme 1,45 3,83 23,00 33,40 73 LB Baraj Kazısı 666,50 - 662,00 5,50 16,60 27,50 85,00 74 LB Baraj Kazısı 662 - 657 8,30 22,50 50,00 146,85 75 LB Baraj Kazısı 657 - 652 7,50 17,90 51,60 125,84 76 LB Baraj Kazısı 652 - 647 7,60 25,40 58,20 194,14 77 LB Baraj Kazısı 647 - 643 7,40 10,10 63,90 83,91 78 LB Baraj Kazısı 643 - 638 7,00 10,40 69,31 94,42 79 LB Baraj Kazısı 638 spot blasting 3,50 6,60 59,00 75,10 80 LB Baraj Kazısı 638 - 633 6,30 20,30 78,85 214,01 81 LB Dolusavak Girişi Patlatması 699.50-692,50 10,50 6,83 53,00 41,40 82 LB Dolusavak Girişi Patlatması 697.50-692,50 2,18 1,16 77,00 20,42 83 LB Dolusavak Girişi Patlatması 706.00-699,50 3,96 4,95 75,00 63,39 84 LB Dolusavak Girişi Patlatması 694,00-689,00 3,66 1,91 75,50 25,57
87
85 LB Dolusavak Girişi Patlatması 689,00-685,00 6,30 6,33 52,34 49,07 86 LB Dolusavak Girişi Patlatması 686,32-684, 0,80 4,56 56,00 104,69 87 LB Dolusavak Girişi Patlatması 684,50-680,00 4,50 5,60 60,00 56,91 88 LB Dolusavak Girişi Patlatması 682,13-680,00 0,86 1,83 59,00 42,06 89 LB Dolusavak Girişi Patlatması 680-675 7,34 14,30 60,00 113,77 90 LB Dolusavak Girişi Patlatması 670-665 6,53 4,45 65,00 39,86 91 LB Dolusavak Girişi Patlatması 665-660 7,80 5,86 66,00 48,59 92 LB Dolusavak Girişi Patlatması 660-655 16,00 6,27 68,30 37,24 93 LB Enjesiyon Odası Patlatması 682,12-675,43 1,95 21,20 23,00 159,45 94 LB Enjesiyon Odası Patlatması 675 1,45 3,83 23,00 33,40 95 LB Enjesiyon Odası Patlatması 675 2,50 43,10 23,00 286,29 96 LB Enjesiyon Odası Patlatması 676,00-674,70 0,93 3,14 21,00 31,92 97 LB Enjeksiyon Odası 1.Patlatma 654 2,30 6,52 52,00 83,25 98 LB Enjeksiyon Odası 2.Patlatma 654 2,70 5,51 52,00 64,93 99 LB Enjeksiyon Odası 3.Patlatma 654 2,70 6,46 52,00 76,13 100 LB Enjeksiyon Odası 4.Patlatma 654 0,95 4,10 52,00 81,46
Ortalama 94,08 STd 66,82 T 1,52 Ta 101,56 K 195,64
Ek -15. K Sabitinin hesaplama tablosu
88
Ek – 16. Ermenek Barajı gövde kazı işlemi