Samen werken aan het wonen, werken en winkelen van 2030
Themadag Vastgoed25 oktober 2011Henk JagersmaDirectievoorzitter Syntrus Achmea Vastgoed
Agenda
Nederlands vastgoed‒ Recente marktontwikkelingen,vooruitblik, trends & kansen
Internationaal vastgoed‒ Recente marktontwikkelingen,vooruitblik, trends & kansen
Hypotheken‒ Recente marktontwikkelingen,vooruitblik, trends & kansen
Rol pensioenfondsen in vastgoed en economie
Conclusie
Visie 2030
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 2
Stabiele rendementen en vastgoed als inflatiehedge bieden kansen institutionele (vastgoed) belegger
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron: Morgan Stanley Capital International Inc; JP Morgan GBI (7-10 jaar)
Rendement per assetclass
Pagina 3
Afnemend beleggingsvolume vastgoed
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron DTZ, JLL (€ in miljoenen)
Vanwege minder financiering/leverage mogelijkheden voor binnen en buitenlandse beleggers
Aanbod kwalitatief goed vastgoed schaars
Groot aantal pensioenfondsen verhoogt allocatie naar vastgoed
Pagina 4
Koopwoningmarkt: aantal transacties in 3 jaar gehalveerd
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron CBS, Kadaster : aantal verkochte woningen per maand
Impact verlaging overdrachtsbelasting verwaarloosbaar
Opleving was slechts 4% terwijl 10% verwacht was
Opleving in augustus al voorbij
Prijzen huizen en aantal transacties dalen verder
Pagina 5
Onvoldoende aanbod huurwoningen vrije sector
Totale woningvoorraad 7,1 miljoen
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron CBS
Woningmarkt Huurmarkt
Pagina 6
Winkelmarkt: leegstand neemt licht toe maar niet in alle gebieden
Leegstand neemt toe op B en C locaties
A1 locaties in grote en middelgrote steden alsmede dominante wijkcentra blijven in trek
Zonder kracht van de stad te benutten neemt risico op leegstand op B en C locaties toe
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 7
Kantorenmarkt: al 10 jaar groeiend overaanbod
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron DTZ
Pagina 8
Verwachting komende jaren
Totaalrendementen stijgen weer na 2011
Directe rendement kantoren blijft hoog. Voor indirect rendement kantoren eerst nog afwaardering maar stabilisatie is in zicht‒ 2011: -10%‒ 2012: -5%‒ 2013: -2%‒ 2014: 0%
Rendement winkels blijft ongewijzigd. Fysieke winkels en internet versterken elkaar
Woningen na kleine daling rendementen weer stabiliteit verwacht door stijgende vraag huurwoningen buiten het sociale segment
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 9
Rendementen herstellen
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron: Syntrus Achmea Vastgoed o.b.v. CPB, CBS en IPD cijfers
Pagina 10
Trends: lichte groei bevolking, toename aantal eenpersoonshuishoudens
Aantal huishoudens groeit explosief Ruim 1 miljoen waarvan 730.000 eenpersoonshuishoudens Betekent vraag naar 50.000 woningen per jaar tot 2030
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron CBS: cijfers in miljoenen
Pagina 11
Trends: Toenemende vergrijzing
Aantal 75+ neemt toe met 90% en stijgt naar bijna 2 miljoen
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Cijfers in miljoenen : Bron CBS
Aantal 65+ stijgt met 1,66 miljoen in 20 jaar
Pagina 12
Trends: Toenemende welvaart
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron CBS - CPB
Arbeidsparticipatie blijft stijgen
Arbeidsproductiviteit blijft stijgen
Bruto Binnenlands Product stijgt
Pagina 13
Kansen Nationaal Vastgoed
Karakteristieken van vastgoed blijven ongewijzigd‒ Vastgoed als stabiliteitsanker in de beleggingsportefeuille‒ Vastgoed als inflatiehedge
Winkels: A locaties en wijkgebonden centra
Woningen: vrije sector huurwoning wint aan populariteit
Kantoren: met name op mobiliteitsknopen
Zorgvastgoed: afnemende financiering overheid en toenemende vraag zorgen voor kansen bij zorginstellingen en zorgwoningen.
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 14
Trends: afnemende financierbaarheid vastgoed
Basel 3: niet alles meer lenen
Overheid financiert niet meer maar faciliteert en stimuleert
Sterke afname financieringsmogelijkheden
Zorgvastgoed als nieuwe beleggersmarkt
Noodzaak financiële impuls vastgoedsector
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 15
Spread op particuliere hypotheken ongekend hoog en lage percentage afboekingen bevestigen lage risico
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron Syntrus Achmea Vastgoed
Particuliere hypotheken met NHG
Financiering van zorgvastgoed
Het verstrekken van een lening bij verkoop discretionair vastgoed
Pagina 16
Trends: economie verschuift van VS naar China
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 17
Internationaal: Focus op China met gericht investeren in niche markten in Europa en Amerika
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Bron: Concensus Forecast, IMF (2011) – data gecumuleerd Hoge groei verwacht voor China, Hong Kong, Singapore en Australië
Trek naar de stad in China, Chinese overheid grijpt adequaat in om oververhitting te voorkomen
Australië profiteert van groei als toeleverancier materialen en grondstoffen
Pagina 18
Internationaal: Focus op China met gericht investeren in niche markten in Europa en Amerika
Azië focus op groeimarkten. Naast China ook Thailand, Vietnam, India en Maleisië. Investeren in woningen, winkels en logistiek vastgoed
Investeringskansen in Hong Kong en Singapore door risico overpricing beperkt maar niet uitgesloten.
Australië profiteert van groei in Azië als toeleverancier materialen en grondstoffen. Door transparantie en lage leverage relatief laag risicoprofiel met hoge rendementen in segmenten winkels en kantoren
Noord Amerika focus op huurwoningen en winkelcentra voor dagelijkse boodschappen. Mogelijk niches als seniorenwoningen of medical offices.
Europa focus op woningen en winkels in Duitsland en Frankrijk met mogelijk niche zoals parkeergarages
AREA funds: continuering beleid verlagen leverage
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 19
Trends: duurzaamheid als noodzaak
Wereldwijde Consumptie als in EU:
WereldwijdeConsumptie als in VS:
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030
Door toenemende consumptie, mobiliteit en vraag naar luxe goederen raken grondstoffen op en neemt vervuiling toe
Duurzaamheid niet langer een trend maar een noodzaak
Nu anders gaan leven om leven mogelijk te houden voor de toekomstige generatie
Instititutioneel beleggen in vastgoed is al zeer duurzaam. Nog verdere verduurzaming kan:
Herbestemmen van vastgoed Innovatie en samenwerking
Pagina 20
Trends: de effecten van social media en internet
Nieuwe generatie is altijd online
Nieuwe generatie werkt waar en wanneer ze dit willen
Nieuwe generatie koopt online maar komt graag in brandstores als Apple, Nike en Nespresso
Nieuwe generatie zoekt plekken in de stad op om elkaar te ontmoeten
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 21
Hoe ziet 2030 er uit?
Het gedrag van mensen verandert. Consumentenpatronen veranderen
Verandering patronen heeft impact op de vormen van wonen, werken en winkelen in 2030
Verstedelijking neemt toe. De stad wordt de ontmoetingsplaats voor werken en ontspanning
De positie van een winkelstraat verandert. Wordt het leisure, uitgaan of?
Stijging 75+ zorgt voor innovaties op medisch vlak en verandert de manier waarop zorg aangeboden wordt
Door de schuldzeepbel verdwijnt ook de zekerheid van staat als financier
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 22
Vormgeven visie 2030 is gestart en gaat verder op www.wikistedia.nl
Veel kansen naar 2030 maar ook veel onzekerheden
Met Wikistedia willen we voor u het beste rendement halen in deze periode
25 oktober 2011Wonen, werken en winkelen in Wikistedia in 2030 Pagina 23