Wstępny projekt Narodowego Planu
Rozwoju na lata 2007-2013
przyjęty przez Radę Ministrów i skierowany do ogólnonarodowej
debatyWarszawa, styczeń 2005
Horyzont czasowy NPR
Tożsamy z najbliższym horyzontem programowania i finansowania polityk z budżetu UE dotyczącym lat 2007-2013
Harmonogram pracstyczeń 2005 Przyjęcie przez Radę Ministrów
wstępnego projektu i skierowanie go do ogólnonarodowej debaty
luty – kwiecień 2005 Debata
maj 2005 Opracowanie i przyjęcie projektu NPR wraz z załącznikami
IV kwartał 2005 Ostateczne zatwierdzenie NPR
2006 Operacyjne i legislacyjne oprzyrządowanie wdrożenia NPR
styczeń 2007 Rozpoczęcie realizacji
Ewolucja NPR
2004-2006Działania współfinansowane ze środków funduszy strukturalnych i z Funduszu Spójności
2007-2013Całokształt działań rozwojowych, realizowanych zarówno ze środków unijnych jak i wyłącznie krajowych
Czym jest NPR ? Polska wersja „Strategii Lizbońskiej” Koncepcja modernizacji polskiej gospodarki, wdrażana w
warunkach członkostwa w UE Podstawa negocjacji z KE środków funduszy strukturalnych Kompleksowa strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski
i jej regionów Narzędzie zapewnienia faktycznej podmiotowości samorządom
województw w zakresie programowania i stymulowania rozwoju regionów
Ma służyć zaktywizowaniu i lepszemu wykorzystaniu krajowych zasobów rozwoju, zwłaszcza kapitału ludzkiego i społecznego
Program kompleksowych zmian instytucjonalnych, całościowa koncepcja unowocześnienia gospodarki i państwa
Struktura treści NPR
Tło społeczno-gospodarcze tworzenia NPR Podstawy aksjologiczne, misja, cele i obszary priorytetowe Przedsięwzięcia i działania służące realizacji celów i
priorytetów strategicznych System realizacyjny Instrumenty finansowe Program zmian instytucjonalnych warunkujących
realizację NPR Monitoring i ewaluacja NPR Stanowisko Polski wobec unijnej polityki spójności
Aksjologia NPR (1)
Podstawowe wartości:1. Obywatelska suwerenność jednostki – swobody obywatelskie
i gospodarcze, przedsiębiorczość, innowacyjność, prawo do autonomii i samorealizacji, poczucie odpowiedzialności za jakość własnego życia i za dobro wspólne, aktywność społeczna i polityczna sprzyjająca ładowi demokratycznemu
2. Spójność i solidarność społeczna – równe szanse wszystkich społeczności i grup społecznych, silna tożsamość kulturowa na poziomie lokalnym i regionalnym, usunięcie wszelkiej dyskryminacji i integracja wykluczonych
3. Zrównoważony rozwój – orientacja na poprawę jakości życia obecnych i przyszłych pokoleń, przy zapewnieniu ochrony i zachowania zasobów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego oraz właściwej struktury demograficznej społeczeństwa
Aksjologia NPR (2)
Zasady sprzyjające realizacji podstawowych wartości:
1. Uznanie wykształcenia, wiedzy, informacji i kultury za fundament społeczno-gospodarczego rozwoju
2. Pomocniczość państwa – umacnianie samorządności terytorialnej i społeczeństwa obywatelskiego, przy zachowaniu autonomii i partnerstwa w relacjach między administracją państwową oraz strukturami samorządowymi i pozarządowymi
3. Polityka prorodzinna – przyczynianie się do wyższego poziomu dzietności, gwarantująca prawidłowy rozwój dzieci i promująca partnerski model rodziny
Aksjologia NPR (3)
4. Ochrona rynku i konkurencji
5. Zapewnienie równego dostępu do sądu i ochrony konstytucyjnych praw
6. Dialog obywatelski i partnerstwo społeczne
7. Kształtowanie partnerskich relacji Polski z państwami demokratycznymi oraz jej uczestnictwa w globalnej polityce i gospodarce
Misja NPR
Podjęcie i uruchomienie przedsięwzięć, które zapewnią utrzymanie gospodarki na ścieżce wysokiego wzrostu, w następstwie umocnienia konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz wzrostu zatrudnienia, przy zapewnieniu wyższego poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej
Cele strategiczne NPR
Utrzymanie gospodarki na ścieżce wysokiego wzrostu gospodarczego
Wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw i regionów oraz wzrost zatrudnienia
Podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej
Priorytety NPR
1. Inwestycje
2. Zatrudnienie
3. Eksport
4. Przedsiębiorczość
5. Innowacyjność
6. Ochrona rynku7. Integracja społeczna8. Wiedza i
kompetencje 9. Aktywizacja i
mobilność 10.Gospodarowanie
przestrzenią
NPR tezy (1)
Formułując NPR zajmujemy się przede wszystkim kategorią „rozwoju”, rozumianą jako ukierunkowaną zmianę dokonującą się w gospodarce i kulturze, zgodną z przyjętą aksjologią, czyli respektującą określone zasady – wartości.
NPR tezy (2)
Aksjologia NPR ma respektować szeroką definicję rozwoju społeczno-gospodarczego i jakości życia, co będzie sprzyjać realizacji społecznych wartości i dążeń, równoważąc orientację indywidualistyczną i kolektywistyczną, postęp ekonomiczny z kulturowymi aspiracjami poszczególnych wspólnot.Z aksjologii ma wynikać dbałość o ekologiczne warunki życia, wymóg łagodzenia konfliktów międzygeneracyjnych oraz kompromisu między centralnym sterowaniem rozwojem a potrzebami i celami społeczności lokalnych i regionalnych.
NPR tezy (3)
Istotą zasad normatywnych NPR –
ich wewnętrzna spójność, komplementarność, pozostawienie rozwiązywania problemów na najniższym możliwie poziomie organizacji życia społecznego (respektowanie zasady subsydiarności i zróżnicowania regionalnego) oraz jednoczesne uwzględnianie trzech podstawowych perspektyw w programowaniu rozwoju – obywatela, wspólnoty i następnych pokoleń.
NPR tezy (4)
NPR narzędziem programowania i koordynowania działań rozwojowych różnych podmiotów – publicznych, prywatnych i społecznych.
NPR tezy (5)
Fundamentem rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w perspektywie co najmniej kilkunastu lat musi być wysokie tempo wzrostu gospodarczego - rzędu 5% wzrostu PKB rocznie.
NPR tezy (6)
Wysoki wzrost gospodarczy podstawą dla stopniowego usuwania zasadniczych barier rozwoju (negatywne cechy strukturalne gospodarki, deficyt kapitału ludzkiego i społecznego), ale bez zapewnienia wyeliminowania wszystkich barier.Wysoka dynamika gospodarcza wywołuje efekty mnożnikowe (efekty skali) oraz dyfuzyjne (efekty zakresu), ale nie może samoczynnie wywoływać skutków rozwojowych we wszystkich sektorach i obszarach gospodarki.Wymaga to ukierunkowanych, interwencyjnych działań państwa, zorientowanych na stymulowanie i utrwalanie tendencji rozwojowych - zapewniających wzmocnienie konkurencyjności gospodarki oraz zachowanie niezbędnego poziomu spójności społecznej.
NPR tezy (7)
Osiągnięcie strategicznych celów rozwojowych warunkowane harmonizacją działań podejmowanych równolegle w trzech wymiarach:- strukturalnym – oddziaływanie na cechy
strukturalne gospodarki- przestrzennym – oddziaływanie na zagospodarowanie przestrzeni kraju- regionalnym – oddziaływanie na rozwój i
konkurencyjność regionów (województw).
NPR tezy (8)
Wyróżnienie trzech wymiarów działań rozwojowych wynika z ich odrębnych i specyficznych funkcji
Problemem do rozwiązania jest stworzenie instytucjonalnego układu zapewniającego efektywne i skoordynowane wypełnianie tych funkcji i wynikających z nich zadań przez określone podmioty władzy publicznej.
NPR tezy (9)
Właściwy układ instytucjonalny dotychczas w Polsce nie został ustanowiony (mimo ogromnych wysiłków reformatorskich)
Rezultatem jest ograniczona instytucjonalna zdolność do inicjowania skutecznych działań rozwojowych.
NPR tezy (10)
Praktyczne formowanie właściwego układu instytucjonalnego pobudzania rozwoju społeczno-gospodarczego przyczyną chaosu
(centralizacja i decentralizacja, podejście sektorowe i horyzontalne, resortowość i samorządność).
NPR tezy (11)
Wśród obywateli wywołuje to przekonanie o „biurokratycznej anarchii państwa”
Państwo – zgodnie z tym odczuciem –źródłem nieładu i rozkładu więzi społecznych.
NPR tezy (12)
Niezbędne jest podjęcie wyboru modelu instytucjonalnego i jego konsekwentne wdrożenie i przestrzeganie.
NPR tezy (13)
Zasadniczym problemem jest wyznaczenie w tym modelu pozycji i roli województwa i jego samorządowych władz
Tym samym, odpowiedź na pytanie co dalej z polskimi regionami staje się jednym z kluczy do przyszłości Polski.
NPR tezy (14)
Nie można oderwać procedury formułowania celów rozwoju społeczno-gospodarczego od formowania układu instytucjonalnego, który może inicjować działania doprowadzające później do realizacji tych celów
Stąd Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 jest także programem niezbędnych zmian instytucjonalnych.
NPR tezy (15)
2005 rok zostanie poświęcony ogólnokrajowej debacie nad projektem NPR, w rezultacie której zostanie opracowana finalna wersja NPR. W tym roku powinno też nastąpić jej ostateczne zatwierdzenie przez rząd i parlament. Natomiast rok 2006 zostanie wówczas wykorzystany na przeprowadzenie wszystkich przygotowań instytucjonalnych i operacyjnych warunkujących kompleksowe podjęcie realizacji Planu od początku 2007 r.
NPR tezy (16)
Formułowanie NPR ściśle związane z potrzebą wypracowania przez odpowiedzialne organy państwa zwartej i długofalowej strategii integracji Polski z krajami Unii Europejskiej, określającej miejsce Polski w Unii i polską wizję jej rozwoju.
NPR tezy (17)
Realizacja określonej strategii integracyjnej powinna stać się osią długofalowej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego sformułowaną w NPR 2007-2013, obejmującą następną perspektywę budżetową Unii Europejskiej.
NPR powinien określać przyszłą pozycję Polski w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz cele polityki gospodarczej i środki do uzyskania tej pozycji w założonym czasie.
NPR tezy (18)
Dzięki przyjęciu i konsekwentnej realizacji takiej strategii Polska będzie aktywnym, wykazującym inicjatywę, wiarygodnym i szanowanym partnerem krajów członkowskich i organów Unii Europejskiej, co powinno jej stopniowo zapewniać pozycję w grupie krajów nadających kierunek i tempo rozwoju Unii.
Przygotowanie programów
operacyjnychPracami nad NPR kieruje Międzyresortowy Zespół do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 powołany przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 6 lutego 2004 r. W myśl ustaleń z posiedzenia Zespołu w dniu 13 stycznia 2005 r. w ramach jego prac powołanocztery Podzespoły:
ds. Programów Operacyjnychds. Ewaluacjids. Konsultacji społecznej i promocji ds. Zmian instytucjonalnych
Układ realizacyjny NPR 2007-2013
Programy horyzontalne/Kierunki rozwoju
1. Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przekształcenia strukturalne obszarów wiejskich
2. Infrastruktura techniczna
3. Zasoby naturalne
4. Inwestycje w przedsiębiorstwach
5. Rozwój zasobów ludzkich i kapitału społecznego
6. Pomoc techniczna
Programy Operacyjne w ramach programu horyzontalnego
Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przekształcenia strukturalne
obszarów wiejskich16 Regionalnych programów operacyjnych RPO – Spójność i konkurencyjność
regionówProgramy operacyjne współpracy
przygranicznej i terytorialnej PO Rozwój obszarów wiejskichPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb
Programy Operacyjne w ramach programu horyzontalnego
Infrastruktura techniczna
PO Infrastruktura drogowaPO Infrastruktura kolejowa PO Sieci energetyczne
Programy Operacyjne w ramach programu horyzontalnego
Zasoby naturalne
PO Środowisko
Programy Operacyjne w ramach programu horyzontalnego
Inwestycje w przedsiębiorstwach
PO Rozwój i modernizacja przedsiębiorstw
PO Nauka, nowoczesne technologie i społeczeństwo informacyjne
Programy Operacyjne w ramach programu horyzontalnego
Rozwój zasobów ludzkich i kapitału społecznego
PO Wykształcenie i kompetencjePO Zatrudnienie i integracja społecznaPO Społeczeństwo obywatelskie
Programy Operacyjne w ramach programu horyzontalnego
Pomoc techniczna
PO Pomoc techniczna
Środki na realizację NPR mld Euro % %
EFRR 30,0 Fundusze strukturalne EFS 9,4
53,5 34,5
FS 23,7 32,2 20,8 Wspólna Polityka Rolna EFRROW 6,8 9,2 6,0
Wspólna Polityka Rybacka
EFR 1,1 1,5 1,0
Programy Celu 1a NPF
2,6 3,5 2,3
ogółem środki publiczne UE
73,6 100,0 -
Wkład krajowy na dofinansowanie ze środków publicznych
24,5 - 21,5
Priorytety i działania finansowane wyłącznie z krajowych środków publicznych
16,0 - 14,0
ogółem środki publiczne krajowe
40,5 - -
ogółem środki publiczne (UE i krajowe)
114,1 - 100,0
Prywatne 28,0 - -
Udział środków UE i krajowych w finansowaniu
programy operacyjne w ramach NSRO
0,0
2500,0
5000,0
7500,0
10000,0
12500,0
15000,0
17500,0
20000,0
22500,0
25000,0
27500,0
16 R
PO
Kon
kure
ncyj
ność
regi
onów
Wsp
ółpr
aca
przy
gran
iczn
a i
tery
toria
lna
Roz
wój
obs
zaró
w w
iejs
kich
Ryb
ołów
stw
o
Infr
astr
uktu
ra d
rogo
wa
Infr
astr
uktu
ra k
olej
owa
Siec
i ene
rget
yczn
e
Środ
owis
ko
Roz
wój
prz
edsi
ębio
rstw
Nau
ka, t
echn
olog
ie
Wyk
szta
łcen
ie i k
ompe
tenc
je
Zatr
udni
enie
i int
egra
cja
społ
eczn
a
Społ
ecze
ństw
o ob
ywat
elsk
ie
Pom
oc te
chni
czna
PolskaUE
Rozwiązania instytucjonalne
obszaryRozwój regionalnyNauka i szkolnictwo wyższeEdukacjaRynek pracySystem finansów publicznychStruktura centralnej administracji rządowejUstawodawstwo i egzekucja prawa
Rozwiązania instytucjonalne
ProgramowaniePodstawa programowa rozwoju
regionalnego w latach 2007-2013:Narodowy Plan RozwojuNarodowa Strategia Rozwoju RegionalnegoWojewódzkie Strategie Rozwoju16 Regionalnych Programów Operacyjnych
Rozwiązania instytucjonalne
Rozwój regionalny Zinstytucjonalizowane partnerstwo administracji rządowej i
samorządowej - wymaga ustawowego zapewnienia stronom partnerstwa stabilnych i wydajnych źródeł dochodów własnych
Wieloletnie planowanie budżetowe, uregulowane w ustawie o finansach publicznych dla wieloletnich programów rozwojowych
Wieloletnie programy rozwojowe powinny wynikać z Narodowego Planu Rozwoju
Kontrakty regionalne – wieloletnie porozumienia rządowo-samorządowe
Osoby, korporacje prawa publicznego Warunkiem wdrożenia koncepcji wojewódzkich programów
operacyjnych jest utrzymanie przez UE wielofunduszowych programów operacyjnych w latach 2007-2013
Rozwiązania instytucjonalne
Rozwój regionalny Koncentracja działań rozwojowych w wybranych centrach
metropolitalnych Rozwiązania dla wielkomiejskich aglomeracji – katowickiej,
trójmiejskiej i warszawskiej Rewitalizacji miast – umożliwienie dyfuzji innowacyjności i
rozwoju w regionalne otoczenie, zwłaszcza na obszary wiejskie
Wyodrębnienie trzech rodzajów obszarów polityki rozwoju regionalnego (metropolitalne, miejskie, wiejskie)
Sformułowanie modelu polaryzacyjno-dyfuzyjnego określającego mechanizmy i metody stymulowania rozwoju tych trzech obszarów
Rozwiązania instytucjonalne
Rozwój regionalny Utrzymanie ustanowionej w 1998 r. organizacji terytorialnej
państwa, przy modyfikacji przyjętego modelu Ograniczenie nadmiernej liczby powiatów o nie wystarczającym
potencjale ekonomicznym i administracyjnym, zniesienie rozdzielenia powiatów grodzkich i ziemskich
Wzmocnienie kompetencji i zdolności rozwojowych samorządu województwa
Ograniczenie kompetencji i skali zatrudnienia wojewódzkiej administracji rządowej
Utworzenie w ramach służby cywilnej korpusu wojewodów Służba cywilna w samorządzie terytorialnym
Rozwiązania instytucjonalne
Rozwój regionalny Wzmocnienie pozycji marszałka w zarządzie
województwa Umocnienie instytucji kontrolnych w samorządzie
województwa Rozwiązania wymuszające zdecydowane i skuteczne
działanie organów nadzoru w samorządzie terytorialnym Rozdzielenie planowania od zagospodarowania
przestrzennego Przypisanie planowania przestrzennego Narodowemu
Centrum Studiów Strategicznych
Rozwiązania instytucjonalne
Nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, rynek pracy Ustawa o wspieraniu działalności innowacyjnej
Ustawa o jednostkach badawczo-rozwojowych Ustawa o finansowaniu nauki Ustawa o szkolnictwie wyższym Przełamanie strukturalnych słabości przez tworzenie
centrów badawczo-rozwojowych, platform technologicznych, akademickich inkubatorów przedsiębiorczości
Nadanie szkołom wyższym formy spółki kapitałowej użyteczności publicznej
Rozwiązania instytucjonalne
Nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, rynek pracy Uchwalenie ustawy o sposobie sprawowania pieczy nad
samorządami zawodów zaufania publicznego Dostosowanie sieci szkół do tendencji demograficznej i
zmniejszenie zatrudnienia nauczycieli Nowelizacja Karty Nauczyciela Utworzenie funduszu szkoleniowego (obligatoryjnie w
przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 50 osób) Nowa ustawa kodeksowa regulująca zbiorowy stosunek
pracy
Rozwiązania instytucjonalne
System finansów publicznych Poprawa płynności i minimalizacja potrzeb
kredytowych budżetu oraz racjonalizacja wydatków jednostek sektora finansów publicznych
Nowelizacja ustawy o finansach publicznych Nowelizacja ustawy o dochodach jednostek
samorządu terytorialnego
Zmiana systemu podatkowego
Rozwiązania instytucjonalne Struktura
centralnej administracji rządowej Określenie relacji między ministerstwem
gospodarki i ministerstwem skarbu państwa Wyprofilowanie funkcji i zadań ministerstwa
infrastruktury, aby nie pokrywały się one z kompetencjami ministerstw: gospodarki, skarbu państwa oraz nauki i informatyzacji,
Ustanowienie Narodowego Centrum Studiów Strategicznych
Rozwiązania instytucjonalne
Ustawodawstwo i egzekucja prawa Przyjęcie zasady - po trzech nowelizacjach danej ustawy
następna inicjatywa legislacyjna w tym zakresie musi oznaczać uchwalenie całościowej ustawy a nie jej cząstkową zmianę
Wzrost nakładów i gruntowna reforma wymiaru sprawiedliwości prowadząca do uproszczenia procedur, szczególnie w tzw. sprawach drobnych
Podniesienie wymagań wobec sędziów i eliminowanie z zawodu osób naruszających pragmatykę służbową i postępujących nieetycznie
Monitoring i ewaluacja NPR
Realizacja NPR oraz wynikających z niego programów operacyjnych będzie przedmiotem systematycznego procesu monitorowania i ewaluacji (oceny) zgodnie z zapisami ustawy o NPR z dnia 20.04.2004 r.
Punktem odniesienie dla tych procesów będą wskaźniki określone w NPR w trzech podstawowych sferach: aksjologicznej – odnoszące się do podstawowych wartości i zasad
formułowanych w NPR strategicznej – odnoszące się do celów i priorytetów strategicznych NPR europejskiej – odnoszące się do tych samych zagadnień, które uznano za
najistotniejsze dla śledzenia postępu realizacji Strategii Lizbońskiej (uzupełnionej o zapisy z Goeteborga)
Dla prawidłowego sformułowania pełnej listy wskaźników znaczenie będą miały ewaluacja ex-ante, wyniki konsultacji społecznych oraz postęp prac nad strategiami sektorowymi i horyzontalnymi
Zasady konsultacji społecznych projektu NPR kompleksowości – mają charakter ogólnopolski, sektorowy
i regionalny dokumentacji – poszczególne idee i stanowiska są
dokumentowane ciągłości – prowadzone są systematycznie i zmierzają do
sformułowania społecznie legitymizowanego projektu NPR sprzężenia zwrotnego – uczestnicy uzyskują odpowiedzi na swoje
propozycje i stanowiska przejrzystości – powszechnie dostępne są wszystkie rządowe
dokumenty dotyczące projektu jak i opinie wyrażane przez uczestników konsultacji
równości – w konsultacjach mogą wziąć udział wszyscy zainteresowani
Konsultacje NPR działania
Przebieg konsultacji reguluje Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13.01.2005 r. (Dz. U. Nr 10 poz. 74) w sprawie trybu i terminów konsultacji, współdziałania i współpracy przy opracowywaniu Narodowego Planu Rozwoju, programów operacyjnych i strategii wykorzystania Funduszu Spójności
Rozpoczęcie ogólnopolskiej debaty nad NPR - konferencja otwierająca proces konsultacji z udziałem Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów i Wiceprezesa Rady Ministrów oraz Komisarz Danuty Hübner
Konsultacje NPR działania
Kolejnym etapem dyskusji są konsultacje regionalne: Data Miejsce
1. 2.02.2005 Pomorskie2. 4.02.2005 Lubelskie 3. 9.02.2005 Kujawsko-pomorskie4. 14.02.2005 Podkarpackie5. 16.02.2005 Warmińsko-mazurskie 6. 2.03.2005 Dolnośląskie 7. 9.03.2005 Lubuskie8. 16.03.2005 Zachodniopomorskie9. 18.03.2005 Wielkopolskie
10. 30.03.2005 Świętokrzyskie11. 1.04.2005 Mazowieckie12. 6.04.2005 Podlaskie13. 13.04.2005 Śląskie14. 15.04.2005 Łódzkie15. 20.04.2005 Małopolskie16. 27.04.2005 Opolskie
Konsultacje NPRdziałania
Konsultacje NPR będą realizowane przez administrację centralną ponadto za pomocą:konferencji zamykającej konsultacjespotkań środowiskowych (centralnych)bezpośredniej komunikacji z MGiP –
możliwość złożenia opinii pisemnejstrony internetowej
Konsultacje NPR uczestnicy
samorządy województw i innych JST środowiska eksperckie profesjonalno-naukowe i
jednostki naukowe partnerzy społeczni i gospodarczy
(organizacje przedsiębiorców i pracodawców, związki zawodowe, samorządy zawodowe, organizacje pozarządowe, władze kościelne)
parlamentarzyściprzedstawiciele Komisji Europejskiejobywatele
Osie dyskusji
Jak godzić umacnianie konkurencyjności z podnoszeniem poziomu spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej?
W jaki sposób utrzymać wysoki wzrost gospodarczy i jednocześnie zapewniać zrównoważony rozwój?
Jak przekształcać obszary społecznej i gospodarczej zapaści w ogniwa rozwoju?
Jak odchodzić od modelu państwa resortowo-korporacyjnego na rzecz modelu państwa samorządowo-obywatelskiego?
Jak przeprowadzić Polskę z cywilizacji produkcyjnej do cywilizacji informacyjnej?