WIEK a
ZDOLNOŚĆ DO PRACY
Prof. dr hab. med. Danuta KoradeckaCentralny Instytut Ochrony Pracy
– Państwowy Instytut Badawczy
Spis treści:
Aktywność zawodowa a zmiany demograficzneZmiany możliwości wykonywania pracy z wiekiem Podstawowe czynniki wpływające na zdolność do pracy Zarządzanie wiekiem w celu wydłużenia aktywności zawodowej
AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA A ZMIANY DEMOGRAFICZNE
Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet i mężczyzn w wieku 60 lat w Polsce w latach 1950–2010
źródło: Trwanie życia w roku 2010, GUS
Udział osób w wieku 15–64 lata oraz w wieku 65+w populacji ogólnej w Polsce
źródło: Eurostat
Liczba ubezpieczonych oraz liczba emerytóww latach 2011–2059 według prognozy ZUS,
(przy założonej stopie bezrobocia rzędu 12,8% w roku bazowym)
źródło: Prognoza wpływów i wydatków Funduszu Emerytalnego do 2060 roku, ZUS 2010
polityka prorodzinna
warunki pracy i życia
Przeciętny okres pobierania emerytur w Polsce według grup świadczeniobiorców
źródło: Analiza wyników badania okresów pobierania emerytur i rent, ZUS 2007
Liczba zatrudnionych
Źródło: Eurostat, 2010
Najwięcej: Najmniej:
• Szwecja – 80,7%• Dania – 75,9%• Finlandia – 72,5%
• Polska – 45,8%• Słowenia – 46,9%• Malta – 49,3%
w wieku 55-59 lat
w wieku 60-64 lat• Najwięcej w Szwecji - 61%
• Najmniej:
na Węgrzech - 13%
w Polsce - 19,1%
Liczba zatrudnionych w wieku 60-64 la•Najwięcej w Szwecji – 61%
•Najmniej:na Węgrzech – 13%w Polsce – 19,1%
Źródło: Eurostat, 2010
W roku 2010 w Finlandii w wieku powyżej 60 roku życia przeszło na emeryturę 70,8 % osób
(w tym 12,7 % - powyżej 65 roku życia)
(źródło: Statistical Yearbook of Pensioners in Finland, 2010), str. 105
FINLANDIA
Wiek
Płeć
Powyżej 60 lat 60 – 64 lata Powyżej
65 lat
Kobiety 72,4 % 58,9 % 13,5 %
Mężczyźni 69,0 % 57,2 % 11,8 %
Ogółem 70,8 % 58,1 % 12,7 %
Odsetek osób w wieku 55–64 zatrudnionych w Polsce i w krajach UE-27 w latach 2000–2010
źródło: Eurostat
Jak będzie wydłużać się nasza praca
*Reforma startuje w 2013 r.; Wiek emerytalny rośnie o jeden miesiąc co cztery miesiące; Poziom 67 lat będzie osiągnięty dla mężczyzn w 2020 r., a dla kobiet w 2040 r. Do wyliczeń przyjęto, że dana osoba urodziła się w lipcu.
Źródło: KPRM
ZMIANY MOŻLIWOŚCI WYKONYWANIA PRACY Z WIEKIEM
Wymagania w pracy fizycznej a możliwości pracownika w ciągu życia zawodowego
W y d o l n o
0
1
2
3
4
5
6
7
Wi e k [ l a t a ]
2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0
W y d o l n o s c [ L /m i n ]
0
1
2
3
4
5 5
6
7
Wi e k [ l a t a
2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0
W y d o l n o s c [ L /m i n ]
0
1
2
3
4
5
6
7
Wi e k [ l a t a ]
2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0
2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0
MężczyźniRodzaj pracy: umysłowa: wydolność = 3.49 -0.014*wiek fizyczna: wydolność = 4.72 -0.033*wiek średnio ciężka: wydolność = 4.52 -0.031*wiek ciężka: wydolność = 5.21 -0.047*wiek
77
6
5
4
3
2
1
0
wiek [lata]
Wydolność [l/min]
mężczyźni (N =640)
Wskaźnik wydolności organizmu – maksymalne pobieranie tlenu (VO2 max w l/min)
źródło: Bugajska J. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Wydo lno s c [ L /m in ]
0
1
2
3
4
5
6
7
Wi ek [ l a t a ]
20 30 40 50 60 70
Wydo lno s c [ L /m in ]
0
1
2
3
4
5
6
7
Wi ek [ l a t a ]
20 30 40 50 60 70
Wydo lno s c [ L /m in ]
0
1
2
3
4
5
6
7
Wi ek [ l a t a ]
20 30 40 50 60 70
KobietyRodzaj pracy: umysłowa: wydolność = 2.98 -0.022*wiek fizyczna: wydolność = 2.83 -0.013*wiek średnio ciężka: wydolność = 2.98 -0.018*wiek ciężka: wydolność = 3.46 -0.030*wiek
Wydolność [l/min]
20 30 40 50 60 70
7
6
5
4
3
2
1
0
wiek [lata]
kobiety (N =584)
Wskaźnik wydolności organizmu – maksymalne pobieranie tlenu (VO2 max w l/min)
źródło: Bugajska J. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Zmiany maksymalnej siły mięśni ręki u kobiet, zachodzące wraz z wiekiem
źródło: Tokarski T. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Zmiany maksymalnej siły mięśni ręki u mężczyzn, zachodzące wraz z wiekiem
źródło: Tokarski T. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
0
10
20
30
40
50
60
70
80
ud
ział
% b
adan
ych
osó
b
odnowa pełna brak odnowy 19 -35
36 -45
>45
Odnowa HR w grupach wiekowych badanych osób
19 - 35
36 - 45
> 45
Wiek (lata)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
ud
ział
% b
adan
ych
osó
b
odnowa pełna brak odnowy 19 -35
36 -45
>45
Odnowa HR w grupach wiekowych badanych osób
19 - 35
36 - 45
> 45
Wiek (lata)
Zmiany w tolerancji pracy w środowisku gorącym
źródło: Bugajska J. i in., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie problematyki starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
•obecna zdolność do pracy w porównaniu z najlepszą w życiu
•zdolność do pracy w stosunku do wymagań wykonywanego zawodu
•szacowanie upośledzenia zdolności do pracy z powoduschorzeń
•własna prognoza dotycząca zdolności do wykonywania pracyw ciągu najbliższych 2 lat
•zasoby psychiczne (zadowoleniez pracy, optymizm, aktywność/żwawość)
• liczba obecnych schorzeń rozpoznanych przez lekarza
•zwolnienia chorobowe w ciąguostatnich 12 miesięcy
Subiektywne Obiektywne
Wskaźnik zdolności do pracy (WAI)Parametry
Mierna(7 – 27)Mierna(7 – 27)
Umiarkowana (28 – 36)
Umiarkowana (28 – 36)
Dobra(37 – 43)
Dobra(37 – 43)
Doskonała(44 – 49)
Doskonała(44 – 49)
przywrócić zdolnośćdo pracy
poprawić zdolnośćdo pracy
doskonalić zdolnośćdo pracy
utrzymywaćzdolność do pracy
Wskaźnik zdolności do pracy (WAI)
Zdolność do pracyZdolność do pracy Działania korygujące
37 38 39 40 41 42
Farming
Wood industry
Metal industry
Transport
Social services
Building industry
Civil service
Other industry
Other services
Trade
Education
Health services
Electronics industry
Telecommunication
Financing, insuranceFinanse, ubezpieczeniaTelekomunikacja
Przemysł elektronicznySłużba zdrowia
SzkolnictwoHandel
Inne usługiInne gałęzie przemysłu
Służba cywilnaPrzemysł budowlany
Służby społeczneTransport
Przemysł metalowyPrzemysł drzewny
Rolnictwo
Średni wskaźnik zdolności do pracy (WAI) klasyfikowany jako dobry
u osób zatrudnionych w różnych gałęziach przemysłu (n = 3704)
Źródło: Ilmarinen, FIOH, 2010
59,965,2
33,340,4
18,627,9
12,817,8
0 20 40 60 80 100
mierna
umiarkowana
dobra
doskonała mężczyźni
kobiety
Zdolność do pracy(WAI)
% osób badanych w 50 r.ż.
Odsetek pracowników, którzy przeszli na rentę pomiędzy 51 a 62 r.ż, w odniesieniu do ich zdolności do pracy (WAI) w 50 r.ż.
(Tuomi 1995, 1997)
Związek między wiekiem pracownika a stresogennymi cechami pracy
Z badań prowadzonych przez CIOP-PIB (5.000 pracowników z 8 grup zawodowych) wynika, że w zawodach o przewadze obciążenia intelektualnego i emocjonalnego pracownicy starsi mają:
• większą kontrolę w pracy niż pracownicy młodsi • lepsze samopoczucie psychiczne niż pracownicy młodsi.
Pracownicy starsi lepiej sobie radzą z obciążającymi i konfliktowymi wymaganiami pracy.
źródło: Widerszal-Bazyl M. i in., „Stres psychospołeczny wśród pracowników w starszym wieku” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Poczucie więzi z organizacją i zawodem w grupie polskich pielęgniarek (N = 4.354) zależnie od wieku
Źródło: Widerszal-Bazyl M., CIOP-PIB, 2005 (w ramach projektu NEXT, 5. PR Komisji Europejskiej)
Źródło: Żołnierczyk D., „Aktywność zawodowa pracowników w aspekcie starzejącego się społeczeństwa” (PCZ 21-21). Główny Wykonawca: CIOP-PIB
Różnice w tolerancji stresu w pracy w znacznie
większym stopniu zależą od warunków i
wymagań pracy typowych dla danego
przedsiębiorstwa czy stanowiska niż od wieku
badanych.
Związek między wiekiem pracownika a stresogennymi cechami pracy
PODSTAWOWE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE
NA ZDOLNOŚĆ DO PRACY
Wg Finnish Institute of Occupational Health, 2010
WARUNKI PRACY
Wsk
aźni
k za
trud
nion
ych
w w
arun
kach
zag
roże
nia
(na
1,00
0 za
trud
nion
ych)
Zatrudnieni w warunkach zagrożenia Choroby zawodowe
Wsk
aźni
k ch
orób
zaw
odow
ych
(na
100,
000
zatr
udni
onyc
h)
TRANSFORMACJA SYSTEMOWA
Zatrudnieni w warunkach zagrożenia oraz choroby zawodowe stwierdzone w Polsce w latach 1987–2010
Subiektywna ocena poszczególnych czynników zagrożeń zawodowych nie pokrywa się
z ich obiektywną oceną i danymi GUS (N+ 10 tys. pracowników)
Odsetek pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami środowiskowymi.Porównanie wyników badań ankietowych i badań środowiskowych (wg CIOP-PIB)
oraz danych statystycznych (Z-10).
Źródło: Koradecka D. Program Wieloletni pn.: „Dostosowywanie warunków pracy do standardów Unii Europejskiej”. Główny Koordynator: CIOP-PIB
Poszkodowani w wypadkach przy pracy w Polsce według wieku w 2010 roku
>50% !
95 tys. wypadków przy pracy
446 śmiertelnych wypadków przy pracy 700 � ciężkich wypadków przy pracy
�3 tys. chorób zawodowych (nowe przypadki)
Koszty bezpośrednie ZUS (renty i odszkodowania) �5 mld zł
Koszty pośrednie (leczenie, rehabilitacja, społeczne) �20 mld zł
Źródło: dane Głównego Urzędu Statystycznego
Skutki nieodpowiednich warunków pracy w Polsce w 2010 roku
Wydatki pracodawców związane z bhp są w strukturze kosztów wciąż niewielkie stanowiąc (wg danych GUS)
w 2000 roku 1,4 %
w 2004 roku 1,0 %
w 2008 roku 1,0 %
Wydatki pracodawców związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w Polsce
1,1% w dużych przedsiębiorstwach (2008) 0,6% w średnich przedsiębiorstwach (2008)
Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 r. - GUS Warszawa 2009 r.
Wydatki
administracja 0,2%
przetwórstwo przemysłowe 1,4 %
budownictwo 1,6 %
górnictwo 4,0 %
Kategoria Wskaźnik wypadkówryzyka na 1000 pracujących
(GUS, 2005)
0,93 5,73
1,2-2,8 15,42
2,00 12,26
3,33 17,43
Wydatki pracodawców związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w Polsce
Odsetek pracujących którzy uważają, że w wieku 60 lat będą w stanie wykonywać tę samą pracę, którą wykonują obecnie
- według grup wiekowych, w wybranych krajach UE
(Źródło: EWCS 2010)
Procent osób uczących się i dokształcających w różnych grupach wiekowych, w wybranych krajach UE
Źródło: Raport Polska 2030
Podstawowe czynniki ograniczające zatrudnienie osób starszych:Organizacja pracy i technologia: m.in. tempo pracy, złe warunki pracy, konieczność zdobywania nowych umiejętności i kwalifikacji, przy braku odpowiednich szkoleńIndywidualne cechy osób starszych: m.in. relatywnie niski poziom wykształcenia, zły stan zdrowia, kłopoty z adaptacją do nowych warunków, zmęczenie pracą, obawa przed konkurencją ze strony młodychUwarunkowania ekonomiczne i społeczne: m.in. bezrobocie, dyskryminacja na rynku pracy z powodu wieku (ageizm), zapotrzebowanie rodzin na pracę starzejących się osób (opieka nad wnukami, sędziwymi rodzicami czy małżonkiem)
Źródło: W trosce o pracę, Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2004, UNDP 2004
ZARZĄDZANIE WIEKIEM W CELU WYDŁUŻENIA
AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ
Zarządzanie wiekiem aktywne i zintegrowane z fazami życia
Zarządzanie wiekiem odnosi się do:
• odpowiedniego kształtowania polityki społecznej
na poziomie państwa w celu zarządzania
procesami starzenia się pracujących,
• działań wewnątrz przedsiębiorstw i instytucji,
które pozwalają racjonalnie i efektywnie
wykorzystywać posiadane zasoby ludzkie, w tym
pracowników w wieku starszym.
W ramach krajowej polityki, na wszystkich etapach życia zawodowego, powinny
zostać podjęte środki umożliwiające pracownikom w starszym wieku
kontynuowanie zatrudnienia w zadowalających warunkach pracy
Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku
(4 czerwca 1980)
Dla pracowników starszych wiekiem należy zastosować środki mające na celu:
ograniczanie szczególnie obciążających warunków środowiska pracy,
zmianę form organizacji pracy i czasu pracy, które prowadzą do stresu lub przeciążenia rytmem pracy
Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku
(4 czerwca 1980)
Dla pracowników starszych wiekiem należy zastosować środki mające na celu:
dostosowanie stanowiska pracy i zadań do możliwości pracownika z uwzględnieniem dostępnych środków technicznych, a w szczególności zasad ergonomii, w celu ochrony zdrowia, zapobiegania wypadkom i zachowania zdolności do pracy
zapewnienie systematycznego nadzoru nad stanem zdrowia pracowników
Zalecenie nr 162 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczące pracowników w starszym wieku
(4 czerwca 1980)
Zarządzanie wiekiem jest najbardziej skuteczne, gdy prowadzone działania są rozłożone na cały okres
życia zawodowego.
"European Year for Active Ageing” - 2012
• CEL: pomoc w tworzeniu lepszych miejsc i warunków pracy dla rosnącej liczby osób starszych w Europie, wsparcie w pełnieniu aktywnych ról w społeczeństwie, zachęcenie do „zdrowego starzenia się”.
• Inicjatywa ma służyć jako ramy dla pogłębiania wiedzy, identyfikacji i rozpowszechniania dobrych praktyk i –co najważniejsze- do zachęcania decydentów i zainteresowanych stron na wszystkich szczeblach w celu wspierania aktywnego starzenia się.
• Aktywne starzenie się obejmuje: stwarzanie możliwości dla osób starszych do kontynuowania pracy zawodowej i zachowania zdrowia, do pełnienia aktywnych ról w społeczeństwie, tworzenie polityk wspierających aktywne starzenie się na wszystkich szczeblach zarządzania.
Źródło: http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=89&newsId=860&furtherNews=yes
Zdolność do pracy według prof. J. Ilmarinen’a (FIOH)(zmodyfikowana przez dr Richenhagen)
J. Ilmarinen, Generationenmanagement, 28.05.2008
+
WNIOSKI
1) Postęp cywilizacyjny wpłynął na wydłużenie wieku społeczeństwa (przede wszystkim kobiet)
2) Niezbędne jest podjęcie działań umożliwiających wydłużenie aktywności zawodowej i opóźnienie wyjścia z rynku pracy
WNIOSKI
3) Zmiany zdolności do pracy mają w znacznym stopniu charakter indywidualny, należy więc monitorować stan zdrowia poszczególnych pracowników w relacji wymagań stawianych przez pracę (reaktywacja funkcji medycyny pracy oraz służb bhp w przedsiębiorstwach w wymiarze proporcjonalnym do kategorii ryzyka zawodowego)
WNIOSKI
4) Fundusz Ubezpieczeń od Wypadków i Chorób Zawodowych – zgodnie z doświadczeniami innych krajów – powinien być skierowany oprócz obecnych funkcji na:
a) techniczną, organizacyjną i medyczną profilaktykę zagrożeń zawodowych w przedsiębiorstwach
b) możliwie wysoki standard procedur medycznych bezpośrednio po wypadkach przy pracy w celu przywracania zdolności do pracy
WNIOSKI
WYMAGA TO
PILNEGO OSIĄGNIĘCIA
1% nakładów na prewencję
UJĘTEGO W USTAWIE
o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
WNIOSKI
5) Należy zmniejszać obciążenie pracowników (w tym starszych, a szczególnie kobiet) stosując odpowiedniea) Rozwiązania techniczne
• Eliminacja lub ograniczanie ciężkiej pracy fizycznej
• ergonomiczne stanowiska pracy i bezpieczne technologie
• odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej
b) Rozwiązania organizacyjne• rotacja okresowa pracowników między
stanowiskami pracy lub zmiana stanowiska pracy• elastyczny czas pracy
WNIOSKI
6) Szkolenie w celu zdobywania nowych umiejętności
i kompetencji powinno dotyczyć całego okresu
zatrudnienia (nie tylko 50+)
WNIOSKI
7) Zarządzanie wiekiem w odniesieniu do pracujących powinno być realizowane:
a) na poziomie państwa
• polityka społeczna
b) na poziomie przedsiębiorstwa
• programy planowania karier zawodowych
• programy zakończenia pracy i przechodzenia na emeryturę