1
Joanna Ciszak
Mój styl życia
Autorski program profilaktyczno-wychowawczy z elementami biblioterapii
Spis treści
Wprowadzenie 1
Wstęp – rozpoznanie zjawiska, literatura 2
Założenia programowe 6
Treść programu (scenariusze lekcji) 7
Załączniki do lekcji 4. 52
Wprowadzenie
Charakterystyka programu
Program ma charakter wychowawczy i profilaktyczny - w zakresie zapobiegania zaburzeniom
odżywiania (kontrolowania wagi ciała lub objadania się w celu zrekompensowania niepowo-
dzeń) i koncentrowania się na własnym wyglądzie jako najważniejszej wartości w życiu.
Zaburzenia te występują już u dzieci (na ogół po 9 roku życia), a szczególnie wśród
młodzieży, i mogą nasilać się w okresie zmiany szkoły, co niesie nowe wyzwania
intelektualne i interpersonalne. Program adresowany jest do młodych ludzi w wieku 15-16 lat.
Grupa rówieśnicza ma w tym okresie rozwojowym największe znaczenie dla kształtowania
się opinii młodzieży o sobie i o innych ludziach. Zawartość programu odpowiada
współczesnemu stanowi wiedzy na temat profilaktyki i terapii zaburzeń związanych
z odżywianiem (głównie u dziewcząt) lub z kształtowaniem muskulatury (głównie
u chłopców). Podczas realizacji programu uczestnicy nie tylko mają nabyć (lub ugruntować)
wiedzę o zdrowiu, ale przede wszystkim - zdobyć umiejętność radzenia sobie ze stresem
i lepszego działania w środowisku społecznym.
Struktura programu
Program składa się z sześciu spotkań, z których trzy poświęcone są zjawisku stresu i mają na
celu wyposażenie uczestników w umiejętności radzenia sobie z nim, a pozostałe mają za
zadanie: pomóc uczestnikom w zrozumieniu, że wartość człowieka nie zależy od jego
wyglądu; pomóc im w lepszym funkcjonowaniu we własnej rodzinie; pomóc im
w przyswojeniu sobie przekonania o znaczeniu zdrowego stylu życia i wiedzy o jego
składnikach.
Podczas spotkań prowadzone są ćwiczenia integrujące grupę oraz rozmowy prowadzącego
z ogółem uczestników. Niektóre spotkania zawierają krótki wykład prowadzącego, ale
w większości zastosowano metody aktywizujące uczestników (głównie w formie grupowej).
Podczas dwóch spotkań wykorzystano tekst biblioterapeutyczny ukazujący skutki anoreksji
dla zdrowia oraz dla funkcjonowania w domu i w szkole.
2
WSTĘP
Rozpoznanie zjawiska
Jednym z wieku problemów współczesnego świata są zaburzenia odżywiania (anoreksja,
bulimia, kompulsywne objadanie się, otyłość) i zaburzenia postrzegania ciała własnego
(dysmorfofobia, w tym bigoreksja). Na ich powstawanie składają się przyczyny biologiczne,
psychologiczne, środowiskowe i kulturowe. Zwłaszcza propagowana w środkach społecznego
przekazu (telewizja, czasopisma młodzieżowe, Internet) bardzo szczupła (dla kobiet) lub
bardzo umięśniona (dla mężczyzn) sylwetka może być dla nastolatków niepodważalnym
wzorcem wyglądu i powodować, że zagadnienia estetyki ciała staną się najważniejsze w ży-
ciu. Zjawisko to zalicza się do zachowań problemowych młodzieży (obok: uzależnień od
substancji psychoaktywnych, samobójstw, wagarów i ucieczek, aktywności seksualnej
i prostytucji, przemocy rówieśniczej i przestępczości). Jednocześnie reklamowane są
produkty żywnościowe, których nadmierne spożycie prowadzi do otyłości. Reklamy te
zachęcają dzieci do zbyt częstego jedzenia pokarmów wysokokalorycznych i do rozwijania
niewłaściwych nawyków żywieniowych. Szkoła staje więc przed wyzwaniem, jakim jest
zapobieganie wystąpieniu u uczniów zaburzeń związanych z jedzeniem i z wyglądem. Szkoła,
ale także inne ośrodki, w których prowadzona jest praca z młodzieżą, mogą odegrać znaczącą
rolę w profilaktyce tych zaburzeń, poprzez dostarczanie nastolatkom wiedzy i przez działania
zapobiegawczo-wychowawcze.
Uwaga! Jeżeli w trakcie spotkania prowadzący zauważy wśród uczestników trudności
wewnętrzne podczas wykonywania jakiegoś zadania może wprowadzić „zasadę stop”, czyli
prawo każdego do rezygnacji z wykonania jednego ćwiczenia, bez konieczność tłumaczenia
się i bez żadnych konsekwencji (taka osoba musi jednak pozostać w sali). Jeśli w wyniku
prowadzenia programu prowadzący stwierdzi możliwość występowania u młodzieży
zaburzeń odżywiania lub zaburzeń spostrzegania własnego ciała, powinien poprosić
psychologa o dalszą pracę z całą grupą lub z osobą, która może mieć taki problem.
Literatura:
ABRAHAM, Suzanne, LLEWELLYN-JONES, Derek. Bulimia i anoreksja : zaburzenia
odżywiania. Warszawa, 1999. ISBN 83-7180-566-7
ANOREKSJA i bulimia psychiczna : rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Pod red.
Barbary Józefik. Wyd. 2 zm. i uzup. Kraków, cop. 1999. ISBN 83-233-1179-X
BARNHILL, John W., TAYLOR, Nadine. A jeśli to... zaburzenia odżywiania. Warszawa,
2001. ISBN 83-7255-901-5
BRYTEK-MATERA, Anna. Obraz ciała – obraz siebie : wizerunek własnego ciała w ujęciu
psychospołecznym. Warszawa, 2008. ISBN 978-83-7251-939-9
BYKOWSKA, Beata. Odchudzanie jako styl życia współczesnych kobiet. W: CIAŁO
spieniężone? : szkice antropologiczne i socjologiczne. Red. nauk. Marek S. Szczepański i in.
Tychy ; Opole, 2008, s. 95-107
BĄK-SOSNOWSKA, Monika. Między ciałem a umysłem : otyłość i odchudzanie się w ujęciu
integracyjnym. Kraków, 2009. ISBN 978-83-7587-144-9
ĈABRIĆ, Milan, POKRYWKA, Leszek. Piękno ciała. Warszawa, 2010.
ISBN 978-83-01-16302-0
3
CICHECKA-WILK, Małgorzata. Media a problem otyłości u dzieci. W: MEDIA wobec
wielorakich potrzeb dziecka. Red. Stanisław Juszczyk, Irena Polewczyk. Toruń, cop. 2006,
s. 135-144
CICHECKA-WILK, Małgorzata. Otyłości można „nauczyć” – pedagogiczne aspekty
kształtowania zachowań żywieniowych u dzieci. W: POZNAŃSKA pedagogika specjalna :
tradycje, osiągnięcia, perspektywy rozwoju. Pod red. Władysława Dykcika, Andrzeja
Twardowskiego. Poznań, 2006, s. 303-308
CRAGGS-HINTON, Christine. Jak radzić sobie z zaburzeniami jedzenia. Łódź, 2008.
ISBN 978-83-7228-184-4
DOROSZEWICZ, Krystyna. Seksizm kobiet i ich przekonania na temat wyglądu a media. W:
PRZEKONANIA w życiu jednostek, grup, społeczności / red. nauk. Aleksandra Cisłak,
Kamil Henne, Krystyna Skarżyńska. Warszawa, 2009, s. 171-186
GIEDROJĆ, Agnieszka. Internetowe (anty)poradnictwo dla anorektyczek. W: REFLEKSJE
o poradnictwie debiutujących doradców. Pod red. Darii Zielińskiej-Pękał. Zielona Góra, 2009,
s. 49-56
GUTOWSKA-WYKA, Agnieszka. Nadwaga i otyłość jako współczesne zagrożenia rozwo-
jowe dzieci i młodzieży. W: WSPÓŁCZESNE zagrożenia rozwojowe dzieci i młodzieży. Pod
red. Aleksandry Chudzik. Łódź, 2008, s. 155-167
GUTOWSKA-WYKA, Agnieszka. Nieprawidłowe zachowania jedzeniowe młodzieży. W:
WSPÓŁCZESNE zagrożenia rozwojowe dzieci i młodzieży. Pod red. Aleksandry Chudzik.
Łódź, 2008, s. 137-154
JABLOW, Martha M. Na bakier z jedzeniem : anoreksja, bulimia, otyłość : przewodnik dla
rodziców. Gdańsk, 1993. ISBN 83-85416-11-0
JAGIELSKA, Gabriela. Dziecko z zaburzeniami odżywiania w szkole i przedszkolu : infor-
macje dla pedagogów i opiekunów. Warszawa, 2010. ISBN 978-83-62360-72-7
JÓZEFIK, Barbara. Nieśmiertelność motyli. CHARAKTERY. 2001, kwiec., s. 22-24
KOCHAN-WÓJCIK, Marta. Profilaktyka zaburzeń percepcji własnego ciała wśród nasto-
latek : ujęcie społeczne. W: WSPOMAGANIE rozwoju : psychostymulacja i psychokorekcja.
T. 5. Red. Barbara Kaja. Bydgoszcz, 2003, s. 154-165
KOCHANEGO ciała za dużo. CHARAKTERY. 2011, nr 6, s. 8
KOWALCZYK, Marta. Motyle w Sieci : (pedagogiczna analiza treści blogów dziewcząt
z subkultury pro-Ana). NOWA Szkoła. 2009, nr 5, s. 38-44
KRZEMIONKA, Dorota. ODważ się żyć. CHARAKTERY. 2011, nr 6, s. 14-23
LESZCZYŃSKA, Marta. Kultura wizerunku jako dominanta współczesnych społeczeństw
opartych na modzie. W: SZTUKA wobec zakresów wolności człowieka liberalnego : pedago-
giczne rozważania i doświadczenia. Pod red. Mirosławy Zalewskiej-Pawlak. Łódź, 2009,
s. 367-374
ŁACIAK, Beata. Socjalizacja do troski o urodę. W: CIAŁO spieniężone? : szkice antropo-
logiczne i socjologiczne. Red. nauk. Marek S. Szczepański i in. Tychy ; Opole, 2008, s. 15-27
ŁUSZCZYŃSKA, Aleksandra. Nadwaga i otyłość : interwencje psychologiczne. Warszawa,
2007. ISBN 978-83-01-15321-2
4
MACIEJEWSKA, Tatiana. Bigoreksja wśród mężczyzn – problem realny czy wymyślony : komu-
nikat z badań w zielonogórskich siłowniach. W: DYSKURSY młodych andragogów. 10.
Red. nauk. Małgorzata Olejarz. Zielona Góra, 2009, s. 319-328
MAŁECKA, Marta. Ciało – kolejne uzależnienie?. W: CIAŁO spieniężone? : szkice antropo-
logiczne i socjologiczne. Red. nauk. Marek S. Szczepański i in. Tychy ; Opole, 2008, s. 141-147
MAŁKOWSKA-SZKUTNIK, Agnieszka, MAZUR, Joanna. Zdrowie i edukacja młodzieży
polskiej w świetle badań międzynarodowych. W: POLITYKA młodzieżowa. Pod red.
Gabryjeli Zielińskiej. Warszawa, 2009, s. 45-83
MATERLIK, Justyna. Anoreksja to nie kaprys. EDUKACJA i Dialog. 2007, nr 3, s. 60-64
MILUSKA, Jolanta. Moda jako instrument rozpowszechniania wartości. W: CZŁOWIEK i Społe-
czeństwo. T. 21, Marketing wartości społecznych Red. nauk. Waldemar Domachowski. Poznań,
2003, s. 97-114
MROCZKOWSKA, Dorota, ZIÓŁKOWSKA, Beata, CWOJDZIŃSKA, Anna. Zaburzenia
odżywiania : poradnik dla rodziców i bliskich. Warszawa, 2007. ISBN 978-83-7383-250-3
OBARA-GOŁĘBIOWSKA, Małgorzata. Otyłość jako odmienność somatyczna – problemy
psychopedagogiczne i społeczne. W: WSPÓŁCZESNE problemy pedagogiki specjalnej. Pod
red. Urszuli Bartnikowskiej, Czesława Kosakowskiego, Amadeusza Krause. Olsztyn, 2008,
s. 361-365
OBLACIŃSKA, Anna. Otyłość dzieci i młodzieży w Polsce – wyzwania dla profilaktyki
i edukacji zdrowotnej. EDUKACJA Biologiczna i Środowiskowa. 2009, nr 2, s. 18-24
OBODYŃSKA, Edyta. Ideał kobiecej sylwetki – oczekiwania społeczne i wynikające z nich
konsekwencje. W: WIZERUNEK kobiety na przestrzeni wieków. Pod red. Anety Piercińskiej-
-Maruszewskiej, Barbary Bakalarz-Kowalskiej, Tadeusza Grudniewskiego. Ostrowiec
Świętokrzyski, 2009, s. 73-85
OBODYŃSKA, Edyta. Zagrożenie marginalizacją dzieci z nadwagą lub otyłością. W:
WSPIERANIE rozwoju ucznia nieprzeciętnego w szkole ogólnodostępnej. Pod red. Elizy
Chodkowskiej, Marty Uberman. Rzeszów, 2011, s. 53-60
OGIŃSKA-BULIK, Nina. Szkoła jako środowisko kształtowania psychologicznych zasobów
jednostki chroniących przed podejmowaniem zachowań ryzykownych – rola prężności. W:
SZKOŁA jako środowisko edukacji zdrowotnej. pod red. Dobrosława Bilskiego. Łódź, 2010,
s. 21-33
OGIŃSKA-BULIK, Nina. Uzależnienie od czynności : mit czy rzeczywistość?. Warszawa,
cop. 2010, s. 9-25, 85-116, 187-189, 191, 193-197
OLEŚ, Maria. Jakość życia młodzieży w zdrowiu i w chorobie. Lublin, 2010, s. 96-97,
103-104, 283-289, 304-310, 486-495, 500-504
OWSIEJCZYK, Aurelia. Determinanty kulturowe zaburzeń odżywiania. ROCZNIKI
Socjologii Rodziny. T. 18 (2007), s. 201-216
PILSKA, Magdalena, JEŻEWSKA-ZYCHOWICZ, Marzena. Psychologia żywienia : wybrane
zagadnienia. Warszawa, 2008. ISBN 978-83-7583-047-7
PORTMANN, Rosemarie. Problemy z nadwagą u dzieci : istota zagadnienia. Kielce, cop. 2007.
ISBN 978-83-7442-539-1
RAJEWSKI, Andrzej. Zaburzenia odżywiania. W: PSYCHIATRIA dzieci i młodzieży.
Pod red. Ireny Namysłowskiej. Warszawa, cop. 2004, s. 247-265
5
SPYCHALSKA, Jolanta. Zjawisko idolatrii i jego wychowawcze implikacje: o potrzebie
pogłębionego namysłu. W: TEORIA wychowania w okresie przemian. Red. Nauk. Ewa
Kubiak-Szymborska, Dariusz Zając. Bydgoszcz, 2008, s. 244-250
SZCZEPAŃSKI, Marek S., PAWLICA, Beata, ŚLIZ, Anna. Potyczki psyche i soma :
elementy socjologii ciała i aktywności fizycznej. Opole, 2010. ISBN 978-83-7395-410-6
SZUROWSKA, Beata. Ja anorektyczka, ja bulimiczka : prawdziwe historie : zawsze pod
kontrolą – portret anorektyczki : zawsze w masce – portret bulimiczki. ERGO : forum
wychowawców. 2005, nr 3 = marz., s. 37-41
SZUROWSKA, Beata. Nie jem! Pomóż!. PSYCHOLOGIA w Szkole. 2010, nr 1, s. 139-147
SZYMAŃCZAK, Jolanta. Zachowania problemowe dzieci i młodzieży. W: DZIECI z grup
ryzyka. Pod red. Jolanty Szymańczak. Warszawa, 2009, s. 105-129
ŚWIDERSKA, Mariola. Społeczna defaworyzacja otyłości. W: PSYCHOSPOŁECZNE
uwarunkowania defaworyzacji dzieci i młodzieży. Red. nauk. Krzysztof Hirszel i in.
Warszawa, 2010, s. 49-57
WIECZORKOWSKA-WIERZBIŃSKA, Grażyna. Pan(i) swojej wagi. CHARAKTERY.
2011, nr 6, s. 24-27
WIŚNIEWSKA, Lidia. Znaczenie własnej cielesności w okresie adolescencji. W: CIAŁO
spieniężone? : szkice antropologiczne i socjologiczne. Red. nauk. Marek S. Szczepański i in.
Tychy ; Opole, 2008, s. 43-51
WIŚNIOWIECKA, Magdalena, SZEWCZYK, Leszek. Poczucie osamotnienia u dzieci
z otyłością. W: WYBRANE zagadnienia z psychologii klinicznej i osobowości : psycho-
somatyka. Lublin, cop. 2001, s. 27-38
WOYNAROWSKA, Barbara. Edukacja zdrowotna : podręcznik akademicki. Współaut.
Alicja Długołęcka i in. Wyd. 1, dodr. Warszawa, 2008, s. 273-275, 280-284, 306-307
WYCISK, Jowita, ZIÓŁKOWSKA, Beata. Młodzież przeciwko sobie : zaburzenia odżywia-
nia i samouszkodzenia – jak pomóc nastolatkom w szkole. Warszawa, 2010.
ISBN 978-83-7641-160-6
ZIÓŁKOWSKA, Beata. Czego gołym okiem nie widać? : zaburzenia łaknienia.
PSYCHOLOGIA w Szkole. 2007, nr 3, s. 135-142
ZIÓŁKOWSKA, Beata. Jak sobie radzić z zaburzeniami jedzenia. EDUKACJA i Dialog.
2007, nr 4, s. 65-72
ZIÓŁKOWSKA, Beata. Okres dorastania : jak rozpoznawać ryzyko i jak pomagać. W:
PSYCHOLOGICZNE portrety człowieka. Red. Anna Izabela Brzezińska. Gdańsk, 2005,
s. 379-422
ZIÓŁKOWSKA, Beata. Specyfika stadium adolescencji jako kontekst ekspresji anorexia
nervosa. W: ZAGROŻENIA rozwoju w okresie dorastania. Red. Anna Brzezińska, Mariola
Bardziejewska, Beata Ziółkowska. Poznań, 2003, s. 153-171
ZUBRZYCKA, Elżbieta. W puszystym skafandrze ochronnym. CHARAKTERY. 2001,
kwiec., s. 19-21
ŻECHOWSKI, Cezary. Pod rządami żołądka. CHARAKTERY. 2001, kwiec., s. 12-17
6
ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE
Adresat programu
Program jest adresowany do młodzieży w wieku 15-16 lat (uczniów klas pierwszych szkół
ponadgimnazjalnych, a tworzony był dla uczniów klas pierwszych liceum
ogólnokształcącego). Może być realizowany w bibliotece podczas spotkań grupy o stałym
składzie (jak kółko biblioteczne) lub podczas lekcji wychowawczych. Program przeznaczony
jest do realizacji, gdy uczestnicy już się znają i ufają prowadzącemu (dobrze działa kontrakt
grupowy).
Cel ogólny
- zdobycie umiejętności radzenia sobie ze stresem i zrozumienie, że wygląd nie jest miarą
wartości człowieka.
Cele szczegółowe:
- zrozumienie, że wygląd nie jest miarą wartości człowieka,
- zrozumienie znaczenia zdrowego stylu życia,
- zrozumienie, że ciało ma pewne uwarunkowania - ludzie mają różne figury i wymiary,
a każdy jest odpowiedzialny za dbałość o własne ciało,
- dostrzeżenie, iż świat zamieszkany przez identycznie wyglądających ludzi byłby
zubożały,
- zrozumienie, że dobre relacje w rodzinie zależą również od uczestnika,
- odkrycie, że rodzice mają prawo do innej oceny danego zdarzenia niż dzieci,
- poznanie właściwych sposobów radzenia sobie ze stresem,
- odkrycie swoich mocnych stron,
- poznanie pojęcia stylu życia,
- poznanie składników stylu życia, które są dobre, a które - szkodliwe dla zdrowia,
- poznanie metody oceny prawidłowości masy ciała człowieka.
Zakres tematyczny programu
Tytuły scenariuszy:
Co mnie „gniecie”? Co to jest stres i jak sobie z nim radzić? (3 spotkania przez 3 kolejne
tygodnie)
Czy wygląd jest miarą wartości człowieka? (1 spotkanie)
Czy rodzice rozumieją swoje dzieci, czy dzieci rozumieją rodziców? (1 spotkanie)
Jak dbać o zdrowie? (1 spotkanie)
Metody i formy pracy
Wykład prowadzącego; metody aktywizujące uczestników - technika grup jednorodnych,
burza mózgów, ćwiczenia integrujące, ćwiczenia twórcze, rozmowa z ogółem uczestników,
praca indywidualna na spotkaniu, praca w domu – prowadzenie „Dziennika udanych działań”
Praca indywidualna, grupowa, zbiorowa
Czas realizacji
6 spotkań (po 45-60 minut każde) przez 6 kolejnych tygodni
Środki biblioterapeutyczne
Fragmenty książki
LACHOWICZ, Wanda. Przeklinam cię, ciało. Katowice, 2000. ISBN 83-7183-178-1
lub
LACHOWICZ, Wanda. Przeklinam cię, ciało. Wyd. 2. Wrocław, 2005. ISBN 83-7384-211-X
7
SCENARIUSZ 1
Temat: „Co mnie >>gniecie<<? Co to jest stres i jak sobie z nim radzić? Cz. 1”
Cel
- rozumienie pojęcia stresu,
- poznanie sposobu radzenia sobie ze stresem.
Uczestnicy
Młodzież w wieku 15-16 lat
Czas trwania
45-60 minut
Warunki
Sala do zajęć – stoły i krzesła ustawione tak, aby po niewielkiej modyfikacji ich ustawienia
uczestnicy mogli pracować w grupach.
Metody, techniki, formy
Metody aktywizujące uczestników - technika grup jednorodnych, rozmowa z ogółem uczestników,
ćwiczenie koncentrujące
Miniwykład
Praca grupowa, zbiorowa
Środki
Karty do ćwiczenia o stresie, schematy ćwiczenia „Słuchaj ciała”
Materiały
Cukierki w opakowaniach w czterech lub w pięciu lub w sześciu kolorach (w zależności od
liczby uczestników), kartki papieru (mniejsze – tak zgięte, żeby można je było postawić,
oraz większe), komplety pisaków lub kredek w kolorach takich, jak opakowania cukierków,
taśma klejąca, długopisy
Literatura
CARSON, Robert C., BUCHTER, James N., MINEKA, Susan, Psychologia zaburzeń. Vol. 1.
Gdańsk, 2003, s. 195-207
CARSON, Robert C., BUCHTER, James N., MINEKA, Susan, Psychologia zaburzeń. Vol. 2.
Gdańsk, 2003, s. 965-972
"JAK żyć z ludźmi" : (umiejętności interpersonalne) : program profilaktyczny dla młodzieży :
ćwiczenia grupowe / [tł. z ang. Milena Bida ; oprac. tekstu Alicja Kobiałka] ; Ministerstwo
Edukacji Narodowej. Warszawa, 1992?. 195 s. wiele liczb.
ŁOSIAK, Władysław. Stres i emocje w naszym życiu. Warszawa, cop. 2009.
ISBN 978-83-61408-73-4
8
TERELAK, Jan, Feliks. Człowiek i stres : koncepcje, źródła, reakcje, radzenie sobie,
modyfikatory. Bydgoszcz ;Warszawa, 2008. ISBN 978-83-60186-73-2
ŚWIĘCICKA, Justyna. Trening koncentracji dla uczniów. Warszawa, 2009, s. 103
WOYNAROWSKA, Barbara. Edukacja zdrowotna : podręcznik akademicki. Współaut.
Alicja Długołęcka i in. Wyd. 1, dodr. Warszawa, 2008, s. 409-418
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Część wstępna
Powitanie uczestników. Prowadzący podaje temat zajęć informując, że jest to pierwsze
z trzech spotkań poświęconych zagadnieniu stresu.
Ćwiczenie integrujące „Kolory”
Podział uczestników na grupy za pomocą cukierków. Prowadzący częstuje uczestników
cukierkami o papierkach w tylu kolorach i tak uprzednio przeliczonymi, aby każdy otrzymał
cukierek i aby w zależności od liczby uczestników, powstały grupy maksymalnie
pięcioosobowe. Prowadzący prosi, by każdy zapamiętał kolor opakowania cukierka, który
wybrał i aby uczestnicy usiedli w grupach wyznaczonych przez kolor opakowania wybranego
cukierka odpowiednio przesuwając stoły. Prowadzący daje każdej grupie czyste karty papieru
i kolorowe kredki lub pisaki (muszą odpowiadać kolorem opakowaniom od cukierków)
i wyjaśnia, że każda grupa ma za zadanie narysować na połowie kartki wizytówkę grupy tak,
żeby po złożeniu kartkę można było postawić, rysować wykorzystując wszystkie kolory, ale
kolorem dominującym ma być kolor opakowania cukierka, który połączył ich w grupę (np.
uczestnicy, którzy wybrali cukierki w pomarańczowych papierkach mogą jako wizytówkę
grupy narysować pomarańczę z zielonym liściem i na brązowej gałęzi, na tle błękitnego
nieba). Po narysowaniu następuje prezentacja „wizytówek”, a przedstawiciel grupy (chętny
lub poproszony przez prowadzącego) wyjaśnia, co narysowali. Wizytówki pozostają na
stołach złożone tak, że są widoczne dla pozostałych grup.
Część zasadnicza
Wypracowanie najpierw w grupach, a potem przez całą klasę odpowiedzi na pytania o stresie.
Uczestnicy pozostają w utworzonych grupach. Prowadzący rozdaje duże karty papieru, na
których uczestnicy zapiszą odpowiedzi grupy na pytania „Co to jest stres?”, „Co odczuwamy,
gdy pojawia się stres?.” Prowadzący wyjaśnia, że uczestnicy mają w grupach zgłaszać różne
propozycje, a na kartach zapisać akceptowaną przez wszystkich odpowiedź. Następnie
prowadzący lub przedstawiciel każdej grupy wiesza karty na tablicy (np. przykleja taśmą).
Uczestnicy porównują odpowiedzi wszystkich grup. Następuje rozmowa z ogółem
uczestników. Prowadzący zapisuje na tablicy elementy wspólne odpowiedzi. W ten sposób
powstaje „nasza definicja stresu”.
Podsumowanie prowadzącego
Stres jest reakcją na rozmaite czynniki i okoliczności (pojęcie to wprowadził do nauki Hans
Seyle). Do prawidłowego funkcjonowania organizmu potrzebny jest określony poziom stresu.
Bez stresu organizm nie mógłby działać. Ale każdy człowiek ma inny poziom stresu, który
9
mobilizuje go i jest dla niego optymalny. Ewentualnie prowadzący wprowadza pojęcia
dystres (zły, negatywny) i eustres (dobry, pozytywny). Jednak stres łączymy głównie z wy-
darzeniami negatywnymi. Stres nie tylko pochodzi z zewnątrz, lecz też (i to często) nasze
własne przekonania lub nastawienie powodują stres. Dlatego psychologowie i psycho-
terapeuci proponują terapię, której celem jest przebudowanie systemu przekonań osoby –
zwłaszcza przekonań nieracjonalnych („powinienem”, „należy”, „muszę”) lub terapię
uodporniającą na stres.
Ćwiczenie podsumowujące „Słuchaj ciała”
Cel - zwiększenie świadomej koncentracji, walka ze stresem
Przebieg
- Prowadzący omawia ćwiczenie:
Jest to ćwiczenie przeznaczone do wykonania, kiedy stres Was przytłacza: w dniu, w którym
jest dużo klasówek lub kiedy pokłócimy się z przyjaciółmi, kiedy zdarzyło się coś
nieprzyjemnego, trudnego w domu lub w szkole, kiedy stres Was obezwładnia podczas
przygotowywania się do sprawdzianu.
- Przerwij pracę, zrób kilka głębokich wdechów.
- Skup się na tym, co czuje Twoje ciało, nie oceniaj i nie zmieniaj. Czy Twoje serce szybko
bije? Czy masz ściśnięty żołądek?
- Zastanów się, co Cię zdenerwowało?
- Pomyśl, co by się stało, gdybyś […] nie dał się temu przybić.
- Zastanów się, jak zmienić myślenie o całym zdarzeniu. Czy było w nim coś pozytywnego
lub śmiesznego?
- Pomyśl, jak zaradzić sytuacji, spisując na kartce wszystkie działania, które mogą Ci pomóc.
- A teraz jeszcze raz poczuj swoje ciało.
- Jeśli czujesz gdzieś napięcie, wyobraź sobie, że kierujesz tam oddech, i rozluźnij mięśnie.
Po chwili od odczytania ostatniego polecenia prowadzący dziękuje uczestnikom i rozdaje
przygotowany dla każdego tekst przeprowadzonego ćwiczenia.
Na końcu spotkania prowadzący prosi uczestników, żeby jako zadanie domowe przez czas
realizacji programu prowadzili „Dziennik udanych działań” – codziennie zapisywali w zeszy-
cie czy notatniku, co im się danego dnia udało – zarówno duże sukcesy, jak i mniejsze
działania dobrze wykonane. Jednym słowem, aby codziennie zanotowali w zeszycie jakiś
sukces.
10
Ewaluacja
„Wykres zadowolenia z zajęć”
Narysuj wykres obrazujący Twoje zadowolenie z dzisiejszych zajęć.
Czas zajęć 1. minuta 45. minuta
11
Załączniki
Ćwiczenie o stresie.
Na otrzymanych kartach napiszcie wypracowane w grupie odpowiedzi na pytania.
1. Co to jest stres?
2. Co odczuwamy, gdy pojawia się stres?
Odpowiedzi zapiszcie na kartach tak dużymi literami, aby wszyscy uczestnicy zajęć mogli je
odczytać z kart powieszonych na tablicy.
12
Ćwiczenie „Słuchaj ciała”
- Przerwij pracę, zrób kilka głębokich wdechów.
- Skup się na tym, co czuje Twoje ciało, nie oceniaj i nie zmieniaj. Czy Twoje serce szybko
bije? Czy masz ściśnięty żołądek?
- Zastanów się, co Cię zdenerwowało?
- Pomyśl, co by się stało, gdybyś […] nie dał się temu przybić.
- Zastanów się, jak zmienić myślenie o całym zdarzeniu. Czy było w nim coś pozytywnego
lub śmiesznego?
- Pomyśl, jak zaradzić sytuacji, spisując na kartce wszystkie działania, które mogą Ci pomóc.
- A teraz jeszcze raz poczuj swoje ciało.
- Jeśli czujesz gdzieś napięcie, wyobraź sobie, że kierujesz tam oddech, i rozluźnij mięśnie.
13
SCENARIUSZ 2
Temat: „Co mnie >>gniecie<<? Co to jest stres i jak sobie z nim radzić? Cz. 2”
Cele
- rozumienie pojęcia stresu,
- poznanie właściwych sposobów radzenia sobie ze stresem,
- uświadomienie sobie swoich mocnych stron.
Uczestnicy
Młodzież biorąca udział w programie
Czas trwania
45-60 minut
Warunki
Sala do zajęć – stoły i krzesła ustawione tak, aby uczestnicy mogli pracować w grupach.
Metody, techniki, formy
Metody aktywizujące uczestników - technika grup jednorodnych, rozmowa z ogółem uczestników
Praca grupowa, zbiorowa
Środki
Karty do ćwiczenia „Co nas łączy”, karty do ćwiczenia „Gdybym nie był człowiekiem...”,
karty do ćwiczenia „Problemy i zmaganie się z nimi”
Materiały
Długopisy, pisaki, taśma klejąca, kreda
Literatura
ANTHONY, T. Mitchel, Dlaczego? czyli Samobójstwo i inne zagrożenia wieku dorastania.
Warszawa, 1994, s. 206-209
CARSON, Robert C., BUCHTER, James N., MINEKA, Susan, Psychologia zaburzeń. Vol. 1.
Gdańsk, 2003, s. 195-207
HARTLEY, Mary. Dobry stres – przewodnik. Kielce, 2002. ISBN 83-7224-263-1
JELONKIEWICZ, Irena. Założenia i schemat programu poprawiającego radzenie sobie ze
stresem młodzieży. W: PROMOCJA zdrowia : w teorii i praktyce psychologicznej. Pod red.
Heleny Wrony-Polańskiej i Janusza Mastalskiego. Kraków, cop. 2009, s. 143-155
WOYNAROWSKA, Barbara. Edukacja zdrowotna : podręcznik akademicki. Współaut.
Alicja Długołęcka i in. Wyd. 1, dodr. Warszawa, 2008, s. 409-418, 440-441
14
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Część wstępna
Uczestnicy zajmują miejsca z podziałem na grupy.
Powitanie uczestników. Prowadzący podaje temat zajęć, mówi, że jest to drugie spotkanie
poświęcone zagadnieniu stresu i przypomina wypracowaną na poprzednich zajęciach „naszą
definicję stresu”.
Ćwiczenie integrujące „Co nas łączy?”
Prowadzący prosi, aby uczestnicy usiedli w takich grupach, jak na poprzednim spotkaniu -
wyznaczonych przez kolor opakowania wybranego cukierka. Prowadzący daje każdej grupie
karty do ćwiczenia i prosi, aby porozmawiali w grupach i ustalili, czy mają jakieś wspólne
cechy, zainteresowania itp. i zapisali na kartach to, co stwierdzili, że ich łączy (przynajmniej
trzy propozycje). Następnie przedstawiciel grupy (chętny lub poproszony przez
prowadzącego) prezentuje wszystkim, co napisali. Poprzez porównanie zapisów, jako
wniosek z ćwiczenia, okaże się, czy są cechy łączące wszystkie osoby (oprócz tej oczywistej,
że biorą udział w tych zajęciach).
Ćwiczenie twórcze (indywidualne) „Gdybym nie był człowiekiem...”
Cel – uświadomienie sobie swoich mocnych stron
Uczestnicy nadal siedzą w grupach. Prowadzący rozdaje karty do ćwiczenia. Uczestnicy mają
dokończyć zdanie „Gdybym nie była/był człowiekiem, byłabym/byłbym… ponieważ...”
Prowadzący wyjaśnia, że należy szukać pozytywnych cech wspólnych siebie i innego obiektu,
czegoś, z czym dana osoba siebie kojarzy. Można wybrać dowolny przedmiot, kwiat, owoc,
zwierzę, zjawisko atmosferyczne itd. Uczestnicy mogą przesunąć się tak, aby pozostali nie
widzieli, tego co napiszą. Po wypełnieniu uczestnicy zabiorą karty ze sobą.
Jako podsumowanie ćwiczenia prowadzący pyta uczestników, czy ćwiczenie było łatwe, czy
– trudne?
Część zasadnicza
Ćwiczenie twórcze (grupowe) „Problemy i zmaganie się z nimi”
Wypracowanie najpierw w grupach, a potem przez wszystkich uczestników opisu i rozwią-
zania problemu „Za dwa tygodnie masz egzamin z przedmiotu, którego nie lubisz.”
Każda grupa dostaje kartę do ćwiczenia „Problemy i zmaganie się z nimi”. Prowadzący
wyjaśnia, że każda grupa ma za zadanie opisać problem w tabeli „Za dwa tygodnie masz
egzamin z przedmiotu, którego nie lubisz.” wraz z propozycją jego rozwiązania („rozkładamy
problem na czynniki pierwsze”). Po wykonaniu ćwiczenia przedstawiciel każdej grupy ma
krótko podsumować na forum wyniki pracy grupy – opis problemu i proponowane
rozwiązania, zapisując je na tablicy w punktach lub przyklejając do tablicy wypełnioną tabelę.
Potem uczestnicy wyszukają elementy wspólne pracy wszystkich grup, ze szczególnym
uwzględnieniem rozwiązań. Powtarzające się propozycje rozwiązań prowadzący zapisuje na
tablicy.
15
Zaproponowanie właściwych sposobów radzenia sobie ze stresem.
Uczestnicy są nadal podzieleni na grupy. Prowadzący prosi, aby w grupach zaproponowali
inne sposoby walki ze stresem. Wyjaśnia, że teraz nie chodzi o stres egzaminacyjny, lecz o to
co robią, gdy znajdują się w stresie, aby sobie z nim poradzić. Ze zgłoszonych w grupach
propozycji uczestnicy wybierają dwie najlepsze i przedstawiciel grupy dopisuje je do listy na
tablicy.
Ogólna rozmowa o propozycjach. W jej podsumowaniu prowadzący dba, aby uwzględniono
różne sposoby, np.:
- pomyśleć, jakie znaczenie będzie miała ta sytuacja za pół roku, za dwa lata (dla racjonalnej
oceny znaczenia zdarzenia, które spowodowało stres), albo znaleźć dobrą stronę tej sytuacji,
lub - sposób rozwiązania problemu;
- dokonać wysiłku fizycznego (takiego, jak osoba lubi: jazda na rowerze, taniec, bieganie itp.) -
powoduje on, że w mózgu wydzielają się endorfiny, tzw. hormony szczęścia;
- podjąć próbę skupienia uwagi na czymś innym (jeśli jest to w danym momencie
dopuszczalne), np. przypomnieć sobie, co mnie ostatnio ucieszyło lub rozśmieszyło;
- jeżeli jesteśmy uprzedzeni o mającym nastąpić stresującym wydarzeniu – dobrze się
przygotować;
- poszukać wsparcia.
W podsumowaniu prowadzący stwierdza sam lub prowadzi uczestników do wyciągnięcia
wniosku, że najlepiej jest, gdy radzimy sobie ze stresem przez koncentrowanie się na
wykonaniu zadania: oceniamy sytuację, opracowujemy alternatywne rozwiązania, szukamy
kogoś, kto udzieli nam rady, wybieramy sposób działania i go podejmujemy, oraz
ewentualnie elastycznie reagujemy, gdy trzeba zmienić sposób działania.
Ewaluacja
„Ludziki”
Prowadzący na stoliku za sobą kładzie rysunki ludzików: jeden siedzi, jeden stoi z rękami
podniesionymi, jeden stoi z rękami opuszczonymi. Prowadzący prosi uczestników o udzie-
lenie odpowiedzi na pytanie: „Czy na dzisiejszych zajęciach dowiedziałam/łem się czegoś
nowego, co chciałabym/łbym wykorzystać na co dzień?” poprzez wybór odpowiedniego
ludzika (ludzik siedzący - coś wybrałam/łem, ale mało; ludzik z rękoma opuszczonymi –
niczego nie wybrałam/łem; ludzik z rękoma podniesionym – dużo dla siebie wybrałam/łem)
i położenie go, np. z lewej strony stolika. Prowadzący wyjaśnia, że jeśli ludzik jest za mało
wyrazisty, uczestniczka/uczestnik może dorysować drugą parę rąk opuszczonych – gdy nie
dowiedziała/dowiedział się niczego nowego; drugą parę rąk podniesionych – gdy bardzo dużo
się dowiedziała/dowiedział podczas spotkania.
17
Załączniki
Ćwiczenie „Co nas łączy?”
Zostaliście połączeni w grupę przypadkowo przez kolor opakowania cukierka, który
wybraliście. Zastanówcie się i zapiszcie, czy macie wspólne zainteresowania, cechy itp.-
przynajmniej trzy elementy, a następnie zaprezentujcie je pozostałym grupom.
18
Ćwiczenie „Gdybym nie był człowiekiem...”
Dokończ zdanie „Gdybym nie była/był człowiekiem, byłabym/byłbym… ponieważ
- umiem...
- jestem...
-...
Szukaj pozytywnych cech wspólnych siebie i czegoś innego. Możesz wybrać: zwierzę, kwiat,
owoc, inny przedmiot, zjawisko atmosferyczne itd.
19
Tabela „Problemy i zmaganie się z nimi” na przykładzie problemu
„Za dwa tygodnie masz egzamin z przedmiotu, którego nie lubisz.”
Co stanowi problem i z jakich elementów
się składa (emocje, myślenie, zachowanie,
reakcje organizmu)
- .....................................................................
-......................................................................
-......................................................................
-......................................................................
Rozwiązania problemu – co zrobić
- ................................................................
-.................................................................
-.................................................................
- ................................................................
Skutki problemu – do czego prowadzi
- ....................................................................
-.....................................................................
-.....................................................................
- ....................................................................
Rozwiązania - co powodują
- ................................................................
- ................................................................
- ................................................................
- ................................................................
20
SCENARIUSZ 3
Temat: „Co mnie >>gniecie<<? Co to jest stres i jak sobie z nim radzić? Cz. 3.”
Cele
- poznanie właściwych sposobów radzenia sobie ze stresem,
- odkrycie swoich mocnych stron.
Uczestnicy
Młodzież biorąca udział w programie
Czas trwania
45-60 minut
Warunki
Sala do zajęć - stoły i krzesła ustawione są tak, aby uczestnicy widzieli się nawzajem (np.
w kręgu, w podkowę), ale aby każdy mógł pracować indywidualnie.
Metody, techniki, formy
Indywidualne rozwiązywanie problemów przez uczestników, rozmowa z ogółem uczestników
Praca indywidualna, zbiorowa
Środki
Karty do ćwiczenia „Dlaczego lubię siebie?”, tabele do ćwiczenia „Jak dojść do ulicy Pogody
Ducha”, karty z tekstem „Modlitwy o pogodę ducha”
Materiały
Długopisy, pisaki
Literatura
ANTHONY, T. Mitchel, Dlaczego? czyli Samobójstwo i inne zagrożenia wieku dorastania.
Warszawa, 1994, s.164-168, 205
OSIATYŃSKI, WIKTOR. Alkoholizm : i grzech i choroba, i…. Warszawa, cop. 2007, s. 33
WOYDYŁŁO, Ewa. Rak duszy : o alkoholizmie. Kraków, 2009, s. 153-154
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Część wstępna
Powitanie uczestników. Prowadzący podaje temat zajęć i przypomina, że jest to ostatnie
z trzech spotkań poświęconych zagadnieniu stresu w ramach programu „Mój styl życia”.
21
Ćwiczenie integrujące „Wyprawa na wycieczkę”
Cel - integracja grupy, trening pamięci
Uczestnicy siedzą w kręgu, prowadzący wraz z nimi. Prowadzący wyjaśnia zasady zabawy
i zaczyna ją mówiąc: „Jadę na wycieczkę zabieram misia w teczkę”. Każdy kolejny uczestnik
powtarza propozycję poprzednika i dodaje swoją nową. Powinna powstać długa lista
przedmiotów zabranych na wycieczkę. Jeżeli uczestników jest wielu, prowadzący może
wprowadzić odmianę tego ćwiczenia: wszyscy uczestnicy powtarzają („chórem”) nazwy
wymienionych dotąd przedmiotów, każdy kolejny uczestnik sam dodaje tylko swoją
propozycję.
Ćwiczenie twórcze (indywidualne)
Cel – uświadomienie sobie swoich mocnych stron
Prowadzący rozdaje karty do ćwiczenia. Uczestnicy indywidualnie odpowiadają na pytanie
„Dlaczego lubię siebie?”. Każdy uczestnik zabiera wypełnioną kartę ze sobą.
Część zasadnicza
Rozmowa z ogółem uczestników na temat tego, czego nie można zmienić, a co można
w życiu zmienić. Rozmowa powinna prowadzić do wniosku, że nie można zmienić:
przeszłości, ludzi, niezależnych okoliczności, a można zmienić: poglądy i przekonania,
oczekiwania, przyjaciół, zależne od nas okoliczności.
Ćwiczenie twórcze (indywidualne) „Jak dojść do ulicy Pogody Ducha”
Prowadzący rozdaje przygotowane tabele i zachęca uczestników do zastanowienia się nad
konkretnymi rzeczami należącymi do wymienionych dziedzin, które wywołują w nich najwię-
cej frustracji i prosi, aby wpisali je w lewej tabeli. Następnie prosi, by zastanowili się i wpisali
w prawej kolumnie tabeli przykładowe źródła frustracji należące do dziedzin, w których do-
konanie zmian jest możliwe - za każdym razem jeden przykład (lub więcej – jeżeli uczestnicy
chcą).
Podsumowanie ćwiczenia: prowadzący pyta uczestników, czy zawsze wiadomo, co można,
a czego nie można zmienić? Mówi, że tę trudność ma nie tylko młodzież, ale także – ludzie
dorośli. O tym, że z tym problemem zmagali się już ludzie żyjący przed nami, świadczy
„Modlitwa o pogodę ducha”, choć nie wiadomo, czyjego jest autorstwa ani kiedy dokładnie
powstała. Prowadzący czyta tekst, a następnie daje uczestnikom karty z tekstem.
Podsumowanie
Rozmowa ze wszystkimi uczestnikami o tym, że w życiu więcej pogody ducha znajdą ci
ludzie, którzy umieją rozróżniać to, co należy zaakceptować, bo nie można tego zmienić,
i mają odwagę zmieniać to, co mogą zmienić. Droga do ulicy Pogody Ducha jest jednak
trudna. Trzeba stale jej szukać, to znaczy, że nie można przestać zabiegać o pogodę ducha.
22
Ewaluacja
„Puszka ocen”
Głosowanie przy pomocy kolorowych koralików. Prowadzący na stoliku za swoimi plecami
stawia puszkę i kładzie woreczek, każdemu uczestnikowi wręcza 3 koraliki: biały, czarny,
różowy. Prosi, aby do puszki wrzucili po 1 koraliku: jeśli zajęcia się nie podobały - czarny,
jeśli zajęcia się podobały - biały, jeśli zajęcia były takie sobie - różowy. Prosi, aby pozostałe
koraliki odłożyli do woreczka.
23
Załączniki
Ćwiczenie „Dlaczego lubię siebie?”
Zastanów się i zapisz przynajmniej 3 odpowiedzi.
Lubię siebie, bo jestem...
Lubię siebie, bo potrafię...
Lubię siebie, ponieważ...
Czy inni mnie lubią? Dlaczego?
24
„Jak dojść do ulicy Pogody Ducha”
Nie można zmienić – trzeba
zaakceptować
Można zmienić
Przeszłość Własne poglądy i przekonania, oczekiwania
Ludzie Wybór przyjaciół, dobór towarzystwa
Niezależne okoliczności Zależne od nas okoliczności
25
„Modlitwę” napisał aleksandryjski mędrzec Orygenes lub cesarz rzymski Marek Aureliusz,
lub św. Augustyn, lub w 1943 r. protestancki teolog Reinhold Niebuhr. Jest wykorzystywana
przez ruchy abstynenckie.
„Modlitwa o pogodę ducha”
Boże, użycz mi pogody ducha,
abym godził się z tym, czego nie mogę zmienić,
odwagi,
abym zmieniał to, co mogę zmienić,
i mądrości,
aby potrafił odróżnić jedno od drugiego.
26
SCENARIUSZ 4 współautor Alicja Pilc-Zdziabek
Temat „Czy wygląd jest miarą wartości człowieka?”
Cele:
- zrozumienie, że wygląd nie jest miarą wartości człowieka,
- dostrzeżenie, iż świat zamieszkany przez identycznie wyglądających ludzi byłby
zubożały,
- odkrycie swoich mocnych stron.
Uczestnicy
Młodzież w wieku 15-16 lat
Czas trwania
45-60 minut
Warunki
Sala do zajęć - stoły i krzesła ustawione tak, aby każdy uczestnik mógł się swobodnie poruszać
po sali. Powinno być możliwe niewielkie przesunięcie stołów tak, aby uczestnicy mogli
pracować w trzech grupach.
Metody, techniki, formy
Metody aktywizujące uczestników - burza mózgów, rozmowa z ogółem uczestników
Praca indywidualna, grupowa, zbiorowa
Środki
Karty do ćwiczenia „Co jest dla mnie ważne - cegiełki”
Fragmenty książki
LACHOWICZ, Wanda: Przeklinam cię, ciało. Wyd. 2. Wrocław, 2005, s. 12, 15, 16-17, 21,
23-24, 27
Środki graficzne:
Zdjęcia Henryki Krzywonos i Stephena Hawkinga
Kserokopie reprodukcji dzieł sztuki ukazujące piękno kobiecego ciała poprzez wieki (część
z nich z podaniem wymiarów ciał)
Materiały
Długopisy
Literatura:
BRYTEK-MATERA, Anna. Obraz ciała – obraz siebie : wizerunek własnego ciała w ujęciu
psychospołecznym. Warszawa, 2008, s. 34-39
CIEŚLIŃSKI, Piotr. Podróże w czasie – a jednak możliwe?. GAZETA Wyborcza. 2010,
nr 104, s. 16
27
DRZEWIECKI, Maciej, KUBICKI, Grzegorz, Mama. Panią to masz na ulicy. GAZETA
Wyborcza. 2009, nr 120, dod. Wysokie Obcasy nr 21, s. 16-26
DULKOWSKI, Konrad, Ideały piękna: tłusta Wenus, masywna Afrodyta i smukła Twiggy.
DZIENNIK (Wyd. 2). 2006, nr 20, s. 30-31
HAWKING, Stephen. Wszechświat w skorupce orzecha. Poznań, cop. 2002, s. VI
KRZYWONOS-STRYCHARSKA, Henryka. Ludziom bywa pod górkę. Rozm. Bożena
Aksamit. GAZETA Wyborcza. 2011, nr 126, s. 25
OKRASZEWSKI, Kazimierz, RAKOWIECKA, Barbara, SZMIDT, Krzysztof J. Porządek
i przygoda : lekcje twórczości. Cz. 2. Wyd. 2 zm. Warszawa, 1996. s.100-102
PERNOUD, Régine. Kobieta w czasach katedr. Warszawa,1990, il. 24
SIERADZKA, Anna. Żony modne : historia mody kobiecej od starożytności do współczes-
ności. Warszawa,1993, s. 145, 147
SZCZUKA, Kazimiera. Kobieta, która wstrzymała tramwaje : laudacja dla Henryki
Krzywanos – Polki dwudziestolecia. GAZETA Wyborcza. 2009, nr 145, s. 19
SZTUKA świata. T. 2. Aut. wyd. pol. Witold Dobrowolski i in. ; wyd. pol. przygot. zespół
Anna Lewicka-Morawska i in. ; pod kier. Przemysława Trzeciaka. Warszawa,1990, s. 104,
111, 252-253
SZTUKA świata. T. 4. Aut. wyd. hisz. José Pijoan, Jeannine Auboyer, Janette Ostier ; aut.
tekstów pol. Marek Machowski, Natalia Świdzińska, Przemysław Trzeciak. Warszawa, cop.
1990, s. 54-55
SZTUKA świata. T. 5. Aut. wyd. oryg. Luciano Berti, Marco Rosci ; aut. tekstów pol.
Przemysław Trzeciak. Warszawa, cop. 1992, s. 232-233
SZTUKA świata. T. 6. Aut. oryg. hisz. José Pijoan oraz Julián Gállego i in. ; aut. tekstów pol.
Przemysław Trzeciak ; wyd. pol. przygot. zespół Anna Lewicka-Morawska i in. Warszawa,
1991, s.66
SZTUKA świata. T. 7. Aut. rozdz. Barok w Hiszpanii Julián Gállego, Gudiol Ricart ; aut.
tekstów pol. Tadeusz Chrzanowski i in. Warszawa, 1994, s. 104-105
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Część wstępna
Powitanie uczestników. Podanie tematu zajęć.
Ćwiczenie integrujące
Polecenie do ćwiczenia: na środek sali wychodzą osoby, które uważają, że spełniają podane
przez prowadzącego kryterium, witają się przez podanie ręki lub ukłon z innymi osobami, nic
nie mówią i wracają na swoje miejsce.
Propozycje wywołań:
wszystkie osoby, które mają niebieskie oczy
zielone
28
brązowe
czarne
wszystkie osoby wysokie
niskie
wszystkie osoby, które mają długie włosy.
Celem ćwiczenia ma być zarówno integracja grupy, jak i ukazanie, że każdy może należeć
jednocześnie do różnych grup ze względu na wygląd, a w konsekwencji, że wygląd nie ma tak
wielkiego znaczenia. Przy czym w wywołaniach nie może być kategorii typu gruby/szczupły
i nie wolno oceniać decyzji uczestnika przyłączenia się do którejś grupy.
Uwaga – może się zdarzyć, że któryś z uczestników nie miał szansy przywitać się ani razu –
prowadzący powinien dodać kryterium, do którego taka uczestniczka/uczestnik pasuje.
Gdy uczestnicy już się „przywitali” prowadzący zadaje pytania typu: co by było, gdyby
wszyscy byli na przykład blondynami lub mieli brązowe oczy? W posumowaniu rozmowy
powinien paść wniosek, że gdyby wszyscy byli blondynami lub mieli brązowe oczy, świat
straciłby wiele ze swojego kolorytu; że właśnie to, iż jesteśmy tak różni, jest najbardziej
pociągające.
Ćwiczenie twórcze - indywidualne wypełnienie cegiełek „Co jest dla mnie ważne”
Ćwiczenie „Co jest dla mnie ważne - cegiełki”, w których uczestniczka/uczestnik krótko
odpowiada na pytania:
„Kto jest dla mnie ważny?; Co umiem?; W czym chciałabym/łbym być dobra/dobry?
(z pominięciem przedmiotów nauczania); Co lubię robić w wolnym czasie?”.
Uczestnicy odpowiadają pisemnie na przygotowanych arkuszach i zostawiają swoje „cegiełki”
dla siebie, prowadzący prosi jedynie, aby pod koniec spotkania jeszcze raz na nie spojrzeli.
Część zasadnicza
Zaprezentowanie obrazów, rzeźb i fotografii ukazujących zmiany kanonu piękna kobiecego
ciała, aby pokazać, że jest on uwarunkowany kulturowo.
Rozmowa z ogółem uczestników: co wiecie na temat Henryki Krzywonos, potem Stephena
Hawkinga, Prowadzący kieruje rozmową, jeśli uczestnicy nic nie powiedzą, prowadzący sam
mówi o dokonaniach tych osób, a potem pokazuje ich zdjęcia. Rozmowa zmierza do
następującego wniosku: nawet ciało niezbyt piękne lub niepełnosprawne nie jest przeszkodą
dla „silnego ducha”.
Prowadzący prosi uczestników, aby przez podniesienie rąk pokazali, czy wybrane przez nich
osoby ważne (umieszczone w pierwszej cegiełce) mogą być współcześnie uznane za piękne,
ale uczestnicy nie mają mówić, kogo wpisali. Odbywa się głosowanie. Prowadzący mówi:
„Proszę o podniesienie ręki uczestników, którzy uważają, że wybrane przez nich osoby ważne
mają piękne ciało; proszę o podniesienie ręki uczestników, którzy uważają, że wybrane przez
nich osoby ważne nie mają pięknych ciał według współczesnego wzorca piękna”.
Prowadzący liczy i zapisuje głosy na tablicy, aby uczestnicy mogli porównać wyniki.
Podsumowanie na temat znanych osób, które nie imponują wyglądem, ale bardzo pomogły
innym osobom lub wniosły wkład w rozwój jakiejś dziedziny.
29
Prowadzący dzieli uczestników na trzy grupy i prosi uczestników o odpowiednie przesunięcie
stołów. Każdej z grup prowadzący daje kartki z jednym pytaniem wraz z wybranymi
fragmentami tekstu książki.
I grupa
Czy bohaterka tekstu zaczęła wyglądać lepiej, czy lepiej się czuła? Zaproponujcie jej
konstruktywne sposoby zmiany samopoczucia.
II grupa
Czy bohaterka tekstu zyskała aprobatę otoczenia? Zaproponujcie jej sposoby zyskania apro-
baty rodziny i nauczycieli.
III grupa:
Czy bohaterka tekstu wybrała właściwe sposoby zmiany wyglądu? Zaproponujcie jej racjo-
nalne sposoby zmiany wyglądu.
Prowadzący czyta uczestnikom tekst do ćwiczenia.
Jeśli jest to potrzebne, prowadzący przypomina zasady techniki „burzy mózgów”.
Prowadzący prosi, aby w grupach techniką burzy mózgów znaleźli rozwiązanie podanego
problemu (z rozwiązań wygenerowanych przez grupę należy wybrać dwa najlepsze i je
uzasadnić). Po upływie około 15 minut prowadzący prosi, żeby przedstawiciel każdej z grup
odpowiedział na zadane grupie pytanie. Odpowiedź z uzasadnieniem.
Podsumowanie
Prowadzący mówi: „Po wspólnej rozmowie i dyskusji chciałbym usłyszeć Wasze wnioski,
czy wyniszczanie własnego ciała jest właściwym sposobem osiągnięcia celu?; Czy uważacie,
iż powinno się chcieć zmieniać swój wygląd, czy - zaakceptować siebie?”.
Podsumowanie całości zajęć.
Prowadzący prosi uczestników, aby jeszcze raz spojrzeli na swoje „cegiełki” i odpowiedzieli,
o co warto zabiegać - o wygląd czy o inne wartości (powinno paść stwierdzenie: chociaż
należy dbać o swój wygląd, nie jest on najważniejszy w życiu). Prowadzący opowiada krótko
o książce zachęcając uczestników do przeczytania całości.
Na końcu prowadzący prosi, aby uczestnicy w „Dzienniku udanych działań” przez tydzień
zapisywali, ile czasu codziennie poświęcili działaniom na rzecz rodziny i żeby przynieśli
„Dzienniki” na następne zajęcia.
Ewaluacja
Kwiatek ewaluacyjny: treści, klimat, organizacja, prowadzący
Środek kwiatka – średnia ocena zajęć (również wyrażona za pomocą koloru)
Ustalenie kolorów
Czarny – nie podobało mi się
Zielony lub niebieski – podobało mi się
Czerwony – bardzo mi się podobało
Pożegnanie uczestników z poleceniem, aby wychodząc odkładali na stół prowadzącego kartki
z wypełnionym kwiatkiem ewaluacyjnym, tak aby rysunek nie był widoczny.
31
Załączniki
Ćwiczenie „Co jest dla mnie ważne – cegiełki”
Kserokopie reprodukcji dzieł sztuki (środki graficzne do lekcji) zamieszczone są na końcu
programu.
Kto jest dla mnie ważny?
- ..............................................................................
- ..............................................................................
Co umiem?
- ..............................................................................
- ..............................................................................
W czym chciałabym/łbym być dobra/dobry?
(z pominięciem przedmiotów nauczania)
- ..............................................................................
- ..............................................................................
Co lubię robić w wolnym czasie?
- ..............................................................................
- ..............................................................................
32
Polecenia dla grup:
I. grupa
Czy bohaterka tekstu zaczęła wyglądać lepiej, czy lepiej się czuła? Zaproponujcie jej
konstruktywne sposoby zmiany samopoczucia.
II. grupa
Czy bohaterka tekstu zyskała aprobatę otoczenia? Zaproponujcie jej sposoby zyskania apro-
baty rodziny i nauczycieli.
III. grupa
Czy bohaterka tekstu wybrała właściwe sposoby zmiany wyglądu? Zaproponujcie jej racjo-
nalne sposoby zmiany wyglądu.
33
Papierosy stały się moją obsesją. Kiedy się pali, nie trzeba jeść. Żeby mało jeść, trzeba dużo palić. Więc za
kieszonkowe i za pieniądze na śniadanie kupuje dwie paczki ekstra mocnych. Palce mam żółte od tytoniu, włosy
śmierdzą mi dymem, muszę je codziennie myć. Trudno, kiedyś i tak ogolę się na łyso…
Teraz wydaję walkę swojemu ciału na poważnie: żadnych wędlin, mięsa, ziemniaków, tylko sok z marchwi,
sałata i oczywiście papierosy. Jedzenie chowam do torebki, a jak wychodzę z domu, wyrzucam do śmietnika.
Od dzisiaj włączam ćwiczenia: dwie godziny skłonów i przysiadów. Jestem zlana potem, bo to cholerny
wysiłek, jeśli się nie je normalnie. Ale nie poddaję się. Potem kąpiel w gorącej wodzie – ile wytrzymam.
Podobno woda wyciąga. Nie mam siły się uczyć, olewam to, tróje dostaję bez wysiłku.
[…]
Wieczorem wchodzę na wagę i – dwa kilogramy mniej. No, nareszcie ruszyłaś, moja kochana. Podnoszę wagę
do góry jak symbol zwycięstwa i daję jej całusa. Ten sukces mnie uskrzydla. Jeszcze tydzień, dwa i moje
marzenia się spełnią. Będę miała wystające kości policzkowe, szczupłe nogi i ramiona. Już oglądałam w sklepie
dżinsy rozmiar 36 – na razie nie mogę się w nich dopiąć, ale lada dzień, kto wie?
[…]
Głód, papierosy i hormony powodują, że staję się coraz bardziej agresywna. Krzyczę, robię awantury. W ten
sposób próbuję wymusić na matce to, czego chcę. A chce przede wszystkim pieniędzy na soki, witaminy
w tabletkach i nowe dżinsy, które są tuż-tuż.
Zaczynają mi się psuć zęby, boję się dentysty, więc za żadne skarby nie pójdę. Łykam tabletki przeciwbólowe,
ale nie tylko. Codziennie kupuje kartonik leku na zaparcia. Można go dostać bez recepty. Na przerwie zjadam
połowę, resztę w domu. Czasami w trakcie lekcji muszę biec do toalety. Wieczorem spędzam w niej sporo czasu.
Kiedy kładę się spać, całkowicie oczyszczona po wymiotach i wypróżnieniu, mam wrażenie, że frunę lekka jak
motyl gdzieś ku słońcu, coraz wyżej. I nagle spadam, opalone skrzydła nie są w stanie mnie utrzymać.
Budzę się, już ranek. Trzeba iść do szkoły, ale ja nie mam siły. Bolą mnie wszystkie kości, jestem słaba, każdy
ruch sprawia mi ból. […]
Ciągle jest mi zimno, to podobno efekt spadku wagi, tak piszą w tej książce. Noszę dwie bluzy i dwa
podkoszulki, żeby nie było widać jak schudłam. […]
Wypadają mi włosy, przeczytałam, że to też wina odchudzania. Co tam, na wszystko jest sposób. Zawsze
chciałam być łysa, więc nie ma problemu. Obcinam się prawie do gołej skóry. [...]
[…] W szkole idzie mi coraz gorzej. Nie mam siły się uczyć, ciągle myślę o jedzeniu. Jak tylko się najem,
kończę w klozecie. I tak w kółko. Z trudem zdaję do drugiej licealnej.
[…]
[…] Matka i ojczym śpią […]. Nienawidzę kiedy czulą się do siebie, a moja siostra, która już chodzi, wdrapuje
się do nich na kolana. Chciałbym zająć jej miejsce. Przecież tak kiedyś było…
Coraz więcej we mnie agresji, potrafię kopnąć psa, wyrwać dzieciakowi z ręki loda i rzucić na ziemię, lubię,
jak ktoś przeze mnie cierpi. Odpłacam za mój ból. Kiedyś na imprezie przypalam sobie rękę papierosem.
Matka szaleje, znowu prowadza mnie po lekarzach. Dzisiaj idziemy na gastroskopię. Pan doktor jest miły, bo
uprzedzony o moim charakterku. Wpychają mi do gardła sondę. Dławię się i wymiotuję. Przy okazji doktorek
sprawdza, czy nie mam nakłuć na rękach. Nie jestem taką idiotką, poza tym cholernie boję się zastrzyków. Na
szczęście wymyślono inne sposoby, żeby poprawić sobie nastrój...
Wrzodów nie mam, ale wyniki wychodzą kiepskie, podobno śluzówka jest mocno wyniszczona ciągłymi
wymiotami.
Teraz moja uparta matka nalega jeszcze na badanie gęstości kości. Pan doktor, już nie taki miły, po badaniach
zaczyna na mnie wrzeszczeć:
- Jeszcze trochę poeksperymentujesz ze swoim zdrowiem, jeszcze rok albo dwa takiej anoreksji i się po prostu
połamiesz!
Ciągnie mnie do planszy, pokazuje, że mój kościec już przypomina kościec siedemdziesięcioletniej staruszki.
- Dlaczego nie szanujesz swojego życia, dlaczego tak go nienawidzisz? Jeśli jest złe, to staraj się je zmienić.
Niszcząc siebie, niszczysz wszystko dookoła, a niczego nie budujesz!
Mówi, żebym przyszła do niego na dyżur do hospicjum. Właśnie umiera jedna anorektyczka.
LACHOWICZ, Wanda. Przeklinam cię, ciało. Wyd. 2. Wrocław, 2005, s. 12, 15, 16-17, 21, 23-24, 27
34
Scenariusz 5
Temat „Czy rodzice rozumieją swoje dzieci, czy dzieci rozumieją rodziców?”
Cele
- zrozumienie, że dobre relacje w rodzinie zależą również od uczestnika,
- odkrycie, że rodzice mają prawo do innej oceny danego zdarzenia niż dzieci.
Uczestnicy
Młodzież biorąca udział w programie
Czas trwania
45-60 minut
Warunki
Sala do zajęć, ustawienie stołów powinno umożliwiać pracę w czterech grupach i poruszanie
się uczestników po sali.
Metody, techniki, formy
Metody aktywizujące uczestników - burza mózgów, rozmowa z ogółem uczestników
Praca indywidualna, grupowa, zbiorowa
Środki
„Dzienniki udanych działań”
Karty do ćwiczenia „Moja rodzina i ja”
Fragmenty książki
LACHOWICZ, Wanda: Przeklinam cię, ciało. Wyd. 2. Wrocław, 2005, s. 26, 29, 31-32, 33,
40, 55-56, 85, 122-123, 149
Środki graficzne – karty do ćwiczenia „Herb”
Materiały
Kartki, długopisy, kolorowe kredki lub pisaki, taśma klejąca
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Część wstępna
Uczestnicy zajmują miejsca przy stołach – samorzutny podział uczestników na cztery grupy.
Powitanie uczestników. Prowadzący podaje temat zajęć.
35
Ćwiczenie integrujące „Rodzina idealna”
Uczestnicy najpierw w grupach, a potem wspólnie budują idealną rodzinę – proponują jej
członków i jej cechy.
Prowadzący podaje temat ćwiczenia – prosi, aby uczestnicy wymieniali cechy idealnej
rodziny i zapisuje propozycje na tablicy. Następnie w rozmowie z ogółem uczestników
nastąpi wybór najważniejszych cech (wśród innych cech na tablicy w nawiązaniu do
spotkania o stresie powinien pojawić się zapis, że w idealnej rodzinie wszystkie osoby
wspierają się nawzajem, nawet jeśli dzieci są już dorosłe mogą spodziewać się od rodziców
rady w rozwiązaniu swoich problemów, a rodzice mają prawo udzielać rad).
Jako podsumowanie ćwiczenia prowadzący prosi, aby uczestnicy indywidualnie dokonali
w swoich „Dziennikach udanych działań” obliczenia, ile czasu poświęcili w poprzednim
tygodniu swojej rodzinie.
Ćwiczenie twórcze „Herb”
Prowadzący rozdaje karty do ćwiczenia i prosi, aby uczestnicy w grupach narysowali na
tarczy herb „rodziny idealnej”. Wyjaśnia, że tarczę herbową można dzielić na części, jeśli
członkowie grupy chcą przedstawić więcej niż jeden element graficzny. Po skończeniu
rysunków prowadzący zbiera karty i wiesza je na tablicy, aby uczestnicy mogli zobaczyć
wszystkie herby. Omówienie, co oznaczają poszczególne herby, symbole na nich.
Część zasadnicza
Ćwiczenie ma uczyć spojrzenia na daną sytuację także oczami drugiej osoby, zwłaszcza tego,
że rodzice mają prawo do innej oceny danego zdarzenia niż dzieci.
Prowadzący daje każdej grupie przygotowane na kartkach pytania i tekst do ćwiczenia i prosi,
aby w grupach techniką burzy mózgów uczestnicy znaleźli rozwiązanie podanego problemu
(z rozwiązań wygenerowanych przez grupę należy wybrać najlepsze i je uzasadnić).
Uczestnicy pracują w tych samych grupach co dotąd, z tym że dwie grupy wykonują to samo
ćwiczenie, a potem każda prezentuje swoje wyniki - zbieramy na forum uczestników
odpowiedzi na dwa pytania. Prowadzący przypomina, że na poprzednich zajęciach czytaliśmy
wspomnienia dziewczyny chorej na anoreksję i mówi, że wybrany na dzisiejsze spotkanie
tekst dotyczy tej samej bohaterki.
Polecenia dla grup:
I. grupa
Po przeczytaniu fragmentu tekstu odpowiedzcie na podane pytania:
Co sądzicie na temat matki bohaterki i podejmowanych działań? Czym są spowodowane? Co
pomyślałaby bohaterka (o matce, o sobie), gdyby matka rzeczywiście przestała jej pomagać?
Jak bohaterka by się poczuła w takiej sytuacji?
II. grupa
Po przeczytaniu fragmentów tekstu odpowiedzcie na pytania:
Co sądzicie na temat matki bohaterki? Jesteś matką/ojcem bohaterki chorej na anoreksję – jak
byś zareagowała/ł (uczucia, rady dla córki)? Jakie działania są według Was właściwe w takiej
sytuacji?
Prowadzący czyta uczestnikom tekst do ćwiczenia.
Po około 10 minutach pracy w grupach prowadzący prosi przedstawicieli grup
o przedstawienie uczestnikom wybranych odpowiedzi. Następuje porównanie odpowiedzi
36
grup. Zapisywanie wniosków na tablicy przez prowadzącego lub ewentualnie przez
uczestników wydelegowanych przez grupy.
Rozmowa podsumowująca ćwiczenie, w której dobrze byłoby, gdyby uczestnicy doszli do
wniosku, że - wbrew opinii bohaterki - matce na niej zależy. A także, że rodzice nie są
cudotwórcami i matka nie mogła zatrzymać ojca wbrew jego woli. Jeśli wniosek nie padnie
z sali prowadzący, pyta uczestników o to wprost.
Podsumowanie zajęć
Ćwiczenie twórcze (indywidualne) „Moja rodzina i ja”
Prowadzący rozdaje przygotowane karty do ćwiczenia. Uczestnicy pisemnie odpowiadają
sobie na pytania: „Co najbardziej cenię u swoich rodziców (opiekunów)?”, „Co mogę zmienić
w swoim zachowaniu, aby łatwiej było mi rozmawiać z rodzicami (opiekunami)?”.
Uczestnicy zabierają wypełnione karty ze sobą.
Zadanie domowe
Prowadzący rozdaje przygotowaną „Tabelę zajęć” związanych ze zdrowym stylem życia
i prosi, by uczestnicy wpisali, ile czasu poświęcają codziennie i w sumie w tygodniu danemu
zajęciu. Prosi też, aby na następne spotkanie przynieśli swoje „Dzienniki udanych działań”.
Jednocześnie rozdaje karty do ewaluacji „Poziom zadowolenia”. Prowadzący wyjaśnia, że na
osi uczestnicy mają zaznaczyć poziom swojego zadowolenia ze spotkania i prosi, aby
uczestnicy wychodząc położyli je na jego stole czystą stroną do góry.
Ewaluacja
„Pomiar zadowolenia”
Proszę dokonaj pomiaru swojego zadowolenia z zajęć i zaznacz odpowiedni punkt na osi.
-10 -5 0 5 10
37
Załączniki
Ćwiczenie „Herb”
Narysujcie wspólnie herb „rodziny idealnej”. Tarczę można podzielić, jeśli potrzebny jest
więcej niż jeden symbol.
38
Polecenia dla grup:
I. grupa
Po przeczytaniu fragmentu tekstu odpowiedzcie na podane pytania:
Co sądzicie na temat matki bohaterki i podejmowanych działań? Czym są spowodowane? Co
pomyślałaby bohaterka (o matce, o sobie), gdyby matka rzeczywiście przestała jej pomagać?
Jak bohaterka by się poczuła w takiej sytuacji?
II. grupa
Po przeczytaniu fragmentów tekstu odpowiedzcie na pytania:
Co sądzicie na temat matki bohaterki? Jesteś matką/ojcem bohaterki chorej na anoreksję – jak
byś zareagowała/ł (uczucia, rady dla córki)? Jakie działania są według Was właściwe w takiej
sytuacji?
39
[...] Nie potrzebuję domu, w którym w szczęśliwą rodzinę bawi się moja matka z ojczymem i ich bachorem.
Ojciec mnie nie zaprasza, od kiedy powiedziałam, że prawa rodzicielskie może egzekwować wyłącznie wobec
psa małżonki. Ja go skreślam! Alimenty przychodzą pocztą i mam święty spokój.
[...] Matka od razu, na dzień dobry zaczyna beczeć. Jak ja nienawidzę tej jej słabości, nie znoszę tego mówienia:
„Kocham cię, córeczko, mimo wszystko”. Niech powie wprost: Nienawidzę cię, nie mogę z tobą wytrzymać.
Zawiodłam się”. A nie tylko rozpacz, że jestem chuda, że ginę. [...]
[...] Nie wiedziałam, że mamy taki humanitarny system oświatowy, ale moja mamuśka potrafi wszystko
wydeptać, nawet specjalne ulgi.
Nienawidzę, kiedy płaszczy się przed belframi, prosi o szansę, bo ginę, a jednocześnie skwapliwie z tego
korzystam. Taka już jestem, bezwzględna i podła, ale ja po prostu wyrównuję rachunki. Niech mi odpłacą, za
wszystko: za zmarnowane dzieciństwo, za tatusia, któremu tak naprawdę zwisam i powiewam, za mamusię, żeby
jej się nie przewróciło w głowie z tego jej nowego rodzinnego szczęścia. [...]
[...] Nienawidzę tego załamującego się głosu, biadolenia, pytań: „Dlaczego mi to robisz, za co mnie karzesz?
Przecież jestem z tobą i cię kocham”. Niechby raz powiedziała, co myśli naprawdę: „Nienawidzę cię, suko,
wynoś się z mojego życia, kto ci dał prawo, by mnie niszczyć?”. Ale ona tak nie powie. Będzie łkać, prosić
o litość, mówić, że każdy człowiek ma swój krzyż. Nie wyrzuci mnie z domu ze strachu, co powiedzą sąsiedzi
i nauczyciele. Jest przecież oddaną i odpowiedzialną matką.
Dziwny sposób czerpania satysfakcji z miłości macierzyńskiej – na pewno nie byłoby mnie na to stać. [...]
[...] Moja rodzicielka bardzo się przejęła programem ratowania, który proponuje pani psycholog. Prowadzi
specjalny zeszyt – rodzaj dziennika. [...]
Podkradam więc i czytam te jej smętne brednie: [...]
Piątek.
Dzisiaj córka natychmiast podarła przekaz, który zostawił listonosz. Dobrze, że udało mi się uratować chociaż
pieniądze. Ma żal do ojca, chyba za nim tęskni. Nie chce zrozumieć, że nie byłam w stanie zapobiec rozpadowi
naszego małżeństwa. Może kiedy będzie starsza i sama założy rodzinę będzie myślała inaczej. [...]
[...] Zjadam kolację, jak Pan Bóg przykazał, i nawet mi smakuje, może dlatego, że przy stole siedzę tylko
z matką. Patrzę na nią i widzę, jak bardzo się przez ten rok postarzała. Ma już tak dużo siwych włosów. Ręce jej
się trzęsą, wiem, że ma do mnie żal, ale nie może zrozumieć, że ja nie potrafię jej kochać. Nie potrzebuję
miłości, a tym bardziej litości. [...]
[…] Leczenie anorektyków opiera się na pracy z całą rodziną, a nie tylko z tym, kto jest chory. [...] W Z. i in-
nych szpitalach, gdzie leżą tacy jak my, odbywa się to poprzez ściąganie całej rodziny na rozmowy z lekarzami
i psychologami.
Niestety, w moim przypadku jest to skomplikowane, trwają więc spory i dyskusje, czy rodziną jest dla mnie
mój ojciec, który nie ma ograniczonych praw rodzicielskich i deklaruje chęć współpracy z lekarzami, czy mój
ojczym, któremu ja oczywiście latam i powiewam. Wychodzi na to że jednak on. Jest za dobrze wychowany,
żeby powiedzieć lekarzom, co tak naprawdę o mnie myśli i że nie ma ochoty na żadne wizyty w szpitalu. […] […]
Matka jak zwykle płacze, mówi, że starała się żebym miała szczęśliwe dzieciństwo, czuwała nade mną,
kochała i kocha. Nie rozumie, dlaczego uparłam się żeby zniszczyć swoje zdrowie odchudzaniem. Mówi, że
zwlekała z leczeniem tak długo, bo sądziła, że wreszcie sama zrozumiem, że to droga donikąd. Niestety, ostatnio
coraz trudniej było nam się porozumieć, nie chciałam też korzystać z pomocy psychologa. Okazała się w końcu
bezradna wobec tego problemu i chociaż było jej bardzo ciężko, wspólnie z moim ojcem podjęła decyzję
o leczeniu w szpitalu. […]
[...] Jak się spodziewałam, matka załatwiła to, co niemożliwe, w ekspresowym tempie. Za dwa dni mam się
zgłosić w szkole i w internacie. [...]
[...] – Gotowi są zaliczyć ci rok, jeżeli zdasz trzy egzaminy: z chemii, matematyki i niemieckiego. Dali ci taką
szansę.
Powstrzymuję się, żeby nie wykrzyczeć, że nikt mi niczego nie dał, to ona dla mnie znowu coś wyżebrała,
wypłakała, załatwiła. [...]
- [...] Mam pretensje, że nie zatrzymała ojca, są przecież jakieś babskie sztuczki – uzasadniam opinię
o matce. – Mogła mu wybaczyć ten romans, a ona nie, od razu czarna rozpacz, nie daruję i do widzenia.
- Może ojciec nie dał jej szansy? A jeśli po tym, co się stało, nie potrafiła mu już zaufać? – pani doktor stara
się kontrować moje oskarżenia.
- Ciągle ona i ona. A ja? – Znowu chce mi się płakać. [...]
LACHOWICZ, Wanda. Przeklinam cię, ciało. Wyd. 2. Wrocław, 2005, s. 26, 29, 31-32, 33, 40, 55-56, 85, 122-123, 149
40
TABELA ZAJĘĆ
Czynności Ilość czasu poświęconego na
czynności wg dni tygodnia
suma
czasu
1 2 3 4 5 6 7
Higiena osobista
Sen
posiłki (zakupy, przygotowywanie,
konsumpcja)
sprzątanie
oglądanie telewizji, korzystanie
z komputera
czytanie książek
zajęcia ruchowe w hali
przebywanie na świeżym powietrzu
badania profilaktyczne, wizyta u lekarza
inne (jakie?) ............................................
..................................................................
41
Ćwiczenie „Moja rodzina i ja”
Zastanów się i odpowiedz sobie na pytania (zapisz przynajmniej dwie propozycje odpowiedzi).
Co najbardziej cenię u swoich rodziców (opiekunów)?
Co mogę zmienić w swoim zachowaniu, aby łatwiej było mi rozmawiać z rodzicami
(opiekunami)?
42
Scenariusz 6
Temat „Jak dbać o zdrowie?”
Cele
- poznanie pojęcia stylu życia,
- poznanie składników stylu życia, które są dobre, a które - szkodliwe dla zdrowia,
- zrozumienie znaczenia zdrowego stylu życia,
- zrozumienie, że ciało ma pewne uwarunkowania - ludzie mają różne figury i wymiary,
a każdy jest odpowiedzialny za dbałość o własne ciało,
- poznanie metody oceny prawidłowości masy ciała człowieka.
Uczestnicy
Młodzież biorąca udział w programie
Czas trwania
45-60 minut
Warunki
Na początku zajęć krzesła w sali ustawione są do ćwiczenia w kręgu, ustawienie stołów w sali
powinno umożliwić późniejszą pracę w grupach oraz swobodne poruszanie się uczestników
po sali.
Metody, techniki, formy
Miniwykład
Metody aktywizujące uczestników - tworzenie plakatu, rozmowa z ogółem uczestników
Praca indywidualna, grupowa, zbiorowa
Środki
Karty do ćwiczenia „Hobby”
Kserokopie piramidy zdrowego żywienia wg Instytutu Żywności i Żywienia oraz piramidy
diety śródziemnomorskiej
„Tabele zajęć”
„Dzienniki udanych działań”
Materiały
Karty papieru do wykonania plakatów, długopisy lub pisaki, taśma klejąca
Literatura
BRYTEK-MATERA, Anna. Obraz ciała – obraz siebie : wizerunek własnego ciała w ujęciu
psychospołecznym. Warszawa, 2008. ISBN 978-83-7251-939-9
DOROSZEWICZ, Krystyna. Seksizm kobiet i ich przekonania na temat wyglądu a media. W:
PRZEKONANIA w życiu jednostek, grup, społeczności / red. nauk. Aleksandra Cisłak,
Kamil Henne, Krystyna Skarżyńska. Warszawa, 2009, s. 171-186
43
KOCHANEGO ciała za dużo. CHARAKTERY. 2011, nr 6, s. 8
KRZEMIONKA, Dorota. ODważ się żyć. CHARAKTERY. 2011, nr 6, s. 14-23
MAŁKOWSKA-SZKUTNIK, Agnieszka, MAZUR, Joanna. Zdrowie i edukacja młodzieży
polskiej w świetle badań międzynarodowych. W: POLITYKA młodzieżowa. Pod red.
Gabryjeli Zielińskiej. Warszawa, 2009, s. 45-83
MILUSKA, Jolanta. Moda jako instrument rozpowszechniania wartości. W: CZŁOWIEK i Społe-
czeństwo. T. 21, Marketing wartości społecznych Red. nauk. Waldemar Domachowski. Poznań,
2003, s. 97-114
MZ. Francja. Modelki szkodliwe dla psychiki. GAZETA Wyborcza. 2009, nr 222, s. 10
SZCZEPAŃSKI, Marek S., PAWLICA, Beata, ŚLIZ, Anna. Potyczki psyche i soma :
elementy socjologii ciała i aktywności fizycznej. Opole, 2010. ISBN 978-83-7395-410-6
WIECZORKOWSKA-WIERZBIŃSKA, Grażyna. Pan(i) swojej wagi. CHARAKTERY.
2011, nr 6, s. 24-27
WOYNAROWSKA, Barbara. Edukacja zdrowotna : podręcznik akademicki. Współaut.
Alicja Długołęcka i in. Wyd. 1, dodr. Warszawa, 2008, s. 44, 50-54, 275-276, 283-284,
294-297, 300-305, 308-309, 313-316, 318-319
WOYNAROWSKA, Barbara, MAZUR Joanna, KOWALEWSKA Anna. Organizacja
żywienia uczniów w szkole a profilaktyka nadwagi i otyłości. ZDROWIE Publiczne. 2008, 2,
s. 132-137
ŻECHOWSKI, Cezary. Pod rządami żołądka. CHARAKTERY. 2001, kwiec., s. 12-17
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Część wstępna
Powitanie uczestników. Prowadzący podaje temat zajęć.
Uczestnicy siedzą w kręgu.
Ćwiczenie twórcze (indywidualne) „Hobby”
Prowadzący wyjaśnia uczestnikom zadanie do wykonania lub rozdaje karty z poleceniem dla
każdego uczestnika z wyjaśnieniem, na czym polega ćwiczenie.
Wymyśl sobie hobby, które by Cię naprawdę zainteresowało, a jeśli nie jest ono teraz
możliwe do realizowania, wymyśl sobie realny zamiennik, który zbliża Cię do osiągnięcia
założonego celu w przyszłości. Przykłady:
- chciałabym/łbym zwiedzać Afrykę, zamiennik - wzbogacam swoją wiedzę o tym konty-
nencie (filmy, Internet, gazety, książki), uczę się języka obcego;
- marzę o zdobyciu Mount Everestu, zamiennik – uczę się języka angielskiego, uczę się o Hi-
malajach, himalaistach, zachowaniu zdrowia i bezpieczeństwa w górach, sprzęcie do wspi-
naczki, nabywam umiejętności wspinania się - ściana wspinaczkowa, obozy z możliwością
wspinania się.
44
Jako posumowanie ćwiczenia prowadzący może (!) zaproponować uczestnikom, aby kto
chce, przedstawił swoje „Hobby” lub - zaproponować rozmowę na temat możliwości
realizacji celów związanych z własnym rozwojem.
Część zasadnicza
Podział uczestników na cztery lub pięć grup, np. za pomocą odliczania do pięciu (w zależno-
ści od liczby osób), następnie „jedynki” tworzą grupę itd. Uczestnicy na prośbę
prowadzącego zajmują miejsca przy stołach. Każda grupa tworzy własny plakat. Plakaty
wieszane są na tablicy przez przedstawicieli grup. Następuje rozmowa o tym, co uczestnicy
uważają za zdrowe i niezdrowe. Akcent w ćwiczeniu powinien padać na to, co zdrowe.
Na tablicy jako zdrowe powinny znaleźć się np.:
- wystarczająca liczba godzin snu,
- ruch,
- przebywanie na świeżym powietrzu,
- ubiór stosowny do pory roku,
- jedzenie warzyw i owoców,
- regularna konsumpcja wystarczającej ilości pożywienia i płynów (wody),
- wizyty u lekarza i badania kontrolne,
- higiena ciała i ubioru,
- hobby, rozwijanie indywidualnych zainteresowań.
Niezdrowe:
- „zarywanie nocy”,
- permanentne odchudzanie lub objadanie się,
- jedzenie nadmiernej ilości słodyczy, chipsów
- brak warzyw i owoców w diecie,
- picie nadmiernej ilości napojów gazowanych oraz konserwowanych i dosładzanych soków,
- niedostateczna ilość ruchu,
- brak higieny,
- nałogi.
Podsumowanie ćwiczenia
Prowadzący wyjaśnia, co to jest styl życia wg Barbary Woynarowskiej:
„zbiór decyzji (działań jednostki), które wpływają na jego zdrowie i które jednostka może
w pewnym stopniu kontrolować”.
Prowadzący prezentuje „Piramidę zdrowego żywienia” i jej wersję śródziemnomorską
rozdając każdemu uczestnikowi kserokopie „piramid” (uzupełnione informacją o niezbędnych
dla organizmu składnikach pożywienia).
Prowadzący prosi, aby uczestnicy indywidualnie w swojej „Tabeli zajęć” zaznaczyli na
czerwono zajęcia zdrowe, a na czarno niezdrowe, i dokonali tygodniowego podliczenia czasu
poświęconego przez siebie na zajęcia zdrowe i niezdrowe, a potem odpowiedzieli sobie na
pytanie: „Czy prowadzę zdrowy styl życia?”.
Rozmowa z ogółem uczestników
Na przykładzie sportu. Na temat - co się dzieje, gdy ktoś wcale nie uprawia sportu (zajęć ru-
chowych)? Czy możliwe jest nadmierne uprawianie sportu? Jakie są skutki fizyczne i psy-
chiczne? Rozmowa powinna prowadzić do wniosku, że trzeba uprawiać sport, ale w miarę,
trzeba starać się być jak najlepszym, ale cieszyć się z samego ruchu. A jeśli chodzi o udział
w zawodach – nie byłoby zwycięzców, gdyby nie było przegranych.
45
Prowadzący porusza problem mody, odchudzania się lub otyłości i mówi o tym, że można
ocenić prawidłowość własnej masy ciała i że najpopularniejszym obecnie sposobem kontroli
masy ciała jest wskaźnik BMI (skrót angielskiego Body Mass Index) - wskaźnik masy ciała.
Uwzględnia on wiek i wzrost osoby. Prowadzący podaje wzór i rozdaje uczestnikom tabele
wartości BMI u dziewcząt i chłopców w wieku 7-18 lat. BMI to masa ciała w kilogramach
podzielona przez podniesioną do kwadratu wysokość ciała w metrach
BMI = masa ciała w kg
(wzrost w m)2
Prowadzący wyjaśnia, że rozdał tabele, aby każdy uczestnik mógł w domu porównać wynik
swojego BMI ze wskazaniami tabeli dla swojej płci i wieku. Prowadzący informuje, że
przyjmuje się, iż dla dorosłych prawidłowa masa ciała mieści się w zakresie 19,0-25,0
wskaźnika masy ciała.
Prowadzący mówi, o tym, że zdjęcia modelek i modeli mogą być komputerowo
„poprawiane”, w związku z tym nikt nie jest w stanie dorównać takiemu wzorcowi. Zwrócili
na to uwagę nawet politycy (np. we Francji rozważana jest możliwość wprowadzenia ustawy,
która zobowiąże producentów reklam do informowania o tym, że zdjęcia „doskonałych” ciał
są retuszowane, zmieniające wygląd fizyczny osoby). Jednocześnie zarówno na świecie, jak
i w Polsce jest coraz więcej osób z nadwagą i osób otyłych – tym problem zajmują się
organizacje międzynarodowe i władze państw. Prowadzący przypomina, że ludzie różnią się
rozmiarem i kształtem ciała, że ciało każdego człowieka ma określoną budowę, tak że trzeba
wiedzieć, jakie cechy można w nim zmienić bez szkody dla zdrowia, a jakie – trzeba
zaakceptować jako odziedziczone po przodkach, że według najnowszych badań,
umiarkowana nadwaga jest korzystniejsza dla zdrowia niż niedowaga. Podkreśla, że strój „na
czasie” nie jest tak ważny, jak ubiór dostosowany do pory roku i pogody, stanu zdrowia
i sylwetki danej osoby, planowanych zajęć.
W podsumowaniu rozmowy powinno paść stwierdzenie, że pożądana jest aktywność, ale
mająca właściwą miarę (sport dla zdrowia, zwiększenia sprawności, nie w celu zmniejszenia
wagi poniżej poziomu koniecznego dla zdrowia).
Na końcu spotkania
Ćwiczenie indywidualne
Uczestnicy mają przejrzeć swój „Dziennik udanych działań”, wybrać „największy sukces
miesiąca” i „najmniejszy sukces miesiąca” oraz wymyślić dla siebie nagrodę za każdy z nich
(a więc dwie nagrody). Ćwiczenie uczestnicy mogą ewentualnie wykonać w domu, jest ważne
jako podsumowanie całego programu.
Ewaluacja
„Głosowanie”
Ewaluacja (dotyczy całego programu – prowadzący wyjaśnia to uczestnikom rozdając
przygotowane „kartki do głosowania”). Uczestnicy zaznaczają odpowiedź („x”, „+”, „*”),
jeśli chcą - piszą uzasadnienie i wychodząc z sali wrzucają głosy do przygotowanej przez
prowadzącego „urny”. Głosuję na:
TAK. Mnie zajęcia się podobały. Uzasadnienie: Dowiedziałam/łem się czegoś nowego
(czego?...), zajęcia skłaniają do przemyśleń - zajęcia były ciekawe (bo...), zajęcia są potrzebne
młodzieży (ponieważ...), zmieniłabym/łbym lub dodałabym/łbym...)
46
NIE. Mnie zajęcia się nie podobały. Uzasadnienie. Nie dowiedziałem się niczego nowego,
zajęcia były nudne (bo...), zajęcia na takie tematy nie są nikomu potrzebne (ponieważ...),
zmieniłabym/łbym lub dodałabym/łbym...
Uważam, że zajęcia były TAKIE SOBIE. Uzasadnienie… Zmieniłabym/łbym lub
dodałabym/łbym...
47
Głosuję na TAK.
Mnie zajęcia się podobały.
Uzasadnienie
Dowiedziałam/łem się czegoś nowego
(czego?)………………………………….
Zajęcia skłaniają mnie do przemyśleń, były
ciekawe,
(bo)…………………………………………
…………...........................................……
Takie zajęcia są potrzebne młodzieży,
(ponieważ)…………………………………
………………………...............................
Zmieniłabym/łbym lub
dodała/łbym............…………....
...............................................….
Głosuję na NIE.
Mnie zajęcia się nie podobały.
Uzasadnienie
Podczas zajęć nie dowiedziałam/łem się
niczego nowego.
Zajęcia były nudne,
(bo)…………....................................................
..........................…………………………
Zajęcia na takie tematy nie są nikomu
potrzebne,
(ponieważ)……….............................................
...............................…………....................
Zmieniłabym/łbym lub
dodałabym/łbym.....…………………..............
.........................................….
Uważam, że zajęcia były
TAKIE SOBIE. Uzasadnienie………………….
………………………………………….……
Zmieniłabym/łbym lub dodałabym/łbym...
………………………………………………
48
Załączniki
Ćwiczenie „Hobby”
Wymyśl sobie hobby, które by Cię naprawdę zainteresowało, a jeśli nie jest ono teraz
możliwe do realizowania, wymyśl sobie realny zamiennik, który zbliża Cię do osiągnięcia
założonego celu w przyszłości. Przykłady:
- chciałabym/łbym zwiedzać Afrykę, zamiennik - wzbogacam swoją wiedzę o tym
kontynencie (filmy, Internet, gazety, książki), uczę się języka obcego;
- marzę o zdobyciu Mount Everestu, zamiennik – uczę się języka angielskiego, uczę się o Hi-
malajach, himalaistach, zachowaniu zdrowia i bezpieczeństwa w górach, sprzęcie do wspi-
naczki, nabywam umiejętności wspinania się - ściana wspinaczkowa, obozy z możliwością
wspinania się.
49
WOYNAROWSKA, Barbara. Edukacja zdrowotna : podręcznik akademicki. Współaut.
Alicja Długołęcka i in. Wyd. 1, dodr. Warszawa, 2008, s. 284
50
WOYNAROWSKA, Barbara. Edukacja zdrowotna : podręcznik akademicki. Współaut.
Alicja Długołęcka i in. Wyd. 1, dodr. Warszawa, 2008, s. 302
51
WOYNAROWSKA, Barbara. Edukacja zdrowotna : podręcznik akademicki. Współaut.
Alicja Długołęcka i in. Wyd. 1, dodr. Warszawa, 2008, s. 303