Yoksullukla Mücadelede BeĢeri Sermayenin Artırılması ve
Bölgesel Sosyal Kalkınmanın Sağlanması:
Sosyal Destek Programı (SODES) Örneği
Gökhan GÜDER
Daire Başkanı
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
Rıdvan KURTİPEK
Planlama Uzmanı
Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
GĠRĠġ
Bölgesel ve sosyal geliĢme politikaları; rasyonel ve etkin kaynak kullanımının
sağlanması ve kalkınmanın ülke genelinde dengeli Ģekilde gerçekleĢtirilmesi açısından özel
önem taĢımaktadır. Bu kapsamda; IX. Kalkınma Planında merkezi düzeydeki politikaların
daha uyumlu ve etkin hale getirilmesine, yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı geliĢme
ortamının oluĢturulmasına, yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılmasına ve kırsal
kalkınmanın hızlandırılmasına yönelik çalıĢmalara ağırlık verilmesi öngörülmüĢ, bu tedbirleri
odağına alan stratejiler ile yönetiĢim, yerindelik gibi ilkeleri esas alan yeni kamu yönetimi
politika anlayıĢı benimsenmiĢtir.
1990’lı yıllardan sonra küreselleĢme süreci ile birlikte gündeme gelen yerelleĢme
olgusu gerek yerel yönetimlerin gerekse yereldeki sivil toplumun ve diğer aktörlerin
iĢbirliğiyle çok ortaklı yapıların etkin olmasını gündeme taĢımıĢtır. Bu çerçevede; her bir
bölgenin ihtiyaçlarını, potansiyellerini ve önceliklerini dikkate alan ve bütün bölgelerin
ekonomik ve sosyal kalkınmasını birlikte hedefleyen bir politika önem kazanmıĢtır.
Bu kapsamda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ekonomik büyüme, sosyal geliĢme ve
istihdam artıĢı sağlayarak bölgede yaĢayan vatandaĢların refah, huzur ve mutluluğunun
artırılması amacıyla; 2008–2012 yılları arasında mevcut bölgesel kalkınma projelerini
tamamlamak üzere GAP Eylem Planı hazırlanmıĢtır. 1 Eylem Planının önemli hedeflerinden
birisi kırdan kente göç, yoksulluk ve iĢsizlik gibi alanlarda yaĢanan sorunlar ve değiĢen sosyal
yapının doğurduğu yeni ihtiyaçlara cevap verebilmek üzere bölgedeki sosyal yatırım
ihtiyacını karĢılayabilmek ve bölgenin sosyal göstergeler bakımından ülke ortalamalarını
1 GAP Eylem Planı 8 Haziran 2008 tarih ve 26910 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 2008/11 sayılı
BaĢbakanlık Genelgesi ile yürürlüğe konulmuĢtur.
yakalayabilmesini sağlamaktır. Bu çerçevede, Eylem Planında Sosyal GeliĢmenin Sağlanması
önemli bir bileĢen olarak kurgulanmıĢ ve bu bileĢen altında; sosyal sermayeyi geliĢtirmek,
insanların refah düzeyini yükseltmek, daha huzurlu yaĢamalarını sağlamak ve bireyleri daha
donanımlı hale getirmek üzere insan odaklı bir bakıĢ açısıyla Sosyal Destek Programı
(SODES) oluĢturulmuĢtur.
SOSYAL DESTEK PROGRAMI (SODES)
Dezavantajlı kesimlerin beĢeri sermayelerinin artırılması yoksulluğun nesiller arası
aktarımının önlenmesinde en önemli araçlardan biridir. Aynı zamanda, yoksullukla mücadele
politikalarında sınırlı kaynakların etkin kullanılması gerekliliği de açıktır. Bu kapsamda,
SODES ile GAP ve DAP bölgesinde kaynakların etkin kullanılması ve dezavantajlı
kesimlerin beĢeri sermayelerinin geliĢtirilmesi ile ilgili bölgelerden baĢlayarak tüm
Türkiye’de sosyal kalkınmanın geliĢimine katkıda bulunmak üzere çok sayıda faaliyet hayata
geçirilmiĢtir.
Yoksulluk kültürünü önlemeye çalıĢan, kiĢileri bir değer olarak kabul edip onlara
kendilerini ifade edecekleri, becerilerini geliĢtirip yeteneklerini açığa çıkartacakları fırsatlar
sunmayı hedefleyen sosyal politika uygulamaları kapsamında SODES ile sosyal kalkınmanın
gerçekleĢtirilmesi ve sosyal refahın artırılması için yoksulluk, göç ve kentleĢme gibi sosyal
sorunların çözümüne yönelik yerel dinamiklerin harekete geçirilmesi hedeflenmektedir. Bu
çerçevede SODES kapsamında, istihdam edilebilirliğin artırılması, sosyal içermenin
sağlanması ile kültürel, sanatsal ve sportif faaliyetlerin desteklenmesi öngörülmektedir.
SODES istihdam, sosyal içerme ve kültür, sanat ve spor olmak üzere üç baĢlığı
kapsamaktadır. Ġstihdam baĢlığı altında hazırlanacak projeler ile istihdam edilebilirliğin
artırılması, ildeki ve bölgedeki ihtiyaçlara uygun alanlarda nitelikli iĢgücünün yetiĢtirilmesi,
mesleki bilgi ve birikimin geliĢtirilmesi, toplumun dezavantajlı kesimlerinin istihdama
eriĢiminin kolaylaĢtırılması ve kendi iĢini kurabileceklere destek olunması beklenmektedir.
Sosyal içerme baĢlığı altında hazırlanacak projeler ile yoksulluğun azaltılması, sosyal yardım
alan yoksul kesimin kendi geçimini temin edecek duruma getirilmesine destek olunması,
yaĢlı, özürlü, kadın ve çocuklar gibi toplumun öncelikli kesimlerinin yaĢam standartlarının
yükseltilmesi ve bunlara götürülen hizmetlerin kalitesinin artırılması beklenmektedir. Kültür,
sanat ve spor baĢlığı altında hazırlanacak projeler ile toplumun ihtiyaç duyduğu kültürel,
sanatsal ve sportif faaliyetlerin geliĢtirilmesi ve özellikle çocukların ve gençlerin bu tür
faaliyetlere yönlendirilmesine destek olunması hedeflenmektedir.
SODES 2008 ve 2009 yıllarında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yer alan Adıyaman,
Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, ġanlıurfa ve ġırnak illerinde
uygulanmıĢtır. 2010 yılında Doğu Anadolu Projesi kapsamında yer alan 16 il daha ilave
edilmiĢtir. 2011 yılından itibaren SODES’in tüm Türkiye’de uygulanması hedeflenmektedir.
SODES kapsamında yer alan projeler; valilikler bünyesindeki kamu kuruluĢları, il özel
idareleri, belediyeler, köylere hizmet götürme birlikleri, üniversiteler, meslek örgütleri ve sivil
toplum kuruluĢları tarafından hazırlanmakta ve yürütülmektedir.
SODES çerçevesinde Ģimdiye kadar 2008 ve 2009 yıllarında olmak üzere iki kez proje
teklifleri alınmıĢ ve uygun görülen projeler desteklenmiĢtir. Ġlk olarak, SODES kapsamında
valiliklere 6 Ağustos 2008 tarihinde ihtiyaç duydukları projeleri DPT MüsteĢarlığına 1 Eylül
2008 tarihine kadar iletmeleri hususunda yazı yazılmıĢ ve valilikler hazırladıkları proje
tekliflerini DPT MüsteĢarlığına iletmiĢtir. Bu çerçevede, DPT MüsteĢarlığına finanse edilmek
üzere yaklaĢık 328 milyon TL tutarında 1582 proje teklifi gelmiĢtir.
Her bir proje; SODES amaçlarına uygunlukları, sürdürülebilirlikleri, iç tutarlılıkları,
hedef kitlelerinin geniĢliği gibi kriterler doğrultusunda iki uzman tarafından değerlendirilmiĢ,
iki değerlendirme arasında önemli bir fark bulunması halinde üçüncü bir uzman tarafından
değerlendirilerek, tüm projeler sıralamaya tabi tutulmuĢtur. Son olarak, DPT MüsteĢarlığında
her ilin valisiyle ön elemeden geçen projeler ilin öncelikleri doğrultusunda detaylı bir Ģekilde
değerlendirilmiĢtir.
SODES’in en önemli amaçlarından biri yerel dinamiklerin hayata geçirilmesidir. Bu
kapsamda yerelin ihtiyaçlarına karĢılık vermek üzere tamamen yerel düzeyde hazırlanan ve
bir paket halinde DPT MüsteĢarlığına sunulan proje teklifleri önceden belirlenen ve
kamuoyuna sunulan kıstaslar çerçevesinde objektif olarak değerlendirilmiĢ ve finansman
desteği sağlanmıĢtır. SODES’le birlikte Güneydoğu Anadolu Bölgesinde neredeyse bir proje
hazırlama seferberliği baĢlamıĢ, il müdürlükleri, ilk ve orta öğretim kuruluĢları, yerel
yönetimler ve sivil toplum kuruluĢları SODES pastasından pay alabilmek için adeta
birbirleriyle tatlı bir rekabet ve yarıĢ ortamı içerisinde proje hazırlamaya çalıĢmıĢlardır. Bunda
SODES’in proje teklif formatının bilinçli bir Ģekilde basit tutulmasının da önemli bir payı
olmuĢtur.
Sonuçta proje tekliflerinin sunulması için kısa bir süre verilmiĢ olmasına rağmen 2008
yılında 1538 adet, 2009 yılında ise 1655 adet proje teklifi DPT MüsteĢarlığına ulaĢtırılmıĢtır.
En önemli amacı beĢeri sermayenin güçlendirilmesi ve toplumsal bütünleĢmenin sağlanması
olan SODES kapsamında 2008 yılında toplam 42 milyon TL tutarında 398 adet proje finanse
edilmiĢtir. 2009 yılında ise 778 adet projeye 91,8 milyon TL ödenek tahsis edilmiĢtir.
SODES; istihdam, sosyal içerme, kültür, sanat ve spor olmak üzere üç bileĢenden
oluĢmaktadır. SODES kapsamında desteklenen üç bileĢene 2008-2009 yıllarında toplam
yaklaĢık 134 milyon TL tutarında kaynak aktarılmıĢtır. 2008- 2009 yıllarındaki projelerin
bileĢenlere göre dağılımı aĢağıdaki gibidir:
Tablo 1: SODES Kapsamında Desteklenen Projelerinin BileĢenlere Göre Dağılımı
Projelerin Dağılımı
2008 2009 Toplam
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Ġstihdam 81 6.825.350 157 17.335.850 238 24.161.200
Sosyal Ġçerme 121 17.410.620 300 46.230.700 421 63.641.320
Kültür Sanat ve Spor 196 17.764.030 321 28.297.750 517 46.061.780
Toplam 398 42.000.000 778 91.864.300 1.176 133.864.300
Kaynak: www.sodes.gov.tr
SODES kapsamında 2008-2009 döneminde desteklenen projelerin illere göre
dağılımına bakıldığında, ġanlıurfa’nın yüzde 15,6 ile en fazla, Kilis’in ise yüzde 6,4 ile en az
kaynak alan il olduğu görülmektedir. Desteklenen proje sayısı itibarıyla ise, iki yıl için toplam
219 adet proje ile Adıyaman ilinin ilk sırada yer aldığı, toplam 32 adet proje ile ġırnak ilinin
son sırada yer aldığı görülmektedir. 2008 ve 2009 yıllarında GAP illerinde uygulanan SODES
kapsamında desteklenen projelerin illere göre dağılımı aĢağıdaki tabloda yer almaktadır.
Tablo 2: SODES Kapsamında Desteklenen Projelerinin Ġllere Göre Dağılımı
Ġller
2008 2009 Toplam
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Adıyaman 90 3.998.950 129 9.079.350 219 13.078.300
Batman 42 6.429.180 67 11.120.350 109 17.549.530
Diyarbakır 53 7.094.750 72 12.453.400 125 19.548.150
Gaziantep 37 2.940.820 86 8.770.700 123 11.711.520
Kilis 31 2.519.570 80 6.035.550 111 8.555.120
Mardin 34 3.074.600 111 9.776.200 145 12.850.800
Siirt 34 2.916.250 88 11.013.800 122 13.930.050
ġanlıurfa 67 8.000.000 123 12.870.150 190 20.870.150
ġırnak 10 5.025.880 22 10.744.800 32 15.770.680
Toplam 398 42.000.000 778 91.864.300 1.176 133.864.300
Kaynak: www.sodes.gov.tr
SODES kapsamında; kamu kuruluĢları, belediyeler, il özel idareleri, sivil toplum
kuruluĢları ve üniversitelerin projeleri desteklenmiĢtir. 2008 ve 2009 yıllarında toplam 1.176
adet SODES projesinin yüzde 73,9’unun proje yürütücüsü il/ilçe milli eğitim müdürlükleri,
gençlik ve spor il/ilçe müdürlükleri, sosyal hizmetler il müdürlükleri gibi kamu kurum ve
kuruluĢlarının yerel birimleridir. Sivil toplum kuruluĢları ve belediyeler de önemli miktarda
SODES projesi yürütmektedir. 2008 ve 2009 yıllarında sivil toplum kuruluĢları toplam
SODES projelerinin sayı itibarıyla yüzde 15,4’ünü, proje tutarı itibarıyla da yüzde 15’ini
yürütmüĢlerdir. Belediyeler ise iki yıl içinde toplam SODES projelerinin sayı itibarıyla yüzde
6,9’unun, proje tutarı itibarıyla da yüzde 5,6’sının proje yürütücülüğünü üstlenmiĢtir. Aynı
dönemde il özel idareleri toplam SODES ödeneğinin yüzde 12’si tutarında proje yürütürken,
üniversiteler yüzde 1,1’i tutarında SODES projesinin yürütücülüğünü üstlenmiĢtir. AĢağıdaki
tabloda 2008 ve 2009 yılı SODES uygulamaları kapsamında desteklenen projelerin proje
yürütücüsü kuruluĢ türüne göre dağılımı gösterilmektedir.
Tablo 3: SODES Projelerinin Proje Yürütücüsü KuruluĢ Türüne Göre Dağılımı
KuruluĢ Türleri
2008 2009 Toplam
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Proje
Sayısı
Proje
Tutarı
Kamu KuruluĢu 285 26.796.350 584 61.919.550 869 88.715.900
Belediye 33 3.188.870 49 4.269.750 82 7.458.620
Ġl Özel Ġdaresi 10 5.683.850 18 10.369.100 28 16.052.950
Sivil Toplum
KuruluĢu 65 5.742.930 116 14.359.400 181 20.102.330
Üniversite 5 588.000 11 946.500 16 1.534.500
Toplam 398 42.000.000 778 91.864.300 1.176 133.864.300
Kaynak: www.sodes.gov.tr
2008 yılı program bütçesinin yaklaĢık yüzde 87’sinin harcaması yapılmıĢtır. Program
kapsamında 6114 kiĢi açılan mesleki eğitim kurslarına katılmıĢ, etüt merkezlerinden
yararlanmıĢ, yaklaĢık 1000 öğrenci ücretsiz ÖSS/SBS eğitimi almıĢ, 252 adet atölye, eğitim,
kültür-sanat merkezi oluĢturulmuĢ, 28.515 kiĢi açılan kültür, sanat ve spor kurslarına iĢtirak
etmiĢ, 724 kiĢi staj faaliyetlerine katılmıĢ, 51.877 kiĢi gerçekleĢtirilen konferans ve
seminerlere katılmıĢ, 550 kiĢi verilen mikro kredilerden yararlanmıĢ, yaklaĢık 11800 öğrenci
ülkenin çeĢitli illerinde gerçekleĢtirilen gezilere katılmıĢtır.
SODES’in 2010 yılı ödeneği 155 milyon TL’dir. 2010 yılında SODES’in kapsamı
GAP illerinin yanında DAP illerini de içerecek Ģekilde geniĢletilmiĢtir. 2010 yılında finanse
edilecek projeler için proje çağrısına çıkılmıĢ ve 18 Haziran 2010 tarihinde proje baĢvuruları
bitmiĢtir. Bu çerçevede, valiliklerin ön değerlendirmesini müteakip DPT MüsteĢarlığına
toplam tutarı 375.872.432 TL olan 2.656 adet proje teklifi iletilmiĢtir. DPT MüsteĢarlığı söz
konusu teklifleri bağımsız dıĢ uzmanlar aracılığıyla değerlendirmeye tabi tutarak
desteklenecek projeleri belirleyecektir.
SODES KAPSAMINDA ÇOCUKLAR, GENÇLER VE KADINLARA YÖNELĠK
UYGULANAN PROJELER
BeĢeri sermayenin geliĢtirilmesi kapsamında SODES ile öncelikle çocuklar, gençler ve
kadınlar hedeflenmiĢ ve geleceğe yatırım yapılmıĢtır. Bu kapsamda 2008 ve 2009 yıllarında
öncelikle eğitimin desteklenmesi, spor aktivitelerinin yaygınlaĢtırılması ve sağlık konularında
bilinçlendirme faaliyetlerine odaklanılmıĢ, hedef grubunda çocuklar ve gençler bulunan
yaklaĢık 355 adet proje ve hedef grubunda kadınlar yer alan 208 adet proje desteklenmiĢtir.
Eğitim ve sağlık politikaları ile beĢeri sermayenin geliĢtirilmesi yoksullukla
mücadelede önemli araçlardır. BeĢeri sermayenin geliĢtirilmesi ile yoksullukla mücadele
edilmesi kapsamında pek çok çalıĢma yapılmıĢtır. Toplumun eğitimdeki baĢarı düzeyinin
artırılması yoksulluğun ve ücretlerdeki farklılaĢmanın azaltılması açısından çok önemlidir.
Birçok ülke, gelir eĢitsizliği ve yoksulluğa iliĢkin sorunları azaltmak için eğitime
odaklanmaktadır. Hemen hemen tüm ülkeler sosyal riskleri azaltmak için temel düzeyde bir
koruma alanı oluĢturmayı amaçlamıĢ ve eğitimi, yoksullukla mücadele için bir araç olarak öne
çıkarmıĢlardır (OECD, 2007:29). Özellikle alt gelir gruplarına yönelik ücretsiz sağlık
hizmetleri, sağlık alanında bilinçlendirme faaliyetleri bu grupların nesiller arası aktarılan
dezavantajlılığını kaldırarak, fiziksel ve mental olarak daha güçlü olmalarını sağlamakta ve bu
sayede yaĢamları boyunca daha fazla gelir elde etme imkanlarını artırmaktadır. Bloom ve
Canning (2000) daha sağlıklı toplumlarda ekonomik büyümenin daha fazla olduğunu ve
yoksulluğun azaldığını belirtmektedir. Ayrıca, geliĢmekte olan ülkelerde özellikle kadınların
eğitim ve sağlığa eriĢimleri arttıkça, doğurganlık oranı azalmakta böylece anne ve çocuk
sağlığında iyileĢmeler görülmektedir. Bunun sonucunda uzun dönemde büyüme oranları
artmakta, yoksulluk azalmaktadır (World Bank, 2000:49). SODES kapsamında insan odaklı
olarak özellikle dezavantajlı grupların beĢeri sermayelerinin geliĢtirilmesine yönelik projelere
özel önem verilmektedir.
AĢağıda çocuklar, gençler ve kadınlara yönelik SODES faaliyetleri ve projeler
hakkında detaylı bilgi sunulmaktadır.
ÇOCUKLARA ve GENÇLERE YÖNELĠK SODES FAALĠYETLERĠ
SODES’in en önemli hedef gruplarından biri de çocuklar ve gençlerdir. SODES
projeleri ile baĢta risk altındaki çocuklar ve gençler olmak üzere GAP bölgesindeki çocuk ve
gençlerin tamamına ulaĢılmaya çalıĢılarak onlara eğitim, kültür, sanat ve spor gibi alanlarda
fırsatlar oluĢturan, kendileri, aileleri ve topluma yararlı alıĢkanlıklar kazandıran çok sayıda
faaliyet hayata geçirilmiĢtir.
2008 yılında SODES kapsamında hedef grubunda çocuklar ve gençler olan 111 adet
proje desteklenmiĢtir. Bu projelerin toplam tutarı yaklaĢık 13,8 milyon TL kadardır. 2009
yılında da yine hedef grubunda çocuklar ve gençler olan 244 adet proje desteklenmiĢtir. Bu
projelerin toplam tutarı da yaklaĢık 34,8 milyon TL kadardır. Yani, 2008 ve 2009 yıllarında
hedef grubunda çocuklar ve gençler yer alan ve toplam tutarı yaklaĢık 48,6 milyon TL olan
355 adet proje desteklenmiĢtir. Bu rakamlar SODES projelerinin yaklaĢık üçte birine denk
gelmektedir.
SODES projeleri ile çocuklara ve gençlere yönelik önemli sayıda faaliyet
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu çerçevede çok sayıda çocuk kültür, sanat ve spor etkinliklerine
yönlendirilerek yeteneklerinin farkına varmaları sağlanmıĢ, ücretsiz SBS/ÖSS kursları, kitap
okuma kampanyaları, etüt uygulamaları, kız çocukları için eğitim bursları yoluyla çocuklar
için eğitimde fırsat eĢitliği sağlanmaya çalıĢılmıĢ ve öğrenci gezileri yoluyla çocukların
ülkemizin doğal ve tarihi güzelliklerini tanıma fırsatı elde etmeleri sağlanmıĢtır. Bu
faaliyetlerde özellikle kentlerin kenar mahallelerinde veya kırsal alanda yaĢayan, eğitim veya
kültürel faaliyetlere eriĢimde sorunlarla karĢılaĢan yoksul aile çocukları ile sokakta çalıĢan
veya madde bağımlısı gibi risk altındaki çocuklar hedef gruplar olarak belirlenmiĢ ve
faaliyetler genel olarak bu kesimlere yönlendirilmiĢtir.
Bu çerçevede, GAP illerinde son iki yıl içerisinde 166 adet turnuva ve müsabaka gibi
spor etkinliği düzenlenmiĢ, açılan yaklaĢık 300 spor kursuna 16.500 civarında çocuk ve genç
katılım sağlamıĢ, çocuklara ve okullara 16.000 civarında spor malzemesi dağıtılmıĢ, yaklaĢık
80.000 öğrenci gezilere katılmıĢ, yaklaĢık 75.000 adet kaynak ve yardımcı ders kitabı ile
kültürel kitap dağıtımı yapılmıĢ, yaklaĢık 2.500 öğrencinin katıldığı ücretsiz SBS kursları
düzenlenmiĢ, 20.000 civarında çocuk ve genç düzenlenen etüt uygulamalarından yararlanmıĢ,
çocukların ve gençlerin istifadesine sunulmak üzere 368 adet semt sahası, çocuk parkı, spor
tesisi ve etüt merkezi oluĢturulmuĢtur. Genel olarak SODES projeleriyle 200.000’e yakın
çocuk ve gence ulaĢıldığı tahmin edilmektedir.
AĢağıda baĢta risk altındaki çocuklar ve gençler olmak üzere GAP bölgesindeki çocuk
ve gençlere yönelik gerçekleĢtirilen bazı önemli SODES projeleri hakkında bilgiler
verilmektedir:
ÇOCUKLARA YÖNELĠK 2008 YILI PROJELERĠNDEN ÖRNEKLER
YENĠ NESĠL SPORCULARIMIZ
- ġanlıurfa/Akçakale Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından yürütülen 194.320 TL bütçeli
bir kültür, sanat ve spor projesidir.
- Amacı; Akçakale ilçesinde spor tesislerini geliĢtirmek ve tesislerde sosyal kültürel
etkinlikler ve sportif faaliyetler düzenleyerek ilçe halkının var olan yetenekleri ve
sporcu potansiyelini ortaya çıkarmaktır.
- Proje kapsamında; 3 adet spor kursu düzenlenmiĢ, 100 kiĢi spor kurslarında eğitim
görmüĢtür.
- 1 adet konferans düzenlenmiĢ, konferansa 3000 kiĢi katılmıĢtır.
- 3000 adet spor malzemesi alınmıĢtır.
- 5 adet kültürel/sanatsal etkinlik yapılmıĢ, 2000 kiĢi etkinliklere katılmıĢtır.
- 270 kiĢilik çok amaçlı salon düzenlenmiĢtir.
- Folklor ekibi kurularak malzeme alımı yapılmıĢ ve 2 adet folklor kursu açılmıĢtır.
KADĠR ÖZOĞUL(Kursiyer- Akçakale YĠBO Öğrencisi )
“Bu proje sayesinde sahip olmadığım ama hep hayalini kurduğum spor kıyafetlerine ve
malzemelerine kavuĢtum.”
ATĠLLA UVAÇĠN (Kursiyer- Akçakale TaĢkınlar Mehmetçik Ġlköğretim Okulu
Öğrencisi)
HĠÇ TAÇ OLMUYOR
“Günlerden bir gün okul müdürümüz bize futbol, basketbol, voleybol turnuvası yapılacağını
katılmak isteyenlerin isimlerini yazdırmasını istedi. O an aklıma gelen Ģu oldu 'Ama benim
ayakkabım yok' ne yapacağımı bilemedim. Canım çok sıkıldı çok sevdiğim futboldan uzak
kalacaktım. Ben bunları düĢünürken Müdür beyin ayakkabı ve kıyafet dağıtacağım
dediğini duyduğum an çok mutlu oldum. O gün ve gece hep Ģunu düĢündüm benim de
futbolcular gibi formam ve ayakkabım olacak. Okulda hazırlık aĢamasında çok iyi
olmalıydım çünkü ilçedeki maçlara gitmek istiyordum. Antrenmanlarda çok çalıĢtım ve
futbol takımına seçildim. Birçok arkadaĢım seçildi, kimisi voleybola kimisi basketbola bazı
arkadaĢlar iki takıma da seçildi. Okuldaki hazırlıklar da canım bazen sıkıldı çünkü taktik
öğreniyoruz diye maç yapamıyorduk. Ben hep maç yapmak goller atmak, takıma seçilmek
istiyordum. Maçlarımızın ilçedeki halı sahada yapılacağını söylediklerinde içim bir tuhaf
oldu. Hayatımda hiç halı saha görmemiĢtim nasıl bir Ģey halıdan saha olur mu ya? Diye
çok defa arkadaĢlarımla konuĢmuĢtum. Gerçekten olur mu? OlurmuĢ hem de ne güzel bir
yer… Top hiç uzaklara gitmiyor. Her tarafı kapalı ama hiç taç olmuyor. Maçlarımız çok
güzel oldu aynı televizyondaki maçlar gibi takımlar kendi formalarını giydi, diğer takımdaki
arkadaĢlarla el sıkıĢtık çok güzel ve benim için önemli günlerdi. ĠnĢallah müdür bu senede
bizi maçlara götürür yine baĢka takımlarla maç yaparız. Ha Ģunu da söylemeliyim!
Maçlardan sonra tavuk döner çok güzel oluyor müdürüm.”
MERDER ETÜT MERKEZĠ PROJESĠ
- ġanlıurfa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü ve MERDER Eğitim Vakfı tarafından yürütülen
250.000 TL bütçeli bir sosyal içerme projesidir.
- Amacı; kenar semtlerde yaĢayan ve Ģehir merkezindeki eğitim imkânlarından yoksun
baĢarılı gençlerin önünü açmak, onların yüksek öğrenime geçiĢini sağlamak ve bu
amaçla ücretsiz ÖSS kursu düzenlemektir.
- Proje kapsamında; 60’ı kız 65’i erkek toplam 125 öğrenciye ücretsiz ÖSS kursu
verilmiĢtir.
- 14 öğretmen ve 4 personel olmak üzere toplam 18 kiĢi sigortalı olarak istihdam
edilmiĢtir.
- Harran Üniversitesine gezi ve 10 adet kiĢisel geliĢim semineri düzenlenmiĢtir.
- Toplamda 18.500 TL tutarında eğitim materyali dağıtılmıĢtır.
- Proje sonunda 32 tanesi lisans, 18 tanesi ön lisans olmak üzere 50 öğrenci
üniversiteye yerleĢmiĢtir.
ESMA ĠPEK (ÇANAKKALE ONSEKĠZ MART ÜNĠVERSĠTESĠ- BĠGA ĠKTĠSADĠ
VE ĠDARĠ BĠLĠMLER FAKÜLTESĠ- MALĠYE BÖLÜMÜ)
“Herkes gibi ben de dershaneye çok gitmek istiyordum ama ailemin maddi durumu
yetersiz olduğundan dershaneye gidemedim. Tam ümitlerimin bittiği bir anda okul
müdürümüz sınıfa geldi SODES’in finanse ettiği MER-DER Etüt merkezinden bize
bahsetti ve dershaneye gidemeyen kiĢilerin kaydının yapılacağını söyleyince tam aradığım
fırsat dedim hemen ismimi okul müdürümüze yazdırdım. Burada olmaktan çok memnunum.
Bu projeyi hazırlayanlara teĢekkür ediyorum. Benim gibi dershaneye gidemeyen bir sürü kiĢi
var. ĠnĢallah devamı gelir. SODES’in daha çok kiĢinin hayallerine kavuĢmasını
sağlayacağına inanıyorum.”
GELECEK VAAD EDEN GENÇLER (ÇÖP TOPLAYAN ÇOCUKLAR)
PROJESĠ
- ġanlıurfa Ġl Emniyet Müdürlüğü tarafından yürütülen 124.700 TL bütçeli bir sosyal
içerme projesidir.
- Amacı; çöp toplayan çocukları bilinçlendirmek, sağlıklarını korumak,
eğitimlerine devam etmelerini sağlamak, suç ve suç ortamlarından uzak tutmak,
sosyal bir birey haline getirmek ve mesleki eğitim vermektir.
- Proje kapsamında; 2 dalda (garsonluk-kaynak) mesleki eğitim verilmiĢtir.
- 33 çocuk mesleki eğitim kurslarına katılmıĢtır.
- 1 kültürel kurs (müzik) verilmiĢ, kültürel kurslara 12 çocuk katılmıĢtır.
- 1 adet seminer verilmiĢ ve 50 kiĢi seminere katılmıĢtır.
- Sokakta çalıĢan çocuklar ve ailelerine yönelik 3 adet öğrenci gezisi yapılmıĢ ve
öğrenci gezilerine toplam 115 kiĢi katılmıĢtır.
- 16 yaĢ altındaki çocukların eğitime devam etmesi sağlanmıĢ, diğer çocuklar
meslek kurslarına yönlendirilmiĢtir.
Salih ULUTAĞ (Hacı Bozan Ġlköğretim Okulu -8 A- Kaynak Sınıfı)
“Ben beĢ senedir çöpe çıkıyordum, iyi bir iĢ değildi yaptığım ama çaresiz çalıĢıyordum.
Bir gün belediyenin yanında polis ağabeyler ile karĢılaĢtım bana projeyi anlattılar bize katılır
mısın dediler. Ben de aileme sorup katıldım, iyi ki katılmıĢım. SODES Gelecek Vaadeden
Gençler Projesi bizi çöpten kurtardı, bir meslek sahibi olmanın mutluluğunu yaĢattı.
Kısacası bu proje bizim hayatımızı değiĢtirdi. Bu proje sayesinde bizi seven, sayan ve
düĢünen birilerinin olduğunu düĢünerek hayatı ve insanları sevmeye baĢladık hepsi sağ olsun
var olsun. Ben Ģu an Elmaksan Ticaret isimli iĢ yerinde SODES Projesinde eğitimini
gördüğüm kaynakçılık bölümünde çalıĢıyorum aynı zamanda GAP Endüstri Meslek
Lisesinde eğitimime devam ediyorum ama artık çöpe çıkmıyorum. YaĢasın SODES!”
SOKAKTAN OKULA OKULDAN HAYATA PROJESĠ
- ÇINAR-DER Derneği tarafından yürütülen 500.000 TL bütçeli bir sosyal içerme
projesidir.
- Amacı; Gaziantep’in göç alan kenar mahallelerinde yaĢayan dezavantajlı
çocuklara eğitim ve rehberlik hizmeti vererek, bunların topluma faydalı birer
birey olarak kazandırmaktır.
- Proje kapsamında, 3 eğitim merkezi kurulmuĢtur.
- 914 çocuk tespit edilmiĢ, bunlara ders kitapları ve testler dağıtılmıĢ ve eğitim
merkezinde SBS kursu eğitimi verilmiĢtir.
- Yaz tatilinde 643 öğrenciye hem kötü alıĢkanlıklardan uzak tutmak hem de yeni ders
yılına hazırlık amaçlı kurslar düzenlenmiĢtir.
- SBS sınavında baĢarılı olan 50 öğrenciye ödül olarak 5 günlük yurt içi gezisi
yapılmıĢtır.
Makbule ÖZBAY (Öğrenci)
“SODES sayesinde Merkez Anadolu Lisesini kazandım. ÇINAR-DER’e ve valimize
teĢekkür ediyorum.”
Yasemin PENÇE (Öğrenci)
“Anadolu Lisesini kazandım. Emeği geçen herkese teĢekkür ediyorum.”
KADINLARA YÖNELĠK SODES FAALĠYETLERĠ
SODES’in en önemli hedef gruplarından bir diğeri de kadınlardır. SODES projeleri ile
baĢta dezavantajlı kadınlar olmak üzere GAP bölgesindeki kadınların tamamına ulaĢılmaya
çalıĢılarak kadınların mesleki eğitim, mikro kredi gibi imkanlarla istihdam edilebilirliğini
artıran projeler, ana-çocuk sağlığı ve kadın hakları üzerine verilen eğitimlerle bilgi ve bilinç
seviyelerini yükselten projeler, kültür, sanat ve spor gibi alanlarda özellikle kadınların bu
imkanlara eriĢimini artıran fırsatlar oluĢturan, kendileri ve ailelerinin sosyalleĢmesini
sağlayan projeler ile çok sayıda faaliyet hayata geçirilmiĢtir.
2008 yılında SODES kapsamında hedef grubunda kadınlar olan 70 adet proje
desteklenmiĢtir. Bu projelerin toplam tutarı yaklaĢık 6,7 milyon TL kadardır. 2009 yılında da
yine hedef grubunda kadınlar olan 138 adet proje desteklenmiĢtir. Bu projelerin toplam tutarı
da yaklaĢık 17,2 milyon TL kadardır. Yani, 2008 ve 2009 yıllarında hedef grubunda kadınlar
yer alan ve toplam tutarı yaklaĢık 23,9 milyon TL olan 208 adet proje desteklenmiĢtir.
SODES projeleri ile kadınlara ve kız çocuklarına yönelik önemli sayıda faaliyet
gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu çerçevede çok sayıda kadın ve kız çocuğu kültür, sanat ve spor
etkinliklerine yönlendirilerek yeteneklerinin farkına varmaları sağlanmıĢ, ücretsiz SBS/ÖSS
kursları, kitap okuma kampanyaları, etüt uygulamaları, kız çocukları için eğitim bursları
yoluyla çocuklar için eğitimde fırsat eĢitliği sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Bu faaliyetlerde
özellikle kentlerin kenar mahallelerinde veya kırsal alanda yaĢayan, yeni göç etmiĢ, eğitim
veya kültürel faaliyetlere eriĢimde sorunlarla karĢılaĢan yoksul aileler ve özellikle kadınlar ve
kız çocukları hedef gruplar olarak belirlenmiĢ ve faaliyetler genel olarak bu kesimlere
yönlendirilmiĢtir.
AĢağıda GAP bölgesindeki kadınlara yönelik gerçekleĢtirilen bazı önemli SODES
projeleri hakkında bilgiler verilmektedir:
KADINLARA YÖNELĠK SODES PROJELERĠNDEN ÖRNEKLER
GENÇ KIZLARA MESLEK EDĠNDĠRME KURSU
- Batman Valiliği tarafından yürütülen 140.000 TL bütçeli bir istihdam projesidir.
- Amacı; Batman ilinde yaĢayan iĢsiz ve mesleki becerileri olmayan 15–30 yaĢ arası
genç kız ve kadınlara eğitim vererek bu kiĢileri ekonomik ve sosyal hayata katmaktır.
- Proje kapsamında; çocuk bakıcılığı, tezgâhtarlık, bilgisayarlı muhasebe ve biçki-dikiĢ
alanlarında 4 kurs açılmıĢ ve atölyeler donatılmıĢtır.
- 100 genç kızın bu mesleki eğitimlere katılması sağlanmıĢ ve bu kızlara staj
faaliyetleri sırasında burs sağlanmıĢtır.
ġÜKRAN ALTUN(PROJE KOORDĠNATÖRÜ)
“Batman'ın yoksul mahallelerinde kurulan Çok Amaçlı Toplum Merkezleri'nin sorumlusu
olarak yıllardır kadınlarımızın ve genç kızlarımızın sorunlarını çok yakından izlemekteyim.
Bana göre Batmanlı kadınların en önemli eksikliği ekonomik bağımsızlıklarının
olmamasıdır. Bu projede bu durumun önüne geçebilmek için, bu kızlara mesleki kurslar açtık
ve onlara istihdam fırsatı yarattık. Kurslarımıza rağbet oldukça fazlaydı ve bundan sonra da
buna benzer kurslar açma konusunda bize cesaret verdi.”
TERZĠLĠK MESLEĞĠNDE YENĠ UFUKLAR
- ġanlıurfa Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü ve Terziler Odası tarafından yürütülen 163.300
TL bütçeli bir istihdam projesidir.
- Amacı; terziler odasına kayıtlı esnafın günümüz teknolojisine uyum sağlayarak
mesleklerini daha verimli bir Ģekilde gerçekleĢtirmelerini sağlamak, bu amaçla yeni
donanımları içeren bir atölye oluĢturmak ve bu atölyede mevcut terzilere ve bu alanda
kendisini geliĢtirmek isteyen iĢsiz kiĢilere eğitim vererek nitelikli ara eleman
yetiĢtirmektir.
- Proje kapsamında; iĢsiz kiĢilere yönelik toplam 11, terziler odasına kayıtlı 200 üyeye
ise geceleri olmak kaydıyla toplam 8 teorik ve uygulamalı kurs düzenlenmiĢtir.
- Kurslara 85 erkek ve 30 kadın olmak üzere toplam 115 kursiyer katılmıĢ ve
sertifika kazanmıĢtır.
- Bu kursiyerlerden 10 kiĢi iĢ yeri açmıĢ, 9 kiĢi çeĢitli atölyelerde ustabaĢı olarak iĢe
baĢlamıĢ ve 70 kiĢi tekstil fabrikalarında veya ilde açılan atölyelerde çalıĢmaya
baĢlamıĢtır.
- Eğitim verilen üyelerden ise 80 kiĢi küçük çaplı atölyeler kurmuĢ ve her biri yanında
en az 5 kiĢi istihdam etmiĢtir.
- Atölye faal olup bazı kurumlardan zaman zaman sipariĢ alınmakta, ayrıca, atölyede
halen ĠġKUR aracılığıyla 20 kiĢiye konfeksiyon makinesi operatörlüğü eğitimi
verilmektedir.
FATMA AY (Kursiyer)
“Ben merkeze yakın kısas beldesinde oturmaktayım. Televizyonda TERZĠLĠK
MESLEĞĠNDE YENĠ UFUKLAR projesini oda baĢkanından dinledim ve atölyeye gittim.
Atölyede gördüğüm makineler karĢısında ĢaĢırdım, çünkü bu yaĢıma kadar böyle makineler
görmemiĢtim. Kendimi iĢe verdim, gerekli eğitimleri aldım ve makineleri kullanmasını
öğrendim. Kalp çıkarmasını ve kesim yapmasını öğrendim. Bir bayanın rahatlıkla iĢyeri
açabileceğini öğrendim ve yakında beyim emekli olacak ve Ģu an kısas beldesinde atölye
açmayı düĢünüyorum. Evimde almıĢ olduğum makinelerle küçük çaplı iĢler yapıyorum.
Kursa gelirken bir kız yeğenimi de yanımda getirmiĢtim, o da benim gibi atölyecilik
konusunda yetiĢti ve bu iĢi beraber yapmayı düĢünüyoruz. BaĢkan ayrıca Organize Sanayi
Bölgesinde bize iĢ buldu. Bir ay çalıĢtık ama iĢ yeri kurmayı düĢündüğümüzden iĢten
ayrıldık. Bu proje sayesinde kendi ayaklarımın üzerinde durabileceğimi öğrendim, daha iyi
bir geleceğimin olduğunu biliyorum artık. Bu projede emeği geçen ġanlıurfa Valiliği ve
ġanlıurfa Terziler Odasına teĢekkür ederim.”
HER KADIN BĠR GĠRĠġĠMCĠ PROJESĠ
- Ġl Özel Ġdaresi tarafından yürütülen 250.000 TL bütçeli bir kültür, sosyal içerme
projesidir.
- Amacı; Mardin ili Nusaybin, Midyat ve Kızıltepe ilçelerinde yaĢayan gelir düzeyi
düĢük kadınlara çeĢitli eğitimler ve giriĢimcilik için mikrokredi vermek.
- Proje kapsamında; 117 giriĢimci kadın kendi iĢini kurmuĢtur. Daha fazla giriĢimci
kadına ulaĢılması için ilçe ve köylerde çalıĢmalar devam etmektedir.
ġengül ATEġ (Kadın GiriĢimci)
“Babam ile yaĢamaktayım. Babam çok yaĢlı olduğu için çalıĢamamaktadır. Evin tüm yükü
omzumda olduğundan kredi alarak evimin bir odasını kuaför dükkânı yaptım. Aldığım
kredi ile tüm kuaförlük malzemelerini aldım. Bu projeye vesile olan herkese teĢekkür
ederim.”
Yurdakul ASLAN (Kadın GiriĢimci)
“Aldığım kredi ile dikiĢ makinesi alarak terzilik yapmaya baĢladım. Bu iĢe baĢlamamın
sebebi ailemin maddi durumunun kötü oluĢudur. Bu tür projelerin yaygınlaĢmasını istiyorum
ve teĢekkür ederim.”
EL EMEĞĠ GÖZ NURU
- ġırnak Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği tarafından yürütülen 200.000 TL bütçeli
bir istihdam projesidir.
- Projenin amacı, ġırnak'ta yaĢayan iĢ imkanı bulamayan ve maddi zorluklar çeken
kadınların; hem ekonomik özgürlüklerini kazandırmak, hem yeni iĢ sahaları açmak
hem de kadınların bilgi ve becerilerini paylaĢacağı bir mekan oluĢturmaktır.
- 60 genç kız ve kadın meslek eğitimi görmüĢ olup 9 kiĢilik istihdam sağlanmıĢtır.
- 5 adet kurs oluĢturulmuĢ ve ürünlerin satıĢlarına baĢlanmıĢtır.
Emine YILDIZ (Ġpek Halı Kurs Eğitmeni): ġırnak Balveren Köyünde doğdum.
Ortaöğretimi bitirdikten sonra maddi imkansızlıklar yüzünden okula devam edemedim.
2005 yılında Ġpek halı eğitimini alarak eğitmen olmaya hak kazandım. Fakat belge sahibi
olmama rağmen ġırnak’ta böyle imkanlar olmadığı için iĢsiz kaldım. Daha sonra bu
projenin açıldığını yerel basından duyup baĢvurdum ve baĢvurum kabul edildi. ĠĢimden
çok memnunum, hem kendime hem de aileme katkıda bulunduğum ayrıca iĢsizlikten
kurtulduğum için çok mutluyum.Proje kapsamında yaĢadığım köyden de olmak üzere 20
kursiyerim var.
Zeynep ALTÜRK (Destek Personeli ): Ben 32 yaĢında, 1 çocuk annesi boĢanmıĢ ve
ailemle yaĢamaktayım. Kadınlara yönelik bu istihdam projesinde destek personeli olarak
görev yapmaktayım. Bu projeden aldığım gelirle kendim ve kızımın giderlerini
karĢılamaktayım. Bununla birlikte daha önceleri ortamlarda kendimi ifade etmekte
zorlanırken, bu projede yer aldıktan sonra kendime olan öz güvenim arttı ve kendimi daha
sosyal hissediyorum.
SONUÇ
Yoksullukla mücadelede beĢeri sermayenin güçlendirilmesi ve bölgesel kalkınma
politikaları önemli bir yer tutmaktadır. Bu kapsamda Kalkınma Planlarında da önemli atıflar
yer almaktadır. Nitekim Dokuzuncu Kalkınma Planında yoksullukla mücadelede ve gelir
dağılımının iyileĢtirilmesine amacıyla dezavantajlı gruplara yönelik kamu hizmetlerinin
artırılması gereği vurgulanmıĢtır. Ayrıca yoksullukla mücadelenin ve gelir dağılımındaki
dengesizliğin sürdürülebilir büyüme, istihdam, eğitim ve sağlık politikalarıyla kalıcı bir
Ģekilde azaltılacağı, transfer politikalarının gelirin yoksullar lehine yeniden dağıtımının
sağlanmasında etkin bir Ģekilde kullanılacağı belirtilmiĢtir. (DPT, 2006)
SODES bölgesel sosyal kalkınma ve beĢeri sermayenin artırılması ile yoksullukla
mücadele, yoksulluğun nesiller arası aktarımının engellenmesi ve yoksulluk kültürüyle
mücadelede önemli bir araç olarak görülmektedir.
SODES kapsamında özellikle dezavantajlı grupların öncelikle kadınlar, gençler ve
çocukların hedef grup olarak belirlenmesi, bu hedef grupların beĢeri sermayesinin
artırılmasına yönelik projelerin desteklenmesi, Türkiye’de öncelikle GAP bölgesinden
baĢlamak üzere tüm Türkiye’de yoksullukla mücadelede önemli bir araç olarak
değerlendirilmektedir.
SODES’in önemli diğer bir özelliği yerel dinamikleri harekete geçirmesi olarak
yorumlanmaktadır. SODES’in valiliklere ciddi sorumluluklar ve görevler yükleyen, baĢta
STK’lar olmak üzere, belediyeler ve üniversiteler gibi yerel aktörlerin sosyal kalkınma
projelerinde aktif katılımıyla baĢarı hedefleyen yapısının baĢarısı, SODES kapsamında
desteklenmek üzere baĢvuruda bulunan ve desteklenen proje sayılarının çok ciddi bir Ģekilde
artmasında açıkça görülmektedir.
KAYNAKLAR
BLOOM, D. E., D. Canning, “The Health and Wealth of Nations”, Science, 287, 2000.
DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı, 2006, Ankara
GAP Eylem Planı, 2008, Ankara
KURTĠPEK, Rıdvan, Türkiye’de Gelir Dağılımı ve Türkiye için Gelir Gruplarıarası Gelir
OluĢum ĠliĢkisinin Miyazawa Yöntemiyle Ġncelenmesi, Devlet Planlama TeĢkilatı, 2010
(yayımlanmamıĢ uzmanlık tezi)
OECD, No More Failures: Ten Steps to Equity In Education”, Paris, 2007.
WORLD BANK, Attacking Poverty, World Bank Development Report, Washington D.C,
2000.
www.sodes.gov.tr, eriĢim:12.08.2010
www.dpt.gov.tr, eriĢim:14.09.2010