Szara strefa w polsce i w wybranych branżach

Szara strefa w Polsce i wybranych branżach Mechanizmy, konsekwencje i potrzebne działania

Wprowadzenie do dyskusji

Marek Rozkrut

2

Szara strefa, czyli …

Czarna gospodarka Szara gospodarka Gospodarka ukryta

Brunatna gospodarka

Gospodarka podziemna

Strefa wyłudzeń

Gospodarka w cieniu (shadow economy)

Gospodarka nieformalna

Czarna strefa

Gospodarka nieobserwowalna

etc …

3

Różne odcienie szarej strefy

Realizowana także przez zarejestrowane firmy

Szara strefa

Niezarejestrowana Zarejestrowana

Działalność

4


Szara strefa

Luka podatkowa z tyt. szarej strefy

Zarejestrowana

Produkt lub usługa dopuszczalne prawem na rynku

Nielegalny produkt lub usługa

Nielegalne posiadanie

Nielegalna sprzedaż

Twarde narkotyki,

egzotyczne zwierzęta

Miękkie narkotyki

Niezarejestrowana

Działalność

5


Szara strefa


Zarejestrowana




Nielegalna forma sprzedaży

Nielegalne pochodzenie

Pozostała nierejestrowana sprzedaż (działalność

nieformalna) Nielegalnie działające firmy bukmacherskie

(zarejestrowane w rajach podatkowych)

Sprzedaż papierosów z przemytu

Korepetycje, wynajem nieruchomości, usługi

„złotej rączki”

Działalność


Niezarejestrowana

6

Szara strefa na rynku wyrobów tytoniowych w Polsce

W roku 2013 szara strefa obejmowała

co najmniej 23,3% wolumenu rynku

wyrobów tytoniowych, a udział ten

w ostatnich latach systematycznie rósł.

Z tytułu samej akcyzy od wyrobów

tytoniowych, ubytek dochodów

budżetowych w 2013 r.

najprawdopodobniej przekraczał 5 mld zł.

Źródło: oszacowania EY Polska, dane Badania Budżetów

Gospodarstw Domowych GUS, Diagnoza Społeczna, dane

British-American Tobacco (ACN - AC Nielsen,

CS - CyberService).

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Liczba wypalonych papierosów, przewyższająca liczbę oficjalnie sprzedanych wyrobów tytoniowych (lewa oś)

Ilość tytoniu do palenia sprzedanego średniorocznie wg danych oficjalnych ACN i CS (lewa oś)

Liczba sprzedanych papierosów średniorocznie wg danych oficjalnych ACN i CS (lewa oś)

Udział szarej strefy w całkowitym spożyciu, narosłej od 2005 r. (z tytoniem do palenia, prawa oś, %)

mld sztuk

7


Szara strefa


Zarejestrowana



Niezarejestrowane transakcje


Z korzyścią dla obu stron

transakcji

Z korzyścią dla jednej strony

transakcji




nieformalna)

Działalność

Niższa cena usługi budowlanej bez faktury

Brak paragonu, normalna cena


Niezarejestrowana

8

Nieraportowane transakcje, przy wykorzystaniu płatności gotówkowych

18,7 18,9 19,0 18,5

17,1

15,1

13,2 12,9 13,3 13,0 13,2 13,0 12,4

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

% P

KB

Szara strefa z tytułu niezarejestrowanych, gotówkowych transakcji,

wyniosła w Polsce w 2014 r. ok. 215 mld zł (równowartość 12,4% PKB)

Źródło: oszacowania EY Polska na podstawie modelu popytu na gotówkę (ang. currency demand approach)

► Ok. 40 mld zł utraconych dochodów tylko

z tytułu CIT i VAT

► Do tego należy dodać:

► utracone wpływy z pozostałych opłat

i podatków (np. akcyza od papierosów,

alkoholu) oraz ubytek podatków i składek

z tytułu nierejestrowanego zatrudnienia –

choć z taką formą pracy wiążą się także

pewne korzyści społeczne i gospodarcze;

► ubytek dochodów z tytułu szarej strefy,

która występuje także przy

bezgotówkowych transakcjach B2C, np.

część handlu elektronicznego, nielegalni

bukmacherzy;

► znaczną część wyłudzeń podatkowych

(szczególnie VAT) w transakcjach B2B

(np. „słupy” na rynku paliw).

9


Szara strefa


Zarejestrowana



Wyłudzenia podatkowe


Inne mechanizmy wyłudzeń

podatkowych



transakcji


transakcji

Pozostała zarejestrowana działalność

Wyłudzenia VAT – np. znikające podmioty,

puste faktury




nieformalna)

Działalność


Niezarejestrowana

Wyłudzanie VAT na rynku oleju napędowego, rynku prętów zbrojeniowych

10

Koniec wyłudzeń w handlu prętami zbrojeniowymi w Polsce

-150

-100

-50

0

50

100

150

200

250

sty-

12

lut-

12

mar

-12

kwi-

12

maj

-12

cze-

12

lip-1

2

sie-

12

wrz

-12

paź

-12

lis-1

2

gru

-12

sty-

13

lut-

13

mar

-13

kwi-

13

maj

-13

cze-

13

lip-1

3

sie-

13

wrz

-13

paź

-13

lis-1

3

gru

-13

sty-

14

lut-

14

mar

-14

kwi-

14

maj

-14

cze-

14

lip-1

4

sie-

14

wrz

-14

paź

-14

lis-1

4

gru

-14

tys.

t (

mie

się

czn

ie)

import ukryty (GUS vs Eurostat) eksport wątpliwy (GUS vs Eurostat)eksport - potwierdzony (Eurostat) import - raportowany (GUS)produkcja (HIPH) zużycie jawne (HIPH, GUS)popyt krajowy (HIPH, GUS, Eurostat) Źródło: obliczenia EY Polska

Skala wyłudzeń VAT na rynku prętów zbrojeniowych sięgała w szczytowym okresie (rok 2012) ok. połowy legalnego

rynku. Wyeliminowanie oszustw m.in. poprzez wprowadzenie mechanizmu odwrotnego obciążenia VAT od

października 2013 r.

Szacowane przez EY skutki wprowadzonych zmian systemowych – efekty dla br. (w porównaniu ze status quo):

Zużycie jawne ↑ 173% | Dochody sektora finansów publicznych ↑ 360 mln PLN

silne zawężenie nieraportowanego

importu prętów zbrojeniowych

prawie zanika pozorowany eksport

prętów zbrojeniowych

zużycie jawne stabilizuje się na

poziomie krajowego popytu

11

Ogromna skala wyłudzeń w handlu olejem napędowym w Polsce

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1 4 7 10 1

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

strefa wyłudzeń - różnica między wariantemmaksimum a minimum

strefa wyłudzeń - wariant minimum

oficjalna konsumpcja krajowa ON

W roku 2013 strefa wyłudzeń stanowiła 18,6%-24,2% całkowitej sprzedaży oleju napędowego. Na przełomie 2013/2014

utrzymywał się jeszcze trend wzrostowy.

Źródło: oszacowania EY Polska, dane POPiHN

► Główny mechanizm wyłudzeń:

znikające podmioty („słupy”).

Wyłudzany przede wszystkim

podatek VAT (w mniejszym

stopniu akcyza).

► W ostatnim czasie wprowadzono

jednak kilka zmian systemowych,

a najnowsze dane wskazują na

odwrócenie spadkowego trendu

oficjalnej konsumpcji paliw

ciekłych, w tym ON – czy to

oznacza skuteczną walkę z szarą

strefą?

tys. m

3, dane m

iesię

czne

12


Szara strefa


Zarejestrowana



Wyłudzenia podatkowe


Inne mechanizmy wyłudzeń

podatkowych



transakcji


transakcji

Pozostała zarejestrowana działalność

Wyłudzenia VAT – np. znikające podmioty,

puste faktury

Nierejestrowane zatrudnienie




nieformalna)

Działalność


Niezarejestrowana

13

Zagadnienia do dyskusji

Zróżnicowany charakter transakcji w szarej strefie – od „szarego” do „czarnego” rynku.

Gdzie szara strefa występuje najczęściej i jakie są związane z tym koszty?

W których branżach mamy do czynienia ze zorganizowaną przestępczością i jak należy

ją zwalczać? Rozwiązania systemowe czy represyjne?

Jaką rolę w ograniczaniu nierejestrowanych transakcji pełnią płatności bezgotówkowe?

Zatrudnienie w szarej strefie (rosnące w okresie dekoniunktury) – koszty, ale też

korzyści. Jakie działania należy podjąć w tym obszarze? Jak duże jest ryzyko wzrostu

szarej strefy w wyniku częściowego oskładkowania umów cywilno-prawnych?

Rekomendowane działania

2

1

4

3

5

Economy & Finance

Szara strefa w polsce i w wybranych branżach