Σήμερα που οι ισχυροί της γης πλήττουν τη γειτονιά μας και απειλούν τη ζωή μας, τώρα που η ανθρωπότητα κρατά την αναπνοή της με φόβο και αγωνία, σ᾿ αυτούς τους δύσκολους λοιπόν καιρούς ας στρέψουμε το βλέμμα μας στην ιστορία μας για να θυμηθούμε, να διδαχθούμε, να πάρουμε διδάγματα.

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι ο συνδετικός κρίκος με την Ιστορία της Αρχαίας και Βυζαντινής Ελλάδας, γιατί η Εθνική συνείδηση των Ελλήνων διατηρήθηκε και ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο μέσα στις συνθήκες της δουλείας 400 περίπου χρόνια, μετά την πτώση του Βυζαντινού Κράτους.

Είναι η επανάσταση ενός λαού που γέννησε κι' έθρεψε την ελευθερία, ενός λαού που ξέρει να ζει υπερήφανα χωρίς τυράννους, εξευτελισμούς και ταπεινώσεις, αλλά και που ξέρει να πεθαίνει, για να υπερασπίζει αξίες και ιδανικά.

Κάθε λαός, είτε το θέλει είτε όχι, σέρνει μαζί του, αναπόσπαστα δεμένη, την κληρονομιά των προγόνων του. Το παρελθόν του τόπου του τον ακολουθεί αδιάκοπα και ρυθμίζει τη ζωή του.

Πρόλογος

Ο τόπος αυτός γνώρισε πολλές καταιγίδες και καταστροφές. Ήταν λουλούδι όμορφο και ζηλευτό, ήταν και είναι ο πόθος κάθε δυνάστη. Γι'

αυτό ακριβώς, στον ιερό τούτο τόπο, αιώνες τώρα, γράφεται η ίδια

πάντα ιστορία.

Καταχτητές αρματωμένοι σφετερίζονται το τόπο μας, αλλά πατριώτες αντρειωμένοι ματαιώνουν τα σχέδια τους.

Τετρακόσια ολόκληρα χρόνια κρατούν τον αβάσταχτο ζυγό της

τυραννίας. Τετρακόσια χρόνια υπομένουν ύβρεις,

ταπεινώσεις και εξευτελισμούς. Για

τετρακόσια χρόνια ο φάρος που έλαμπε αιώνες, που

φώτισε και διέλυσε σκοτάδια δεν υπάρχει πια.

Όλοι οι Έλληνες, πλούσιοι και μορφωμένοι, καταπιεζόμενοι στην υπόδουλη Ελλάδα ή επιφανείς στο εξωτερικό, μαζί με τον απλό

ραγιά, που δεχόταν τη μεγαλύτερη καταπίεση, δεν έπαψαν ποτέ να οργανώνουν την αντίσταση και τον πόλεμο κατά των κατακτητών. Τα ένοπλα τμήματα των Κλεφτών και Αρματολών αποτελούσαν το

μαχόμενο στρατό. Οι δάσκαλοι του γένους και οι απλοί μορφωμένοι, από τον Αγ. Κοσμά τον Αιτωλό και το Ρήγα Φεραίο

μέχρι τον απλό Παπά του χωριού και τον Καλόγερο, που δίδασκαν τα Ελληνικά γράμματα στο Κρυφό Σχολειό, τόνωναν το Εθνικό

φρόνημα και προτρέπανε το λαό να επαναστατήσει και να διώξει τον ξένο δυνάστη. Και ο λαός ξεσηκωνόταν σε κάθε ευκαιρία.

Τέτοιες εξεγέρσεις μικρές και μεγάλες έγιναν πολλές. Ξεπέρασαν τις 150, χωρίς όμως να φέρουν το "ποθούμενο".

Η γενιά του 1821 είχε όλες τις πανάρχαιες αρετές μα και αδυναμίες της φυλής μας. Αγωνιζόταν για να κτίσει, αλλά από την άλλη πλευρά γκρέμιζε μερικές φορές. Όπως όμως συνήθως συμβαίνει με τους Έλληνες, το κτίσιμο ήταν περισσότερο από το γκρέμισμα και έτσι έκτισαν την καινούργια Ελλάδα.

Είναι κατανοητό απ' όλους ότι οι σημερινοί Έλληνες οφείλουν την Ελευθερία, την Εθνική τους υπόσταση και υπερηφάνεια, την πρόοδο και την ευημερία τους στους αγώνες και στις θυσίες των αγωνιστών του 21.

Ευλαβείς προσκυνητές λοιπόν κι εμείς σήμερα μπροστά στους τάφους των αθανάτων νεκρών μας, υψώνουμε με ευγνωμοσύνη το νου και τη καρδιά μας στους ελευθερωτές, τους ήρωες και μάρτυρες των αγώνων του 1821.

Τους ατενίζουμε με υπερηφάνεια, γιατί κρατήσαμε μέχρι τώρα αυτά που μας παρέδωσαν και τους υποσχόμαστε ότι είμαστε έτοιμοι και στο μέλλον να υποστούμε κάθε θυσία για να υπερασπίσουμε τα όσια και ιερά της φυλής και να διατηρήσουμε κάθε σπιθαμή της Ελλάδος μας.

Κεφάλαιο 2ο: Τι συμβολίζει η Ελληνική Σημαία

Η εθνική σημαία της Ελλάδας περιέχει εννέα ισοπαχείς, οριζόντιες και εναλλασσόμενες λευκές και κυανές παράλληλες

λωρίδες. Μέσα σε ένα κυανό τετράγωνο στο πάνω προΐστιο μέρος, υπάρχει ένας λευκός σταυρός. Οι εννέα λωρίδες

αντιστοιχούν στις συλλαβές της ιστορικής φράσης "Ελευθερία ή Θάνατος". Ο σταυρός συμβολίζει τον σταυρό του χριστιανισμού

και της ορθόδοξης πίστης.

Πιο συγκεκριμένα…

Τα σχήματα και τα χρώματα της Ελληνικής σημαίας δεν έχουν

αλλάξει πολύ από την Επανάσταση του 1821. Πολλοί άνθρωποι

αναρωτιόνται γιατί οι ιδρυτές της Ελληνικής Δημοκρατίας έχουν

διαλέξει τα σύμβολα, τα σχήματα και τα χρώματα που εμφανίζονται στην

Ελληνική σημαία.Οι αριθμοί των γραμμών είναι ίσοι

με τον αριθμό των συλλαβών της φράσης: "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η' ΘΑΝΑΤΟΣ".Σημαία με τα εμβλήματα της

Φιλικής Εταιρίας που ύψωσε ο Σισίνης

Σημαία του Αθανασίου Διάκου με τον Άγιο Γεώργιο

Ελευθερία ή θάνατος ήταν το σύνθημα κατά την διάρκεια των χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον 19ο αιώνα. (Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο αριθμός των γραμμών αντιστοιχεί στον αριθμό των γραμμάτων της λέξης "Ελευθερία", δηλαδή 9). Αυτή η λέξη προκαλούσε ισχυρά αισθήματα στους καταπιεσμένους Έλληνες, και τους ενέπνεε να πολεμήσουν και να κερδίσουν την ελευθερία μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς. 

Σημαία του Παπαφλέσσα φτιαγμένη από το ράσο και τις λόξες της φουστανέλας ενός συμπολεμιστή του. Μετά  την απελευθέρωση έγινε η πρώτη επίσημη σημαία της ξηράς του ελεύθερου Ελληνικού Κράτους

Η εμφάνιση των γραμμών επιλέχθηκε λόγω της ομοιότητάς τους με την κυματισμένη θάλασσα η οποία αγκαλιάζει τις ελληνικές ακτές. Η εναλλαγή των μπλε και άσπρων γραμμών κάνει την

Ελληνική Σημαία όταν φυσάει να φαίνεται σαν το Αιγαίο Πέλαγος. Ο σταυρός ο οποίος βρίσκεται στο πάνω αριστερά μέρος της σημαίας και καταλαμβάνει το ένα τέταρτο της συνολικής της

επιφάνειας συμβολίζει το σεβασμό και την αφοσίωση που έχουν οι Έλληνες για την Ελληνική Ορθοδοξία και δηλώνει τον σημαντικό

ρόλο του χριστιανισμού στο μοντέρνο Ελληνικό Έθνος.

Το μπλε και το άσπρο της

Ελληνικής σημαίας συμβολίζουν το

μπλε της ελληνικής θάλασσας και τα

λευκά κύματά της. Σύμφωνα με μύθους, η θεά της ομορφιάς,

η Αφροδίτη, αναδύθηκε από

αυτά τα κύματα. Επιπρόσθετα,

αντανακλά το μπλε από τον γαλανό ουρανό και το άσπρο από τα

λιγοστά σύννεφα.

 Κατά την διάρκεια των σκοτεινών χρόνων της Οθωμανικής κατοχής, η

Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία βοήθησε τους

σκλαβωμένους Έλληνες να διατηρήσουν τα πολιτιστικά τους χαρακτηριστικά: την

ελληνική γλώσσα, τη Βυζαντινή θρησκεία και

γενικά την ελληνική εθνική ταυτότητα, με τον θεσμό των κρυφών σχολειών. Τα κρυφά

σχολειά ήταν ένα δίκτυο σχολείων τα οποία

λειτουργούσαν κρυφά σε όλη την Ελλάδα, αφοσιωμένα να μεταφέρουν στους Έλληνες τα θαύματα των προγόνων τους και την πολιτιστική

τους κληρονομιά. Ο Χριστιανισμός είναι ακόμα η κύρια θρησκεία σε όλη την

Ελλάδα.

Σημαία των Ψαρρών κατά την Επανάσταση του 1821

Πρώτη επίσημη σημαία της ξηράς του Ελληνικού  κράτους

3ο Κεφάλαιο: Τα όπλα του αγώνα

Μεγάλη σημασία έδιναν οι

αγωνιστές στον οπλισμό τους.

Επρόκειτο για όπλα πρωτόγονα που

απαιτούσαν σωματική ρώμη και

γρήγορα αντανακλαστικά

από τους χειριστές τους. 

Οι ονομασίες που τους έδιναν, όπως

Nταλιάνι, Λαζαρίνα, Σισανές,

μαρτυρούν την ιδιαίτερη σχέση

που είχαν για τους κατόχους τους.

Τον δεσμό αυτό αλλά και την οικονομική

κατάσταση του κατόχου φανερώνει

ο τρόπος με τον οποίο διακοσμείται 

ο οπλισμός. Χάλυβας, χαλκός,

χρυσός και φίλντισι, ασήμι,

πολύτιμες πέτρες, δέρμα, ακόμη και μαργαριτάρια και κοράλλια ήταν τα

διακοσμητικά υλικά σε λαβές τουφεκιών,

γιαταγανιών και σπαθιών.

Όπλα του Αγώνα καλούνται γενικά άρματα. Αυτά διακρίνονται στα χονδρά ή βαριά άρματα, που αποτελούσαν κυρίως τον εξοπλισμό των πλοίων και στα λιανά άρματα, που διακρίνονταν σε αγχέμαχα και σε εκηβόλα.

Τα χονδρά άρματα: Καλούνταν αρτιλλερία ή αρτιλιέρα και διακρίνονταν σε κανόνια, μορτάρια,

κουλουμπρίνες, οβούζια, χαβάνια και κορανάδες

Κανόνι ή τόπι Κορονάδα Χαβάνι ή όλμος

Τα λιανά άρματα

Γιαταγάνι ΧαρμπίΠάλα ή σπαθί ΣαλτιρμάςΛαζός Τσικούρι και μπαλτάςΛεμπούτι ή λουμπούτιΚαρυοφύλι Τρομπόνι Πιστόλα ή μπιστόλα

Κεφάλαιο 4ο: Ενδυμασία και στολίδια

Οι στολές της προεδρικής φρουράς και οι τυποποιημένες και πανομοιότυπες παραδοσιακές ενδυμασίες που υπάρχουν σήμερα μικρή σχέση είχαν με τις πραγματικές φορεσιές της εποχής. Σύμφωνα με τον Τάκη Λάππα το ντύσιμο από τα χρόνια 1600-1829 είναι ένα σπουδαίο θέμα για έρευνα, γιατί το θέαμα που παρουσιάζει η υπόδουλη Ελλάδα δεν απαντάται σε καμία άλλη σχεδόν χώρα του κόσμου. Δηλαδή δεν υπάρχουν μικροπαραλλαγές από περιοχή σε περιοχή, αλλά ολότελα αλλιώτικο ντύσιμο από ένα χωριό στο άλλο, χωριά που η απόστασή τους δεν ήταν δυο ώρες δρόμος.

Σχεδόν κανείς γειτονοχωρίτης δεν ήταν όμοια ντυμένος και αυτό ξεχώριζε περισσότερο στο γυναικείο ντύσιμο. Τα χρόνια εκείνα μπορούσες μια χαρά να καταλάβεις αμέσως πούθε κρατάει ο ξενοχωρίτης. Όχι από την προφορά και τους ιδιωματισμούς του, μα αρκούσε η φορεσιά του για να προδώσει το χωριό του. Το ίδιο μπορούσε κανείς να τους ξεχωρίσει επαγγελματικά ή ταξικά. Αλλιώς ντυνόταν ο κοτζαμπάσης, αλλιώς ο προύχοντας, ο προεστός, ο γεωργός, ο τσοπάνης, ο ξωτάρης… Στην συνέχεια θα δούμε το ντύσιμο Ρουμελιωτών και Μοραϊτών. Το ντύσιμο στην επανάσταση κρατήθηκε το ίδιο πού είχαν οι κλέφτες και οι αρματολοί.

ΚεφάλιΑς κάνουμε αρχή από το κεφάλι. Φορούσαν ένα μικρό στρογγυλό και κοφτό κόκκινο φέσι, που γύρω στη βάση του το τύλιγαν με μαντηλοδεσιά. Η μαντυλοδεσιά ήτανε τριών ειδών: μεταξωτό μαντήλι ή κασπαστή, το χρυσοκέντητο πόσι, και η άσπρη βαμβακερή πλουμιστή σερβέτα. Στο σημείο αυτό της φορεσιάς τους βρίσκει κανείς την τούρκικη επίδραση. Σαν παραδείγματα από γνωστούς καπεταναίους και χαλκογραφίες εκείνης της εποχής φανερώνεται ότι κασπαστή είχανε μονάχα οι Αθηναίοι, πόσι ο Νικηταράς, οι Μαυρομιχαλαίοι, ο Μακρυγιάννης και πότε πότε ο Γέρος του Μοριά. Με σερβέτα μας είναι γνωστοί ο Οδυσσέας Αντρούτσος κι ο Πανουργιάς.

Πολλοί δε φορούσαν μαντηλοδεσιά, μα σκέτο μικρό κοφτό φέσι που στην κορυφή του είχε λίγη φούντα. Τέτοιο συνήθιζε πάντα ο Γκούρας και ο Κολοκοτρώνης. Την περικεφαλαία του ο Γέρος την είχε από τότε που ήταν μαγκιόρος – ταγματάρχης – του εγγλέζικου στρατού στα Επτάνησα το 1808 και την έβαζε στις επίσημες στιγμές της ζωής του, όπως και το θώρακά του. Άλλοι φορούσαν μεγάλο τουρλωτό κόκκινο φέσι όπως ο Καραϊσκάκης, οι Πετμεζάδες, κι η φούντα του ήταν μικρή και σ’ αυτό και στέκονταν στην κορφή. Μακριά φούντα όσο σχεδόν ολόκληρο το φέσι φορούσαν αργότερα στα χρόνια του Όθωνα κι ήταν παρμένη απ’ τους Σουλιώτες που τόσο τη συνήθιζαν.

Φώτος Τζαβέλας   

Αυτή έγινε και το επίσημο στοιχείο της φορεσιάς της προεδρικής φρουράς (βασιλικής παλαιότερα). Και γενικότερα η στολή της προεδρικής φρουράς ακολουθεί την στολή των Σουλιωτών σε μεγάλο βαθμό. Επίσης πολλοί φτωχοί αγωνιστές φορούσαν ένα απλό συνήθως μαύρο μαντήλι στο κεφάλι. Γενικά τους προηγούμενους αιώνες στην Ευρώπη αλλά και στην Ανατολή το μέγεθος του καπέλου που φορούσε κανείς ήταν ανάλογο της κοινωνικής του τάξης και της εξουσίας του. Τα καπέλα των αξιωματούχων ήταν συνήθως πολύ μεγάλα, όπως και των αρχιερέων που ήταν πολύ ψηλότερα από τα σημερινά.

Μαλλιά

Μάρκος    Μπότσαρης 

Απ’ τη μαντηλοδεσιά τους ή το φέσι, ξεχύνονταν ως τις πλάτες τα

καλοχτενισμένα μακρυά μαλλιά τους. Γιατί τότε δεν κόβανε κοντά τα

μαλλιά τους, μα τ’ αφήνανε περήφανα σαν χαίτη να ξανεμίζουν

στους ώμους τους. Για να γυαλίζουν και να στέκουν καλοχτενισμένα τα

άλειφαν με λάδι ή μεδουλάρι, αλοιφή καμωμένη από μεδούλι και μυρωδικά. Οι Μοραΐτες συνήθιζαν

πιο μακρυά τα μαλλιά τους απ’ τους Ρουμελιώτες. Κι απόμειναν

ξακουστά τα ξανθά και σγουρά μαλλιά των Μαυρομιχάληδων.

ΓελέκιΣτο κορμί φορούσαν εσωτερικά το

άσπρο πουκάμισο, όχι όμως φαρδομάνικο όπως τα μεταγενέστερα

χρόνια. Πάντα ξεκούμπωτο και ανοιχτό μπροστά στο στήθος,

χειμώνα καλοκαίρι. Ύστερα βάζανε το γελέκι, κι από πάνω τη φέρμελη με τις δυο αράδες ασημοκεντημένα

μεγάλα κουμπιά. Μερικοί και αργότερα όλοι, αντί για φέρμελη

βάζανε το μεϊντάνι που η διαφορά τους ήταν στο ότι στη φέρμελη φορούσαν τα μανίκια, ενώ στο

μεϊντάνι ήταν ψεύτικα φοδραρισμένα με κόκκινο πανί και βρίσκονταν στις

πλάτες πίσω σταυρωτά. Τα μεϊντανογίλεκα όπως λέγανε το γελέκι ή το μεϊντάνι, ήταν πάντα κεντημένα με χάρτσια μεταξένια πολύχρωμα και χρυσά τερτήρια,

κορδόνια.

 Κατσαντώνης

ΦουστανέλαΖωσμένη στη μέση τους κρεμόταν γύρω

τους η φουστανέλα. Στους καπεταναίους και τους γέροντες ήταν

μακριά ίσα με το γόνατο και κάτω ακόμα, με πυκνές και πολλές πτυχές, δίπλες ή λαγκιόλια όπως τις λέγανε. Για τα παλληκάρια και τους νεώτερους

ήταν κοντή η φουστανέλα ως τους μηρούς και πιο ελαφριά με λιγότερες

δίπλες. Στη Ρούμελη συνηθίζονταν πιο πολύ η κοντή με πολλές δίπλες – όπως σήμερα της προεδρικής φρουράς – ενώ στο Μοριά μακρυά κι όχι πολύ πυκνή. Η φουστανέλα ήταν καθιερωμένη σ’

όλη τότε την Ελλάδα. Για αυτό όσους έρχονταν απ’ το εξωτερικό ντυμένοι

«ευρωπαϊκά» τους λέγανε πειραχτικά ψαλιδοκέριδες ή σπλινάντερους. Τους νησιώτες και τους ναυτικούς με

τις βράκες τους λέγανε ντουντούμιδες ή χαλτούπιδες.

Κυριακούλης Μαυρομιχάλης

Κίτσος Τζαβέλας    

Η φουστανέλα μ’ όλο που ήταν καμωμένη με άσπρο ύφασμα σπάνια κρατούσε για πολύ την όψη της. Τη

χρησιμοποιούσαν για πολλές δουλειές. Μ’ αυτή σκούπιζαν το πρόσωπό τους και τα χέρια τους, το σουγιά τους και καμιά φορά

τ' άρματά τους. Πολλά παλληκάρια για να μην πιάνει η φουστανέλα τους εύκολα «λέρα»

την άλειφαν με ξύγκι! Πολλοί επίσης από τους αγωνιστές δε

γνωρίζανε τι θα πει σώβρακο, το απόφευγαν μια και τους

σκέπαζε τόσο καλά η φουστανέλα τους.

ΥποδήματαΤα πόδια τους τα σκέπαζαν ως πάνω στα σκέλια με τις μακριές άσπρες κάλτσες, που τις λέγανε βλαχόκαλτσες. Τις ύφαιναν από τραγόμαλλο και είχανε ειδικότητα στην κατασκευή τους στα Άγραφα. Οι τσόχινες μαύρες κάλτσες, κι’ ύστερα κόκκινες – μοιάζανε με τις γκέτες – σκέπαζαν μονάχα τη γάμπα και το πάνω μέρος του παπουτσιού και φορέθηκαν στα οθωνικά χρόνια. Στο Εικοσιένα αυτές οι κάλτσες ήταν άγνωστες. Η ποδεμή τους ήταν τα τσαρούχια, όχι όμως με φούντα μπροστά αλλά μυτερά.

Αθανάσιος Διάκος  

Τα έφτιαχναν με ακατέργαστο βοδινό δέρμα και ήταν πολύ ελαφρά και γερά. Στα πόδια τους τα στήριζαν δένοντάς τα γύρω στη γάμπα τους με φαρδύ λουρί – τις θηλιές – και το λουρί αυτό το έπιαναν απ’ την κάλτσα τους κάτω απ’ το γόνατο με το τσαρουχοτοκά. Υπήρχε και άλλος τρόπος να πιάνουν τα τσαρούχια τους με ένα πισινό λουρί, το τσαγκαρόλουρο. Τα πρώτα τα φορούσαν στη Ρούμελη, ενώ τ' άλλα στο Μοριά. Οι φτωχότεροι φορούσαν γουρνοτσάρουχα, φτιαγμένα από δέρμα χοίρου.

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης 

ΝτουλαμάςΗ φορεσιά κλείνει με τον

ντουλαμά. Τον ρίχνανε πάνω τους σαν έπιανε κρύο και ήταν

φτιαγμένος από τσόχα που την κεντούσαν με μαύρο μετάξι. Ο

ντουλαμάς έφτανε ως τη μέση. Για τη βαρυχειμωνιά όμως είχανε τις φλοκάτες. Ήταν χωρίς μανίκια

σαν τις παλιές μπέρτες κι’ έφταναν ως κάτω απ’ το γόνατο. Τις ύφαιναν

με «φλόκο» - κρόσια – που τον φορούσαν από μέσα για να

ξεσταίνονται πιο πολύ και το συνηθισμένο χρώμα του ήταν το άσπρο. Σαν βρίσκονταν έξω το χειμώνα, χρησιμοποιούσαν τη φλοκάτα για στρωσίδι και για

σκέπασμα. Για τον ίδιο σκοπό άλλοι είχανε την κάπα – ίδιο σχέδιο με τη

φλοκάτη φτιαγμένη όμως από τραγόμαλλο και βαλμένη στις

νεροτριβές για να πήξει και να μην περνάει η βροχή και το κρύο.

Μάρκος Μπότσαρης  

Σελλάχι

Συμπλήρωμα στην κύρια φορεσιά τους ήταν το σελλάχι. Το έζωναν στη μέση τους, αλλά να πιάνει στα πλάγια στην αριστερή μεριά και μπροστά το μισό αριστερό πλευρό. Ήταν φτιαγμένο το σελλάχι από τσόχα κόκκινη, σπάνια μαύρη, φύλλα - φύλλα για να κάνουν τις θήκες και κεντημένο με πολλών τεχνοτροπιών χρυσά κεντήματα, μα τα πιο συνηθισμένα δράκοντες και γοργόνες. Ανεξήγητο μένει γιατί οι στεριανοί αγαπούσαν τα θαλασσινά πλουμίδια, όπως και αυτά που στόλιζαν τις γκλίτσες και τις πίπες τους.

Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα

Το πέτσινο σελλάχι φορέθηκε στα χρόνια του Όθωνα. Στις μέσα θήκες του σελλαχιού έβαζαν το ασημένιο τάσι τους για να πίνουν νερό, το

τσαγκαροσούβλι για να μπαλώνουν τα τσαρούχια τους, την «ώρα» τους όπως λέγανε το ρολόγι,

κι’ αν ξέρανε γράμματα και μπορούσανε να χαράζουν την υπογραφή τους, το ασημένιο

καλαμάρι με το φτερό. Σε κάποια άκρη πάντα θα βρισκόταν και το

αντίδοτο φάρμακο για τα δηλητήρια, το παντσεχρί. Μα δεν ήταν μονάχα

αυτά που έπαιρνε το σελλάχι, πιο κάτω θα δούμε τα υπόλοιπα.Κυριακούλης Μαυρομιχάλης

ΣτολίδιαΤην όλη τους φορεσιά συμπλήρωναν και τα στολίδια τους, τα τσαπράζια ή τουσλούκια, όπως τα έλεγαν. Πρώτο ήταν το κουτσέκι. Στόλισμα ασημωμένο που στις τέσσερες πλευρές του κρεμόνταν σειρά από ψιλές αλυσίδες και κάλυπτε ολόκληρο το στήθος. Στηρίζονταν με θηλιές στις τέσσερες άκρες του στήθους, με τρίγωνα θηλικωτήρια που είχαν ζωγραφισμένο πάνω τους με σαββάτι (μαύρο σμάλτο) συνήθως το δικέφαλο αητό και στη μέση το κουτσέκι σε μεγάλη πλάκα είχε τους πολεμικούς αγίους, τον Αη-Γιώργη και τον Αη-Δημήτρη. Επειδή τα πιο πολλά τσαπράζια ήταν ζωγραφισμένα με σαββάτι, τα λέγανε σαββατλίδικα.

Απ’ το αριστερό τους ώμο ήταν κρεμασμένο μ’ ασημένια αλυσίδα το στρογγυλό χαϊμαλί που έκλεινε μέσα του διάφορα φυλαχτά. Στις δυο όψεις του είχε σκαλισμένα τον προστάτη άγιο του και το Βαγγελισμό ή την Ανάσταση. Στην δεξιά μεριά είχαν μεριά είχαν το γυριστό ασημένιο σουγιά τους. Στο πίσω μέρος, στη μέση τους, στο λουρί του σελλαχιού, ήταν περασμένες οι δυό μπαλάσκες που πάνω τους είχαν πελεκημένη ανάγλυφα σχέδια π.χ. την Παρθένα Αθηνά. Μέσα βάζανε τα φουσέκια για τα ντουφέκια τους.   Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα

Αριστερά πάλι απ’ τη λουρίδα του σελλαχιού κρεμόντανε τα φυσεκλίκια, με φουσέκια για τις κουμπούρες και μια θήκη που βάζανε τις τσακμακόπετρες, το μεδουλάρι, άλοιμα για τα ντουφέκια φτιαγμένο από μεδούλι και άλλες λιπαρές ύλες. Δεξιά μεριά κρεμόνταν κι η πέτσινη καπνοσακκούλα τους. Όλα τούτα τα δένανε μ’ ασημένια και πλουμιστά ζωστάρια. Μπροστά στον αριστερό μηρό, σε μακριά λουριά περασμένα – σε δυο σε τρεις αράδες – κρεμόνταν τα στρογγυλά ή και τρίγωνα ασημένια γαντζούδια ή τοκάδες. Δυο όμοια γαντζούδια σκέπαζαν τα γόνατά τους. Τούτο το στόλισμα το συνήθιζαν πολύ πριν το 1800. Και βλέπουμε να φοράει κάτι τεράστια ο πατέρας του Οδυσσέα, ο γερο Αντρούτσος όπως μας τον παρουσιάζει παλιά ζωγραφιά.

ΜΑΝΙΑΤΕΣ ΠΟΛΕΜΑΡΧΟΙ Ελληνική Επανάσταση 1821 - Πετρόμπεης και Κυριακούλης ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ

Κεφάλαιο 5ο:Η Άνδρες του αγώνα

• Αναγνωσταράς - Παπαγεωργίου Αναγνώστης• Αναγνωστόπουλος Πάνος

• Ανδρούτσος Γεώργιος• Ανδρούτσος Οδυσσέας - ο θρύλος της Γραβιάς

• Αποστόλης Νικόλαος Ναύαρχος Ψαρρών• Βαλτινός Θανασούλας

• Βαρκάκης Ιωάννης• Βασιλείου Μελέτης

• Βέικος Λάμπρος• Βούλγαρης Δημήτριος

• Γάτσος Αγγελης• Γεωργαντάς Αντώνιος

• Γιαγτζής Νικόλαος ή Αναγνώστης (1786-1875)• Γιαννιάς

• Γκίκας Τσούπας• Γκούρας Ιωάννης• Γοβγίνας Αγγελής

• Γρίβας Γαρδικιώτης

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821

• Γρίβας Θεόδωρος• Δελιγιάννης Κανέλλος

• Δράκος Γεώργιος• Δυοβουνιώτης Ιωάννης

• Εμμανουήλ Παπάς• Ζαΐμης Aνδρέας

• Θέμελης. Δημήτριος• Θεοφιλόπουλος Ιωάννης

• Ιερολοχίτες• Καζάνης Εμμανουήλ

• Κανακάρης Αθανάσιος•Κανάρης Κωνσταντίνος - ο μπουρλοτιέρης του Αιγαίου• Καραϊσκάκης Γεώργιος - ο σταυραετός της Ρούμελης

• Καρακίτσος Ιωάννης• Καρατάσος Αναστάσιος ή Γεροκαρατάσος

• Καρατάσος Τσάμης• Καρπενησιώτης Αθανάσιος

• Κασομούλης Νικόλαος

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821

• -Κατσαντώνης το λιοντάρι της κλεφτουριάς• Κατσώνης Λάμπρος• Καψάλης Χρήστος

• Κεφάλας Παναγιώτης• Κίτσος Γεώργιος

• Κολοκοτρώνης Θεόδωρος - Ο Γέρος του Μοριά• Κολοκοτρώνης Ιωάννης ή Γενναίος

• Κόρακας Μιχαήλ• Κουντουριώτης Γεώργιος• Κουντουριώτης Λαζαρος• Κουρμούλης Ανδρέας• Κριεζώτης Νικόλαος

• Λόντος Ανδρέας• Μακρής Δημήτριος

• Μακρυγιάννης Ιωάννης• Μαμούρης Ιωάννης

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821

• Μαυρομιχάλης Αναστάσιος• Μαυρομιχάλης Γεώργιος• Μαυρομιχάλης Δημήτρης

• Μαυρομιχάλης Ηλία• Μαυρομιχάλης Ιωάννης

• Μαυρομιχάλης Κυριακούλης• Μαυρομιχάλης Κωνσταντίνος• Μαυρομιχάλης Πετρόμπεης

• Μέξης Χατζηγιάννης• Μεταξάς Ανδρέας• Μηλαΐτης Ιωάννης• Μήλιος Σπύρος

• Μηλιώνης Χρήστος• Μητρόπουλος Νικολάος

• Μιαούλης Ανδρέας.• Μπαρμπάτσης Κοσμάς

• Μπισμπίνης Ηλίας• Μπότασης Παναγιώτης

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821

• Μπότσαρης Μάρκος• Μπότσαρης Νότης

• Νικόδημος Κωνσταντίνος• Οικονόμου Αντώνης

• Ολύμπιος Γεωργάκης• Πανουργιάς

• Παπανικολής Δημήτριος• Παππάς Εμμανουήλ

• Πετιμέζας Αναγνώστης• Πετιμεζάς Βασίλειος• Πετμεζάς Αθανάσιος

• Πλαπούτας Δημήτριος• άγκος Ιωάννης

• Ραζηκότσικας Αθανάσιος• Ραζής Θανάσης – Κότσικας

• Ρόδιος Γεώργιος• Σισίνης Γεώργιος

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821

ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821

• Σισίνης Χρύσανθος• Σκουρτανιώτης Αθανάσιος

• Σταματελόπουλος Νικήτας - Νικηταράς ο Τουρκοφάγος

• Σωτηρίου Ζήσης• Τζαβέλλας Κίτσος

• Τζαβέλλας Λάμπρος• Τομπάζης Εμμανουήλ• Τομπάζης Ιάκωβος

• Τσαμαδός Αναστάσιος• Φεραίος Ρήγας - Ρήγας Βελεστινλής

• Φιλήμων Ιωάννης• Φωτήλας Ασημάκης• Φωτομάρας Χρήστος

• Χάψας

Κεφάλαιο 6ο: Γυναίκες του αγώνα

Η γυναίκα στην Αντίσταση…Οι ηρωίδες του

1821 αποτέλεσαν σημείο αναφοράς

και ενέπνευσαν τις Ελληνίδες και σε μεταγενέστερες εθνικά κρίσιμες

περιόδους, όπως ο ελληνο-ιταλικός

πόλεμος, η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση.

Γυναίκες και στη Φιλική Εταιρία

1. Η Ευφροσύνη Νέγρη2.Η Μαριγώ Ζαραφοπούλα3.H Ελισάβετ Υψηλάντη4.Η Ρωξάνη Σούτσου5. H Δόμνα Βισβίζη

άγαλμα της Δόμνας Βισβίζη

Σουλιώτισσες

Οι σχέσεις των φύλων στο περήφανο και αδούλωτο Σούλι ήταν διαφορετικές απ΄ ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα. Θύμιζαν τη θέση της γυναίκας στην αρχαία Σπάρτη. Οι άντρες σέβονταν τις γυναίκες τους και συχνά ζητούσαν τη γνώμη τους, ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιστάσεις. Οι σεβαστότερες απ΄ αυτές αναλάμβαναν το ρόλο του διαιτητή σε διαμάχες μεταξύ των ανδρών. Αντίθετα, ουδέποτε άνδρες ανακατεύονταν σε γυναικείους καβγάδες. Μερικές καπετάνισσες έπαιρναν μέρος στα στρατιωτικά συμβούλια, όπου οι γνώμες τους υπολογίζονταν όσο και των καπεταναίων. Στο σπίτι, τέλος, οι γυναίκες ήταν οι αδιαμφισβήτητες αφέντρες.

Οι Σουλιώτισσες, πέρα από το νοικοκυριό, έπαιρναν όλες μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις, όπου ο ρόλος τους ήταν, σε πρώτη φάση, εφεδρικός και βοηθητικός Όταν όμως οι περιστάσεις το απαιτούσαν, οι γυναικείες εφεδρείες ρίχνονταν στη μάχη, άλλοτε κατρακυλώντας βράχους πάνω στον εχθρό, άλλοτε περιβρέχοντάς τον με καυτά βόλια, άλλοτε ορμώντας μπροστά με το σπαθί στο χέρι.

Ο «Χορός του Ζαλόγγου» (παραμονές Χριστουγέννων 1803) αποτελεί αιώνιο σύμβολο για τη γυναίκα που προτιμά το θάνατο από την ατίμωση και τη δυστυχία. Τη γυναίκα-ηρωίδα που «της Ελευθερίας ο έρως» τη σπρώχνει να θυσιάσει τον εαυτό της και τα παιδιά της, να αποχαιρετήσει παντοτινά «τη γλυκιά ζωή» και τη «δύστυχη πατρίδα». «Στη στεριά δε ζει το ψάρι ούτ’ ανθός στην αμμουδιά / κ’ οι Σουλιώτισσες δε ζούνε μέσ’ τη μαύρη τη σκλαβιά». Η πρώτη σέρνει το χορό, φτάνοντας στο χείλος του γκρεμού, πηδάει και χάνεται στα βάθη του. Την ακολουθούν με τον ίδιο τρόπο, πάντα τραγουδώντας και χορεύοντας, η δεύτερη, η τρίτη, η τέταρτη… Γύρω ακούγεται το μουγκρητό του ανέμου, που στροβιλίζει το χιόνι κι ανακατεύεται με το τραγούδι…

Την ίδια χρονική στιγμή(Δεκ. 1803), η Δέσπω Σέχου-Μπότση, σύζυγος του Γιωργάκη Μπότση, κυνηγημένη από τους Τουρκαλβανούς, μετά τη συνθηκολόγηση του Αλή Πασά με τους Σουλιώτες, οχυρώθηκε με τις κόρες, τις νύφες και τα εγγόνια της στον πύργο του Δημουλά στη Ρηνιάσα και ύστερα από σθεναρή αντίσταση ανατίναξε τον πύργο, για να μην παραδοθούν στον εχθρό.

Από τις Σουλιώτισσες ξεχώρισαν άλλες δυο, οι οποίες υπήρξαν οι διασημότερες από τις άλλες, καταφέρνοντας να περάσουν τα ονόματά τους στο δημοτικό τραγούδι κι από εκεί στη σφαίρα του θρύλου. Η Μόσχω Τζαβέλα, σύζυγος του Λάμπρου, κατέχει τον τίτλο της «γυναίκας του Σουλίου». Ήταν η πρώτη και μεγαλύτερη ηρωίδα του Σουλίου. Με βαριά καρδιά έδωσε στο χέρι του αιμοβόρου Αλή Πασά τον πρωτότοκο γιο της Φώτο, για θυσία, και έβαλε πάνω από τον ίδιο της το γιο την αγάπη της για την πατρίδα. «Το παιδί μου είναι παιδί του Σουλίου και σα γλιτώσει το Σούλι γλιτώνει και το παιδί μου»,είπε χαρακτηριστικά στον πασά.

Μια άλλη γυναίκα φυσιογνωμία που ξεχώρισε ήταν η Χάιδω Γιαννάκη Σέχου. Το όνομά της είχε πρωτακουστεί στον πόλεμο του 1792, όπου ο ηρωισμός της , μας πληροφορούν ξένοι διπλωμάτες την εποχή εκείνη στην κατεχόμενη Ελλάδα, προκαλούσε το σεβασμό και το θαυμασμό των συμπατριωτών της. Πρώτη έτρεχε στη μάχη, συχνά δίπλα στους άντρες, συχνότερα μπροστά απ’ αυτούς.Η ηρωίδα αυτή άγγιξε το απόγειο της δόξας της στη δραματική τριετία 1800-1803, οπότε «καμιά γυναίκα δεν αναδείχθηκε όσο η Χάιδω», βεβαιώνει ο Γερμανός Μπαρτόλντι.

Μεσολογγίτισσες

Αξιοθαύμαστο θάρρος έδειξαν και οι Μεσολογγίτισσες «ελεύθερες

πολιορκημένες», οι οποίες σε όλη τη διάρκεια της μακράς πολιορκίας του

προπυργίου της δυτικής Ελλάδας βοήθησαν με κάθε τρόπο στην

άμυνα:μεταφορά υλικών για τα οχυρωματικά έργα, περίθαλψη των

ασθενών και τραυματιών.

Φιλέλληνες πολεμιστές του Μεσολογγίου, όπως ο Αύγουστος Φαμπρ και άλλοι, έχουν αποθανατίσει ατέλειωτες σκηνές βομβαρδισμών με θύματα γυναίκες, όπως εκείνη με τις έξι φίλες που περπατούσαν μαζί και μια οβίδα έσκασε στα πόδια τους, σκοτώνοντας ή τραυματίζοντας και τις έξι. Ή εκείνη με το αίμα μιας πληγωμένης μητέρας να βρέχει τα πτώματα των εννέα κοριτσιών της, τα οποία κείτονταν γύρω της. Οι Μεσολογγίτισσες όχι μόνο δε δείλιασαν, αλλά αντίθετα εμψύχωναν τους μαχητές και τους παρακινούσαν να αγωνιστούν ως το τέλος.

Όταν αποφασίζεται η ηρωική έξοδος(10 Απριλίου 1826), μετά

το φοβερό λιμό, ακολουθούν πολλές γυναίκες με αντρική

ενδυμασία, κρατώντας από το ένα χέρι το σπαθί και από το άλλο το μωρό τους, ενώ οι

άοπλες μπήκαν στη μέση της φάλαγγας μαζί με τα παιδιά

τους. Αυτές οι γυναίκες είχαν την ίδια φρικτή τύχη, όπως και οι άνδρες της Εξόδου, κατά τη γνωστή φοβερή σύγχυση που

επικράτησε, και όσες κατάφεραν να γυρίσουν στην πόλη

αυτοκτόνησαν, σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν.

Μια από τις γυναίκες του Μεσολογγίου ήταν και η Αλεφαντώ. Η ενδυμασία προσιδίαζε αυτής των αντρών. Αψηφούσε τους κινδύνους, τις κακουχίες και τις στερήσεις. Αντίθετα, εμψύχωνε τους άνδρες στον αγώνα και θυσίασε τη ζωή της για την ελευθερία και την τιμή της. Εκτός από αγωνίστρια, ήταν σύζυγος και μητέρα. Ο σύζυγός της σκοτώθηκε το Μάιο του’21 και νεαρά τότε η Αλεφαντώ έμεινε χήρα με μια μικρή κόρη. Όταν έγινε η έξοδος,συνελήφθη μαζί με την κόρη της και για πολλά χρόνια είχε μαρτυρική ζωή.

Χιώτισσες

Οι γυναίκες της Χίου, σύμφωνα με περιηγητές της εποχής, ήταν «ωραίες και αβρές», με «ευγενική συμπεριφορά, ιδιαίτερα απέναντι στους ξένους». «Πουθενά αλλού οι γυναίκες δεν απολαμβάνουν τόση ελευθερία κι ωστόσο καμιά κατάχρησή της δεν παρατηρείται. Εργάζονται και τραγουδάνε. Τα σκάνδαλα είναι σπάνια».

Οι σφαγές στο νησί(1822) εμπνέουν το Γάλλο ζωγράφο Ντελακρουά, που στο γνωστό του πίνακα αποτυπώνει όλη τη φρίκη αυτής της τραγωδίας. Από τους 100.000 κατοίκους στο νησί έμειναν λιγότεροι από 2000. «Χιλιάδες γυναίκες , κορίτσια κι αγόρια πουλιόνταν κάθε μέρα στο παζάρι. Πολλά από αυτά τα δυστυχισμένα πλάσματα αυτοκτόνησαν κατά τη μεταφορά. Βλέπεις γυναίκες να μη δέχονται τροφή, μ’ όλο που μαστιγώνονταν, για να πεθάνουν από την πείνα», ανέφερε ο Άγγλος πρόξενος στη Σμύρνη Francis Werry.

ΚρητικέςΕκτός όμως από τις Σουλιώτισσες και τις Μεσολογγίτισσες, οι Μανιάτισσες (όπως η Σταυριάνα Σάββαινα και η Πανωραία Βοζίκη) και οι Κρητικές επέδειξαν απαράμιλλη ανδρεία και ανέπτυξαν ηρωικό ήθος.

Στην κρητική επανάσταση του 1866, και πιο συγκεκριμένα στην πολιορκία της Μονής Αρκαδίου, διακρίθηκε η σκληροτράχηλη και αδάμαστη Χαρίκλεια Δασκαλάκη.

Γυναίκες και στην Επανάσταση

ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η γυναίκα, λοιπόν, δικαιούται να αποκτήσει τη θέση που της αρμόζει μέσα στην Ιστορία, μια και η παρουσία αλλά και η προσφορά της είναι συχνά εφάμιλλες με εκείνες των ανδρών. Ευχόμαστε και ελπίζουμε πως τα νέα σχολικά βιβλία θα αντιμετωπίσουν από μία νέα οπτική τον παράγοντα

φύλο, συμβάλλοντας από την πλευρά τους στην κατάρριψη των στερεότυπων αντιλήψεων.

Κεφάλαιο 7ο: Επιστολές προς Φιλελληνίδες

.(απόσπασμα από επιστολή της Μαντώ Μαυρογένους προς τις

Αγγλίδες.1824-1825)

«…Δεν μας αρκεί ευγενικές κυρίες μόνο ο ενθουσιασμός. Οι αιώνες της τυραννίας μας έχουν

εξαντλήσει οικονομικώς. Ο ηρωισμός δεν ωφελεί όταν

στερείται τ’ απαραίτητα οργανικά μέσα για να εκδηλωθή , χρήμα ,

όπλα , πυρομαχικά ,τροφή , ενδύματα. Και αν τολμώ να

επικαλεσθώ την συμπάθειά σας , σκοπός μου είναι η εξασφάλισις

ενός ασύλου για τα κατατρεγμένα γυναικόπαιδα στην Εύβοια την

οποία με την μεσολάβηση σας θα ευρίσκαμε τρόπο να

επανακτήσουμε και να την αφιερώσουμε στην μνήμη των

γυναικών της Αγγλίας…»

Κεφάλαιο 8ο: Μουσείο παλαιάς Βουλής

Κεφάλαιο 9ο: Το σπίτι της Μπουμπουλίνας στις Σπέτσες

Κεφάλαιο 10ο: Ποιήματα για την Επανάσταση του 1821

Θούριος(Ρήγας Φεραίος ή

Βελεστινλής){απόσπασμα}

Ως πότε παλικάρια να ζούμεν στα στενά,Mονάχοι σα λιοντάρια, σταις ράχαις στα βουνά;Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,

Nα φεύγωμ’ απ’ τον Kόσμον, για την πικρή σκλαβιά.Nα χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα, και Γονείς,

Tους φίλους, τα παιδιά μας, κι’ όλους τους συγγενείς.

Καλλιώ ‘ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,Παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά, και φυλακή.

Τι σ’ ωφελεί αν ζήσης, και είσαι στη σκλαβιά,Στοχάσου πως σε ψένουν καθ’ ώραν στη φωτιά.

Εμπρός! (Κωστής Παλαμάς)

Εμπρός! Ολόρθοι, ατρόμαχτοι.Μαυρίλα. Αστροπελέκι.Μα το σπαθί γοργάστραψε,και νά! η βροντή τουφέκι!

Στον Πίντο απ’ τον Ταΰγετο,και στα Μπαλκάνια, ως πέρα,μια η φλόγα, μια η φοβέρα,κι ένας ο νους. Εμπρός!

Εμπρός, αδέρφια, ατράνταχτοι!Κι αν πέφτει αστροπελέκι,να! το σπαθί γοργάστραψε,βρόντησε το τουφέκι.

Κρήτη, ο Μωριάς, η Ρούμελη,εμπρός! η Ελλάδα λάμπει,αχολογάν οι κάμποι,καίνε οι καρδιές. Εμπρός!

ΠΗΓΕΣ

http://anthoulaki.blogspot.gr/2011/01/blog-post_09.html

http://www.parliament.gr/1821/anafora/filikoi.asp

https://www.youtube.com/watch?v=LgkTKfmy1uA

www.wikipedia.gr

Φωτογραφίες από την Παλιά Βουλήhttp://www.palmografos.com/permalink/12646.html

http://hellasforce.com/https://ellas2.wordpress.com/

http://www.hellinon.net/parallila/?p=879

… και άλλες…

ΤΕΛΟΣ

ΒΑΓΕΝΑ ΠΟΛΥΞΕΝΗ

Γ1