Λογοτεχνία και Ιστορία_1940

Μάθημα laquoΓλώσσα και Πολιτισμόςraquo - ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑΕπίπεδο τάξεων Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού

ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Θέμα laquoΗ επέτειος του 1940raquo

Διδακτική πρότασηΕνδεικτικός χρόνος 5x80΄

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

α) Γνωστικό ndash Αξιακό περιεχόμενο [βλ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ gt ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ]

Οι μαθητές και οι μαθήτριες- να μελετήσουν τη laquoμεταγραφήraquoμετάπλαση του ιστορικού γεγονότος του πολέμου του

1940 σε λογοτέχνημα- να επισημάνουν πώς διάφοροι χαρακτήρες ήκαι κοινωνικές ομάδες βίωσαν τον πόλεμο του

1940- να ανακαλύψουν πώς οι διάφορες πληθυσμιακές ομάδες συνέδραμαν στην αντίσταση κατά

των εισβολέων και κατακτητών κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου και της περιόδου της κατοχής μέσα από τα λογοτεχνικά κείμενα

β) Δεξιότητες laquoλογοτεχνικού γραμματισμούraquo

Οι μαθητές και οι μαθήτριες- vα διακρίνουν μεταξύ ενός ποιήματος κι ενός πεζού κειμένου- vα διακρίνουν σε ένα ποίημα το στίχο και τη στροφή- vα διακρίνουν μεταξύ έμμετρης ποίησης και ποίησης σε ελεύθερο στίχο- vα αναγνωρίζουν τη σταυρωτή ομοιοκαταληξία- vα διακρίνουν μεταξύ του συγγραφέα (δημιουργού της ιστορίας) ndash του laquoαφηγητήraquo της

ιστορίας ndash των laquoηρώωνraquo της ιστορίας (πρωταγωνιστές και δευτερεύοντα πρόσωπα)- να διακρίνουν βασικά χαρακτηριστικά ενός ημερολογίου

ΚΕΙΜΕΝΑ

ΠΕΖΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑΟ αγώνας Οδυσσέας Ελύτης laquoΗ πορεία προς το

μέτωποraquo (Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού α΄ τεύχος ΟΕΔΒ σ 42)

Άλκη Ζέη laquoΟι Γερμανοί και οι πρόκεςraquo (Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Γ΄amp Δ΄ Δημοτικού σσ 99-102 ΟΕΔΒ Αθήνα)

Ειρήνη Τσουλλή laquoΟ Σιδεράς στον πόλεμοraquo (Κυπριακό Ανθολόγιο για τα παιδιά του δημοτικού Μέρος Α΄ σσ 80-82)

Νικηφόρος Βρεττάκος laquoΜάνα και γιοςraquo (Η γλώσσα μου για την Ε΄ δημοτικού πρώτο μέρος ΟΕΔΒ σ 102)

Η κατοχή Μαρία Μανωλάκου laquoΑπό το ημερολόγιο

ενός κοριτσιού της κατοχήςraquo (Η γλώσσα μου για τη Στ΄ Δημοτικού Α΄ μέρος ΟΕΔΒ σσ 109-111)

Ζωρζ Σαρή laquoΤα κουλουράκιαraquo (Με λογισμό και μrsquo όνειρο Ανθολόγιο λογοτεχνικών κειμένων Ε΄ amp Στ΄ δημοτικού ΟΕΔΒ σσ 218-221)

Κώστας Ουράνης laquoΚατοχήraquo (Γλώσσα Ε΄ δημοτικού Της γλώσσας ρόδι και ροδάνι α΄ τεύχος σ 47)

ΕΠΙΠΡΌΣΘΕΤΑ ΚΕΊΜΕΝΑ

(Είναι στη διακριτική ευχέρεια των δασκάλων να διαλέξουν επιπλέον κείμενα από τον παρακάτω ενδεικτικό κατάλογο για τις ανάγκες της διδασκαλίας τους και αναλόγως με το επίπεδο της τάξης)

Ο αγώνας Βασίλης Ρώτας laquoΔιαβάτη στάσουraquo (Η Γλώσσα μου για την Στ΄ δημοτικού Πρώτο μέρος

ΟΕΔΒ σ 106) Γιάννης Μπεράτης laquoΣτα βουνά της Αλβανίαςraquo (Με λογισμό και μrsquo όνειρο Ανθολόγιο

λογοτεχνικών κειμένων Ε΄ amp Στ΄ δημοτικού ΟΕΔΒ σσ 213-214) Γιάννης Ρίτσος laquoΟκτώβρης 1940raquo (Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού Πετώντας με τις λέξεις Α΄ τεύχος

σ 48) Ειρήνη Τσουλλή laquoΟ Σιδεράς στον πόλεμοraquo (Κυπριακό Ανθολόγιο Για τα παιδιά του

δημοτικού μέρος Α΄ σσ 80-82) Κώστας Καλατζής laquoΗ Ψιχλούraquo (Η γλώσσα μου για την Ε΄ δημοτικού πρώτο μέρος ΟΕΔΒ σσ

103-105) Στέλιος Σπεράντζας laquoΠίνδοςraquo (Σχολικές amp Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Α΄ - Στ΄ Δημοτικού

Βιβλίο Δασκάλου ΟΕΔΒ σ 100) Στέλιος Τζιρόπουλος laquo[Ημερολόγιον από τον πόλεμον του 1940]raquo (Γλώσσα Δ΄ Δημοτικού

Πετώντας με τις λέξεις α΄ τεύχος ΟΕΔΒ σ 50)

Κατοχή Άλκη Ζέη laquo[Η παρέλαση]raquo (Με λογισμό και μrsquo όνειρο Ανθολόγιο λογοτεχνικών κειμένων Ε΄ amp

Στ΄ δημοτικού ΟΕΔΒ σσ 215-217) Άλκη Ζέη laquoΣυσσίτιοraquo (Ανθολόγιο για τα παιδιά του δημοτικού Μέρος δεύτερο ΟΕΔΒ σσ

253-257) Ζωρζ Σαρή laquoΗ πείναraquo (Όταν ο ήλιοςhellip Πατάκης Γλώσσα Ε΄ δημοτικού Της γλώσσας ρόδι

και ροδάνι α΄ τεύχος σ 46) Κυριάκος Ντελόπουλος laquoΉρθαν (Και όλα έγιναν σαν ξένα)raquo (Γλώσσα Στ΄ δημοτικού

Λέξειςhellip Φράσειςhellip Κείμεναhellip α΄ τεύχος ΟΕΔΒ σσ 43-44)

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1 Έργα τέχνης (ζωγραφική χαρακτική) Αλέξανδρος Αλεξανδράκης Αέρα

httppheidiasantibarogr Αλέξανδρος Αλεξανδράκης Προέλασις

httppheidiasantibarogr Αλέξανδρος Κορογιαννάκης Οι σφαγές του Δίστομου

httphellas1940blogspotcom

2 Φωτογραφίες Μεταφορά πυρομαχικών εν μέσω χιονοθυέλλης και δύσβατων ορεινών οδών

httpadonioswordpresscom Γυναίκες πλέκουν για τους στρατιώτες στην Πίνδο

httpfilikietaireiablogspotcom Γυναίκες στην αντίσταση

httpwwwtlifegr Γυναίκες καθαρίζουν πέρασμα για το στρατό στην Πίνδο

httpipirotikiwordpresscom Συγκέντρωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Ελευθερίας βάσει

γερμανικής διαταγής με σκοπό την καταγραφή τουςhttpelwikipediaorg

Σκηνή από τον εκτοπισμό των Εβραίων των Ιωαννίνων στις 25 Μαρτίου 1944httpelwikipediaorg

Συσσίτιο στην κατοχήhttpwwwhbnewsgr

Κατοχήhttpegpaidblogspotcom

3 Γελοιογραφίες (httpwwwminpressgr) Ν Καστανάκης Καθάρισέ μου το δρόμο να περάσω Ν Καστανάκης Η βροχή και η κακοκαιρία μας ημπόδισεν την προέλασιν Μπέζος Ιταλική φάλαγγα βαδίζουσα εναντίον του εχθρού Ε Τερζόπουλος Κάτι ξέραμε που φτιάξαμε καλούς δρόμους στην Αλβανία Δημητριάδης Μπράβο Κολονέλο Δημητριάδης Επί συστάσει

4Τραγούδια Μαρινέλλα Δυο παιδιά απrsquo το Βραχώρι

httpwwwyoutubecomwatchv=P2nR7kV43PI Μαρινέλλα Μάνα θα τους περιμένει

httpwwwyoutubecomwatchv=xz_wM79yxmw Μαρινέλλα Ο έφεδρος ανθυπολοχαγός

httpwwwyoutubecomwatchv=E2B-AvzAkOk Σοφία Βέμπο Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του

httpwwwyoutubecomwatchv=upwIgVjHPIo Σοφία Βέμπο Παιδιά της Ελλάδος παιδιά

httpwwwyoutubecomwatchv=jrG6pC83dt4

5 Ηχητικά ντοκουμέντα Μάνος Κατράκης Η πορεία προς το μέτωπο (ανάγνωση)

httpwwwyoutubecomwatchv=Ykyl6UqsCro

1ο Μάθημα Ο αγώνας υπόθεση όλων (2x80΄)

Οδυσσέας Ελύτης laquoΗ πορεία προς το μέτωποraquo πζ Άλκη Ζέη laquoΟι Γερμανοί και οι πρόκεςraquo πζ Ειρήνη Τσουλλή laquoΟ Σιδεράς στον πόλεμοraquo πζ Νικηφόρος Βρεττάκος laquoΜάνα και γιοςraquo πμ

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

1 Δραστηριότητα προσανατολισμού Χρησιμοποιούνται γελοιογραφίες από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο Τα παιδιά παρατηρούν τις γελοιογραφίες (είτε στις ομάδες είτε με όλη την τάξη με προβολή τους στην οθόνη) και κάνουν παρατηρήσεις για τη χρονική περίοδο στην οποία αναφέρονται και για το περιεχόμενό τους Παράλληλα εξάγονται βασικά στοιχεία μιας γελοιογραφίας

2 Οδυσσέας Ελύτης laquoΗ πορεία προς το μέτωποraquo και Νικηφόρος Βρεττάκος laquoΜάνα και γιοςraquo (συνεξέταση)

Τα παιδιά ακούνε την ανάγνωση του Μάνου Κατράκη από το διαδίκτυο (ή άλλη πηγή) καθώς και το ποίημα του Βρεττάκου (εκπαιδευτικός)

Παρουσιάζονται στα παιδιά πίνακες ζωγραφικής (1-2) και φωτογραφίες (1-4) και τα παιδιά συζητούν στην ομάδα και εντοπίζουν ποιοι από τους πίνακες ή τις φωτογραφίες παρουσιάζουν γεγονότα που περιγράφονται στα δύο κείμενα του μαθήματος Οι ομάδες μπορούν να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα της συζήτησής τους στην τάξη επιχειρηματολογώντας υπέρ της άποψής τους

Συγκρίνουν τα δύο κείμενα ως προς τη μορφή και εξάγουν βασικές διαφορές μεταξύ ενός πεζογραφήματος κι ενός ποιήματος Μέσα από τη σύγκριση αυτή τα παιδιά επισημαίνουν το στίχο και τη στροφή στο κείμενο του Βρεττάκου [λογοτεχνικός γραμματισμός]

Εντοπίζουν το πρόσωπο που αφηγείται την ιστορία στο κείμενο του Ελύτη και συζητούν κατά πόσο θα μπορούσε να είναι ο ίδιος ο συγγραφέας ο αφηγητής Αναφέρουν ότι η αφήγηση στο κείμενο είναι πρωτοπρόσωπη [γλωσσικός και λογοτεχνικός γραμματισμός]

Επισημαίνουν στο ποίημα του Βρεττάκου την ποιητική φωνή και αντιπαραβάλλουν με τον αφηγητή στο κείμενο του Ελύτη [λογοτεχνικός γραμματισμός]

Ανακαλύπτουν τους πρωταγωνιστές και τα δευτερεύοντα πρόσωπα στα δύο κείμενα [λογοτεχνικός γραμματισμός] και αναφέρουν πώς αυτά συνεισφέρουν στον αγώνα για απόκρουση της ιταλικής επίθεσης

3 Άλκη Ζέη laquoΟι Γερμανοί και οι πρόκεςraquo και Ειρήνη Τσουλλή laquoΟ Σιδεράς στον πόλεμοraquo (συνεξέταση μεταξύ τους και με τα προηγούμενα κείμενα)

Αφού διαβαστούν τα δύο κείμενα τα παιδιά αναφέρουν τους πρωταγωνιστές και τα δευτερεύοντα πρόσωπα Διακρίνουν ανάμεσα στους πρωταγωνιστές και στα δευτερεύοντα πρόσωπα επιχειρηματολογώντας ως προς την κατάταξή τους στη μια ή στην άλλη κατηγορία Επισημαίνουν ότι οι πρωταγωνιστές δρουν πολύ περισσότερο μέσα στο έργο και παράλληλα έχουν καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη της δράσης [λογοτεχνικός γραμματισμός]

Συγκρίνουν τα δύο κείμενα ως προς το χρόνο στον οποίο εξελίσσεται η δράση Η σύγκριση μπορεί να συμπεριλάβει και τα κείμενα του προηγούμενου μαθήματος Τα παιδιά μπορούν να χωρίσουν τα κείμενα σε δύο ομάδες Αυτά που αναφέρονται στην περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου κι αυτά που αναφέρονται στην περίοδο της κατοχής (laquoΟι Γερμανοί και οι πρόκεςraquo)

Επισημαίνουν τον αφηγητή στα δύο κείμενα και ανακαλύπτουν διαφορές μεταξύ της πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης αφήγησης [λογοτεχνικός γραμματισμός]

Τα παιδιά διερευνούν με την ομάδα τους πώς οι χαρακτήρες συμβάλλουν στον αγώνα της πατρίδας ενάντια στους εισβολείςκατακτητές

- Τα παιδιά ρίχνουν πρόκες για να τρυπήσουν τα λάστιχα των στρατιωτικών οχημάτων των Γερμανών

- Το κορίτσι παραχωρεί το Σιδερά για τον πόλεμο

2ο Μάθημα Η κατοχή (2x80΄)

Μαρία Μανωλάκου laquoΑπό το ημερολόγιο ενός κοριτσιού της κατοχήςraquo πζ Ζωρζ Σαρή laquoΤα κουλουράκιαraquo πζ Κώστας Ουράνης laquoΚατοχήraquo πμ

1 Μαρία Μανωλάκου laquoΑπό το ημερολόγιο ενός κοριτσιού της κατοχήςraquo Ζωρζ Σαρή laquoΤα κουλουράκιαraquo και Κώστας Ουράνης laquoΚατοχήraquo (συνεξέταση μεταξύ τους και με τα προηγούμενα κείμενα)

Διαβάζονται τα τρία κείμενα και τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήματά τους όσον αφορά στο περιεχόμενο Παρουσιάζονται παράλληλα φωτογραφίες από την περίοδο της κατοχής (παράρτημα) Τα παιδιά συζητούν για το περιεχόμενο των φωτογραφιών και τις συσχετίζουν με το περιεχόμενο των κειμένων Πώς νιώθουν μετά την ανάγνωση και ποιο από τα κείμενα τους δημιουργεί εντονότερα συναισθήματα

Επισημαίνουν τον αφηγητή στα κείμενα της Μανωλάκου και της Σαρή καθώς και την ποιητική φωνή στο ποίημα του Ουράνη [λογοτεχνικός γραμματισμός] και ανακαλύπτουν λέξεις ή φράσεις που δείχνουν τη διάθεσή τους

Παρατηρούν τα τρία κείμενα ως προς τη μορφή και εξάγουν βασικά χαρακτηριστικά του ημερολογίου [λογοτεχνικός γραμματισμός]

Δουλεύουν στην ομάδα και εντοπίζουν τα στοιχεία που δυσχεραίνουν τη ζωή των πρωταγωνιστών και των δευτερευόντων χαρακτήρων στα τρία κείμενα Συζητούν στην ομάδα και κατατάσσουν τα προβλήματα ξεκινώντας από αυτό που θεωρούν το πιο σημαντικό Τα παιδιά μπορούν να πάρουν θέση ως προς το αν θεωρούν τα προβλήματα ύπαρξηςαυτοσυντήρησης ή ψυχολογίας ως πιο σημαντικά

Συγκρίνουν το ποίημα του Ουράνη με το ποίημα του Βρεττάκου από το προηγούμενο μάθημα Κάνουν παρατηρήσεις που αφορούν τον αριθμό των στροφών και των στίχων καθώς και για την ομοιοκαταληξία Εξάγεται η σταυρωτή ομοιοκαταληξία Μέσα από τη σύγκριση τα παιδιά ανακαλύπτουν διαφορές μεταξύ ενός έμμετρου ποιήματος κι ενός ποιήματος σε ελεύθερο στίχο [λογοτεχνικός γραμματισμός]

Τα παιδιά μπαίνουν στη θέση της Ζωής στο κείμενο της Σαρή και παίρνουν θέση για το αν θα έτρωγαν ή όχι τα κουλουράκια επιχειρηματολογώντας υπέρ της άποψής τους Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να πάρει τη μορφή θεατρικού δρώμενου με δύο παιδιά να υποδύονται τις δύο αντίθετες lsquoφωνέςrsquo στη σκέψη της Ζωής

Δοκιμάζουν να απαγγείλουν το ποίημα του Ουράνη με διαφορετικό ύφος κάθε φορά και συζητούν ποιο ύφος ταιριάζει καλύτερα στο περιεχόμενο του ποιήματος Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να περιλάβει και το ποίημα του Βρεττάκου από το προηγούμενο μάθημα

Χαρακτηρίζουν τα κείμενα της ενότητας με βάση το θέμα και την πλοκή τους επιχειρηματολογώντας για την άποψή τους Η δραστηριότητα μπορεί να γίνει και ομαδικά [λογοτεχνικός γραμματισμός]

2 Δραστηριότητες - Δημιουργικές εργασίες

(οι παρακάτω ενδεικτικές δραστηριότητες μπορούν να γίνουν είτε κατά τη διάρκεια της αντιπαραβολής των κειμένων είτε στο τέλος της διδακτικής ενότητας)

Προσθέτουν μια ακόμη στροφή στο ποίημα του Βρεττάκου που να αναφέρεται στην συνεισφορά άλλων προσώπων στον αγώνα Τέτοια πρόσωπα μπορεί να είναι οι αδελφές των στρατιωτών που πολεμούν στην Πίνδο πχ

Κι οι αδελφές μπρος στο τζάκι καθισμένεςΜε τη σκέψη στο μυαλό τους για τον αδελφό επλέκαν

και τις κτυπούσε η νύστα αλύπητακαι θόλωνε τα μάτια τους και βάραινε τα χέρια τους

μrsquo αυτές σφιχτά κρατούσανε τις βελόνεςκι έπλεκαν ολοένα και πιο γρήγορα

κι αποτέλειωναν δυο-δυο τις κάλτσες και τα γάντια

Μετατρέπουν την αφήγηση από τριτοπρόσωπη σε πρωτοπρόσωπη στο κείμενο της Άλκης Ζέη βάζοντας ως αφηγητή ένα από τα παιδιά της παρέας το οποίο εντάσσουν στη δράση (Δημιουργική Γραφή σ 22)

Στο σχολείο μας ήτανε χειρότερα τα πράματα Το είχανε επιτάξει οι καραμπινιέροι και τώρα τα μαθήματα γινόντανε σrsquo ένα πρώην γκαράζ Χάμω ήτανε πατημένο χώμα σκληρό γεμάτο ξεραμένα λάδια Από την τεράστια σιδερένια πόρτα ακόμα κι αν ήτανε κλειστή έμπαινε κρύο Σε κάθε γωνιά

έκανε μάθημα κι από μια τάξη του Δημοτικού και πολλές φορές σαν έλειπε κανένας δάσκαλος κάνανε και δυο και τρεις τάξεις μαζί Τελειώναμε στις δώδεκα γιατί μετά ερχότανε το Γυμνάσιο

Πολλές φορές σα σχολνούσαμε συναντιόμουν με το Γιάννη που πήγαινε για μάθημαΆλκη Ζέη Οι Γερμανοί και οι πρόκες

Μετατρέπουν το ποίημα του Βρεττάκου σε πεζό

Ο γιος πολέμαγε στο διάσελο της ιστορίας κι η μάνα κρατούσε τα βουνά για να στέκει όρθιος ο γιος της σαν μπρούντζος χιόνι και σύννεφο Η Πίνδος αχολόγαγε σα να είχε ο Διόνυσος γιορτή Τα φαράγγια κατέβαζαν τραγούδια τα έλατα αναπήδαγαν κι οι πέτρες χόρευαν Όλα φώναζαν laquoΊτε παίδες Ελλήνωνhellipraquo Οι ψυχές σταύρωναν στον ορίζοντα σα φωτεινές σπάθες τα ποτάμια πισωδρόμιζαν και οι τάφοι μετακινιούνταν

Αντικαθιστούν τον αφηγητή σε ένα από τα κείμενα της ενότητας έτσι που η ιστορία να δίνεται μέσα από διαφορετική οπτική γωνιά Θα μπορούσε για παράδειγμα να αφηγείται την ιστορία στο κείμενο της Τσουλλή ο πατέρας ή στο κείμενο της Σαρή laquoΤα κουλουράκιαraquo ο φυλακισμένος Δήμος

Εργαζόμουν στο μεταλλείο όταν έκαναν την εμφάνισή τους τα τέσσερα στούκας Τα κορίτσια βρίσκονταν στο σχολείο εκείνη την ώρα κι η γυναίκα μου όπως μου είπε αργότερα έραβε στη

μηχανή Ο νους μου στράφηκε προς την οικογένειά μου Δεν ήξερα αν έτρεξαν να κρυφτούν στα καταφύγια για να προστατευτούν ή όχι

Ειρήνη Τσουλλή Ο Σιδεράς στον πόλεμο

Εκτροχιάζουν ένα από τα αφηγηματικά κείμενα της ενότητας εντάσσοντας νέα στοιχεία ή νέους χαρακτήρες που οδηγούν σε μια νέα έκβαση της ιστορίας Τα παιδιά μπορούν να δουλέψουν σε ομάδες ή ατομικά επιλέγοντας τα στοιχεία που θα διαφοροποιήσουν έτσι ώστε η ιστορία να εκτροχιαστεί Η συγκεκριμένη δραστηριότητα θα μπορούσε να λειτουργήσει στο κείμενο της Τσουλλή για παράδειγμα αν ο lsquoΣιδεράςrsquo πείσμωνε και δεν προχωρούσε για να πάει στο λιμάνι ή σε οποιοδήποτε άλλο κείμενο της ενότητας (Δημιουργική Γραφή σ 26) Πχ

Άνοιξα σιγά σιγά την πόρτα της στάνης Τα πρόβατα βέλασαν ξαφνιασμένα Μα αυτός ατάραχος μασουλούσε το σανό του laquoΓεια σου Σιδερά μουraquo του είπα και του χάιδεψα τη ράχη Τον τράβηξα από το σχοινί για να ξεκινήσω για το χωριό Μα αυτός σαν να ήξερε τι τον περίμενε δεν κουνιόταν ρούπι Έβαλε δύναμη στα μπροστινά του πόδια και δεν έκανε βήμα Του κόντεψα τον χάιδεψα στο

κεφάλι μα αυτός τίποτα Τι να έκανα

Δημιουργούν μια εικονογραφημένη ιστορία βασισμένη σε ένα από τα αφηγηματικά κείμενα της ενότητας Τα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιήσουν το λογισμικό Κar2ouche Microsoft Powerpoint Microsoft Publisher ή άλλο κατάλληλο λογισμικό

Επισημαίνουν στοιχεία της τεχνικής (μεταφορές προσωποποιήσεις παρομοιώσεις κλπ) στο κείμενο του Ελύτη και τα αντικαθιστούν με άλλα δικά τους τα οποία συνεισφέρουν στην απλοποίηση του κειμένου έτσι ώστε να μπορεί να αξιοποιηθεί για μικρότερες ηλικίες

Δώδεκα μέρες κιόλας είχαμε μεις πιο πίσω στα χωριά Κι απάνω που συνήθιζε το αυτί μας πάλι στα γλυκά τριξίματα της γης και δειλά συλλαβίζαμε το γάβγισμα του σκύλου ή τον αχό της μακρινής καμπάνας να που ήταν ανάγκη λέει να γυρίσουμε στο μόνο αχολόι που ξέραμε

στο αργό και στο βαρύ των κανονιών στο ξερό και στο γρήγορο των πολυβόλων

Δώδεκα μέρες ήμασταν πιο πίσω στα χωριά Κι ενώ συνήθιζε το αυτί μας στην ηρεμία της φύσης και ακούγαμε το γάβγισμα του σκύλου και την καμπάνα ήταν ανάγκη να επιστρέψουμε

στον ήχο των κανονιών και των πολυβόλων

Η συγκεκριμένη δραστηριότητα θα μπορούσε να δουλέψει και αντίστροφα Τα παιδιά να εισαγάγουν στοιχεία της τεχνικής του Ο Ελύτη σε ένα πιο απλό αφηγηματικό κείμενο

Δουλεύουν ομαδικά για να ενώσουν δύο από τα κείμενα της ενότητας (σύμφυρση) έτσι που το ένα να αποτελέσει συνέχεια του άλλου Τα παιδιά θα πρέπει να κάνουν τις αναγκαίες διαφοροποιήσεις στα δύο κείμενα που θα ενώσουν έτσι ώστε το αποτέλεσμα να έχει συνοχή αλλά και ελκυστικότητα (πχ laquoΗ πορεία προς το μέτωποraquo και laquoΟ Σιδεράς στον πόλεμοraquo ή laquoΟι Γερμανοί και οι πρόκεςraquo και laquoΤα κουλουράκιαraquo)

Γράφουν ερωτηματικές προτάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αρχή στο κείμενο της Ζέη ή της Τσουλλή (Δημιουργική Γραφή σ 30) πχ

Πώς θα βάζαμε κι εμείς το λιθαράκι μας στον πόλεμοή

Θα μπορούσα ποτέ να αποχωριστώ τον αγαπημένο μου lsquoΣιδεράrsquo

( ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ μετά την ολοκλήρωση όλης )της θεματικής ενότητας

1 Τα παιδιά φτιάχνουν τη δική τους γελοιογραφία (Μάθημα Εικαστικής Αγωγής)

2 Φτιάχνουν ένα κολλάζ με πίνακες ή φωτογραφίες που να δείχνουν τη συνεισφορά όλων των ομάδων του πληθυσμού στον αγώνα (Μάθημα Εικαστικής Αγωγής)

3 Φτιάχνουν ένα έργο ζωγραφικής πιστό σε ένα από τα κείμενα της ενότητας (Μάθημα Εικαστικής Αγωγής)

4 Κάνουν έρευνα στο διαδίκτυο και ανακαλύπτουν πίνακες που έχουν σχέση με την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου της κατοχής ή της απελευθέρωσης και φτιάχνουν μια παρουσίαση με αυτούς τοποθετώντας τους σε χρονολογική σειρά (Μάθημα Εικαστικής Αγωγής)

5 Μαθαίνουν να τραγουδούν ένα από τα τραγούδια που προτείνονται στο επιπρόσθετο υλικό και ανακαλύπτουν στοιχεία συνάφειας με τα κείμενα της ενότητας (Μάθημα Μουσικής)

6 Παίρνουν συνέντευξη από άτομα του περιβάλλοντός τους που έζησαν ή πολέμησαν κατά την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και παρουσιάζουν τη συνέντευξη στην τάξη Η συνέντευξη μπορεί να οπτικογραφηθεί και να δημιουργηθεί ένα σύντομο ντοκυμαντέρ

7 Χρησιμοποιούν κινήσεις και χειρονομίες (παντομίμα) για να αναπαραστήσουν χαρακτήρες από τα κείμενα του μαθήματος με σκοπό να βοηθήσουν τους συμμαθητές και συμμαθήτριές τους να ανακαλύψουν ποιος είναι ο χαρακτήρας που παρουσιάζεται (Θεατρική Αγωγή)

8 Τα παιδιά υποδύονται χαρακτήρες από τα κείμενα της ενότητας και δέχονται ερωτήσεις από συμμαθητές ή συμμαθήτριές τους που αφορούν τις δράσεις ή τις σκέψεις τους ndash Καυτή καρέκλα (Θεατρική Αγωγή)

9 Τα παιδιά χρησιμοποιούν το σώμα τους για να δημιουργήσουν μια εικόνα αντιπροσωπευτική μιας στιγμής από τα κείμενα της ενότητας Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να συνοδεύεται από τη σύμβαση της αφήγησης για να αποστασιοποιεί τους συμμετέχοντες από το δράμα - Παγωμένη εικόνα (Θεατρική Αγωγή)

10 Τα παιδιά σε ρόλο ενός από τους χαρακτήρες που δρα στα κείμενα δίνουν συνέντευξη σε ρεπόρτερ ή ανακρίνονται από κάποιο άτομο εξουσίας που έχει στόχο να αμφισβητήσει τα κίνητρα τις αξίες και τα πιστεύω τους ή να αποκομίσει περισσότερες πληροφορίες για ένα γεγονός (Θεατρική Αγωγή)

11 Χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να βρουν στοιχεία για τη ζωή των συγγραφέων των κειμένων Μπορούν να συζητήσουν κατά πόσον οι συγγραφείς αυτοί μετείχαν στον πόλεμο του 1940

ΣΗΜ 1 Εννοείται ότι οι παραπάνω διδακτικές ενότητες είναι ενδεικτικές Ο εκπαιδευτικός μπορεί να επιλέξει μία άλλη σειρά συνεξεταζόμενων κειμένων υπό τον όρο βέβαια ότι αυτά συνομιλούν όντως μεταξύ τους και δεν συνδυάζονται αυθαίρεταΣΗΜ 2 Οι χρόνοι που προτείνονται για τις διδακτικές ενότητες είναι επίσης ενδεικτικοί και μπορούν να διαφοροποιηθούν με βάση τις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τάξηςΣΗΜ 3 Κάποια από τα κείμενα προτείνονται σε περισσότερες από μία ενότητες Εννοείται ότι σε περίπτωση που κάποιο κείμενο αξιοποιηθεί σε προηγούμενη διδαχθείσα ενότητα δε θα ξαναχρησιμοποιηθεί

ΣΗΜ 4 Στα ονόματα των ξένων συγγραφέων ακολουθείται ο τύπος του ονόματος που δίνεται στη συγκεκριμένη έκδοση

ΣΗΜ 5 Οι διασυνδέσεις που προτείνονται στο συμπληρωματικό υλικό αφορούν υλικό που ανακτήθηκε έως την ημερομηνία ανάρτησης των διδακτικών προτάσεων

Σχεδιασμός διδακτικής πρότασης Μιχάλης Μάρκου Εκπαιδευτικός Υποστηρικτής ΝΑΠ Λογοτεχνίας Ελένη Μηνά - Ματθαίου Εκπαιδευτικός Υποστηρίκτρια ΝΑΠ Λογοτεχνίας

Συνεργάστηκαν Άννα Κουππάνου Εκπαιδευτικός Υποστηρίκτρια ΝΑΠ Λογοτεχνίας Έλενα Χριστοφόρου Εκπαιδευτικός Δήμητρα Μέσσιου Επιθεωρήτρια Δημοτικής Εκπαίδευσης Σύνδεσμος ΕΔΕ για το ΝΑΠ

Λογοτεχνίας

Επιστημονική εποπτεία Αφροδίτη Αθανασοπούλου Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Παν Κύπρου Μένη Κανατσούλη Καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας ΑΠΘ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

1 ΚΕΙΜΕΝΑ

Η πορεία προς το μέτωποΟδυσσέας Ελύτης

Ξημερώνοντας τrsquo Αγιαννιού με την αύριο των Φώτων λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά για τα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες Έπρεπε λέει να πιάσουμε τις γραμμές που κρατούσανε ως τότε οι Αρτινοί από Χειμάρα ως Τεπελένι Λόγω που εκείνοι πολεμούσανε απrsquo την πρώτη

μέρα συνέχεια κι είχαν μείνει σχεδόν οι μισοί και δεν αντέχανε άλλοΔώδεκα μέρες κιόλας είχαμε μεις πιο πίσω στα χωριά Κι απάνω που

συνήθιζε το αυτί μας πάλι στα γλυκά τριξίματα της γης και δειλά συλλαβίζαμε το γάβγισμα του σκύλου ή τον αχό της μακρινής καμπάνας να που ήταν ανάγκη λέει να γυρίσουμε στο μόνο αχολόι που ξέραμε στο αργό και στο βαρύ των κανονιών στο ξερό και στο γρήγορο των πολυβόλων

Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα ένας πίσω απrsquo τον άλλο ίδια τυφλοί Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη όπου φορές εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω καθώς μες στην ψυχή μας Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε μήτε που αλλάζαμε κουβέντα μονάχα σοβαροί και αμίλητοι φέγγοντας μrsquo ένα μικρό δαδί μια μια μοιραζόμασταν τη σταφίδα Ή φορές πάλι αν ήταν βολετό λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές όσο να τρέξουν τα αίματα Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως τον λαιμό κι ήταν αυτό πιο απrsquo την κούραση ανυπόφερτο Τέλος κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα σημάδι ότι κινούσαμε και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τrsquo αερόπλανα

Λεξιλόγιοσκόλη = αργία ημέρα εορτής κατά την οποία δεν εργαζόμαστεαχολόι = βουητό αντίλαλοςαχός = ακαθόριστος ή υπόκωφος ήχοςζα = ζώαπριχού = πριν προτού

Γλώσσα Ε΄ δημοτικού Της γλώσσας ρόδι και ροδάνι α΄ τεύχος ΟΕΔΒ σ 42

Μάνα και γιοςΝικηφόρος Βρεττάκος

Στης ιστορίας το διάσελο όρθιος ο γιος πολέμαγεκι η μάνα κράταε τα βουνά όρθιος να στέκει ο γιος της μπρούντζος χιόνι και σύννεφο Κι αχολόγαγε η Πίνδοςσαν ναrsquo χε ο Διόνυσος γιορτή Τα φαράγγια κατέβαζαντραγούδια κι αναπήδαγαν τα έλατα και χορεύανοι πέτρες Κι όλα φώναζαν Ίτε παίδες Ελλήνων Φωτεινές σπάθες οι ψυχές σταύρωναν στον ορίζονταποτάμια πισωδρόμιζαν τάφοι μετακινιόνταν

Κι οι μάνες τα κοφτά γκρεμνά σαν Παναγιές τrsquo ανέβαινανΜε τη ευκή στον ώμο τους κατά το γιο παγαίνανκαι τις αεροτραμπάλιζε ο άνεμος φορτωμένεςκι έλυνε τα τσεμπέρια τους κι έπαιρνε τα μαλλιά τουςκι έδερνε τα φουστάνια τους και τις σπαθοκοπούσεμrsquo αυτές αντροπατάγανε ψηλά πέτρα την πέτρακι ανηφορίζαν στη γραμμή όσο που μες στα σύννεφαχάνονταν ορθομέτωπες η μια πίσω απrsquo την άλλη

Λεξιλόγιοδιάσελο = ο αυχένας του βουνούίτε = εμπρόςτσεμπέρι = μαντίλι για το κεφάλι από λεπτό ύφασμα

(Πίνακας Έκτορας Δούκας)

Η Γλώσσα μου Ε΄ δημοτικού ΟΕΔΒ σ 102

Οι Γερμανοί και οι πρόκεςΆλκη Ζέη

Το μυθιστόρημα της Αλκής Ζέη laquoΟ μεγάλος περίπατος του Πέτρουraquo αναφέρεται στη γερμανική κατοχή στην Αθήνα του 1941-44 Ο λαός μέσα από τις οργανώσεις αντιστεκόταν όπως μπορούσε

με απεργίες διαδηλώσεις καταστροφές σε εγκαταστάσεις ή υλικά του εχθρού Ορισμένες φορές αντιστέκονταν και τα παιδιά με το δικό τους τρόπο

Με το σχολείο του Πέτρου ήτανε χειρότερα τα πράματα Το είχανε επιτάξει οι καραμπινιέροι και τώρα τα μαθήματα γινόντανε σrsquo ένα πρώην γκαράζ Χάμω ήτανε πατημένο χώμα σκληρό γεμάτο ξεραμένα λάδια Από την τεράστια σιδερένια πόρτα ακόμα κι αν ήτανε κλειστή έμπαινε κρύο Σε κάθε γωνιά έκανε μάθημα κι από μια τάξη του Δημοτικού και πολλές φορές σαν έλειπε κανένας δάσκαλος κάνανε και δυο και τρεις τάξεις μαζί Τελειώνανε στις δώδεκα γιατί μετά ερχότανε το Γυμνάσιο Πολλές φορές σα σχολνούσε συναντούσε το Γιάννη που πήγαινε για μάθημα Από τα

εβδομήντα παιδιά της τάξης του Πέτρου ήτανε ζήτημα αν ήταν παρόντα κάθε μέρα τα είκοσι Ο κύριος Λουκάτος δε διάβαζε πια τον κατάλογο για να βάλει laquoαπώνraquo κι ούτε ρωτούσε κανέναν laquoγιατί άργησεςraquo σαν έφτανε στη μέση του μαθήματος Δεν κρατούσε πια βέργα δεν έλεγε laquoσκασμόςraquo κι ούτε την αγαπημένη του φράση που την ξέρανε πια απέξω κι ανακατωτά laquoΘα σε στείλω να κόβεις ξύλαraquo Την πρώτη μέρα που πήγανε για μάθημα τρομάξανε να τον γνωρίσουνε Τους είπε laquoκαλά μου παιδάκιαraquo και τους ρώτησε αν φάγανε το πρωί Σήκωσε το χέρι της μονάχα η Νιούρα η κόρη του φούρναρη

Από τη μέρα που τους είπε ο Γιάννης την ώρα που σχολούσανε laquoΣας θέλωraquo πήρανε τη συνήθεια να έρχονται στις πέντε να τον περιμένουνε να σχολάσει Στην αρχή ο Πέτρος νόμιζε πως θα τον θέλει πάλι κάτι να του πει για την Αντιγόνη μα ο Γιάννης τούτη τη φορά ούτε τον ρώτησε τι κάνει η αδελφή του Τους έπιασε από τους ώμους εκείνον και το Σωτήρη και πήρανε κάτι σοκάκια ώσπου βγήκανε στη μεγάλη λεωφόρο Στάθηκαν σrsquo ένα υψωματάκι και χάζευαν τα τεράστια γερμανικά φορτηγά που περνούσανε και θαρρείς κι έλειωνε η άσφαλτος από το βάρος τους- Τι διάολο κουβαλάνε ρωτάει ο Σωτήρης- Πολεμικό υλικό το πάνε στο Κέντρο χημικού πολέμου απάντησε ο Γιάννης και κάτι ψαχούλευε μέσα στο μπλουζόν τουΎστερα τους κοίταξε πονηρά- Τι λέτε τους σκάμε κανένα λάστιχο- Πώς Πετάχτηκαν κι οι δυο μαζί

Ο Γιάννης έβγαλε από το μπλουζόν του μια χαρτοσακούλα Ήτανε γεμάτη κοντόχοντρες πρόκες με μεγάλο κεφάλι Βάλθηκαν να τις πετάνε με φόρα λες κι ήτανε χαρτοπόλεμος κατά την άσφαλτο Κούρνιασαν μετά και περίμεναν το πρώτο

αυτοκίνητο που προχωρούσε αργά και βαριά Ξαφνικά ακούστηκε ένας ξερός κρότος σαν πιστολιά Ο Σωτήρης κι ο Πέτρος κόλλησαν στη γη Ο Γιάννης τους σφύριξε στο αυτί

-Έσκασε έσκασε και το μπαλάκι χοροπηδούσε χαρούμενα στο λαιμό τουΜε πολλή προφύλαξη κοιτάζανε κι οι τρεις τους το βαρύ φορτηγό που είχε σταματήσει λίγο πιο κάτω κι η μηχανή του λαχάνιαζε Κατέβηκε από μέσα ένας Γερμανός κι ύστερα άλλοι δυο και καταπιάστηκαν νrsquo αλλάξουνε τη ρόδα- Έχουνε δουλειά για ώρα λέει ο Γιάννης Τούτο δω είναι ολόκληρο φρούριο- Οι δικές μου πρόκες ήτανε είπε ο Σωτήρης εγώ τις πέταξα κατά κει- Τρέχα να το κοκορευτείς τον ψευτομάλωσε ο Γιάννης

Πέρα από την ανηφόρα ξεπρόβαλε η μούρη ενός άλλου φορτηγού Ο Γιάννης όμως τους πήρε βιαστικά από το χέρι και φύγανε Σαν είχανε φτάσει στα σοκάκια ακούστηκε πάλι ο ξερός κρότος-Τώρα ήτανε οι δικές μου πρόκες γέλασε ο Γιάννης

Από τότε ο Πέτρος κι ο Σωτήρης πήγαιναν κάθε τόσο στο υψωματάκι που κοίταζε τη μεγάλη λεωφόρο αλλάζοντας πάντα στέκι να μην τους επισημάνουν οι Γερμανοί Ο Γιάννης τους είχε μάθει πώς να πετάνε τις πρόκες ακριβώς δίχως να τις σπαταλάνε κι ο ίδιος δεν ερχότανε πια μαζί τους Την τελευταία φορά πήγανε μrsquo όλη την ομάδα τού φουτμπόλ και το βρήκανε πως είναι πολύ πιο διασκεδαστικό Φουτμπόλ παίζεις κάθε μέρα Έσκασε όμως μόνο ένα λάστιχο και κοντέψανε να δαρθούνε γιατί ο καθένας έλεγε πως ήτανε το δικό του καρφί Δεν μπορέσανε να ξαναπάνε άρχισε να φυσάει για μέρες τόσο δυνατός αέρας που οι πρόκες δεν έφταναν εκεί που τις πετούσανε Κι ύστερα ο Γιάννης δεν μπορούσε να βρει άλλα καρφιά- Να τινάξουμε ένα γερμανικό τρένο είπε ο Σωτήρης δε χρειάζονται πρόκες

Ο Γιάννης δε γέλασε καθόλου σαν τrsquo άκουσε ούτε τον κορόιδεψε- Για το τρένο θα πάρω μονάχα τον Πέτρο του είπε σοβαρά Εσύ είσαι ζαβολιάρης και θα λογαριάζεις όλα τα τρένα για δικά σου

(Φωτό Τα παιδιά της κατοχής κάνουν μάθημα ξυπόλυτα www now 24 gr )

Ανθολόγιο λογοτεχνικών κειμένων Γ΄ amp Δ΄ δημοτικού Στο σκολειό του κόσμου ΟΕΔΒ σσ 99-102

Ο Σιδεράς στον πόλεμοΕιρήνη Τσουλλή

Ο πατέρας μου εργαζόταν στο μεταλλείο όταν έκαναν την εμφάνισή τους τα τέσσερα γερμανικά στούκας Εμείς τρεις αδελφές όλες κι όλες βρισκόμασταν στο σχολείο εκείνη την ώρα κι η μητέρα έραβε στη μηχανή Κι όπως οι σειρήνες ούρλιαζαν όλοι μας μικροί και μεγάλοι ορμήσαμε στα καταφύγιαΚρότοι μας ξεκούφαναν Οι πιο μεγάλοι λέγαν για βόμβες

που πέφταν κάπου κοντά μας μα εμείς δεν καταλαβαίναμε Κι αυτό γιατί είχαμε ζήσει όλα μας τα χρόνια στο χωριό μας το Ξερό κοντά στη θάλασσα όπου στο μεταλλείο βρίσκαν δουλειά οι γονείς μας Η λέξη πόλεμος μας ήταν άγνωστη Και να που έμπαινε έτσι ξαφνικά κι απρόσμενα στη ζωή μας

Ο πατέρας γύρισε στο σπίτι πιο γρήγορα απrsquo ότι συνήθως εκείνη τη μέρα laquoΦτιάξε τους μπόγους με τα απαραίτηταraquo είπε στη μητέρα κι ήταν μια έγνοια στη φωνή του laquoΦεύγουμε Θα μετακομίσουμε στο χωριό σου Όλες οι πόλεις και τα λιμάνια θα εκκενωθούν γιατί τα αεροπλάνα ίσως ξανάρθουνraquo

Η μητέρα έφτιαξε τους μπόγους γρήγορα γρήγορα Μας μάζεψε και τις τρεις γύρω της laquoΣτο χωριόraquo είπε laquoείναι όλα πιο ήσυχα Ο πόλεμος δε θα μας φτάσει ως εκεί Και θα έχουμε τουλάχιστον αυγά και γάλα Εδώ δε βρίσκουμε πια τίποτα Μονάχα μαύρο ψωμί και σταφίδιαraquo

Ίσαμε το απόγευμα φτάσαμε στο χωριό Ο παππούς κι η γιαγιά χάρηκαν πολύ όταν μας είδαν

Το βράδυ χαμηλώσαμε το φως και κρεμάσαμε μαύρα ρούχα στους φεγγίτες της πόρτας Ήταν διαταγή Κι όλοι συμμένοι πάνω από τα ραδιόφωνα ακούαμε για τον πόλεμο που συνεχιζόταν σrsquo άλλες χώρες και στην Ελλάδα

Μια μέρα ο παππούς γύρισε αναστατωμένος από το καφενείο- Χρυσούλα μου είπε Κάνουν επίταξη τα μουλάρια Τα φορτώνουν στα

πλοία και τα πηγαίνουν στην Ελλάδα στον πόλεμο Βλέπεις σκαρφαλώνουν εύκολα στα βουνά Μεταφέρουν έτσι τρόφιμα και πολεμοφόδια στους πολεμιστές Θα δώσουμε κι εμείς το laquoΣιδεράraquo μας Τρέξε στη στάνη να τον φέρεις Τον πήρα εκεί αποβραδίς

laquoΣιδεράraquo λέγαμε το μουλάρι μας Ήταν ατίθασο δεν έβρισκε όλη μέρα ησυχία Γύριζε πάνω κάτω στην αυλή κι έλιωνε κάθε λίγο τα σιδερένια του πέταλα

Κίνησα για τη στάνη Αγαπημένε μου laquoΣιδεράraquo Εσύ στον πόλεμο Εσύ Γιατί Κανείς δε σε είχε πειράξει και δεν είχες πειράξει ποτέ κανένα Εργαζόσουν ολημερίς αγόγγυστα κι απολάμβανες τrsquo άχυρά σου το βράδυ στο φεγγαρόφωτο Τι σrsquo ενδιαφέρουν εσένα οι πόλεμοι των ανθρώπων

Άνοιξα σιγά σιγά την πόρτα της στάνης Τα πρόβατα βέλασαν ξαφνιασμένα Μα αυτός ατάραχος μασουλούσε το σανό του laquoΓεια σου Σιδερά μουraquo του είπα και του χάιδεψα τη ράχη Τον τράβηξα από το σχοινί και πήρα το δρόμο για το χωριό

Έξω από το καφενείο είχαν κιόλας φέρει δεκάδες μουλάρια Κάποιος τα έγραφε ένα ένα τους έβαζε μια κόκκινη σφραγίδα στη ράχη και μετά τα έβαζαν σε φορτηγά

Στάθηκα και τα κοιτούσα Δίπλα μου στέκονταν κι άλλα παιδιά του χωριού Είχαν πάρει κι αυτά τα μουλάρια τους για τον ίδιο σκοπό Κανένα δε μιλούσε Μια λύπη πλανιόταν γύρω

- Ε συ μικρή Μου φώναξε αυτός που έγραφε τα μουλάρια Για προχώρησε προς τα εδώ Τι στάθηκες σαν χαζή και κοιτάς τριγύρω Φέρε το μουλάρι να το γράψουμε

Προχώρησα Κι αυτός άρχισε να γράφει Το μουλάρι μας Το σύντροφό μας Το βοηθό μας σrsquo όλες τις δουλειές Το φίλο μας στα παιχνίδια Καβαλικεύαμε στη ράχη του για μια βόλτα στους κάμπους Του τραβούσαμε τrsquo αυτιά

Κάποιος πήρε το σχοινί από το χέρι μου και τον τράβηξε προς το φορτηγό Δεν κρατήθηκα laquoΣιδεράraquo ψιθύρισα laquoΆραγε θα ξανασυναντηθούμεraquo Και σήκωσα αθέλητα το χέρι σε χαιρετισμό

Το μουλάρι κινήθηκε Χλιμίντρισε μια δυο φορές λυπημένα Με κοίταξε περίλυπα και δεν είχε τίποτα από ζώο εκείνη την ώρα η ματιά του Ήταν σαν βλέμμα ανθρώπου που αποχαιρετούσε για στερνή φορά αγαπημένο συνάνθρωπό του

Περιοδικό laquoΠαιδική χαράraquo

(Πίνακας Αλέξανδρος Αλεξανδράκης)Λεξιλόγιοεκκενώνω = αδειάζω εγκαταλείπωεπίταξη = η κατάληψη από το κράτος ιδιωτικής περιουσίας σε καιρό

επιστράτευσηςαγόγγυστα = υπομονετικά χωρίς να διαμαρτύρεταιατίθασος = απειθάρχητος

Κυπριακό Ανθολόγιο Για τα παιδιά του δημοτικού μέρος Α΄ σσ 80-82

Από το ημερολόγιο ενός κοριτσιού της κατοχήςΜαρία Μανωλάκου

4 Μαΐου 1941Δεν ξέρω γιατί γράφω σrsquo αυτό το

τετράδιο Είναι ημερολόγιο Θα συνεχίσω Δεν ξέρω Από μόνο του ήρθε Ποτέ μου ως τώρα δεν έγραφα τα καθημερινά Μα τώρα είναι αλλιώς Τώρα μας πλάκωσε η ταφόπετρα της σκλαβιάς Είμαστε όλοι φυλακισμένοι Πώς τα περνάει ένας φυλακισμένος Ίσως γιrsquo αυτό

Ίσως πάλι να rsquoναι που τα rsquoχω χαμένα τον τελευταίο καιρό κι έτσι μου rsquoρχεται να τα γράψω τα παράξενα μπας και γράφοντας καταλάβω

Τι νέκρα είνrsquo αυτή Δε βλέπεις ψυχή Κάτι απίστευτο Χάθηκε το ξυπόλυτο τάγμα Μα τι έγιναν τα παιδάκια με τα πατίνια Είναι δυνατόν αυτά τα διαβολάκια να μένουν μαντρωμένα όλη μέρα Έτσι φαίνεται Οι μανάδες τρομοκρατήθηκαν και τα φυλάνε σαν κέρβεροι

Κάθε βράδυ στις εννιά περνάει η περίπολος Και γκάπα γκοπ η μπότα τους μαύρο καρφί μπήγεται στην καρδιά μας

Μόνο ο ευκάλυπτος στέκει ατάραχος Και τα πουλάκια βράδυ πρωί το χαβά τους σαν να μην τρέχει τίποτα

16 Μαΐου 1941Η ζωή μας έγινε κόλασηΤα ραδιόφωνα ουρλιάζουν διαταγές κάθε μέρα νέες διαταγές κι όλες

τελειώνουν με τη λέξη ΘΑΝΑΤΟΣ Κρύβεις όπλα θάνατος Κρύβεις Εγγλέζο θάνατος Κρύβεις ραδιόφωνο θάνατος Κυκλοφορείς μετά τις εννιά θάνατος Τραγουδάς τον Εθνικόν Ύμνο θάνατος

24 Μαΐου 1941Συναγερμός στην Κολοκοτρώνη Κυρα-Νικόλαινα στο μαγαζί άρα γάλα εν

όψει Χαρά εμείς κατσαρόλα και βουή να προλάβω μη μου πάρουν τη σειρά Μόνο που μείναμε με τις κατσαρόλες

- Πού γάλα πού τέτοιο καλό μας έκοψε τη φόρα η κυρα-Νικόλαινα δεν αφήνουν τίποτα για μας οι αφορεσμένοι Έτσι τrsquo άνοιξε λέει για παρηγοριά (ωραία παρηγοριά γαλατάδικο χωρίς γάλα)

3 Ιουνίου 1941Γύρισε ο θείος μου απrsquo το μέτωπο Επιτέλους ήρθε Κι έτσι ησυχάσαμε όλοι

μας που σχεδόν τον κλαίγαμε για χαμένο Άργησε τόσο πολύ να γυρίσει γιατί έκανε τον περισσότερο δρόμο από την Κορυτσά ως εδώ με τα πόδια Όχι δεν ήταν άρρωστος ούτε τραυματίας ούτε αιχμάλωτος όπως το rsquoχαμε φοβηθεί μόνο που είναι γέρος Εμένα μου φαίνεται τουλάχιστον δέκα χρόνια μεγαλύτερος

6 Ιουνίου 1941Όσο πάνε και σκουραίνουν τα πράγματα Η μαμά της Κατερίνας άλλο που

δεν έκλαιγε σήμερα κάποιος της έταξε λάδι και την κορόιδεψε Όπου σταθείς κι όπου βρεθείς όλος ο κόσμος ρωτάει ρωτάει με αγωνία

Πώς θα πλυθούμε χωρίς σαπούνιΠώς θα μαγειρέψουμε χωρίς κάρβουναΠότε θα ξαναδούμε το ψωμί του δελτίουΠώς θα κινηθούμε χωρίς λεωφορείαΠώςΌσο κι αν ψάξεις δε βρίσκεις απάντηση εκτός από μια και μόνη κατά τη

γνώμη μου τη μαγική λέξη χωριό Εκεί δεν πολυφαίνεται η σκλαβιά Μα πόσοι έχουνε χωριό και πόσοι μπορούν νrsquo αφήσουν τη δουλειά τους και να πάνε

8 Αυγούστου 1941Ο πόλεμος είναι ότι φριχτότερο στον κόσμο Αν καταφέρουμε να βγούμε

ζωντανοί απrsquo αυτόν το φρικαλέο πόλεμο σrsquo ένα και μόνο σκοπό θrsquo αφιερώσω τη ζωή μου πώς να ζούνε οι άνθρωποι με ειρήνη Μόνο με την ειρήνη αξίζει η ζωή μας

(Φωτό httpwwwistoriagr)

Η Γλώσσα μου Στ΄ δημοτικού α΄ μέρος ΟΕΔΒ σσ 109-111

ΚατοχήΚώστας Ουράνης

Αλήθεια δάση και βουνάυπάρχουν στον κόσμο ακόμηΥπάρχουν οι μεγάλοι δρόμοιπου παν σε μέρη αλαργινά

Ανθίζουν πάντοτε οι βραγιέςΣτους κάμπους είναι φως κι ειρήνηΚι έμεινε λίγη καλοσύνημες στις ανθρώπινες καρδιές

Απίστευτα μας φαίνουνται όλασrsquo εμάς που ζούμε τώρα χρόνιασαν σrsquo ορεινά φτωχά καλύβιαπου τα αποκλείσανε τα χιόνια

Θε να rsquoρθει τάχα μια ημέρασαν από τόπους μακρινούςη Άνοιξη που λαχταράμεΚαι θα μας έβρει ζωντανούς

Λεξιλόγιοαλαργινά = μακρινάβραγιές = καλλιεργημένα τμήματα κήπου που είναι φυτεμένος με άνθη ή λαχανικά

Γλώσσα Ε΄ δημοτικού Της γλώσσας ρόδι και ροδάνι α΄ τεύχος σ 47

Τα κουλουράκιαΖώρζ Σαρή

Το κείμενο στη συνέχεια ανήκει στο μυθιστόρημα laquoΚόκκινη κλωστή δεμένηraquo στο οποίο περιέχονται στιγμιότυπα από την περίοδο της Κατοχής την πείνα την ηρωική αντίσταση του

ελληνικού λαού αλλά και εικόνες από την απελευθέρωση Η πρωταγωνίστρια η Ζωή (πρόκειται για τη συγγραφέα) που θέλει να γίνει ηθοποιός πηγαίνει κουλούρια στο Δήμο ένα φυλακισμένο

συναγωνιστή της

Κλέφτρα άτιμη και ψεύτρα Χτες ο καραγκιόζης μου (το άλλο laquoεγώraquo που κλείνω μέσα μου το laquoσκοτεινό βάθος της συνειδήσεωςraquo όπως το εξηγεί η περισπούδαχτη αδερφή μου) μου πέταξε κατάμουτρα αυτά τα λόγια κι εγώ δε βρήκα ούτε μια τόση δα λεξούλα να τον αποστομώσω Ούτε καν τη λέξη laquoπεινάωraquo γιατί το μεσημέρι δηλαδή λίγες ώρες πριν να γίνει το κακό είχα φάει και μάλιστα καλοφάει

Αθηνά μου όταν θα γίνουμε δυο γριούλες με άσπρα μαλλιά και θα λέμε για τα παλιά τότε μόνο θα σου φανερώσω την καθαρή αλήθεια για τα κουλουράκια Τώρα ντρέπομαι να σε κοιτάξω στα μάτια Θα καταχωνιάσω σrsquo ένα απόκρυφο μέρος την εξομολόγησή μου μην τυχόν και τη διαβάσει μάτι ανθρώπου

Λοιπόν αρχίζωΟ Δήμος είναι κλεισμένος στις φυλακές ΑβέρωφΟ Δήμος είναι ηθοποιός Σε μια γιορταστική συγκέντρωση που κάναμε σrsquo ένα

σχολείο στην Κυψέλη μια μέρα απάγγειλε το Δωδεκάλογο του γύφτου του Παλαμά με τη δυνατή ωραία ζεστή φωνή του Θυμάμαι αυτούς τους στίχους

Εμείς δε γονατίσαμε σκυφτοί τα πόδια να φιλήσουμε του δυνατού σαν τα σκουλήκια που πατεί μας

Δεν πρόλαβε να τους αποτελειώσει μπήκαν μέσα κάτι μαυριδεροί άνθρωποι με laquoκαβουράκιαraquo και τον συλλάβανε

Ο Δήμος είναι πρωτοξάδερφος της Αθηνάς Στην Αθήνα δεν έχει άλλο άνθρωπο να τον φροντίζει έξω από τη θεία του δηλαδή τη μάνα της Αθηνάς Αυτή ετοιμάζει τα δέματα που του πηγαίνουμε στις φυλακές

Χτες το μεσημέρι αφού με καλοτάισε -πάντα κάτι μαγειρεύει η κυρία Βασιλείου της στέλνουν οι δικοί της από το χωριό- την ώρα που σηκωνόμουνα να φύγω μου έδωσε ένα μεγάλο χαρτονένιο κουτί

- Για το Δήμο κουλουράκια να του τα πας Τα rsquoφτιαξα μrsquo αληθινό αλεύρι Κακομοίρα μου φρόντισε να rsquoχεις τα μάτια σου χαμηλά να μη σε μυριστούν τα σκυλιά και σε χώσουνε και σένα στη φυλακή Άντε και με την ευχή της Παναγίας

Το επισκεπτήριο στου Αβέρωφ είναι στις πέντε Είχα τρεις ώρες μπροστά μου Πέρασα από το σπίτι μας Ήταν άδειο Λείπανε όλοι ο πατέρας η μητέρα και η Ειρήνη Ξάπλωσα στο κρεβάτι και πήρα να διαβάζω ένα βιβλίο Το κουτί το είχα βάλει πάνω στο τραπέζι λίγο πιο πέρα Ορκίζομαι στην ιερή φιλία που με δένει με την Αθηνά πως μέχρι εκείνη τη στιγμή η laquoκακή σκέψηraquo δε μου είχε περάσει από το νου Ήρθε ξαφνικά εκεί που δεν την περίμενα Σήκωσα το κεφάλι και κοίταξα το κουτί laquoΠώς να rsquoναι άραγε τα κουλουράκια Έχουν φαρδιά τρύπα στη μέσηraquo Σηκώθηκα έλυσα προσεχτικά το σπάγκο ξεδίπλωσα το χαρτί που περιτύλιγε το

κουτί και σήκωσα το καπάκι Πρώτα η μυρουδιά μου χτύπησε στη μύτη Λες και ξεφούρνιζαν εκείνη τη στιγμή Καλοψημένα στρογγυλά στρογγυλά με μια τρύπα στη μέση σαν δραχμή laquoΑς δοκιμάσω ένα δεν είναι δα και μετρημέναraquo είπα κι έφαγα ένα Ούτε προπολεμικό να ήταν

Και τώρα ας πω τη συνέχεια γρήγορα να ξεμπερδεύωΠήγα και ξάπλωσα στο κρεβάτι με το κουτί Με το ένα χέρι κρατούσα το

βιβλίο με τrsquo άλλο το κουλουράκι το δεύτερο το τρίτο το τέταρτο Αυτό έγινε χτες και το θυμάμαι καλά Ήμουν στον παράδεισο Ο Δήμος δεν ήταν φυλακή ο πατέρας δεν γκρίνιαζε συνέχεια laquoΠροσοχή στο λάδι σταγόνα σταγόνα να μας κρατήσειraquomiddot η μητέρα δεν είχε αδυνατίσει κι ο μπουφές μας ήταν γεμάτος γλυκά Μια χοντρή γομολάστιχα είχε σβήσει τον πόλεμο Ξάφνου ο κακομούτσουνος καραγκιόζης μου μου τράβηξε μια κλοτσιά κι από τον ουρανό βρέθηκα χάμω στη γη Στο πλάι μου μέσα στο κουτί είχαν απομείνει πέντε κουλουράκια μόνο πέντε Ζαλίστηκα Έπρεπε να βρω αμέσως έναν τρόπο να πεθάνω Ο Δήμος για τη δική μου λευτεριά μέσα στη φυλακή κρύωνε και πεινούσε μπορεί και να τον τουφέκιζαν κι εγώ του είχα φάει τα κουλουράκια του Ο καραγκιόζης μου καθισμένος πάνω στα στραβοκάνικα ποδάρια του χασκογελούσε και ψιθύριζε laquoΕίσαι μια κλέφτρα και μια άτιμη και σε λίγο θα γίνεις και ψεύτραraquo Σηκώθηκα τύλιξα μάνι μάνι το κουτί το έδεσα με το σπάγκο το έβαλα σrsquo ένα δίχτυ κι ετοιμάστηκα για το επισκεπτήριο Στο δρόμο συγύριζα το ψέμα μου Μια κι ο φύλακας ψάχνει τα δέματα μπας και κρύβουνε κανένα σουγιά μαχαίρι ή όπλο αν ποτέ ο Δήμος μια μέρα πει στη μάνα της Αθηνάς laquoΤι ωραία που ήταν τα πέντε κουλουράκια που μου έστειλες καλή μου θείαraquo και κείνη μπήξει τις φωνές laquoΠΕΝΤΕ δε λες καλύτερα πενήνταraquo η απάντηση έπρεπε να δοθεί τώρα laquoΤα έκλεψε ο φύλακας ο δήμιος ο εχθρός που ρουφάει το αίμα του λαούraquo

Στάθηκα στη ουρά μαζί με τις άλλες γυναίκες κι όταν έφτασε η σειρά μου ο φύλακας ο laquoκλέφτηςraquo μου με ρώτησε laquoΓια ποιον είναιraquo Είπα το όνομα του Δήμου Πήρε το πακέτο από τα χέρια μου και μου είπε laquoΟ ηθοποιός μας Περίμενε κορίτσι μου να πάω να σου τον φωνάξωraquo laquoΌχι όχι δε χρειάζεται είμαι πολύ βιαστικήraquo του απάντησα κι έφυγα

Σήμερα πέρασα από το σπίτι της Αθηνάς για να της ζητήσω τάχατες κάποιο βιβλίο laquoΤι κάνει ο Δήμοςraquo με ρώτησε η μάνα της laquoΤον είδεςraquo laquoΌχι δε μrsquo άφησανraquo και συνέχισα βιαστικά laquoΚαι ξέρετε τι λέγανε οι γυναίκες στην ουρά Πως οι φύλακες ξαφρίζουνε τα δέματαraquo

Λεξιλόγιοπερισπούδαχτη= ειρωνικά είναι αυτή που τα ξέρει όλααποστομώνω = να φέρω κάποιον σε δύσκολη θέση ώστε να μην ξέρει τι να πεικαταχωνιάζω = κρύβω με προσοχήlaquoκαβουρακιαraquo = μικρά ανδρικά καπέλα Οι άνθρωποι με τα laquoκαβουράκιαraquo ήταν Έλληνες

που συνεργάζονταν με τον κατακτητή

Ανθολόγιο λογοτεχνικών κειμένων Ε΄ amp Στ΄ τάξη δημοτικού Με λογισμό και μrsquo όνειρο ΟΕΔΒ σσ 218-221

Διαβάτη στάσουΒασίλης Ρώτας

Διαβάτη στάσου προσοχήδω χάμω κείτονται νεκροίπου δεν επρόδωσαν ποτέποτέ δεν είπαν ψέματα τύραννο δεν προσκύνησαν

Διαβάτη στάσου προσοχήκαι μrsquo άξιο νου μελέτα τουςτι αν χαίρεσαι τrsquo ωραίο φωςκι αν όλο θάρρος περπατάςκι αν σrsquo αγαπάνε κι αγαπάςκι ότι καλό rsquoχεις στη ζωήστο χάρισαν τούτrsquo οι νεκροί

Διαβάτη στάσυ προσοχήκαι μrsquo άξιο νου μελέτα τους

Η Γλώσσα μου για τη Στ΄ δημοτικού πρώτο μέρος ΟΕΔΒ σ 106

Στα βουνά της ΑλβανίαςΓιάννης Μπεράτης

Όλος ο κάμπος ήτανε έρημος κι ο δρόμος μακρύς-μακρύς και κατάλευκος απλωνότανε μπροστά μας

Προχωρούσαμε γρήγορα με βήμα και αμίλητοι Από δω και πάνω φαίνεται ήταν τα τελευταία ελάχιστα χιλιόμετρα δρόμου που εξουσιάζαμε ακόμη εμείς το ακρότατο όριο των δικών μας συγκοινωνιών γιατί πιο πέρα ο ίδιος δρόμος χρησίμευε για τους Ιταλούς

Κείνη την ώρα μες στην απέραντη σιγή και τη νέκρα ακούστηκε πίσrsquo απrsquo τις πλάτες μας η πρώτη κανονιά

Σε μια στιγμή όλο το φεγγαρολουσμένο νεκρό τοπίο από ανοιχτοφυστικί γινόταν άξαφνα κοκκινόμαυρο με τις εκρήξεις με τις λάμψεις με τους καπνούς που μας τυλίγανε δεξιά κι αριστερά Δυο οβίδες είχαν σκάσει πολύ κοντά μας μες στον κάμπο δεξιά κι αριστερά του δρόμου και σε λίγο άλλες δυο πέσανε κάπου εκεί Μέναμε ακίνητοι ορθοί αποσβολωμένοι

αλαλιασμένοι μην ξέροντας όλοι μας τι να κάνουμε πού να πάμε laquoΠέστε κάτωraquo πέστε κάτω Μην τρέχετεraquo φώναξα για μια στιγμή και πέσαμε όλοι μπρούμυτα με το μούτρο πάνω στο χώμα Ο βομβαρδισμός εξακολουθούσε με μια μαθηματική κανονικότητα και πρώτα έβλεπες τη λάμψη απrsquo τις απέναντι μπούκες των κανονιών κι ύστερα ndashδεν ξέρεις από πού- άκουγες πάνω μα ακριβώς πάνω απrsquo το κεφάλι σου αυτό το υστερικό σφύριγμα της οβίδας που σκίζει σαν αστραπή τον αέρα ή εκείνο το ακόμη χειρότερο βραχνιασμένο χρου-χρου-χρου που κάνει σαν χάνει πια τη φόρα της και πρέπει να πέσει κάπου δίπλα σου

Πέφτανε δίπλα μας δεξιά αριστερά λίγο πιο μπρος λίγο πιο πίσω Το μεγάλο μαρτύριο η μεγάλη αγωνία ήτανε πως στις ελάχιστες στιγμές ησυχίας που μεσολαβούσανε αναρωτιόσουνα αγωνιωδώς αν πρέπει να μείνεις σrsquo αυτή τη θέση που βρίσκεσαι ή πρέπει να πας να πέσεις πάρα πέρα Ναι ήτανε ένα φοβερό παιχνίδι από πιθανότητες κι από τύχη που δεν ήξερες να βρεις και να του δώσεις καμιά απάντηση

Μα σιγά-σιγά όσο ο βομβαρδισμός εξακολουθούσε όσο έβελεπες πως ndashπερίεργα- δεν παθαίνεις τίποτα όσο έβλεπες κι όλους τους άλλους γύρω σου άθικτους που σε κάθε ανάπαυλα ανασήκωναν το κεφάλι και κάτι φώναζαν ο ένας στον άλλονε άρχιζες σιγά-σιγά ναι να αισιοδοξείς ndashκι ενώ στην αρχή έλεγες πως κάθε οβίδα προορίζεται για σένα πως έρχεται ίσια καταπάνω σου τώρα άρχιζες κάπως να παρακολουθείς ένα θέαμα που σε περιστοιχίζει κι απλώς να φυλάγεσαι σε κάθε σφύριγμα Δηλαδή η οβίδα κι ο θάνατος σου δεν ήταν πια αλληλένδετα

όπως στην αρχή Όλrsquo αυτά βέβαια δεν τα σκεφτόσουνα όλrsquo αυτά τα λέω ίσως τώρα ndashμα είμαι βέβαιος πως ένστικτα έτσι τα lsquoνιωθες και τότε

Έγινε για μια στιγμή μια μεγάλη ανάπαυλα Περιμέναμε περιμέναμε ακίνητοι αρκετή ώρα ndashκι επιτέλους σηκωθήκαμε Είχε σταματήσει ο βομβαρδισμός Η ώρα θα rsquoταν περίπου μία

Τραβήξαμε όλοι προς το μέρος που rsquoχαμε αφήσει τα μηχανήματα μα δεν είχαμε κάνει μερικά μέτρα πάνω στο δρόμο όταν το πανηγύρι ξανάρχισε

Πέσαμε όπως-όπως ο ένας πάνω στον άλλο μέσα στο πλαϊνό χαντάκι του δρόμου ndashκι ήταν καιρός γιατί η οβίδα έσκασε άξαφνα ακριβώς δίπλα μας και μας σκέπασε όλους με πέτρες και με χώματα Στο χαντάκι που rsquoχαμε πέσει ήτανε στεκάμενα νερά λάσπες βόρβορος Είχαμε πασαλείψει τα μούτρα μας τους μανδύες μας ndashόλη η μια πλευρά μου όταν ανασηκώθηκα ήταν μια πηχτή γλοιώδης λάσπη και τα γάντια ήτανε μούσκεμα απrsquo αυτό το ακαθόριστο υγρό που βρομούσε φοβερά μόλις έφερνες το χέρι σου κοντά στο πρόσωπό σου

Φτάσαμε επιτέλους στα μηχανήματά μας Η κατάστασή μας ήτανε πραγματικά φοβερή Αν τώρα ήτανε έτσι τι θα γινότανε σαν θα χάραζε και θα προχωρούσε η μέρα Πώς θα καθόμαστε σrsquo αυτή τη Σούκα που δεν συναντούσες ψυχή ζώσα και κάτω από ένα συνεχή βομβαρδισμό τελείως ακάλυπτοι κι όλοι μας τελείως άπειροι

Καθόμαστε αποκαμωμένοι πάνω στα κιβώτια και τα δέματα με τα μάτια μας κολλημένα στο απέναντι βουνό για να δούμε τη λάμψη και να πέσουμε κάπου εγκαίρως Ευτυχώς ο Νώντας είχε κι άλλο κονιάκ Ας είναι ευλογημένος ο άνθρωπος Ο Ανανίου όλο φώναζε μυτερά πως κάτι πρέπει να κάνουμε πως δεν είναι κατάσταση αυτή Βέβαια είχε δίκιο Αλλά τι Τι Η ώρα ήτανε δύο πια και το φεγγάρι φώτιζε πάλι σαν μέρα όλο αυτό το απονεκρωμένο τοπίο που είχε πάλι άξαφνα ηρεμήσει και που πάνω του βασίλευε μια απόλυτη σιωπή

(Αφίσα Κ Γραμματόπουλος)

Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Ε΄ amp Στ΄ Δημοτικού Με λογισμό και μrsquo όνειρο ΟΕΔΒ σσ213-214

Οκτώβρης 1940Γιάννης Ρίτσος

Ανοίγουν τα παράθυρακι όσοι μένουν χαιρετούν αυτούς που φεύγουνκαι φεύγουν όλοιΓέμισαν οι πόλεις τύμπανα και σημαίεςΟρθή η αυγή σημαιοστολίζει τα όνειρά μαςκι η Ελλάδα λάμπει μες στα φώτα των ονείρων μαςΟ ήλιος πλυμένοςμε το καθάριο πρόσωπο στραμμένο στον άνθρωποχαιρετάει τους δρόμους που τραβούν στη μάχηΑυτοκίνητα περνούν γεμάτα πλήθοςΑποχαιρετιούνται στις πόρτες και γελάνεύστερα ακούγονται τrsquo άρβυλα στην άσφαλτοτο μεγάλο τραγούδι των αντρίκιων βημάτωνπου μακραίνει και σβήνει στο βάθος του δρόμουως το βραδινό σταθμό με τα χαμηλωμένα φώταΕκεί τα τρένα περιμένουν σφυρίζουν για λίγο έξω από την πόλη ακούγονται οι αποχαιρετιστήριοι πυροβολισμοίκι ύστερα όλα σωπαίνουν και περιμένουνΔιαβάζουμε τα τελευταία παραρτήματαΝικούμε ΝικούμεΠάντα νικάει το δίκιοΜια μέρα θα νικήσει ο άνθρωποςΜια μέρα η λευτεριά θα νικήσει τον πόλεμοΜια μέρα θα νικήσουμε για πάντα

Αθήνα Νοέμβρης 1940(από το βιβλίο της Ζωής Σπυροπούλου laquoΤα κείμενα της πατρίδαςraquo

εκδ Gutenberg Αθήνα 2002)

Γλώσσα Δ΄ δημοτικού Πετώντας με τις λέξεις α΄ τεύχος ΟΕΔΒ σ 48

Η ΨιχλούΚώστας Ι Καλατζής

Μια φορά στα χρόνια της Κατοχής η θεία Κλειώ πήγαινε στο χωριό Ο θείος ο Κλεόβουλος της είχε στείλει το μουλάρι του με το Σωκρατάκη το ξαδερφάκι μου Τραβούσαν τον ανήφορο πίσω η θεία Κλειώ καθισμένη στη μούλα μπρος ο Σωκρατάκης καβάλα στην Ψιχλού

Ήταν η Ψιχλού η κανελιά γαϊδούρα του θείου Πρόδρομου Με τα ξεχειλωμένα και ευκίνητα

χείλια της μάζευε απrsquo όπου έβρισκε τα ψίχουλα Για τούτο και ΨιχλούΤην Ψιχλού τη λατρεύαμε όλα τα παιδιά Καβαλούσαμε τέσσερις και πέντε

πάνω της στο σαμάρι και στα φαρδιά της καπούλια και άιντε άιντε ταξιδεύαμε στους κόσμους εκείνους του ονείρου τους χαμένους στην άκρη της γης και ακόμα παραπέρα στους Σταματάκηδες και στα Καραγάτσα απrsquo το καλύβι του παππού του Κωνσταντίνου στο καλύβι του θείου του Πρόδρομου

Την παιδεύαμε την Ψιχλού Της τραβούσαμε τα μαλλιαρά αυτιά κρεμόμασταν απrsquo το λαιμό της Εκείνη στεκόταν Χαμήλωνε το κεφάλι να μας ευκολύνει Και μας κοίταζε Τα μάτια της ήταν μεγάλα και υγρά και γαλήνια σαν σεπτεμβριανά πρωϊνά Έφτανε να μας κοιτάζει κάμποσο η Ψιχλού και μερεύαμε Τρέχαμε να της φέρουμε κληματόβεργες και πίτουρα να τα φάει μεσrsquo απrsquo τις χούφτες μας

Η Ψιχλού από τα νιάτα της είχε μια πελώρια κοιλιά που λίγο ήθελε νrsquo ακουμπήσει στο χώμα Είχε και ένα ρυθμό σιγανό στρωτό και μόνιμο Την Ψιχλού δεν τη χτύπαγε κανείς Το ήξεραν όλοι ήταν περιττό Η Ψιχλού δεν άλλαζε το ρυθμό της με τίποτα Για τη χτύπαγες για τη σούβλαγες εκείνη εκεί δεν πήγαινε ούτε πιο σιγά ούτε πιο γρήγορα Ούτε και γινάτωνε σαν άλλα γαϊδούρια να στυλώσει τα ποδάρια και να μην το κουνάει

Το χούι της Ψιχλούς το μεγάλο και το αγιάτρευτο ήταν άλλο Όπου ο δρόμος είχε στα δίπλα του γκρεμό βαθύ να κοιτάς και να ζαλίζεσαι εκείνη ερχόταν όξω όξω και περπάταγε πάνω στο φρύδι Όμως κανένας δε νοιαζόταν Τόσο σταθερό ήταν το πάτημά της

Η Ψιχλού ήταν το πιο αργό το πιο ήμερο και το πιο σίγουρο ζωντανό του χωριού Ως κι η νενέ η Κυριακή την μπιστευόταν την Ψιχλού Σrsquo αυτή μόνο σrsquo αυτή πρωτάφηνε τα εγγόνια της να καβαλικέψουν μόνα

Ο Σωκρατάκης λοιπόν καθόταν καβαλικευτά πάνω στο φαγωμένο πια απrsquo την πολυκαιρία σαμάρι της Ψιχλούς Μερακλωμένος από τα σφυρίγματα των φλώρων τραγούδαγε στεντόρειαΞύπνα καημένε μου ραγιάααξύπνα να δεις ελευθεριάααhellip

Η φωνή του βούλιαζε στο βαθύ φαράγγι στα Χάραυλα μάκραινε και κυμάτιζε άααhellip

Ανέβαιναν Η Ψιχλού κατά το συνήθειό της άκρη άκρη στο μονοπάτι Κόντευαν στη χαρουπιά του μπαρμπα-Ξενοφών Εκεί ο Σωκρατάκης σαν κάτι ξαφνικά να του rsquoρθε στο μυαλό παρατάει το τραγούδι Φτιάχνεται πάνω στο σαμάρι και ντούρος με το κεφάλι περήφανο αρχίζει να τινάζεται ρυθμικά μια πάνω μια

κάτω άσχετα με τον αδιατάραχτο βηματισμό της Ψιχλούς Έτσι κάμποσο στον ανήφορο Μια πάνω μια κάτω Και γυρίζει στη θεία Κλειώ- Ε θεία είδις Σπουδαίους δεν είμι Ίδιους Ιταλός δεν είμι θεία- Ναι πανάθεμά σι Μπιτίδιους Ίδιους ου τινέντι Ρίτσι

Ο τενέντε Ρίτσι ήταν ο πιο κομψός κι ο πιο φημισμένος καβαλάρης της Μεραρχίας Κούνεο Έλεγαν πως ήταν κόμης- Και η Ψιχλού τι απόγινε ρώτησα τη θεία Κλειώ όταν ξαναειδωθήκαμε μετά την Κατοχή- Η Ψιχλού είχε γιράσrsquo Ου θείους σrsquo ου Πρόδρουμους τrsquoς είχε φράξrsquo μια πιζούλα στα Καραγάτσα κι τrsquoν άφrsquo νι αμουλrsquo τη Τrsquo ς πήγινι κλαρί κι πίτουρα να τρώει κι νερό να πίνrsquo Καμιά φορά τrsquo νι σαμάρουνι να κανrsquo καμιά βόλτα με κανένα πιδί καλή ώρα όπους μι του Σουκρατάκrsquo που rsquoκανι τουν Ιταλό κόντι

Ένα προυινό η Ψιχλού έλrsquo πι Τι έγrsquo νι Εφrsquo γι τrsquo νι κλέψανι κανένας δεν ήξιρι Σι κάμποσις μέρις μαθεύrsquo κι τrsquo νι σφάξανι τrsquo Ψιχλού στου Καρλόβασrsquo κι τrsquo νι πrsquo λήσανι για κρέας

(Σκίτσο Αλέξανδρος Αλεξανδράκης httpwwwgeethamilgr)

Η Γλώσσα μου για την Ε΄ δημοτικού πρώτο μέρος ΟΕΔΒ σσ 103-105

ΠίνδοςΣτέλιος Σπεράντζας

Των προγόνων βλαστοί μrsquo ατσαλένια κορμιάτου πολέμου περνώντας τη φρίκητης καρδιάς μας τη φλόγα τη φέραμε μιαως εκεί που μας πρόσμενε η ΝίκηΜε τη λόγχη χαράξαμε αδρό στα βουνάτrsquo όνομά μας ndashγαλάζιο λουλούδι-να το πάρει ως τα πέρατα ο θρύλος ξανάστους λαούς να το κάνει τραγούδιΠροσταγή στη φυλή μας σαν νόμος βαριάτο παλιό νrsquo αναστήσουμε θαύμαΝα rsquoναι αιώνια σε τούτη τη γη η Λευτεριάκάποιας μοίρας ορίζει το τάμαΜάνα Ελλάδα δική σου μια σάλπιγγα ηχείλες ακόμα στης Πίνδου μια κόχηστους λαούς να θυμίζει γεμάτο ψυχήτο τρανό που ξεστόμισες ΟΧΙ

(Κοκκινής Σπ 1980 Σχολική Ποιητική Ανθολογία Αθήνα Εκδ Εστία σ 31)

Σχολικές και Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Α΄ - Στ΄ δημοτικού Βιβλίο δασκάλου ΟΕΔΒ σ 100

Ημερολόγιον από τον πόλεμον του 1940Σ Τζιρόπουλος

Ξεκινήσαμε πρωί πρωί για μια κορυφή περιπατώντας ως τας τρεις σε μονοπάτια σχεδόν αδιάβατα και ανεβαίναμε όλο ανεβαίναμε Εδώ μας έπιασε χιόνι και όλο ανεβαίναμε κάτω από τις χιονοστιβάδες που μας εκάλυπταν αλλάζοντας το χακί χρώμα της στολής μας σε λευκόν Δυσκολότερα ανάβασις δεν μπορούσε να γίνει

Προχωρούσαμε με την ψυχή στα δόντια Επιτέλους εφθάσαμε σε ένα ερειπωμένο χωριό το Πιτσάρι Εδώ εφάγαμε από μισή κονσέρβα χωρίς ψωμί Το βράδυ κοιμηθήκαμε σrsquo ένα ερειπωμένο σπίτι αφού προηγουμένως μας εκέρασαν μισή κουραμάνα ένα κομματάκι τυρί και μια ρέγκα Την 1ην πρωινήν έγινε συναγερμός Σηκωθήκαμε με τα όπλα και συρθήκαμε στο χιόνι επί μιαν ώραν για να συναντήσουμε τας προφυλακάς αι οποίαι εμάχοντο Έως να φθάσομε οι Ιταλοί απωθήθηκαν και γυρίσαμε πίσω Όλην την νύκτα έριξε χιόνι πολύ τόσο που γύρω μας έφθασε ένα μέτρο

(Νέα Θέσις Αθήνα 1977)

ΣυσσίτιοΆλκη Ζέη

[ Στα χρόνια της Κατοχής 1941-1944 στην Αθήνα ] Έγινε ακριβώς έτσι όπως το rsquoλεγε ο Γιάννης κι ο Αχιλλέας [hellip] Γέμισαν τα ντουβάρια με μεγάλα κόκκινα και πράσινα γράμματα ndashπού και πού έβλεπες και μπλεndash κι όταν η Αθήνα ολόκληρη είχε γίνει ένα απέραντο αλφαβητάριο τότε κουβάλησαν στα σχολεία κάτι τεράστια μαύρα καζάνια

Στου Πέτρου το σχολείο το άδειο γκαράζ άρχισαν πάλι

τα μαθήματα και τώρα δεν απουσιάζει σχεδόν κανένα παιδί γιατί αν λείψει χάνει το ΣΥΣΣΙΤΙΟ Κάθε μεσημέρι καταφθάνει ένα κάρο και ξεφορτώνει τον Δάμονα και τον Φιντία Ο Δάμων και ο Φιντίας είναι δυο καζάνια μαύρα σαν πίσσα που αχνίζουνhellip Την πρώτη μέρα που τα περίμεναν κανένα παιδί δεν είχε νου για μάθημα κι ο κύριος Λουκάτος άρχισε να τους διαβάζει κάτι ιστορίες από ένα βιβλίο

laquohellipΣτα παλιά τα χρόνια στην αρχαία Αθήνα υπήρχανε δυο αχώριστοι φίλοι Ο Δάμων και ο Φιντίαςhellipraquo- Έρχονται Έρχονται ακούστηκε μια ψιλή φωνούλα από την άκρη της τάξης

Ήταν ένα μικρό κοριτσάκι που παραμόνευε από τη χαραμάδα της μεγάλης πόρτας κι είδε να καταφτάνουν όχι βέβαια ο Δάμων και ο Φιντίας αλλά τα καζάνια με το συσσίτιο που έτσι τους έμεινε το όνομα

Όλα τα παιδιά βάλανε τα γέλια και πετάχτηκαν από τη θέση τους Ο κύριος Λουκάτος πήγε αργά και σοβαρά κι άνοιξε διάπλατα την πόρτα Έξω στεκότανε ένα κάρο φορτωμένο με τα καζάνια Δυο κυρίες καλοντυμένες και μια κοπέλα με μαύρο πουλόβερ και ξέθωρη γαλάζια μπλούζα ρωτούσανε ποιος είναι ο δάσκαλος Γύρω είχε μαζευτεί κόσμος Έτσι όπως μαζεύεται πάντα στη γειτονιά άμα γίνεται κάτι Δεν μιλούσανε δε λαλούσανε Μονάχα μια γυναίκα σήκωσε τα δυο της χέρια ψηλά και φώναξε- Τα παιδάκια μας θα φάνε

Οι κυρίες με το κορίτσι μιλούσανε με τον κύριο Λουκάτο Κάτι άνθρωποι ξεφόρτωναν τα καζάνια τα rsquoβαλαν μέσα στο σχολείο κι ύστερα ο δάσκαλος γύρισε στα παιδιά και τους είπε με ύφος επίσημο λες κι έβγαζε λόγο για την Εθνική γιορτή- Πάρτε τα κουτιά σας και μπείτε στη σειρά Αρχίζει το συσσίτιο

Βρόντηξαν τα τενεκεδάκια σίγησαν ξανά κι ο κύριος Λουκάτος έδινε τα παραγγέλματα όπως στην παρέλαση laquoΟι μικροί μπροστά οι μεγάλοι πιο πίσω οι άλλοι στη μέση Μη θορυβείτεhellipraquo

Ο Σωτήρης κι ο Πέτρος στεκόντανε στη μέση Κοιτάνε όσο να φτάσει η σειρά τους τις μεγάλες σιδερένιες κουτάλες που βυθίζονται στα καζάνια χάνονται για λίγο κι ύστερα ξανασηκώνονται βαριές βαριές κι αχνιστές κι αδειάζουν μέσα σε κάθε τενεκεδάκι μια πηχτουλή σούπα Τα μικρά είναι τυχερά που είναι μπροστά

πήραν κιόλας το συσσίτιό τους και φεύγουν γλείφοντας τις σταγόνες που έχουν περιχυθεί έξω από το τενεκεδάκι Τη μια κουτάλα την κρατάει μια δασκάλα και την άλλη το κορίτσι με το μαύρο πουλόβερ που το λένε Σοφία Οι καλοντυμένες κυρίες έχουν στα χέρια τους κάτι χαρτιά που πάνω είναι ζωγραφισμένος ο ερυθρός σταυρός Σημειώνουν νούμερα και κουβεντιάζουν με τον κύριο Λουκάτο- Προβλέπουμε περίσσευμα ως τριάντα μερίδες λέει η μια- Ποια παιδιά έχουν περισσότερη ανάγκη ρωτάει η άλλη- Όλα απαντάει ο κύριος Λουκάτος Αδενίτις εκατό τα εκατό- Μπα σπρώχνει ο Σωτήρης τον Πέτρο το rsquoξερες πως έχουμε αδενίτιδα

Ο Πέτρος δεν το rsquoξερε μα δεν πρόλαβε να του απαντήσει είχε φτάσει η σειρά του

Το κορίτσι με το μαύρο πουλόβερ βύθισε την κουτάλαΑυτό λοιπόν είναι το ΣΥΣΣΙΤΙΟ που τόσες φορές το rsquoγραφε στους τοίχους

Το ΣΥΣΣΙΤΙΟ που σαν το πρόφερε ο Αχιλλέας έπαιρνε τόσο επίσημο ύφος η φωνή του laquoΠρέπει να οργανώσουμε τα ΣΥΣΣΙΤΙΑraquo Από εδώ και πέρα ο Πέτρος θα ξέρει πως όποια μαγική λέξη γραφτεί στον τοίχο θα γίνεται αλήθεια

Η κουτάλα αδειάζει μέσα στο τενεκεδάκι του Το τενεκεδάκι είναι ένα άδειο κουτί από φυτίνη κίτρινο με μαύρα γράμματα Ο παππούς φώναζε πριν από τον πόλεμο που μαγείρευε η μαμά με φυτίνη Το βούτυρο έλεγε ο παππούς είναι πιο νόστιμο Mα η φυτίνη είχε τη μισή τιμή Κι η μαμά ήθελε να κάνει οικονομίεςhellip Το κουτί βάρυνε του ζεματάει σχεδόν τα χέρια Το κορίτσι με το μαύρο πουλόβερ του χαμογελάει- Ευχαριστώ μουρμουρίζει ο Πέτρος- Να κι ένας που είπε ευχαριστώ σκάει στα γέλια η κοπέλα και του βάζει γρήγορα γρήγορα ακόμη μισή κουταλιά-Ευχαριστώ βροντοφώνησε ο Σωτήρης που ήτανε πίσω από τον Πέτρο και παρακολούθησε τη σκηνή Ο Πέτρος ορκίστηκε να μην ξαναπεί laquoευχαριστώraquo

Ο Πέτρος πήρε μόνος του το δρόμο για το σπίτι Ο Σωτήρης θα έμενε ως το τέλος γιατί λέει άμα τον έβλεπαν τόσο ζαρωμένο θα του έδιναν οπωσδήποτε περίσσευμαhellip Περπατάει και κρατάει στα χέρια του το τενεκεδάκι της φυτίνης Η καυτή σούπα τον ζεσταίνει Είναι πηχτουλή και καθώς περπατάει τρεμουλιάζουν στη επιφάνεια κάτι κηλίδες λάδι που μοιάζουν σα μικρά νησάκια Αν δε ζεματούσε τόσο πολύ θα rsquoπινε μια ρουφηξιά να δοκίμαζε τη γεύση της μα πάλι καλύτερα που καίει γιατί η μια ρουφηξιά θα rsquoφερνε την άλλη και θα κινδύνευε το κουτί της φυτίνης να μείνει άδειο Έφτασε στο σπίτι κι ακούμπησε το τενεκεδάκι στο τραπέζι

ndash Έφερα το ΣΥΣΣΙΤΙΟ είπε τόσο περήφανα λες κι είχε βγει πρώτος στην τάξη

Η μαμά πήγε κοντά έκανε το σταυρό της κι έσκυψε και φίλησε το κίτρινο κουτί με τα μαύρα γράμματα λες κι ήτανε εικόνισμα

(Φωτό httpwwwhbnewsgr)

Ανθολόγιο για τα παιδιά του δημοτικού μέρος δεύτερο ΟΕΔΒ σσ 253-257

Η πείναΖωρζ Σαρή

Έτσι μου έρχεται να κλαίω να κλαίω συνέχεια Όταν θα τελειώσει τούτος ο φριχτός χειμώνας θα γράψω μια τραγωδία που θα αρχίζει έτσι laquoΠατάω ένα κουμπί και βγαίνει μια χοντρή και λέει στα παιδάκια νιξ φαΐraquo Ύστερα θα παρουσιάζεται ο χορός Παιδάκια σκελετωμένα που θα τραγουδάνε μια λέξη μόνο μια λέξη Θα την τραγουδάνε σε μονότονο ρυθμό laquoΠεινάω Πεινάωraquo Τίποτε άλλο ως το τέλος όσο θα κρατάει η τραγωδία Ο Βίκτωρας Ουγκό για να γράψει τους Άθλιους μεταχειρίστηκε χιλιάδες λέξεις Εγώ θα μεταχειριστώ μόνο μία το ρήμα πεινάω που θα τα λέει όλα Τα παιδάκια μου θα τραγουδάνε και κάθε πεινάω θα είναι και μια εικόνα Ίσως να χρειαστεί να γράψω πολλούς τόμους γιατί θα έχει πολλά πεινάω Δε χρειάζεται να τα γράψω με τη σειρά δηλαδή πρώτα τούτο το πεινάω κι ύστερα το άλλο το πεινάω Αν θέλω αρχίζω από το τέλος Τώρα εγώ σε ποιο πεινάω βρίσκομαι

Η κοιλιά μου είναι φουσκωμένη σαν μπαλόνι και πεινάω Σήμερα λιποθύμησα Πεινάω ουφ έμμονη ιδέα μου έχει γίνει τούτο το ρήμα Θα παίξω για να περάσει η ώρα Θα βάλω τα ρήματα στη γραμμή να παραβγούνε στο τρέξιμο Το πεινάω τερματίζει πρώτο δεύτερο ακολουθεί το κρυώνω τρίτο το φοβάμαι και σε μεγάλη απόσταση πίσω τους το πονάω το μισώ το αγαπώ Το γελώ ξεφτίδι ούτε ξεκίνησε από την αφετηρία

(Όταν ο ήλιος εκδ Κέδρος Αθήνα 1971)

Ήρθαν (Και όλα έγιναν σαν ξένα)Κυριάκος Ντελόπουλος

Στην αρχή που είχαν έρθει περπατούσαν στους δρόμους και μερικοί Έλληνες στρατιώτες γύριζαν στα σπίτια τους κουρασμένοι κι αδυνατισμένοι κι αξύριστοι γιατί είχαν έρθει από την Αλβανία με τα πόδια Οι αρβύλες τους ήταν τρύπιες κι άλλοι ήταν ξυπολύτοι και πεινούσαν και οι στολές τους

ήταν ξεσκισμένες και χωρίς κουμπιά Ο κόσμος τους λυπόταν και τους έδινε τσιγάρα κι άλλοι ψωμί και καλαμπόκια ψημένα Όσοι δεν είχαν τι να τους δώσουν τους έλεγαν να κάνουν κουράγιο κι άλλοι τους έλεγαν παροιμίες πως η ζωή είναι ρόδα και γυρίζει και πως πίσω έχει η αχλάδα την ουρά

Οι Ιταλοί ζήλευαν που έβλεπαν τόση αγάπη για τους Έλληνες και όχι και γιrsquo αυτούς που μάλιστα είχαν φύγει μακριά από την πατρίδα τους και ζούσαν στην ξενιτιά στη δική μας πατρίδα και μια μέρα έβγαλαν μια αυστηρή διαταγή όλο ζήλια που απαγόρευε στους στρατιώτες μας να γυρίζουν με τις στολές τους και τους ανάγκαζε να φορούν κανονικά ρούχα

Ο γιος της κυρίας που κάθεται πίσω από το σπίτι της παλιάς δασκάλας μόλις γύρισε από την Αλβανία είδε κάτι Ιταλούς που τον κοίταζαν ειρωνικά και νευρίασε και αγρίεψε και τους φώναξε laquoΑέραααraquo Εκείνοι έφυγαν φοβισμένοι αλλά γύρισαν πίσω με άλλους και άρχισαν να τον χτυπούν και να του δίνουν κλοτσιές ώσπου ο κακομοίρης έπεσε κάτω κι εκείνοι τότε του έδιναν πιο πολλές κι όταν είδαν πως είχαν μαζευτεί γύρω τους άνθρωποι θυμωμένοι έτοιμοι να τους βουτήξουν και να τους βάλουν κάτω και να τους πατήσουν κιτρίνισαν και κοκκίνισαν και πρασίνισαν σαν τις στολές τους και χαιρέτησαν με ευγένεια και έφυγαν για να γλιτώσουν κάνοντας πως κάτι θυμήθηκαν ξαφνικά και έπρεπε κάπου να πάνε μην αργήσουν

Εμείς τα παιδιά δεν έχουμε πολλή όρεξη να πηγαίνουμε σχολείο και οι γονείς μας μας στέλνουν με το ζόρι και μας λένε πως όπου να rsquoναι τα πράγματα θα καλυτερέψουν και αν δεν καλυτερέψουν θα συνηθίσουμε που είναι χειρότερο αλλά δε θα φαίνεται χειρότερο γιατί οι συνήθειες έχουν αυτό το καλό Δε λέω σrsquo εμάς τα παιδιά ποτέ δε μας άρεσε να πηγαίνουμε σχολείο και τόσα χρόνια πηγαίναμε για τις εκδρομές και για να παίζουμε τα διαλείμματα ενώ τώρα πηγαίνουμε όλο λύπη και πολλά παιδιά έρχονται νηστικά και καθόμαστε στα σκαλάκια και στα πεζούλια και λέμε αινίγματα κι ο σχολίατρος είπε πως αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση πολλοί μαθητές θα πάθουν αδενομάθεια

Η εφημερίδα του μπαμπά όλο μικραίνει και δεν είναι κάτασπρο το χαρτί της όπως πριν και γράφει μόνο πόσο ακριβύνανε τα πράγματα και πως γιrsquo αυτό δε φταίει ο ιταλικός στρατός αλλά οι σύμμαχοί μας οι Άγγλοι που κάνουν πως θέλουν το καλό μας αλλά ανεβάζουν τις τιμές επίτηδες για να λένε ότι τις ανεβάζουν οι κακοί Ιταλοί για να μην τους αγαπάμε

Ο μπαμπάς διαβάζει προσεκτικά αυτή τη φτωχική εφημεριδούλα για να δει μήπως ο ανθυποστρατηγός έβγαλε μια καινούρια διαταγή και απαγορεύει κάτι

ακόμη γιατί αν δεν το ξέρουμε μπορεί να τιμωρηθούμε αυστηρά και επειδή ο κόσμος δεν έχει φαγητό να φάει έγιναν τα συσσίτια που πηγαίνουμε όλοι και περιμένουμε από το πρωί με μια κατσαρολίτσα πότε θα φέρουν τα καζάνια να μας μοιράσουν φασουλάδα χωρίς αλάτι και λάδι αλλά μόνο με λίγα φασόλια μέσα σε πολύ νερό Όταν έρχονται τρέχουμε και στριμωχνόμαστε ποιος θα πάρει πρώτος γιατί δε φτάνει κάθε μέρα για όλους και οι τελευταίοι δεν παίρνουν και γίνονται τσακωμοί ακόμα και ανάμεσα στους φίλους και ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά τα δικά τους και των άλλων

(διασκευή)(laquoΟ Άκης στα όπλαraquo εκδ Καστανιώτη Αθήνα 2002)

Γλώσσα Στ΄ δημοτικού Λέξεις Φράσεις Κείμενα α΄ τεύχος ΟΕΔΒ σσ 43-44

2 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ

1 Αλέξανδρος Αλεξανδράκης Αέραhttppheidiasantibarogr

2 Αλέξανδρος Αλεξανδράκης Προέλασις

httppheidiasantibarogr

Αλέξανδρος Κορογιαννάκης Οι σφαγές του Δίστομουhttphellas1940blogspotcom

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

1 Μεταφορά πυρομαχικών εν μέσω χιονοθυέλλης και δύσβατων ορεινών οδώνhttpadonioswordpresscom

2 Γυναίκες πλέκουν για τους στρατιώτες στην Πίνδοhttpfilikietaireiablogspotcom

3 Γυναίκες στην αντίστασηhttpwwwtlifegr

4 Γυναίκες καθαρίζουν πέρασμα για το στρατό στην Πίνδοhttpipirotikiwordpresscom

5 Συγκέντρωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Ελευθερίας βάσει γερμανικής διαταγής με σκοπό την καταγραφή τους

httpelwikipediaorg

6 Σκηνή από τον εκτοπισμό των Εβραίων των Ιωαννίνων στις 25 Μαρτίου 1944 Σχεδόν όλοι θα εξοντωθούν μόλις οδηγηθούν στο στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπιρκενάου

httpelwikipediaorg

7 Συσσίτιο στην κατοχήhttpwwwhbnewsgr

8 Κατοχήhttp egpaid blogspot com

ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

Ν Καστανάκης

httpwwwminpressgr

Μπέζοςhttpwwwminpressgr

Ε Τερζόπουλοςhttpwwwminpressgr

Δημητριάδηςhttpwwwminpressgr

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Δυο παιδιά απ το Βραχώρι

Στίχοι ΠυθαγόραςΜουσική Γιώργος ΚατσαρόςΠρώτη εκτέλεση Μαρινέλλα

Δυο παιδιά απrsquo το Βραχώριπήρανε βουνά και όρηγια την ίδια λευτεριάΌμως του εχθρού οι σφαίρεςτους σταμάτησαν τις μέρεςκαι δε θα γυρίσουν πια

Το rsquoνα γελαστό κοιμάταικαι τη λευτεριά θυμάταιτ rsquoάλλο ξάγρυπνο στο πλάιτο μαχαίρι του τροχάει

Έστειλαν οι βαθμοφόροιτο μαντάτο στο Βραχώρικι έκλαιγαν οι κοπελιέςΕπρασίνισε το χώμακαι δεν γύρισαν ακόμανα τινάξουν τις ελιές

httpwwwstixoiinfo

Μάνα θα τους περιμένει

Μες στο βάλτο ξεκομμένοιδυο φαντάροι δυο εχθροίΚι ο Αντρέας σημαδεύειστην καρδιά για να τους βρει

Μην τους τουφεκάς Αντρέαμην τους τουφεκάς γιατίείναι παλικάρια νέαείναι σαν κι εμάς κι αυτοίΣτη Βερόνα και στη Βρένημάνα θα τους περιμένει

Είνrsquo εχθροί μας είναι ξένοιποιος δεν το κατανοείΜα το θέλουν ορισμένοινα σκοτώνονται οι λαοί

httpwwwstixoiinfo

Ο Έφεδρος

Τι γύρευες στrsquo αλβανικό βουνόμονάκριβε νησιώτηΚαι λαβωμένο κλαίει το δειλινότην ακριβή σου νιότη

Πάει ο ήλιος πάει κι η Αμοργόςστα μάτια του νυχτώνειΚι ο έφεδρος ανθυπολοχαγόςκοιμάται μες στο χιόνι

Τα χρόνια σου καπνός τα παιδικάανάσα η εφηβείαΣτον τοίχο - ματωμένα ιδανικά -μετάλλια και βραβεία

httpwwwstixoiinfo

Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του

Στίχοι Γιώργος ΘίσβιοςΜουσική Θεόφραστος Σακελλαρίδης

Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του και τη σκούφια την ψηλή του μrsquo όλα τα φτερά και μια νύχτα με φεγγάρι την Ελλάδα πάει να πάρει βρε το φουκαρά

Ωωωωωωωωωωωωωχ

Τον τσολιά μας τον λεβέντη βρίσκει στα βουνά και ταράζει τον αφέντη τον μακαρονά

Αχ Τσιάνο θα τρελαθώ Τσιάνο με τους τσολιάδες ποιος μου είπε να τα βάνω

Αααααααααααααχ

Ξεκινάει την άλλη μέρα μα και πάλι ακούει Αέρα από τον τσολιά δρόμο παίρνει και δρομάκι και πηδάει το ποταμάκι ξέρει τη δουλειά

Τρώει τις σφαίρες σαν χαλάζι από τον τσολιά κι όλο στρατηγούς αλλάζει για να βρει δουλειά

Αχ Τσιάνο θα τρελαθώ Τσιάνο και στείλε γρήγορα τα μαύρα μου να βάνω

Στέλνει ο νέος Ναπολέων μεραρχίες πειναλέων στο βουνό ψηλά για να βρουν τον διάβολό τους κι ο στρατός μας αιχμαλώτους τσούρμο κουβαλά

Και οι Κένταυροι οι καημένοι βρε τι τρομερό νηστικοί ξελιγωμένοι πέφτουν στο νερό

Αχ Γκράτσι να μη σε δω Γκράτσι γιατί σε κάρβουνα αναμμένα έχω κάτσει

Τρέχουν σαν τρελοί στους βράχους κι από μας και τους συμμάχους τρώνε τη κλωτσιά και χωρίς πολλές κουβέντες μπήκαν Έλληνες λεβέντες μεσrsquo στην Κορυτσά

Μέσα στrsquo Αργυρόκαστρο εμπήκε το χακί και σημαία κυματίζει τώρα ΕλληνικήΑχ Τσιάνο θα σκοτωθώ Τσιάνο γιατί σε λίγο και τα Τίρανα τα χάνω

Και πάθαν οι καημένοι μεγάλη συμφορά κι η Ρώμη περιμένει κι εκείνη τη σειρά

httpwwwstixoiinfo

Παιδιά της Ελλάδος παιδιά

Στίχοι Μίμης ΤραϊφόροςΜουσική Μιχάλης Σουγιούλ

Μεσrsquo τους δρόμους τριγυρνάνεοι μανάδες και κοιτάνενrsquo αντικρίσουνε τα παιδιά τους πrsquo ορκιστήκανστο σταθμό όταν χωριστήκαννα νικήσουνε

Μα για κείνους που rsquoχουν φύγεικαι η δόξα τους τυλίγει ας χαιρόμαστε και ποτέ καμιά ας μη κλάψει κάθε πόνο της ας κάψει κι ας ευχόμαστε

Παιδιά της Ελλάδος παιδιά που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά παιδιά στη γλυκιά Παναγιάπροσευχόμαστε όλες να rsquoρθετε ξανά

Λέω σrsquo όσες αγαπούνεκαι για κάποιον ξενυχτούνεκαι στενάζουνε πως η πίκρα κι η τρεμούλασε μια τίμια Ελληνοπούλα δεν ταιριάζουνε

Ελληνίδες του Ζαλόγγουκαι της πόλης και του λόγγουκαι Πλακιώτισσες όσο κι αν πικρά πονούμευπερήφανα ας πούμεσαν Σουλιώτισσες

Με της νίκης τα κλαδιά σας προσμένουμε παιδιά

httpwwwstixoiinfo

Μάθημα laquoΓλώσσα και Πολιτισμόςraquo - Λογοτεχνία

Επίπεδο τάξεων Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού

Ενδεικτικός χρόνος 5x80΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Έργα τέχνης (ζωγραφική χαρακτική)

Αλέξανδρος Αλεξανδράκης Αέρα

Αλέξανδρος Αλεξανδράκης Προέλασις

Αλέξανδρος Κορογιαννάκης Οι σφαγές του Δίστομου

2 Φωτογραφίες

Μεταφορά πυρομαχικών εν μέσω χιονοθυέλλης και δύσβατων ορεινών οδών

httpadonioswordpresscom

Γυναίκες πλέκουν για τους στρατιώτες στην Πίνδο

httpfilikietaireiablogspotcom

Γυναίκες στην αντίσταση

httpwwwtlifegr

Γυναίκες καθαρίζουν πέρασμα για το στρατό στην Πίνδο

httpipirotikiwordpresscom

Συγκέντρωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Ελευθερίας βάσει γερμανικής διαταγής με σκοπό την καταγραφή τους

httpelwikipediaorg

Σκηνή από τον εκτοπισμό των Εβραίων των Ιωαννίνων στις 25 Μαρτίου 1944

httpelwikipediaorg

Συσσίτιο στην κατοχή

httpwwwhbnewsgr

Κατοχή

httpegpaidblogspotcom

3 Γελοιογραφίες (httpwwwminpressgr)

Ν Καστανάκης Καθάρισέ μου το δρόμο να περάσω

Ν Καστανάκης Η βροχή και η κακοκαιρία μας ημπόδισεν την προέλασιν

Μπέζος Ιταλική φάλαγγα βαδίζουσα εναντίον του εχθρού

Ε Τερζόπουλος Κάτι ξέραμε που φτιάξαμε καλούς δρόμους στην Αλβανία

Δημητριάδης Μπράβο Κολονέλο

Δημητριάδης Επί συστάσει

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ (μετά την ολοκλήρωση όλης της θεματικής ενότητας)