1

Σε όλες τις σπουδαίες γυναίκες που συνάντησαΣε όλες τις σπουδαίες γυναίκες που συνάντησαΣε όλες τις σπουδαίες γυναίκες που συνάντησαΣε όλες τις σπουδαίες γυναίκες που συνάντησα

Μέσα στην οικογένειά µου,Μέσα στην οικογένειά µου,Μέσα στην οικογένειά µου,Μέσα στην οικογένειά µου,

στη γειτονιά µου, στο χώρο της εργασίας µου,στη γειτονιά µου, στο χώρο της εργασίας µου,στη γειτονιά µου, στο χώρο της εργασίας µου,στη γειτονιά µου, στο χώρο της εργασίας µου,

Στις διάφορες µορφές τέχνης…Στις διάφορες µορφές τέχνης…Στις διάφορες µορφές τέχνης…Στις διάφορες µορφές τέχνης…

Σε όλες όσες µοιράζονται τις αγωνίες µουΣε όλες όσες µοιράζονται τις αγωνίες µουΣε όλες όσες µοιράζονται τις αγωνίες µουΣε όλες όσες µοιράζονται τις αγωνίες µου

Και είναι οι φίλες µου…Και είναι οι φίλες µου…Και είναι οι φίλες µου…Και είναι οι φίλες µου…

Που µπορώ να ακουµπήσω… Που µπορώ να ακουµπήσω… Που µπορώ να ακουµπήσω… Που µπορώ να ακουµπήσω…

2

«Θα ήθελα να ήµουν αυτό που ποθώ να είµαι, πίσω απ’ το παραπέτασµα της τρέλας…«Θα ήθελα να ήµουν αυτό που ποθώ να είµαι, πίσω απ’ το παραπέτασµα της τρέλας…«Θα ήθελα να ήµουν αυτό που ποθώ να είµαι, πίσω απ’ το παραπέτασµα της τρέλας…«Θα ήθελα να ήµουν αυτό που ποθώ να είµαι, πίσω απ’ το παραπέτασµα της τρέλας… Κανείς δεν ξεχωρίζει από κανέναν. Κανείς δεν αγωνίζεται για τον εαυτό του. Τα Κανείς δεν ξεχωρίζει από κανέναν. Κανείς δεν αγωνίζεται για τον εαυτό του. Τα Κανείς δεν ξεχωρίζει από κανέναν. Κανείς δεν αγωνίζεται για τον εαυτό του. Τα Κανείς δεν ξεχωρίζει από κανέναν. Κανείς δεν αγωνίζεται για τον εαυτό του. Τα πάντα καταλήγουν σ’ ένα µόνο σηµείο, αλλά και από ένα σηµείο οδηγούµαστε παντού. πάντα καταλήγουν σ’ ένα µόνο σηµείο, αλλά και από ένα σηµείο οδηγούµαστε παντού. πάντα καταλήγουν σ’ ένα µόνο σηµείο, αλλά και από ένα σηµείο οδηγούµαστε παντού. πάντα καταλήγουν σ’ ένα µόνο σηµείο, αλλά και από ένα σηµείο οδηγούµαστε παντού. Η αγωνία,Η αγωνία,Η αγωνία,Η αγωνία, ο πόνος, η ηδονή και ο θάνατος, δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά η εξελικτική ο πόνος, η ηδονή και ο θάνατος, δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά η εξελικτική ο πόνος, η ηδονή και ο θάνατος, δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά η εξελικτική ο πόνος, η ηδονή και ο θάνατος, δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά η εξελικτική πορεία της ύπαρξης. Ο επαναστατικός αγώνας, γρανάζι αυτής της εξελικτικής πορεία της ύπαρξης. Ο επαναστατικός αγώνας, γρανάζι αυτής της εξελικτικής πορεία της ύπαρξης. Ο επαναστατικός αγώνας, γρανάζι αυτής της εξελικτικής πορεία της ύπαρξης. Ο επαναστατικός αγώνας, γρανάζι αυτής της εξελικτικής διαδικασίας, είναι η ανοιχτή πόρτα που καταλήγει στη βαθιά γνώση.διαδικασίας, είναι η ανοιχτή πόρτα που καταλήγει στη βαθιά γνώση.διαδικασίας, είναι η ανοιχτή πόρτα που καταλήγει στη βαθιά γνώση.διαδικασίας, είναι η ανοιχτή πόρτα που καταλήγει στη βαθιά γνώση. Θα δούµε, θα µάθουµε. Πάντα υπάρχουν νέα πΘα δούµε, θα µάθουµε. Πάντα υπάρχουν νέα πΘα δούµε, θα µάθουµε. Πάντα υπάρχουν νέα πΘα δούµε, θα µάθουµε. Πάντα υπάρχουν νέα πράγµατα να µάθει κανείς και, πάντα, ράγµατα να µάθει κανείς και, πάντα, ράγµατα να µάθει κανείς και, πάντα, ράγµατα να µάθει κανείς και, πάντα, αυτά που θα µαθαίνεις βασίζονται σε άλλα, παλιότερα, που εξακολουθούν να αυτά που θα µαθαίνεις βασίζονται σε άλλα, παλιότερα, που εξακολουθούν να αυτά που θα µαθαίνεις βασίζονται σε άλλα, παλιότερα, που εξακολουθούν να αυτά που θα µαθαίνεις βασίζονται σε άλλα, παλιότερα, που εξακολουθούν να ισχύουν…»ισχύουν…»ισχύουν…»ισχύουν…»

Φρίντα ΚάλοΦρίντα ΚάλοΦρίντα ΚάλοΦρίντα Κάλο

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

• ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΣΤΟΧΟΙ • ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 2. ∆ΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ 3. Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ 4. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ 5. ∆ΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ – ΣΕΞΙΣΜΟΣ – ΕΓΚΛΗΜΑ 7. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ – ΦΥΛΟ – ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ (ΜΙΑ ΕΜΜΕΣΗ

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ) 8. Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ

ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ 9. ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑ 10. ∆ΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ – ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΦΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 11. ΠΟΡΝΕΙΑ: ΕΝΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 12. ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ 13. Α. ΒΙΑ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ (ή

«Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΩΣ ΘΥΜΑ) – Β. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ (ή «ΝΑ ΧΑΡΩ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΕΙ∆Ι ΑΠΟ ΜΕΣΑ…)

14. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΩΣ ΘΥΤΗΣ (ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΙ∆ΙΚΩΝ) 15. ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΓΚΕΛΑ (ή «Ο ΑΝΤΡΑΣ ΠΟΥ ΟΠΛΙΣΕ

ΤΟ ΧΕΡΙ ΜΟΥ…») 16. ΟΤΑΝ Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΠΡΟΣ ΤΑ «ΜΕΣΑ»… ( ή ΜΙΑ

«ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ» ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΣΟ ΠΑΛΙΑ, ΟΣΟ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ…) 17. ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ: ΕΝΑ ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΟΥ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΕ

ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ ΤΗΝ ∆ΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ` 30 • ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ – ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ • ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

• ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4

• ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΣΤΟΧΟΙ:

Για την εργασία αυτή, ερέθισµα αποτέλεσε το σχολικό εγχειρίδιο του µαθήµατος

της Β΄ τάξης του Γενικού Λυκείου, «Εισαγωγή στο ∆ίκαιο και τους Πολιτικούς

Θεσµούς» και συγκεκριµένα η ενότητα του Ποινικού ∆ικαίου. Έτσι, αποφασίσαµε να

επιχειρήσουµε να µελετήσουµε το έγκληµα σε συνάρτηση µε το φύλο και να

ανιχνεύσουµε τους παράγοντες εκείνους που συντελούν ώστε άνδρες και γυναίκες να

υιοθετούν τέτοιες ακραίες συµπεριφορές.

Η αρχική µας σκέψη ήταν να µελετήσουµε την εγκληµατική πράξη όχι από την

πλευρά των νόµων και των διατάξεων (παρόλο που χρειάστηκε να ασχοληθούµε µε τον

τρόπο που ο ποινικός νοµοθέτης κατατάσσει τα διάφορα εγκλήµατα) αλλά µε επίκεντρο

τον ίδιο τον άνθρωπο και την κοινωνία µέσα στην οποία αυτός ζει και διαµορφώνεται.

Μας γοήτευσε η ιδέα να επικεντρώσουµε το ενδιαφέρον µας στις έµφυλες

διαστάσεις της εγκληµατικότητας, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην ακραία µορφή της,

την ανθρωποκτονία από πρόθεση.

Στην πορεία, και ενώ χρειάστηκε να χρησιµοποιήσουµε βιβλιογραφία και

πληροφορίες του διαδικτύου, ανακαλύπταµε συνεχώς την ευρύτητα, την

πολυπλοκότητα και µοιραία την δυσκολία του θέµατος που είχαµε επιλέξει, µε συνέπεια

να καταπιαστούµε µε την µελέτη µιας σειράς παραγόντων που κρίναµε ότι αφορούν

άµεσα ή έµµεσα την έρευνά µας.

Οι βασικοί µας στόχοι σ’ αυτή µας την προσπάθεια ήταν:

• Να συνειδητοποιήσουµε όλοι ότι η κοινωνικοποίηση των δυο φύλων ακόµα και

σήµερα, είναι µια διαδικασία που βασίζεται πολλές φορές σε πατριαρχικές δοµές

παλιότερων κοινωνιών.

5

• Να κατανοήσουµε ότι οι υποτιθέµενες διαφορές των δυο φύλων δεν είναι

αποτέλεσµα του βιολογικού παράγοντα (έµφυτων τάσεων, κλίσεων, ροπών

κ.λ.π.) αλλά των πρακτικών κοινωνικοποίησης που παγιώθηκαν προκειµένου να

καθιερωθεί η ανδρική κυριαρχία.

• Να διαπιστώσουµε ότι στις σύγχρονες κοινωνίες υπάρχουν έµφυλες ανισότητες

σε επίπεδο θεσµών, ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής. Γυναίκες και άνδρες δεν

απολαµβάνουν τα ίδια δικαιώµατα και δεν έχουν ίσες ευκαιρίες.

• Να εντοπίσουµε τις στερεότυπες αντιλήψεις για τις σχέσεις των δυο φύλων και

να αποκτήσουµε όσο γίνεται, ικανότητα υπέρβασης των στερεοτύπων µε βάση

το φύλο.

• Να κατανοήσουµε ότι η ανισότητα, η απαξίωση και ο ανταγωνισµός µε βάση το

φύλο, δεν διαµορφώνουν ποιοτικές και ουσιαστικές σχέσεις ώστε να µην

ικανοποιούνται οι ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες όλων µας, µε

αποτέλεσµα να φθειρόµαστε και να γινόµαστε πιο δυστυχείς.

• Να προβληµατιστούµε και να αναπτύξουµε διάλογο πάνω στην αρχή της

ισότητας και να συνειδητοποιήσουµε ότι αυτή συνδέεται άµεσα µε την

δηµοκρατία. Να συνειδητοποιήσουµε δηλαδή, ότι ο ιδιωτικός µας χώρος

εξαρτάται από τον δηµόσιο χώρο και εµείς χρειάζεται να έχουµε ευαισθησία για

όσα συµβαίνουν γύρω µας και να είµαστε ενεργοί πολίτες.

Οι µαθητές και οι µαθήτριες εργάστηκαν ατοµικά αλλά σε αρκετές περιπτώσεις που

χρειάστηκε, συνεργάστηκαν κατά οµάδες.

6

• ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ:

1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ:

Στην καθηµερινή ζωή έχουµε ίσως συνηθίσει να χρησιµοποιούµε τη λέξη

«έγκληµα» µε µια έννοια κάπως γενική: συνήθως χαρακτηρίζουµε ως έγκληµα κάθε

αντικοινωνική πράξη ή συµπεριφορά, την οποία αξιολογούµε ως ιδιαίτερα επικίνδυνη.

Με αυτό το περιεχόµενο ο όρος, θυµίζει αρκετά τον ορισµό που αποδέχεται η επιστήµη

της Εγκληµατολογίας και είναι ο παρακάτω:

Έγκληµα είναι οποιαδήποτε πράξη που σε συγκεκριµένη κοινωνία και σε ορισµένη

εποχή, προσβάλλει τα στοιχειώδη ηθικά συναισθήµατα της κοινωνίας αυτής,

απαραίτητα για τη συµβίωση µέσα στα πλαίσιά της1.

Η Εγκληµατολογία2 µελετάει τα αίτια του εγκληµατολογικού φαινοµένου και τον

εγκληµατία άνθρωπο και προσπαθεί να εξηγήσει την εγκληµατικότητα ως φαινόµενο

κοινωνικό και το έγκληµα ως προϊόν της δραστηριότητας ενός ατόµου (στενή έννοια)3.

Από νοµική σκοπιά, το φαινόµενο του εγκλήµατος εξετάζεται µε βάση τους

κανόνες δικαίου που η πολιτεία έχει θεσπίσει για τις περιπτώσεις αυτές (π.χ. ο Ποινικός

Κώδικας ορίζει µε σαφήνεια όλες τις πτυχές του εγκλήµατος, προσδιορίζει τις

αντίστοιχες κυρώσεις κ.λ.π.).

1 Garofalo (1852-1934). 2 Α. Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, «Εγχειρίδιο Εγκληµατολογίας», Μέρος Α, Εισαγωγικά, σελ. 21, Εκδόσεις Νοµική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1984. 3«Υπό ευρεία έννοια η Εγκληµατολογία περιλαµβάνει και την Αντεγκληµατική Πολιτική που χαράζει, σε γενικές γραµµές, τους προσφορότερους τρόπους αναχαίτισης της εγκληµατικότητας, τη Σωφρονιστική, που µελετάει το σωστότερο τρόπο εφαρµογής των κυρώσεων που επιβλήθηκαν σ’ ένα άτοµο που εγκληµάτησε, και την Ανακριτική, που έχει ως αντικείµενο την εξιχνίαση των εγκληµάτων και την ανακάλυψη των δραστών τους», ό.π., σελ. 21.

7

Σύµφωνα µε τον ελληνικό Ποινικό Κώδικα του 1951 (άρθρο 14) έγκληµα είναι µια

πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη, που τιµωρείται από τον νόµο.

Χρησιµοποιώντας τον όρο πράξη, ο νοµοθέτης εννοεί την ηθεληµένη εξωτερική

ανθρώπινη συµπεριφορά, µια πράξη δηλαδή εκούσια, που δεν είναι δυνατόν να

προκληθεί χωρίς την συγκατάθεση του δράστη. Επιπλέον ως πράξη προσµετράται και

κάθε παράλειψη, δηλαδή αποφυγή µιας ενέργειας που θα έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει.

Βέβαια, από όλες τις ανθρώπινες πράξεις, το Ποινικό ∆ίκαιο διώκει τις άδικες

πράξεις. Μια πράξη θεωρείται άδικη όταν έρχεται σε αντίθεση µε το δίκαιο, δηλαδή µε

αυτό που ο νόµος ορίζει ως δίκαιο, και, παράλληλα, δεν µπορεί να δικαιολογηθεί από

κάποιες ιδιάζουσες συνθήκες (π.χ. νόµιµη άµυνα).

8

2. ∆ΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ:

Εκτός από την βασική διάκριση των εγκληµάτων σε πταίσµατα

4, πληµµελήµατα5

και κακουργήµατα6, υπάρχουν και πολλοί τρόποι να τα διαχωρίσουµε, ανάλογα µε το

κριτήριο µε το οποίο επιλέγουµε αυτό τον διαχωρισµό.

Για παράδειγµα έχουµε:

Εγκλήµατα από δόλο7 ή αµέλεια

8.

Εγκλήµατα βασικά (π.χ. σωµατική βλάβη), παραλλαγές των βασικών (π.χ. βαριά

σωµατική βλάβη) και ιδιώνυµα (τα οποία εµπεριέχουν και ένα πνεύµα ηθικοκοινωνικό,

όπως η ανθρωποκτονία µε συναίνεση του θύµατος).

Εγκλήµατα βλάβης (π.χ. ανθρωποκτονία) και διακινδύνευσης (τα οποία δηλαδή,

απειλούν ένα αγαθό που προστατεύει ο νόµος, π.χ. περιουσία).

Εγκλήµατα στιγµιαία (π.χ. κλοπή) και διαρκή (που έχουν, δηλαδή, µεγαλύτερη

χρονική διάρκεια, π.χ. απαγωγή και παράνοµη κράτηση ατόµου).

Εγκλήµατα απονοµής δικαιοσύνης (π.χ. ψευδορκία), κατά της ζωής (π.χ. φόνος), κατά

της ιδιοκτησίας (π.χ. κλοπή), κατά της τιµής (π.χ. εξύβριση, δυσφήµηση), κατά της

περιουσίας (π.χ. απάτη), επικίνδυνα (π.χ. εµπρησµός).

4Πταίσµα: ∆ιάφορες παραβάσεις του Κ.Ο.Κ., η διατάραξη της κοινής ησυχίας, η παράνοµη άσκηση επαγγέλµατος κ.λ.π. 5Πληµµέληµα: Σωµατικές βλάβες, συκοφαντική δυσφήµηση, εξύβριση, κλοπή, απάτη, ανθρωποκτονία από αµέλεια, υποκλοπές τηλεφώνων και επιστολών κ.λ.π. 6Κακούργηµα: Εσχάτη προδοσία και κατάλυση της ∆ηµοκρατίας, η επιβουλή της ακεραιότητας της χώρας, οικονοµικά εγκλήµατα κατά του ∆ηµοσίου, ανθρωποκτονία από πρόθεση, εµπορία ναρκωτικών κατ’ επάγγελµα και κατά συνήθεια, βιασµοί, ληστείες, µεγάλες απάτες και πλαστογραφία, εµπορία ναρκωτικών κ.λ.π.. 7∆όλος: Ο δράστης γνωρίζει το εγκληµατικό αποτέλεσµα της συµπεριφοράς του και είτε το επιδιώκει είτε το αποδέχεται 8Αµέλεια: Σηµαίνει την έλλειψη προσοχής εκ µέρους του δράστη, ο οποίος είτε δεν προβλέπει το εγκληµατικό αποτέλεσµα είτε το προβλέπει ως πιθανό, πιστεύει όµως ότι δεν θα επέλθει.

9

Ανάλογες είναι και οι τυπολογίες των εγκληµάτων, που εξαρτώνται και αυτές από

το κριτήριο που θα επιλέξουµε. Έτσι, υπάρχουν:

Εγκλήµατα βίας (π.χ. ανθρωποκτονία, βιασµός, ληστεία).

Εγκλήµατα οικονοµικά (π.χ. όσα διαπράττονται στα πλαίσια των επαγγελµατικών

δραστηριοτήτων των ατόµων, όπως δωροδοκία, αθέµιτος ανταγωνισµός κ.λ.π.).

Εγκλήµατα συµβατικά (π.χ. κλοπή, φόνος, ληστεία).

Εγκλήµατα αντισυµβατικά (π.χ. όσα συνδέονται µε κατάχρηση πολιτικής και

οικονοµικής ισχύος, όπως απάτες σε αγοραπωλησίες, εκµετάλλευση εργαζοµένων,

εγκλήµατα πολέµου, φυλετικές διακρίσεις, δουλεία κ.λ.π.).

Εγκλήµατα οργανωµένα (π.χ. όταν υπάρχει οργανωµένο σχέδιο µε διασυνδέσεις µεταξύ

πολλών εγκληµατιών, όπως το εµπόριο όπλων και ναρκωτικών, τα γραφεία παράνοµων

στοιχηµάτων κ.λ.π.).

Εγκλήµατα πολιτικά (π.χ. στις περιπτώσεις που θίγεται ένα αγαθό όπως η ελευθερία,

όταν κάποιοι προσπαθούν να ανατρέψουν το δηµοκρατικό πολίτευµα κ.λ.π.).

10

3. Η ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ:

Το έγκληµα, όπως άλλωστε όλα τα κοινωνικά φαινόµενα, προσδιορίζεται ιστορικά

και κοινωνικά. Η κάθε κοινωνία απαντά µε διαφορετικό τρόπο σε ορισµένα κοινά

ερωτήµατα. Οι διαφορετικές απαντήσεις που δίνονται σε παρόµοια προβλήµατα

εξαρτώνται από ποικίλους παράγοντες, γεωγραφικής, κοινωνικής, πολιτικής και

οικονοµικής φύσης. Αυτό σηµαίνει ότι και η προσέγγιση του εγκλήµατος

διαφοροποιείται από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή.

Οι βασικότερες απόψεις για την ερµηνεία του φαινοµένου «έγκληµα» είναι οι πιο

κάτω:

Παλαιές δοξασίες: Στις πρωτόγονες αλλά και τις αρχαίες κοινωνίες πίστευαν ότι η

εγκληµατική συµπεριφορά οφειλόταν στην παρέµβαση των δαιµόνων ή άλλων

σκοτεινών δυνάµεων. Με την πρόοδο της επιστήµης, οι αντιλήψεις αυτές

ξεπεράστηκαν. ∆ιατηρήθηκε, όµως, η ιδέα ότι τα εγκλήµατα διαπράττονται από άτοµα

εκ γενετής «διαφορετικά».

Ανθρωπολογική προσέγγιση: Υποστηρίζει ότι µπορούµε να αναγνωρίσουµε τον

εγκληµατία από τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά9, διότι φέρει συγκεκριµένα «φυσικά

στίγµατα» (βασικός εκπρόσωπος ο Lombroso)10. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι ο

εγκληµατίας έχει τα «σπέρµατα του εγκλήµατος» που του έχουν µεταβιβαστεί

κληρονοµικά, είναι δηλαδή εκ γενετής εγκληµατίας και µε την έννοια αυτή, διαφέρει

από τους άλλους «οµαλούς ανθρώπους». Οι απόψεις αυτές δεν είναι αποδεκτές

σήµερα, αλλά αποτέλεσαν την πρώτη επιστηµονική προσέγγιση του εγκλήµατος.

9 Μέγεθος κρανίου και, συνεπώς, εγκεφάλου, σχήµα κρανίου, των αυτιών ή του σαγονιού, ασύµµετρα χαρακτηριστικά στο πρόσωπο, κ.λ.π. 10 Ιταλός θετικιστής (1835-1909). Τα συµπεράσµατα της έρευνάς του περιέχονται στο βιβλίο του «Ο εγκληµατίας άνθρωπος».

11

Βιολογική προσέγγιση: Αποτελεί την σύγχρονη εκδοχή της ανθρωπολογικής

προσέγγισης και υποστηρίζει ότι οι εγκληµατικές τάσεις ορισµένων ατόµων οφείλονται

σε συγκεκριµένες βιολογικές ανωµαλίες11 που µεταβιβάζονται κληρονοµικά. Ωστόσο,

βασίζεται περισσότερο σε ενδείξεις παρά σε αποδείξεις.

Ψυχολογική και Ψυχαναλυτική προσέγγιση: Τονίζει την σηµασία των ψυχολογικών

παραγόντων στη γένεση του εγκλήµατος και ενδιαφέρεται κυρίως για την ψυχική

υγεία του εγκληµατία, καθώς και για τις αντιδράσεις του στις διάφορες προκλήσεις του

κοινωνικού περιβάλλοντος.

Ειδικά η ψυχανάλυση12 προσπαθεί να συνδυάσει την ψυχολογική κατάσταση κάθε

ατόµου µε την επιρροή του περιβάλλοντος, ιδίως του οικογενειακού κατά την παιδική

ηλικία. Οι θεωρίες αυτές υποστηρίζουν ότι οποιοσδήποτε άνθρωπος είναι ικανός να

διαπράξει έγκληµα κάτω από ορισµένες συνθήκες. Μια άποψη επίσης είναι και η

αντιψυχιατρική προσέγγιση, που εµφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1960 και

υποστηρίζει ότι ο εγκληµατίας δηµιουργείται και διαµορφώνεται από αυτό που

ονοµάζουν παθολογία της κοινωνίας και όχι εξαιτίας κάποιας πνευµατικής ή ψυχικής

πάθησης13.

Κοινωνιολογική προσέγγιση: Εστιάζει το ενδιαφέρον της όχι στον ίδιο τον

εγκληµατία αλλά γενικότερα στο φαινόµενο που ονοµάζεται έγκληµα και τονίζει τον

σηµαντικό ρόλο του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Υπάρχει µεγάλη ποικιλία

κοινωνιολογικών προσεγγίσεων, αφού κάθε µελετητής µελετά µε διαφορετικό τρόπο

11 Π.χ. η ύπαρξη 47 χρωµοσωµάτων σε ορισµένα άτοµα, αντί 46 που είναι το φυσιολογικό έχει ως αποτέλεσµα την εκδήλωση επιθετικής, βίαιης ή εγκληµατικής συµπεριφοράς (σύνδροµο Klinefelter ). 12 Ορµές, δυσάρεστες αναµνήσεις ή εντυπώσεις από την παιδική ηλικία, ενοχές, αντιλήψεις κ.λ.π. προκαλούν σφοδρές εσωτερικές συγκρούσεις σε κάθε άτοµο, που είναι πολύ πιθανό να αναζητήσει τη λύτρωση και µέσα από το έγκληµα (Sigmunt Freud, 1856-1939). Επίσης ο Alfred Adler (1870-1937), αποδίδει την επιθετικότητα και την ροπή ορισµένων ατόµων προς το έγκληµα στο συναίσθηµα µειονεξίας που αισθάνεται κάποιος από την παιδική ηλικία, καθώς και στην αντίληψη ότι η ζωή είναι µια διαρκής πάλη µέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Βασική έννοια στις θεωρίες αυτές είναι το «Εκείνο» ή «Αυτό», µια ισχυρή ασυνείδητη δύναµη της προσωπικότητας. (Βλέπε επίσης, Angelo Hesnard (1886-1969), Jacgues Lacan (1901-1973). 13 Ronald Laing, D. Cooper.

12

την επιρροή του περιβάλλοντος (κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες στο καπιταλιστικό

σύστηµα, συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον του εγκληµατία, έλλειψη

διαπαιδαγώγησης και αδιαφορία για τον συνάνθρωπο στις σύγχρονες κοινωνίες,

επιβολή της κυρίαρχης ιδεολογίας στην εκπαίδευση και την νοµοθεσία, σχέση

εγκληµατικότητας και πολιτισµικής παράδοσης ή συστήµατος, διαδοχή εποχών και

κλίµατος κ.λ.π.)14. Το γενικό συµπέρασµα είναι ότι η λειτουργία και οι δοµές της

κοινωνίας στην οποία ζούµε επηρεάζουν την συµπεριφορά όλων µας και οπωσδήποτε

παίζουν σοβαρό ρόλο στην εγκληµατογένεση.

Σύγχρονες αντιλήψεις: Καµία όµως από τις παραπάνω προσεγγίσεις δεν εξηγεί από

µόνη της ικανοποιητικά το φαινόµενο έγκληµα. Επικρατέστερες σήµερα µπορούν να

θεωρηθούν η ψυχαναλυτική και η κοινωνιολογική προσέγγιση. Ωστόσο και αυτές

ρίχνουν το βάρος σε ορισµένους µόνο από τους παράγοντες που γεννούν το έγκληµα.

Έτσι, δεχόµαστε ότι ένας άνθρωπος ωθείται στο έγκληµα, εξαιτίας µιας ολόκληρης

σειράς παραγόντων που επιδρούν επάνω του, τον επηρεάζουν και, σε µεγάλο βαθµό,

τον διαµορφώνουν. Όπως είδαµε, οι σηµαντικότεροι από αυτούς είναι οι εξής:

• Βιολογικοί (=κληρονοµούµενα γνωρίσµατα και στοιχεία, εγκεφαλικές βλάβες,

ενδοκρινολογικές ανωµαλίες κ.λ.π.).

• Ψυχολογικοί (=ψυχικά τραύµατα, νευρώσεις15, ψυχώσεις16, ψυχασθένειες κ.λ.π.).

14A. Quetelet (1796-1874), Guerry (1802-1856), Σχολή της Λυών (τέλη 19ου αιώνα), K. Marx (1818-1883), F.Engels (1820-1895), W. Bonger (1916), E. Ferri (1856-1929), E. Durkheim (1858-1917), Σχολή του Σικάγο (1925), Θεωρία διαφορικών συναναστροφών (1939), Θεωρία των συστηµάτων ελέγχου (1945), A. Cohen (1956), Θεωρία ουδετεροποίησης (1957), R. Merton (1957), Vold (1957) . 15 Νεύρωση: ψυχική ασθένεια που εµποδίζει το άτοµο να είναι πραγµατικά ευτυχισµένο και θετικό για την κοινωνία ( άγχη, ψυχοσωµατικά, φοβίες, δυσκολίες στις σχέσεις µε τους άλλους κ.λ.π.) 16 Ψύχωση: ψυχική ασθένεια που κάνει τον άνθρωπο να χάνει την επαφή µε τον κόσµο γύρω του. Αυτός που πάσχει από ψύχωση έχει µια πολύ παραµορφωµένη εικόνα για τη ζωή, τους ανθρώπους, τον εαυτό του. Κινδυνεύει να κάνει κακό στον εαυτό του ή στους άλλους και δεν ανταποκρίνεται στις καθηµερινές απαιτήσεις του περιβάλλοντος. (Ζόζεφ Ρόσνερ, «Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για την Ψυχανάλυση»,σελ. 27-28, Εκδόσεις Γλάρος, Αθήνα, Γενάρης 1982).

13

• Κοινωνικοί (=αρνητικές συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον, παρακµή της

κοινωνίας, δυσλειτουργία των κοινωνικών κανόνων κ.λ.π.).

• Οικονοµικοί (=ανεργία, φτώχεια, εξαθλίωση, έλλειψη βασικών αγαθών κ.λ.π.).

Ο βασικότερος όµως από τους παράγοντες που οδηγούν στο έγκληµα είναι ο

ψυχισµός του δράστη, ο οποίος όµως διαµορφώνεται µε έναν τρόπο ιδιαίτερα

πολύπλοκο και ξεχωριστό για κάθε άτοµο και, συνεπώς, δεν µπορεί να µελετηθεί

εύκολα.

Για παράδειγµα, ο αριθµός των ατόµων που δέχονται αρνητικές επιδράσεις από το

περιβάλλον είναι πολύ µεγάλος αλλά δεν γίνονται όλοι εγκληµατίες. Όσοι, όµως,

παρουσιάζουν επιπλέον διαταραχές εξαιτίας συγκεκριµένων βιολογικών ή ψυχολογικών

παραγόντων, έχουν πολύ µεγαλύτερες πιθανότητες να εγκληµατήσουν (οι εξωγενείς

παράγοντες ενδέχεται να διογκώσουν τις ιδιοµορφίες του ψυχισµού τους).

Το προβλέψιµο ή το απρόβλεπτο, το καθοριστικό ή τυχαίο της ανθρώπινης

συµπεριφοράς και ιδιαίτερα της εγκληµατικής, ταλανίζει τους εγκληµατολόγους µε

συνέπεια να διατυπώνονται συνεχώς νέες µονοσήµαντες θεωρίες (που διαψεύδονται

από τις επόµενες). Το παιχνίδι του εγκλήµατος (όπως άλλωστε και αυτό της φύσης και

της ζωής) παίζεται «κάπου ανάµεσα στην τύχη και στη βεβαιότητα σαν µια παρτίδα

σκάκι» (όπου οι κανόνες είναι απλοί και γνωστοί, αλλά οι κινήσεις / συνδυασµοί

πολλοί). Η θεωρία του εγκλήµατος αποτελεί ταυτόχρονα µια θεωρία εναλλαγών στη

µεταβαλλόµενη µίξη τάξης και αταξίας.

Όλες οι θεωρητικές κατασκευές (βιολογικής, ψυχολογικής, κοινωνιολογικής

αφετηρίας) µπορεί να αφορούν σε κάθε είδους συµπεριφορά (νόµιµη ή παράνοµη).

14

Αντιφατικά ευρήµατα των επιστηµόνων αποδεικνύουν ότι η ίδια η αιτιότητα µπορεί

να οδηγήσει σε διαφορετικά αποτελέσµατα. Το θέµα είναι πόσες αστάθειες κάθε φορά

ένα συγκεκριµένο άτοµο αντέχει και µπορεί να διαχειριστεί χωρίς να παραβιάσει το

νόµο. ∆εν υπάρχουν µηχαν(ιστι)κά «περάσµατα» ούτε από τον ένα τρόπο ζωής στον

άλλο ούτε από το ένα έγκληµα στο άλλο. Η ελευθερία συνίσταται ακριβώς στον αριθµό

επιλογών κίνησης που διαθέτουµε στην κρίσιµη «χαοτική» στιγµή.

Κάθε «λογική δράση» προβάλλεται από µη λογικά στοιχεία και το αντίστροφο. Η

πρόβλεψη του εγκλήµατος µε βάση την αρχική συνθήκη (π.χ. άνεργος, αµόρφωτος,

φτωχός) µοιάζει περισσότερο µε λαθεµένη εξιδανίκευση. Πλήρης αιτία και

ολοκληρωµένο αποτέλεσµα δεν εντοπίζονται εύκολα στις ανθρώπινες σχέσεις και

συµπεριφορές. Άλλωστε είναι γνωστό ότι ακόµα και µια µικρή αιτία µπορεί να

προκαλέσει ένα µεγάλο αποτέλεσµα17.

Πάντως, ακόµη και σ’ αυτή την περίπτωση, ο συνδυασµός κοινωνικών,

βιολογικών, ψυχολογικών ή άλλων παραγόντων δεν οδηγεί απαραίτητα στο

έγκληµα. Οι παράγοντες αυτοί µπορούν να λειτουργήσουν ως στοιχεία που

ενεργοποιούν τάσεις ή ορµές του ατόµου, δηµιουργώντας µια ιδιαίτερη κατάσταση

που οδηγεί σ’ ένα επόµενο στάδιο στην εγκληµατική πράξη.

Γενικότερα, µπορούµε να πούµε ότι η ψυχική κατάσταση του ατόµου τη στιγµή

που διαπράττει το έγκληµα αποτελεί τον κεντρικό άξονα όλων των καταβολών του και

των επιδράσεων που έχει δεχτεί από το παρελθόν, την ίδια την ουσία της ύπαρξής του

και της συνολικής προσωπικότητάς του.

17 Γ. Πανούσης, «Θεωρία του Χάους και έγκληµα», Κοινωνιόγραµµα, Περιοδική Έκδοση του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων, τεύχος 61, Ιούλιος Σεπτέµβριος 2003.

15

4. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ

Πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι το έγκληµα έχει αλλάξει ποιοτικά τα τελευταία χρόνια

και έχει γίνει περισσότερο οργανωµένο, βίαιο και κερδοσκοπικό. Έχουµε δηλαδή, την

εµφάνιση και στη χώρα µας του οργανωµένου εγκλήµατος, µε κύρια χαρακτηριστικά την

ιεραρχική οργάνωση, το ευρύ δίκτυο συνεργατών, ακόµη και την κρατική µηχανή, τον

εξορθολογικό σχεδιασµό εγκληµατικής δραστηριότητας µε στόχο τα τεράστια κέρδη, και

την προσφυγή στη χρήση βίας όταν άλλοι, ηπιότεροι τρόποι επίτευξης κάποιου στόχου δεν

αποδίδουν18 – παραδείγµατα πολλά: µεγαλεµπόριο ναρκωτικών, παροχή «προστασίας» σε

νυχτερινά κέντρα, επιχειρήσεις κ.λ.π., λαθραία διακίνηση διαφόρων προσώπων και

αντικειµένων όπως λαθροµεταναστών, εκδιδόµενων γυναικών, όπλων, τσιγάρων, ποτών

και ανθρωπίνων µελών, κλοπή αυτοκινήτων, εκτέλεση εγκληµάτων κατά παραγγελία,

απαγωγές, ξέπλυµα χρήµατος.

Από την άλλη πλευρά, έχουµε την ανάπτυξη και στην Ελλάδα του οικονοµικού

εγκλήµατος, εκείνης δηλαδή της οικονοµικής δραστηριότητας που για την πραγµάτωσή

της τίθεται σε κίνδυνο η καλή λειτουργία της οικονοµίας ή λειτουργικά σηµαντικών

κλάδων και θεσµών της, π.χ. µονοπωλιακές συνεννοήσεις, προσβολή δικαιωµάτων

πνευµατικής και βιοµηχανικής ιδιοκτησίας, πτωχευτικά, φορολογικά και τελωνιακά

αδικήµατα σοβαρού χαρακτήρα, αθέµιτος ανταγωνισµός, απάτες, υπεξαιρέσεις,

επικίνδυνες µεθοδεύσεις στο χρηµατιστήριο, υφαρπαγή κονδυλίων της Ευρωπαϊκής

Ένωσης κ.λ.π.

Χωρίς να επικαλύπτονται πλήρως, το οργανωµένο και το οικονοµικό έγκληµα, όµως

έχουν πολλά κοινά σηµεία, κυρίως ως προς την οικονοµική τους διάσταση, την

18 Βλέπε στην ενότητα: 8. «Η µεταβατική περίοδος της σύγχρονης κοινωνίας και το έγκληµα», σελ. 24.

16

εξορθολογισµένη δολιότητα στον τρόπο µε τον οποίο ενεργούν οι δράστες19, και τον

δυσχερέστατο τρόπο εξιχνίασής τους20.

Σε ποιο βαθµό συµµετέχουν άνδρες και γυναίκες στα διάφορα είδη εγκληµατικότητας,

φαίνεται στα επόµενα κεφάλαια αυτής της εργασίας.

19 Σκοτεινός αριθµός εγκληµατικότητας: δεν έχουµε ολοκληρωµένη εικόνα για τον πραγµατικό αριθµό της εγκληµατικότητας γιατί υπάρχουν εγκλήµατα ανεξιχνίαστα και εγκληµατίες που δεν έχουν συλληφθεί. 20 «Εγκλήµατα του λευκού κολάρου»: είναι τα εγκλήµατα που διαπράττονται από άτοµα µέσης ή ανώτερης κοινωνικής θέσης και αφορούν κυρίως οικονοµικές συναλλαγές (υπεξαιρέσεις, πλαστές επιταγές κ.λ.π.). Τα άτοµα αυτά, λόγω της κοινωνικής τους θέσης είτε δεν συλλαµβάνονται (είναι π.χ. «υπεράνω υποψίας» είτε αν συλληφθούν δεν τιµωρούνται (λόγω υψηλών γνωριµιών, χρηµατισµού των φορέων δικαστικής εξουσίας κ.λ.π.).

17

5. ∆ΡΑΣΤΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ:

Σε όλη την πορεία της ζωής του, ο εγκληµατίας δεν µπόρεσε να δηµιουργήσει

επαρκείς αντιστάσεις. Από την πλευρά της, η κοινωνία δεν κατόρθωσε να τον

επηρεάσει έτσι ώστε, να τον κάνει να βιώσει την αυτοσυγκράτηση, τον έλεγχο των

ορµών του, που οδηγούν σε συµπεριφορές απορριπτέες από την ίδια.

∆εν πρέπει να ξεχνάµε, ότι η σχέση ατόµου – κοινωνίας είναι σχέση διαλεκτική,

δηλαδή µια σχέση συνεχούς αλληλεπίδρασης.

Αντίθετα, όταν το άτοµο έχει κοινωνικοποιηθεί οµαλά, σηµαίνει ότι έχει ενταχθεί

στο κοινωνικό σύνολο, έχει την αίσθηση του «εµείς», σέβεται τον συνάνθρωπο και έτσι

είναι δύσκολο να παρουσιάσει εγκληµατική συµπεριφορά. Βέβαια, ο καθένας από εµάς

κουβαλάει µέσα του έναν εγκληµατία, µε την έννοια ότι υπό δεδοµένες συνθήκες δεν

αποκλείεται να ξεπεράσουµε τα όρια του εαυτού µας, να φτάσουµε στο έγκληµα. Όµως

αυτό θα είναι η εξαίρεση, η απρόβλεπτη πιθανότητα. Σε ορισµένες περιπτώσεις, οι

πιθανότητες είναι πολύ µεγαλύτερες, είτε διότι ο δράστης από πολύ µικρός

εξοικειώθηκε µε την ιδέα του εγκλήµατος λόγω αρνητικών βιωµάτων και ανατροφής,

είτε διότι υπάρχουν µέσα του κάποιες καταβολές που ενισχύουν την ροπή προς την

επιθετικότητα και την εγκληµατικότητα.

Άλλωστε, όπως προέκυψε από πρόσφατες έρευνες στο εξωτερικό, εάν ένα νήπιο

υποστεί στα πρώτα τρία κυρίως χρόνια της ζωής του κάποιες καταστάσεις που του

δηµιουργούν stress, π.χ. ξυλοδαρµούς, εγκατάλειψη από του γονείς κ.λ.π., τότε ο

οργανισµός του παράγει κάποιες ορµόνες που µειώνουν τη µετέπειτα

αποτελεσµατικότητα των αναστολών του απέναντι στο έγκληµα και το καθιστούν πιο

ευάλωτο σ’ αυτό (επίδραση τόσο του βιολογικού όσο και του κοινωνικού παράγοντα).

18

Ο «Θεός δεν παίζει ζάρια» συµφώνησε ο Αϊνστάιν, αλλά το έγκληµα ακολουθεί

µάλλον τη ρήση «όχι µόνο παίζει, αλλά τα ρίχνει εκεί που εµείς δεν µπορούµε να τα

δούµε». Ο εγκληµατίας, ως πρωταγωνιστής της πράξης (αλλά πολλές φορές και ως

θεατής), θα έχει υποστεί και την τελική πλέον ήττα, εάν τον αφήσουµε να νιώσει

«ζάρι»21.

Σ’ αυτό το σηµείο θα ήταν χρήσιµο να δούµε τον τρόπο που κοινωνικοποιούνται

άνδρες και γυναίκες στη σύγχρονη κοινωνία και τον βαθµό επίδρασης αυτού του

παράγοντα στην διαµόρφωση της προσωπικότητας και κατά συνέπεια στην

συµπεριφορά των ατόµων.

21 Γ. Πανούσης, «Θεωρία του Χάους και έγκληµα», Κοινωνιόγραµµα, ό.π.

19

6. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ - ΣΕΞΙΣΜΟΣ - ΕΓΚΛΗΜΑ:

Ο διαφορετικός τρόπος που κοινωνικοποιούνται τα δυο φύλα µέσα στους αιώνες,

έχουν ως αποτέλεσµα να εκδηλώνονται διαφορετικές συµπεριφορές από άνδρες και

γυναίκες.

Ο όρος σεξισµός22 εκφράζει τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις σε βάρος ατόµων

µε κριτήριο το φύλο τους. Είναι ένα σύνολο αρνητικών στάσεων, οι οποίες αναφέρονται

σε υποτιθέµενες διαφορές των δύο φύλων, δηλαδή στην διάκριση αρσενικού/ θηλυκού.

Οι σεξιστικές προκαταλήψεις αποδίδουν συγκεκριµένους ρόλους στους άνδρες και στις

γυναίκες και θεωρούν ότι τα δύο φύλα δεν είναι εξίσου κατάλληλα για την άσκηση των

ίδιων ρόλων23. Σε µια ανδροκρατούµενη κοινωνία, ο ανδρισµός συνδέεται µε τις

ιδιότητες του ανεξάρτητου, εξουσιαστικού, ισχυρού και αποτελεσµατικού αρσενικού,

ενώ η γυναίκα χαρακτηρίζεται ως συναισθηµατική, εγκάρδια, εξαρτηµένη, παθητική,

υποχωρητική, εκφραστική24, κ.λ.π.

Αυτές οι αντιλήψεις για τα δύο φύλα είναι αποτέλεσµα του συσχετισµού δύναµης25

που διαµορφώθηκε αιώνες τώρα. Προκειµένου να καθιερωθεί η ανδρική κυριαρχία,

πρέπει να παγιωθούν συγκεκριµένες πρακτικές κοινωνικοποίησης. Με την βοήθεια

αυτών των πρακτικών οι διαφορές ανάµεσα στα δύο φύλα, βιώνονται ως κάτι το

φυσιολογικό, ως κάτι το αναγκαίο.

22 Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, σελ. 225-227, Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 1998. 23

Κοινωνικός ρόλος: θεωρείται ο προδιαγραµµένος τρόπος συµπεριφοράς που συνδέεται µε µια ορισµένη κοινωνική θέση. 24 Patricia J. Turner, «Βιολογικό φύλο, κοινωνικό φύλο και ταυτότητα του Εγώ», Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1998, σελ.23-27. 25

Κοινωνική ισχύς (δύναµη): η ευκαιρία που έχει ένας άνθρωπος ή ένας αριθµός ανθρώπων να επιβάλλουν τη θέλησή τους σε µια συλλογική πράξη ακόµα και παρά την θέληση των άλλων που συµµετέχουν στην πράξη αυτή. Είδη κοινωνικής ισχύος: Πολιτική ισχύς: εκφράζεται µέσα από την δυνατότητα ελέγχου της πολιτικής εξουσίας και συµµετοχής σ’ αυτήν. Οικονοµική ισχύς: αποτελεί στην ουσία τη δυνατότητα ελέγχου της αγοράς. Πολιτισµική ισχύς: αφορά την δυνατότητα που έχουν ορισµένα άτοµα να εκφράζουν άποψη που από τους υπόλοιπους να θεωρείται «έγκυρη».

20

Από πολύ νωρίς τα παιδιά µαθαίνουν και αφοµοιώνουν τα χαρακτηριστικά τα

οποία το κοινωνικό περιβάλλον θεωρεί απαραίτητα για να αποκτήσουν τα άτοµα

«ταυτότητα φύλου». Πολλές από τις προσδοκίες των γονιών, εξαρτώνται από το φύλο

του νεογέννητου. Οι προσδοκίες αυτές σχετίζονται µε κριτήρια οικονοµικά, κοινωνικά,

συµβολικά κ.λ.π. (π.χ. γαλάζιο χρώµα για τα αγόρια – ροζ για τα κορίτσια,

«κοριτσίστικα» και «αγορίστικα» παιχνίδια, περισσότερες ελευθερίες στα αγόρια

συγκριτικά µε τα κορίτσια). Η κοινωνικοποίηση αυτή συµπληρώνεται και από άλλους

φορείς, κυρίως µέσα από την λειτουργία των Μ.Μ.Ε. (βιβλία, περιοδικά, τηλεόραση)

όπου αναπαράγονται τα κοινωνικά στερεότυπα26. Με βάση αυτές τις στερεοτυπικές

πεποιθήσεις, αναµένονται διαφορετικές συµπεριφορές από τα αγόρια και τα κορίτσια

και µε κριτήριο αυτές τις προκαταλήψεις αξιολογούνται και οι αντίστοιχες

συµπεριφορές τους. Η κοινωνία δηλαδή, αξιολογεί θετικά τα άτοµα που

ανταποκρίνονται στα στερεότυπα που συνδέονται µε το φύλο τους (π.χ. «δυνατός

και επιτυχηµένος άνδρας» ή «ελκυστική γυναίκα»).

Τα άτοµα µε τον καιρό, εσωτερικεύουν τα κυρίαρχα αυτά πρότυπα και µε κριτήριο

αυτά, αυτοαξιολογούνται. Μέσω της διαδικασίας αυτής, αποκτούν την ατοµική27 και

κοινωνική τους ταυτότητα28 (αποδοχή ή όχι του εαυτού, υψηλή ή χαµηλή

αυτοεκτίµηση, αισθήµατα ντροπής, άγχους29, ενοχής κ.λ.π.). Με αυτό τον τρόπο επίσης,

26 Στερεότυπο: προκατασκευασµένη, υπεργενικευµένη και απλοποιηµένη εικόνα για κάποιο άτοµο ή οµάδα. Είναι µια πεποίθηση για µια οµάδα ανθρώπων που, ακόµα κι αν δεν είναι ολωσδιόλου εσφαλµένη, είναι πολύ γενικευµένη και περιλαµβάνει όλα τα µέλη της οµάδας. Έτσι η στερεοτυπική σκέψη διαστρεβλώνει την αντίληψή µας για την γύρω µας πραγµατικότητα. Τα στερεότυπα προσδιορίζουν το περιεχόµενο των ρόλων. Κάθε κοινωνία διοχετεύει στα µέλη της τα στερεότυπα που κρίνει ότι τη συµφέρουν περισσότερο. 27

Ατοµική ταυτότητα: ∆ιαµορφώνεται καθώς το άτοµο συγκρίνει τα επιτεύγµατά του µε τα επιτεύγµατα των άλλων. Αν το άτοµο θεωρεί τον εαυτό του ικανότερο από τα άλλα άτοµα µε τα οποία κάνει την σύγκριση, τότε εκτιµά θετικά τον εαυτό του. Ορισµένες φορές, η ανάγκη των ατόµων να διατηρούν σε υψηλό επίπεδο την αυτοεκτίµησή τους, γίνεται αιτία προκατειληµµένων στάσεων απέναντι σε άτοµα ή οµάδες. 28

Κοινωνική ταυτότητα: ∆ιαµορφώνεται µέσω της ταύτισης ή της συµµετοχής των ατόµων ή έστω της ένταξής τους σε ορισµένες κοινωνικές οµάδες ή κοινωνικές κατηγορίες (άνδρες – γυναίκες). 29

Άγχος: «Είναι ένα ιδιαίτερο είδος φόβου ή ανησυχίας. Σύµφωνα µε την Ψυχανάλυση, είναι κάθε δυσάρεστη συγκινησιακή κατάσταση, στην οποία το άτοµο νιώθει συνειδητά ή ασυνείδητα πως θα του συµβεί κάτι κακό. Το συναίσθηµα αυτό µπορεί, µε τον δικό του τρόπο, να µας κάνει να υποφέρουµε έντονα», Ζ. Ρόσνερ, ό.π., σελ. 29.

21

διαµορφώνουν την συµπεριφορά τους απέναντι στο άλλο φύλο και αναµένουν και µια

συγκεκριµένη συµπεριφορά από το άλλο φύλο. Συνδέουν το κάθε φύλο µε ορισµένες

ικανότητες, δικαιώµατα και υποχρεώσεις.

Σύµφωνα µε την επικρατούσα κουλτούρα, ο άνδρας δρα, ενεργεί, αποφασίζει,

δηµιουργεί, διεκδικεί, επιβάλλεται, καταπιέζει, βιάζει, ενώ αντίθετα η γυναίκα,

παρακολουθεί, υφίσταται, υποµένει, διατάσσεται, διεκδικείται, καταπιέζεται,

ταπεινώνεται και βιάζεται καθηµερινά. Έχει αποδειχτεί ότι η κοινωνικοποίηση της

γυναίκας στο ρόλο του φύλου της παράγει συναισθήµατα αδυναµίας σχετικά µε τη

θυµατοποίηση. Η κοινωνικοποίηση των γυναικών, στον ρόλο του φύλου τους που

διαµορφώνεται από την κυρίαρχη ιδεολογία, τις καθιστά επιρρεπείς στο να θεωρήσουν

τη θυµατοποίηση ως δική τους ευθύνη. Εκπαιδεύονται µε τέτοιο τρόπο ώστε να

πείθονται πως είναι οι κυρίως υπεύθυνες για να ελέγχουν καταστάσεις που

δηµιουργούνται στις σχέσεις τους µε τους άνδρες.

Οι παραστάσεις της µέσης γυναίκας για το ρόλο του φύλου της την καθυποτάσσουν στη

σιωπή, την υποµονή, την υπακοή, την παθητικότητα30.

Όλα τα παραπάνω, δηµιουργούν ένα ψυχολογικό υπόβαθρο, δηλαδή κάποια

συνήθεια υπακοής και υποταγής της γυναίκας στις ανδροκρατούµενες κοινωνίες. Έτσι η

γυναίκα αυτών των κοινωνιών είναι φυσικό να δίνει στις αποστερήσεις της, στην

ανάσχεση ικανοποίησης των βασικών τάσεών της, συχνότερα από τον άνδρα διέξοδο

προς νευρωτικές καταστάσεις παρά προς εγκληµατικές δραστηριότητες. Υπάρχει και το

ενδεχόµενο, µε βάση την διαφορετική κοινωνικοποίηση, η γυναίκα συχνά να έχει

εντονότερα αισθήµατα φιλαλληλίας, µεγαλύτερη ικανότητα συµπάθειας. Γι’ αυτό και οι

περισσότερες αξιόποινες πράξεις των γυναικών είναι ελαφρές (αρκετά συχνά κλοπές

καταστηµάτων) και πολύ σπάνια βαριά εγκλήµατα.

30 http://www.imera.ws/?id=3362&disp=1, 28/11/2006.

22

Η δύναµη και η ανδρική σεξουαλικότητα, είναι δυο στοιχεία στενά συνδεδεµένα

στην κοινωνία µας. Συνεπώς η επιθετική συµπεριφορά του άνδρα είναι µια πράξη

επιβολής, δύναµης και εξουσίας, από τους άνδρες που τις στερούνται, που στερούνται

δηλαδή τους απαραίτητους όρους δόµησης του ανδρισµού τους.

Με βάση τα παραπάνω, έχει υποστηριχτεί ότι οι άνδρες µε τις περισσότερες

ανασφάλειες σχετικά µε τον ρόλο τους στον κόσµο, αυτοί που αισθάνονται την έλλειψη

µιας σηµαντικής θέσης ή ενός αισθήµατος εξουσίας, ή γενικότερα αυτοί που

αισθάνονται αλλοτριωµένοι31, είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν βίαιη επιθετική

συµπεριφορά στις σχέσεις τους µε τις γυναίκες.

Η σύνδεση της αρρενωπότητας µε την ενεργητικότητα και τη δύναµη και της

θηλυκότητας µε την παθητικότητα και την υποταγή, έχουν δηµιουργήσει µια ευρέως

αποδεκτή αντίληψη της σεξουαλικότητας στην οποία ο άνδρας αναµένεται να είναι το

ενεργητικό και η γυναίκα το παθητικό υποκείµενο. Οι άνδρες που είναι

προσκολληµένοι σε διπλά κριτήρια µε βάση τα οποία προσδιορίζουν την ανδρική και τη

γυναικεία συµπεριφορά, είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν βίαιη, επιθετική

συµπεριφορά.

Παρόλο που οι άνδρες εξακολουθούν να εγκληµατούν σ’ όλες τις χώρες σηµαντικά

περισσότερο από τις γυναίκες, θα ήταν αστείο να θεωρήσουµε την ανδρική ιδιότητα ως

αιτία της εγκληµατικότητας. Ούτε καν ως άµεσο παράγοντα εγκληµατικότητας

µπορούµε να τη θεωρήσουµε. Μόνο έµµεσος παράγοντας θα µπορούσε να θεωρηθεί

εξαιτίας ορισµένων ψυχικών ιδιοτήτων του άνδρα (εντονότερη τάση επικράτησης και

επιβολής, µεγαλύτερος εγωισµός από τις γυναίκες κ.λ.π.), ιδιοτήτων που θεωρούνται

31 Αλλοτρίωση σηµαίνει αποξένωση. Αποξένωση του ανθρώπου από τους άλλους ανθρώπους, αλλά κυρίως από τον ίδιο τον εαυτό του. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος χάνει, παραχωρεί αναγκαστικά ένα µέρος του εαυτού του, χωρίς να αναπληρώνει αυτή την απώλεια, µε αποτέλεσµα να µη µπορεί να αναγνωρίσει την ύπαρξή του µέσα στον φτωχότερο εαυτό του, να µην µπορεί να συµφιλιωθεί µαζί του και να βρει τρόπους να ξεπεράσει την απώλεια.

23

µάλλον ως συνέπεια της αγωγής στην ανδροκρατική κοινωνία παρά ως γνήσια και

έµφυτα χαρακτηριστικά του φύλου. Αλλά και πάλι θα πρέπει να συνδυάζονται και µε

διάφορους άλλους παράγοντες για να δηµιουργηθούν οι ψυχικές αυτές ιδιότητες, που

χαρακτηρίζουν τους άνδρες, εγκληµατογόνες. Γιατί, διαφορετικά, όλοι σχεδόν οι άνδρες

της κοινωνίας µας θα γίνονταν εγκληµατίες.

Αποτελεί πάντως ευνοϊκή συνθήκη για τη µετάβαση σε εγκληµατική πράξη, η

κατάσταση µερικών γυναικών κατά την διάρκεια της εµµηνορρυσίας, της κλιµακτήριας

περιόδου ή µετά τον τοκετό, οπότε ο έλεγχος του Εγώ32 και του Υπερεγώ33 µπορεί να

µειώνεται, ακόµα δε και να εµφανίζονται συµπτώµατα ψυχικά όχι οµαλά.

Αλλά και οι άνδρες που αρχίζουν να αισθάνονται ότι γερνούν ή διανύουν

κλιµακτήριο υπάρχει, όχι πολύ σπάνια, µειωµένη αντίσταση σε ωθήσεις αξιόποινων

πράξεων, ιδίως πράξεων που έχουν σχέση µε την σεξουαλική δραστηριότητα και

τείνουν στην επιβεβαίωση της ακµαιότητας του «ανδρισµού» τους (π.χ. κατάχρηση

χρηµάτων για να κρατήσουν την νεαρή ερωµένη τους)34.

Απ’ όσα προηγήθηκαν, γίνεται σαφές ότι οι παραδοσιακές στάσεις και οι

συντηρητικές απόψεις, σχετικά µε το ρόλο των φύλων, προσφέρουν τη βάση για

την αιτιολόγηση της βίαιης εγκληµατικότητας µε θύµα συνήθως την γυναίκα.

32 Εγώ: το συνειδητό κοµµάτι της προσωπικότητας (σύµφωνα µε τον Freud), Ζ. Ρόσνερ, ό.π., σελ.37. 33 Υπερεγώ: το κοµµάτι της προσωπικότητας που διαµορφώνεται µέσω κοινωνικοποίησης όπου το άτοµο εσωτερικεύει τις απαγορεύσεις που θέτει η κοινωνία, Ζ. Ρόσνερ, ό.π., σελ.36. 34Α. Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, «Παραδόσεις εγκληµατολογίας», Τόµος Α, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Κοµοτηνή 1979, σελ.67.

24

7. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ – ΦΥΛΟ - ΑΥΤΟΑΝΤΙΛΗΨΗ (ΜΙΑ ΕΜΜΕΣΗ

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ):

Μια από τις βασικότερες παραµέτρους στη διαµόρφωση της αυτοαντίληψης35 είναι

η επίδραση του φύλου. Οι κατηγορίες του αρσενικού και θηλυκού αποτελούν κύρια

γνωστικά σχήµατα τα οποία επηρεάζουν τόσο τον τρόπο µε τον οποίο κατανοεί τον

περίγυρο, όσο και τα χαρακτηριστικά που αποδίδει στον εαυτό του. Ένα από τα

αποτελέσµατα της κοινωνικοποίησης είναι η διαµόρφωση διαφορετικών αντιλήψεων ως

προς τον εαυτό. Υποστηρίζεται ότι µια βασική πηγή των διαφορών των δύο φύλων

αποτελεί η οριοθέτηση του εαυτού του που κάνει το άτοµο ως προς τους άλλους.

Γυναίκες και άνδρες φαίνεται ότι βιώνουν διαφορετικά τη διάκριση εαυτός / µη εαυτός.

Οι µεν άνδρες αντιλαµβάνονται τον εαυτό τους ως αυτόνοµα, ανεξάρτητα όντα,

αυστηρά περιχαρακωµένα και δυνάµει ανεξάρτητα, οι δε γυναίκες αντιλαµβάνονται τον

εαυτό τους σε άµεση αλληλεξάρτηση µε άλλους, γεγονός που τις κατευθύνει σε, πλήρη

ή µερική, ευθυγράµµιση µε τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του άµεσου κοινωνικού

περιβάλλοντος. Τα αποτελέσµατα πολλών ερευνών δείχνουν ότι οι άνδρες

χρησιµοποιούν χαρακτηριστικά όπως η επιθετικότητα, η δράση, η κυριαρχικότητα, για

να αυτοχαρακτηριστούν, ενώ οι γυναίκες χρησιµοποιούν χαρακτηριστικά που

αναφέρονται στην τρυφερότητα, την εξάρτηση, την ανασφάλεια36, την ευαισθησία και

τη στοργή. Τα παραδοσιακά στερεότυπα χαρακτηριστικά κάθε φύλου συνήθως γίνονται

δεκτά και ενσωµατώνονται στην εικόνα του εαυτού µε σχετική ευκολία. Αυτή η

υιοθέτηση των στερεοτύπων έχει µια επιπλέον επίδραση στην αυτοαντίληψη των

ατόµων. ∆εδοµένου ότι οι ανδρικές ιδιότητες αξιολογούνται πολύ θετικότερα από ό,τι οι

35 Η έννοια της αυτογνωσίας αποδίδεται σήµερα µε πιο επεξεργασµένους όρους στο χώρο της Ψυχολογίας, όπως: «αυτοαντίληψη», «αυτοεικόνα», «αυτοεκτίµηση», «ταυτότητα του εγώ». Ο όρος «αυτογνωσία» πάντως, διατηρείται και δηλώνει τη διαδικασία δόµησης της κατανόησης του εαυτού µας, την διαδικασία δόµησης της συνειδητότητάς µας, την διαδικασία διερεύνησης και µετασχηµατισµού του εαυτού. 36

Ανασφάλεια: Μια µορφή βαθιά ριζωµένης αβεβαιότητας πάνω στον εαυτό.

25

γυναικείες στις δυτικές κοινωνίες, ένα σύνηθες εύρηµα των ερευνών είναι ότι οι

γυναίκες έχουν λιγότερο θετική αυτοαντίληψη από ό,τι οι άνδρες37.

Μην ξεχνάµε ότι υπάρχει σε κάθε άνθρωπο µια διαπάλη σε δυνάµεις που εξωθούν

στο έγκληµα, τα λεγόµενα εγκληµατικά κίνητρα, και σε άλλες που απωθούν και που

λέγονται αναστολές (π.χ. φόβος τιµωρίας, ντροπή για την κοινωνική κατακραυγή,

αυτοσυγκράτηση για λόγους αρχών και ηθικής κ.λ.π.). Οι γυναίκες συνήθως εξαιτίας

του τρόπου που κοινωνικοποιούνται διακατέχονται τις περισσότερες φορές από

αναστολές και χαµηλή αυτοεκτίµηση.

Όπως είναι φυσικό, τα άτοµα µε χαµηλή αυτοεκτίµηση έχουν λιγότερες

πιθανότητες να υιοθετήσουν ακραίες µορφές συµπεριφοράς γιατί διακατέχονται

από διλήµµατα, ανασφάλεια, φόβους, ενοχές και αισθήµατα ανεπάρκειας. Τα άτοµα

µε αυτά τα χαρακτηριστικά συνήθως χρησιµοποιούνται από επιτήδειους ως συνεργοί σε

διάφορες εγκληµατικές ενέργειες.

37 Α. Λεονταρή, «Αυτοαντίληψη», σελ.149-151, Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1998.

26

8. Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ

ΕΓΚΛΗΜΑ:

Ανοµία είναι η έλλειψη κοινών κατευθυντήριων αρχών και κανόνων και

συνακόλουθα τα προβλήµατα που προκύπτουν από αυτή την έλλειψη στη σκέψη και

στη συµπεριφορά των ατόµων, στο πως αντιµετωπίζουν τον ίδιο τους τον εαυτό, καθώς

και τα προβλήµατα που προκύπτουν στις µεταξύ τους σχέσεις. Παρατηρείται σε

µεταβατικές κυρίως περιόδους, στις οποίες δεν ισχύουν πια σε µεγάλο βαθµό οι παλιοί

κανόνες, αξίες και αρχές και οι νέοι δεν έχουν ακόµα διαµορφωθεί ή αφοµοιωθεί και οι

παλιοί δεν έχουν πλήρως αντικατασταθεί.38 Στις πιο αναπτυγµένες βιοµηχανικά και

τεχνολογικά κοινωνίες, όπου οι αλλαγές είναι συνεχείς και οι άνθρωποι πρέπει να

προσαρµόζονται διαρκώς στις νέες συνθήκες, νέες σχέσεις, νέες αρχές και νέους

κανόνες, το φαινόµενο είναι πιο έντονο και δηµιουργεί µεγαλύτερα προβλήµατα. Καθώς

δεν υπάρχουν σταθεροί κανόνες που να ρυθµίζουν τις πράξεις των ατόµων και τις

σχέσεις τους, οι άνθρωποι θέτουν στόχους ή δηµιουργούν προσδοκίες που

διαψεύδονται. Η διάψευση που αισθάνονται τους οδηγεί σε απογοήτευση και σε

ακραίες συµπεριφορές.

Επίσης, ενώ η κοινωνία θέτει ορισµένους στόχους και ταυτόχρονα εγκρίνει

συγκεκριµένα µέσα για να µπορέσουν τα µέλη της να επιτύχουν τους στόχους αυτούς,

κάποιες κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. γυναίκες) δεν έχουν πρόσβαση στη χρήση αυτών

των µέσων και χρησιµοποιούν παράνοµους τρόπους για την επίτευξη των στόχων39.

Μια τέτοια περίοδο διανύουν οι σύγχρονες κοινωνίες και αυτό επηρεάζει σε

µεγάλο βαθµό τόσο τις συµπεριφορές των ανδρών όσο και των γυναικών. Σήµερα, ίσως

να υπάρχει πράγµατι µια ροπή προς τις εγκληµατικές πράξεις για λόγους µιµητισµού,

38 Σύµφωνα µε τον Emil Durkheim (1858-1917). 39 Σύµφωνα µε τον Robert Merton (1910-1979).

27

χαλαρότητας της κοινωνικής ηθικής και κρίσης των αξιών, καθώς και για λόγους

οικονοµικής δυσπραγίας.

Για την ερµηνεία της αύξησης της γυναικείας εγκληµατικότητας πρέπει να λάβουµε

υπόψη µας και αυτόν τον παράγοντα. Το γεγονός ότι η γυναίκα ζει σε µια µεταβατική

περίοδο, που το παλιό πρότυπο γυναίκας σβήνει (νοικοκυράς, υποταγµένης και

εξαρτηµένης από κάποιον άνδρα της οικογένειάς της, «βασίλισσας του σπιτιού») και

στη θέση του µπαίνει ένα νέο πρότυπο, της ανεξάρτητης γυναίκας που σταδιοδροµεί και

διακρίνεται στην κοινωνία, αλλά που συναντάει ακόµα πολλές δυσκολίες. Οι δυσκολίες

προέρχονται πρώτα από µέσα της, γιατί ακόµα παραπαίει µεταξύ παλιού και νέου

προτύπου. Έπειτα, είναι το βαρύ φορτίο των πολλαπλών ρόλων της (δηλαδή του νέου

επαγγελµατικού της ρόλου παράλληλα µε τους παραδοσιακούς ρόλους της µητέρας και

της νοικοκυράς που συχνά εξακολουθεί να σηκώνει εντελώς µόνη). Τέλος από την

αντίδραση της κοινωνίας, που της στήνει συνεχώς παγίδες και εµπόδια σε µια

σταδιοδροµία ισότιµη µε του άνδρα.

Όλα αυτά δηµιουργούν πιέσεις συναισθηµατικής φύσης και συγκρούσεις στην

ψυχή της, που ευνοούν αντικοινωνικές τάσεις.

Αλλά και η γυναίκα, που σήµερα ακόµα εξακολουθεί να µένει µόνο στους

παραδοσιακούς ρόλους, αισθάνεται πια ανικανοποίητη. Αρχίζει να αισθάνεται ότι

υστερεί απέναντι στη γυναίκα που σταδιοδροµεί και αποκτάει από µόνη της κύρος στην

κοινωνία. Το νέο γυναικείο πρότυπο, δηλαδή, την κάνει να νιώθει αισθήµατα

µειονεξίας, τα οποία µε την σειρά τους και αυτά γεννούν αντικοινωνικές στάσεις.

28

9. ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑ40:

Τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης παίζουν χωρίς αµφιβολία καθοριστικό ρόλο στην

διαµόρφωση της προσωπικότητας του σύγχρονου ανθρώπου41. Ειδικότερα η τηλεόραση,

µέσα από τη συνεχή «βία» και «τροµολαγνεία»42 που παρουσιάζει, ηρωποιεί,

εντυπωσιάζει, δηµιουργεί µια ανοσία43 προς τα φαινόµενα αυτά, τα δραµατοποιεί44,

δηµιουργεί µια στερεότυπη αντίληψη για τις πραγµατικές διαστάσεις της

εγκληµατικότητας και προκαλεί κενά ανασφάλειας στην κοινωνία. Εξίσου στερεότυπες

είναι και οι αντιδράσεις που προκαλεί η µυθοποίηση της βίας. Οι αντιδράσεις αυτές

διευρύνουν το πρόβληµα και καλλιεργούν την υστερία και τον ηθικό πανικό. Όταν στην

ερµηνεία των κοινωνικών φαινοµένων χρησιµοποιούνται οι οργισµένες αντιδράσεις45 και η

απόρριψη των νόµιµων διαδικασιών, που βρίσκονται µακριά από την λογική και τα

επιστηµονικά επιχειρήµατα, τότε καταλύονται τα ατοµικά δικαιώµατα46, εµποδίζεται η

ψύχραιµη αντιµετώπιση του προβλήµατος και η κοινωνία δηµιουργεί την εντύπωση ότι

πλήττεται και απειλείται συνεχώς από το έγκληµα.

Ο τρόπος λειτουργίας των Μ.Μ.Ε. επηρεάζει φυσικά, τόσο τους άνδρες όσο

και τις γυναίκες αλλά η επίδραση αυτή δεν σηµαίνει ότι αυτά συνδέονται αυτόµατα

µε το έγκληµα ή ότι οπλίζουν το χέρι του δράστη.

40Γ. Ματσόπουλος, Γ. Παρίσης, «Εισαγωγή στο ∆ίκαιο και τους Πολιτικούς θεσµούς», τόµος Β, σελ. 103-

105 και 111-112, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Μάρτιος 2000. 41

Κοινωνικοποίηση δια των αντένων: επιβάλλει µια σειρά από αξίες, αρχές και πρότυπα συµπεριφοράς, καθοδηγεί και οµοιοµορφοποιεί τις ανθρώπινες προσωπικότητες. 42

Τροµολαγνεία: Το νοσηρό ενδιαφέρον και η επιθυµία για τη συνεχή επίδειξη βίας και τρόµου. 43 Ναρκωτικό της πρίζας. 44 Παρουσίαση των γεγονότων µε τρόπο υπερβολικό και εξεζητηµένο, χωρίς ψυχραιµία. 45 Εκτελέσεις υποτιθέµενων µαγισσών ή εφαρµογή του λιντσαρίσµατος, δηλαδή της βίαιης θανάτωσης των υπόπτων ή ακόµα και των ενόχων, από τον όχλο, χωρίς νόµιµες διαδικασίες (Μεσαίωνας). 46 Αστυνοµοκρατία, υπερβολική αυστηρότητα κ.λ.π.

29

10. ∆ΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ – ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΦΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ:

Οι διακρίσεις αφορούν τόσο την οικογενειακή και ιδιωτική ζωή, όσο και τις

δηµόσιες δραστηριότητες (κοινωνικές, οικονοµικές, πολιτικές). Μην ξεχνάµε ότι όταν η

γυναίκα βγήκε στην αγορά εργασίας οι αµοιβές για ίσης αξίας εργασία, ήταν

χαµηλότερες από εκείνες των ανδρών.

Στη χώρα µας, ακόµα και σήµερα, παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες ξεπερνούν το

50% του εκλογικού σώµατος, ελάχιστο είναι το ποσοστό των εκλεγµένων γυναικών –

αντιπροσώπων του λαού µας στο ελληνικό κοινοβούλιο, στις νοµαρχίες, στους δήµους ή

στα συνδικαλιστικά σωµατεία. Μετά τις εκλογές του 1996 στην Ελλάδα, η χώρα µας

κατείχε την προτελευταία θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όσον αφορά το ποσοστό των

γυναικών – βουλευτών, µε την Γαλλία στην τελευταία θέση. Όµως µετά τις εκλογές του

1997 στην Γαλλία, η Ελλάδα πλέον κατέχει την τελευταία θέση. Επιπλέον, στο χώρο

της εργασίας, παρά το µεγάλο αριθµό των εργαζόµενων γυναικών, ελάχιστος είναι ο

αριθµός των γυναικών που κατέχουν διευθυντικές θέσεις.

Η ανεργία επίσης, µε βάση τις τελευταίες στατιστικές πλήττει περισσότερο τις

γυναίκες παρά τους άνδρες.

Η ανεργία (%) κατά φύλο και επίπεδο εκπαίδευσης (2006 Γ΄ τρίµηνο)47:

Επίπεδο εκπαίδευσης ΑΡΡΕΝΕΣ ΘΗΛΕΙΣ

∆ιδακτορικός ή µεταπτυχιακός τίτλος 5,6 9,8

Τριτοβάθµια εκπαίδευση 3,9 9,1

Ανώτερης τεχνολ. Εκπαίδευσης 6,7 15,8

Απολυτήριο Μέσης εκπαίδευσης 5,4 15,6

47 Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε.

30

Απολυτήριο Γυµνασίου 5,5 14,6

Απολυτήριο ∆ηµοτικού 4,1 9,7

Μερικές τάξεις ∆ηµοτικού 4,1 4,0

∆εν πήγε καθόλου 6,8 5,5

Η κοινωνική θέση48 της γυναίκας ακόµα και σήµερα εξακολουθεί να είναι

υποβαθµισµένη σε σχέση µε εκείνη του άνδρα.

Η γυναίκα πάντως, είχε άλλοτε λιγότερες ευκαιρίες να διαπράξει διάφορα

εγκλήµατα που έχουν σχέση µε την άσκηση επαγγέλµατος και µε τις οικονοµικές

συναλλαγές, αφού κατά κανόνα ασκούσε εργασίες που δεν της παρείχαν τέτοιες

δυνατότητες (π.χ. ενασχόληση µε το νοικοκυριό ή µε αγροτικές δουλειές). Εξάλλου οι

ασθενέστερες µυϊκές δυνάµεις της δεν ευνοούν την ροπή σε πράξεις βίας.

Το ανδρικό φύλο δείχνει πολύ µεγαλύτερη εγκληµατική ετοιµότητα από το

γυναικείο. Σ’ όλες τις χώρες του κόσµου η γυναικεία εγκληµατικότητα είναι πολύ

χαµηλότερη από την αντρική, σε σηµείο ώστε η διάσηµη Αγγλίδα εγκληµατολόγος

Barbara Wootton να γράψει ότι «αν οι άνδρες συµπεριφέρονταν όπως οι γυναίκες,

οι ποινικοί δικαστές θα ήταν τεµπέληδες και οι φυλακές θα ήταν άδειες»49.

Όσο για την αύξηση της γυναικείας εγκληµατικότητας σήµερα, οι

περισσότεροι υποθέτουν ότι οφείλεται στην εντονότερη ανάµιξή της στην

κοινωνικο – οικονοµική δραστηριότητα, που της παρέχει περισσότερες ευκαιρίες

σύγκρουσης συµφερόντων.

48 Κοινωνική θέση: καθορίζεται κυρίως από την κατανοµή της κοινωνικής ισχύος (δηλαδή από την ποσότητα, το βαθµό της κοινωνικής ισχύος και από το είδος της κοινωνικής ισχύος που κατέχει το κάθε άτοµο). Από την κοινωνική θέση απορρέουν συγκεκριµένα δικαιώµατα και υποχρεώσεις. Από την κοινωνική θέση επίσης, εξαρτάται η κατανοµή του κοινωνικού γοήτρου µέσα στους κόλπους ενός κοινωνικού συστήµατος. Οποιαδήποτε εκτίµηση κοινωνικής θέσης κάνουµε, αυτή ισχύει για ένα συγκεκριµένο κοινωνικό σύστηµα, σ’ ένα συγκεκριµένο χρόνο και σε ορισµένο τόπο. 49 Α. Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, «Παραδόσεις Εγκληµατολογίας, ό.π. σελ.63-69.

31

11. ΠΟΡΝΕΙΑ: ΕΝΑ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ:

Ο Lobroso και άλλοι σύγχρονοι συγγραφείς, υποστηρίζουν ότι η πορνεία είναι

υποκατάστατο της εγκληµατικότητας ειδικά στην γυναίκα. Βέβαια η πορνεία χωρίς

να είναι έγκληµα αποτελεί αποκλίνουσα συµπεριφορά50. ∆εν πρέπει όµως να ξεχνάµε

ότι τελευταία είναι επίσης διαδεδοµένη και η ανδρική πορνεία, είτε µε πρόσωπα του

άλλου φύλου, είτε µε πρόσωπα του ίδιου φύλου. Βέβαιο επίσης είναι ότι η πορνεία,

όπως και η εγκληµατική συµπεριφορά, έχει βαθύτερα ψυχικά και κοινωνικά αίτια, ιδίως

βαθύ συναισθηµατικό ανικανοποίητο, που έχουν τις ρίζες τους στην παιδική και

εφηβική ηλικία. Κάποτε τα βαθιά συναισθηµατικά τραύµατα ή κενά καταλήγουν σε

συναισθηµατική και ηθική αδιαφορία, που και αυτή ευνοεί την κατάληξη σε

αντικοινωνικές στάσεις51.

50 Αποκλίνουσα συµπεριφορά: συµπεριφορά που αποµακρύνεται από τους γενικά παραδεκτούς κανόνες, δηλαδή από τα κρατούντα πρότυπα οργάνωσης της σκέψης και της συµπεριφοράς που µια κοινωνία ή µια οµάδα επιβάλλει µε διάφορους τρόπους στα µέλη της. Οι αποκλίνουσες συµπεριφορές διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: Παραβατικές (που παραβαίνουν έναν κανόνα χωρίς η παραβίαση αυτή να περιέχει αµφισβήτηση ή ενδιαφέρον του δράστη για την ανατροπή του κανόνα). Αντικοµφορµιστικές (ο δράστης θέλει µ’ αυτές να εκφράσει την έµπρακτη απόρριψη του κανόνα). Επαναστατικές (ο δράστης όχι µόνο εκφράζει την αντίθεσή του στον συγκεκριµένο κανόνα που παραβιάζει, αλλά και στο όλο σύστηµα της έννοµης τάξης και των οργάνων που την εκφράζουν. (Α. Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, «Εγχειρίδιο Εγκληµατολογίας», ό.π., σελ. 37. 51 Α. Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, «Παραδόσεις Εγκληµατολογίας Α», ό.π., σελ. 68.

32

12. ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ:

Ένας στους δέκα κακοποιούς είναι πλέον γυναίκα. Οι ελληνίδες και αλλοδαπές

γυναίκες έχουν πλέον σηµαντικό µερίδιο, της τάξεως του 10% στην εγχώρια

εγκληµατικότητα.

Το 199452 συνελήφθησαν σε όλη την επικράτεια για διάφορα αδικήµατα 4.651

αλλοδαπές και ελληνίδες ενώ το 1998 ο αριθµός είχε ανέλθει στις 10.168 γυναίκες.

Σύµφωνα µε τα στοιχεία της πενταετίας 1994 – 1998 του Υπουργείου ∆ηµόσιας

τάξης που αφορούν συλλήψεις γυναικών, οι γυναίκες έχουν πραγµατοποιήσει 3.107

ληστείες, κλοπές και διαρρήξεις, 2.190 έχουν εµπλακεί σε υποθέσεις ναρκωτικών, 1.480

έχουν παραπεµφθεί στη ∆ικαιοσύνη για συµµετοχή σε παράνοµα τυχερά παιχνίδια,

1.403 είναι συνεργοί ανδρών σε υποθέσεις βιασµών, ασελγειών και απαγωγών και τέλος

1.268 έχουν προχωρήσει σε επιθέσεις µε βαριές σωµατικές βλάβες. Το 1998 έχουµε

συλλήψεις 255 γυναικών για ανθρωποκτονία και απόπειρα ανθρωποκτονίας.

Στις κλοπές σηµαντική συµµετοχή έχουν οι αθίγγανες, οι οποίες αρπάζουν διάφορα

τιµαλφή και αντικείµενα αξίας µε τη µέθοδο της απασχόλησης ανυποψίαστων πολιτών.

Σύµφωνα µε αναφορές αξιωµατικών της ΕΛ.ΑΣ., το τελευταίο διάστηµα έχουν

παρουσιαστεί κρούσµατα στα οποία οικιακοί βοηθοί – συνήθως αλλοδαπές – εκτελούν

εντολές από σπείρες κακοποιών και πραγµατοποιούν διαρρήξεις και κλοπές σε σπίτια

όπου εργάζονται. Οι γυναίκες επίσης, στις απαγωγές εµφανίζονται συχνά ως συνεργοί

των ανδρών. Αργά αλλά σταθερά γυναίκες εµφανίζονται να διαδραµατίζουν κάποιο

ρόλο στα οικονοµικά εγκλήµατα, όπως απάτες και τοκογλυφίες. Ειδικά σε χώρους γύρω

από τα καζίνα έχουν συλληφθεί γυναίκες που υπόσχονται αναπλήρωση των χαµένων

ποσών µε υψηλό, ηµερήσιο τόκο. Πάντα σύµφωνα µε αξιωµατικούς της Ασφάλειας,

52 http://tovima.dolnet.gr/print.php?e=B&f=12852&m=A52&aa=1, 14/12/2006.

33

υπάρχει ένα ποσοστό γυναικών που κινείται µε την µορφή της συνέργιας, σε

κυκλώµατα κλεπταποδοχής και αρχαιοκαπηλίας. Μέσα στην τελευταία πενταετία έχουν

συλληφθεί 38 γυναίκες ως συνεργοί αρχαιοκάπηλων. Τέλος, στις ανθρωποκτονίες,

κύριοι λόγοι είναι η ερωτική ζήλια, η βία στις προσωπικές σχέσεις και λιγότερο λόγοι

οικονοµικοί και ιδιοκτησιακοί.

Οι γυναίκες αποτελούν ποσοστό 5% των κρατουµένων σε φυλακές όλης της χώρας.

Το 2000 στις γυναικείες φυλακές Κορυδαλλού βρίσκονταν 336 κρατούµενες, από τις

οποίες 105 ήταν υπόδικες και 231 κατάδικες. Από αυτές 170 ήταν Ελληνίδες και 166

αλλοδαπές. Μεταξύ των κρατουµένων βρίσκονταν 26 ανήλικες.

Ποινές ισόβιας κάθειρξης εκτίουν 18 γυναίκες. Άλλες 16 γυναίκες είχαν

καταδικαστεί µε ποινή 15 χρόνια και άνω, σε 10 – 15 χρόνια κάθειρξης είχαν

καταδικαστεί 36 και άλλες 40 σε 5 – 10 χρόνια. Ποινές φυλάκισης από 6 – 12 χρόνια

είχαν 24 γυναίκες, από 2 – 5 χρόνια 36, από 1 – 2 χρόνια 30 και τέλος έως 6 µήνες 26.

Από τις 336 κρατούµενες, οι 142 γυναίκες είχαν συλληφθεί για διακίνηση και χρήση

ναρκωτικών ενώ 3 για χρέη. Οι υπόλοιπες 191 είχαν συλληφθεί και καταδικαστεί για

ανθρωποκτονίες, πορνεία, κλοπές και παράνοµη είσοδο στη χώρα, που σε αρκετές

περιπτώσεις συνοδεύεται από τα αδικήµατα της πορνείας, της µαστροπείας και της

κλοπής.

Οι περισσότερες κρατούµενες γυναίκες (κατά το 1994-1995)53, γεννήθηκαν και

έζησαν στην Αθήνα, ήσαν ηλικίας 31-40 χρονών, εργάζονταν πριν τον εγκλεισµό τους

σε εµπορικά επαγγέλµατα, διέθεταν απολυτήριο δηµοτικού, ήσαν άγαµες, είχαν ένα έως

τρία παιδιά 12-17 ετών. Τα παιδιά τους δεν ζούσαν µαζί τους (ούτε τα ήθελαν στη

53 Γ. Πανούσης, Ε. Καραγιαννίδου, Σ. Τσακοτέλλη, Εργαστήριο Εγκληµατολογικών Επιστηµών της Νοµικής Σχολής του ∆ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης, Έρευνα µε θέµα: «Συναισθηµατική, οικογενειακή και ερωτική ζωή κρατουµένων γυναικών στην Ελλάδα», Φυλακές Κορυδαλλού, 1994-1995, Κοινωνιόγραµµα, ό.π. τεύχος 61, Ιούλιος- Σεπτέµβριος 2003,.

34

φυλακή), αλλά έµεναν µε τον παππού και τη γιαγιά. ∆εν είχαν «κάνει» σε άλλη φυλακή,

ο Κορυδαλλός ήταν γι’ αυτές «καλή» φυλακή, άλλοι συγγενείς τους δεν εκρατούντο σε

σωφρονιστικά καταστήµατα.

Οι κρατούµενες διέµεναν στα αστικά κέντρα, βρίσκονταν στην παραγωγική ηλικία,

η έλλειψη εργασίας δεν φαίνεται να αποτελεί τον κύριο λόγο διάπραξης του εγκλήµατος

για το οποίο καταδικάστηκαν. Αναλφάβητες ήταν µόνο οι αγρότισσες, ενώ πολλές είχαν

πτυχία και καλή θέση στην κοινωνία.

Επιζητούν µεγαλύτερη ενηµέρωση από ηµερήσιο και περιοδικό τύπο, τους αρέσουν

τα λογοτεχνικά βιβλία, µορφώνονται από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τα

σεµινάρια, επιθυµούν να αλληλογραφούν συχνότερα µε τα παιδιά τους, µε φίλους, µε

γονείς ή τους ερωτικούς τους συντρόφους. Γι’ αυτές οι άντρες είναι «σύντροφοι» και

«στήριγµα», ενώ ο έρωτας είναι αφοσίωση και αγάπη.

Οι περισσότερες κρατούµενες ζουν σε ατοµικά κελιά, έχουν φωτογραφίες, άλλες

κρυµµένες, άλλες σε άλµπουµ (των παιδιών και των συγγενών), ενώ το 39,2% έχει

αναρτηµένη φωτογραφία των παιδιών και το 21,4% του συζύγου. Εργάζονται για να

µειώσουν την ποινή τους και υποστηρίζουν τον διαχωρισµό (κυρίως των χρηστών από

τις άλλες). Γενικά έχουν καλές σχέσεις µε το σωφρονιστικό προσωπικό (παρότι

θεωρούν ότι δεν είναι επαρκές µορφωτικά και αριθµητικά) και τις συγκρατούµενες ενώ

πιστεύουν ότι µετά την αποφυλάκισή τους θα έχουν φιλικές σχέσεις µε (πρώην)

συγκρατούµενες.

Παρότι δεν µπορούµε να εµπιστευόµαστε πολύ τις διεθνείς στατιστικές της

εγκληµατικότητας, διότι άλλο περιεχόµενο έχουν τα εγκλήµατα σε κάθε χώρα, αλλιώς

λειτουργεί η Αστυνοµία στην εξιχνίαση ενός εγκλήµατος και αλλιώς συλλέγονται τα

στατιστικά στοιχεία, το ποσοστό της γυναικείας εγκληµατικότητας παγκόσµια, είναι

35

γύρω στο 11% επί του συνόλου της εγκληµατικότητας. Σύµφωνα µε στοιχεία της

Interpol, µεγάλα ποσοστά εγκληµατικότητας (τα δεδοµένα αφορούν και τα δύο φύλα)

εµφανίζονται να έχουν η Φιλανδία, η Σουηδία και η Γερµανία, ενώ η Ελλάδα είναι

κάπου κάτω από τη µέση. Πολύ µικρά ποσοστά εγκληµατικότητας έχουν η Πορτογαλία

και η Κύπρος. Ανάλογα συµπεράσµατα προκύπτουν και από στοιχεία της Eurostat για

τις ανθρωποκτονίες και τα σεξουαλικά εγκλήµατα.

Είναι γεγονός ότι παρότι η γυναικεία εγκληµατικότητα έχει αυξηθεί σε σχέση

µε το παρελθόν, οι γυναίκες διαπράττουν πολύ λιγότερα εγκλήµατα από τους

άνδρες.

36

13. Α. ΒΙΑ ΣΤΙΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

(ή «Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΩΣ ΘΥΜΑ…)

Είναι πολύ σηµαντικό στο σηµείο αυτό, να διευκρινίσουµε τις µορφές βίας που

εκδηλώνονται στις προσωπικές σχέσεις γιατί είναι ένα πολύ διαδεδοµένο φαινόµενο,

ειδικά στην εποχή µας που η ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια χάνουν όλο και

περισσότερο την αξία τους. Έχουµε διάφορες µορφές βίας, εκδηλώνονται κυρίως από

άνδρες εναντίον γυναικών και αναλυτικά είναι:

1. Σωµατική βία υπάρχει σε περιπτώσεις: ∆ολοφονίας, ξυλοδαρµού, σεξουαλικής

κακοποίησης, επιθέσεων, περιορισµού κινήσεων. Είναι η πιο επικίνδυνη µορφή

βίας. Μια σωµατικά κακοποιηµένη γυναίκα έχει σίγουρα κακοποιηθεί και

ψυχολογικά.

2. Ψυχολογική βία έχουµε:

• Όταν ο άντρας ελέγχει την κάθε κίνηση της συντρόφου του και

κατακρίνει τις σχέσεις της µε τους άλλους ανθρώπους.

• Όταν την αποµονώνει κοινωνικά από φίλους και συγγενείς.

• Όταν συστηµατικά την ταπεινώνει και την υποτιµά, όταν την εκβιάζει

και την εξευτελίζει.

• Όταν την απειλεί ότι θα της πάρει τα παιδιά.

• Όταν την διαβεβαιώνει ότι δεν µπορεί να τα καταφέρει µόνη της και ότι

χωρίς αυτόν δεν θα τα βγάλει πέρα.

3. Σεξουαλική βία υπάρχει σε περιπτώσεις: Συζυγικού βιασµού, σεξουαλικής

παρενόχλησης, αναγκαστικής εγκυµοσύνης, αναγκαστικής στείρωσης,

37

αναγκαστικής εκπόρνευσης, επιβλαβών πρακτικών (π.χ. ακρωτηριασµός

γεννητικών οργάνων).

4. Οικονοµική βία υπάρχει σε περιπτώσεις: Ελέγχου και διαχείρισης

οικογενειακού εισοδήµατος, αρπαγής µισθού, απαγόρευσης µόρφωσης,

στέρησης ρουχισµού, τροφής, φαρµάκων, κ.λ.π.

Ο κύκλος της βίας από την πλευρά του επιτιθέµενου ακολουθεί τα παρακάτω

στάδια :

1. Επίθεση, 2. Μετάνοια, 3. Συγγνώµη, 4. Φροντίδα θύµατος, 5. Υποσχέσεις ότι δεν

θα επαναληφθεί, 6. Περίοδος συµφιλίωσης και εξιλέωσης, 7. Επίθεση.

Οι γυναίκες κάνουν πολλές προσπάθειες να σταµατήσουν να είναι θύµατα βίας.

Πολλές φορές δεν τα καταφέρνουν και καταλήγουν να αυτό-αποµονώνονται.

Κυριεύονται από αισθήµατα ντροπής και ενοχής54, αισθάνονται οι ίδιες υπεύθυνες

για ότι τους συµβαίνει55.

54 Βλέπε ενότητα 8 «ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ – ΣΕΞΙΣΜΟΣ – ΕΓΚΛΗΜΑ», σελ. 19. 55 Βλέπε ενότητα 16 «Όταν η επιθετικότητα στρέφεται προς τα µέσα…», σελ. 52.

38

13. Β. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ:

( ή « ΝΑ ΧΑΡΩ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΚΛΕΙ∆Ι ΑΠΟ ΜΕΣΑ…»)

«Η γυναίκα του 21ου αιώνα είναι επιτυχηµένη, χειραφετηµένη, δυναµική και ελεύθερη.

Απολαµβάνει τα προνόµια της µόρφωσης, της καριέρας και της οικογένειας. Με το

πέρασµα των αιώνων, η γυναίκα κατοχύρωσε τα δικαιώµατά της – ανθρώπινα, κοινωνικά

και πολιτικά – και κατόρθωσε να αποκτήσει τη δική της θέση στην ευτυχία. Απεκδύθηκε

ολοκληρωτικά τον ρόλο του θύµατος που τόσο συχνά υποδυόταν και ύψωσε το ανάστηµα

απέναντι στον άνδρα…» Αν τα πιστεύετε όλα αυτά, µα που ζείτε επιτέλους;!!!

Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, και σύµφωνα µε στοιχεία του Ευρωβαροµέτρου το

2000, στην Ελλάδα, µια στις πέντε γυναίκες ζει µε βίαιο σύντροφο, µια στις δυο

γυναίκες που δολοφονούνται κάθε χρόνο είναι θύµα του συντρόφου της και µια στις

τρεις γυναίκες που φτάνουν στα επείγοντα περιστατικά νοσοκοµείων κακοποιήθηκε από

το σύζυγο ή τον σύντροφό της!

Οι άνδρες που κακοποιούν τις γυναίκες τους ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά

στρώµατα. Ωστόσο, σύµφωνα µε τα στοιχεία του Κέντρου Υποδοχής Κακοποιηµένων

Γυναικών Αθήνας, οι απόφοιτοι τεχνολογικής εκπαίδευσης έρχονται πρώτοι στη

σωµατική κακοποίηση, σε ποσοστό που φτάνει το 100%, ενώ ακολουθούν αυτοί της

πανεπιστηµιακής, µε ποσοστό 78,9%!

Όπως σηµειώνεται στην έκθεση, η συµπεριφορά του δράστη αποδίδεται καταρχήν σε

κοινωνικά αίτια, ενώ σε ελάχιστες περιπτώσεις οφείλεται σε ψυχοπαθολογικά

προβλήµατα

39

Το Κέντρο Κοινωνικής Υποστήριξης Γυναικών µας έδωσε τα εξής στοιχεία: από

το 1998 µέχρι το Νοέµβριο του 2005, το 83,3% των πολιτών που ήρθαν σε επαφή µε

το Κέντρο είναι γυναίκες, το 14,8% άνδρες.

Οι γυναίκες που υφίστανται βία και έκαναν χρήση των υπηρεσιών του Κ.Κ.Υ.Γ. είναι

έγγαµες (61,08%), άνεργες (45,6%), απόφοιτες Λυκείου (19,1%). Ο µέσος όρος ηλικίας

είναι 38,8 έτη και έχουν υποστεί βία από σύζυγο ή σύντροφο (73,4%).

Το ελληνικό τµήµα της ∆ιεθνούς Αµνηστίας, µας δίνει τα εξής στοιχεία σχετικά

µε την ενδοοικογενειακή βία:

Η ρωσική κυβέρνηση υπολογίζει ότι 14.000 γυναίκες σκοτώθηκαν από

συντρόφους ή συγγενείς τους το 1999, αλλά η χώρα δεν έχει ακόµα νοµοθεσία που να

αντιµετωπίζει την ενδοιοικογενειακή βία.

Κατά µέσο όρο δυο γυναίκες την εβδοµάδα δολοφονούνται από τον πρώην ή το νυν

σύντροφό τους στη Μεγάλη Βρετανία. Το 50% των γυναικών που δολοφονούνται,

έχουν φονευθεί από τον πρώην ή νυν σύντροφό τους. Το αντίστοιχο ποσοστό στους

άνδρες δεν ξεπερνάει το 6%. Μια καταγγελία για ενδοοικογενειακή βία το λεπτό,

καταγράφεται καθηµερινά από τα αστυνοµικά τµήµατα. Το 81% είναι γυναίκες.

Το 2004 στην Ισπανία, 72 γυναίκες πέθαναν στα χέρια των συντρόφων τους –

παρόλο που σε 7 απ’ αυτούς είχαν επιβληθεί περιοριστικοί όροι

Στη Γαλλία, κάθε µήνα έξι γυναίκες πεθαίνουν σε περιστατικά ενδοοικογενειακής

βίας. Μια στις δέκα γυναίκες πέφτει θύµα συζυγικής βίας. Σύµφωνα µε τελευταίες

στατιστικές, οι γυναίκες που καταφεύγουν για βοήθεια στα κέντρα υποδοχής, είναι πολύ

νεώτερες σε σχέση µε το παρελθόν.

Σύµφωνα µε το FBI στις Η.Π.Α., κάθε 15 δευτερόλεπτα, µια γυναίκα κακοποιείται.

Σχεδόν το 50% των άστεγων γυναικών και κοριτσιών, βρίσκονται στους δρόµους επειδή

40

ζούσαν καθηµερινά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Το 50% των γυναικών

κακοποιείται τουλάχιστον µια φορά κατά την διάρκεια του γάµου τους. Οι γυναίκες

είναι δέκτες δεκαπλάσιων περιπτώσεων βίας. Κάθε χρόνο οι γυναίκες αντιµετωπίζουν

572.032 περιπτώσεις βίας ενώ οι άνδρες στο ίδιο διάστηµα 48.983.

Σύµφωνα µε τις αστυνοµικές αρχές του Μίτσιγκαν, το 75% των γυναικών

σκοτώνονται από τους συντρόφους τους µόλις τελειώσει η σχέση τους ή καθώς

τελειώνει αυτή. Στοιχεία του 2002, µας δείχνουν ότι στις Η.Π.Α. αυξήθηκαν οι

συζυγοκτονίες από Αµερικανούς στρατιώτες στο Φορντ Μπρανκ της Βόρειας

Καρολίνας, έδρα των Ειδικών ∆υνάµεων του αµερικανικού στρατού56. Τα στοιχεία

αυτά αποκαλύπτουν το σοβαρό πρόβληµα οικιακής βίας που αντιµετωπίζουν πολλές

οικογένειες στρατιωτών και ειδικότερα εκείνων που είχαν επιστρέψει πρόσφατα από το

Αφγανιστάν. Ενώ ορισµένοι στρατιώτες των ειδικών δυνάµεων αποδίδουν τις συζυγικές

εντάσεις στα µακρά διαστήµατα χωρισµού και τους φόβους που τρέφουν οι άνδρες για

την απιστία, η ψυχολόγος Ντέµπρα Τάκερ εκτιµά ότι πίσω από τις δολοφονίες κρύβεται

µακρά ιστορία συζυγικής βίας, από συζύγους που διψούν για απόλυτο έλεγχο πάνω στις

συζύγους τους.

Στην Αίγυπτο, το 35% των γυναικών αναφέρουν ότι χτυπήθηκαν από τον

σύντροφό τους µέσα στον γάµο τους.

Στη Ζάµπια, πέντε γυναίκες την εβδοµάδα δολοφονούνται από τον σύντροφό τους

ή από άρρενα συγγενή τους.

56 Ο λοχίας Ριγκοµπέρτο Νιέβες δυο ηµέρες µετά την επιστροφή του από το Αφγανιστάν, πυροβόλησε και σκότωσε την γυναίκα του και µετά αυτοκτόνησε. Ο αρχιλοχίας Ουΐλιαµ Ράιτ στραγγάλισε την σύζυγό του Τζένιφερ, ένα µήνα µετά την επιστροφή του από το Αφγανιστάν. Ο λοχίας Ραµόν Γκρίφιν κατηγορήθηκε για τον θάνατο της συζύγου του, που βρέθηκε δολοφονηµένη µε 50 µαχαιριές. Ο Γκρίφιν προσπάθησε µετά να εξαφανίσει τα ίχνη του εγκλήµατος, βάζοντας φωτιά στο σπίτι. Ο λοχίας Μπράντον Φλόϊντ της µυστικής αντιτροµοκρατικής οµάδας ∆έλτα πυροβόλησε και σκότωσε την γυναίκα του Άντρια και αυτοκτόνησε. Ο ταγµατάρχης των ειδικών δυνάµεων Ντέϊβιντ Σάνον δολοφονήθηκε ενώ κοιµόταν στο δωµάτιό του. Η αστυνοµία δεν έχει αποκλείσει από τον κατάλογο των υπόπτων τη σύζυγό του.

41

Στην Κένυα, περισσότερες από µια γυναίκα την εβδοµάδα αναφέρεται ότι

δολοφονούνται από τον σύντροφό τους.

Σύµφωνα µε έρευνα που διεξήχθη στη Νότια Αφρική, κατά µέσο όρο µια γυναίκα

δολοφονείται κάθε έξι ώρες που αυτό σηµαίνει 28 θάνατοι την εβδοµάδα.

Παράλληλα, 114 εκατοµµύρια γυναίκες στην Αφρική και την Ασία έχουν υποστεί

το µαρτύριο της κλειτοριδεκτοµής. Το µοντέλο Waris Dirie από τη Σοµαλία, θύµα της

κλειτοριδεκτοµής, θυµάται: «Αφότου υπέστην κλειτοριδεκτοµή στα 13 µου χρόνια, ο

πατέρας µου είπε ότι θα µε πάντρευε µε έναν 60χρονο. Είχε υπολογίσει ότι θα µε

πουλούσε για 5 καµήλες και έλεγε ότι θα ήταν πολύ καλός γάµος».

Στο Πακιστάν, το 42% των γυναικών δέχονται τη βία ως µέρος της µοίρας τους (η

στάση τους αυτή καθορίζεται από τις παραδόσεις, που ενισχύουν την αποµόνωση και

την υποταγή στον άνδρα), το 33% αισθάνονται υπερβολικά ανίσχυρες για να

αντιδράσουν, το 19% διαµαρτυρήθηκαν και το 4% έκαναν κάτι εναντίον της. Κάθε

χρόνο στο Πακιστάν αναφέρονται εκατοντάδες περιπτώσεις γυναικών οι οποίες

δολοφονούνται «στο όνοµα της τιµής». Τα εγκλήµατα τιµής έχουν πάντα θύµατα

γυναίκες, ενώ οι άντρες αντιµετωπίζονται από την κοινωνία ως οι προστάτες της

οικογένειας, ακόµα και στην περίπτωση που διέπραξαν φόνους µε αφορµή την

«ανάρµοστη συµπεριφορά» των γυναικών.

Τον Μάρτιο του 1999 στο Πακιστάν η 16χρονη Τζαµίλα δολοφονήθηκε, όταν

κατήγγειλε στη φυλή της ότι είχε πέσει θύµα βιασµού! Το συµβούλιο των γερόντων

αποφάσισε ότι η Τζαµίλα έπρεπε να πεθάνει, αφού ντρόπιασε τη φυλή! Η ποινή του

θανάτου εκτελείται δια λιθοβολισµού ή µε σφαίρες, τσεκούρια και φωτιά, ενώ κανείς

δεν έχει το δικαίωµα να πενθήσει γι’ αυτές και να τιµήσει τη µνήµη τους µε νεκρώσιµη

ακολουθία.

42

Στο Μπαγκλαντές, το 50% όλων των δολοφονιών είναι γυναίκες που

δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους τους.

Στην Τουρκία, σύµφωνα µε την ετήσια έκθεση της Ένωσης Ανθρωπίνων

∆ικαιωµάτων το 2003, 40 από τους 77 θανάτους γυναικών ήταν «έγκληµα τιµής».

Στη Λατινική Αµερική η πλειονότητα των κοριτσιών ηλικίας 5-15 ετών έχει πέσει

θύµα βιασµού ή σεξουαλικής κακοποίησης. Τα υψηλότερα ποσοστά κατέχουν το

Εκουαδόρ (76%), η Νικαράγουα (70%) και η Χιλή (57%), ενώ στη Σιέρα Λεόνε

στρατιώτες, αντάρτες και απλοί πολίτες συµµετέχουν σε οµαδικούς βιασµούς. Στη

Βολιβία, το 17% όλων των γυναικών ηλικίας πάνω από 20 ετών έχουν υποστεί

σωµατική βία τους τελευταίους 12 µήνες.

Στον Καναδά, το κόστος της ενδοοικογενειακής βίας ανέρχεται στο ποσό των 1,6

δις. δολαρίων το χρόνο, συµπεριλαµβανοµένης της ιατρικής περίθαλψης και της

χαµένης παραγωγικότητας.

Στη Νέα Ζηλανδία, το 20% των γυναικών ανέφεραν ότι έχουν χτυπηθεί ή

κακοποιηθεί σωµατικά από τον σύντροφό του.

Παγκοσµίως:

Τα 2/3 των αναλφάβητων σε ολόκληρο τον κόσµο (876 εκατοµµύρια) είναι

γυναίκες και σύµφωνα µε τη UNICEF η αναλογία αυτή δεν θα αλλάξει σηµαντικά,

τουλάχιστον τα επόµενα 20 χρόνια.

Παρά την οικονοµική πρόοδο, σε αρκετά κράτη του κόσµου οι κοινωνίες της υπαίθρου

παραµένουν προσκολληµένες στις παραδόσεις και τα κοινωνικά εγκλήµατα κατά των

γυναικών βρίσκουν σε αυτές την «αιτιολογική βάση» τους. Η υποχρέωση σε γάµο από

πολύ µικρή ηλικία ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Τα νεαρά κορίτσια οδηγούνται

πρόωρα στον γάµο, ενώ στην πραγµατικότητα είναι ακόµα παιδιά και δεν µπορούν να

43

ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του σπιτιού και του συζύγου τους. Η οικογενειακή βία,

οι ξυλοδαρµοί και οι βιασµοί είναι τα αναµενόµενα αποτελέσµατα.

Μετά από συνεντεύξεις που διενεργήθηκαν µε 105 γυναίκες θύµατα εµπορίας

ανθρώπων, ο ∆ιεθνής Οργανισµός Μετανάστευσης διαπίστωσε ότι το 22% είχαν

υποστεί σωµατική ή ψυχολογική βία εντός της οικογένειάς τους. Το 15% ανέφεραν

σωµατική ή σεξουαλική βία, ενώ το 7% ανέφερε σωµατική ή ψυχολογική κακοποίηση

από το σύζυγο ή το σύντροφό της.

Τουλάχιστον µια στις τρεις γυναίκες, ή µέχρι και ένα δισεκατοµµύριο γυναίκες (ο

παγκόσµιος πληθυσµός αποτελείται από 3.132.342.000 γυναίκες και 3.169.122.000

άνδρες), έχουν ξυλοκοπηθεί, έχουν εξαναγκαστεί να κάνουν σεξ, ή έχουν κακοποιηθεί

κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Συνήθως αυτός που τις κακοποιεί είναι συγγενής ή

γνωστός τους. Το 47% των γυναικών δηλώνουν ότι εξαναγκάστηκαν για την πρώτη

σεξουαλική επαφή τους.

Μέχρι και το 70% των γυναικών θυµάτων δολοφονίας, δολοφονούνται από τους άντρες

συντρόφους τους.

Η βία δεν έχει χρώµα, κουλτούρα, χώρα, ήπειρο, κοινωνικό και οικονοµικό

status. Είναι µια µάστιγα που εξαπλώνεται ραγδαία σε όλο τον πλανήτη και που

πλήττει, ιδιαίτερα, γυναίκες. Οι γυναίκες δεν κακοποιούνται µόνο από άνδρες που

κάνουν χρήση ουσιών ή έχουν πρόβληµα αλκοολισµού. Οι ουσίες απλά, προσφέρουν

ένα καλό άλλοθι για να απαλλαγούν από την ευθύνη τους.

Οι άνδρες που κακοποιούν τις γυναίκες τους ανήκουν σε όλα τα κοινωνικο-

οικονοµικά στρώµατα. Απλώς, αυτοί που ανήκουν στα ανώτερα στρώµατα, έχουν τον

τρόπο να καλύπτονται.57

57 Βλέπε «Εγκληµατίες του λευκού κολάρου», σελ. 14.

44

14. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΩΣ ΘΥΤΗΣ

(ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙ∆ΙΚΩΝ)

Η γυναίκα στο πέρασµα των αιώνων αδικήθηκε, αγωνίστηκε, βραβεύτηκε αλλά και

υποτιµήθηκε. Σε πολλές χώρες ακόµα και σήµερα βρίσκεται σταθερά στη θέση του

θύµατος και υστερεί έναντι των ανδρών ως προς τα ανθρώπινα δικαιώµατα που

απολαµβάνει. Οι περιπτώσεις που αποφασίζει να εκδικηθεί και να γίνει θύτης είναι

στατιστικά ελάχιστες. Το σηµαντικό, όµως, είναι ότι όταν το κάνει, αυτή µοιάζει να

είναι η µόνη διέξοδός της και το έγκληµα προσλαµβάνει άλλες διαστάσεις.

Χαρακτηριστικές είναι οι απόψεις ειδικών (εγκληµατολόγων και ιατροδικαστών)

σχετικά µε το συγκεκριµένο θέµα.

• Βάσω Αρτινοπούλου, καθηγήτρια Εγκληµατολογίας, του τµήµατος

Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστηµίου58:

«Οι γυναίκες γίνονται πιο εύκολα πόρνες παρά εγκληµατίες. Οι γυναίκες µαθαίνουν

από πολύ µικρή ηλικία να είναι εσωστρεφείς και να κατευθύνουν στον ίδιο τους τον

εαυτό την επιθετικότητά τους. Χαρακτηριστικό είναι το πρόγραµµα SAFE στο Σικάγο.

Σε αυτό εισέρχονται γυναίκες οι οποίες ανήµπορες να εκδικηθούν µε έγκληµα για

εγκλήµατα που έχουν υποστεί, αυτοτραυµατίζονται. Οι γυναίκες συµµετέχουν σε µικρό

βαθµό σε βαριάς µορφής εγκλήµατα (ανθρωποκτονίες), γιατί έχουν µάθει να µην

εκδηλώνουν τα βίαια ένστικτά τους. Όταν όµως, τα διαπράττουν, πάντα υπάρχει µια

σηµαντική αιτία και έχουν να απαριθµήσουν πολλούς λόγους που τις ώθησαν σε αυτές

τις πράξεις, ενώ οι άνδρες δεν µπορούν να πουν παρά µια – δύο δικαιολογίες. Ο

εγκληµατίας, είτε είναι άνδρας είτε γυναίκα, δεν αποτελεί ιδιαίτερο είδος ανθρώπου.

58 http://www.papaki.panteion.gr/teuxos 15/ femme.htm, 18/1/2007.

45

∆εν δικαιολογώ κανέναν, αλλά πιστεύω πως κάποιος µπορεί να φτάσει στο κατώφλι του

εγκλήµατος και να µην εγκληµατήσει και κάποιος άλλος να το κάνει».

• Νέστορας Κουράκης, καθηγητής Εγκληµατολογίας, στη Νοµική σχολή

Αθηνών59:

«Περισσότερο εγκληµατούν οι άνδρες παρά οι γυναίκες. Οι γυναίκες, λόγω της

µειωµένης µυϊκής τους δύναµης έναντι του άνδρα, επιδεικνύουν µεγαλύτερη

µετριοπάθεια και αυτοσυγκράτηση στις κρίσιµες στιγµές και πολλές φορές διοχετεύουν

την επιθετικότητά τους προς τα µέσα, προς τον εαυτό τους, µε την µορφή εσωτερικής

καταπίεσης και κατάθλιψης. Πάντως, στη διαµόρφωση αυτού του τρόπου αντίδρασης

της γυναίκας σηµαντικό ρόλο έπαιξε αναµφισβήτητα και η επί αιώνες µη ενεργός

συµµετοχή της στην οικονοµική και επαγγελµατική ζωή, καθώς και ο αυστηρός

κοινωνικός έλεγχος που ασκείτο κατά παράδοση επάνω της. Τώρα, βέβαια, τα δεδοµένα

έχουν αλλάξει ριζικά και, αντίστοιχα, η συµµετοχή των γυναικών στην

εγκληµατικότητα αρχίζει να εµφανίζει έντονες αυξητικές τάσεις. Ενδιαφέρον είναι

εξάλλου να σηµειώσουµε ότι ενώ σε πολλά αδικήµατα π.χ. σωµατικές βλάβες οι

γυναίκες έχουν µικρότερη συµµετοχή στο σύνολο της εγκληµατικότητας σε σχέση µε

τους άνδρες, ειδικά στις ανθρωποκτονίες η συµµετοχή των γυναικών είναι µεγαλύτερη

(αντίστοιχα: γυναίκες 2,6%, άνδρες 0,72%)60, πράγµα που σηµαίνει ότι όταν µια

γυναίκα αποφασίσει να εγκληµατήσει, τότε εγκληµατεί πραγµατικά!».

59 Κείµενο συνέντευξης προς τη δηµοσιογράφο κ. Έννυ Μαγιάση, στην εκποµπή της «ΕΝΙΣΤΑΜΑΙ» («Αθήνα 9.84», 8/6/1999), µε θέµα: Μια γενική εικόνα για την εγκληµατικότητα στην Ελλάδα σήµερα. 60 Σκοτεινός αριθµός εγκληµατικότητας: Βλέπε σελ. 14.

46

• Γιάννης Πανούσης, καθηγητής Εγκληµατολογίας στο Πανεπιστήµιο

Αθηνών61:

«Από τότε που η γυναίκα εντάχθηκε στην κοινωνική ζωή υπάρχει και η εµπλοκή

της στην εγκληµατικότητα. Οι κυριότεροι παράγοντες που οδηγούν την γυναίκα στο να

στραφεί σε εγκληµατικές ενέργειες από µια απλή διάρρηξη ως την τέλεση

ανθρωποκτονίας είναι οι ευκαιρίες που τις δίνονται, ο ρόλος και η θέση που κατέχει

σήµερα στην κοινωνία. Μια γυναίκα πιο εύκολα διαπράττει αξιόποινη πράξη όταν

εργάζεται και συµµετέχει ενεργά σε µια κοινωνία παρά τα παλιότερα χρόνια που ήταν

κλεισµένη στο σπίτι. Όσο περισσότερες εξουσίες της δοθούν τόσο πιο εύκολα

διαπράττει εγκληµατικές πράξεις. Άλλοι παράγοντες που µπορούν να οδηγήσουν στην

εγκληµατικότητα είναι οι οικονοµικοί λόγοι και οι ψυχολογικές εκτροπές που

εµφανίζονται ολοένα και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια. Επίσης προχωρεί σε

εγκληµατική πράξη όταν γίνει θύµα και αντικείµενο εκµετάλλευσης, δηλαδή

κακοποιηθεί, µε αποτέλεσµα να προβεί σε πράξη αντεκδίκησης. Η γυναικεία

εγκληµατικότητα προκαλεί ανησυχία µε την έννοια των στατιστικών στοιχείων αλλά η

άνοδός της είναι απολύτως φυσιολογική. Ενθαρρυντικό είναι επίσης, ότι δεν υπάρχουν

σαφή δείγµατα πως έχουν αναµειχθεί ενεργά και µαζικά, ακόµη, στα κυκλώµατα του

οργανωµένου εγκλήµατος που δρουν στη χώρα µας».

• Σουλτάνα Μαργιανού, ιατροδικαστής62:

«Οι γυναίκες σκοτώνουν τα θύµατά τους µε πιο πονηρό και σατανικό τρόπο.

Καταστρώνουν ολόκληρο σχέδιο σε σύγκριση µε τους άνδρες, οι οποίοι είναι πιο ευθείς

στη διάπραξη δολοφονιών. Οι γυναίκες δεν παίρνουν την εκδίκηση την ώρα που θα

61 http://tovima.dolnet.gr/print.php?e=B&f=12852&m=A52&aa=1, 14/12/2006. 62 http://tovima.dolnet.gr/print.php?e=B&f=12852&m=A52&aa=1, 14/12/2006

47

τους δοθεί η ευκαιρία αλλά κάποιες µέρες αργότερα, αφού προηγουµένως

καταστρώσουν το σατανικό σχέδιο δράσης τους. Η διαφορά µε τους άνδρες είναι ότι

εκείνοι σκοτώνουν αν βρασµώ ψυχής τα θύµατά τους και όχι ύστερα από ειδικό

προγραµµατισµό όπως οι γυναίκες. Τα κύρια όπλα των γυναικών είναι συνήθως

µαχαίρια, πιστόλια και ποντικοφάρµακο. Όταν ακινητοποιήσουν τα θύµατά τους, τότε

µπορούν να προχωρήσουν ως και σε στραγγαλισµό, ακόµη και µε καλώδιο τηλεφώνου.

Οι γυναίκες δολοφόνοι όταν χρησιµοποιούν µαχαίρι χτυπούν τα θύµατά τους στην

πλάτη και στην καρδιά ενώ στην περίπτωση της χρήσης πιστολιού, σε οποιοδήποτε

σηµείο του σώµατος. Επίσης δηλητηριάζουν τα θύµατά τους µε ποντικοφάρµακο ή

ακόµη και µε λιπάσµατα γεωργικών καλλιεργειών. Σε περιπτώσεις αντιζηλίας

καταγράφονται µαχαιρώµατα ανδρών στα γεννητικά όργανα».

• Φίλιππος Κουτσάφτης, ιατροδικαστής63:

«Τολµώ να πω ότι το 80% των εγκληµάτων που έχουν διαπράξει άνδρες θα

µπορούσε να αποφευχθεί. Κάτι αντίστοιχο δεν ισχύει για τις γυναίκες».

Η έρευνα για τη σχέση της γυναίκας µε την διάπραξη εγκληµάτων αναδεικνύει

την απόγνωση ως βασικό κίνητρο. Οι στατιστικές αθωώνουν την γυναίκα, αλλά η

∆ικαιοσύνη την αντιµετωπίζει µε µάτι ουδέτερο. Οι περισσότερες γυναίκες που έχουν

σκοτώσει υπήρξαν πρώτα θύµατα και µετά θύτες, χωρίς αυτό βέβαια να τις δικαιολογεί.

Εκτός από τη σεξουαλική και ψυχολογική κακοποίηση που υφίστανται ως σύζυγοι,

συχνές είναι και οι µαρτυρίες αιµοµιξίας του συζύγου µε την κόρη τους, οι οποίες

οδηγούν στο έγκληµα.

63 http://www.papaki.panteion.gr/teuxos 15/femme.htm, 18/1/2007.

48

Έχει αποδειχτεί ότι ο αριθµός των εγκληµάτων µε γυναίκες δράστες είναι

εξαιρετικά µικρός και ότι αντίστοιχα πολύ µικρό είναι και το ποσοστό των

εγκληµάτων αυτού του τύπου που παρουσιάζουν ιδιαίτερη σοβαρότητα.

Από την άλλη µεριά, η αναλογία των πολύ υπότροπων γυναικών, σε σχέση µε

τους πολύ υπότροπους άνδρες, είναι πολύ µικρή. Πιο συγκεκριµένα, έχει βρεθεί ότι οι

άνδρες είναι τριάντα δυο φορές περισσότεροι. Οι πολύ υπότροπες γυναίκες διαφέρουν

πολύ από το κλασσικό τύπο του υπότροπου εγκληµατία, τελούν ασήµαντα εγκλήµατα

που παγιώνονται µε τον καιρό σ’ ένα τρόπο ζωής και για τα οποία εκτίουν µικρές

στερητικές της ελευθερίας ποινές64.

Αναφορικά µε το έγκληµα της συζυγικής ανθρωποκτονίας έχει αποδειχτεί ότι η

συντριπτική πλειοψηφία αυτών των υποθέσεων διαπράττονται από άνδρες κατά

των συζύγων τους. Οι ανθρωποκτονίες µε θύµατα γυναίκες είναι εγκλήµατα που

παρακινούνται από αισθήµατα θυµού, οργής, ανασφάλειας, απογοήτευσης και

εχθρότητας, γι’ αυτό το λόγο και το ποσό της βίας που χρησιµοποιείται, τις

περισσότερες φορές, είναι µεγαλύτερο απ’ αυτό που χρειάζεται για να θανατωθεί το

θύµα. Οι ανθρωπολογικές έρευνες κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι οι άνδρες µερικές

φορές χρησιµοποιούν τον οµαδικό βιασµό ως µια µορφή τιµωρίας των άπιστων

γυναικών!

Ο φόνος από ερωτική αντιζηλία είναι το προϊόν περισσότερο του θεσµοποιηµένου

σεξισµού παρά της ψυχοπαθολογίας του δράστη, της υποκουλτούρας της βίας και της

πρόκλησης του θύµατος.

64 http://www.imera.ws/?id=3362&disp=1, 28/11/2006.

49

15. ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΓΚΕΛΑ (ή «Ο ΑΝΤΡΑΣ ΠΟΥ ΟΠΛΙΣΕ ΤΟ

ΧΕΡΙ ΜΟΥ…»)

Πόσο βάναυσος και ανυπόφορος µπορεί να γίνει ένας άντρας, ώστε να οπλίσει το

χέρι µιας γυναίκας και να τον σκοτώσει; Και πότε η ανοχή µιας γυναίκας στην ωµότητα,

στον σαδισµό και τη βιαιότητα ενός άντρα σπάει, οδηγώντας αυτόν «στο χώµα κι εκείνη

στη φυλακή»; Οι αφηγήσεις µέσα από το κελί 6 γυναικών συζυγοκτόνων, από τη Νότια

Αφρική, τη χώρα µε έναν από τους υψηλότερους δείκτες εγκληµατικότητας στον κόσµο,

δίνουν κάποιες απαντήσεις στα ερωτήµατα65.

• Elizabeth Nomvula Nyoni (ποινή φυλάκισης 10 χρόνια)

«Παντρευτήκαµε το 1985. Τα προβλήµατα, ωστόσο, άρχισαν το 1990. Έπινε πολύ, µε

χτυπούσε άγρια, µε µαχαίρωνε. Ήταν, γενικά, πολύ βίαιο άτοµο. Είχε πολλές

εξωσυζυγικές σχέσεις και πολλές φορές χρησιµοποιούσε το σπίτι µας για τις ερωτικές

του συνευρέσεις. Ήταν κάτι που δεν ήθελα να βλέπουν τα παιδιά µου. Γι’ αυτό και

κάποια στιγµή τον µαχαίρωσα εγώ, παρουσία της ερωτικής του συντρόφου και του

µικρότερου γιου µου. Έγινε πάνω σε καβγά. ∆εν το είχα προσχεδιάσει. Έχω µετανιώσει

πολύ. Είµαι ήδη 3 χρόνια και 4 µήνες εδώ µέσα. Τα παιδιά µου έξω υποφέρουν. ∆εν

έχουν ούτε τον πατέρα ούτε την µητέρα τους. Ωστόσο, πήρα τη ζωή ενός

ανθρώπου…∆ικαίως είµαι, λοιπόν, στη φυλακή».

65« Έψιλον», Περιοδική Έκδοση της εφηµερίδας «Ελευθεροτυπία», τεύχος 842, 3/6/07, σελ. 58-64.

50

• Poppie Snook (ποινή φυλάκισης 25 χρόνια)

«Σκότωσα τον άνδρα µου το 1997. Στην πραγµατικότητα, δεν τον σκότωσα εγώ.

Προσέλαβα κάποιους να το κάνουν. Ήµασταν 29 χρόνια παντρεµένοι, 29 χρόνια

κακοποίησης. Έδερνε τα παιδιά µας και τους ασκούσε ψυχολογική βία. ∆εν το άντεχα

άλλο και δεν ήξερα πια τι να κάνω. Ζούσα 29 χρόνια στην κόλαση και ήθελα επιτέλους

να ξεφύγω. Ο γιατρός µου κατάλαβε πως ο άντρας µου κακοποιούσε όλη την οικογένεια

και µου είπε πως είναι ψυχοπαθής. Με προειδοποίησε, µάλιστα, να προσέχουµε πολύ,

γιατί οι αντιδράσεις του ήταν απρόβλεπτες. Θα µπορούσε να φτάσει στο σηµείο µέχρι

και να µας σκοτώσει. Σε όλα αυτά τα 29 χρόνια έπρεπε να στέκοµαι δυνατή ανάµεσα

στον άνδρα µου και στα παιδιά µου. Όταν τρελαινόταν και έπεφτε πάνω τους και τα

χτυπούσε, έµπαινα στη µέση προσπαθώντας να τα προστατέψω. Ο άνδρας µου σκότωσε

κάθε συναίσθηµά µου. ∆εν µπορούσα καν να κλάψω τότε. Τώρα µπορώ».

• Maria Dlamini (ποινή φυλάκισης 15 χρόνια)

«Ο άντρας µου ήταν χρήστης ναρκωτικών. Με χτυπούσε συνέχεια, σε σηµείο που η

αριστερή πλευρά του σώµατός µου να τραυµατιστεί ανεπανόρθωτα. Το ίδιο και η

σπονδυλική µου στήλη. Ο άντρας µου κατοικούσε στο δικό µου σπίτι και δεν µπορούσα

να τον διώξω. Το βράδυ που τον σκότωσα ήρθε αργά στο σπίτι. Άνοιξε όλα τα φώτα,

γιατί νόµιζε ότι ήµουν εκεί µε κάποιον άλλο άντρα. Μετά πήρε την ηλεκτρική κουζίνα

στα χέρια του και µε χτύπησε στο κεφάλι. Ύστερα αρχίσαµε να µαλώνουµε. Με

χτυπούσε στο πρόσωπο και µε κλοτσούσε ασταµάτητα. Το µαχαίρι έπεσε από το

τραπέζι και το πήρα στα χέρια µου. Στην αρχή, απλώς τον απειλούσα. Μετά το

κάρφωσα πάνω του. Αυτός έπεσε κάτω κι εγώ έφυγα. Όταν έφυγα, πάντως, ζούσε

ακόµα. Πήγα να µείνω σ’ ένα άλλο σπίτι. Τον σκότωσα Σάββατο και έµαθα τι έγινε

51

ακριβώς τη ∆ευτέρα από το ραδιόφωνο. Αναζητούσαν τον ιδιοκτήτη του σπιτιού µου,

δηλαδή εµένα. Πήγα στην αστυνοµία και µε κράτησαν εκεί για έναν χρόνο. Μετά

δικάστηκα στην Πρετόρια και καταδικάστηκα για 15 χρόνια. ∆εν ξέρω πως νιώθω στη

φυλακή. Μερικές φορές είµαι ευτυχισµένη, και άλλες λυπηµένη…Άλλοτε νιώθω σαν να

έχω πεθάνει. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, σκέφτοµαι µε πίκρα το παιδί µου που

είναι έξω, είναι άρρωστο και έχει ήδη ένα παιδί 10 ετών…».

• Pinkie Dlavana (ποινή φυλάκισης ισόβια)

«Το 1995, όταν ήµουν 8 µηνών έγκυος, ο άντρας µου µε χτύπησε στο κεφάλι µε ένα

τσεκούρι και µε έστειλε στην Εντατική. Μετά ήρθε στο νοσοκοµείο και άρχισε να

µαλώνει µαζί µου βίαια, επειδή ήθελε να κάνουµε σεξ και εγώ δεν ήθελα. Όταν το παιδί

µου ήταν πλέον 8 µηνών, ο άντρας µου βίασε ένα 14χρονο κορίτσι. Όταν ήµουν 7

µηνών έγκυος στο δεύτερο παιδί µας, µε χτύπησε µε ένα µπουκάλι µπίρας στο στοµάχι.

Πήγα στην αστυνοµία να τον καταγγείλω, αλλά µου είπαν πως πρέπει να µιλήσουµε οι

δυο µας και να τα βρούµε ειρηνικά. Το 1999 είχαµε ένα σοβαρό καβγά, κατά τη

διάρκεια του οποίου αυτός µε κυνηγούσε µε µαχαίρι, απειλώντας να µε σκοτώσει. ∆εν

ξέρω που βρήκα τη δύναµη, αλλά άρπαξα κι εγώ ένα µαχαίρι και τον σκότωσα πρώτη.

∆εν ήθελα να το κάνω – ήµουν πολύ τροµαγµένη. ∆εν µου είχε περάσει καν ως σκέψη

από το µυαλό. Οι Αρχές πρέπει να συγχωρούν τον φόνο σε τέτοιες περιπτώσεις. ∆εν

θέλεις να σκοτώσεις – σε σπρώχνουν να σκοτώσεις».

52

• Annamarie van Niekerk (ποινή φυλάκισης 20 χρόνια)

«Είµαι 43 ετών και βρίσκοµαι στη φυλακή για τη δολοφονία του άντρα µου.

Παντρευτήκαµε στις 26 Ιουνίου του 1992. ∆ύο εβδοµάδες µετά, µου επιτέθηκε για

πρώτη φορά. Πήρα τα τρία παιδιά µου και έφυγα από το σπίτι. Τρεις µέρες µετά ήρθε,

µε βρήκε, και µου ζήτησε συγγνώµη. Τον πίστεψα και ξαναγύρισα. Για δυο – τρεις

µήνες όλα κυλούσαν ήσυχα. Μετά ξανάρχισε. Ήταν αλκοολικός. Γυρνούσε αργά στο

σπίτι, πάντα µεθυσµένος. Και ζήλευε πολύ. Πάντα µε κατηγορούσε πως πήγαινα µε

άλλους άντρες. Ένα βράδυ έστειλε τα παιδιά µου να κοιµηθούν έξω, έφερε ένα φίλο του

και τον έβαλε να µε βιάσει µπροστά του. Μετά µε βίασε και ο άντρας µου µπροστά στο

φίλο του. Όποτε απειλούσα πως θα τον καταγγείλω, µου έλεγε πως θα σκοτώσει κι

εµένα και τα παιδιά µου – έτσι µε σταµατούσε πάντα. Ένας από τους φίλους των

παιδιών µου πάντα έκανε πλάκα ότι θα τον σκοτώσει. Μια ∆ευτέρα πρωί, που δεν

ήµουνα σπίτι, το έκανε. Τον συνέλαβε η αστυνοµία και τους είπε πως είχα δώσει στον

άντρα µου υπνωτικά, για να µην αντιδράσει όταν θα πήγαινε να τον σκοτώσει. Όµως,

δεν βρήκαν τίποτα τέτοιο στην νεκροψία. Λυπάµαι πολύ που ένα νέο παιδί σκότωσε για

να µε βοηθήσει. Λυπάµαι για τα παιδιά µου και για τα παιδιά του άντρα µου. Ό,τι και να

έκανε σε µένα και τα παιδιά µου, εγώ πάντα τον αγαπούσα. Αυτό που θέλω να πω σε

όλες τις γυναίκες που πέφτουν θύµατα ενδοοικογενειακής βίας είναι να µη σιωπούν. Να

καταγγέλλουν το έγκληµα δίχως να φοβούνται».

• Gwen de Freitas (ποινή φυλάκισης 18 χρόνια)

«Είµαι ήδη στη φυλακή 4 ½ χρόνια για το φόνο του άντρα µου. Κατηγορήθηκα µαζί µε

τον αδελφό µου – στην πραγµατικότητα ο αδελφός µου τον σκότωσε και εκτίει ποινή

ισόβιας κάθειρξης. Εγώ είµαι µέσα ως συνεργός. Εγώ και τα παιδιά ζούσαµε µε το

53

φόβο. Γυρνούσε σπίτι και µας κλείδωνε όλους µέσα. Τα παιδιά έτρεµαν κυριολεκτικά

από φόβο. Όσες φορές προσπάθησα να πάω στην αστυνοµία, µε οδηγούσε έξω από το

σπίτι και µου κολλούσε το όπλο στο κεφάλι ή µου το έβαζε µέσα στο στόµα. Το βράδυ

πριν τον σκοτώσει ο αδελφός µου, µε είχε βιάσει. Ήταν πολύ ζηλιάρης. Αν µε κοιτούσε

κανείς στο δρόµο, ήθελε να του επιτεθεί. Όταν γυρνούσαµε στο σπίτι, ορµούσε σε µένα.

Όλα ξεκίνησαν 8 µήνες µετά το γάµο µας. Στην αρχή ήταν ο πιο γλυκός άνθρωπος του

κόσµου. Ζήλεψε για κάποιο λόγο και µε χτύπησε. Μου ζήτησε συγγνώµη και εγώ

σκέφτηκα πως δεν θα ξαναγίνει. Όµως, γινόταν όλο και συχνότερα - και όλο και

χειρότερα. Χτυπούσε εµένα, φώναζε και χτυπούσε τα παιδιά. Και τα έκανε όλα

νηφάλιος. ∆εν έπινε, δεν κάπνιζε, δεν έπαιρνε ναρκωτικά. ∆εν το έχω µετανιώσει που

πέθανε. Ωστόσο, έχω ζητήσει συγγνώµη από τη µητέρα του, από τα παιδιά µου, από

όλους. ∆εν ήταν σωστό να πάρω το νόµο στα χέρια µου. Όµως, ήµουν τόσο

εγκλωβισµένη τότε. Τώρα είναι διαφορετικά. Είµαι πολύ πιο δυνατή και έχω µάθει να

συγχωρώ».

54

16. ΟΤΑΝ Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΠΡΟΣ «ΤΑ ΜΕΣΑ»…

(ή ΜΙΑ «ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ » ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΣΟ ΠΑΛΙΑ ΟΣΟ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ…)

Οι αριθµοί επιβεβαιώνουν τόσο την κ. Αρτινοπούλου όσο και τον κ. Κουράκη, στην

άποψη που εκφράζουν, ότι δηλαδή η επιθετικότητα των γυναικών στρέφεται κυρίως

προς τον εαυτό τους µε την µορφή των ψυχολογικών προβληµάτων και της

κατάθλιψης66 (χωρίς βέβαια αυτό να σηµαίνει ότι και οι άνδρες δεν εµφανίζουν σε

αρκετά µεγάλο ποσοστό σήµερα, τέτοια συµπτώµατα).

Η κατάθλιψη έχει συµπτώµατα ψυχικά και σωµατικά, όπως έντονη και

παρατεταµένη θλίψη, άγχος, ευερεθιστότητα, ιδέες ενοχής, διαταραχές του ύπνου,

εύκολη κόπωση, διαταραχές της όρεξης ή της σεξουαλικής επιθυµίας.

Το 6% του γενικού πληθυσµού διεθνώς πάσχει από κατάθλιψη.

550.000 άνδρες και γυναίκες στην Ελλάδα πάσχουν από κλινικά διαπιστωµένη

κατάθλιψη.

Το 27% των ανδρών και το 42-45% των γυναικών υπολογίζεται ότι θα παρουσιάσουν

κάποια στιγµή στη ζωή τους ένα – διαφορετικής έντασης, διάρκειας και

συµπτωµατολογίας – καταθλιπτικό επεισόδιο.

Οι γυναίκες υποφέρουν από κατάθλιψη 2 φορές συχνότερα από τους άντρες σε όλες τις

χώρες του κόσµου.

66 Η κατάθλιψη, µε την ποικιλοµορφία των εκδηλώσεων και των συµπτωµάτων της αλλά και µε την υψηλή συχνότητα εµφάνισής της, αναδεικνύεται σε ένα από τα σοβαρότερα προβλήµατα υγείας στο σύγχρονο κόσµο. Σε έναν κόσµο όπου η αξία του ανθρώπου µετριέται µε παραµέτρους την επιτυχία στους διάφορους τοµείς της ζωής, στην οικογένεια, στην εργασία, η ψυχική ασθένεια χρεώνεται ως προσωπική αδυναµία και, κατά συνέπεια, αποτυχία και απαξίωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Όταν η πυγµή, η ανταγωνιστικότητα και η επιτυχία εκλαµβάνονται ως µέτρα αυτοπραγµάτωσης, η παραδοχή µιας ψυχικής ασθένειας όπως η κατάθλιψη, που παρακωλύει ακριβώς αυτές τις πτυχές της προσωπικότητας, επιφέρει ένα ισχυρό πλήγµα στο ναρκισσισµό του ατόµου και έχει καταστροφικές συνέπειες στην επιδιωκόµενη αυτοεικόνα του (Περιοδικό «Ταχυδρόµος», τεύχος 359, Γενάρης 2007).

55

Η κατάθλιψη ενοχοποιείται για την αυξηµένη χρήση αλκοόλ και ψυχοδραστικών

ουσιών και κατέχει σήµερα την 4η θέση από πλευράς απώλειας ζωής, αναπηρίας και

κοινωνικής δυσλειτουργίας παγκοσµίως. Προβλέπεται πως το 2020 θα καταλάβει τη 2η

θέση παγκοσµίως και την 1η στις δυτικές κοινωνίες.

Η κατάθλιψη είναι η νόσος που συχνότερα από οποιαδήποτε άλλη µπορεί να

οδηγήσει σε αυτοκτονία. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε ότι το υψηλότερο ποσοστό

αυτοκτονιών γυναικών σηµειώνεται στη Νότια Ινδία. Οι ειδικοί θεωρούν ότι οι βασικοί

παράγοντες που οδηγούν τις γυναίκες στην αυτοκτονία είναι η φτώχεια και οι

ταπεινώσεις που υφίστανται.67

67 Γιάννης Τριάντης, Εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία», Σάββατο 16 Ιουνίου 2007, «Ανεργία, κατάθλιψη, αυτοκτονίες…», σελ. 71.

56

17. ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ: ΜΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ:

Ήταν νύχτα της 3ης προς 4η Γενάρη του 1931. Στο σπίτι στη συµβολή των οδών

Θησέως και Αγίων Πάντων, στου Χαροκόπου, διαπράττονταν ένας βιασµός. Ο

∆ηµήτρης Αθανασόπουλος, εργολάβος, βίαζε την σύζυγό του Φούλα.

Ο Αθανασόπουλος αµετανόητος γυναικάς µε ελαστικότατη συνείδηση, είχε

αγανακτήσει µε την γυναίκα του που του αρνιόταν κάτι που άλλες του έδιναν πρόθυµα.

Εκείνη τη νύχτα ο Αθανασόπουλος ήταν σε έξαλλη κατάσταση. Κακοποίησε βάναυσα

την Φούλα, η οποία κατόρθωσε να ξεφύγει και να ζητήσει βοήθεια από την µητέρα της.

Η αντίστροφη µέτρηση για τον Αθανασόπουλο είχε αρχίσει.

Η Άρτεµη Κάστρου, πεθερά του Αθανασόπουλου αποφάσισε την εκτέλεσή του.

Συνεννοήθηκε µε τον 18χρονο ∆ηµήτρη Μοσκιό, ανιψιό της, και διανοητικά ασταθή να

συµµετάσχει στο έγκληµα.

Στις 5 Γενάρη και ενώ ο Αθανασόπουλος κοιµάται ο Μοσκιός τον πυροβολεί και

τον σκοτώνει. Η Φούλα παρακολουθεί, χωρίς να συµµετέχει, αλλά και χωρίς να

παρεµποδίζει το έγκληµα. Με παρότρυνση της Κάστρου και µε την βοήθεια της

Γιαννούλας Μπέλλου, υπηρέτριας του σπιτιού, βάζουν φωτιά στο πτώµα του

Αθανασόπουλου. Ο καπνός και η έντονη µυρωδιά όµως, τις αναγκάζουν να

σταµατήσουν. Το πτώµα τεµαχίζεται, γίνεται πακέτα και παραδίδεται στον Σπύρο

Μαγουλόπουλο, θαυµαστή της Φούλας για να το ξεφορτωθεί. Αυτός τα δίνει στον

καραγωγέα Γιώργο Κορναράκη, µε την εντολή να τα πετάξει στο ρέµα του Ιλισού. Έτσι

και έγινε.

57

Για κακή του τύχη, τα µακάβρια δέµατα σκαλώνουν στις όχθες του ποταµού, όπου τα

ανακαλύπτει διερχόµενος διαβάτης. Ειδοποιείται η αστυνοµία και η αποκάλυψη των

ενόχων δεν αργεί να γίνει.

Το έγκληµα στου Χαροκόπου έπεσε σαν βόµβα στην Αθήνα και συντάραξε όλη την

Ελλάδα. Μάλιστα ξεπέρασε τα όρια της χώρας και ταξίδευσε στον κόσµο. Την δίκη

παρακολούθησαν και πολλοί ξένοι ανταποκριτές.

Οι καταδίκες ήταν βαριές:

Άρτεµις Κάστρου, ετών 45, εις θάνατον.

Σοφία (Φούλα) Αθανασοπούλου, ετών 25, εις θάνατον.

Γιαννούλα Μπέλλου, ετών 38, εις ισόβια δεσµά.

∆ηµήτριος Μοσκιός, ετών 18, κάθειρξις 20 ετών.

Αντώνιος Μαγουλόπουλος, ετών 23, αθώος.

Κορναράκης Γεώργιος, ετών 34, αθώος.

Η Κατοχή και η πρώτη Κυβέρνηση των κουίσλιγκ, µε πρωθυπουργό τον

Τσολάκογλου, θα βγάλει µε διάταγµά της από τις φυλακές τους βαρυποινίτες (υπουργός

∆ικαιοσύνης ο Αντώνιος Λιβιεράτος) και στη περίπτωση αυτή µπήκαν και η Φούλα µε

την µητέρα της παρότι είχαν θανατική καταδίκη.

Το έγκληµα στου Χαροκόπου έγινε ακόµη και τραγούδι, σε στίχους του Γιακουµή

Μοντανάρη και µουσική του Μάρκου Βαµβακάρη.

Ο Κώστας Φέρρης68 αφηγείται χαρακτηριστικά: «Το τραγούδι του Αθανασόπουλου έχει

το µεγαλύτερο ρεκόρ πωλήσεων, κατ’ αναλογία. Πούλησε δηλαδή περισσότερους

δίσκους (250.000), απ’ όσα γραµµόφωνα υπήρχαν τότε στην Ελλάδα για να το παίξουν.

68 http://www.rebetico.gr/ 22/2/2007.

58

Λέγεται πως όλοι οι γαµπροί που είχαν κακές πεθερές, έστηναν γλέντι και στο τέλος

«σπάγανε το δίσκο» στα πόδια της πεθεράς! Λέγεται επίσης πως απ’ αυτό προέρχεται

και η φράση «θα σπάσω πλάκα»… Σε κάποιο σηµείο το τραγούδι λέει69:

Βρε Φούλα, δεν εσκέφτηκες, δεν πόνεσε η καρδιά σου

Τον άντρα σου, τα νειάτα σου, τα άµοιρα παιδιά σου

Βρε Φούλα πως εβάσταξες, και πως βαστάς ακόµα

Εσύ νάσαι στη φυλακή κι ο άντρας σου στο χώµα

Και συ κακούργα πεθερά70, τους πήρες στο λαιµό σου

Την κόρη σου, τον ανεψιό, τη δούλα, το γαµπρό σου.

Καϋµένε Αθανασόπουλε, τι σούµελλε να πάθεις,

Από κακούργα πεθερά τα νειάτα σου να χάσεις.

Εβδοµήντα χρόνια µετά την τέλεση του εγκλήµατος, ο δηµοσιογράφος Τάσος

Κοντογιαννίδης εξέδωσε το βιβλίο «Έγκληµα στου Χαροκόπου»71. Οι απόγονοι του

ζεύγους Αθανασόπουλου έκαναν αγωγή εναντίον του συγγραφέα, ο οποίος όµως

δικαιώθηκε από το Εφετείο Αθηνών.

69 Το τραγούδι κυκλοφόρησε µε τον Αντ. Νταλγκά (ηχογραφήσεις), τον Ν. Νούρο, τη Ρ. Εσκενάζη, την Μαρίκα Πολίτισσα και την Ζωή Κασιµάτη. Η σύνθεση της ορχήστρας είναι κιθάρα, τσέµπελο και βιολί. Η µελωδία ακολουθεί την κλίµακα Κιουρντί. 70 Ενδεικτικό στερεότυπο της Ελληνικής κοινωνίας: «η κακούργα πεθερά»! 71 Τάσος Κοντογιαννίδης, «Έγκληµα στου Χαροκόπου», Εκδόσεις Άγκυρα, 2001.

59

• ΑΝΤΙ∆ΡΑΣΕΙΣ ΜΑΘΗΤΩΝ – ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

Όταν πήραµε την απόφαση να ασχοληθούµε µε το συγκεκριµένο θέµα, στις πρώτες

συζητήσεις µέσα στην τάξη, ήταν φανερό ότι οι έφηβοι (τόσο τα αγόρια όσο και τα

κορίτσια) είχαν την άποψη πως η ανδρική ιδιότητα συνδέεται µε την «έµφυτη» τάση της

επιθετικότητας. Θεωρούσαν πως βασικός παράγοντας διαµόρφωσης προσωπικότητας

και κατά συνέπεια εκδήλωσης συγκεκριµένης συµπεριφοράς (ειδικά της βίαιης από

πλευράς ανδρών), είναι ο βιολογικός, που περιλαµβάνει ένστικτα, κλίσεις, τάσεις και

ροπές. Χρησιµοποιούσαν πολύ συχνά την έκφραση: «ο άνδρας είναι από τη φύση του

επιθετικός ή πολυγαµικός», «η γυναίκα είναι από τη φύση της υποµονετική ή

υποχωρητική» κ.λ.π.

Οι ανισότητες που διαπιστώνονται ανάµεσα στα δύο φύλα ήταν για τους

περισσότερους µια φυσιολογική κατάσταση που έπρεπε να παραµείνει έτσι, γιατί

«αλλιώς πηγαίνουµε κόντρα στη φύση»! Πολλές φορές η συζήτηση έπαιρνε τη µορφή

έντονης αντιπαράθεσης, κυρίως όταν κάποια µαθήτρια εξέφραζε άποψη που δεν

συµφωνούσε µε το στερεότυπο της πλειοψηφίας.

Όταν αρχίσαµε να µελετάµε τον τρόπο που κοινωνικοποιούνται τα δύο φύλα και

αναφερθήκαµε στον σεξισµό, τα κορίτσια παρακολουθούσαν µε µεγάλη σοβαρότητα,

έδειχναν ότι επεξεργάζονταν τα στοιχεία, ενώ τα αγόρια επέµεναν στις αρχικές τους

θέσεις και έδιναν την εντύπωση ότι τους ενδιέφερε κυρίως να αντιπαρατεθούν, να

«υπερασπιστούν τα κεκτηµένα» και όχι να ακούσουν, να µάθουν, να προβληµατιστούν.

Στην ενότητα «∆ιακρίσεις στη δηµόσια ζωή» η ανισότητα των ευκαιριών σε σχέση

µε τα δύο φύλα, εξόργιζε τα κορίτσια ενώ τα αγόρια θεωρούσαν την κατάσταση

φυσιολογική γιατί «οι άνδρες είναι πιο ικανοί» και γιατί οι «γυναίκες είναι καλύτερα να

ασχολούνται µε το σπίτι και τα παιδιά»!

60

Την περίοδο που συγκεντρώναµε στοιχεία για την «Βία στις προσωπικές σχέσεις»,

το ενδιαφέρον και η συµµετοχή των κοριτσιών ήταν τεράστια. Εντυπωσιάστηκαν πολύ

µε την διάκριση των διαφόρων µορφών βίας, γιατί µέχρι εκείνη τη στιγµή µπορούσαν

να ξεχωρίσουν την σωµατική και την σεξουαλική βία (ειδικά τον ξυλοδαρµό, τον

βιασµό και την σεξουαλική παρενόχληση) και όχι τα υπόλοιπα είδη της. Τα στατιστικά

δεδοµένα που συγκεντρώθηκαν τόσο από την Ελλάδα όσο και παγκόσµια, τις

συγκλόνισαν. Θεωρούσαν µέχρι τότε, ότι οι γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες δεν

αντιµετωπίζουν την ανισότητα, τις διακρίσεις ή τη βία και ότι µόνο οι γυναίκες των

υπανάπτυκτων και κλειστών κοινωνιών υφίστανται τέτοιες καταστάσεις.

Τα αγόρια στην ίδια ενότητα, παρακολουθούσαν µε µεγαλύτερη προσοχή απ’ ότι στις

υπόλοιπες και ήταν πιο προσεχτικά στις αντιδράσεις τους. Παρόλα αυτά,

εντυπωσιάστηκαν περισσότερο όταν άκουσαν ότι µε το Κέντρο Κοινωνικής

Υποστήριξης Γυναικών επικοινώνησαν 83,3% γυναίκες και 14,8% άνδρες.

Επικέντρωσαν δηλαδή στο ποσοστό των ανδρών που χρειάστηκαν βοήθεια, το οποίο

συγκριτικά µε εκείνο των γυναικών ήταν µικρό, γιατί και πάλι αυτή η συµπεριφορά δεν

ταίριαζε µε το στερεότυπο που έχουν εσωτερικεύσει. Χαρακτήρισαν την ενέργεια των

ανδρών αυτών ως «εξευτελιστική» και «άνανδρη».

Στις συζητήσεις που ακολούθησαν, τα κορίτσια εξέφραζαν συνεχώς την άποψη ότι

«είναι απαράδεκτες οι βίαιες συµπεριφορές» ενώ τα αγόρια θεωρούσαν ότι «για να

εκδηλώνονται επιθετικές συµπεριφορές από πλευράς ανδρών, κάποιος λόγος πάντα

υπάρχει», ή ότι «κάποιες γυναίκες δεν είναι σίγουρα σωστές και άρα το αξίζουν»!

Κυρίως σε θέµατα βιασµού ή σεξουαλικής παρενόχλησης, θεωρούσαν ότι «οι άνδρες

δεν φταίνε γιατί κάποιες γυναίκες είναι προκλητικές»!

61

Χαρακτηριστικά αναφέρουµε ότι αρκετά κορίτσια που πήραν µέρος στο εκπαιδευτικό

πρόγραµµα «Βουλή των Εφήβων» ασχολήθηκαν µε την συγγραφή δοκιµίων που είχαν

ως θέµα την βία στις προσωπικές σχέσεις.

Όταν µελετήσαµε τις απόψεις των ειδικών για την γυναικεία εγκληµατικότητα, τα

αγόρια αποµόνωσαν και πάλι αποσπασµατικά κάποια στοιχεία για να µπορέσουν να

επιχειρηµατολογήσουν σχετικά µε τις στερεοτυπικές τους απόψεις. Για παράδειγµα, το

γεγονός ότι η γυναικεία εγκληµατικότητα αυξήθηκε από τη στιγµή που οι γυναίκες

βγήκαν στην παραγωγή, χρησιµοποιήθηκε για να στηρίξουν την άποψη ότι «παλιά που

η γυναίκα ήταν στο σπίτι, τα ποσοστά του εγκλήµατος ήταν χαµηλά»!

Επίσης, η άποψη του ιατροδικαστή κ. Κουτσάφτη ότι το 80% των εγκληµάτων που

διαπράττονται από άνδρες µπορούσε να αποφευχθεί, κάτι που δεν ισχύει για τις

γυναίκες, θεωρήθηκε από τα αγόρια υπερβολική. Συµφώνησαν αντιθέτως, µε την άποψη

της ιατροδικαστού κ. Μαργιανού που έλεγε ότι οι γυναίκες σκοτώνουν µε ύπουλο

τρόπο, χωρίς να αξιολογήσουν ότι λόγω της µειωµένης µυϊκής τους δύναµης ίσως δεν

µπορούν να κάνουν αλλιώς.

∆ιαπιστώσαµε µέσα απ’ αυτή την διαδικασία, ότι οι κοινωνίες διαφοροποιούνται

(οικονοµικά, τεχνολογικά κ.λ.π.) καθώς περνάει ο χρόνος αλλά η νοοτροπία είναι ένα

στοιχείο που δεν αλλάζει τόσο εύκολα τόσο σε ατοµικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Ειδικά η στερεοτυπική σκέψη ακριβώς επειδή είναι υπεργενικευτική και

υπεραπλουστευτική – άρα πολύ εύκολα µπορεί να υιοθετηθεί και να εσωτερικευθεί –

δύσκολα ανατρέπεται.

Τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια, δυσκολεύτηκαν να συνδέσουν την ανισότητα

µεταξύ των δύο φύλων µε τη δηµοκρατία. Ο ατοµικισµός της σύγχρονης εποχής

προβάλλεται τόσο έντονα και ποικιλόµορφα, που τα παιδιά δεν µπορούν να

62

κατανοήσουν ότι ο ιδιωτικός µας χώρος επηρεάζεται, άρα και διαµορφώνεται από το

δηµόσιο χώρο. ∆εν µπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι η δηµοκρατία χρειάζεται

ενεργούς πολίτες που πρέπει να ενδιαφέρονται και να δραστηριοποιούνται υπέρ της

κοινωνικής προόδου, της ελευθερίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης , της υπεράσπισης

των ατοµικών δικαιωµάτων.

Όσον αφορά την αξιολόγηση του µαθήµατος από πλευράς µαθητών, τόσο τα

αγόρια όσο και τα κορίτσια θεώρησαν ότι ήταν πολύ ενδιαφέρον επειδή υπήρχε

διάλογος, προσωπική έρευνα και έµαθαν πράγµατα για ένα θέµα που «δεν ήταν

βαρετό».

Τέλος, ένα επίσης ενθαρρυντικό στοιχείο που διαπιστώσαµε είναι ότι οι συζητήσεις

που γίνονταν µέσα στην τάξη εξελίσσονταν και κατά την διάρκεια των διαλειµµάτων µε

µαθητές και µαθήτριες από άλλα τµήµατα, που έδειχναν ενδιαφέρον για τα νέα στοιχεία

που συλλέγαµε. Αυτό µας έδωσε την ιδέα να παρουσιάσουµε την δουλειά µας σε όλα τα

τµήµατα της Β΄ και Γ΄ Λυκείου του σχολείου µας, σε κάποιες διδακτικές ώρες των

µαθηµάτων «Εισαγωγή στο ∆ίκαιο και τους Πολιτικούς Θεσµούς» και της

«Κοινωνιολογίας». Μάλιστα, η συντακτική οµάδα της σχολικής εφηµερίδας, µε δική

της πρωτοβουλία, µας ζήτησε το υλικό της εργασίας και επέλεξε ένα µεγάλο κοµµάτι

του κειµένου, το οποίο και εξέδωσε στο τελευταίο φύλο που κυκλοφόρησε.

Ελπίζουµε ότι η δουλειά µας, θα αποτελέσει ένα πετραδάκι που µακροπρόθεσµα θα

βοηθήσει στο χτίσιµο υγιών, ικανοποιητικών και πιο ποιοτικών σχέσεων.

63

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ….

Υπάρχουν άνθρωποι κάπου που δεν αντέχουν άλλο τη σιωπή. Αφήνουν οτιδήποτε σηµάδια για να φανερωθεί ότι πέρασαν από δω. Άλλοι βάζουν τα όνοµά τους σ’ ένα τοίχο ή στον ώµο ενός αγάλµατος. Υπάρχουν άνθρωποι που αφήνουν από τον εαυτό τους µόνο την ηµεροµηνία ή τ’ αρχικά µιας αγάπης. Υπάρχουν τρελοί που χαράζουν πάνω σ’ ένα νυχτερινό παγκάκι την οµολογία ενός φόνου. Υπάρχουν περιπλανώµενοι που αφήνουν πάνω σ’ ένα δέντρο το ανίερο χνάρι του πάθους τους. Οι διαβάτες µε το αδειανό βλέµµα και αυτοί που αναρωτιόνται για ένα µήνυµα αφηµένο σε µια πόρτα Για µια λέξη που δεν έχει πια νόηµα αφότου κατεδαφίστηκε η φυλακή. Οι διαβάτες κοιτάζουν να καίγονται µάταια τα σηµάδια. Οι διαβάτες δεν καταλαβαίνουν τίποτε γι’ αυτή τη βιασύνη να έχεις να γράψεις αυτό που ποτέ δε θα µπει µέσα στα βιβλία.

AragonAragonAragonAragon72 72 Φ. Τσαλίκογλου, «Σχιζοφρένια και φόνος. Μια ψυχολογική – εγκληµατολογική έρευνα», σελ. 10, Αθήνα, Σεπτέµβριος 1989.

64

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Γ. Ματσόπουλος, Γ. Παρίσης, «Εισαγωγή στο ∆ίκαιο και τους Πολιτικούς

θεσµούς», τόµος Β, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Μάρτιος 2000. • Α. Λεονταρή, «Αυτοαντίληψη», Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1998.

• Patricia J. Turner, «Βιολογικό φύλο, κοινωνικό φύλο και ταυτότητα του Εγώ»,

Επιµέλεια Ν. ∆. Γιαννίτσας, Εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1998.

• Α. Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, «Παραδόσεις Εγκληµατολογίας, Εκδόσεις Ν. Σάκκουλα. Αθήνα – Κοµοτηνή, 1979.

• Α. Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου, «Εγχειρίδιο Εγκληµατολογίας, Μέρος Α,

Εισαγωγικά», Εκδόσεις Νοµική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1984. • Ζόζεφ Ρόσνερ, «Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για την Ψυχανάλυση», Εκδόσεις

Γλάρος, Αθήνα, Γενάρης 1982. • Φ. Τσαλίκογλου, «Σχιζοφρένια και φόνος. Μια ψυχολογική – εγκληµατολογική

έρευνα», Αθήνα, Σεπτέµβριος 1989. • Κοινωνιολογία Γ Λυκείου, Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 1998.

• Περιοδικό Ταχυδρόµος, τεύχος 359, Ιανουάριος 2007.

• Κοινωνιόγραµµα, Περιοδική Έκδοση του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων,

τεύχος 61, Ιούλιος – Σεπτέµβριος 2003.

• Έψιλον, Περιοδική έκδοση της εφηµερίδας «Ελευθεροτυπία», τεύχος 842, 3/6/2007.