Τα θεμελιώδη ερωτήματα

Γιατί να διδάξουμε τοπική ιστορία;

Η διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας μπορεί να πετύχει κάτι περισσότερο από αυτή της Γενικής Ιστορίας;

Γιατί αποφεύγουν οι εκπαιδευτικοί να

ασχοληθούν με την Τοπική Ιστορία;

1. Δεν επιβάλλεται από το Αναλυτικό Πρόγραμμα

2. Απουσία σχολικών εγχειριδίων (>ανασφάλεια)

3. Έλλειψη γνώσεων

4. Άγνοια διδακτικής μεθοδολογίας

5. Κλειστά και ανελαστικά ωρολόγια και αναλυτικά

προγράμματα

6. Πρακτικά προβλήματα (π.χ. μετακίνηση μαθητών

εκτός σχολείου)

7. Απουσία πλαισίου δράσης και υποστηρικτικών

μηχανισμών

8. Μουσεία ακατάλληλα (χωρίς μουσειοπαιδαγωγικά

προγράμματα, χωρίς παιδαγωγική χωροθέτηση των

εκθεμάτων, χωρίς χρηστικές ιστοσελίδες)

Ανομολόγητες αιτίες

1. Θεωρούν την τοπική ιστορία «βαρετή», όταν

αυτή γράφεται και διδάσκεται με τρόπο ανάλογο

με αυτόν της γενικής ιστορίας (πληθωρισμός

πληροφοριών, ονομάτων, τοπωνυμίων και

χρονολογιών)

2. Βιβλιογραφία επιστημονικά μη έγκυρη και

ακατάλληλη για μαθητές

3. Κίνδυνος καλλιέργειας ή αναζωπύρωσης

τοπικιστικού ή εθνικιστικού φανατισμού

4. Φόβος αντιδράσεων από ακραίους κύκλους αν

ασχοληθούν με «ευαίσθητα» θέματα

«Το σύνδρομο του Κρόνου»

• Σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας σημαίνει:

• Την τάση της Γενικής Ιστορίας να κατασπαράζει τις μικρές τοπικές ιστορίες ως άλλες όψεις της ιστορικής πραγματικότητας.

• Η Γενική σχολική Ιστορία οδήγησε στην αποσιώπηση ή στη λήθη τις ιδιαίτερες περιπτώσεις της Τοπικής Ιστορίας, οι οποίες δεν συμφωνούν με τον γενικό κανόνα.

• Σε επίπεδο σχολικής γνώσης οφείλεται στο ότι:

• Το κεντρικό κράτος φοβόταν το ενδεχόμενο ανάδυσης από το παρελθόν πολλαπλών τοπικών πολιτισμικών ταυτοτήτων σε βάρος της κοινής εθνικής ταυτότητας

• Τα σχολικά εγχειρίδια γράφονται με βάση την αρχή του αξιοσημείωτου, άρα τοπικές ιστορικές περιπτώσεις θεωρούνται εκ προοιμίου υποδεέστερες

Γιατί να διδάξουμε Τοπική Ιστορία;

Απόκτηση γνώσεων για την ιστορία του τόπου

Σύνδεση της τοπικής ιστορίας με τη γενική

Κατανόηση όψεων της ζωής των προγόνων μας

Συνειδητοποίηση των αλλαγών που συνέβησαν στο τοπίο μέχρι να πάρει τη σημερινή του μορφή

Ανάπτυξη ενδιαφέροντος για την ιστορία του τόπου

Αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα

Ευαισθητοποίηση πάνω στα προβλήματα της τοπικής κοινωνίας

Διάθεση για διαφύλαξη και αξιοποίηση τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς

Διαμόρφωση υπεύθυνης και ενεργού σχέσης με όσα συμβαίνουν στην τοπική κοινωνία

Κοινωνικοποίηση μέσα από την επίγνωση της ιστορικής μνήμης του τόπου

Γεφύρωση του χάσματος με τις προηγούμενες γενιές

Συγκρότηση ατομικής και πολιτικής ταυτότητας

Ατομική και συλλογική συνείδηση

Η ενασχόληση με την τοπική

ιστορία συμβάλλει στην

αποτελεσματική αντιμετώπιση του

μεγαλύτερου προβλήματος που

διέπει το μάθημα της ιστορίας: ο

αφηρημένος χαρακτήρας της

ιστορικής γνώσης (αδυναμία

αντίληψης του ιστορικού χρόνου

και τόπου)

Ανάπτυξη ιστορικών δεξιοτήτων

Περιγραφή-ανάλυση-σύνθεση

Διακρίβωση της αιτιότητας μεταξύ των ιστορικών γεγονότων

Επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση

Κατανόηση της ιστορικότητας των γεγονότων και φαινομένων

Διαπραγμάτευση ιστορικών ζητημάτων ως προβλημάτων προς επίλυση

Ενσυναίσθηση

Κατανόηση της ετερότητας

Κριτική επεξεργασία και αναίρεση εθνικιστικών ή τοπικιστικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων

Επαναπροσδιορισμός του περιεχομένου της

σχολικής ιστορίας

«Εξανθρωπισμός» της ιστορίας

Όλοι οι τομείς της ανθρώπινης

δραστηριότητας (καθημερινή ζωή,

οικονομία, δημογραφία, τεχνολογία,

εκπαίδευση, επαγγέλματα, θρησκείες,

εργασία, γυναίκα, παιδική ηλικία κτλ.)

Πολυμέρεια-θεματικές προσεγγίσεις

Πολυπρισματική εστίαση

Διαθεματική διαπραγμάτευση

Οι αλήθειες είναι πολλές

Διασύνδεση του ιστορικού παρελθόντος

με το παρόν και το μέλλον

Αναθεώρηση της διδακτικής μεθοδολογίας

Μαθητοκεντρική διδασκαλία

Ενεργητικές μέθοδοι-

παιδαγωγική των

δραστηριοτήτων

Βιωματικές προσεγγίσεις

Μύηση στην ιστορική μέθοδο

Κριτική προσέγγιση ιστορικών

πηγών

Σε ποια βαθμίδα εκπαίδευσης ταιριάζει περισσότερο η τοπική ιστορία;

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ

Α. ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Σύμπραξη σχολείων

Διετές: 2008-2010

Συντονιστής-επιστ. υπεύθυνος:

Ά. Παληκίδης

Εκπαιδευτικοί: Ν. Κουκουζίκας,

Μ. Παπαδοπούλου, Σ. Τανή

• 24ο Δημοτικό Σχολείο

• 5ο Γυμνάσιο

• 4ο Γενικό Λύκειο

5ο Γυμνάσιο Καβάλας

υγιεινή και περίθαλψη των προσφύγων

Η υγεία της πόλης

Ελονοσία

Φυματίωση

Άλλες ασθένειες

Αγροτικά προσφυγικά ιατρεία

24ο Δημοτικό Σχολείο

Οικογενειακή ζωή

εκπαίδευση

παιχνίδια διατροφή

Η καθημερινή ζωή ενός

προσφυγόπουλου

16

24ο Δημοτικό Σχολείο Καβάλας

Οικογενειακή ζωή

εκπαίδευση

παιχνίδια διατροφή

Η καθημερινή ζωή ενός

προσφυγόπουλου

17

Θεατρική παράσταση: «…πρόσφυγες ήρθαμε στην Καβάλα»

18

Ιστορικοί περίπατοι στην Καβάλα

Πειραματικό Γυμνάσιο Καβάλας

Σχολικό έτος 2011-2012

Καθηγητές:

Α. Ηλιοπούλου

Ά. Παληκίδης

20 θέματα

72 υποθέματα

Περιλαμβάνει:

Κείμενα μαθητών

Ιστορικές πηγές

Ιστορικές και σύγχρονες

φωτογραφίες

Μουσική

Βίντεο

Υπερ-συνδέσεις με άλλες

ιστοσελίδες

Ο John Dewey

και η βιωματική παιδαγωγική

Η μάθηση πρέπει να συνδέεται με τα βιώματα των μαθητών. Οι μαθησιακές δραστηριότητες πρέπει να είναι “ζωντανές και ενδιαφέρουσες” (Dewey 1938: 14)

Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι τα βιώματα διδάσκουν από μόνα τους (ibid, 25)

“δεν υπάρχει νοητική ανάπτυξη χωρίς αναδόμηση και μετασχηματισμό των αντιλήψεων και των αισθήσεων όπως αυτές πρωτοεμφανίζονται” (ibid: 73)

Σχεδιασμός προγραμμάτων

Τοπικής Ιστορίας

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες Τοπικής Ιστορίας

Πού μπορούν να γίνουν;

Στο σχολείο

Στη βιβλιοθήκη*

Στο ιστορικό αρχείο

Στο μουσείο

Στον ιστορικό χώρο (αρχαιολογικό, πόλη, συνοικία, οδός, πλατεία κτλ.)

Στο ιστορικό κτίριο

Στο σπίτι (οικογενειακό περιβάλλον)

Στη γειτονιά

Χρονική διάρκεια δραστηριοτήτων

I. 1-3 ώρες(σε άμεση συνάφεια με τη διδακτέα ύλη)

II. 4-12 ώρες(σε γενική συνάφεια με τη διδακτέα ύλη-θεματικές ιστορικές προσεγγίσεις)

III.3 μήνες-σχολικό έτος(πολυπρισματικές-πολυθεματικές προσεγγίσεις ιστορικών ζητημάτων)

1. Επιλογή θέματος

2. Διαμόρφωση κεντρικού και επιμέρους ερωτημάτων

3. Οργάνωση του μαθησιακού περιβάλλοντος (καθορισμός ομάδων, ανάθεση εργασιών, προσδιορισμός του χρόνου, του τόπου και των όρων συνεργασίας)

4. Ιστορική αναζήτηση («ανακάλυψη», επεξεργασία, διασταύρωση και σύνθεση ιστορικών πηγών που είναι δυνατό να συμβάλουν στην απάντηση των ερωτημάτων)

5. Παρουσίαση των πορισμάτων των ομάδων στην ολομέλεια της τάξης. Συζήτηση και διατύπωση συμπερασμάτων.

6. Αξιολόγηση προγράμματος

Στάδια υλοποίησης προγράμματος

Προϋποθέσεις επιλογής θέματος

1. Διαθέσιμος σχολικός χρόνος

2. Δυνατότητα μετακίνησης εκτός σχολικής μονάδας

3. Ύπαρξη και εντοπισμός πηγών που μπορούν να συνεισφέρουν πληροφορίες για το θέμα

4. Καταλληλότητα των πηγών σε σχέση με τη σχολική ερευνητική ομάδα

Κριτήρια διατύπωσης του τίτλου

Ο τίτλος πρέπει να περιέχει τον τόπο, τον χρόνο και το θέμα

Να κινητοποιεί το ενδιαφέρον των παιδιών

Ενδεικτικά θέματα

Ένα κυριακάτικο πρωινό στους Φιλίππους των παλαιοχριστιανικών χρόνων

Εγνατία οδός: ο δρόμος των καραβανιών στη ρωμαϊκή εποχή

Οι μεταμορφώσεις μιας πλατείας: πλατεία Ελευθερίας

Σούγιολου: ο δρόμος του νερού

Ένας περίπατος στην Καβάλα στα χρόνια του Μεχμέτ Αλή

Ενδεικτικά θέματα

«Η κόλασις της Καβάλλας»: μια δημοσιογραφική έρευνα για τη ζωή των προσφύγων στην Καβάλα του Μεσοπολέμου

Χριστούγεννα στην Καβάλα της οικονομικής κρίσης του 1930

Η νύχτα της 3ης προς την 4η Μαρτίου 1943 στην Καβάλα: η νύχτα των Εβραίων

Μια οικογένεια καπνεργατών στη μεταπολεμική Καβάλα

Η θεμελιώδης αξία του ιστορικού

ερωτήματος

Παράδειγμα: το σχολείο μου

• Κεντρικό ερώτημα: πώς ήταν το σχολείο μου παλιά;

• Επιμέρους ερωτήματα:

o Πότε χτίστηκε;

o Πόσα παιδιά φοιτούσαν σε αυτό; Πόσα αγόρια και πόσα κορίτσια;

o Πόσοι δάσκαλοι δίδασκαν;

o Ήταν αυστηροί;

o Πόσα παιδιά ήταν σε κάθε τάξη;

o Ποια ήταν η κοινωνική τους προέλευση;

o Ποιες μέρες και πόσες ώρες καθημερινά έκαναν μάθημα;

o Πώς γινόταν το μάθημα;

o Ποια μαθήματα διδάσκονταν;

o Πώς ντύνονταν;

o Πήγαιναν εκδρομές;

o Κτλ.

κόσμος

Κρατικό πλαίσιο

Τοπική κοινωνία

σχολείο

Αυτό σημαίνει ότι…

αυτό που συνέβαινε στο σχολείο δεν ήταν

άσχετο με όσα συνέβαιναν στην τοπική

κοινωνία, στο κράτος, στον κόσμο…

άρα, ότι οι μαθητές/τριες πρέπει να έχουν

μια ικανοποιητική εικόνα των ευρύτερων

πλαισίων ανάπτυξης της σχολικής ζωής…

…επειδή διαφορετικά θα υπάρξει κίνδυνος

να ερμηνεύσουν το παρελθόν με κριτήρια

του παρόντος

Δημιουργία σώματος πρωτογενών ιστορικών πηγών

Πού; Τι είδους πηγές;

Στο σχολείο

Ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα

Σχολικά εγχειρίδια

Μαθητολόγια

Μαθητικά τετράδια

Πρακτικά συνεδριάσεων συλλόγου εκπαιδευτικών

Φωτογραφίες, χάρτες, αντικείμενα κτλ.

Στο στενό και ευρύτερο κοινωνικο-πολιτισμικόπλαίσιο (οικογένεια, γειτονιά, πόλη ή χωριό, δήμοι, σύλλογοι, αρχεία, βιβλιοθήκες κτλ.)

Οικογενειακά λευκώματα, ημερολόγια, επιστολές, δημόσια και ιδιωτικά έγγραφα, τύπος, πολεοδομικά σχέδια, τουριστικοί οδηγοί κτλ.

Προφορικές μαρτυρίες (π.χ. συνεντεύξεις από γονείς, παππούδες, δασκάλους για τη μαθητική τους ζωή)

Παράγοντες που καθορίζουν την

καταλληλότητα των πηγών

• Γλώσσα

• Είδος και κατάσταση πηγών

• Συνθετότητα των συμφραζομένων

• Δυνατότητα πρόσβασης

Τυπολογία δραστηριοτήτων Τοπικής Ιστορίας /λογοτεχνία

Ανάγνωση λογοτεχνικών έργων με θέματα που σχετίζονται με την ιστορία της πόλης.

Συζήτηση με τον/τη συγγραφέα για το έργο (τι τον ενέπνευσε, οι πηγές του, βιώματα, ιστορικά και φανταστικά αφηγηματικά στοιχεία)

Διασύνδεση τοπικών γεγονότων με εθνικά και παγκόσμια

Κατασκευή συγχρονικού πίνακα παγκόσμιας-εθνικής-τοπικής ιστορίας

Σύνδεση γενικής-τοπικής ιστορίας

Χρονολογική γραμμή οικογένειας

2003 1970 1937 1914

συγχρονική γραμμή οικογένειας και

ιστορικών γεγονότων του 20ου αιώνα

2003 1970 1937 1914

2015

1974

1967

1940

1922

1914

1912

1900

«Ανάγνωση» ιστορικών εικόνων της πόλης (πού, τι, πότε, ποιος, γιατί)

Περιγραφή εικόνων

Κατάταξη φωτογραφιών σε χρονολογικό άξονα.

Σύγκριση εικόνων του ίδιου χώρου (σχήμα Πριν-τώρα). Διακρίβωση των μεταβολών που σημειώθηκαν. Αφόρμηση για περαιτέρω αναζήτηση.

Επεξεργασία εικόνων

Παραγωγή κειμένων (> καλλιέργεια της ικανότητας γλωσσικής προσαρμογής

στο εκάστοτε επικοινωνιακό πλαίσιο)

Περιγραφή

Ιστορικές αφηγήσεις

Λογοτεχνικές αφηγήσεις

Επιστολές

Ημερολόγια

Βιογραφίες

Διαφημίσεις

Βιωματικές καιτεχνικές δραστηριότητες

Δραματοποίηση-θεατρικό παιχνίδι

Κατασκευή χαρτών

Κατασκευή μακέτας

Φωτογραφήσεις κτιρίων και αστικών χώρων

Σχεδίαση κτιρίων και αστικών χώρων

Συνέντευξη-προφορικές μαρτυρίες

Δημοσιοποίηση προγράμματος

Σε σχολική εκδήλωση

Σε έντυπη μορφή

Σε έκθεση στο σχολικό χώρο ή στην πόλη

Δημοσίευση σε τοπική εφημερίδα ή περιοδικό

Δημοσίευση στην ιστοσελίδα του σχολείου

Δημοσίευση σε ειδική εκπαιδευτική ιστοσελίδα για την Τοπική Ιστορία (του Δήμου, της Νομαρχίας, των Διευθύνσεων ή Γραφείων Εκπαίδευσης)

Ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας με άλλα σχολεία του ίδιου Δήμου ή άλλων Δήμων που πραγματοποιούν ανάλογα

προγράμματα

► Οι δύο φωτογραφίες απεικονίζουν το ίδιο σημείο της πόλης. Μπορείτε να το εντοπίσετε;

► Έχει διασωθεί κάτι σήμερα;

► Τι παρατηρείτε στην παλαιότερη εικόνα (δρόμος, άνθρωποι, ζώα, κτίρια);

► Τι μπορούμε να υποθέσουμε για τις ασχολίες των κατοίκων και γενικά για την οικονομία της Καβάλας στις αρχές του 20ου αιώνα;

► Να ελέγξετε τις υποθέσεις σας αναζητώντας σχετικές βιβλιογραφικές πηγές.

Ι.Λ.Α.Κ

Σ. Αγγελούδη

► Ποιο σημείο της πόλης εικονίζεται στη φωτογραφία;

► Τι νομίζετε ότι γίνεται;

► Τι βλέπετε στον περιβάλλοντα χώρο;

► Τι κάνει το συγκεντρωμένο πλήθος;

► Πότε και από ποιους δημιουργήθηκε ο χώρος;

► Για ποιο λόγο;

► Ποια ιστορικά γεγονότα συνέβησαν στον ευρωπαϊκό και ελλαδικό χώρο το 1914;

► Με ποιον τρόπο επηρέασαν τη ζωή στην Καβάλα;

► Πότε χτίστηκε το σχολείο στον χώρο αυτό;

► Ποιες πληροφορίες μπορούμε να συγκεντρώσουμε γι’ αυτό;

Καβάλα 1914

Ο ίδιος χώρος σήμερα

► Τι κάνει το συγκεντρωμένο πλήθος;

► Σε ποιο σημείο της πόλης νομίζετε ότι βρίσκεται;

► Τι είναι τα κτίρια μπροστά στη θάλασσα;

► Σε ποιες γλώσσες είναι γραμμένα τα στοιχεία;

► Σε ποιο κράτος ανήκε η Καβάλα την περίοδο που τραβήχτηκε η φωτογραφία;

► Tι μπορούμε να υποθέσουμε για τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των κατοίκων;

► Να αναζητήσετε περισσότερες πληροφορίες για τις εθνοθρησκευτικές κοινότητες που ζούσαν στην πόλη στις αρχές του 20ου αιώνα.

Καβάλα, αποστολικό δελτάριο, πρώτη δεκαετία 20ου αιώνα (Ι.Λ.Α.Κ.)

Χριστούγεννα 1930

Παραμονή Χριστουγέννων σήμερα! Χθες έγραφα για την κίνησιν της περασμένης εβδομάδος και θυμήθηκα τα ώμορφα και ευτυχισμένα παληά χρόνια που τότε καταλάβαινε κανείς τι θα πη Μεγάλες Γιορτές και Πρωτοχρονιά!Να σας πω, αγαπητοί αναγνώσται του «Κήρυκος», χωρίς να θεωρηθώ άνθρωπος οικονομικώς ανεξάρτητος και συνεπώς πως τα βλέπω όλα ρόδινα! Πού τέτοιο πράγμα!Παρ’ όλη την κρίσι, που αποτελεί σήμερα το θέμα των αντιπολιτευόμενων την Κυβέρνησιν εφημερίδων, χθες η κίνησις απ’ άκρου εις άκρον της Καβάλλας ήτο εξαιρετική, όχι βέβαια και σαν τις ίδιες ημέρες των περασμένων ετών.Προ παντός η κίνησις κατά μήκος των οδών Κουντουριώτου, Ομονοίας, Βενιζέλου και άλλων, ήτο κάτι το εξαιρετικόν, παρά τη βροχούλα που έπιπτε.Κυρίαι, κύριοι, Δεσποινίδες, νέοι, Γέροι και Γρηές, παιδάκια μπαινόβγαιναν μέσα στα Βιβλιοχαρτοπωλεία, τα Καταστήματα νεωτερισμών, παπουτσάδικα, καταστήματα ψιλικών και ψούνιζαν…

Ανακαλύπτοντας 150 χρόνια ιστορία σε μια

βαλίτσα: Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα τοπικής

ιστορίας του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης

Angelos PalikidisLecturer in History DidacticsDemocritus University of ThraceGREECE

The Ethnological Museum of Thrace

Tο project

• Ιστορία της Αλεξανδρούπολης (1872-2014)

• Πολυτροπικό υλικό

• Απευθύνεται στους μαθητές της ΣΤ΄ Δημοτικού και των τριών τάξεων του Γυμνασίου

Το υλικό που περιλαμβάνει

Ιστοριογραφικά κείμενα

Φωτογραφίες

ντοκιμαντέρ

χάρτες

Συνεντεύξεις κατοίκων

Ανεπίσημες γραπτές πηγές

Αντικείμενα καθημερινής χρήσης

Μια καλή ιδέα θα ήταν…

η δημιουργία ενός μουσείου εκπαίδευσης

• στην έδρα του Δήμου

• σε ένα σχολείο που έκλεισε

ή η οργάνωση ενός χώρου ιστορίας της

εκπαίδευσης

• σε κάθε σχολείο

ή η δημιουργία μιας μουσειοσκευής, ενός

«χρονο-ντούλαπου» που θα περιέχει

αντικείμενα του παρελθόντος αλλά και θα

δέχεται αντικείμενα που θα επιλέγουν να

βάλουν τα παιδιά ως ιστορική

παρακαταθήκη για τις μελλοντικές γενιές

μαθητών