«ΔΥΪΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΟΝΙΣΜΟΣ (ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ-

ΥΛΙΣΜΟΣ)»,

Αρχές Φιλοσοφίας Β’Ενιαίου Λυκείου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ:

ΝΟΥΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑ -ΔΥΪΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

1. Tι σημαίνει να έχει κανείς νου και συνειδητή εμπειρία.

2. Το πρόβλημα της σχέσης νου και σώματος (δυϊσμός - θεωρία αλληλεπίδρασης)

ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ:

ΝΟΥΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑ -ΜΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

1. Ιδεαλισμός

2. Υλισμός (διάφορές παραλλαγές)

Ποιά η σχέση τους;;

Πνεύμα/ νους/συνείδηση

ψυχήΣώμα/

αισθητικές εμπειρίες

Πώς θα ονομάζαμε…..

…Το σύνολο των ικανοτήτων μας, των συνειδητών και

υποσυνείδητων λειτουργιών του μυαλού μας που

περιλαμβάνουν τη σκέψη, τις επιθυμίες, τα αισθήματα (π.χ.

ζέστης, πόνου, ευχαρίστησης) αλλά και τα συναισθήματα

μας (π.χ. χαρά, λύπη, θυμός) ;;;

Ποιο το κοινό χαρακτηριστικό των παραπάνω στοιχείων;;

Υπάρχει μια οντότητα που να περιλαμβάνει όλα τα

παραπάνω;

Ερωτήματα σχετικά με τη ψυχή

Τι είναι η ψυχή;;

Μπορεί να υπάρξει από μόνη της;

Διαθέτουν μόνο οι άνθρωποι ψυχή;

Ποιά η σχέση της:

1. με το νου;

2. με το σώμα;

Επηρεάζουν την ποιότητα της ψυχής το σώμα και ο νους;

Υπάρχει ψυχή, ή είναι μια νοητική κατασκευή;

Πότε το έμβρυο αποκτά ψυχή;

Έχει το έμβρυο ψυχή ;

Η ψυχή ως κάτι « αθάνατο» και

«θεϊκό».

Ο πρώτος που μίλησε για «ψυχή», ως κάτι που προϋπάρχει του

σώματος και είναι αιώνιο, καθώς συνεχίζει να υπάρχει και μετά το

θάνατό μας, ήταν ο Πλάτωνας. Η φύση της ψυχής είναι η αρετή και γι’ αυτό η ψυχή έχει έρωτα για τις ιδέες των αρετών γιατί της θυμίζουν

την πρώτη της φύση. Σκοπός του ανθρώπου να γίνει ενάρετος.

Ο χριστιανισμός, θεωρεί ότι η ψυχή είναι επίσης αθάνατη και ότι

ενώνεται με το σώμα με θεϊκή παρέμβαση, τη στιγμή της σύλληψης

του ανθρώπου.

Στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται ότι ο Θεός, αφού δημιούργησε τον

άνθρωπο του έδωσε πνοή από τη δική του πνοή: αυτή η πνοή, είναι το πνεύμα, η ψυχή στον άνθρωπο: είναι δηλαδή μια θεϊκή ουσία και

σκοπός του ανθρώπου είναι να γίνει εικόνα και ομοίωση του Θεού.

Αριστοτέλης «Περί ψυχής»

Η ψυχή είναι η πρώτη εντελέχεια κάθε σώματος που έχει τη δυνατότητα της ψυχής. Σώμα είναι ότι διαθέτει όργανα».

Ψυχή είναι η πραγμάτωση της δυνατότητας του σώματος να ζήσει.

Η ψυχή δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το σώμα. → δεν είναι αθάνατη.

Όλα τα έμβια όντα έχουν ένα κοινό ψυχικό υπόβαθρο.

Δυνάμεις ψυχής:

I. Θρεπτική ( γέννηση, ανάπτυξη)

II. Κινητική

III. Αισθητική

IV. Ορεκτική (επιθυμία, θυμός)

V. Διανοητική( μόνο το ανθρώπινο είδος)

Ερωτήματα σχετικά με το νου

Πώς θα ορίζαμε το νου;

: Η ικανότητα σκέψης μας, το σύνολο της συνειδητής μας εμπειρίας:

Υπάρχει σαν ξεχωριστή οντότητα;

Νους υγιής εν σώματι υγιές;

Τι αλλάζει στον άνθρωπο με τα χρόνια, πέρα από το ότι γερνάει το

σώμα του;

Υπάρχει αλληλεξάρτηση ανάμεσα στις σωματικές μας αλλαγές και

στις νοητικές μας ικανότητες;

Είναι ο νους κάτι σωματικό;

Γαλλικός διαφωτισμός (Ντεκαρτ)

“Αλλά τι είμαι λοιπόν; Σκεπτόμενο πράγμα. Τι είναι αυτό; Eίναι ένα πράγμα που αμφιβάλλει, νοεί, βεβαιώνει, αρνείται, θέλει, δε θέλει, φαντάζεται επίσης και αισθάνεται. [....] Η φύση επίσης διδάσκει, μέσω αυτών των αισθήσεων πόνου, δίψας κτλ., ότι δεν παρίσταμαι μονάχα στο σώμα μου, όπως παρίσταται ένας πλοηγός στο πλοίο, αλλά είμαι στενότατα συνδεδεμένος και οιονεί συγχωνευμένος με αυτό, έτσι ώστε να συνθέτω ένα ενιαίο όλο μαζί του.

(Βασικό επιχείρημα): «Αλλιώς, όταν πληγώνεται το σώμα, δε θα αισθανόμουν πόνο, εγώ που δεν είμαι τίποτα άλλο από σκεπτόμενο πράγμα, αλλά θα αντιλαμβανόμουν αυτό το πλήγμα μέσω του καθαρού νου, όπως ο πλοηγός αντιλαμβάνεται μέσω της όρασης αν έχει σπάσει κάτι στο πλοίο».

Ρενέ Ντεκάρτ, Στοχασμοί περί της πρώτης φιλοσοφίας

ΔΥΪΣΜΟΣ (ΝΤΕΚΑΡΤ)

ΣΩΜΑ ΠΝΕΥΜΑ

Ψυχή: « φάντασμα σε μια μηχανή;»

Πώς είναι δυνατόν να υποστηρίζει κάποιος ότι η ψυχή και το σώμα

είναι δύο ανεξάρτητες οντότητες, με τόσο διαφορετική φύση και

αυτόνομη λειτουργία, και ταυτόχρονα να διατείνεται ότι επενεργούν πραγματικά η μία πάνω στην άλλη;

Ο Ντεκάρτ από τη μια υποστηρίζει ότι ψυχή και σώμα είναι δύο

οντότητες ξεχωριστές ( Δυϊσμός) , από την άλλη θεωρεί ότι η μια

επενεργεί στην άλλη, χωρίς να εξηγεί πως…

•Νους

•ΨυχήΠνεύμα

(συνείδηση)

•ΣώμαΎλη

΄ΜΟΝΙΣΜΟΣ

Πνεύμα

ΜΟΝΙΣΜΟΣ

Σώμα

ΜΟΝΙΣΜΟΣ

Ιδεαλισμός

Ο κόσμος είναι φτιαγμένος από πνεύμα στο οποίο ενυπάρχει η συνείδηση, με διαφορετικές μορφές και σε διαφορετικούς βαθμούς.

Πνεύμα

Υλισμός

Οτιδήποτε υπάρχει είναι υλικό. Αυτό που θεωρούμε ως συνειδητή εμπειρία είναι μια μηχανική λειτουργία του νουπου είναι υλικός.

Ύλη

Υλισμός και γαλλικός διαφωτισμός

Γαλλικός Διαφωτισμός: Αποδυνάμωση θρησκευτικής πίστης

Οτιδήποτε υπάρχει είναι υλικό. Αυτό που θεωρούμε ως συνειδητή

εμπειρία είναι μια μηχανική λειτουργία του νου ο οποίος είναι υλικός.

Λα Μετρί, Ντ’ Ολμπαχ.

Υλισμός στην Αρχαία Ελλάδα

Επικούρειοι Φιλόσοφοι-Επίκουρος « ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ»

Τα πάντα στο σώμα είναι υλικά σώματα, ακόμα και η ψυχή. Οιψυχικές ιδιότητες εκδηλώνονται με λειτουργίες του οργανισμού

Υποστήριζε ότι:- σκοπός της ζωής είναι η ευτυχία ( ευδαιμονία)- αιτία των πράξεων η έμφυτη επιθυμία γιά ηδονή,

Ό, τι φέρνει την ηδονή και τη γαλήνη είναι ηθικό.

η ψυχή δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητη από το σώμα,- όλες οι αισθήσεις είναι αληθινές,- «η αίσθηση δεν είναι αποκλειστική ιδιότητα της ψυχής αλλά της ένωσης σαρκός και ψυχής»,

- ο νούς είναι όργανο του σώματος

Ατομικοί φιλόσοφοι (Δημόκριτος)

Μοναδική είναι μόνο η φυσική πραγματικότητα και οι νοητικές

λειτουργίες είναι φυσικοί μηχανισμοί.

«Συμβατικά υπάρχει το γλυκό, συμβατικά το πικρό, συμβατικά το

θερμό, συμβατικά το ψυχρό, συμβατικά το χρώμα. Στην

πραγματικότητα υπάρχουν τα άτομα και το κενό».

«άτομο»=το άτμητο, αυτό που δεν μπορεί να διαιρεθεί σε μικρότερα

μέρη. Τα ελάχιστα μόρια ύλης.Το μικροσκοπικό τους μέγεθος τα

κάνει αόρατα, απρόσιτα στις αισθήσεις.

Υλη και κενό= ο κόσμος.

ΑΚΡΑΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΥΛΙΣΜΟΥ

Φυσικαλισμός Συμπεριφορισμός Λειτουργισμός

Φυσικαλισμός

Κάθε νοητικό συμβάν ταυτίζεται

απόλυτα με το φυσικό συμβάν, το

οποίο οι φυσικές επιστήμες, και

ειδικότερα η ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ,

μπορούν να εντοπίσουν στον

εγκέφαλο.

«. Αντί να λέμε, λόγου χάριν, σκέφτομαι κάτι ή πονάω σε κάποιο

σημείο, θα μπορούμε να

χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως: “οι

νευρώνες μου α, β ή γ βρίσκονται

στην κατάσταση π, ρ ή σ»

Συμπεριφορισμός

Άυτό που πιστεύουμε ότι είναι νοητική εμπειρία, νους, ψυχή, δεν είναι άλλο από το αποτέλεσμα των αντανακλαστικών μας προς εκπλήρωση μιας επιθυμίας.

Ο άνθρωπος είναι ένας ζωντανός οργανισμός, με επιθυμίες, ερεθίσματα και αντανακλαστικά που βρίσκεται σε άμεσο επηρεασμό από το περιβάλλον του.

Το πείραμα του Παυλώφ

Ο Παυλώφ απέδειξε τη θεωρία του για τα εξαρτημένα ανακλαστικά, με ένα πείραμα .

Πήρε ένα σκυλί, ένα κομμάτι κρέας και ένα κουδούνι. Σήμανε το κουδούνι και μετά παρουσίασε το κρέας στο σκύλο, ο οποίος αντέδρασε όπως συνηθίζει στη θέα του κρέατος. Επανέλαβε τη πράξη πολλές φορές και παρατήρησε ότι ύστερα από αρκετές επαναλήψεις, ο σκύλος αντιδρούσε χωρίς να φανεί το κρέας, μόλις κτυπούσε το κουδούνι. Μέσα στο μυαλό του σκύλου, το κρέας είχε συνδυαστεί με το κουδούνισμα. Και ο οργανισμός του αντιδρούσε στον ήχο όπως στο κρέας.

Το κουδούνισμα είχε γίνει το «σήμα» που συμβόλιζε το κρέας και ανήγγελλε τον ερχομό του. Και στο άκουσμα του, το σκυλί αντιδρούσε ακριβώς όπως στο απόλυτο ερεθισμό της θέας του φαγητού..

βλ. (https://www.youtube.com/watch?v=FMJJpbRx_O8)

https://www.youtube.com/watch?v=dLmLx6A_2IM

Σάλιο στο άκουσμα

κουδουνίσματος:

εξαρτημένο

αντανακλαστικό.

Κριτικές

Αναπάντητα ερωτήματα….

1. Τι είναι αυτό που μας κάνει να διαφέρουμε από τα ζώα;;

2. Γιατί οι άνθρωποι μιλούν και τα ζώα όχι;

3. Τι προϋποτίθεται της ικανότητας για γλώσσα και επικοινωνία;

4. Σχετίζονται οι βιολογικές λειτουργίες με το χαρακτήρα;

5. Θέλει ο άνθρωπος πάντα να κερδίσει

κάτι με τη συμπεριφορά και τις

επιλογές του;

Λειτουργισμός

Τα τελευταία χρόνια, με την

ανάπτυξη των

ηλεκτρονικών

υπολογιστών, έχει

προταθεί ένα μοντέλο της

συνείδησης που την

παρομοιάζει τη νοητική

κατάσταση του

ανθρώπου με το

λειτουργικό σύστημα ενός

ηλεκτρονικού υπολογιστή.

λογισμικό (software)

ενός υπολογιστή,

υλικό από το οποίο

είναι φτιαγμένος ο

υπολογιστής

(hardware).

Νους, συνείδηση

Σώμα

Σύνολο των λειτουργιών επεξεργασίας “εισερχόμενων δεδομένων” (εισροών: input) και “παραγωγής αντιδράσεων” (εκροών: output).

Εισερχόμενα δεδομένα (input)

Παραγωγή αντιδράσεων(output)

Ψυχή

Αισθητηριακά ερεθίσματα

Συμπεριφορά, πράξεις

Λειτουργισμός

ΨΥΧΗ

Το σύνολο των ικανοτήτων για επιτέλεση συγκεκριμένων λειτουργιών

Πρόκειται για μια υλιστική θεωρία, εφόσον το “πρόγραμμα” των

συνειδησιακών λειτουργιών δεν μπορεί να ενεργοποιηθεί χωρίς υλική

πραγμάτωση ή ενσωμάτωση.

Συνείδηση μπορούν να “παραγάγουν- ” όχι μόνο τα ανθρώπινα

κύτταρα και η οργανική ύλη, αλλά και τα ηλεκτρονικά κυκλώματα

ενός ρομπότ.

Ασκήσεις για το σπίτι

1. Ποια η διαφορά ιδεαλισμού και υλισμού (να εξηγήσετε τι είναι το καθένα).

2. Γιατί οι υλιστικές θεωρίες είναι μονιστικές;

3. Να επιλέξετε έναν αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο ( Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Δημόκριτος) και να συγκρίνετε τις απόψεις του για το σώμα και τη ψυχή με μια νεώτερη μονιστική ή δυϊστική θεωρία. (προαιρετικά)

4. Να συζητηθούν συγκριτικά οι διάφορες υλιστικές θεωρίες για τη σχέση νου και σώματος. Ποια σας φαίνεται πειστικότερη και γιατί; (

5. Γιατί θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι καμία από τις σύγχρονες υλιστικές θεωρίες δεν επιλύει ικανοποιητικά το πρόβλημα της κατανόησης των φαινομένων της συνείδησης;