Embed Size (px)
Citation preview
Η ικεσία στην Οδύσσεια
Jean Veber Ulysse et Nausicaa (1888)Creative Commons license
Ο θεσμός εμφανίζεται αρκετούς αιώνες πριν από την ομηρική εποχή Ο
όρος ldquoικεσία ndash ικέτηςrdquo απαντά στη μυκηναϊκή εποχή και διαβάζεται στις πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου
(14ος ndash 13ος αι)
Ο θεσμός της ικεσίας προϊστορία
Μυκηναϊκή επιγραφή Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών
ΠΗΓΗ NAMA Tablette 7671laquo - CC BY 25 Wikimedia Commons
Για το θεσμό της ικεσίας όπως και για άλλους σημαντικούς θεσμούς της αρχαίας Ελλάδας
έχουμε μαρτυρίες από τα ομηρικά έπη
Η σπουδαιότητα της ικεσίας
φαίνεται από το γεγονός ότι ο
προστάτης της είναι ο Δίας ο
laquoπατέρας θεών amp ανθρώπωνraquo
που λαμβάνει και την επωνυμία
laquoΙκέσιοςraquo
1 Η προστασία και ο σεβασμός του θεσμού της ικεσίας
Δίαςπροστάτης
Ικέσιος
Ξένιος
Φύξιος
ικέτες φυγάδες
ξένοι
Η τραγωδία εξιστορεί την ικεσία που έκαναν οι πενήντα κόρες του Δαναού στο βασιλιά του Άργους να τις δεχτεί στην
πόλη του ώστε να αποφύγουν τον ανίερο γάμο με τους γιους του Αιγύπτου από τη χώρα του οποίου απέδρασαν
Αισχύλου Ικέτιδες (1964) ndash Εθνικό Θέατροαρχαίο θέατρο Επιδαύρου
Στο κέντρο Λυκούργος Καλλέργης (Πελασγός)
Ο θεσμός της ικεσίας
διατρέχει τον αρχαιοελληνικ
ό πολιτισμό
Στις laquoἹκέτιδεςraquo ο χορός των Δαναΐδων αναφέρει ως προστάτη της ικεσίας του το Δία
laquoείναι βαριά η οργή του Δία που τους ικέτες προστατεύειraquo
ΧΟ laquoΒαρύς γε μέντοι Ζηνός ἱκεσίου κότοςraquo (Αισχ Ικετ 347)
ldquoDanaides Waterhouse 1903rdquo - Wikimedia Commons
Η παροιμιώδης φράση laquoπίθος των Δαναΐδωνraquo αναδεικνύει όλη την τραγικότητα του ικέτη που ματαιοπονεί να ξεφύγει από τη μοίρα του
John William Waterhouse The Danaides 1906 The Danaides by John Singer SargentWikipedia commons
Απ laquoἙρμῆ φύλασσεhellipἐμόν ἱκέτην σέβει τοι Ζεύς τόδrsquo ἐκνόμων σέβαςraquo (Αισχ Ευμεν 90-92)
laquo hellip hellip Ερμή να τον φυλάς
κι όπως πολύ σωστά δηλώνει το όνομά σου
γενού οδηγός φροντίζοντας αυτόν μου τον ικέτη
Στrsquo αλήθεια ο Δίας τον τιμά τον σεβασμόν αυτόν
που δείχνουνε στους αποκηρυγμένουςhellipraquo (μτφρ Ερρ Χατζηανέστης)
Ο Ορέστης σε ικετευτική στάση κρατά τον Ομφαλό (αρχές 4ου αι πΧ)
Στις Ευμενίδες του Αισχύλου ο Απόλλων απευθύνεται στον Ερμή και τον προτρέπει να προστατεύει τον ικέτη Ορέστη όπως απαιτεί ο Δίας
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Ο θεσμός εμφανίζεται αρκετούς αιώνες πριν από την ομηρική εποχή Ο
όρος ldquoικεσία ndash ικέτηςrdquo απαντά στη μυκηναϊκή εποχή και διαβάζεται στις πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου
(14ος ndash 13ος αι)
Ο θεσμός της ικεσίας προϊστορία
Μυκηναϊκή επιγραφή Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών
ΠΗΓΗ NAMA Tablette 7671laquo - CC BY 25 Wikimedia Commons
Για το θεσμό της ικεσίας όπως και για άλλους σημαντικούς θεσμούς της αρχαίας Ελλάδας
έχουμε μαρτυρίες από τα ομηρικά έπη
Η σπουδαιότητα της ικεσίας
φαίνεται από το γεγονός ότι ο
προστάτης της είναι ο Δίας ο
laquoπατέρας θεών amp ανθρώπωνraquo
που λαμβάνει και την επωνυμία
laquoΙκέσιοςraquo
1 Η προστασία και ο σεβασμός του θεσμού της ικεσίας
Δίαςπροστάτης
Ικέσιος
Ξένιος
Φύξιος
ικέτες φυγάδες
ξένοι
Η τραγωδία εξιστορεί την ικεσία που έκαναν οι πενήντα κόρες του Δαναού στο βασιλιά του Άργους να τις δεχτεί στην
πόλη του ώστε να αποφύγουν τον ανίερο γάμο με τους γιους του Αιγύπτου από τη χώρα του οποίου απέδρασαν
Αισχύλου Ικέτιδες (1964) ndash Εθνικό Θέατροαρχαίο θέατρο Επιδαύρου
Στο κέντρο Λυκούργος Καλλέργης (Πελασγός)
Ο θεσμός της ικεσίας
διατρέχει τον αρχαιοελληνικ
ό πολιτισμό
Στις laquoἹκέτιδεςraquo ο χορός των Δαναΐδων αναφέρει ως προστάτη της ικεσίας του το Δία
laquoείναι βαριά η οργή του Δία που τους ικέτες προστατεύειraquo
ΧΟ laquoΒαρύς γε μέντοι Ζηνός ἱκεσίου κότοςraquo (Αισχ Ικετ 347)
ldquoDanaides Waterhouse 1903rdquo - Wikimedia Commons
Η παροιμιώδης φράση laquoπίθος των Δαναΐδωνraquo αναδεικνύει όλη την τραγικότητα του ικέτη που ματαιοπονεί να ξεφύγει από τη μοίρα του
John William Waterhouse The Danaides 1906 The Danaides by John Singer SargentWikipedia commons
Απ laquoἙρμῆ φύλασσεhellipἐμόν ἱκέτην σέβει τοι Ζεύς τόδrsquo ἐκνόμων σέβαςraquo (Αισχ Ευμεν 90-92)
laquo hellip hellip Ερμή να τον φυλάς
κι όπως πολύ σωστά δηλώνει το όνομά σου
γενού οδηγός φροντίζοντας αυτόν μου τον ικέτη
Στrsquo αλήθεια ο Δίας τον τιμά τον σεβασμόν αυτόν
που δείχνουνε στους αποκηρυγμένουςhellipraquo (μτφρ Ερρ Χατζηανέστης)
Ο Ορέστης σε ικετευτική στάση κρατά τον Ομφαλό (αρχές 4ου αι πΧ)
Στις Ευμενίδες του Αισχύλου ο Απόλλων απευθύνεται στον Ερμή και τον προτρέπει να προστατεύει τον ικέτη Ορέστη όπως απαιτεί ο Δίας
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Η σπουδαιότητα της ικεσίας
φαίνεται από το γεγονός ότι ο
προστάτης της είναι ο Δίας ο
laquoπατέρας θεών amp ανθρώπωνraquo
που λαμβάνει και την επωνυμία
laquoΙκέσιοςraquo
1 Η προστασία και ο σεβασμός του θεσμού της ικεσίας
Δίαςπροστάτης
Ικέσιος
Ξένιος
Φύξιος
ικέτες φυγάδες
ξένοι
Η τραγωδία εξιστορεί την ικεσία που έκαναν οι πενήντα κόρες του Δαναού στο βασιλιά του Άργους να τις δεχτεί στην
πόλη του ώστε να αποφύγουν τον ανίερο γάμο με τους γιους του Αιγύπτου από τη χώρα του οποίου απέδρασαν
Αισχύλου Ικέτιδες (1964) ndash Εθνικό Θέατροαρχαίο θέατρο Επιδαύρου
Στο κέντρο Λυκούργος Καλλέργης (Πελασγός)
Ο θεσμός της ικεσίας
διατρέχει τον αρχαιοελληνικ
ό πολιτισμό
Στις laquoἹκέτιδεςraquo ο χορός των Δαναΐδων αναφέρει ως προστάτη της ικεσίας του το Δία
laquoείναι βαριά η οργή του Δία που τους ικέτες προστατεύειraquo
ΧΟ laquoΒαρύς γε μέντοι Ζηνός ἱκεσίου κότοςraquo (Αισχ Ικετ 347)
ldquoDanaides Waterhouse 1903rdquo - Wikimedia Commons
Η παροιμιώδης φράση laquoπίθος των Δαναΐδωνraquo αναδεικνύει όλη την τραγικότητα του ικέτη που ματαιοπονεί να ξεφύγει από τη μοίρα του
John William Waterhouse The Danaides 1906 The Danaides by John Singer SargentWikipedia commons
Απ laquoἙρμῆ φύλασσεhellipἐμόν ἱκέτην σέβει τοι Ζεύς τόδrsquo ἐκνόμων σέβαςraquo (Αισχ Ευμεν 90-92)
laquo hellip hellip Ερμή να τον φυλάς
κι όπως πολύ σωστά δηλώνει το όνομά σου
γενού οδηγός φροντίζοντας αυτόν μου τον ικέτη
Στrsquo αλήθεια ο Δίας τον τιμά τον σεβασμόν αυτόν
που δείχνουνε στους αποκηρυγμένουςhellipraquo (μτφρ Ερρ Χατζηανέστης)
Ο Ορέστης σε ικετευτική στάση κρατά τον Ομφαλό (αρχές 4ου αι πΧ)
Στις Ευμενίδες του Αισχύλου ο Απόλλων απευθύνεται στον Ερμή και τον προτρέπει να προστατεύει τον ικέτη Ορέστη όπως απαιτεί ο Δίας
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Η τραγωδία εξιστορεί την ικεσία που έκαναν οι πενήντα κόρες του Δαναού στο βασιλιά του Άργους να τις δεχτεί στην
πόλη του ώστε να αποφύγουν τον ανίερο γάμο με τους γιους του Αιγύπτου από τη χώρα του οποίου απέδρασαν
Αισχύλου Ικέτιδες (1964) ndash Εθνικό Θέατροαρχαίο θέατρο Επιδαύρου
Στο κέντρο Λυκούργος Καλλέργης (Πελασγός)
Ο θεσμός της ικεσίας
διατρέχει τον αρχαιοελληνικ
ό πολιτισμό
Στις laquoἹκέτιδεςraquo ο χορός των Δαναΐδων αναφέρει ως προστάτη της ικεσίας του το Δία
laquoείναι βαριά η οργή του Δία που τους ικέτες προστατεύειraquo
ΧΟ laquoΒαρύς γε μέντοι Ζηνός ἱκεσίου κότοςraquo (Αισχ Ικετ 347)
ldquoDanaides Waterhouse 1903rdquo - Wikimedia Commons
Η παροιμιώδης φράση laquoπίθος των Δαναΐδωνraquo αναδεικνύει όλη την τραγικότητα του ικέτη που ματαιοπονεί να ξεφύγει από τη μοίρα του
John William Waterhouse The Danaides 1906 The Danaides by John Singer SargentWikipedia commons
Απ laquoἙρμῆ φύλασσεhellipἐμόν ἱκέτην σέβει τοι Ζεύς τόδrsquo ἐκνόμων σέβαςraquo (Αισχ Ευμεν 90-92)
laquo hellip hellip Ερμή να τον φυλάς
κι όπως πολύ σωστά δηλώνει το όνομά σου
γενού οδηγός φροντίζοντας αυτόν μου τον ικέτη
Στrsquo αλήθεια ο Δίας τον τιμά τον σεβασμόν αυτόν
που δείχνουνε στους αποκηρυγμένουςhellipraquo (μτφρ Ερρ Χατζηανέστης)
Ο Ορέστης σε ικετευτική στάση κρατά τον Ομφαλό (αρχές 4ου αι πΧ)
Στις Ευμενίδες του Αισχύλου ο Απόλλων απευθύνεται στον Ερμή και τον προτρέπει να προστατεύει τον ικέτη Ορέστη όπως απαιτεί ο Δίας
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Στις laquoἹκέτιδεςraquo ο χορός των Δαναΐδων αναφέρει ως προστάτη της ικεσίας του το Δία
laquoείναι βαριά η οργή του Δία που τους ικέτες προστατεύειraquo
ΧΟ laquoΒαρύς γε μέντοι Ζηνός ἱκεσίου κότοςraquo (Αισχ Ικετ 347)
ldquoDanaides Waterhouse 1903rdquo - Wikimedia Commons
Η παροιμιώδης φράση laquoπίθος των Δαναΐδωνraquo αναδεικνύει όλη την τραγικότητα του ικέτη που ματαιοπονεί να ξεφύγει από τη μοίρα του
John William Waterhouse The Danaides 1906 The Danaides by John Singer SargentWikipedia commons
Απ laquoἙρμῆ φύλασσεhellipἐμόν ἱκέτην σέβει τοι Ζεύς τόδrsquo ἐκνόμων σέβαςraquo (Αισχ Ευμεν 90-92)
laquo hellip hellip Ερμή να τον φυλάς
κι όπως πολύ σωστά δηλώνει το όνομά σου
γενού οδηγός φροντίζοντας αυτόν μου τον ικέτη
Στrsquo αλήθεια ο Δίας τον τιμά τον σεβασμόν αυτόν
που δείχνουνε στους αποκηρυγμένουςhellipraquo (μτφρ Ερρ Χατζηανέστης)
Ο Ορέστης σε ικετευτική στάση κρατά τον Ομφαλό (αρχές 4ου αι πΧ)
Στις Ευμενίδες του Αισχύλου ο Απόλλων απευθύνεται στον Ερμή και τον προτρέπει να προστατεύει τον ικέτη Ορέστη όπως απαιτεί ο Δίας
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Η παροιμιώδης φράση laquoπίθος των Δαναΐδωνraquo αναδεικνύει όλη την τραγικότητα του ικέτη που ματαιοπονεί να ξεφύγει από τη μοίρα του
John William Waterhouse The Danaides 1906 The Danaides by John Singer SargentWikipedia commons
Απ laquoἙρμῆ φύλασσεhellipἐμόν ἱκέτην σέβει τοι Ζεύς τόδrsquo ἐκνόμων σέβαςraquo (Αισχ Ευμεν 90-92)
laquo hellip hellip Ερμή να τον φυλάς
κι όπως πολύ σωστά δηλώνει το όνομά σου
γενού οδηγός φροντίζοντας αυτόν μου τον ικέτη
Στrsquo αλήθεια ο Δίας τον τιμά τον σεβασμόν αυτόν
που δείχνουνε στους αποκηρυγμένουςhellipraquo (μτφρ Ερρ Χατζηανέστης)
Ο Ορέστης σε ικετευτική στάση κρατά τον Ομφαλό (αρχές 4ου αι πΧ)
Στις Ευμενίδες του Αισχύλου ο Απόλλων απευθύνεται στον Ερμή και τον προτρέπει να προστατεύει τον ικέτη Ορέστη όπως απαιτεί ο Δίας
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Απ laquoἙρμῆ φύλασσεhellipἐμόν ἱκέτην σέβει τοι Ζεύς τόδrsquo ἐκνόμων σέβαςraquo (Αισχ Ευμεν 90-92)
laquo hellip hellip Ερμή να τον φυλάς
κι όπως πολύ σωστά δηλώνει το όνομά σου
γενού οδηγός φροντίζοντας αυτόν μου τον ικέτη
Στrsquo αλήθεια ο Δίας τον τιμά τον σεβασμόν αυτόν
που δείχνουνε στους αποκηρυγμένουςhellipraquo (μτφρ Ερρ Χατζηανέστης)
Ο Ορέστης σε ικετευτική στάση κρατά τον Ομφαλό (αρχές 4ου αι πΧ)
Στις Ευμενίδες του Αισχύλου ο Απόλλων απευθύνεται στον Ερμή και τον προτρέπει να προστατεύει τον ικέτη Ορέστη όπως απαιτεί ο Δίας
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Ο Ορέστης ικέτης στους Δελφούς
Στο κέντρο και αριστερά ο Απόλλων υπερασπίζεται το ιερό του κρατώντας τόξο διώχνει τις Ερινύες (κάτω από τα πόδια του υπάρχει ένας χρυσός τρίποδας) ενώ δεξιά του ο Ορέστης κρατά τον Ομφαλό Δεξιά του Ορέστη είναι η Άρτεμη Το ιερό οριοθετείται από τους λευκούς κίονες
Απουλιανός ερυθρόμορφος ελικοειδής κρατήρας με κάλυμμα αρχές 4ου αιώνα Ύψος 90 cm Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Naples
ΠΗΓΗ httpwwwbeazleyoxacuktoolspotterypainterskeypiecesapulianoresteshtm
Το κατεξοχήν παράδειγμα ικεσίας στην αρχαία τραγωδία ο μητροκτόνος Ορέστης στους Δελφούς
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Στην Οδύσσεια δηλώνεται με σαφήνεια η προστασία που απολαμβάνει ο θεσμός της ικεσίας
Στη ραψωδία ξ ο Οδυσσέας (ως ξένος και κρητικός ταξιδιώτης) απολαμβάνει τη φιλοξενία του Εύμαιου του πιστού χοιροβοσκού και του εκμυστηρεύεται την προσωπική του περιπέτεια στην Αίγυπτο Εκεί κινδύνευσε η ζωή του λόγω της απληστίας των συντρόφων του ναυτικών και της επιθετικότητάς τους εναντίον των γηγενών που θέλησαν να εκδικηθούν Ο laquoξένοςraquo σώθηκε από το μένος των κατοίκων λόγω της ικεσίας του στο βασιλιά της χώρας ο οποίος σεβάστηκε τον ικέτη laquoτι είχε του Δία το φόβοraquo
Για την αφήγηση του Οδυσσέα στην ξ η οποία αρθρώνεται από πραγματικά γεγονότα του νόστου και laquoφανταστικάraquo που πλάθει ο laquoξένοςraquo εκείνη τη στιγμή (παράδειγμα αυτοσχεδιασμού των αοιδών) βλ Ir de Jong A Narratological Commentary on the Odyssey Cambridge University Press 2004 σ 353
Η ικεσία εμφανίζεται πολύ συχνά
στην Οδύσσεια
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
laquoκι ήρθα αντικρύ στου ρήγα τrsquo άλογα τα γόνατα του πιάνω και τα φιλώ κι αυτός με γλίτωσε και μrsquo άφησε να ζήσω κι απά στο αμάξι του θρηνάμενο με πήγε στο παλάτι Πλήθος ωστόσο πάνω μου έριχναν με φράξινα κοντάρια στην άγρια μάνητά τους θέλοντας να με σκοτώσουν οι άλλοι όμως εκείνος δεν τους άφηνε τι είχε του Δία το φόβο τους ξένους που φυλάει και τrsquo άνομα τονε ξοργίζουν έργαraquo
(ξ 278-284) μτφρ Ν Καζαντζάκη ndash Ι Κακριδή John Flaxman
Ο Οδυσσέας αφηγείται στο χοιροβοσκό Εύμαιο
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
laquoΌτrsquo οι Ικεσίες του Διός του υψίστου θυγατέρεςείναι χωλές αλλήθωρες στην όψιν ζαρωμένεςκαι φροντισμένες σέρνονται οπίσω από την ΆτηνΚι η Άτη στερεόποδη γερή πολύ προτρέχεισrsquo όλην την γην και τους θνητούς προφθάνει νrsquo αδικήσηΚαι αυτές έρχονται πίσω της τrsquo αδίκημα να σιάσουνΚαι όποιος με ευλάβειαν δέχεται τες κόρες του Κρονίδητον βοηθούν και ακρόασιν στες προσευχές του δίδουνΚαι αν τες αρνείται αμάλακτος παρακαλούν τον Δίανα στείλει ευθύς κατόπι του την Άτην δια να πάθηόμοια και αυτός και ολόκληρον το κρίμα να πλερώσειraquo
(Ι 502-512) μτφρ Ιακ Πολυλά
Η Δίκη χτυπάει με σφυρί την Αδικία που απεικονίζεται ως βάρβαρη
γυναίκα με τατουάζ () στα χέρια Kunsthistorisches Museum ΒιέννηΗ πρεσβεία στον Αχιλλέα
Μιλάει ο Φοίνικας
Στην Ιλιάδα στην πρεσβεία των Αχαιών στον Αχιλλέα (ραψ Ι) περιγράφεται η σκληρή τιμωρία που περιμένει αυτόν που δεν θα δείξει σεβασμό στην ικεσία
Η έλλειψη σεβασμού στον ικέτη
τιμωρείται
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Στην Ιλιάδα η ικεσία ήταν θεοποιημένη
Οι δύσμορφες Παράκλησες (=Λιταί) τρέχουν πίσω από την φτερωτή Άτη (προσωπ πνευματικής τύφλωσης) για να γιατρέψουν τα κακά που
σκορπίζει στους ανθρώπους
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
ldquoΛιταίrdquo
Στον Όμηρο οι Λιτές ήταν οι προσωποποιήσεις των προσευχών των δεήσεων αυτών που μετανοούσαν και οι παρακλήσεις αυτών που ικέτευαν
Αναφέρονται στην Ιλιάδα ως κόρες του Ικέσιου Δία κακές και ρυτιδωμένες Ακολουθούσαν σιωπηλές την εκδικήτρια αδελφή τους την Άτη και προσπαθούσαν να θεραπεύσουν τα κακά που εκείνη προκαλούσε στους ανθρώπους
Οι άνθρωποι που σέβονταν τις Λιτές ωφελούνταν αλλά όταν κάποιος τις απόδιωχνε και τις αψηφούσε αυτές προσέτρεχαν στον πατέρα τους το Δία και ζητούσαν την τιμωρία του
Πηγή httpelwikipediaorgwiki amp wwwtheoicomDaimonLitaihtml
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Στην ουσία οι ικέτες προστατεύονταν από έναν άγραφο νόμο που συνείχε την αρχαία ελληνική κοινωνία και απέπνεε ένα αίσθημα δικαίου προστασίας και ταπεινοφροσύνης μια και ο καθένας από τον πιο ισχυρό όπως ένας βασιλιάς (λχ ο Πρίαμος) μέχρι τον πιο αδύναμο θα μπορούσε να περιέλθει στη θέση του ικέτη ήταν δυνητικά ένας ξένος ένας φυγάς ένας απόκληρος της κοινωνίας
Ο Πρίαμος ικέτης στον Αχιλλέα
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Ο ικέτης βρισκόταν συνήθως σε πολύ δύσκολη θέση χρειαζόταν άμεσα βοήθεια ή κινδύνευε ακόμα και η ζωή του αφού θα μπορούσε να είναι
1ον ένας φυγάς από άλλη χώρα όπου είχε διαπράξει κάποιο ανοσιούργημα και καταδιωκόταν από τους συγγενείς του θύματος (όπως είναι ο Θεοκλύμενος που ικετεύει τον Τηλέμαχο να τον πάρει μαζί του στην Ιθάκη) ndash ήταν δηλ ένας παραβάτης ενός πολιτικού ή ενός άγραφου-ηθικού νόμου κι επιδίωκε να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης τουhellip
2 Η ταυτότητα του ικέτη
Jan Styka (1858-1925) Ο Τηλέμαχος προσκαλεί το
Θεοκλύμενο στο πλοίο του (1901)
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Τότε είπε ο Θεοκλύμενος θεόμορφος στην όψη˙
laquoΈτσι έφυγα απrsquo τον τόπο μου κι εγώ που σκότωσα
άντρα
ντόπιο με συγγενείς πολλούς στrsquo αλογοβόσκητο Άργος
κι αδέλφια που λογίζονται των Αχαιών οι πρώτοι
Σα γλίτωσα απrsquo το θάνατο κι απrsquo την πικρή μου μοίρα
έφυγα αφού στις ξενιτιές γραφτό μου είναι να τρέχω
Μα σε ξορκίζω πάρε με μαζί σου στο καράβι
γιατί έρχονται ξοπίσω μου θαρρώ να με σκοτώσουνraquo
[ο 271-278 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη]
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
bull 2ον ένας που είχε αδικήσει στο παρελθόν και τώρα είχε μπροστά του τον τιμωρό ndash εκδικητή του και ζητούσε έλεος για να σώσει τη ζωή του (όπως είναι η ικεσία του μάντη Ληώδη προς τον Οδυσσέα στο χ 331 της Οδύσσειας που δεν εισακούεται)
bull ή αντίθετα 3ον ένας που είχε αδικηθεί και ταλαιπωρηθεί και ζητούσε τώρα βοήθεια για να τελειώσουν τα βάσανά του (όπως γίνεται με τον αοιδό Φήμιο στο χ 366 της Οδύσσειας που εισακούεται)
Ο Φήμιος σε ικετευτική στάση
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
John Flaxman via Wikimedia Commons
hellipή και 4ον ένας laquoξένοςraquo που ζητούσε βοήθεια και προστασία στη χώρα που είχε καταφτάσει για να συνεχίσει το ταξίδι του όπως κάνει ο Οδυσσέας στη χώρα των Φαιάκων (όπου του δίνεται) και στη χώρα των Κυκλώπων (όπου η έκκλησή του απορρίπτεται)
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Peter von Cornelius (1783-1867) Ο Οδυσσέας στον Πολύφημο (1803)
Και να μας σώσεις πέφτουμε στα πόδια σου αν θελήσειςμε δώρα σου φιλόξενα να μας φιλοξενήσειςπου το ᾽χουν όλοι σύστημα στον κόσμο για τους ξένουςΣεβάσου βλάμη τους θεούς μια χάρη σου ζητούμε Ο Δίας ο φιλόξενος τους ξένους προστατεύεικι όπου να πάνε η χάρη του μαζί τους συνοδεύειraquo ι 266-271 ndash μτφρ Ζησ Σίδερη
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Όποιος και ναrsquo ταν ο ικέτης βρισκόταν σε δυσμενή και
αδύναμη θέση όπως υποδήλωνε η γονυκλισία
Odysseus and Nausicaa 1657Thomas de Keyser (c 1596ndash1667)
Η ι κ ε σ ί α ήταν μία ιδιαίτερη μορφή αίτησης
προστασίας μία παράκληση για βοήθεια
σε ένα πρόσωπο που ήταν σε πιο ισχυρή θέση λόγω μιας συγκεκριμένης περίστασης (ο Οδυσσέας -ραψ ζ- είναι ναυαγός) ή
γενικά λόγω της κοινωνικής του θέσης (η
Αρήτη μητέρα της Ναυσικάς είναι
βασίλισσα) ΠΗΓΗ Wikimedia Commons
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Ο Οδυσσέας ικέτης στην Αρήτη
Wikimedia Commons
Το αξιοσημείωτο είναι ότι α) ο ικετευόμενος λογιζόταν ότι ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει μια πολύ σημαντική επιθυμία του ικέτηhellip hellip hellip
ldquoΑρήτη του Ρηξήνορα του ισόθεου θυγατέραστον άντρα σου ο πολύπαθος προσπέφτω και σ΄ εσένακι αυτούς εδώ τους σύνδειπνους που οι θεοί να τους χαρίζουνχρυσή ζωή και στα παιδιά ν΄ αφήσουνε τα πλούτιατων πύργων τους κι ότι τιμές τους έχει δώσει ο κόσμοςΣτείλτε και μένα γλήγορα να φτάσω στην πατρίδαπου τόσους χρόνους δέρνουμαι μακριά από τους δικούς μουrdquo[η 146-152 ndash μτφρ Εφταλιώτη]
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
hellip ή ότι β) η απόρριψη της ικεσίας ήταν ανίερη
bullΤο 424 πΧ οι Θηβαίοι και οι Βοιωτοί (οι σύμμαχοι της Σπάρτης) νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν τους άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τουςbullΟ Ευριπίδης δίδαξε δύο χρόνια μετά τις Ικέτιδες για να στιγματίσει αυτήν την ανίερη πράξη των Θηβαίων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
bull Ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο με το ένα χέρι άγγιζε το γόνατό του ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι του ή το γένι του
3 Το τυπικό της ικεσίας
Anton Pavlovich Losenko (1737-1773) Δίας και Θέτιδα
Wikimedia Commons
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Τώρα στα χέρια του κρατώντας τη γλυκόφθογγη κιθάραόρθιος στήθηκε στο μεσοπόρτι ενώ ο νους του μοιρασμένοςγύρευε τη λύση έξω να βγει από το μέγαρο και να προσφύγει ικέτηςστον βωμό του Δία χτισμένο στον αυλόγυρο για τον μεγαλοδύναμο θεόόπου συχνά στο παρελθόν ο Οδυσσέας κι ο πατέρας τουέκαιγαν προς τιμήν του μεριά βοδίσια ή να προσπέσει στου Οδυσσέα τα γόνατανα τον παρακαλέσει [χ 353-359 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Σε άλλη περίπτωση ο ικέτης μπορούσε να καταφύγει σε ένα βωμό που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών (το κάνει ο Φήμιος χ355) ή στην εστία που υπήρχε στο εσωτερικό (το κάνει ο Οδυσσέας η 153-154)
Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ως πρόσωπο ιερό και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος ως laquoξένοςraquo
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Τύποι ικεσίας η ικεσία πραγματοποιούνταν
μεταξύ ξένων
Οδυσσέας ndash Ναυσικά (ζ)Οδυσσέας ndash Αρήτη (η)Θεοκλύμενος ndash Τηλέμαχος (ο)
μεταξύ γνωστών
Φήμιος ndash Οδυσσέας (χ)Ληώδης ndash Οδυσσέας (χ) Μέδοντας ndash Οδυσσέας (χ)
(μέσω Τηλεμάχου)
Charles Gleyre Odysseus and Nausicaauml Φήμιος
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Μεταξύ ομοίων οντοτήτων
laquoΓονατιστός προσπέφτω δέσποινά μου Είσαι θνητή θεά Δεν ξέρωAν στους θεούς ανήκεις που κατέχουν τον πλατύ ουρανότότε πως μοιάζεις λέω τόσο με την Άρτεμη την κόρη του μεγάλου Δίαστην ομορφιά στο ανάστημα στο ανάριμμαAν πάλι ανήκεις στους θνητούς που κατοικούν τη γη μαςτρισμάκαρες ο κύρης σου κι η σεβαστή σου μάναοι αδελφοί σου τρισμακάριστοιmiddotraquo
Οδυσσέας και Ναυσικά 1630 Μουσείο Ερμιτάζ Πετρούπολη Πίνακας του Ολλανδού ζωγράφου Jan Symonsz Pynas
άνθρωπος προς άνθρωπο
ζ 185-191 η laquoμακρά εισαγωγήraquo της ικεσίας του Οδυσσέα
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτωνάνθρωπος προς φυσικές δυνάμεις
ο Οδυσσέας ζητά τη βοήθεια του ποταμού μετά το ναυάγιο στη χώρα των Φαιάκων
laquoEπάκουσε όποιος κι αν είσαι ποταμέ βασιλικέ μουΠροσπέφτω χίλιες φορές παρακαλώ σε γλίτωσέ μεαπό την απειλή του ποσειδώνιου πελάγουΠρέπει πιστεύω κι οι αθάνατοι θεοί να τον σπλαχνίζονταιόποιον παραδαρμένος τούς ζητά το έλεός τουςΈνας που έπαθε πολλά κι εγώ τώρα στα γόνατά σου πέφτωποταμέ μου ζητώ να μ ελεήσεις βασιλιά μουΙκέτης σου είμαι και το ομολογώraquo
[ε 497-504 ndash μτφρ Μαρωνίτη]
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Μεταξύ ανόμοιων οντοτήτων
μάγισσανύμφη προς άνθρωπο
κι εγώ απ΄ τη μέση σέρνοντας το κοφτερό σπαθί μουστην Κίρκη εχίμιξα σα να ΄θελα να πάρω τη ζωή τηςΚι αυτή ξεφώνισε και τρέχοντας τα γόνατα μου πιάνεικαι λόγια μου ΄λεγε ανεμάρπαστα στα κλάματα της μέσαΠοιος είσαι πούθε Πού η πατρίδα σου και πού οι γονιοί σου εσέναΣαστίζω Βότανα σε πότισα κακά και δε μαγεύτηςΆλλος κανείς κανείς δε γλίτωσε θνητός τα βότανά μουσαν ήπιε τούτα και του πέρασαν της δοντωσιάς το φράχτηmiddotόμως εσύ κρατάς αγήτευτη ψυχή στα στήθια μέσαθα ΄σαι ο Οδυσσέας ο πολυτάξιδος το ξέρω Ο χρυσοράβδηςΑργοφονιάς συχνά μου το ΄λεγε πως απ΄ την Τροία γυρνώνταςσε μελανό γοργό πλεούμενο θα ΄ρθείς εδώ μια μέραΜόν΄ έλα το σπαθί στη θήκη του για ξαναχώσε τώρακι ας ανεβούμε στο κλινάρι μου τον πόθο να χαρούμεο ένας του άλλου για να κερδίσουμε την πάσα εμπιστοσύνη
Η Κίρκη ικετεύει τον Οδυσσέα κ 321-335Jan Styka Ο Οδυσσέας απειλεί την Κίρκη
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Εν κατακλείδι
bullΗ ικεσία ήταν πολύ διαδεδομένη κι ακολουθούσε ένα συγκεκριμένο τυπικό αναγνωρίσιμο και σεβαστό
bull Ο σεβασμός της ικεσίας φαίνεται ότι βασιζόταν στις αρετές της φιλαλληλίας της συμπάθειας προς κάθε αδύναμο άνθρωπο και του οίκτου (του laquoἐλέουraquo) καθώς και στην ευσέβεια προς τους θεούς που τους προστάτευαν
bull Έμοιαζε να αποτελεί μια ηθική υποχρέωση που βέβαια δεν τηρούνταν όλες τις φορές (χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ιλιάδα) όμοια με αυτή της φιλοξενίας ο ι κ έ τ η ς αν γινόταν αποδεκτή η ικεσία του περνούσε στο status του ξ έ ν ο υ κι απολάμβανε τη φιλοξενία
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
Vaspan4ο Γυμνάσιο Αγίων Αναργύρων
