ՀԱՅԿԱԶՈՒՆԻ ԵՐՎԱՆԴԱԿԱՆՆԵՐԻԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ

Պատրաստեց Արտյոմ Ստեփանյանը 6-4 Միջին դպրոց դասարան

• Երվանդունիների թագավորություն ըպետություն էր Հայկական

  . . . 570 -  . . . լեռնաշխարհում մ թ ա մ թ ա201 թվականներին ։

Կառավարել է   Երվանդունիների թագավորական տոհմը՝     Մեծ Հայքի երեք թագավորական

  հարստություններից մեկը։ Տարածքը կազմել է 200 000 . նվազագույնը քառ կմ` Երվանդ

    . . . 220-201, Վերջինի գահակալման տարիներին մ թ ա 400 000 .   առավելագույնը՝ քառ կմ՝ Տիգրան

  ( . . . 560-535) Երվանդյանի օրոք մ թ ա ։Առաջին շրջանում     մայրաքաղաքն էր Վանը՝ Վանի

    . . . 6- թագավորության արքաների նստավայրը։ Մ թ ա րդ    դարում Հայաստանը վերածվում է Աքեմենյան

 պետության մարզի։

• Նրա տարածքում առաջանում են երկու սատրապություններ։ Արևմտյան Հայաստանի

, մայրաքաղաքը շարունակում է մնալ Վանը իսկ Արևելյան Հայաստանի վարչաքաղաքական    ( ) կենտրոնն է դառնում Էրեբունին Երևան ։ Աքեմենյան իշխանությունը տևում է երկու դար

( . . . 522-331)մ թ ա ։   Ալեքսանդր Մակեդոնացու արևելյան

արշավանքից հետո Աքեմենյան կայսրությունը , անկում է ապրում իսկ Հայաստանը

անկախանում է։

  Երվանդ Գ արքան մայրաքաղաքը    ( . . . 331), տեղափոխում է Արմավիր մ թ ա

 իսկ Երվանդ  Վերջինը կառուցում է  Երվանդաշատ ( . . . 220)մայրաքաղաքը մ թ ա ։

Պարույր Սկայորդի

• . . . 7-   Մ թ ա րդ դարի վերջերին խիստ թուլացել    էին Առաջավոր Ասիայի նախկին հզոր

      տերությունները՝ Ասորեստանը և Վանի   թագավորությունը։ Պատճառը Հյուսիսային Կովկասից

ներխուժած կիմմերների և սկյութական ցեղերի ավերիչ ասպատակություններն էին։ Վանի

թագավորության փլատակների վրա ստեղծվեցին մի , շարք իշխանություններ որոնց մեջ սկսեց

  առանձնանալ Պարույր    Սկայորդու թագավորությունը։ Նրա թագավորությունը միավորում էր պատմական Հայաստանի հարավային

և հարավարևելյան շրջանները։

•   . . . 609  Մ թ ա թվականին նա Կիաքսարի զորքերի հետ գրավում է Վանի

թագավորության  , մայրաքաղաք Տուշպան արդյունքում Ուրարտական տիրույթները անցնում

են հայերին ու հայկական պետական, կազմավորումներին որոնցից

 ամենահզորը Երվանդունիներն էին։

Երվանդական թագավորությանհիմնումը

• Պարույր նահապետի թագավորությունը երկար չտևեց։ Մեկ թագավորության

ներքո ամբողջ երկիրը միավորելու գործն իրականացրեց նրա

  ազգականներից Երվանդ Ա  Սակավակյացը։ Ռազմական և

քաղաքական այս հաջողությունների շնորհիվ Երվանդականների

թագավորությունը վերածվում  է Առաջավոր Ասիայի կարևոր պետության։

• Համահայկական թագավորության ստեղծմանը նպաստում էր մի կարևոր դարակազմիկ

.  իրադարձություն Հայկական լեռնաշխարհի հայալեզու ցեղերն ու ցեղային միությունները սկսել

, էին միավորվել ավարտին էր մոտենում հայ ժողովրդի կազմավորումը։ Այն ակտիվացել էր

. . . 2- , մ թ ա րդ հազարամյակի վերջերին բուռն    , ընթացել Վանի թագավորության շրջանում իսկ

Երվանդականների թագավորության օրոք թևակոխեց իր ավարտական փուլը։Երվանդ

Առաջինի մասին ավանդախառն տեղեկություններ     են հաղորդում Մովսես Խորենացին և Քսենոփոնը

• Երվանդն իր արքունիքը շրջապատել է հայ

ավագանու ներկայացուցիչներով՝

« »պատվավոր հայերով ։ Երվանդի օրոք հայկական

թագավորության մայրաքաղաքը եղել է

-Տուշպա Վանը։

• Երվանդ Սակավակյացից հետո գահ է բարձրանում իր որդիներից

 ( . . . 560-535) Տիգրանը մ թ ա ։ Հայոց թագավորության

- սահմանները հարավ արևելքում   , հասնում էին մինչև Մարաստան

- իսկ հյուսիս արևմուտքում՝   մինչև Սև ծովի ափերը։

•   Տիգրան Երվանդյանը պարսից զորավար   . . . 550  Կյուրոսի հետ մ թ ա թվականին

  ,   . . . 538մասնակցել է Մարաստանի իսկ մ թ ա  537    կամ թվականին Բաբելոնի թագավորու

թյունների կործանմանը։ Զորավարը հիմնադրում է նախադեպը չունեցող

, աշխարհակալ մի կայսրություն որն իր    սերունդների՝ Աքեմենյանների անունով

  կոչվում է Աքեմենյան Իրան՝ արիացիների պետություն։

• Աքեմենյան կայսրությունում քաղաքական վիճակն արմատապես

, փոխվեց երբ իշխանության գլուխ  եկավ Դարեհ Ա Վշտասպ թագավորը

( . . . 522- . . . 486)մ թ ա մ թ ա ։• Հայկազյան Երվանդունիները

Հայկական լեռնաշխարհում շարունակաբար գահակալել են

  . . . 3-  մինչև մ թ ա րդ դարի վերջը։

Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքները և

Հայաստանը Աքեմենյան տերության ներսում գնալով

ուժեղանում էին կենտրոնախույս ձգտումները։Իրեն բավարար չափով ուժեղ

 զգալով՝ Մակեդոնիայի թագավոր   . . . Ալեքսանդր Մակեդոնացին մ թ ա

334  թվականին իր բանակով անցավ      Բոսֆորի ուԴարդանել նեղուցները և մեկ

տարվա համառ կռիվներից հետո գրավեց Աքեմենյան տերության արևմտյան

սատրապությունները:

Աքեմենյան բանակներն առաջին լուրջ   . . . 333 պարտությունը կրեցին մ թ ա թվականին՝

Իսոսի ճակատամարտում։ Դրանով Ալեքսանդրի առաջ բացվե ց  Սիրիա և

 Եգիպտոս տանող ճանապարհը։ . . . 331 Մ թ ա թվականին նախկին Ասորեստանի

 տարածքում տեղի ունեցած Գավգամելայի   ճակատամարտում Աքեմենյան վերջին

  արքա Դարեհ III   Կոդոմանի զորքերը պարտություն կրեցին:

• Արշավանքն ստիպված եղան դադարեցնել։ Սակայն դրա արդյունքում նվաճվեց Աքեմենյան

, տերությունը և ստեղծվեց մի նոր ու տարածքով , նրան չզիջող պետություն որն ընդունված է

կոչել Ալեքսանդր Մակեդոնացու տերություն։ Վերջինս իր պետության մայրաքաղաք դարձրեց

      վաճառաշահ Բաբելոն քաղաքը։ Մերձավոր Արևելքում սկսվեց հելլենիզմի կամ

, 6-7 հունականության դարաշրջանը որը տևեցդար:

Հայաստանը և Սելևկյանթագավորությունը

Ծնունդ առնելով հայկական նորանկախ թագավորության հարևանությամբ՝ Սելևկյան

պետությունը մեծ վտանգ էր ներկայացնում հայկական թագավորությունների համար՝ անընդհատփորձելով տիրանալ Հայկական

լեռնաշխարհին։   Արգիշտիխինիլի քաղաքիհատակագիծ:   , Մեծ Հայքի Երվանդականները

, , ինչպես նախկինում այնպես էլ այժմ իրենց պետության կենտրոնը դարձրինԱյրարատյան

դաշտը։

• Նրանք իրենց աթոռանիստը   հաստատեցին Արմավիր քաղաքում

,   որը Վանի թագավորության շրջանում ստացել

    էր Արգիշտիխինիլի անունը։ Մեծ զարգացում է ապրում

  . . . 3- քաղաքաշինությունը։ Մ թ ա րդդարի վերջին քսանամյակին Մեծ

  Հայքում գահակալել է Երվանդ Դ ( . . . 220-201)Վերջինը մ թ ա ։

-         Երվանդ Դ ն Արաքս և Ախուրյան գետերի խառնարանի մոտ իր անունով կառուցում է մի

  , նոր քաղաք՝ Երվանդաշատը    և Արմավիրից այնտեղ է տեղափոխում

արքունիքը։ Նոր մայրաքաղաքի կառուցման    , պատճառը Երասխի հունի փոխվելն էր որի

պատճառով Արմավիրը զրկվել էր բավարար ջրից։ Երվանդաշատի միջնաբերդն ամրացնում

, է բարձր պարիսպներով պարիսպների մեջ դնում պղնձե դռներ և ներքևից մինչև վեր

բարձրացող երկաթե սանդուղքներ։

• , Բացի այդ հայոց թագավորը Ախուրյան գետի ձախ ափին կառուցում է Երվանդակերտ

դաստակերտն ու Բագարան փոքր քաղաքը։ Արմավիրից նա Բագարան է փոխադրում

հեթանոս աստվածների արձանները և իր ,     . . . եղբորը՝ Երվազին նշանակում քրմապետ ։ Մ թ ա

3- րդ դարում  են առաջանում նաև ,  , Երվանդավան Նախճավան Վարդգեսավան

( ),    հետագայում Վաղարշապատ Երազգավորս և այլ քաղաքատիպ բնակավայրեր