ΑΥΤΟΚΡΑΤΕΙΡΑ ΘΕΟΔΩΡΑ Θεοδώρα Καραμπότσου

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017 ΙΛΙΟΝ

Αυτοκράτειρα Θεοδώρα

ύζυγος του αυτοκράτορα του

Βυζαντίου Ιουστινιανού.

Γεννήθηκε περίπου το 500 μ.Χ.

από ταπεινή οικογένεια. Ο πατέρας της,

Ακάκιος, με καταγωγή από την Κύπρο,

ήταν αρκουδιάρης σε τσίρκο και η μητέρα

της πιθανότατα ηθοποιός.

Η Θεοδώρα ξεκίνησε ως κωμική ηθοποιός

διασκεδάζοντας τα πλήθη στον

Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης και

συνέχισε ως πόρνη πολυτελείας,

εκμεταλλευόμενη την ομορφιά της.

Σ

Ανέβηκε στα υψηλά στρώματα της

βυζαντινής κοινωνίας, όταν έγινε

ερωμένη του αξιωματούχου Εκηβόλου,

κυβερνήτη της Πενταπόλεως στην

Αφρική. Μαζί του έκανε το μοναδικό της

παιδί, προτού χωρίσουν και η Θεοδώρα

επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη.

ώντας μία μάλλον φτωχική ζωή, θα γνωρίσει τον κατά δεκαπέντε χρόνια

μεγαλύτερό της Ιουστινιανό, συγκλητικό και ανιψιό του αυτοκράτορα Ιουστίνου, ο οποίος θαμπωμένος από την

ομορφιά της θα την παντρευτεί το 523, παρά τις αντιδράσεις της κοινωνικής του τάξης και της θείας του αυτοκράτειρας

Ευφημίας.

Ζ

Τέσσερα χρόνια αργότερα συναντάμε τον Ιουστινιανό στο ύπατο αξίωμα της

Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από την πρώτη στιγμή, η νεαρή αυτοκράτειρα

Θεοδώρα δεν συμβιβάζεται με τα συζυγικά της καθήκοντα, αλλά διεκδικεί

μερίδιο στην άσκηση της εξουσίας.Γυναίκα με ισχυρή θέληση και

ηγετικές ικανότητες, «υπερίσχυε σε ευφυΐα από οποιονδήποτε άνδρα στην Αυλή», σύμφωνα με τον αυλικό Ιωάννη

Λυδό. Θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στη Στάση του Νίκα, όταν θα πείσει τον

άβουλο Ιουστινιανό να χρησιμοποιήσει τον στρατό για την καταστολή της λαϊκής

εξέγερσης.

Από πολλούς μελετητές η Θεοδώρα θεωρείται μια πρώιμη φεμινίστρια, καθώς με σειρά μέτρων προσπάθησε να αναβαθμίσει τη θέση της γυναίκας στην αυτοκρατορία.

Άλλαξε τον νόμο που απαγόρευε τον γάμο ευγενών με γυναίκες κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, όπως η ίδια, υπήρξε υπέρμαχος των αμβλώσεων, φρόντισε να μην τιμωρούνται όσες

διέπρατταν μοιχεία, απαγόρευσε την αναγκαστική πορνεία, έδωσε στις

γυναίκες περισσότερα δικαιώματα στην περίπτωση διαζυγίου, τους επέτρεψε να

έχουν περιουσιακά δικαιώματα, ενώ ενεργοποίησε τη θανατική ποινή για τους

βιαστές.

Η Θεοδώρα, κατά την παραμονή της στην Αφρική, όταν συζούσε με τον Εκήβολο, μυήθηκε στον Μονοφυσιτισμό (αίρεση χριστιανική, που αναγνωρίζει μόνο τη

θεία φύση του Χριστού),

στον οποίο παρέμεινε πιστή καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της και προστάτευσε

πολλούς λειτουργούς του από διωγμούς.

ΘΕΟΔΩΡΑ Η ΗΘΟΠΟΙΟΣ

Θεοδώρα αναγκάστηκε από πολύ μικρή να εμφανιστεί στη σκηνή του θεάτρου ως ηθοποιός,

γεγονός που καταδίκαζαν η Εκκλησία και η κοινωνία, αφού στο Βυζάντιο οι γυναίκες του θεάτρου έφεραν το στίγμα του εξευτελισμού και της ανηθικότητας. Μετά από πολλές περιπέτειες και ταξίδια σε διάφορες περιοχές του ρωμαϊκού κράτους, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου γνώρισε τον Ιουστινιανό, ο οποίος την ερωτεύτηκε. Από εκεί και πέρα ήταν θέμα χρόνου πλέον για τη Θεοδώρα να γίνει σύζυγός του και Αυγούστα, μετά τη στέψη του Ιουστινιανού ως αυτοκράτορα...

Η

Η κόρη του αρκουδιάρη ...

παρουσίαση αρχίζει από τη γέννησή της. Κατά τον

συγγραφέα, ήταν κόρη κάποιου «αρκουδιάρη», που τον έλεγαν Ακάκιο.

Η

Γεννημένη στο περιβάλλον ενός τσίρκου, η Θεοδώρα δεν μπορούσε παρά να

ακολουθήσει μια προδιαγεγραμμένη πορεία. Πριν ακόμη ωριμάσει,

εμφανίστηκε στη σκηνή ενός τσίρκου, γεγονός καταδικαστέο από την ηθική του

Βυζαντίου, εφόσον οι «γυναίκες της σκηνής» ήταν πασίγνωστες για την

ανηθικότητά τους. Εκτός από τις χυδαίες παραστάσεις τους, προσέφεραν στους

άνδρες και «άλλου είδους» υπηρεσίες. Ο Προκόπιος περιγράφει με πολύ άσχημο τρόπο ότι εφόσον η Θεοδώρα δεν είχε

ακόμη ωριμάσει, επιδιδόταν σε ασέλγεια παρά φύσιν. Ωριμάζοντας, έγινε μια

τυπική «παρακατιανή», κατά τον συγγραφέα, δηλαδή μια πόρνη,

που προσέφερε τις υπηρεσίες της σε πεζούς στρατιώτες,

ακόμη και σε δούλους. Αδίστακτη

και «ξετσίπωτη», συνήθιζε να

αλλάζει συχνά εραστές, με κόλπα του κρεβατιού όλο

και πιο ασυνήθιστα:

«Πουθενά στον κόσμο δεν γεννήθηκε κανείς

παραδομένος σε κάθε είδους ηδονή, όσο αυτή».

Αργότερα, η Θεοδώρα έφυγε μαζί με κάποιον Εκηβόλο, που είχε αναλάβει τη διοίκηση της Πενταπόλεως (περιοχή με

πέντε πόλεις στη Λιβύη),

ο οποίος όμως την έδιωξε. Έτσι, η Θεοδώρα βρέθηκε να ασκεί ξανά το

συνηθισμένο της επάγγελμα, πουλώντας άνομα το κορμί της. Αρχικά, πήγε στην

Αλεξάνδρεια, έπειτα αφού περιπλανήθηκε σε όλη την Ανατολή επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη,

ασκώντας σε κάθε πόλη το επάγγελμά της. Μόλις όμως έφθασε εκεί, την

ερωτεύτηκε ο Ιουστινιανός παράφορα, αιχμάλωτος ίσως από τα κόλπα της στο

κρεβάτι. Στην αρχή την συναναστρεφόταν ως ερωμένη, μολονότι την είχε ανυψώσει

στο αξίωμα της πατρικίας. Η Θεοδώρα λοιπόν, κατάφερε αμέσως να αποκτήσει υπέρμετρη δύναμη και τεράστια πλούτη,

«γιατί για τον άνθρωπο αυτόν -όπως συνήθως συμβαίνει με τους τρελά

ερωτευμένους- το πιο γλυκό πράγμα στον κόσμο ήταν να κάνει όλα τα χατίρια της αγαπημένης του και να της προσφέρει όλα τα πλούτη του κόσμου. Όσο για το κράτος, καιγόταν σαν προσάναμμα για

χάρη αυτού του έρωτα»....

Τρία περιστατικά από τη ζωή της αυτοκράτειρας Θεοδώρας,

συζύγου του Θεόφιλου (829-842)

Τα γαμήλια «καλλιστεία»

πό τη στιγμή που η Θεοδώρα και η οικογένεια της από την

Παφλαγονία φτάνουν στην πρωτεύουσα μαζί με τις άλλες νεαρές

καλλονές, η αυτοκράτειρα Ευφροσύνη τις παρουσιάζει στον θετό της γιο Θεόφιλο και τον καλεί να επιλέξει τη μελλοντική

Α

Η άλλη Θεοδώρα

του σύζυγο.

Ο Θεόφιλος καλείται να παίξει τον ρόλο του Πάρι. Σώζονται δύο διαφορετικές

παραλλαγές του γεγονότος. Στον Βίο της Θεοδώρας ο Θεόφιλος επιθεωρεί όλες τις

υποψήφιες και τους μοιράζει από ένα μήλο. Την άλλη μέρα τους ζητάει να του

επιστρέψουν τα μήλα και ενώ όλες οι κοπέλες σαστίζουν, η Θεοδώρα είναι η

μονή που δεν έχει φάει το δικό της. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην επίσκεψή της στον Ησαΐα, έναν άγιο άνθρωπο που ζούσε τη ζωή του στυλίτη στην κορυφή ενός πύργου κοντά στη Νικομήδεια. Η Θεοδώρα λέει στον Θεόφιλο πως και

εκείνος της είχε προσφέρει ένα μήλο και είχε προφητεύσει την επιτυχία της. Έτσι

παρουσιάζει δύο μήλα στον

αυτοκράτορα, που (όπως λέει) αντιπροσωπεύουν την παρθενία της και τη γονιμότητά της (την υπόσχεση πως θα

του γεννήσει έναν γιο), δύο βασικές προϋποθέσεις για μια αυτοκρατορική

νύφη.

Η ΑΓΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ Η ΑΥΓΟΥΣΤΑ

Η Θεοδώρα και το εμπόριο

Μα η κυριότερή της προσπάθεια στράφηκε στην καλή οικονομική

διακυβέρνηση της μοναρχίας. Είχε, όπως λένε, κάποια ειδικότητα στα χρηματικά

ζητήματα, και ο θρύλος αναφέρει σχετικά ένα αρκετά νόστιμο ανέκδοτο: Κάποια

ημέρα, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, έστεκε σ' ένα παράθυρο του παλατιού, όταν είδε

να μπαίνει στο λιμάνι του Κεράτιου Κόλπου, ένα μεγάλο και επιβλητικό

εμπορικό καράβι. Ρώτησε να μάθει τίνος ήταν αυτό το όμορφο καράβι, και έμαθε πως ανήκε στην αυτοκράτειρα. Ύστερα απ' αυτή την απόκριση ο αυτοκράτορας

δεν είπε λέξη·

μα την άλλη ημέρα, πηγαίνοντας στις Βλαχέρνες, κατέβηκε ως το λιμάνι, και

πρόσταξε να ξεφορτώσουν το καράβι και να βάλουν φωτιά σε όλα τα

εμπορεύματα. Ύστερα στράφηκε στους ανθρώπους του και τους είπε: «Δε θα το

ξέρετε βέβαια πως η γυναίκα μου η

αυτοκράτειρα με είχε κάνει έμπορο! Ποτέ ως

τα σήμερα δεν είχε ξαναειδεί ο κόσμος

έναν Ρωμαίο αυτοκράτορα να κάνει

τον πραματευτή!

Η Θεοδώρα και οι εικόνες

Θεοδώρα φρόντιζε να κρύβει προσεκτικά κάτω απ' τα

φορέματά της τις άγιες εικόνες που κρατούσε επίμονα πάντα επάνω της, φρόντιζε να παίρνει χίλιες προφυλάξεις

για να κρύβει απ' τα αδιάκριτα μάτια, μέσα στα σεντούκια των δωματίων της,

τα προγραμμένα εικονίσματα και αρκετές φορές με αληθινό κίνδυνο, και με

απίστευτη σύνεση και μυστικότητα, είχε εκπληρώσει τα θρησκευτικά της

καθήκοντα. Κάποια ημέρα ο γελωτοποιός του αυτοκράτορα, ένας νάνος που

διασκέδαζε όλο το παλάτι με τα πονηρά του πειράγματα, την πρόλαβε έξαφνα σε

μια τέτοια στιγμή προσευχής.

Η

Εκπαίδευση – ανατροφή Όλα όσα γνωρίζουμε για την παιδεία και την ανατροφή της Θεοδώρας αφορούν

πρωτίστως τις εικονολατρικές

πεποιθήσεις της, τις οποίες διατήρησε

και μετά το γάμο της με τον αυτοκράτορα

Θεόφιλο. Άλλα στοιχεία δεν έχουν

διασωθεί.

Δράση στα χρόνια του Θεόφιλου

όλις ο αυτοκράτορας Θεόφιλος ανέβηκε στο θρόνο, στις 2

Οκτωβρίου του 829, η Θεοδώρα εστάλη στην

Κωνσταντινούπολη για να λάβει μέρος στη διαδικασία εκλογής της

αυτοκρατορικής νύφης. Χάρις στην ομορφιά της, αλλά και στην εξυπνάδα

της, η Θεοδώρα επιλέχθηκε ανάμεσα στις άλλες κοπέλες για σύζυγος του

αυτοκράτορα με κοινή απόφαση του Θεόφιλου και της μητριάς του

Ευφροσύνης, δεύτερης συζύγου του Μιχαήλ Β΄ Τραυλού.

Μ

Το αυτοκρατορικό ζεύγος παντρεύτηκε στις 30 Ιουνίου του 830,2 και ύστερα από

σύντομο χρονικό διάστημα η αυτοκράτειρα Ευφροσύνη εκδιώχθηκε

από το παλάτι, αφήνοντας έτσι στη νεαρή Θεοδώρα τη θέση της πρώτη αυγούστας.

Εξωτερική πολιτική

ατά τη διάρκεια της αντιβασιλείας της, η Θεοδώρα είχε να

αντιμετωπίσει το βουλγαρικό κίνδυνο. Σύμφωνα με τον Συνεχιστή του

Θεοφάνη, τον Γενέσιο και τον Συμεών Mάγιστρο, η Θεοδώρα, μετά την άνοδό

της στο θρόνο, δέχθηκε στην Kωνσταντινούπολη τους απεσταλμένους του Bούλγαρου ηγεμόνα Bογόριδος (852-889), οι οποίοι της επέδωσαν το μήνυμα ότι ο Bόγορις σκόπευε να καταλύσει τις συνθήκες που είχαν συναφθεί ανάμεσα στους Bυζαντινούς και τους Bουλγάρους και να διεξαγάγει εκστρατεία εναντίον

των Bυζαντινών.

K

H ανυποχώρητη στάση της Θεοδώρας έκανε τελικά τον Bόγορι να

ματαιώσει το σχέδιο επίθεσης εναντίον της αυτοκρατορίας

και να ανανεώσει τη συνθήκη ειρήνης με τους Bυζαντινούς.

Πτώση

διακυβέρνηση της Θεοδώρας και του λογοθέτη Θεόκτιστου

προκάλεσε την αντιπαλότητα των αδελφών της, πρωτίστως του Βάρδα, ο

οποίος αισθανόταν ότι είχε παραγκωνισθεί και έβλεπε με μεγάλη

δυσαρέσκεια την προτίμηση της αδελφής του στον Θεόκτιστο.

Ο Βάρδας κατόρθωσε να ασκήσει επιρροή επί του ανήλικου αλλά όχι πλέον

τόσο νεαρού αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄. Στις 20 Νοεμβρίου του 855, ύστερα από

συνεννόηση, δολοφόνησαν τον λογοθέτη Θεόκτιστο, ο οποίος ανακηρύχθηκε

μάρτυρας και άγιος της εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως.

Η

Σύντομα μετά από αυτό, στις 15 Μαρτίου του 856, η Θεοδώρα

απομακρύνθηκε από το θρόνο. Έτσι έληξε η εποχή της συμβασιλείας της Θεοδώρας

και του Μιχαήλ Γ΄, ενώ την εξουσία ανέλαβε ο Βάρδας, στον οποίο ο Μιχαήλ

Γ΄ απένειμε τον τίτλο του καίσαρα.

Θεοδώρα Καραμπότσου

Β΄1.

Καθηγήτρια: Ηλιάνα Κουβάτσου