VOLKANLAR

Bu sununun hazırlanmasında Prof.Dr. Kadir DİRİK’in sunularından ve ders notlarından yararlanılmıştır

JEOLOJİK OLAYLAR SONUCU OLUŞAN

DOĞAL AFETLER

METEOROLOJİK OLAYLAR SONUCU OLUŞAN

DOĞAL AFETLER

DEPREMLER VOLKANLAR HEYELANLAR (KÜTLE HAREKETLERİ)

SEL BASKINLARI KASIRGA VE TAYFUNLAR

Aktif volkanizma,

günümüzde diri olan

kırık yada yarıklardan

yerin içindeki

magmanın yüzeye

doğru yükselerek

çıkması sonucu

meydana gelmektedir

Fujiyama

Mayon

•Tabla Şeklinde Volkanlar:

Fazla akıcı bazaltik lavların yer kabuğunun yarık ve

çatlaklarından çıkarak geniş alanlara yayılmalari ile meydana gelen volkan şekilleridir. Bunların kalınlıkları binlerce metre olabilir.

Çok geniş yayılımlı lav platolarını oluşturular

Meke tuzlası, karapınar-Konya

boşaltılmıştır

Güney Afrika’da elmas madenciliği nedeniyle

tamamen boşaltılmış bir Kimberlit bacası

Kuzey Amerika’da (Wyoming) Kimberlit

bacasında Elmas madenciliği

VOLKANİK ÜRÜNLER :

LAV AKINTILARI

KÜLLER

GAZLAR

VOLKAN BOMBALARI

OLMAK ÜZERE DÖRT GRUPTA TOPLANABİLİR

AYRICA VOLKANİZMA SIRASINDA

VEYA SONRASINDA LAHAR ADI

VERİLEN BÜYÜK ÇAMUR

AKINTILARI DA GELİŞEBİLİR

•LAV: Püskürme sırasında yüzeye çıkan magma Lav adını alır. Yanardağın yamaçlarından bir nehir gibi akan lav akıntısının zamanla soğuyup katılaşmasıyla volkanik kayalar

oluşur. Bir yanardağı püskürmesi sırasında sıkışmış gazların patlama biçiminde

kurtulması sonucu havaya fırlayan lav kütlelerine piroklastlar denir. En iri piroklastlar bomba ve bloklardır.

•SÖNMÜŞ VOLKANLAR:

Son 10.000 yıl içinde hiçbir etkinlik göstermemiş yanardağlar sönmüş olarak

tanımlanır. Bunların yeniden etkin duruma gelme olasılığı yok gibidir. Ancak çok ender

de olsa sönmüş yanardağın püskürdüğü olur. Sönmüş olduğuna inanıan Meksika’da

ki El Chichon yanardağı 1982 yılında beklenmedik biçimde tekrar püskürmüştü.

AĞRI DAĞI

SÖNMÜŞ

BİR

VOLKANDIR

•UYUYAN VOLKANLAR:

Herhangi bir etkinlik belirtisi göstermemesine karşılık ,günün birinde

yeniden püskürme olasılığı olan yanardağlar için bu terim kullanılr.

Bunun yanı sıra günümüzde püskürmeyen ve güncelleştirilmiş

etkinlik sınıfına giren yanardağlar da aynı biçimde tanımlanır. Bazı uyuyan

yanardağlar kükürt ve karbondioksit gibi volkanik gazlar çıkarır.

PÜSKÜRME TÜRLERİ

HAWAİİ TİPİ PÜSKÜRME

STROMBOLİ TİPİ PÜSKÜRMELER

VULCANO TİPİ PÜSKÜRMELER

PİLİNİUS TİPİ PÜSKÜRMELER

HAWAİİ TİPİ PÜSKÜRME

STROMBOLİ TİPİ PÜSKÜRMELER

VULCANO

TİPİ

PÜSKÜRME

PİLİNİUS TİPİ

PÜSKÜRME

Lavın çok yoğun olduğu

durumlarda görülür.

Sıkışmış gazlar ,çok büyük

patlamalarla kurtulur.

Yanardağın püskürmeleri

sırasında büyük miktarda

volkanik kül gökyüzüne

fırlatılır.

ÇEVRESEL ETKİLER

• Birincil etkiler

• Lavlar, yaklaşık 1200°C’lik bir sıcaklığa sahip olup, güzergahları üzerindeki tüm canlı yaşamı yok etmektedir.

• Piroklastik gereçler ve ortaya çıkan volkanik bombalar en ölümcül felaketleri yaratmaktadırlar. Hiçbir yapı yada canlı volkanik bombaların çarpmasına dayanamaz.

• Yanardağların çıkardığı lavlar ve piroklastik gereçler yerleşim birimlerini, can ve mal kaybına yol açarlar

• Gazlar su buharı, CO2 ve SO2 başta olmak üzere H2S, H2, CO, HCl, HF, ve He ortaya çıkmaktadır. Bu gazlar da hava kirliliğini yaratmakta ve tüm ekosistemi tehdit etmektedirler.

• İkincil etkiler

• Lavlar ve piroklastik gereçler daha sonra yüzey yada yeraltı sularıyla karıştığında çamur akıntıları oluşabilir ve çeşitli heyelanların gelişmesini tetikleyebilir. Böylece köprü, otoyol ve mesken gibi yapılar da zarar görür.

• Gazların atmosferde uzun süre kalması halinde küresel ısınma oluşabilir.

LAV AKINTILARI

Pahoehoe ve aa tipi lavalar olmak üzere iki grupta

incelenirler

Pahoehoe tipi lavlar daha akıcı

yapıdadırlar

Aa tipi lavlar ise yoğun gaz içerdikleri

için püskürme sırasında oluşan gaz

kaybı nedeniyle daha viskoz

yapıdadırlar

“pahoehoe” TİPİ

LAVLAR DAHA AKICI

YAPIDADIRLAR

“aa” TİPİ LAVLAR İSE DAHA

VİSKOZ YAPIDADIRLAR

VOLKANİK PATLAMALAR DA YÜZEY

KIRIKLARINA VE KABUK HAREKETLERİNE

NEDEN OLUR

LAV AKINTILARI EKONOMİK

KAYIPLARA YOL AÇARLAR

Victims of pyroclastic flow during Mount Merapi eruption of 2010

AYRICA, VOLKANİK

FAALİYETLERİN NEDEN

OLDUĞU İKİNCİL BİR AFET DE;

LAHAR

ADI VERİLEN ÇAMUR

AKINTILAR VE SELLERDEN

KAYNAKLANIR

LAHAR

St. Helen Volkanı

VOLKANİK ALANLAR HİDROTERMAL AKTİVİTENİN

DE YOĞUN OLARAK GÖZLENDİĞİ BÖLGELERDİR

VOLKANİK FAALİYETLERİ

ÖNCEDEN KESTİRME ÇALIŞMALARI

• Volkanik etkinliklerden korunmak için volkanik püskürmelerin kökenleri, tipleri,

oluşum mekanizmaları ve periyotları hakkında bilgiye gereksinim vardır.

• Bu bilgi de potansiyel püskürmeleri kaydeden sistemlerin alt yapısını geliştirmekle

ve planlı, sağlıklı, bilimsel bir eşgüdümle sağlanabilir.

• Püskürme öncesinde atmosferde fumarol gazları (özellikle HCI ve SO2)

oranlarındaki değişim, sıcak kaynaklarda su sıcaklığının artması, yeni sıcak

kaynakların ortaya çıkması, kablo yada radyo dalgalarında iletişimin hızlanması,

yerel mıknatıs gücünde düşme, sıvı magma sıcaklığı nedeniyle elektrik

değişimlerinin olması, püskürme öncesinde volkanik alanın zemininde yükselme

ve belirli biçim değişimleri olması, uydu görüntülerinde morötesi ışınlardaki

değişim ve volkan yakınındaki arazilerden hayvanların, tıpkı depremlerde olduğu

gibi kaçıştıkları da gözlenmiştir (Foley ve diğerleri, 1993).

TÜRKİYE’NİN ÖNEMLİ BAZI YANARDAĞLARI

• Ülkemizin genç yanardağları, Anadolu bugünkü biçimini aldıktan sonra gelişen yanardağlardır.

• Anadolu, yaklaşık 100 milyon yıl evvel kuzeyde Avrasya, güneyde Gondwanaland kıtalarının bulunduğu okyanusal bir alanı temsil etmekteydi. Bu okyanusal alan, zamanla tüketilmiş ve iki kıtanın çarpması sonucu Alp-Himalaya dağ kuşağı oluşmuştur.

• Alp-Himalaya dağ kuşağının Anadolu’daki kesimi, halen kıtaların çarpışmasına yol açan yaklaşık K-G doğrultulu sıkışmanın güdümündedir.

• Bu sıkışmanın sonucunda diri fayların yanı sıra genç volkanizma da gelişmiştir. Günümüzde aktif olmayan, ancak tarihi devirlere kadar etkinliğini koruyan yanardağlar genç volkanizmanın ürünüdürler.

Türkiye’nin genç volkanitleri ve önemli diri fayları

• Batı Anadolu Volkanitleri (BAV)

• Kula volkanizması, Uşak yöresinde yaklaşık 1 milyon yıl önce başlamış ve son lav püskürmesi yaklaşık 10 000 yıl önce gerçekleşmiştir. Olasılıkla atalarımızın da tanık olduğu bir volkanizmadır.

• İç Anadolu Volkanitleri (İAV)

• Hasan dağı 14 milyon yıl önce oluşmaya başlamış ve son olarak 8800 yıl önce püskürmüştür. Erciyes dağı ise yaklaşık bir milyon yıl önce oluşmaya başlamış ve günümüzde herhangi bir volkanik etkinlik gözlenmese de yerbilimciler onu sönmüş bir yanardağ olarak kabul etmiyor.

• Doğu Anadolu Volkanitleri (DAV)

• Bölgenin en önemli yanardağları Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut yanardağlarıdır. Bazılarında halen gaz ve buhar çıkışı gözlemleniyor. Helyum izotop analizleriyle manto kökenli oldukları saptanan gaz çıkışları bu yanardağların halen “canlı” olduklarını ancak “uyku” dönemini geçirdiklerini göstermektedir.

• Güneydoğu Anadolu Volkanitleri (GAV)

• Güneydoğu Anadolu’da geniş bir yayılım sunan Karacadağ bazaltları magmanın yaklaşık K-G doğrultulu bir açılma kırığından çıkması sonucu oluşmuştur. Tabla biçiminde olan yanardağ, 120 km çapında dairesel bir yapı sunmaktadır. Diyarbakır surları, bu bazaltlardan yapılmıştır.

VOLKANİZMA

KONUMUZ

BİTTİ.