Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΠΟΥ ΟΛΟΙ ΑΓΑΠΗΣΑΜΕ

Κολάζ με τον Καραγκιόζη

Κολάζ με τον Καραγκιόζη

Το θέατρο σκιών είναι μια τέχνη προφορική

• Τα έργα του Καραγκιόζη δεν γράφονται, αλλά μεταδίδονται από καραγκιοζοπαίχτη σε καραγκιοζοπαίχτη, από στόμα σε στόμα. Ο καραγκιοζοπαίχτης Σωτήρης Σπαθάρης έλεγε πως κανένας καραγκιοζοπαίχτης δε διάβαζε τα έργα, αλλά τα μάθαινε απ έξω, όπως ο παραδοσιακός αφηγητής τις ιστορίες του. Η παράσταση όμως δεν παραμένει ποτέ μια ξερή αναμετάδοση ενός έργου από έναν άλλο, αλλά γεννιέται μέσα από τη δημιουργική σχέση του καθενός με το κοινό του. Ο δημιουργός και το κοινό του συμμετέχουν στην ίδια κοινωνική πραγματικότητα και αντιδρούν ως μέλη της ίδιας ομάδας, με κοινή γλώσσα, κοινές γλώσσες και κώδικες κοινωνικής συμπεριφοράς και σχέσεων.

Από ποιες χώρες κατάγεται το θέατρο σκιών;

• Το θέατρο κατάγεται από την Ασία, την Ινδία, την Ιάβα ή την Κίνα, τα οποία με τη σειρά τους σχετίζονται με τα θέματα των έργων του Θεάτρου Σκιών της Κεϋλάνης, της Καμπότζης και της Ταϊλάνδης. Στο Ιράν, τα έργα Σκιών είναι γνωστά μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.

• Απ` όλες τις Αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, μόνο η Αίγυπτος μας παρέχει τα πρώτα τεκμήρια για Θέατρο Σκιών, παρ` όλο που κάπου κάπου τ` αχνάρια του παρουσιάζονται στα μεγάλα Αραβικά αστικά κέντρα όπως η Βαγδάτη και η Δαμασκός.

• Μα και στην Αλγερία, από διάφορες πηγές μαθαίνουμε, ότι το Θέατρο σκιών, ήταν ή αγαπημένη διασκέδαση των κατοίκων, όπου κάποιος ΚΑΡΑΓΚΟΥΣ παρουσιαζόταν σαν ένας φοβερός πατριώτης και εθνεγέρτης, που χτυπούσε με προσβλητικό τρόπο τους Γάλλους τότε αποικιοκράτες.

• Εκτός της Αλγερίας, η Τυνησία και το Μαρόκο, έχουν να επιδείξουν ένα δικό τους Θέατρο Σκιών.

Η γέννηση του Καραγκιόζη στην Κίνα (1)

Στην Κίνα, εμφανίζεται γύρω στα 200 μ.Χ. από ένα μάγο, που για να παρηγορήσει τον Βασιλιά Βού - Τί, που έχασε τη γυναίκα του, αναπαριστάνει τη σκιά της, πίσω από μια οθόνη. Το Κινέζικο Θέατρο Σκιών, φτάνει σε θαυμαστό βαθμό τελειότητας, και απαράμιλλη αισθητική ποιότητα, γιατί ενσωματώνει διαφορετικές Τέχνες, όπως: Η ζωγραφική, η Χαραχτική, η Μουσική, η μιμητική, δίνοντάς ‘τες, σε μια καινούργια έκφραση.

Καμιάς άλλης χώρας οι φιγούρες, δεν συγκρίνονται σε φινέτσα και λεπτοδουλειά μ’ αυτές της Κίνας. Δουλεμένες με κοφτερά μαχαίρια, πάνω σε δέρμα γαϊδάρου συνδυάζουν μαστοριά και φαντασία. Λεπτοκομμένες και χαραγμένες φιγούρες, έχουν ύψος γύρω στους 33 πόντους και είναι καμωμένες από 11 κομμάτια: Το κεφάλι, το πάνω και κάτω μέρος του σώματος, δύο μπράτσα, δύο βραχίονες, δύο παλάμες και δύο πόδια.

Η γέννηση του Καραγκιόζη στην Κίνα (2)

• Η οθόνη είναι καμωμένη από χαρτί βατόμουρου ή καθαρή άσπρη γάζα, τεζαρισμένη πάνω σε σκελετό μπαμπού, μήκους 8 μέτρων. Βρίσκεται ενάμισι μέτρο πάνω από το έδαφος, διακοσμημένη με μεταξωτά, που κρέμονται και από τις δύο πλευρές.Στην παράσταση παίρνουν μέρος: Ο παρουσιαστής, ο βοηθός, και τρεις μουσικοί, που χρησιμοποιούν διάφορα όργανα. Οι παλαιότερες φιγούρες, προβάλλονταν απάνω στο πανί ακίνητες. Είχαν νύχια και ράμφος, όπως οι ψυχές των νεκρών που συμβόλιζαν.

• Είχε Θρησκευτικό χαραχτήρα. Οι παίκτες ήταν παπάδες, οι ΝΤΑΛΑΓΚ, όπως τους ονόμαζαν. Τα έργα και οι φιγούρες, παρμένες από τη θρησκευτική λατρεία τους ήταν θεότητες, ή Δράκοι.

Φιγούρες του καραγκιόζη απ΄ όλο τον κόσμο

Πότε και πώς έφτασε στον ελληνικό χώρο; Το θέμα πολλών συζητήσεων και διαφωνιών ανάμεσα στους

ερευνητές της τέχνης του θεάτρου σκιών είναι ο τρόπος με τον οποίο ταξιδεύει δυτικά φθάνει στη μεσόγειο και καταλήγει στην Τουρκία και στην Ελλάδα. Το οποίο πιο πιθανό είναι να ταξιδέψει μαζί με τους τσιγγάνους από την Ινδία.

Στον Ελλαδικό χώρο εμφανίζεται στα 1841 στο ΝΑΥΠΛΙΟ όπου στην εφημερίδα της εποχής, γίνεται λόγος για τον Καραγκιόζη. Ο πρώτος καραγκιοζοπαίκτης στην Ελλάδα, ήταν ο Μπαρμπα-Γιάννης Βράχαλης. Αμέσως ο Καραγκιόζης γίνεται δεκτός και αγαπητός στην ελεύθερη Ελλάδα, και όπου παίζεται παράστασή του γεμίζει από απλό κόσμο.

Η πιο γόνιμη περίοδος που ανθεί το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Σκιών, είναι από το 1915 μέχρι το 1950 όπου στην περίοδο αυτή, δημιουργούνται τα περισσότερα έργα, απ` αυτά που παίζονται και σήμερα, και γεννιούνται οι μεγαλύτεροι καραγκιοζοπαίκτες. Κάθε γειτονιά έχει το δικό της μαντράκι, που γεμίζει κάθε βράδυ από πλήθος κάθε ηλικίας.

Ποιος ήταν ο θεμελιωτής του ελληνικού θεάτρου σκιών

Ο εξελληνισμός  του  Καραγκιόζη  ή το στήσιμο  του θιάσου  Διονυσιακών  χαρτόμουτρων κατά τον  αξέχαστο Γιάννη  Σκαρίμπα,  πραγματοποιήθηκε  στην Πάτρα,  με την  πρωτοβουλία  του  σπουδαίου  ψάλτη και  απόφοιτου του  Σχολαρχείου  Δημητρίου  Σαρντούνη ή  Μίμαρου (1865-1902),  κατά τα τέλη  του 19ου  αιώνα, όπως παραδέχονται  όλοι οι  έγκυροι  ερευνητές. Ο  αναμορφωτής  του  Καραγκιόζη,  ο θρυλικός  Μίμαρος,  ήταν νόθο  παιδί της  Μαρίας  Κρίπα,  αρκετά εγγράμματος  για την  εποχή του,  περίφημος  τραγουδιστής  και ψάλτης,  αξιόλογος  αυτοδίδακτος  ζωγράφος και  ευφάνταστος  σεναριογράφος.  Ήταν ένα  μεγάλο και  σπάνιο  ταλέντο,  ένας σωστός  δέκτης όλων  των τεχνοτροπιών,  ένας  ένθερμος  οπαδός του  διαλόγου,  ένα ανοιχτό  μυαλό.

• Αυτός ο  καινοτόμος  καλλιτέχνης,  την εποχή  της  αφύπνισης  των εθνικών  ονείρων για  την  απελευθέρωση των  υπόδουλων  αδελφών και  χωρών,  έγραψε  σενάρια και  δημιούργησε  παραστάσεις  ηρωικού περιεχομένου  με τον  Καπετάν  Γκρη, τον  Κατσαντώνη,  τον  Χριστιανομάχο,  τους  Αρματωλούς  των βουνών και, ιδίως,  τον  Μεγαλέξανδρο.

Ποιες ήταν οι σημαντικότερες αλλαγές που επέφερε στον καραγκιόζη;

• Πρώτος ο  Μίμαρος  απάλλαξε  τον  Καραγκιόζη  από τις  βωμολοχίες  και τις  ανηθικότητες  του  Τουρκικού Θεάτρου  Σκιών και  εισήγαγε  στο  ρεπερτόριό  του νέα  θεματολογία,  που  αντικατόπτριζε  τις  αναζητήσεις  των πολιτών  της  προβιομηχανικής  εποχής, οι  οποίοι  αντιπροσωπεύτηκαν  και στον  μπερντέ.  Παράλληλα,  επέφερε  σκηνικές αλλαγές,  καινοτομίες  στην  κατασκευή  των  φιγούρων  και μια  σπάνια  μουσική  διάλεκτο  που  χρησίμευε  ως  δημιουργική γέφυρα  επαφής με  όλα τα  κοινωνικά  στρώματα.

• Σαρωτικός  στο πέρασμά  του, ο  Μίμαρος,  κατάφερε, με  μία μόνο  κίνησή του,  να  απεικονίσει  στη σκηνή  την ταξική  αντίθεση,  τοποθετώντας  από τη μια  μεριά του  μπερντέ την  άθλια  παράγκα του  Καραγκιόζη  και από την  άλλη το  σαράι του  πασά, του  εκπροσώπου  της μόνιμης  εξουσίας.  Ήταν και  είναι, κατά  γενική  ομολογία, η  πιο  πετυχημένη  αναπαράσταση  της ταξικής  αντίθεσης  που υπήρχε  και υπάρχει  στην  κοινωνία.

Έλληνες Καραγκιοζοπαίχτες Αντώνης Μόλλας

• Ο Αντώνης Μόλλας γεννήθηκε το 1871. Γύρω στα 1903 άρχισε να παίζει στη λαχαναγορά του Πειραιά και έπειτα στην Αθήνα. Το παίξιμο του θύμιζε πολύ το ύφος του Ρούλια. Ο Μόλλας συνέθεσε πολλά δικά του έργα και έβγαλε στη σκηνή καινούργιους τύπους, όπως τον Σανναλέμε, τον Ομορφονιό, τον Κε-κε και τον Νώντα. Επίσης σχεδίασε τον Καραγκιόζη με μακρύ ανασηκωμένο παντελόνι και έβγαλε στην σκηνή αυτοκίνητα και αεροπλάνα .

Ευγένιος Σπαθάρης• Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1924.Γιος του πρωτοπόρου

καραγκιοζοπαίχτη, Σωτήρη Σπαθάρη, εξοικειώθηκε νωρίς με το καλλιτεχνικό αυτό είδος και ξεκίνησε να δίνει ο ίδιος παραστάσεις, αρχικά στη διάρκεια της κατοχής, σε θέατρα της Αθήνας, σε πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Έκανε περιοδείες σε πολλές χώρες λαμβάνοντας μέρος σε διάφορα φεστιβάλ και συνέδρια όπως: Παρίσι, Λιέγη, Ρώμη, Κάιρο, Λονδίνο,Κοπεγχάγη. Αλλά και ως ζωγράφος έλαβε μέρος σε πολλές εκθέσεις ατομικές και ομαδικές στην Αθήνα, Ζυρίζη, Παρίσι, Ν. Υόρκη.

• Το 1970 κυκλοφόρησε 13 εικονογραφημένα τεύχη με μαυρόασπρες φιγούρες και έγχρωμο εξώφυλλο.

• Το1979 παρουσιάστηκε από τις εκδόσεις Νεφέλη το επιτυχημένο βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» με εφτά έργα και εφτά περιλήψεις (τα τέσσερα δικά του και τα τρία του πατέρα του Σωτήρη).

• Από το 1962 κυκλοφόρησαν 10 έργα του σε δίσκους 45 στροφών από την His Master's Voice, ενώ ακολούθησαν άλλοι 2 δίσκοι 33 στροφών από τη Μinos-EMI αρχές της δεκαετίας του '80, και άλλες έξι παραστάσεις σε 6 αντίστοιχα CD από τη Legend το 2002.

• Το 1950 ο Ευγένιος πραγματοποιεί την πρώτη του συμμετοχή σε κινηματογραφική ταινία, στο Πικρό Ψωμί του Γρηγόρη Γρηγορίου. Έπαιξε έργα του στην κρατική τηλεόραση από το 1966 μέχρι το 1992

• Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το 1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη.

Ποια είναι τα δύο βασικά είδη έργων του θεάτρου σκιών;

Τα δύο βασικά είδη έργων του θεάτρου σκιών είναι:

• οι κωμωδίες• και τα ηρωικά έργα

Από που αντλούν τα θέματα τους οι κωμωδίες του θεάτρου σκιών;

Τα θέματά τους οι κωμωδίες του θεάτρου τα αντλούν από μαγικές λαϊκές ιστορίες, από κωμικά θέματα και φάρσες της δυτικής παράδοσης της κωμωδίας και τέλος από διασκευές εμπνευσμένες από θέματα και πρόσωπα της εκάστοτε επικαιρότητας

Σε ποια κατηγορία θα μπορούσαμε να κατατάξουμε το απόσπασμα «Η πείνα

του Καραγκιόζη» και γιατί;• «Η πείνα του Καραγκιόζη» είναι κωμωδία και ανήκει σε μια σειρά έργων που

ξεκινούν συνήθως με τη διαμαρτυρία του για την πείνα. Η ανάγκη να ικανοποιήσει την πείνα του είναι το κίνητρο, βάση του οποίου συνεργάζεται με τον Χατζηαβάτη, το δεύτερο κεντρικό ήρωα, για να εκτελέσει εργασία για τον Πασά. Το να είναι κανείς φτωχός στον κόσμο του Καραγκιόζη σημαίνει να πεινάει, και ο μόνος λόγος για να νιώθει κανείς δυστυχής είναι η πείνα. Ο Καραγκιόζης νιώθει ικανοποίηση όταν καταφέρνει να αποκτήσει ένα καλό πιάτο φαγητό.

Τι συμβολίζει η δράση του Καραγκιόζη στις κωμωδίες;

Οι κωμωδίες αντανακλούν τον κόσμο της φτωχολογιάς των ανερχόμενων πόλεων, όπου τα βασικά προς το ζην, η εξασφάλιση ενός πιάτου φαγητού, είναι ο πρωταρχικός στόχος. Ο κόσμος τους ταυτίζεται με τον κεντρικό τους ήρωα, τον Καραγκιόζη, του οποίου βασικός και αναγκαίος στόχος είναι η απόκτηση τροφής. Η δράση της κωμωδίας καθοδηγείται από την πείνα του.

Οι φιγούρες στον καραγκιόζη

Ο Καραγκιόζης• Τα έργα συνήθως ξεκινούν με την διαμαρτυρία του καραγκιόζη ένα

μονόλογο για την πείνα του και τα φαγητά που ονειρεύεται. Η ανάγκη του να ικανοποιήσει την πείνα του είναι το κίνητρο βάση του οποίου συνεργάζεται με τον χατζιαβάτη, τον δεύτερο κεντρικό ήρωα,για να εκτελέσει εργασία για τον πασά. Το να είναι κανείς φτωχός στον κόσμο σημαίνει να πεινάει και ο μόνος λόγος για να νιώθει κάνεις δυστυχής είναι η πείνα καραγκιόζης νιώθει ικανοποίηση όταν καταφέρει να αποκτήσει ένα καλό πιάτο φαγητό.

Ο Χατζηαβάτης

Ο Χατζηαβάτης ή Χατζατζάρης, όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης, είναι φίλος του καραγκιόζη και εμφανίζεται ως σοβαρός, αλλά στην πραγματικοτικότητα είναι ένας αδύναμος και δειλός χαρακτήρας. Πολλοί καραγκιοζοπαίχτες τον παρουσιάζουν ως μοχθηρό και κατάσκοπο της εξουσίας, ενώ άλλοι του αποδίδουν περισσότερο στοιχεία του κόλακα και του συμφεροντολόγου. Ο Χατζηαβάτης παριστάνει το φτωχό και το δυστυχισμένο ή τον πλούσιο ανάλογα με το προσωπικό του όφελος. Είναι πονηρός και συχνά κάνει τον αφελή για να βάζει τον Καραγκιόζη να κάνει τις ατιμίες του. Το επάγγελμα του είναι τελάλης, μεσίτης ή ταχυδρομος που εκτελεί παραγγελίες του Μπέη και του Πασά. Προς το τέλος της παράστασης συχνά τρώει ξύλο από τον Καραγκιόζη.

Η Αγλαΐα 

 H γυναίκα του Καραγκιόζη.

Εκπροσωπεί τον χαρακτήρα της φτωχής Ελληνίδας νοικοκυράς

που προσπαθεί να βοηθήσει την οικογένειά της

δουλεύοντας σε ευκατάστατες οικογένειες.

Η Βεζυροπούλα

Είναι η κόρη του Πασά.

Καλομαθημένη και δείχνει να σέβεται τον πατέρα της,

ωστόσο, καταφέρνει πάντα να πετυχαίνει  αυτό που επιδιώκει

Ο Διονύσιος

Σατυρίζει τον τύπο του ξεπεσμένου αριστοκράτη

από την Ζάκυνθο ή απλά του φαντασιόπληκτου

ζακυνθινού που πιστεύει πως κατάγεται από αρχοντική

και πλούσια οικογένεια. Είναι όμως αξιοπρεπής, πολιτισμένος,

αγαθός, ομιλητικός και εξαιρετικά γρήγορος στην ομιλία του

όπως και οι συντοπίτες του. Είναι καλοντυμένος,

φορά ψηλό καπέλο και παρασύρεται εύκολα στις

κατεργαριές του φίλου του, Καραγκιόζη.

Ο Εβραίος

 Το όνομά του είναι Σολομών ή Σολωμός,

όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης.

Είναι χαρακτήρας εμπόρου της πόλης

και συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης,

αρκετά πλούσιος, πολύ τσιγκούνης,

πονηρός και δειλός.

Σαν φιγούρα είναι πολύ ευχάριστη

γιατί είναι δεμένος σε δυο μεριές

και όταν χορεύει κουνιέται η μέση και το κεφάλι του

σαν να είναι "ξεβιδωμένος", με αποτέλεσμα να γελάνε

Ο Μορφονιός•  Ονομάζεται Ζαχαρίας, είναι νάνος με πελώριο κεφάλι

και μακριά μύτη γι‘ αυτό μιλάει και μ‘ αυτή. Τον δημιούργησε ο Αντώνης Μόλλας. Φοράει πάντα ωραία ρούχα που θυμίζουν αστό και έχει την εντύπωση πως είναι πολύ όμορφος αγνοώντας την τεράστια χοντρή και μακριά μύτη του για την όποια όλοι τον κοροϊδεύουν. Είναι νάνος με πελώριο κεφάλι και μιλάει ένρινα εξαιτίας της μεγάλης του μύτης. Ως χαρακτήρας είναι ένας ονειροπόλος το παιδί της μαμάς που συχνά όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης λιποθυμάει.

Ο Σταύρακας

Ντυμένος κουτσαβάκικα, ο Σταύρακας,

έχει θεωρία παλληκαρά αλλά συνέχεια τρώει ξύλο.

Είναι ψεύτης, καυχησιάρης

και ονομάζεται Σταυράκης Τζίμης από τον Περαία.

Ο Πασάς

 Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας

και την επισημότητά του την εκδηλώνει με το σοβαρό,

αυστηρό ύφος του και με τον στόμφο της ομιλίας του.

Είναι επιβλητικός, με πλούσιο ντύσιμο

και δεν τραγουδάει ποτέ

όπως τα άλλα πρόσωπα του θιάσου

επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος.

Ο Βεληγκέκας

Αντιπροσωπεύει την εκτελεστική εξουσία της δημόσιας τάξης.

Είναι τουρκαλβανός στην καταγωγή, κουτός, απολίτιστος,

λιγόλογος και μιλά άσχημα τα ελληνικά με ανάμικτες αρβανίτικες και τούρκικες εκφράσεις.

Η ταυτότητα του καραγκιόζη (1)

Η ταυτότητα του καραγκιόζη (2)

Τι σας προκαλεί γέλιο στον καραγκιόζη;

Στα έργα του Καραγκιόζη αυτό που μου προκαλεί περισσότερο γέλιο είναι περισσότερο ο χαρακτήρας και τα χαρακτηριστικά του. Από τα χαρακτηριστικά του το μεγάλο του χέρι και τα μυτερά του νύχια ενώ από τον χαρακτήρα του ότι είναι: συμφεροντολόγος, τεμπέλης, χιουμορίστας, αστείος, συμφεροντολόγος, παιχνιδιάρης, αγαθιάρης, χαζούλης, πονηρός, καλόκαρδος, συμπονετικός, γκαφατζής κ.α.

Ποιος θα λέγατε ότι είναι ο σύγχρονος Καραγκιόζης;

«Ένας απλός άνθρωπος, είναι σήμερα ο Καραγκιόζης. Ο Καραγκιόζης είναι αυτός που σηκώνει όλα τα βάρη της οικογένειας στην πλάτη του, άντε να κάνεις παιδιά, άντε να τα σπουδάσεις, άντε να κάνεις εγγόνια. Ο Καραγκιόζης τι κάνει; Διαμαρτύρεται, πεινάει... Είναι ο καθημερινός άνθρωπος με τις δυσκολίες του, όχι όμως με την ειρωνική έννοια που λέμε «καραγκιόζης». Ο Καραγκιόζης είναι ο ήρωας της ζωής, αντιμετωπίζει τη ζωή, δε σκύβει το κεφάλι,κάνει αντίσταση. Αυτός που σκύβει το κεφάλι και γλείφει τον Πασά είναι ο Χατζατζάρης». Χαρίδημος

Ώρα για παράσταση…

Η άντληση του υλικού έγινε από:

• el.wikipedia.org/• http://www.karagkiozis.com/• http://www.karagiozismuseum.gr/ • http://www.greekshadows.com/gr/ (Εδώ υπάρχουν πάμπολλες φιγούρες και υλικό για επίδοξους

καραγκιοζοπαίχτες: είσοδος Παίζουμε Καραγκιόζη;)