Chế độ tổng thống hợp chủng quốc hoa kỳ lịch sử hình thành và phát triển

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Hoa Kỳ tuy là quốc gia trẻ so với nhiều quốc gia có bề dày lịch sử như

Anh, Pháp, Đức, Ý, Trung Quốc... nhưng Hoa Kỳ đã thu hút được sự quan

tâm của nhiều nước, nhiều nhà khoa học muốn nghiên cứu quốc gia này: "Mỹ

là nước lớn, giàu và mạnh hàng đầu thế giới, có trình độ phát triển rất cao về

nhiều mặt, đã dính mũi vào nhiều nước, gây ra nhiều cuộc chiến tranh và cũng

có vai trò to lớn trong việc giải quyết nhiều vấn đề quốc tế" [34, tr. 50].

Hay như tác giả cuốn "Văn minh Hoa Kỳ", Jean-Pierre Fichou viết: "Trong

vòng ba thế kỷ, đất nước này đã được gán vai trò là một mô hình mẫu hoặc

là vật đối chứng cho toàn cầu, nó đã sáng tạo ra một chế độ độc đáo bằng

cách dựng nên một quan niệm khác về cuộc sống" [32, tr. 3]. Hoa Kỳ đặc

biệt vì là một trong những nước giàu hàng đầu thế giới, tổng thu nhập GDP

của Hoa Kỳ bằng cả của Nhật Bản và Tây Âu cộng lại. Đặc biệt, vì Hoa Kỳ

là nước tư bản phát triển nhất, kinh tế Hoa Kỳ được coi là đầu tàu của kinh

tế thế giới. Khi nghiên cứu về mô hình nhà nước Cộng hòa Tổng thống,

chúng ta không thể không tìm hiểu chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc

Hoa Kỳ. Tại sao vậy? Vì chế độ Tổng thống Hoa Kỳ là mô hình xuất hiện đầu

tiên của chính thể cộng hòa Tổng thống, là "nơi đầu tiên dạng cầm quyền

này được thiết lập" [50, tr. 106], là "hình thức chính thể cộng hòa Tổng

thống lần đầu tiên trong lịch sử được thiết lập ở Mỹ vào cuối thế kỷ 18" [2,

tr. 44] đồng thời là mô hình đặc trưng, tiêu biểu của chính thể cộng hòa Tổng

thống. Chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ cũng là mô hình áp dụng

điển hình nhất học thuyết phân quyền trong tổ chức quyền lực nhà nước, hay

như PGS.TS Nguyễn Đăng Dung nhận xét tại Giáo trình luật hiến pháp các

nước tư bản: "Loại hình này được áp dụng một cách tương đối phổ biến ở các

nước tư bản châu Mỹ, mà khuôn mẫu của nó là Hợp chúng quốc Hoa Kỳ" [9,

2

tr. 131]. Vì những lý do trên tác giả đã chọn "Chế độ Tổng thống hợp

chúng quốc Hoa Kỳ - sự hình thành và phát triển" làm đề tài nghiên cứu.

Trong tình hình hiện nay, Việt Nam đang xây dựng nhà nước pháp

quyền xã hội chủ nghĩa, chúng ta đang rất cần kinh nghiệm, cần lý luận về

xây dựng nhà nước pháp quyền của các nước trên thế giới. Chúng ta không

phải học tập để sao chép máy móc mà học tập với tinh thần cầu thị, học tập

để chúng ta tìm ra và vận dụng những ưu điểm như tác giả Thái Vĩnh

Thắng viết trong Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, đó là những "hạt nhân hợp

lý trong tổ chức và hoạt động của chính phủ tư sản" [51, tr. 26] vào hoàn

cảnh Việt Nam, để xây dựng một Nhà nước pháp quyền Việt Nam của dân

do dân và vì dân. Khi nghiên cứu Chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa

Kỳ tác giả mong muốn làm phong phú thêm kiến thức lý luận về nhà nước và

pháp luật đồng thời cố gắng tìm những điểm hợp lý và chưa hợp lý của mô

hình này để có thể vận dụng một phần nào đó vào Việt Nam: "Chúng ta có thể

học hỏi được gì từ quá trình soạn thảo Hiến pháp Mỹ trong việc xây dựng

Nhà nước pháp quyền; xây dựng một chính quyền mạnh và có hiệu quả" [21,

tr. 9].

Riêng với Hoa Kỳ, Đảng và Nhà nước đã thực hiện chính sách:

"Vi ệt Nam mở rộng giao lưu và hợp tác với tất cả các nước trên thế giới,

không phân biệt chế độ chính trị và xã hội, trên cơ sở tôn trọng độc lập chủ

quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ

của nhau, bình đẳng và cùng có lợi" (Điều 14 Hiến pháp 1992), vì vậy Việt

Nam và Hoa Kỳ đã bình thường hóa quan hệ và ký Hiệp ước thương mại

Việt - Mỹ. Việc tìm hiểu bộ máy nhà nước Hoa Kỳ cũng như pháp luật Hoa

Kỳ là công việc rất cần thiết để bảo vệ lợi ích của quốc gia vì khi chúng ta

giao lưu với đối tác nào, với quốc gia nào, chúng ta phải biết người biết ta

"tri bỉ tri kỷ, bách phát bách trúng". Ngoài ra, khi chúng ta nghiên cứu

những định chế nhà nước Hoa Kỳ là chúng ta đã tăng cường sự hiểu biết

3

lẫn nhau và qua đó, thúc đẩy quan hệ Việt Nam Hoa Kỳ càng tiến triển theo

hướng có lợi cho hai nước, cũng như cho khu vực và quốc tế.

2. Tình hình nghiên cứu

Trước đây do Mỹ và Việt Nam ở hai bên trận tuyến của cuộc chiến

tranh kéo dài hai mươi năm, tiếp theo là chính sách bao vây cấm vận của

Mỹ đối với Vi ệt Nam, nên việc tìm hiểu nghiên cứu về chế độ Tổng thống

Hoa Kỳ không được giới nghiên cứu luật học Việt Nam quan tâm nhiều.

Sau khi Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Mỹ thì việc tìm hiểu nghiên

cứu về nhà nước Mỹ được quan tâm nhiều hơn. Nhà xuất bản Chính trị

quốc gia đã xuất bản một số sách về nhà nước Mỹ do các tác giả Việt Nam

dịch như Khái quát về chính quyền Mỹ của TS. Trần Thị Thái Hà và đồng

sự dịch năm 1999; Khái quát về lịch sử nước Mỹ, Nguyễn Chiến và đồng

sự dịch năm 2000; Lịch sử mới của nước Mỹ, Diệu Hương và đồng sự dịch

năm 2003; Quốc hội và các thành viên, Trần Xuân Danh và đồng sự dịch

năm 2002... Nhà xuất bản Văn hóa thông tin xuất bản cuốn Lịch sử nước

Mỹ do Lê Minh Đức và đồng sự dịch năm 1994; cuốn Bốn hai đời Tổng

thống Hoa Kỳ do Hội Khoa học lịch sử Việt Nam dịch năm 1998. Các học

giả Việt Nam cũng công bố một số công trình nghiên cứu về chính trị và

chính quyền Mỹ như Hệ thống chính trị Mỹ do TS. Vũ Đăng Hinh chủ

biên; Hoa Kỳ tiến trình văn hóa chính trị do PGS.TS Đỗ Lộc Diệp chủ

biên; Thể chế chính trị thế giới đương đại do PGS.TS Dương Xuân Ngọc

chủ biên. Luật hiến pháp đối chiếu của PGS.TS Nguyễn Đăng Dung. Một

số luận án, luận văn viết về chế độ Tổng thống Hoa Kỳ như Luận văn thạc

sĩ luật học "Hệ thống kiềm chế đối trọng trong hiến pháp Mỹ" năm 1998

của tác giả Nguyễn Thị Hiền. Cũng trong năm 1998 sinh viên Hoàng Trung

nghĩa làm luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Quốc tế học với đề tài "Chế độ

Tổng thống Hoa Kỳ". Năm 2001 sinh viên Trương Thị Thùy Dung, khoa

4

Luật trường Đại học Quốc gia Hà Nội làm luận văn tốt nghiệp chuyên

ngành luật với đề tài "Chế độ Tổng thống Hoa Kỳ". Ngoài ra, có một số bài

viết liên quan đến chế độ Tổng thống Mỹ như "Vai trò của Tổng thống

trong quá trình hoạch định chính sách đối Mỹ" của tác giả Lê Linh Lan

trong tạp chí Nghiên cứu quốc tế, tháng 12/2002; bài "Hệ thống cơ quan tư

pháp của nhà nước tư sản" của tác giả Thái Vĩnh Thắng trong Tạp chí Luật

học, số 3, số 5 năm 1996. Các tác phẩm, các công trình khoa học và các bài

viết trên đã nghiên cứu một cách khái quát và tương đối toàn diện về nhà

nước Mỹ trên các mặt chính trị, văn hóa, lịch sử, thể chế nhà nước, tuy

nhiên nghiên cứu sâu và đi riêng về chế độ Tổng thống Hoa Kỳ quá trình

hình thành và phát triển thì chưa có. Hai bản luận văn về chế độ Tổng

thống Hoa Kỳ mới chỉ dừng lại ở mức độ nhất định trình bày về đặc điểm

của chế độ Tổng thống Hoa Kỳ, chưa đi sâu phân tích quá trình hình thành,

đặc điểm và sự phát triển của chế độ Tổng thống Hoa Kỳ, chưa lý giải tại

sao Mỹ lại chọn chế độ Tổng thống khi xây dựng mô hình chính quyền. Từ

tình hình và lý do trên tác giả luận án mạnh dạn tiếp thu kế thừa các kết quả

nghiên cứu trên và đi sâu vào tìm hiểu nghiên cứu quá trình hình thành,

những đặc điểm nổi bật và sự phát triển của chế độ Tổng thống Hoa Kỳ.

Mục đích của luận văn

- Trình bày quá trình hình thành và phân tích các đặc điểm chế độ

Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Xem xét quá trình phát triển của chế độ Hợp

chúng quốc Hoa Kỳ thông qua ba ngành quyền lực: lập pháp, hành pháp, tư

pháp.

- Từ những nghiên cứu trên, rút ra một số khuyến nghị với mong

muốn đóng góp chút ít vào kiến thức về nhà nước Mỹ để có thể vận dụng

vào hoàn cảnh Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

5

Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin,

dựa trên các học thuyết chính trị pháp lý về nhà nước và pháp luật. Ngoài

ra, luận văn còn dùng các phương pháp chứng minh, thống kê, so sánh,

phân tích, tổng hợp, diễn giải, quy nạp, quan sát để tiến hành xem xét đánh

giá các tài liệu, sự kiện.

Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là chế độ Hợp chúng quốc Hoa

Kỳ trên cơ sở lịch sử phát triển và trên cơ sở Hiến pháp Mỹ.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài là chính thể cộng hòa Tổng thống

Mỹ mà chủ yếu hệ thống cơ quan quyền lực ở trung ương theo chiều

ngang.

Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội

dung của luận văn gồm 3 chương:

Chương 1: Sự hình thành chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa

Kỳ.

Chương 2: Đặc điểm của chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa

Kỳ.

Chương 3: Sự phát triển của chế độ Tổng thống Hợp chúng quốc

Hoa Kỳ.

6

Ch−¬ng 1

sù h×nh thµnh chÕ ®é Tæng thèng

hîp chóng quèc hoa kú

1.1. Sù h×nh thµnh m−êi ba bang nguyªn khai ®Çu tiªn

Sau khi nhµ hµng h¶i C«l«ng (1450-1506) t×m ra ch©u Mü n¨m 1492,

çc n−íc T©y Ban Nha, Anh, Ph¸p, Hµ Lan liªn tôc göi çc ®oµn th¸m hiÓm

vµ tiÕn hµnh nh÷ng cuéc khai th¸c tµi nguyªn, bu«n b¸n, vµ ®−a ng−êi ®Õn

khai ph¸ vµ ®Þnh c− ë vïng ®Êt míi T©n thÕ giíi nµy. Trong sè çc n−íc

trªn, Anh quèc cã thÓ víi vÞ trÝ ®Þa lý hoµn toµn bao bäc bëi biÓn c¶ nªn

buéc hä ph¶i ph¸t triÓn ®éi tµu thñy vµ hµng h¶i v× vËy hä ®· cã nh÷ng h¹m

®éi kh¸ m¹nh. Céng vµo ®ã, Anh quèc cã thÓ chÕ chÝnh trÞ ph¸p lý tiÕn bé

h¬n çc n−íc kh¸c nªn Anh quèc hïng m¹nh h¬n vµ cã d· t©m chiÕm vïng

T©n thÕ giíi lµm thuéc ®Þa. ChÝnh v× vËy mµ vïng ®Êt míi ch©u Mü ®· xuÊt

hiÖn çc thuéc ®Þa Anh vµ chÞu ¶nh h−ëng bëi Vua Anh còng nh− çc ®Þnh chÕ

ph¸p lý cña «ng ta. LÞch sö cßn ghi l¹i sù kiÖn sau khi Vua Jacques ®Ö nhÊt

kÕ vÞ n÷ hoµng Elizabeth n¨m 1603, th× ®Õn n¨m 1606 «ng ta ban ¢n chiÕu

cho c«ng ty Virginia (cßn cã tªn gäi kh¸c lµ c«ng ty London) [29, tr. 19]

®−îc phÐp x©y dùng çc khu ®Þnh c− ë mÐp bê §¹i T©y D−¬ng thuéc ch©u

Mü. Vïng ®Êt ®Þnh c− Êy ®−îc ®Æt tªn lµ Virginia vµ sau nµy trë thµnh bang

®Çu tiªn trong sè m−êi ba bang nguyªn khai ®Ó hîp thµnh quèc gia míi víi

tªn gäi lµ Hîp chóng quèc Hoa Kú. Khi vua Jacques ®Ö nhÊt ban chiÕu

ngoµi viÖc cho phÐp c«ng ty Virginia, x©y dùng çc khu ®Þnh c−, bu«n b¸n,

chuyÓn çc c− d©n tõ ch©u ©u sang cßn cho phÐp çc c− d©n míi ®Þnh c−

vèn lµ çc c− d©n Anh quèc ®−îc h−ëng çc quy chÕ ph¸p lý t−¬ng tù nh−

khi hä cßn ë Anh quèc: "¢n chiÕu kh¼ng ®Þnh r»ng, tÊt c¶ çc di d©n ®Òu

®−îc h−ëng mäi quyÒn tù do vèn lµ cña hä khi hä cßn ë chÝnh quèc nh− thÓ

hä sinh ra vµ c− ngô trong n−íc Anh, nghÜa lµ hä ph¶i ®−îc b¶o vÖ cña b¶n

7

§¹i hiÕn Ch−¬ng vµ Th«ng luËt" [15, tr. 27] (§¹i hiÕn ch−¬ng lµ v¨n b¶n cã

63 ®iÒu, lµ b¶n giao kÌo gi÷a nhµ vua vµ thÇn d©n gåm quý téc, thÞ d©n, n«ng

d©n, nh»m h¹n chÕ sù ®éc ®o¸n cña nhµ vua, x¸c nhËn quyÒn tù trÞ cña çc

thµnh phè vµ quyÒn tù do ®i l¹i bu«n b¸n, ®−îc ký d−íi thêi vua Gi«n n¨m

1215 [55, tr. 168]. Cßn Th«ng luËt lµ luËt ph¸p ph¸t sinh tõ nh÷ng ph¸n

quyÕt cña tßa ¸n gäi lµ ph¸n quyÕt t− ph¸p ®Ó ph©n biÖt víi luËt ph¸p do quèc

héi lµm ra vµ ban hµnh [35, tr. 5]). ViÖc vua Anh ban ¢n chiÕu cho c«ng ty

Virginia kÌm theo çc ®Þnh chÕ ph¸p lý mµ c− d©n ë vïng ®Êt míi nµy ®−îc

h−ëng lµ nh»m çc môc ®Ých: Kh¼ng ®Þnh vai trß cña vua Anh víi thuéc ®Þa

míi, duy tr× ph¸p luËt cña Anh quèc víi çc c− d©n, ®éng viªn çc c− d©n

v−ît qua nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc mµ bÊt cø cuéc khai ph¸ çc vïng ®Êt

míi nµo còng gÆp ph¶i. Nh−ng cã ®iÒu mµ vua Anh kh«ng ngê tíi, ®ã lµ

nh÷ng ®Þnh chÕ ph¸p lý cña Anh quèc ®· ®−îc ng−êi ®Þnh c− vËn dông vµ rót

kinh nghiÖm, ®Ó cïng víi t− t−ëng t×m kiÕm tù do ®· t¹o tiÒn ®Ò cho nh÷ng

ng−êi d©n ®Þnh c− lËp ra nh÷ng ®Þnh chÕ ph¸p lý ®Ó h¹n chÕ quyÒn lùc cña

MÉu quèc, còng nh− t×m kiÕm cho m×nh mét m« h×nh chÝnh quyÒn gièng

vua Anh nh−ng còng kh¸c vua Anh:

Vµo ngµy 30 th¸ng 7 n¨m 1619 héi nghÞ ®Çu tiªn çc ®¹i

biÓu ng−êi Anh t¹i ch©u Mü ®−îc tæ chøc t¹i nhµ thê cña Jamestown

(Jamestown lµ thµnh phè ®Çu tiªn ®−îc ng−êi ®Þnh c− thµnh lËp

t¹i thuéc ®Þa n¨m 1607). Ngoµi vÞ thèng ®èc vµ s¸u cè vÊn cña

«ng, c¬ quan lËp ph¸p nµy gåm hai hai nhµ t− s¶n. Jamestown

bÇu ra hai ®¹i biÓu vµ mçi ®ån ®iÒn trong sè m−êi ®ån ®iÒn b¾t

®Çu mäc lªn xung quanh Jamestown bÇu ra hai ®¹i biÓu. §−îc

gäi víi çi tªn lµ viÖn çc nhµ t− s¶n, viÖn lËp ph¸p nµy chÝnh lµ

mÇm mèng cña ngµnh lËp ph¸p t−¬ng lai cña Virginia [15, tr. 30].

Thùc tÕ, trong héi nghÞ lËp hiÕn 1787, b¶n kÕ ho¹ch cña bang Virginia

®Ö tr×nh vÒ x©y dùng m« h×nh nhµ n−íc Liªn bang lµ nÒn t¶ng cho héi nghÞ

nµy th¶o luËn vµ khi Hîp chóng quèc Hoa Kú ra ®êi, chÝnh bang Virginia

8

®· cung cÊp ba Tæng thèng næi tiÕng lµ Thomas Jefferson (1743-1826), James

Madison (1751-1826), James Monroe(1758-1834) vµ ®−îc gäi lµ" triÒu ®¹i

Virginia" [24, tr. 629]. Sù kiÖn ng−êi ®Þnh c− ®Õn Virginia n¨m 1606 vµ

nhÊt lµ sau khi x©y dùng thµnh phè Jamestown n¨m 1607 vÒ sau ®−îc coi lµ

lÞch sö b¾t ®Çu cña n−íc Mü: "LÞch sö n−íc Mü b¾t ®Çu tõ n¨m 1607, khi

n−íc Anh thµnh lËp thµnh phè Jamestown, qu¶n lý thuéc ®Þa b»ng luËt ph¸p,

bÇu chÝnh phñ, thèng ®èc chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc N÷ hoµng" [25, tr. 159].

TiÕp sau Virginia, lÇn l−ît m−êi hai vïng ®Êt míi suèt däc ven §¹i

T©y D−¬ng ®· dÇn trë thµnh thuéc ®Þa cña Anh quèc. Cã n¬i ®−îc thµnh lËp

do vua Anh ban ¢n chiÕu, cã n¬i do vua Anh c«ng nhËn sù hiÖn h÷u cña

thuéc ®Þa, cã n¬i do Anh chiÕm cña Hµ Lan, Ph¸p hay T©y Ban Nha. §ã lµ:

Tªn bang N¨m thµnh lËp

Virginia 1624

Massachussettes 1691

Rhode Island 1644

New Hampshire 1670

Connecticut 1662

New Jersey 1664

New York 1674

Pennsyvania 1682

Delawre (ghi chó: New Jersey, Delawre chiÕm cña Hµ Lan) 1702

B¾c Carolina 1729

Nam Carolina 1729

Maryland 1729

Georgia 1732

Nguån: [15].

Nh− vËy, sau h¬n mét tr¨m n¨m tõ 1607 ®Õn 1732, mÆc dï Anh

quèc ®Õn sau T©y Ban Nha vµ mét sè n−íc kh¸c, nh−ng ®· x¸c lËp ®−îc

m−êi ba thuéc ®Þa trªn vïng ®Êt ch©u Mü: "Nh− thÕ Ph¸p kh«ng cßn mÈu

9

®Êt nµo trªn lôc ®Þa B¾c Mü, mét n−íc Anh th¾ng trËn vµ m¹nh víi mét

n−íc T©y Ban Nha rÊt yÕu" [15, tr. 67]. M−êi ba bang nguyªn khai nµy lµ

tiÒn ®Ò vËt chÊt tù nhiªn cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh quèc gia Hoa Kú sau nµy.

VÒ c− d©n m−êi ba thuéc ®Þa cña V−¬ng quèc Anh

Tr−íc tiªn, do ng−êi ch©u ¢u t×m ra ch©u Mü do ®ã ng−êi ®Õn ®Þnh

c− ë çc thuéc ®Þa nµy lµ ng−êi ch©u ¢u. Ng−êi ®Õn ®Þnh c− ë ®©y rÊt ®a

d¹ng cã ng−êi T©y Ban Nha, ng−êi Hµ Lan, Ph¸p, Bå §µo Nha, Thôy §iÓn,

§øc, ý… Nh−ng ng−êi Anh lµ ®«ng ®¶o nhÊt: "PhÇn lín d©n ®Þnh c− tíi

Mü vµo thÕ Kû XVII lµ ng−êi Anh, nh−ng còng cã c¶ ng−êi Hµ Lan, Thôy

§iÓn vµ §øc, mét sè tÝn ®å Tin lµnh Ph¸p, vµ çc nhãm r¶i r¸c ng−êi T©y

Ban Nha, Bå §µo Nha, ý" [29, tr. 40]. §iÒu ®ã còng lµ dÔ hiÓu v× çc thuéc

®Þa lµ cña Anh nªn ng−êi Anh ®Õn ®©y lµ thuËn lîi nhÊt vµ cã nhiÒu giao

l−u nhÊt. Còng trong thêi gian nµy do vÉn cßn duy tr× chÕ ®é n« lÖ, v× vËy sè

ng−êi ®Þnh c− cßn bao gåm c¶ sè l−îng nh©n c«ng n« lÖ ®−îc mang tõ ch©u

Phi ®Õn. Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm nµy gióp chóng ta gi¶i thÝch v× sao çc ®Þnh

chÕ chÝnh trÞ ph¸p lý cña Nhµ n−íc Hoa Kú l¹i cã nh÷ng nÐt gièng víi Anh

quèc còng nh− gióp chóng ta hiÓu thªm vÒ cuéc ®Êu tranh ®Ó x©y dùng

chÝnh quyÒn liªn bang gi÷a çc bang cã chÕ ®é n« lÖ vµ çc bang kh«ng cã

chÕ ®é n« lÖ. Chóng ta cïng xem xÐt b¶ng thèng kª sau:

Sè ng−êi di c− ®Õn vïng thuéc ®Þa Anh ë ch©u Mü ®Õn n¨m 1780

(Ngh×n ng−êi)

NhËp c− tr−íc n¨m 1700

NhËp c− tõ n¨m 1700 - 1780

Tæng sè

Tõ ch©u ¢u 395 438 833

Tõ ch©u Phi 344 1.303 1.647

Tæng sè 739 1741 2480

Nguån: [16].

Qua b¶ng thèng kª trªn chóng ta cã mét sè nhËn xÐt sau ®©y:

10

- Thêi kú nµy ng−êi ®Þnh c− chØ gåm ng−êi ch©u ¢u vµ ng−êi n« lÖ

ch©u Phi, ch−a cã ng−êi ch©u ¸ vµ ch©u óc v× vËy çc yÕu tè chÝnh trÞ ph¸p

lý v¨n hãa chÞu ¶nh cña ch©u ¢u lµ chñ yÕu;

- Ng−êi ®Þnh c− lóc ®Çu kh«ng nhiÒu vµ t¨ng dÇn cho nªn ®Ó h×nh

thµnh céng ®ång ng−êi Mü mÊt trªn mét tr¨m n¨m;

- Sè ng−êi lµ n« lÖ ch©u Phi t¨ng nhanh chãng, ®iÒu ®ã chøng tá chÕ

®é n« lÖ ë ch©u Mü vµ ch©u Phi vÉn tån t¹i vµ ®©y lµ mét trong nh÷ng lý do

t¹o nªn cuéc néi chiÕn 1861-1865 sau nµy.

VÒ lý do vµ ®éng c¬ cña nh÷ng ng−êi nhËp c−? T¹i sao hä l¹i tõ bá

quª h−¬ng, Tæ quèc v−ît ®¹i d−¬ng víi nhiÒu hiÓm nguy ®Ó ®Õn nh÷ng

vïng ®Êt hoµn toµn xa l¹, hoang d¹i, vµ nhiÒu rñi ro? Cã thÓ ®èi víi riªng

tõng ç nh©n th× sÏ cã rÊt nhiÒu lý do kh¸c nhau, nh−ng cã thÓ kh¸i qu¸t

nh÷ng ®éng c¬ vµ lý do ®Ó nh÷ng ng−êi ®Þnh c− t¹i Mü thêi kú ®Çu lµ:

- Nh÷ng cuéc chiÕn tranh, nh÷ng cuéc çch m¹ng, ®· t¹o ra lµn sãng

ng−êi ph¶i bá quª h−¬ng, bá nhµ cöa ®Ó ch¹y l¸nh n¹n: "Sau n¨m 1680,

n−íc Anh kh«ng cßn lµ nguån cung cÊp chÝnh cña dßng ng−êi nhËp c−.

Hµng ngh×n ng−êi di t¶n ®· rêi lôc ®Þa ch©u ¢u ®Ó l¸nh n¹n chiÕn tranh.

NhiÒu ng−êi rêi quª cha ®Êt tæ cña hä ®Ó tho¸t c¶nh nghÌo ®ãi do sù ®µn ¸p

cña chÝnh phñ cïng n¹n chiÕm ®Êt v¾ng mÆt g©y ra" [29, tr. 40].

- Do ®ãi kÐm, thÊt nghiÖp, nî nÇn, ph¶i tõ bá quª h−¬ng, tæ quèc

t×m kÕ m−u sinh

- Do bÞ ®µn ¸p t«n gi¸o, truy bøc chÝnh trÞ, ¸p chÕ t− t−ëng, ch¸n

ghÐt nÒn cai trÞ ®éc tµi cña vua chóa vµ trËt tù phong kiÕn, muèn ch¹y khái

ch©u ¢u ®Ó t×m tù do, mong muèn ®−îc hµnh ®¹o vµ truyÒn ®¹o, mong muèn

®−îc thÓ hiÖn çc ý t−ëng chÝnh trÞ v× mét x· héi míi c«ng b»ng tèt ®Ñp h¬n.

Tõ nh÷ng ®éng c¬ trªn, céng víi sù t«i luyÖn qua thö th¸ch trªn

nh÷ng chuyÕn v−ît §¹i D−¬ng b·o tè, thö th¸ch trong nh÷ng cuéc chiÕn víi

11

ng−êi da ®á, thö th¸ch trong cuéc khai ph¸ vïng ®Êt hoang d¹i ®· t¹o cho

nh÷ng ng−êi ®Þnh c− nh÷ng tÝnh çch chung. §ã lµ tinh thÇn l¹c quan,n¨ng

®éng, ý chÝ tù lËp v−¬n lªn, vµ sù kh¸t khao tù do, c«ng b»ng, sù mong

muèn thiÕt lËp mét x· héi míi an ninh vµ thÞnh v−îng:

HÇu hÕt ng−êi d©n Mü cho r»ng thêi kú di c− lµ giai ®o¹n

anh hïng. Nh÷ng ng−êi ®µn «ng vµ ®µn bµ th−êng ®−îc cæ vò bëi

ý thøc vÒ sø mÖnh thÇn th¸nh hay sù theo ®uæi mét cuéc sèng trän

vÑn vµ c«ng b»ng h¬n víi cuéc sèng ë ch©u ¢u ®· kh«ng qu¶n hiÓm

nguy gian khã v−ît §¹i T©y D−¬ng, tÊn c«ng vµo sù hoang d¹i,

dùng nªn çc khu ®Þnh c− ®«ng ®óc vµ thÞnh v−îng, vµ b»ng çch

nµo ®ã vÉn cã thêi gian ®Ó t¹o ra çc thÓ chÕ tù do mµ thËm chÝ

cho ®Õn ngµy nay vÉn lµ nÒn t¶ng cña x· héi d©n chñ [16, tr. 3].

TÊt nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng ®øc tÝnh tèt ®Ñp ®ã, nh÷ng ng−êi ®Þnh c−

cßn mang nh÷ng t©m lý tiªu cùc mµ cuéc tranh giµnh vÊt v¶ ®Ó m−u sinh

t¹o nªn nh− chñ nghÜa ç nh©n, tÝnh tù do th¸i qu¸, lu«n c¹nh tranh ®Ó chiÕn

th¾ng hay nh÷ng mong muèn vÒ cuéc sèng vËt chÊt v« h¹n ®é: "H¬n mét x·

héi nµo kh¸c, x· héi Mü lu«n lu«n ch¹y ®ua ®Ó thÝch nghi, ®Ó giµnh th¾ng

lîi, KÎ m¹nh nuèt chöng kÎ yÕu, ®êi lµ çnh rõng rËm, trong ®ã kh«n th×

sèng mèng th× chÕt" [32, tr. 39]. Hay nh− nhµ v¨n Ph¸p De Tocqueville

trong t¸c phÈm LuËn vÒ nÒn d©n chñ Mü viÕt 1803 ®¸nh gi¸: ë Mü mäi thø

®Òu dùa vµo mÆt vËt chÊt cña cuéc sèng, sù chiÕm h÷u cña c¶i vµ sù thµnh

®¹t ç nh©n ®−îc ®o b»ng møc ®é giµu sang, t©m lý Êy rÊt khã tranh khái

dÉn ®Õn tham lam v« h¹n ®é.

Nghiªn cøu vÒ nh÷ng ®éng c¬ cña nh÷ng ng−êi ®Õn ®Þnh c− ë Mü,

còng nh− biÕt ®−îc tÝnh çch cña hä míi gióp chóng ta hiÓu ®−îc cuéc çch

m¹ng Mü, còng nh− qu¸ tr×nh nh÷ng ®¹i biÓu cña thuéc ®Þa ®Êu tranh x©y

dùng hiÕn ph¸p Hoa Kú. Bëi v× rÊt nhiÒu nh÷ng t− t−ëng nh÷ng tÝnh çch

®−îc ph¸n ¸nh trong qu¸ tr×nh th¶o luËn x©y dùng hiÕn ph¸p còng trong néi

12

dung cña hiÕn ph¸p.VÝ dô quyÒn tù chñ cña çc bang, quyÒn tù do cña

ng−êi d©n ®−îc thÓ hiÖn ë m−êi tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn.

1.2. Nhu cÇu thµnh lËp ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng

quèc Hoa Kú

1.2.1. Çch m¹ng Mü vµ sù ra ®êi cña chÕ ®é hîp bang

KÓ tõ n¨m 1607 ®Õn n¨m 1829, m−êi ba thuéc ®Þa cña V−¬ng quèc

Anh ®· h×nh thµnh. Céng ®ång x· héi cña m−êi ba thuéc ®Þa nµy vËn hµnh

kh¸c nhau nh−ng ®Òu cã chung hai ®Æc ®iÓm lín: Mét lµ, céng ®ång ng−êi

®Þnh c− ph¶i tu©n theo ph¸p luËt cña Anh quèc vµ sù qu¶n lý cña ChÝnh phñ

Anh: "M−êi ba thuéc ®Þa mµ ng−êi ta thiÕt lËp ë ch©u Mü d−íi mét h×nh thøc

®éc lËp kh¸c h¼n thuéc ®Þa cò, coi nh− mét bé phËn t¸ch tõ chÝnh quèc ra,

hoÆc do mét c«ng ty th−¬ng m¹i cña ChÝnh quèc thiÕt lËp nªn" [36, tr. 161].

Cßn bé m¸y qu¶n lý x· héi ë çc thuéc ®Þa th× mét sè do vua Anh chØ ®Þnh,

mét sè do ng−êi ®Þnh c− bÇu nªn vµ ®−îc Anh quèc thõa nhËn: "M−êi ba

thuéc ®Þa ®Çu tiªn lµ do ng−êi Anh cai trÞ. LuËt ph¸p, c¬ cÊu tæ chøc chÝnh

quyÒn, ®êi sèng v¨n hãa x· héi thuéc ®Þa Mü chñ yÕu mang ®Æc ®iÓm

Anglo - Saxon" [39, tr. 95]. Hai lµ, çc thuéc ®Þa cã tÝnh tù qu¶n cao. §Æc

®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®· ph©n tÝch ë trªn, nh÷ng ng−êi ®Õn

®Þnh c− ë thuéc ®Þa mong muèn cuéc sèng tù do ®Çy ®ñ h¬n ë ch©u ¢u,

muèn tho¸t khái nh÷ng rµng buéc vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng, t«n gi¸o cña ch©u

¢u, nhÊt lµ cña Anh quèc. ChÝnh v× vËy, ë vïng ®Êt míi hä ®· cè g¾ng tæ

chøc nªn nh÷ng ®Þnh chÕ chÝnh trÞ ph¸p lý míi ®Ó b¶o vÖ quyÒn tù do cña

hä, còng nh− xu h−íng tho¸t khái sù phô thuéc vµo V−¬ng quèc Anh. Hai

®Æc ®iÓm nµy t¹o ra hai quan ®iÓm, mét quan ®iÓm mong muèn sù che chë

b¶o hé cña ChÝnh quèc chèng l¹i çc cuéc ®ét kÝch cña ng−êi da ®á vµ sù

nhßm ngã cña Ph¸p vµ T©y Ban Nha, mét quan ®iÓm l¹i muèn v−¬n lªn tù

tæ chøc chÝnh quyÒn ®Ó giµnh lÊy ®éc lËp.

13

Anh quèc ®· ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch kh¾t khe cña ®èi víi thuéc

®Þa nh− chÝnh s¸ch cÊm thuéc ®Þa ph¸t hµnh tiÒn giÊy n¨m 1764: "Còng

trong n¨m 1764, NghÞ viÖn ®· ra lÖnh cÊm çc thuéc ®Þa ph¸t hµnh tiÒn

giÊy. Nhê ®ã çc c«ng d©n cã thÓ thanh to¸n ®èi víi çc chñ nî t¹i Anh.

Mét sè lín trong çc thuéc ®Þa, nhÊt lµ t¹i phÝa nam, c¶m thÊy m×nh lµ n¹n

nh©n trùc tiÕp cña biÖn ph¸p nµy" [15, tr. 91]. ChÝnh s¸ch vÒ thuÕ nh− ®¹o

luËt ThuÕ d¸n tem (Stemp Atc) n¨m 1765: "§¹o luËt nµy b¾t buéc ph¶i d¸n

çc con niªm vµo ®ñ çc thø giÊy tê, v¨n kiÖn ng−êi d©n kh«ng thÓ thiÕu.

Çc con niªm nµy cã gi¸ tõ nöa pency tíi m−êi b¶ng Anh. §¹o luËt ban

hµnh ®· t¹o nªn mét lµn sãng ph¶n ®èi vµ kiÕn nghÞ víi nh÷ng hµnh ®éng

bÊt tu©n ph¸p luËt kÓ c¶ b¹o ®éng" [15, tr. 92]. Çc chÝnh s¸ch nµy cña

chÝnh quyÒn Anh ®· lµm cho ng−êi d©n thuéc ®Þa v« cïng bÊt m·n vµ chØ

chê c¬ héi lµ bïng næ thµnh çch m¹ng: "Çc chÝnh quyÒn nèi tiÕp nhau t¹i

Lu©n §«n ®· ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p t¹i chç xem lµ hîp lý, nh−ng t¹i çc

thuéc ®Þa, chØ cã thÓ kh¬i lªn ngän löa cña cuéc næi dËy. Cho tíi lóc nµy, sù

kh¸ng cù chØ lµ lÎ tÎ vµ kh«ng cã tæ chøc" [15, tr. 93].

Trªn ®©y lµ nh÷ng m©u thuÉn x· héi lµ nguyªn nh©n cña çch m¹ng

Mü, nh−ng sÏ lµ sai lÇm vµ ch−a ®Çy ®ñ nÕu chóng ta kh«ng ®Ò cËp ®Õn ®Õn

çc yÕu tè vµ çc ®iÒu kiÖn kh¸c ®· trùc tiÕp kh¬i nguån cho çch m¹ng

Mü. §ã lµ sù ph¸t triÓn vÒ gi¸o dôc, v¨n ho¸, t«n gi¸o ë thuéc ®Þa, lµ sù tiÕp

thu çc t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p lý tiÕn bé cña ThÕ kû ¸nh s¸ng. Nh÷ng t−

t−ëng tiÕn bé nµy ®· trë thµnh vò khÝ lý luËn cho nh÷ng nhµ lËp quèc Mü,

nã ®· t¹o ra mét thÕ hÖ tµi n¨ng ®Ó sau nµy trë thµnh nh÷ng nhµ lËp quèc

kiÕn t¹o nªn mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi ë n−íc Mü:

Tuy nhiªn yÕu tè quan träng nhÊt t¹o nªn kho¶ng çch

mçi ngµy mét lín gi÷a chÝnh quèc vµ thuéc ®Þa ®ã lµ sù phæ biÕn

mét çch hÕt søc réng r·i t¹i çc thuéc ®Þa çc t− t−ëng vµ häc

thuyÕt céng hßa hoÆc ®Çy nghi kþ ®èi víi tÊt c¶ mäi h×nh thøc

®éc tµi vµ ®éc ®o¸n cña chñ nghÜa qu©n chñ. Çc t¸c phÈm cña

14

John Milton vµ John Locke gÆp thÊy ë ®©y m¶nh ®Êt rÊt ®Æc biÖt

mµu mì. Hai bé kh¶o luËn vÒ chÝnh quyÒn d©n sù cña J. Locke

nhÊt lµ tËp hai ®−îc coi lµ chÊt chøa mÇm mèng cña B¶n Tuyªn

ng«n ®éc lËp cña Hoa Kú. Kh¸ nhiÒu ng−êi Mü, vµ c¶ tÇng líp cã

häc, ®· ®ång ý víi quan ®iÓm t¸o b¹o cña nhµ t− t−ëng ng−êi Anh

nµy: nhiÖm vô cao c¶ cña nhµ n−íc lµ b¶o vÖ sù sèng, tù do vµ

quyÒn t− h÷u cña mçi c«ng d©n. quyÒn lùc chÝnh trÞ thuéc vÒ nh©n

d©n vµ nh©n d©n ñy quyÒn cho chÝnh quyÒn. ChØ lµ c¬ quan ®−îc ñy

nhiÖm, chÝnh quyÒn cã phËn sù thi hµnh v× quyÒn lîi cña nh÷ng

ng−êi ñy quyÒn cho m×nh quyÒn bÝnh hä ®· giao cho m×nh. NÕu

chÝnh quyÒn vi ph¹m nh÷ng quyÒn tù nhiªn cña c«ng d©n, nh÷ng

ng−êi c«ng d©n cã quyÒn vµ bæn phËn b·i nhiÖm [15, tr. 89].

Nh÷ng t− t−ëng nµy gãp phÇn chuÈn bÞ chu ®¸o cho viÖc x©y dùng

mét chÝnh quyÒn vÒ sau : "Mét hÖ thèng chÝnh quyÒn mµ nhµ triÕt häc Anh

John locke gãp phÇn x©y dùng ®· ®−îc chuÈn bÞ mét çch chu ®¸o, tØ mØ

cho thuéc ®Þa míi. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nã lµ xãa bá ®−îc sù tÝnh

to¸n nh»m t¹o ra tÇng líp quý téc cha truyÒn con nèi" [29, tr. 31].

Do Anh quèc thùc hiÖn nhiÒu chÝnh s¸ch hµ kh¾c vµ nh÷ng ®¹o luËt

thuÕ ®¸nh vµo kinh tÕ cña ng−êi cña ng−êi ®Þnh c−, nªn d©n chóng thuéc ®Þa

®· bÊt m·n vµ nhiÒu lÇn næi dËy chèng l¹i mÉu quèc. §Ó phong trµo næi dËy

giµnh ®−îc kÕt qu¶ cao h¬n, nh÷ng ng−êi ®Þnh c− ®· cã s¸ng kiÕn tæ chøc §¹i

héi thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt ngµy mïng 5 th¸ng 9 n¨m 1774 ë Philadelphia

thuéc Pennsylavani. §¹i héi cã hai quyÕt ®Þnh chñ yÕu d−íi ®©y:

Mét lµ, §¹i héi göi kiÕn nghÞ cña thuéc ®Þa lªn Vua vµ NghÞ viÖn

Anh yªu cÇu chÊn chØnh l¹i çc thiÖt h¹i ®· g©y nªn mét çch bÊt c«ng cho

çc thuéc ®Þa. KiÕn nghÞ cña thuéc ®Þa cßn ®ßi quyÒn vÒ tù do vµ tµi s¶n cho

ng−êi lËp nghiÖp, quyÒn Ên ®Þnh thuÕ cña çc thuéc ®Þa vµ trong khi chê ®îi

nhµ Vua bµy tá thiÖn chÝ cña m×nh, §¹i héi ñng hé viÖc t¸i ph¸t ®éng phong

trµo ®ßi tÈy chay hµng hãa Anh quèc.

15

Hai lµ, §¹i héi thµnh lËp HiÖp héi lôc ®Þa ®Ó dÉn d¾t phong trµo.

HiÖp héi chñ tr−¬ng khÝch lÖ nh÷ng ®Þa ph−¬ng xãa bá nh÷ng tµn d− cña

chÝnh quyÒn Hoµng gia, chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp, ®ång

thêi chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó vò trang khi cÇn: "Hä b¾t ®Çu thu thËp çc

trang thiÕt bÞ qu©n sù vµ ®éng viªn binh sÜ. Vµ hä ®· thæi bïng c«ng luËn

nh»m t¹o nªn nhiÖt t×nh çch m¹ng" [29, tr.78].

Tuy §¹i héi thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt ch−a ®i ®Õn quyÕt ®Þnh thµnh lËp

mét chÕ ®é ®éc lËp, nh−ng râ rµng ®©y lµ mét b−íc chuÈn bÞ quan träng vÒ

t− t−ëng vµ tæ chøc cho mét chÕ ®é trong t−¬ng lai.

Khi biÕt r»ng nh÷ng kiÕn nghÞ ®ßi quyÒn tù do kh«ng ®−îc vua Anh

chÊp nhËn, §¹i héi thuéc ®Þa lÇn thø hai ®· ®−îc tæ chøc vµo ngµy 10 th¸ng

5 n¨m 1775 t¹i Philadelphia bang Pennsylavani. §¹i héi ®· cã hai quyÕt

®Þnh quan träng: Mét lµ quyÕt ®Þnh tiÕn hµnh chiÕn tranh vò trang víi qu©n

®éi Anh; vµ hai lµ quyÕt ®Þnh thµnh lËp Lùc l−îng vò trang lôc ®Þa thay cho

lùc l−îng d©n qu©n thuéc ®Þa, ®ång thêi cö ®¹i t¸ Geoge Washington (1732

- 1799) lµm Tæng t− lÖnh lùc l−îng vò trang Mü. D−íi sù l·nh ®¹o cña

Washington nhiÒu trËn ®¸nh ¸c liÖt ®· næ ra, th¾ng cã, thua cã cuéc chiÕn

ch−a cã håi kÕt, nh−ng cã ®iÒu ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ çc thuéc ®Þa ®· thùc sù

t¸ch khái Anh quèc vµ chØ chê mét tuyªn bè chÝnh thøc mµ th«i: "Vµo ngµy

10 th¸ng 5 tøc lµ ®óng mét n¨m sau §¹i héi thuéc ®Þa lÇn thø hai, mét nghÞ

quyÕt ®· ®−îc th«ng qua kªu gäi ly khai. Lóc nµy chØ cÇn mét b¶n tuyªn

ng«n theo ®óng thñ tôc vµ nghi thøc mµ th«i" [29, tr. 81]. §¸p øng lêi kªu

gäi ®ã, mét ñy ban gåm n¨m ng−êi do Thomas Jefferson (1743 - 1826) ng−êi

bang Virginia ®øng ®Çu ®· so¹n th¶o b¶n Tuyªn ng«n vµ ®−îc c«ng bè vµo

ngµy mïng 4 th¸ng 7 n¨m 1776, chÝnh thøc tuyªn bè ra ®êi mét quèc gia míi,

®éc lËp hoµn toµn víi V−¬ng quèc Anh. VÒ sau ngµy 4 th¸ng 7 n¨m 1776

®−îc coi lµ ngµy quèc kh¸nh cña Hîp chóng quèc Hoa Kú: "Trªn ph¹m vi

réng lín, t¸c phÈm cña Jefferson, B¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp ®−îc th«ng qua

ngµy 4 th¸ng 7 n¨m 1776 kh«ng chØ tuyªn bè ra cña mét quèc gia míi mµ

16

cßn tr×nh bµy mét triÕt lý vÒ tù do cña con ng−êi, ®iÒu ®ã ®· trë thµnh ®éng

lùc trong toµn bé thÕ giíi" [29, tr. 82]. TiÕng väng vÒ mét t− t−ëng tù do vµ

®éc lËp trong B¶n tuyªn ng«n nµy, h¬n mét tr¨m n¨m sau, ngµy 2 th¸ng 9

n¨m 1945, ë bªn kia bê Th¸i B×nh D−¬ng, l¹i vang lªn mét lÇn n÷a trong

B¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp cña Hå Chñ tÞch ®Ó khai sinh mét quèc gia míi lµ

n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa. Sau khi tuyªn bè ®éc lËp víi Anh, nh÷ng

ng−êi ®Þnh c− ë çc thuéc ®Þa ®· lËp ra nhµ n−íc cña m×nh. §¹i héi lôc ®Þa

lÇn thø hai ®· ho¹t ®éng nh− mét nhµ n−íc liªn bang: "Çc ®iÒu kho¶n cña

Hîp bang ®−îc th«ng qua mét çch khã kh¨n vµo n¨m 1777, ®−îc phª chuÈn

cßn khã kh¨n h¬n n÷a vµo n¨m 1781, ®· lµ nh÷ng cè g¾ng ®Çu tiªn cña çc

thuéc ®Þa trªn con ®−êng ®i ®Õn mét chÝnh quyÒn trung −¬ng" [15, tr. 121].

1.2.2. Nh÷ng yÕu kÐm cña chÕ ®é Hîp bang vµ nhu cÇu thµnh

lËp ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú

Sau khi tuyªn bè sù ra ®êi cña quèc gia, chÝnh quyÒn Mü vËn hµnh

theo HiÕn ph¸p lóc ®ã víi tªn gäi lµ Çc ®iÒu kho¶n Hîp bang gåm m−êi

ba ®iÒu ®−îc phª duyÖt vµ cã hiÖu lùc n¨m 1781. Theo quy ®Þnh cña Çc

®iÒu kho¶n Hîp bang th× Nhµ n−íc liªn bang chØ cã c¬ quan lËp ph¸p lµ

Quèc héi mµ kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo nãi vÒ c¬ quan hµnh ph¸p liªn bang,

kh«ng cã Tæng thèng vµ c¬ quan t− ph¸p liªn bang. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng

m« h×nh nhµ n−íc nµy ®· kh«ng dùa trªn häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý nµo,

hay nãi ®óng h¬n lµ kh«ng ®−îc ¸nh s¸ng cña mét lý thuyÕt nµo vÒ tæ chøc

nhµ n−íc soi ®−êng. Quèc héi gåm ®¹i diÖn cña çc tiÓu bang cö ®Õn, mçi

bang cã tõ hai ®Õn b¶y thµnh viªn. Quèc héi theo Çc ®iÒu kho¶n Hîp bang

®−îc trao mét sè quyÒn h¹n quyÕt ®Þnh mét sè vÊn ®Ò ®èi víi liªn bang,

nh−ng ®Ó quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc th× hiÕn ph¸p l¹i quy ®Þnh ph¶i ®−îc ®a sè

tiÓu bang ®ång ý, mµ ®¹i diÖn çc tiÓu bang th× khã lßng ®ång thuËn, do ®ã

quèc héi rÊt kh«ng hiÖu qu¶: "Héi nghÞ lôc ®Þa (Quèc héi liªn bang) cã

quyÒn ®iÒu khiÓn çc lÜnh vùc ngo¹i giao, chiÕn tranh, b−u chÝnh, ®óc tiÒn,

17

vµ bæ nhiÖm çc sÜ quan trong qu©n ®éi liªn bang. Çc quyÕt ®Þnh cña Héi

nghÞ lôc ®Þa muèn cã hiÖu lùc ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña ®a sè tiÓu bang,

riªng nh÷ng quyÕt ®Þnh tèi quan träng ph¶i ®−îc sù chÊp thuËn cña chÝn trªn

m−êi ba tiÓu bang" [25, tr. 12]. Quèc héi lóc ®ã ®−îc nh×n nhËn: "Nh− chØ

lµ mét tæ chøc tËp hîp çc ®¹i sø cña çc ®Þa ph−¬ng mµ th«i" [44, tr. 15].

Kh«ng cã c¬ quan hµnh ph¸p liªn bang nªn kh«ng ai ®øng ra thi hµnh ph¸p

luËt vµ b¶o vÖ hiÕn ph¸p. Çc thèng ®èc th× chØ cã quyÒn h¹n trong çc tiÓu

bang. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt ngay nhanh chãng vµ hiÖu qu¶ th× kh«ng

cã ai ®øng ra l·nh tr¸ch nhiÖm vµ thõa hµnh mµ ®Òu chê ®îi quyÕt ®Þnh cña

Quèc héi mét çch chËm ch¹p vµ thô ®éng nªn th−êng lì thêi c¬. Kh«ng cã

c¬ quan hµnh ph¸p, kh«ng cã ai ®øng ra g¸nh tr¸ch nhiÖm cô thÓ, m« h×nh

chÕ ®é hîp bang râ rµng ®· ®Ó trèng v¾ng mét kho¶ng quyÒn lùc v« cïng

cÇn thiÕt trong mét nhµ n−íc. Cßn quyÒn t− ph¸p, ChÕ ®é Hîp bang còng

kh«ng cã mét hÖ thèng tßa ¸n liªn bang ®Ó cã thÓ tiÕn hµnh xÐt xö çc hµnh

vi vi ph¹m hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng, chÕ ®é Hîp bang

®· ch−a cã ®ñ tÇm nh×n ®Ó thÊy ®−îc vai trß quan träng cña quyÒn lùc t− ph¸p.

ChÕ ®é hîp bang ®· kh«ng ¸p dông lý thuyÕt vÒ ph©n quyÒn còng nh− kh«ng

thùc hiÖn c¬ chÕ ®èi träng kiÓm so¸t c©n b»ng trong çc ngµnh quyÒn lùc nhµ

n−íc. §©y lµ nh÷ng thiÕu sãt to lín mµ sau nµy çc nhµ lËp quèc Mü ®· ph¸t

hiÖn ra vµ ®· söa ch÷a triÖt ®Ó trong chÕ ®é céng hßa Tæng thèng sau nµy.

§èi víi çc tiÓu bang, theo §iÒu II cña Çc ®iÒu kho¶n Hîp bang

quy ®Þnh: "Mçi tiÓu bang vÉn duy tr× chñ quyÒn, sù tù do vµ nÒn ®éc lËp cña

m×nh vµ mäi quyÒn kh¸c kh«ng giao phã cho quèc héi cña Hîp chóng quèc",

v× thÕ, mçi tiÓu bang ®Òu coi m×nh gièng nh− mét quèc gia ®Òu kh«ng chÞu

nh−êng quyÒn lùc cho chÝnh quyÒn liªn bang. Çc bang ®Òu ®Æt quyÒn lîi

trùc tiÕp cña m×nh lªn quyÒn lîi cña liªn bang. Çc bang ®Òu cã hiÕn ph¸p

cã chÝnh quyÒn vµ tù ph¸t hµnh tiÒn, cã nhiÒu bang tæ chøc qu©n ®éi: "ChÝn

bang ®· tæ chøc qu©n ®éi riªng, mét sè bang cã h¶i qu©n riªng. Cßn tån t¹i

18

rÊt nhiÒu çc lo¹i tiÒn xu vµ ®ñ mäi lo¹i tiÒn giÊy cña quèc gia vµ cña çc

tiÓu bang, sù ®a d¹ng Êy khiÕn ng−êi ta ph¶i ng¹c nhiªn, song tÊt c¶ çc lo¹i

tiÒn ®Òu mÊt gi¸ nhanh chãng" [29, tr. 96].

VÒ mèi quan hÖ cña chÝnh quyÒn liªn bang víi çc bang lµ v« cïng

láng lÎo, Liªn bang hÇu nh− kh«ng thÓ phèi hîp çc nç lùc cña çc bang

víi nhau vµ còng kh«ng thÓ ®¶m b¶o thèng nhÊt trong l·nh ®¹o. ChÝnh

quyÒn liªn bang kh«ng ®iÒu hµnh d©n chóng trùc tiÕp mµ th«ng qua chÝnh

quyÒn bang, nh−ng l¹i kh«ng cã kh¶ n¨ng buéc chÝnh quyÒn bang ph¶i tu©n

theo çc quyÕt ®Þnh cña liªn bang. Nh−îc ®iÓm nµy ®· ®−îc Hamilton

(1755-1804) mét nhµ lËp quèc næi tiÕng cña Hoa Kú chØ râ:

Tuy chÝnh phñ Liªn HiÖp cã quyÒn tr−ng dông nh©n lùc vµ

tiÒn tµi, nh−ng l¹i kh«ng cã thÈm quyÒn trùc tiÕp víi çc ç nh©n

c«ng d©n cña Liªn HiÖp. KÕt qu¶ lµ tuy trªn ph−¬ng diÖn lý thuyÕt,

nh÷ng quyÕt ®Þnh cña chÝnh phñ Liªn HiÖp lµ nh÷ng ®¹o luËt mµ

hiÕn ph¸p b¾t buéc çc tiÓu bang ph¶i tu©n theo, nh−ng trªn

ph−¬ng diÖn thùc hµnh, nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã chØ lµ nh÷ng ®Ò nghÞ

®Ó tïy ý çc chÝnh phñ tiÓu bang thi hµnh hay b¸c bá [44, tr. 55].

Trªn ®©y lµ m« h×nh chÝnh quyÒn tæ chøc theo §iÒu kho¶n Hîp

bang, m« h×nh nµy ®· tá râ v« vµn yÕu kÐm vµ kh«ng hiÖu qu¶, kh«ng t¹o

ra ®−îc mét chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh ®Ó ®¶m b¶o an ninh vµ thÞnh

v−îng chung, còng kh«ng t¹o ra ®−îc mèi liªn kÕt bÒn ch¾c gi÷a liªn bang

víi çc bang còng nh− çc bang víi nhau. George Washington víi c−¬ng vÞ

Tæng t− lÖnh qu©n ®éi lôc ®Þa lµ ng−êi thÊy râ nhÊt nh÷ng yÕu kÐm bÊt cËp

cña chÕ ®é Hîp bang:

Suèt t¸m n¨m gi÷ chøc Tæng t− lÖnh qu©n ®éi lôc ®Þa, «ng

®· tõng chØ huy m−êi ba ®¹o qu©n ®ång minh cña çc tiÓu bang

do çc tiÓu bang nµy cung cÊp l−¬ng thùc vµ tr¶ l−¬ng, nh−ng

ch−a bao giê cung cÊp ®−îc ®Çy ®ñ sè l−îng mµ Quèc héi §¹i lôc

19

®ßi hái. Ngay trong thêi kú khãi löa vµ tr−íc hiÓm häa x©m l¨ng,

çc tiÓu bang còng rÊt chËm ch¹p trong viÖc ®oµn kÕt thµnh mét

khèi thèng nhÊt chÝnh trÞ [5, tr.11].

Sau nµy Washington ®· thõa nhËn:

ChÝnh quyÒn tæ chøc theo bé luËt nµy ®· tõng thÓ hiÖn sù

yÕu kÐm vµ thiÕu hiÖu qu¶ trong thêi chiÕn. §Õn thêi hßa b×nh khi

çc tiÓu bang cµng Ýt phô thuéc nhau, th× liªn minh láng lÎo cña

m−êi ba tiÓu bang thËt sù gÆp nguy hiÓm. George Warhington

nhËn xÐt r»ng: çc bang chØ ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét sîi

d©y b»ng çt [21, tr. 18].

Mét m« h×nh tæ chøc chÝnh quyÒn nh− vËy ®· t¹o ra t×nh tr¹ng mét

liªn bang láng lÎo, lén xén, hçn lo¹n vµ cã nguy c¬ tan r·:

"TiÒn giÊy trµn ngËp kh¾p ®Êt n−íc t¹o ra sù l¹m ph¸t

kinh khñng, tíi møc nöa c©n chÌ ë mét vµi vïng cã thÓ ph¶i mua

b»ng sè tiÒn lín lµ mét tr¨m ®« la. T×nh tr¹ng kinh doanh suy

tho¸i ®ang lÊy ®i sinh mÖnh cña nhiÒu n«ng d©n vµ chñ ®Êt nhá.

Mét sè ph¶i vµo tï v× nî nÇn, vµ rÊt nhiÒu ruéng ®Êt bÞ tÞch thu

hay ph¶i b¸n ®Ó tr¶ thuÕ. Uy tÝn nÒn céng hßa bÞ nghi ngê vµ

c«ng chóng b¾t ®Çu mÊt niÒm tin vµo chÝnh quyÒn. HiÖp −íc víi

Anh bÞ c¶ hai phÝa phít lê vµ hÇu nh− kh«ng cã hiÖu lùc. ChÝnh

quyÒn Hîp bang còng ch¼ng cã uy tÝn trong con m¾t cña çc

n−íc ch©u ¢u. §ã lµ mét chÝnh thÓ céng hßa ®ang bÞ tª liÖt. BÊt

kú ng−êi d©n nµo còng cã thÓ suy ®o¸n vÒ mét kÕt côc th¶m h¹i

sÏ x¶y ra [21, tr. 17].

Nguy h¹i cho Liªn bang h¬n n÷a lµ b¾t ®Çu cã sù næi dËy cña d©n

chóng, mµ ®iÓn h×nh lµ cuéc næi dËy n¨m 1876, víi sù cÇm ®Çu cña mét cùu

®¹i óy qu©n ®éi lôc ®Þa lµ Daniel Shays. Víi tÊt c¶ nh÷ng diÔn biÕn nh− vËy

th× sù sôp ®æ cña liªn bang gièng nh− c¬n gi«ng tè ®ang lÊp lã ë ch©n trêi:

20

"Tõ trang tr¹i ®ång quª Mout Vernon, Washington ®· viÕt cho James

Madison: t¹i thêi ®iÓm hiÖn nay, sù kh«n ngoan, sù hiÓu biÕt vµ çc tÊm

g−¬ng tèt lµ cÇn thiÕt ®Ó cøu hÖ thèng chÝnh trÞ nµy khái c¬n b·o ®ang treo

l¬ löng… T¹i mçi tiÓu bang ®Òu cã nh÷ng mÇm ch¸y, mµ chØ cÇn mét tia

löa còng cã thÓ bïng lªn mÇm ch¸y" [21, tr. 17]. §Õn lóc nµy, thùc tÕ chÕ

®é Hîp bang ®ang ®øng tr−íc hai con ®−êng buéc ph¶i lùa chän: hoÆc lµ

tan r· hoÆc lµ ph¶i thay ®æi th× míi tån t¹i ®−îc.

NhËn xÐt vÒ chÕ ®é Hîp bang:

D−íi gãc ®é lý luËn, chÕ ®é hîp bang ®−îc x©y dùng trªn c¬ së hiÕn

ph¸p 1781 do ®ã còng lµ mét ®iÓm çch m¹ng so víi çc m« h×nh nhµ n−íc

ë ch©u ¢u, ch©u ¸ thêi kú ®ã çc nhµ n−íc nµy vÉn lµ cha truyÒn con nèi.

ChÕ ®é Hîp bang dùa vµo HiÕn ph¸p 1781 còng ®· h¹n chÕ ®−îc sù chuyªn

chÕ ®éc tµi vÉn th−êng xuÊt hiÖn trong chÝnh quyÒn b»ng çch quy ®Þnh mäi

quyÕt ®Þnh quan träng dùa vµo sù ®ång thuËn cña çc tiÓu bang. VÒ m«

h×nh nhµ n−íc, do kh«ng cã hÖ thèng lý luËn soi ®−êng, nªn nhµ n−íc Hîp

bang kh«ng chó ý x©y dùng ngµnh quyÒn lùc hµnh ph¸p vµ t− ph¸p vµ do ®ã

luËt vµ çc quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p ®· kh«ng ®−îc çc bang t«n träng vµ thi

hµnh. VÒ ®iÓm nµy Hamliton nhËn xÐt: "Nh÷ng thÊt b¹i mµ chóng ta tr¶i

nghiÖm kh«ng ph¶i b¾t nguån tõ vµi lçi nhá lÎ nµo, mµ do nh÷ng sai lÇm

c¨n b¶n, cã tÝnh nguyªn t¾c trong viÖc h×nh thµnh chÝnh quyÒn, vµ kh«ng

thÓ söa ®æi, nÕu kh«ng cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n nhÊt vÒ m« h×nh chÝnh

quyÒn" [21, tr. 19]. VÒ mèi quan hÖ cña nhµ n−íc trung −¬ng víi çc bang

®· kh«ng quy ®Þnh râ rµng, hay cã quy ®Þnh nh−ng l¹i kh«ng cã g× ®Ó b¶o

®¶m nã ®−îc t«n träng vµ thi hµnh. Nãi tãm l¹i vÒ lý thuyÕt, m« h×nh nhµ

n−íc Hîp bang tuy dùa trªn hiÕn ph¸p, nh−ng m« h×nh ®ã kh«ng ¸p dông

çc lý thuyÕt ph©n quyÒn, kh«ng cã mét lý thuyÕt tiÕn bé nµo ®−îc ¸p dông

trong tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc trung −¬ng, còng nh− trong viÖc ®iÒu

chØnh mèi quan hÖ gi÷a çc c¬ quan trong bé m¸y ®ã, mèi liªn hÖ gi÷a liªn

bang víi tiÓu bang còng kh«ng ®−îc xö lý tèt.

21

D−íi gãc ®é thùc tÕ: M« h×nh nhµ n−íc Hîp bang ®· vËn hµnh kh«ng

tèt. Nhµ n−íc trung −¬ng ®· kh«ng ®ñ quyÒn, kh«ng ®ñ m¹nh, ®Ó liªn kÕt

søc m¹nh cña çc bang, thiÕu sù l·nh ®¹o tËp trung nhanh chãng vµ th«ng

suèt nªn trong thêi chiÕn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong thêi b×nh, nhµ n−íc

trung −¬ng nî nÇn chång chÊt mµ kh«ng thu ®−îc thuÕ, t×nh tr¹ng mét x·

héi rèi lo¹n, luËt ph¸p kh«ng ®−îc thi hµnh dÉn ®Õn çc cuéc næi lo¹n cña d©n

chóng, cßn çc bang mçi n¬i mét giang san çt cø, kh«ng tu©n thñ hiÕn ph¸p

liªn bang. VÒ ®èi ngo¹i çc hiÖp −íc cña Hîp bang víi çc n−íc kh¸c kh«ng

®−îc t«n träng, cã bang cßn tiÕn hµnh ®µm ph¸n riªng víi çc n−íc, uy tÝn

cña Hîp bang víi quèc tÕ kh«ng cßn. Hamilton (1755-1804) ®¸nh gi¸:

Chóng ta cã nh÷ng l·nh thæ vµ nh÷ng t« giíi mµ ngo¹i

quèc ®· cam kÕt víi chóng ta lµ sÏ tr¶ l¹i cho chóng ta vµ ®¸ng lÏ

ph¶i tr¶ l¹i cho chóng ta tõ l©u råi. ThÕ mµ hiÖn nay ngo¹i quèc

cßn gi÷ nh÷ng l·nh thæ vµ t« giíi ®ã, võa lµm thiÖt h¹i tíi quyÒn

lîi cña quèc gia chóng ta, võa x©m ph¹m tíi quyÒn lùc cña quèc

gia chóng ta. Chóng ta cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®Èy lïi ngo¹i x©m

kh«ng? Nh−ng chóng ta kh«ng cã qu©n ®éi, kh«ng cã tµi chÝnh,

mµ còng kh«ng cã c¶ chÝnh phñ n÷a (ý muèn nãi ChÝnh phñ Hîp

bang). Do vÞ trÝ ®Þa lý cña quèc gia chóng ta, chóng ta cã quyÒn

tù do giao th«ng trªn s«ng Mississipi hay kh«ng? Nh−ng T©y Ban

Nha kh«ng cho chóng ta h−ëng quyÒn giao th«ng ®ã [44, tr. 52].

Ngoµi ra, chóng ta cßn thÊy r»ng, m« h×nh chÕ ®é Hîp bang do x©y

dùng vµ vËn hµnh trªn hiÕn ph¸p 1781 lµ b¶n hiÕn ph¸p rÊt nhiÒu yÕu kÐm,

kh«ng dùa trªn mét häc thuyÕt nµo, kh«ng vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm,

nh÷ng bµi häc lÞch sö vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn cña çc n−íc trong lÞch sö.

Nh− Hamliton ®¸nh gi¸:

Thø hiÕn ph¸p mµ Hamliton, chÝnh trÞ gia xuÊt s¾c thuéc

thÕ hÖ thø hai cña cuéc Çch m¹ng Mü, sau nµy trë thµnh mét

22

trong nh÷ng kiÕn tróc s− cho hÖ thèng chÝnh quyÒn vµ kinh tÕ

Mü, gäi lµ mét sù khê d¹i … vµ: Quèc héi Hîp bang chØ lµ nhãm

chÝnh trÞ gia cã tÇm nh×n h¹n hÑp, nh÷ng ng−êi dÔ dµng hi sinh

m¹ng sèng cña binh lÝnh vµ t−¬ng lai cña toµn bé d©n téc b»ng

çch l·ng phÝ thêi gian trong nh÷ng cuéc tranh luËn vôn vÆt, chø

kh«ng ph¶i nh÷ng nghiªn cøu, tranh luËn thÊu ®¸o hay suy xÐt kü

cµng, cã tÇm nh×n xa, tr«ng réng, trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh

chÝnh s¸ch. chÝnh quyÒn tæ chøc theo bé luËt nµy ®· tõng thÓ hiÖn

sù yÕu kÐm vµ thiÕu hiÖu qu¶ trong thêi chiÕn [21, tr. 18].

Nh− vËy trªn c¶ ph−¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn nhµ n−íc Hîp

bang ch−a ph¶i lµ nhµ n−íc ph¸p quyÒn thùc thô, mµ lµ mét nhµ n−íc kÐm

hiÖu qu¶ vµ cã nguy c¬ sôp ®æ: "NhiÒu ng−êi Mü coi çc ®iÒu kho¶n cña

Liªn bang kh«ng ph©n t¸ch nµy lµ mét sai lÇm" [46, tr. 26]. Hå Chñ tÞch khi

nghiªn cøu vÒ çch m¹ng Mü còng ®¸nh gi¸ nh− sau:

§èi víi çch m¹ng Mü, NguyÔn ¸i Quèc cho r»ng trong

buæi ®Çu Tuyªn ng«n ®éc lËp vµ çc ®iÒu kho¶n cña Liªn bang

vÒ quyÒn con ng−êi lµ tiÕn bé. Song çch m¹ng Mü lµ çch

m¹ng t− s¶n, mét cuéc çch m¹ng kh«ng triÖt ®Ó, Tuyªn ng«n

®éc lËp vµ çc ®iÒu kho¶n cña Liªn bang ®−îc coi lµ hiÕn ph¸p

®Çu tiªn cña n−íc Mü, trong ®ã nãi quyÒn lùc tèi cao thuéc vÒ

nh©n d©n nh−ng thùc tÕ quyÒn lùc ®ã r¬i vµo tay mét sè Ýt ng−êi,

cßn ®a sè c«ng n«ng vÉn cùc khæ [33, tr. 109].

T×nh h×nh ®ã lµm xuÊt hiÖn mét nhu cÇu cÊp thiÕt vµ cÊp b¸ch lµ cÇn

mét m« h×nh chÝnh quyÒn liªn bang míi, võa h¹n chÕ ®−îc c¨n bÖnh ®éc tµi

chuyªn chÕ, võa hiÖu qu¶, m¹nh mÏ, ®Ó cã thÓ t¹o ®−îc an ninh vµ thÞnh

v−îng chung, còng nh− cã thÓ liªn minh bÒn chÆt gi÷a çc tiÓu bang trong

mét quèc gia thèng nhÊt. Tr−íc ®ßi hái nh− thÕ, mét hiÕn ph¸p míi ®· ra

®êi, vµ cïng víi çc ®iÒu kiÖn kh¸c, mét chÕ ®é míi ®−îc x©y dùng - ChÕ

®é Tæng thèng hîp chóng Hoa Kú.

23

1.3. ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú lµ kÕt qu¶ cña sù tháa hiÖp

çc xu h−íng chÝnh trÞ; tæng kÕt çc t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p

lý vµ kinh nghiÖm vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn cña çc quèc gia

1.3.1. Çc xu h−íng chÝnh trÞ vÒ x©y dùng nhµ n−íc

Nh− trªn ®· ph©n tÝch, chÕ ®é Hîp bang ®· thÓ hiÖn râ rµng t×nh

tr¹ng bÊt cËp, vµ nhu cÇu thµnh lËp mét chÕ ®é míi ®· ngµy cµng trë nªn

cÊp b¸ch. Nh−ng bá chÕ ®é Hîp bang th× x©y dùng mét chÕ ®é míi nh− thÕ

nµo? VÊn ®Ò nµy ®· diÔn ra nhiÒu cuéc tranh luËn gi÷a çc bang, gi÷a çc

chÝnh kh¸ch vµ trong c«ng chóng Mü. §Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu nµy, mét ®¹i

héi gåm n¨m l¨m ®¹i biÓu ®Õn tõ çc bang ®−îc triÖu tËp t¹i Philadelphia

bang Pennsilavani vµo thø s¸u, ngµy 25 th¸ng 5 n¨m 1787. Héi nghÞ nµy vÒ

sau ®−îc gäi lµ Héi nghÞ lËp hiÕn. T¹i Héi nghÞ nµy, ba m« h×nh chÝnh

quyÒn míi ®−îc ®Ö tr×nh, vµ xoay quanh ba m« h×nh nµy lµ hai xu h−íng

chÝnh trÞ chñ yÕu, tiªu biÓu cho nguyÖn väng cña çc bang vµ cña c«ng

chóng còng nh− çc nhµ lËp quèc Mü. TÊt nhiªn thêi kú nµy cã nhiÒu xu

h−íng nh−ng cã hai xu h−íng chÝnh trÞ chñ yÕu lµ: xu h−íng ñng hé liªn

bang vµ xu h−íng ph¶n ®èi liªn bang, hai xu h−íng nµy vÒ sau lµ nÒn t¶ng

cho viÖc xuÊt hiÖn hai ®¶ng lín ngù trÞ trªn chÝnh tr−êng n−íc Mü cho ®Õn

thêi kú hiÖn ®¹i. Ba m« h×nh chÝnh quyÒn ®−îc ®Ö tr×nh lªn Héi nghÞ lµ:

* Ph−¬ng ¸n Virginia

Ph−¬ng ¸n nµy do bang Virginia ®Ö tr×nh. Ph−¬ng ¸n cã m−êi n¨m

®iÓm, dùa theo HiÕn ph¸p tr−íc ®ã cña bang vµ cã nhiÒu ®iÓm bæ sung.

Trong ®ã cã nh÷ng ®iÓm chñ yÕu nh− quyÒn lùc cña nhµ n−íc sÏ ®−îc ph©n

lµm ba ngµnh quyÒn lùc. §ã lµ quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p vµ quyÒn

t− ph¸p, mçi ngµnh quyÒn lùc sÏ ®−îc cÊu tróc ®Ó kiÓm so¸t vµ t¹o thÕ c©n

b»ng víi hai ngµnh kia. QuyÒn lËp ph¸p sÏ giao cho quèc héi gåm hai viÖn.

QuyÒn hµnh ph¸p tøc lµ Tæng thèng sÏ ®−îc c¶ hai viÖn cña Quèc héi bÇu

chän. Cßn bé m¸y cña c¬ quan t− ph¸p sÏ bao gåm tßa ¸n çc cÊp, vµ çc

24

c¬ quan nµy còng do c¬ quan lËp ph¸p chän ra. ChÝnh quyÒn trung −¬ng sÏ

®−îc giao rÊt nhiÒu quyÒn vÝ dô chÝnh quyÒn trung −¬ng cã quyÒn phñ nhËn

mäi bé luËt mµ c¬ quan lËp ph¸p tiÓu bang ban hµnh. Nh×n vµo m−êi l¨m

®iÓm cña kÕ ho¹ch Virginia, chóng ta thÊy ®©y lµ mét m« h×nh chÝnh quyÒn

®· ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn, chÝnh quyÒn trung −¬ng ®−îc tËp trung

nhiÒu quyÒn hµnh réng r·i, nh−ng quyÒn h¹n cña çc tiÓu bang kh«ng ®−îc

coi träng, quyÒn h¹n cña c«ng d©n ch−a ®−îc ®Ò cËp ®Õn. Nh÷ng ®iÓm nµy

®· g©y tranh c·i rÊt nhiÒu gi÷a ®¹i biÓu cña çc bang, gi÷a bang lín vµ bang

nhá, gi÷a nh÷ng ng−êi ñng hé quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n vµ nh÷ng ng−êi

ñng hé mét chÝnh quyÒn trung −¬ng hïng m¹nh.

* Ph−¬ng ¸n New Jersey

Ph−¬ng ¸n do bang New Jersey ®−a ra gåm chÝn ®iÓm. Trong ®ã

nh÷ng néi dung chÝnh cña kÕ ho¹ch nµy lµ t¨ng c−êng thªm quyÒn lùc cho

quèc héi. Quèc héi cã quyÒn ®iÒu hµnh th−¬ng m¹i trong toµn quèc, quyÒn

thu thuÕ. Çc ®¹o luËt cña quèc héi vµ nh÷ng hiÖp −íc mµ quèc héi th«ng

qua sÏ lµ ®¹o luËt tèi cao b¾t buéc ®èi víi çc bang. §iÓm bèn cña kÕ ho¹ch

nµy quy ®Þnh quèc héi cã quyÒn thµnh lËp bé m¸y hµnh ph¸p vµ çc viªn

chøc cña bé m¸y nµy: "Quèc héi Liªn minh chän lùa bé m¸y hµnh ph¸p

quèc gia bao gåm mét sè ng−êi gi÷ chøc vô trong mét nhiÖm kú mét sè

n¨m, nhËn chÝnh x¸c mét l−îng tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt

®Þnh, båi th−êng cho c«ng viÖc cña hä" [21, tr. 87]. Theo ph−¬ng ¸n nµy

quèc héi chØ cã mét viÖn duy nhÊt, bé m¸y hµnh ph¸p sÏ do mét nhãm ç

nh©n l·nh ®¹o, vÒ quyÒn t− ph¸p th× theo ®iÓm ba cña kÕ ho¹ch nµy quy

®Þnh tßa ¸n liªn bang chØ ®−îc trao quyÒn phóc thÈm. Nh− vËy qua nh÷ng

®iÓm chñ yÕu cña ph−¬ng ¸n New Jersey th× m« h×nh chÝnh quyÒn míi, chØ

thay ®æi vµ më réng thªm mét sè quyÒn mµ chÝnh quyÒn Hîp bang tr−íc

ch−a cã. Ph−¬ng ¸n nµy ®−îc çc bang nhá nh− New jersey, Delaware,

Marylan ñng hé. VÒ thùc chÊt m« h×nh chÝnh quyÒn chØ söa ®æi m« h×nh

nhµ n−íc Hîp bang mµ th«i: "Thay v× ®Ò xuÊt mét m« h×nh chÝnh quèc gia

25

míi, ph−¬ng ¸n cña Paterson (1745 - 1806) - mét ®¹i biÓu cña bang New

Jersey (tøc kÕ ho¹ch New Jersey) chØ lµ mét lo¹t söa ®æi ®èi víi Çc ®iÒu

kho¶n Hîp bang. Çc ®¹i biÓu tõ bang nhá ®Òu tËp hîp quanh ph−¬ng ¸n

nµy" [21, tr. 25]. Nh×n chung ph−¬ng ¸n Virginia ®−îc çc bang lín ñng hé

vµ còng ®−îc nhiÒu ®¹i biÓu cña héi nghÞ h−ëng øng. §¸nh gi¸ vÒ hai ph−¬ng

¸n, «ng John Lansing (1754 - 1829), mét ®¹i biÓu cña bang New York nhËn

xÐt: "KÕ ho¹ch nµy (tøc ph−¬ng ¸n New Jersey) qu¶ thËt lµ mét kÕ ho¹ch ®Ó

tu chÝnh l¹i b¶n §iÒu kho¶n Liªn hiÖp, cßn kÕ ho¹ch cña Virginia th× nh»m

môc tiªu thay thÕ Liªn hiÖp b»ng mét chÝnh phñ quèc gia" [5, tr. 62].

* Ph−¬ng ¸n Hamilton

§øng tr−íc t×nh h×nh, Héi nghÞ tranh luËn gay g¾t mµ ch−a thèng

nhÊt ®Ó chän lùa mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi nµo, Hamilton (1755-1804)

mét th− ký vµ lµ b¹n cña Warshington, ®¹i biÓu cña bang New York ®· ®−a

ra mét ph−¬ng ¸n thø ba. Nh÷ng ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ¸n thø ba lµ çc

tiÓu bang sÏ kh«ng cã quyÒn lùc nµo ngoµi viÖc quy ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò

thuéc ®Þa ph−¬ng, nh÷ng bang nµy gÇn víi nh− lµ mét ®¬n vÞ tØnh cña mét

quèc gia thèng nhÊt vµ hïng m¹nh. Quèc héi còng chia lµm hai viÖn nh−ng

th−îng viÖn cã quyÒn lùc cao h¬n h¹ viÖn. Tr−ëng ngµnh hµnh ph¸p, cã mét

quyÒn lùc to lín, gièng nh− mét vÞ qu©n v−¬ng nh−ng ®−îc bÇu theo nhiÖm

kú vµ theo hµnh vi ®óng ®¾n cña «ng ta, cã thÓ phñ nhËn tÊt c¶ çc dù ¸n

luËt cña quèc héi. M« h×nh mµ Hamilton ®−a ra, ®−îc çc ®¹i biÓu ®¸nh gi¸ lµ

gièng nh− m« h×nh chÝnh quyÒn Anh, ë ®ã cã mét «ng vua ®éc ®o¸n chuyªn

quyÒn, ®iÒu mµ mäi ng−êi d©n Mü vÉn cßn lo sî, do vËy ph−¬ng ¸n Hamilton

kh«ng ®−îc çc ®¹i biÓu h−ëng øng. Nh−ng chÝnh Hamilton l¹i cho r»ng

m« h×nh chÝnh phñ Anh l¹i lµ thÝch hîp ë n−íc Mü: "¤ng kh«ng l−ìng lù

mét chót nµo mµ ®Ò nghÞ, nh−ng chØ nh©n danh ý kiÕn riªng cña «ng mµ

th«i, r»ng chÝnh phñ Anh lµ chÝnh phñ hoµn h¶o nhÊt n−íc Anh vµ trªn thÕ

giíi; vµ «ng tin t−ëng lµ kh«ng mét chÝnh phñ nµo nÕu kh«ng t−¬ng tù víi

chÝnh phñ Anh l¹i cã thÓ thÝch hîp ®−îc cho n−íc Mü" [5, tr. 64]. Ph−¬ng

26

¸n mµ Hamilton ®−a ra tuy kh«ng ®−îc chÊp nhËn, nh−ng nh÷ng ý t−ëng vµ

çch ®¸nh gi¸ cña «ng vÒ m« h×nh chÝnh quyÒn Anh, chøng tá ¤ng cã tÇm

nh×n réng lín vµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ çc h×nh thøc chÝnh thÓ. PGS.TS

NguyÔn §¨ng Dung ®¸nh gi¸: "Anh quèc lµ quª h−¬ng cña çc chÝnh thÓ".

Ngoµi ba ph−¬ng ¸n trªn, trong qu¸ tr×nh th¶o luËn çc ®¹i biÓu cßn

®−a ra mét sè m« h×nh chÝnh quyÒn kh¸c nh−: Chia Liªn bang lµm m−êi ba

l·nh thæ b»ng nhau; hoÆc ®Ó mét sè bang tù liªn kÕt víi nhau thµnh mét quèc

gia; hoÆc so¹n th¶o mét hiÕn ph¸p ®Ó nh÷ng bang tù ®éng muèn tham gia

th× ký kÕt ®Ó h×nh thµnh liªn minh. Nh−ng tÊt c¶ çc m« h×nh nµy ®Òu kh«ng

®−îc ®−a ra th¶o luËn. Toµn bé thêi gian cña héi nghÞ dµnh cho ph−¬ng ¸n cña

bang Virginia, vµ cña bang New Jersey. Cã rÊt nhiÒu xu h−íng chÝnh trÞ khi

tranh luËn vÒ hai ph−¬ng ¸n nµy, nh−ng tùu trung l¹i cã hai xu h−íng chÝnh.

Mét bªn lµ çc bang lín (Massachusetts, Virginia, Pennsylavania) vµ mét bªn

lµ çc bang nhá (Marylan, Delaware, New Jersey). Mét bªn lµ nh÷ng ng−êi

ñng hé mét chÝnh quyÒn liªn bang m¹nh mµ ®¹i diÖn tiªu biÓu lµ Hamliton,

mét bªn lµ nh÷ng ng−êi muèn b¶o vÖ chñ quyÒn cña çc tiÓu bang vµ e sî

vÒ mét chÝnh quyÒn m¹nh, ®e däa ®Õn quyÒn cña d©n chóng vµ cña çc

bang, tiªu biÓu lµ Thomas Jefferson (1743-1826), ng−êi sau nµy lµm Tæng

thèng thø ba cña Hoa Kú. Mét bªn lµ çc bang miÒn b¾c nh−, New hampshire,

New York, Massachusetts... vµ nh÷ng ng−êi muèn xãa bá chÕ ®é n« lÖ, mét

bªn lµ çc bang miÒn nam nh− Nam Carolina, Marylan, Delaware vµ nh÷ng

ng−êi muèn duy tr× chÕ ®é n« lÖ. Hai xu h−íng, ®· g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n

trong qu¸ tr×nh th¶o luËn ®Ó t×m ra mét m« h×nh chÝnh quyÒn, mét chÕ ®é

míi ®Ó thay thÕ chÕ ®é Hîp bang. Hai xu h−íng nµy, mµ franklin (1706 -

1790) mét ng−êi ®−îc coi lµ nhµ b¸c häc Mü, trong mét buæi trß chuyÖn

víi b¹n «ng lµ Cutler franklin so s¸nh nh− mét con r¾n cã hai ®Çu:

¤ng franklin võa míi nhËn ®−îc ngµy h«m nay con r¾n

hai ®Çu ng©m trong chai r−îu. Trong khi hai ng−êi nãi tíi con r¾n

kú l¹ nµy, «ng franklin nãi r»ng con r¾n nµy ch¾c ch¾n bÞ phiÒn

27

nhiÔu v× khi nã bß trong bôi, nÕu v−íng vµo mét cµnh c©y nµo, nã

sÏ kh«ng biÕt theo ®Çu nµo vµ bß sang phÝa nµo. ChuyÖn con r¾n

hai ®Çu l¹i lµm cho franklin nhí tíi mét viÖc x¶y ra ë Héi nghÞ lËp

hiÕn, khiÕn ¤ng vÝ con r¾n hai ®Çu ®ã nh− n−íc Mü [5, tr. 77].

Xu h−íng ph©n ®«i nµy, nh− trªn ®· nãi, ®· ¶nh h−ëng tíi viÖc h×nh

thµnh çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ë Mü: "Trong buæi th¶o luËn, ®¹i biÓu Wilson

®· thÓ hiÖn mét kiÕn thøc vµ trÝ tuÖ vÒ nhµ n−íc ®Æc biÖt xuÊt s¾c vÒ bªnh

vùc mét m« h×nh chÝnh quyÒn liªn bang m¹nh. Nh−ng Lansing, tiÓu bang New

York vµ Paterson tiÓu bang New Jersey kiªn quyÕt ®Êu tranh ®ßi gi÷ l¹i quyÒn

cña tiÓu bang. Sau nµy, quyÒn cña tiÓu bang lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n

chñ yÕu h×nh thµnh çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ë Mü" [21, tr. 89]. Hai xu h−íng

trong thêi kú h×nh thµnh chÕ ®é Céng hßa Tæng thèng Hoa Kú xuÊt hiÖn hoµn

toµn kh«ng ph¶i do lîi Ých cña mét ç nh©n hay mét nhãm ng−êi nµo, mµ h×nh

thµnh lµ do thùc tr¹ng lóc ®ã ë n−íc Mü. Çc bang kh«ng ph¸t triÓn ®ång

®Òu, t×nh h×nh kinh tÕ vµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ë çc bang lµ kh¸c nhau, vÞ

trÝ ®Þa lý vµ tµi nguyªn cña çc bang còng kh¸c nhau, dÉn ®Õn quyÒn lîi

kh¸c nhau vµ hai phe lµ ®¹i diÖn cho nh÷ng quyÒn lîi kh¸c nhau ®ã:

Cuéc xung ®ét h×nh thµnh vµo nh÷ng n¨m 1790 gi÷a ph¸i

ñng hé chñ nghÜa liªn bang vµ phe chèng chñ nghÜa liªn bang ®· cã

¶nh h−ëng m¹nh mÏ tíi lÞch sö n−íc Mü. Ph¸i ñng hé chñ nghÜa

liªn bang do Alexander Hamliton l·nh ®¹o… ®¹i diÖn cho nh÷ng

quyÒn lîi th−¬ng m¹i ®« thÞ cña çc vïng c¶ng biÓn; phe chèng chñ

nghÜa liªn bang do Thomas Jefferson(1743-1826) l·nh ®¹o ñng

hé nh÷ng quyÒn lîi cña n«ng th«n vµ cña miÒn nam [29, tr.112].

Hai xu h−íng nµy kh«ng chØ diÔn ra trong héi nghÞ mµ ¶nh h−ëng

tíi toµn thÓ x· héi:

Còng gièng nh− t¹i Héi nghÞ, çc chÝnh trÞ gia vµ d©n chóng

trªn kh¾p c¶ n−íc còng chia thµnh hai phe: chèng b¶n hiÕn ph¸p,

28

chèng chÕ ®é Liªn bang, hä chèng b¸ng hiÕn ph¸p v× cho r»ng

HiÕn ph¸p chØ nãi ®Õn ph©n quyÒn mµ kh«ng nãi ®Õn nh©n quyÒn

vµ phe ñng hé b¶n hiÕn ph¸p, ñng hé chÕ ®é Liªn bang. Quan

®iÓm cña nh÷ng ng−êi ñng hé còng nh− chèng ®èi HiÕn ph¸p

®−îc in ®i in l¹i trªn tÊt c¶ çc tê b¸o trong c¶ n−íc [21, tr. 36].

Hai xu h−íng trªn còng gãp phÇn t¹o ra çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ sau

nµy: "ChÝnh sù ¨n thua nµy dÉn ®Õn sù h×nh thµnh trong n−íc hai mÇm

mèng ®Çu tiªn cña çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, ñng hé chÕ ®é liªn bang vµ

chèng l¹i chÕ ®é liªn bang" [15, tr. 134]. Nh÷ng ng−êi ñng hé liªn bang tËp

hîp quanh Hamliton thµnh lËp ®¶ng Liªn bang, nh÷ng ng−êi chèng liªn

bang tËp hîp xung quanh Jefferson, thµnh lËp §¶ng Céng hßa - d©n chñ

(§¶ng nµy kh¸c víi ®¶ng Céng hßa cña Tæng thèng Abraham Linconln

(1809-1865) lËp n¨m 1854). Cuéc tranh luËn cña hai phe diÔn ra rÊt gay g¾t

trong qu¸ tr×nh x©y dùng hiÕn ph¸p vµ còng t¸c ®éng rÊt lín ®Õn viÖc h×nh

thµnh ChÕ ®é Tæng thèng: "Qu¸ tr×nh th¶o luËn ®Ó ®i ®Õn hiÕn ph¸p lµ mét qu¸

tr×nh ®Êu tranh gi÷a çc tr−êng ph¸i t− t−ëng ®¹i diÖn cho nh÷ng lîi Ých kh¸c

nhau, gi÷a nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng x©y dùng mét chÝnh quyÒn trung −¬ng

m¹nh vµ nh÷ng ng−êi ñng hé duy tr× chÕ ®é quyÒn hµnh chñ yÕu n»m trong

tay tiÓu bang, gi÷a lîi Ých n«ng nghiÖp vµ lîi Ých c«ng nghiÖp" [30, tr. 14].

Néi dung chñ yÕu cña çc cuéc tranh luËn ®ã lµ chän m« h×nh h×nh chÝnh

quyÒn nµo? quyÒn lùc cña liªn bang vµ tiÓu bang nh− thÕ nµo cho phï hîp,

lµm thÕ nµo ®Ó cã ®−îc chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh mµ kh«ng th«n tÝnh

chñ quyÒn cña çc bang? Lµm thÕ nµo ®Ó gi÷ ®−îc çc quyÒn réng r·i cña

c«ng d©n võa giµnh ®−îc tõ Anh quèc, võa tr¸nh ®−îc t×nh tr¹ng d©n chñ

th¸i qu¸ vµ sù tiÕm quyÒn cña çc tiÓu bang. Hai phe cßn ®Êu tranh gay g¾t

vÒ quyÒn ®¹i diÖn vµ çch thøc bÇu cö hai viÖn cña Quèc héi.

Cuéc tranh luËn gi÷a hai phe kh«ng chØ diÔn ra trong héi nghÞ lËp

hiÕn mµ cßn diÔn ra t¹i chÝnh quyÒn cña çc tiÓu bang vµ diÔn ra trªn toµn

29

thÓ c«ng chóng Mü víi nh÷ng bµi b¸o næi tiÕng cña çc chÝnh trÞ gia xuÊt

s¾c: "Nh÷ng cuéc tranh luËn, lý lÏ cña c¶ hai phe nhãm ®· ®−îc bµy tá b»ng

b¸o chÝ, b»ng çc c¬ quan lËp ph¸p vµ çc héi nghÞ bang" [29, tr. 108]. Lý

lÏ cña phe chèng liªn bang lµ: liÖu mét chÝnh phñ trung −¬ng hïng m¹nh cã

thÓ dÉn ®Õn viÖc chÝnh phñ ®ã lÊn ¸t quyÒn cña çc tiÓu bang vµ ¸p chÕ

ng−êi d©n b»ng çc kho¶n thuÕ khãa nÆng nÒ gièng nh− chÝnh phñ Anh hay

kh«ng? T¹i sao HiÕn ph¸p lµ b¶n v¨n thiÕt kÕ nªn m« h×nh chÝnh quyÒn, h¹n

chÕ quyÒn cña chÝnh phñ, nh−ng l¹i kh«ng tuyªn bè mét çch râ rµng r»ng

nh÷ng quyÒn tù nhiªn c¬ b¶n cña d©n chóng kh«ng thÓ trao cho chÝnh quyÒn,

gièng nh− hiÕn ph¸p cña bang Virginia ®· tõng tuyªn bè vÒ quyÒn cña d©n

chóng, mµ nh÷ng néi dung ®ã t¹o nªn tÝnh nh©n b¶n cña hiÕn ph¸p: "Nh÷ng

luËn cø chèng ®èi HiÕn ph¸p cña phe chèng Liªn bang lµ viÖc thiÕu v¾ng

Tuyªn ng«n vÒ çc quyÒn. NhiÒu ng−êi Mü lo sî r»ng, sau khi thiÕt lËp,

chÝnh quyÒn liªn bang sÏ c−íp hÕt mäi quyÒn tù do cña d©n chóng vµ sÏ

chÌn Ðp hä, vµ råi sÏ biÕn thµnh mét thø nhµ n−íc chuyªn quyÒn, hoÆc cña

giíi quý téc" [21, tr. 341]. Mét ®¹i biÓu cña phe chèng liªn bang lµ Patrick

Henry (1736 - 1799), ®· phª ph¸n chñ tr−¬ng c©n b»ng ®èi träng cña phe

liªn bang: "Nh÷ng trß c©n b»ng vµ ®èi träng gi¶ t¹o vµ hµo nho¸ng kia, çi trß

b−íc ®i trªn d©y ®Çy m¹o hiÓm, nh÷ng vô huyªn n¸o Çm Ü, nh−ng toan tÝnh kú

quÆc vÒ kiÓm so¸t vµ c©n b»ng ®Ó lµm g×? ¤ng ®ßi hái mét b¶n hiÕn ph¸p c«

®äng h¬n, ch¾c ch¾n h¬n, nªu bËt ®−îc quyÒn cña d©n chóng vµ nh÷ng giíi h¹n

quyÒn lùc cña chÝnh quyÒn" [21, tr. 45]. Nh÷ng ph¶n ®èi cña phe chèng liªn

bang kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã cã c¬ së. Nh÷ng luËn ®iÓm nµy ®· gãp phÇn trong

viÖc phª chuÈn m−êi Tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn vÒ nh©n quyÒn. Phe ñng hé liªn

bang ®· nªu nh÷ng lËp luËn cña m×nh vÒ viÖc ph¶i thi hµnh m« h×nh nhµ n−íc

liªn bang trong t¸c phÈm rÊt næi tiÕng Nh÷ng bøc th− ng−êi liªn bang. T¸c

phÈm nµy ®· ®−îc t¸c gi¶ cuèn "Bµn vÒ nÒn d©n chñ Mü" lµ Tocqueville ®¸nh

gi¸: "§ã lµ cuèn s¸ch tuyÖt vêi vµ cã lÏ gÇn gòi vµ cÇn thiÕt nhÊt ®èi víi çc

chÝnh kh¸ch cña tÊt c¶ çc n−íc" [21, tr. 40]. Trong bµi ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ

30

phª chuÈn cña bang New York, Alecxander Hamliton (1755 - 1804) ®¹i biÓu

cña phe ñng hé liªn bang lËp luËn r»ng, kh«ng ph¶i chÝnh quyÒn trung −¬ng

m¹nh th× kh«ng cÇn ®Õn chÝnh quyÒn tiÓu bang, còng kh«ng ph¶i chÝnh quyÒn

trung −¬ng trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn d©n chóng th× d©n chóng sÏ e ng¹i chÝnh

quyÒn, mµ ng−îc l¹i chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh vÉn cÇn cã chÝnh quyÒn

tiÓu bang vµ d©n chóng l¹i cµng ®−îc b¶o vÖ h¬n, v× ®Òu ®ã lµ phï hîp víi

t©m lý vµ b¶n chÊt con ng−êi, ai gÇn gòi h¬n th× cã nhiÒu t×nh c¶m h¬n,

gièng nh− quy luËt cña lùc häc: vËt cµng xa t©m th× lùc hót cµng gi¶m:

Cã nh÷ng nguyªn t¾c mang tÝnh x· héi trong b¶n chÊt cña

loµi ng−êi gióp chóng ta rót ra nh÷ng kÕt luËn ®óng ®¾n vÒ t−

çch vµ ®¹o ®øc cña nh÷ng ç nh©n vµ cña c¶ céng ®ång. Chóng

ta yªu gia ®×nh chóng ta h¬n nh÷ng ng−êi hµng xãm vµ yªu

nh÷ng ng−êi hµng xãm h¬n nh÷ng ®ång bµo. Nh÷ng t×nh c¶m

quyÕn luyÕn cña con ng−êi, còng gièng nh− søc nãng cña mÆt

trêi, cµng ra xa trung t©m, sÏ cµng mÊt søc nãng, vµ lùc t¸c ®éng

sÏ tû lÖ nghÞch víi ph¹m vi chÞu t¸c ®éng [21, tr. 362].

T− t−ëng nµy cña Hamliton ta thÊy trïng hîp víi t− t−ëng cña Lý

T«n Ng« (1879 - 1944) ng−êi Trung Quèc khi «ng viÕt r»ng: "Sù biÕn ®æi

nh©n t©m ®Òu theo quy luËt cña lùc häc, çc sù tÝch cæ kim ®«ng t©y, viÖc

chÝnh trÞ ngµy nay, viÖc vÆt th−êng ngµy, trong t©m kh¶m cña m×nh, ë lý hãa

sè häc, ë çc thuyÕt ph−¬ng t©y ®Òu biÓu hiÖn râ rµng, c¶m thÊy cã thÓ th«ng

®−îc" [38, tr. 101]. Mét lËp luËn quan träng kh¸c cña phe Liªn bang ®−îc

James Madion (1751 -1836) ®−a ra khi «ng phª ph¸n chÝnh thÓ qu©n chñ,

vµ bÊt lîi cña chÝnh thÓ céng hßa bÐ nhá ®Ó tõ ®ã kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt

ph¶i cã chÝnh quyÒn liªn bang:

Trong nÒn qu©n chñ tuyÖt ®èi, nhµ vua hoµn toµn trung

lËp víi çc phe ph¸i vµ tÇng líp kh¸c nhau, nh−ng nhµ vua cã thÓ

hi sinh h¹nh phóc cña toµn thÓ d©n chóng cho tham väng, hay

m−u ®å ç nh©n. Trong nhµ n−íc céng hßa bÐ nhá, chÝnh quyÒn

31

sÏ ®−îc kiÓm so¸t ®Ó kh«ng thÓ hi sinh quyÒn lîi cña toµn thÓ d©n

chóng, nh−ng chÝnh quyÒn ®ã kh«ng ®ñ trung hßa nh÷ng phe ph¸i

cÊu thµnh nhµ n−íc. Trong mét n−íc céng hßa réng lín nh− Hîp

chóng quèc, chÝnh quyÒn liªn bang sÏ ®¶m b¶o ®−îc tÝnh trung

lËp gi÷a çc ®¶ng ph¸i cña çc tiÓu bang, ®ång thêi còng tù kiÓm

so¸t ®−îc chÝnh m×nh, bëi chÝnh quyÒn sÏ ®éc lËp víi c¶ céng ®ång,

nªn kh«ng thÓ ph¶n béi lîi Ých chung cña d©n chóng [21, tr. 298].

Cuéc tranh luËn gi÷a hai phe ®· t¹o ra Mét tháa hiÖp vÜ ®¹i ®ã lµ

HiÕn ph¸p 1787, dùa vµo b¶n HiÕn ph¸p nµy chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng

quèc Hßa Kú ®· ®−îc t¹o ra.

Néi dung chÝnh cña nh÷ng tháa hiÖp ®ã lµ: thµnh lËp Quèc héi hai

viÖn ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a bang lín vµ bang nhá. Bang nhá ®−îc

ngang b»ng, b×nh ®¼ng víi bang lín ë th−îng viÖn, thÓ hiÖn ë sè l−îng hai

®¹i biÓu cho mçi bang kh«ng kÓ bang lín hay bang nhá. Ng−îc l¹i, ë bang

lín sè d©n ®«ng h¬n ph¶i cã nhiÒu ®¹i biÓu h¬n nªn sè l−îng ®¹i biÓu ë h¹

viÖn sÏ phô thuéc vµo sè l−îng d©n c− ë mçi bang. Nh− vËy, ë bang lín sè

®¹i biÓu bao giê còng nhiÒu h¬n so víi sè ®¹i biÓu cña bang nhá. Quy ®Þnh

nµy cã hiÖu lùc rÊt nhiÒu n¨m cho ®Õn n¨m 1920 ®−îc thay ®æi b»ng quy

®Þnh míi lµ sè ®¹i biÓu cè ®Þnh cña h¹ viÖn lµ 435 ng−êi. §Ó tr¸nh cho

tr−êng hîp víi sè l−îng ®¹i biÓu ¸p ®¶o, h¹ viÖn cã thÓ khuynh lo¸t th−îng

viÖn, ®¹i biÓu çc bang còng tháa thuËn quy ®Þnh cho hai viÖn ngang quyÒn,

kh«ng cã viÖn nµo l·nh ®¹o viÖn nµo.

Mét tháa hiÖp kh¸c gi÷a hai xu h−íng chèng hiÕn ph¸p vµ phe ñng

hé hiÕn ph¸p lµ phe chèng hiÕn ph¸p sÏ bá phiÕu chÊp nhËn hiÕn ph¸p nÕu

phe ñng hé hiÕn ph¸p chÊp nhËn ghi trong hiÕn ph¸p tuyªn ng«n vÒ çc

quyÒn. Sau nµy, ngay trong kú häp Quèc héi ®Çu tiªn, m−êi tu chÝnh ¸n

Tuyªn ng«n vÒ çc quyÒn ®· ®−îc phª chuÈn theo yªu cÇu cña phe chèng

hiÕn ph¸p. Ngoµi ra, gi÷a çc bang miÒn B¾c vµ miÒn Nam còng ®¹t ®−îc

tháa hiÖp quan träng. Çc bang miÒn B¾c chÊp nhËn cho çc bang miÒn

32

Nam duy tr× viÖc nhËp khÈu n« lÖ trong mét thêi gian lµ hai m−¬i n¨m vµ sè

n« lÖ khi bÇu cö sÏ ®−îc tÝnh theo tû lÖ 3/5. Ng−îc l¹i, çc bang miÒn Nam

chÊp nhËn cho çc bang miÒn B¾c khi phª chuÈn çc dù luËt vÒ hµng h¶i,

th−¬ng m¹i chØ cÇn sù chÊp nhËn cña ®a sè qu¸ b¸n t¹i nghÞ viÖn lµ ®−îc. Sù

chÊp nhËn nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho çc bang miÒn B¾c khi ký çc

hiÖp −íc hµng h¶i, th−¬ng m¹i lµ çc thÕ m¹nh cña miÒn B¾c, v× nÕu phe

miÒn Nam ®ßi ®ñ ®a sè tuyÖt ®èi 2/3 sè phiÕu ë nghÞ viÖn th× bang miÒn

B¾c khã lßng cã ®−îc nh÷ng hiÖp −íc hµng h¶i, th−¬ng m¹i mang l¹i lîi

nhuËn cho m×nh. Sù tháa hiÖp cao nhÊt gi÷a çc xu h−íng lµ t¹o ra b¶n HiÕn

ph¸p 1787 - mét b¶n v¨n tíi nay vÉn cßn hiÖu lùc - vµ dùa trªn HiÕn ph¸p

nµy chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa kú ®−îc x©y dùng.

1.3.2. Tæng kÕt çc t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p lý vµ kinh nghiÖm vÒ

x©y dùng chÝnh quyÒn ë çc quèc gia

ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú ra ®êi lµ tõ sù h×nh thµnh

m−êi ba bang nguyªn khai, vµ tõ nh÷ng nhu cÇu thùc tÕ cña n−íc Mü nh− ®·

tr×nh bµy ë trªn. Nh−ng cã mét lý do næi bËt n÷a ®Ó t¹o thµnh chÕ ®é Tæng

thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú: ®ã lµ sù tæng hîp rót ®óc nh÷ng t− t−ëng vÒ

x©y dùng chÝnh quyÒn cña çc nhµ t− t−ëng trong nÒn v¨n minh Hy L¹p - La

M· cæ ®¹i, t− t−ëng cña çc nhµ khai s¸ng ë ch©u ¢u thÕ kû XVII - XVIII; ®ã

lµ nh÷ng bµi häc ®−îc rót ra tõ kinh nghiÖm thùc tiÔn x©y dùng chÝnh quyÒn

cña nhµ n−íc Anh, tõ b¶n th©n n−íc Mü, vµ çc quèc gia kh¸c trong lÞch sö.

1.3.2.1. Nh÷ng t− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p lý ¶nh h−ëng ®Õn chÕ ®é

Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú

- T− t−ëng cña çc triÕt gia Hy L¹p cæ ®¹i

Trong qu¸ tr×nh tranh luËn ®Ó lùa chän mét m« h×nh chÝnh quyÒn cho

n−íc Mü, çc nhµ lËp quèc ®· viÖn dÉn nh÷ng t− t−ëng cña çc triÕt gia ®Ó soi

s¸ng cho nh÷ng luËn ®iÓm cña m×nh. T− t−ëng vÒ nÒn céng hßa vµ nhµ n−íc

liªn bang lµ mét trong nh÷ng t− t−ëng chñ ®¹o cña çc nhµ lËp quèc Mü.

33

Trong qu¸ tr×nh th¶o luËn hiÕn ph¸p ®Ó thiÕt kÕ mét m« h×nh chÝnh thÓ, t−

t−ëng vÒ mét chÝnh thÓ qu©n chñ cã ®−îc nªu ra nh−ng ®· bÞ g¹t sang mét bªn.

HÇu hÕt çc ®¹i biÓu ®Òu tËp trung th¶o luËn vÒ chÝnh thÓ céng hßa. ChÝnh thÓ

céng hßa (Republic) theo t¸c gi¶ Lª §×nh Hå lµ: "H×nh thøc cña chÝnh quyÒn

mµ trong ®ã quyÒn tèi th−îng thuéc vÒ d©n chóng vµ nh÷ng ®¹i diÖn ®−îc bÇu

cña hä" [24, tr. 505]. Cßn theo t¸c gi¶ §µo Duy Anh th×: "ChÝnh thÓ céng hßa

lµ chÝnh thÓ trong Êy chñ quyÒn thuéc vÒ toµn thÓ nh©n d©n" [1, tr. 124]. T¸c

gi¶ Phan V¨n Çc gi¶i thÝch: "Céng hßa lµ chÝnh thÓ kh«ng cã vua, cßn gäi

lµ chÕ ®é céng hßa" [4, tr. 58]. T− t−ëng vÒ chÝnh thÓ céng hßa ®· ®−îc çc

nhµ lËp quèc Mü sö dông nh− mét luËn ®iÓm quan träng ®Ó tranh luËn trong

héi nghÞ lËp hiÕn. Bedford (1747 - 1812) mét ®¹i biÓu cña bang Dlaware, khi

bµn vÒ quyÒn ®¹i diÖn b×nh ®¼ng cña çc bang trong th−îng viÖn, ¤ng ®Ò nghÞ

h·y vËn dông nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé cña So Lon (kho¶ng 638 - 559 TCN)

trong viÖc thµnh lËp c¬ quan quyÒn lùc: "Nh−ng trong bÊt cø tr−êng hîp nµo,

çc bang nhá còng bÞ thiÖt thßi. Chóng ta ph¶i noi theo So Lon" [21, tr. 162].

Theo So Lon th×: "Nh÷ng c¬ quan quyÒn lùc c«ng céng träng yÕu ®−îc tæ

chøc theo nguyªn t¾c ®¹i biÓu cña nhiÒu ®¼ng cÊp, trong ®ã cã c¶ ®¼ng cÊp

thø t− lµ t¸ ®iÒn" [26, tr. 60]. Dùa vµo t− t−ëng nµy, Bedford (1747 - 1812)

®· thuyÕt phôc héi nghÞ ®Ó cho ®¹i diÖn cña çc bang lín vµ bang nhá ®−îc

b×nh ®¼ng trong th−îng viÖn. Trong h×nh thøc chÝnh thÓ Mü, nhÊt lµ çch

thøc bÇu cö h¹ viÖn Mü, chóng ta cßn thÊy ®−îc t− t−ëng vÒ nÒn céng hßa cña

mét chÝnh trÞ gia xuÊt s¾c cæ ®¹i Hy L¹p kh¸c lµ Clixten (kho¶ng thÕ kû VI

TCN). Trong nh÷ng n¨m 508-506 (TCN) Clixten ®· cã nh÷ng cuéc c¶i çch

chÝnh trÞ tiÕn bé ®Ó d©n chñ hãa A-ten. Khi thµnh lËp c¬ quan quyÒn lùc cña

A-ten, ¤ng ®· ¸p dông çch thøc bÇu cö theo tû lÖ d©n gÇn gièng nh− çch

thøc mµ sau nµy h¹ viÖn Mü ¸p dông: "Héi ®ång nh©n d©n ®−îc tæ chøc theo

nguyªn t¾c: hµng n¨m mçi liªn khu cö vµo n¨m m−¬i ®¹i biÓu, ®−îc bÇu b»ng

ph−¬ng ph¸p bèc th¨m; theo tû lÖ ë mçi khu, cö tri cµng ®«ng th× cµng ®−îc

nhiÒu ®¹i biÓu. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, chÕ ®é bÇu cö d©n biÓu theo tû lÖ

34

d©n sè ®−îc thùc hµnh" [27, tr. 34]. ChÝnh quyÒn ®−îc tæ chøc qua bÇu

chän cña Clixten, vÒ sau ®−îc çc sö gia ®¸nh gi¸ ®©y lµ chÝnh thÓ céng hßa

d©n chñ chñ n«: "Víi c¬ cÊu tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc, víi viÖc c«ng d©n

tham gia vµo sinh ho¹t chÝnh trÞ nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, chÝnh thÓ céng hßa

d©n chñ chñ n« ®· ®−îc thiÕt lËp ®Çy ®ñ theo ®óng nghÜa cña nã" [55, tr. 33].

- T− t−ëng cña çc triÕt gia La M· cæ ®¹i

Khi x©y dùng m« h×nh chÝnh quyÒn céng hßa, çc nhµ lËp ph¸p Hoa

Kú rÊt e sî mét chÝnh thÓ chuyªn chÕ, ®ång thêi hä còng lu«n nghÜ ®Õn viÖc

ph¶i cã mét c¬ quan d©n biÓu ®Ó nãi lªn tiÕng nãi cña d©n chóng. Trong qu¸

tr×nh th¶o luËn, çc nhµ lËp ph¸p ®· nghiªn cøu ®Õn m« h×nh nhµ n−íc La

M· cæ ®¹i theo t− t−ëng cña Polybe (201 - 120 TCN). Polybe mét nhµ t− t−ëng

La M· cæ ®¹i, sau khi ph©n tÝch çc h×nh thøc chÝnh quyÒn, ¤ng cho r»ng:

ThÓ chÕ chÝnh trÞ ®ã (tøc lµ chÝnh thÓ hçn hîp) biÓu hiÖn

rÊt râ trong hiÕn ph¸p La M· qua sù phèi hîp khÐo lÐo gi÷a çc

quyÒn lùc nhµ n−íc. Nh×n vµo c¬ quan chÊp chÝnh tèi cao th× lµ

Qu©n chñ. Nh×n vµo Nguyªn l·o nghÞ viÖn lµ Quý téc. Cßn çc

Héi ®ång vµ çc "C¬ quan b¶o d©n" l¹i lµ d©n chñ. Sù ph©n bè vµ

kÕt hîp quyÒn lùc ®ã lµm cho mçi quyÒn lùc cÇn ®Õn çc quyÒn

lùc kh¸c vµ çc quyÒn lùc kh¸c kh«ng v−ît qua ®−îc nã. Do vËy,

nhê hÖ thèng quyÒn lùc c©n ®èi, nhµ n−íc La M· ®Þnh ®−îc

nh÷ng kÕt qu¶ tèt nhÊt vÒ ®èi néi, ®èi ngo¹i, më réng thµnh ®Õ chÕ

hïng m¹nh [26, tr. 75].

James Madison (1751 - 1836) ®¹i biÓu cña bang Virginia, khi

nghiªn cøu vÒ "C¬ quan b¶o d©n" cña nhµ n−íc La M· cæ ®¹i, «ng cho r»ng

viÖc "C¬ quan b¶o d©n" mÊt ®i søc m¹nh cña nã lµ do ®· t¨ng sè l−îng ®¹i

biÓu tõ hai lªn m−êi ®¹i biÓu vµ do ®ã trong néi bé cña c¬ quan nµy bÞ chia

rÏ bÌ ph¸i vµ cuèi cïng bÞ ViÖn nguyªn l·o chi phèi. Tõ ®ã Madison ®Ò

nghÞ chØ nªn bÇu mét sè Ýt ®¹i biÓu ë th−îng viÖn:

35

CÇn ph¶i xem xÐt vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ m« h×nh Quan b¶o

hé d©n ë La M·. Hä ®¸nh mÊt ¶nh h−ëng vµ quyÒn lùc cña m×nh

khi cã thªm thµnh viªn. Nguyªn nh©n cña viÖc nµy rÊt râ rµng: hä

®−îc bæ nhiÖm ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng quyÒn lîi vµ thùc thi ®ßi hái

cña d©n chóng L· M·, bëi d©n chóng qu¸ ®«ng kh«ng thÓ phèi

hîp ®−îc. Nh÷ng ngay lËp tøc, chÝnh hä l¹i bÞ chia thµnh çc phe

ph¸i ®Ó trë thµnh con måi cña giíi quý téc. D©n chóng cµng ®«ng,

th× cµng cã nhiÒu ®¹i biÓu. Hä cµng trë nªn kh«ng kiªn ®Þnh vµ dÔ

bÞ chia rÏ ngay trong néi bé hoÆc lµ trë nªn ngê nghÖch tr−íc

nh÷ng m−u m« cña çc phe ph¸i ®èi lËp, tÊt yÕu kh«ng thÓ thùc

hiÖn ®−îc bæn phËn cña m×nh. NÕu søc m¹nh vµ uy quyÒn cña

mét nhãm ng−êi phô thuéc vµo phÈm chÊt cña tõng ç nh©n, th×

sè l−îng cµng ®«ng uy quyÒn cµng lín. Nh−ng khi çc thÈm

quyÒn chÝnh trÞ ®−îc trao cho hä, sè l−îng cµng Ýt, th× søc m¹nh

cµng lín. CÇn nghiªn cøu nh÷ng xem xÐt nµy ®Ó ¸p dông cho

th−îng viÖn [21, tr. 79].

VÒ sau sè l−îng ®¹i biÓu ë th−îng viÖn, ®−îc Héi nghÞ lËp hiÕn

quyÕt ®Þnh lµ hai ®¹i biÓu, ®iÒu ®ã chøng tá t− t−ëng çc triÕt gia cæ ®¹i La M·

®· ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh m« h×nh chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.

- ¶nh h−ëng cña häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý trong ThÕ kû ¸nh s¸ng

ë ch©u ¢u ®Õn chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú

M« h×nh chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú chÞu ¶nh h−ëng

rÊt lín häc thuyÕt ph©n quyÒn cña J.Locker (1632 - 1704) vµ Montesquieu

(1689 - 1755). Çc nhµ lËp quèc Mü tiÕp thu häc thuyÕt ph©n quyÒn vµ ®· ®−a

häc thuyÕt ®ã trë thµnh hiÖn thùc, mÆc dï ë ch©u ¢u lµ quª h−¬ng cña häc

thuyÕt nµy l¹i bÞ cÊm: "Tinh thÇn ph¸p luËt (cuèn s¸ch chøa ®ùng t− t−ëng häc

thuyÕt ph©n quyÒn) cña Montesquieu bÞ c¬ quan kiÓm duyÖt cña Tßa th¸nh

R«ma phª b×nh mét çch «n hßa. Tr−êng Sorbonne còng gi¸m ®Þnh t¸c phÈm

nµy nh−ng kh«ng tuyªn bè g× chÝnh thøc. ChÝnh phñ Ph¸p ban hµnh lÖnh cÊm

36

l−u hµnh s¸ch Tinh thÇn ph¸p luËt, lÖnh ra ngµy 19-11-1751" [36, tr. 17].

Nh− vËy cã thÓ thÊy r»ng, nh÷ng nhµ lËp quèc Mü lµ ng−êi ®i tiªn phong

trong viÖc tiÕp nhËn häc thuyÕt nµy vµ vËn dông nã. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¹i sao

hä l¹i chän häc thuyÕt nµy? Bëi v× ba lÝ do, Mét lµ, hä míi tho¸t khái ®−îc

sù cai trÞ ®éc tµi cña vua Anh nªn hä kh«ng muèn mét chÝnh quyÒn ®éc tµi

nµo kh¸c ®−îc dùng lªn. Hai lµ, ®Ó hä gi¶i thÝch vÒ cuéc çch m¹ng cña hä,

t− t−ëng cña J. Locker ke (1632 - 1704) vµ Montesquieu (1689 - 1755) cho

r»ng quyÒn lùc mµ chÝnh quyÒn cã ®−îc lµ do sù ñy nhiÖm cña d©n chóng

vµ ®Ó thùc thi ph¸p luËt b¶o vÖ d©n chóng, mét khi chÝnh quyÒn vi ph¹m th«

b¹o quyÒn cña d©n chóng th× d©n chóng cã quyÒn ®¸nh ®æ ®Ó thay thÕ b»ng

mét chÝnh quyÒn kh¸c. §ã lµ lÏ ph¶i ®−¬ng nhiªn cña t¹o hãa chø kh«ng

ph¶i sù tiÕm quyÒn c−íp ng«i, còng gièng nh− khÈu hiÖu "thõa thiªn hµnh

®¹o" cña çc cuéc khëi nghÜa ë ph−¬ng ®«ng, khi tËp hîp nh©n d©n ®øng

dËy phÕ bá mét v−¬ng triÒu ®· kh«ng cßn tiÕn bé. Ba lµ, nh÷ng nhµ lËp

quèc kh«ng nh÷ng chØ x©y dùng mét chÝnh quyÒn cho hä mµ cho c¶ thÕ hÖ

m·i m·i vÒ sau, hä biÕt r»ng chÕ ®é ®éc tµi th× cuèi cïng sÏ dÉn ®Õn sôp ®æ,

hä còng biÕt r»ng ph©n quyÒn lµ tèt nhÊt ®Ó chèng chuyªn chÕ ®éc tµi v×

chÝnh quyÒn lµ ®Ó kiÓm so¸t d©n chóng, nh−ng chÝnh quyÒn còng ph¶i tù

kiÓm so¸t m×nh, v× thÕ hä ®· chän häc thuyÕt ph©n quyÒn. HiÕn ph¸p cã b¶y

®iÒu, çc nhµ lËp quèc Mü ®· dµnh ba ®iÒu ®Çu tiªn ®Ó nãi vÒ ba ngµnh

quyÒn lùc ®éc lËp theo ®óng t− t−ëng cña Montesquieu (1689 - 1755):

Khi mµ quyÒn lËp ph¸p vµ quyÒn hµnh ph¸p nhËp trong

tay nhËp l¹i trong tay mét ng−êi hay mét ViÖn Nguyªn l·o, th× sÏ

kh«ng cßn g× lµ tù do n÷a; v× ng−êi ta sî r»ng chÝnh «ng ta hay

viÖn Êy chØ ®Æt ra luËt ®éc tµi ®Ó thi hµnh mét çch ®éc tµi. Còng

kh«ng cã g× lµ tù do nÕu quyÒn t− ph¸p kh«ng t¸ch khái quyÒn

lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p. NÕu quyÒn t− ph¸p nhËp l¹i víi quyÒn lËp

ph¸p, ng−êi ta sÏ ®éc ®o¸n ®èi víi quyÒn sèng vµ quyÒn tù do cña

c«ng d©n; quan tßa sÏ lµ ng−êi ®Æt ra luËt. NÕu quyÒn t− ph¸p

37

nhËp l¹i víi quyÒn hµnh ph¸p th× «ng quan tßa sÏ cã c¶ søc m¹nh

cña kÎ ®µn ¸p [36, tr. 100].

Khi tranh luËn vÒ quyÒn hµnh ph¸p nªn n»m trong tay tËp thÓ lµ héi

®ång çc thèng ®èc, hay n»m trong tay ba ng−êi (nh− chÕ ®é tam hïng cña

®Õ chÕ La M· n¨m 60 TCN), çc nhµ lËp quèc Mü ®· chän ph−¬ng ¸n hµnh

ph¸p trong tay mét ng−êi theo t− t−ëng cña Montesquieu (1689 - 1755):

"QuyÒn hµnh ph¸p th× ph¶i trong tay mét vÞ vua chóa, v× r»ng quyÒn hµnh

ph¸p lu«n lu«n cÇn ®Õn mét hµnh ®éng nhÊt thêi, ®Ó cho mét ng−êi lµm th×

h¬n lµ nhiÒu ng−êi cïng n¾m; nã kh¸c víi quyÒn lËp ph¸p do nhiÒu ng−êi

th× h¬n lµ mét ng−êi ban hµnh" [36, tr. 107]. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trong lËp

luËn cña Wilson (1741 - 1797) ®¹i biÓu cña bang Pennsylavani:

Mét ®iÓm quan träng kh¸c lµ sù so s¸nh nµy cho thÊy sù

ñng hé ®èi víi ph−¬ng ¸n Virginia ®−îc ñy ban tæng thÓ ®Ö

tr×nh. Ph−¬ng ¸n nµy trao quyÒn hµnh ph¸p cho mét ng−êi tèi

cao duy nhÊt. Cßn ph−¬ng ¸n New Jersy th× trao cho mét nhãm

ng−êi. §Ó kiÓm so¸t thÈm quyÒn cña bé m¸y lËp ph¸p cÇn ph©n

chia c¬ quan nµy, nh−ng ®Ó kiÓm so¸t bé m¸y hµnh ph¸p, th× c¬

quan nµy ph¶i thèng nhÊt. Mét ng−êi sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm h¬n ba

ng−êi. Ba ng−êi sÏ lu«n ganh ®ua vµ tranh giµnh nhau ®Ó råi

cuèi cïng, sÏ cã mét ng−êi chiÕm −u thÕ vµ lÊn ¸t hai ng−êi kia.

Trong chÕ ®é Tam hïng cña §Õ chÕ La M·, Caesar vµ sau ®ã lµ

Augustus lµ minh chøng cho sù thËt nµy [21, tr. 107].

ViÖc çc nhµ lËp quèc Mü quyÕt ®Þnh chän hµnh ph¸p n»m trong tay

mét ng−êi chøng tá hä ®· n¾m ®−îc, nh− PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung gäi

®ã lµ B¶n tÝnh cña hµnh ph¸p. B¶n tÝnh ®ã lµ hµnh ph¸p ph¶i quyÕt ®o¸n, thi

hµnh ngay kh«ng chËm trÔ, nÓ nang, mµ nh− vËy th× cµng Ýt ng−êi cµng tèt.

Hµnh ph¸p kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo sè ®«ng v× cã thÓ, lóc ®ã cã nh÷ng

vÊn ®Ò sè ®«ng ch−a nhËn ra, hµnh ph¸p cµng Ýt trung gian cµng tèt, cµng Ýt

38

nhòng nhiÔu cµng tèt. Ngoµi ra, trong b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp 1776 còng nh−

HiÕn ph¸p 1787 ®Òu chøa ®ùng nhiÒu t− t−ëng cña J. Locke (1632 - 1704)

vµ Montesquieu (1689 - 1755) ®ã lµ t− t−ëng vÒ ph¸p luËt tù nhiªn, vÒ khÕ

−íc x· héi, vÒ gi¸ trÞ t− do vµ b×nh ®¼ng cña con ng−êi. Nh÷ng häc thuyÕt

chÝnh trÞ ph¸p lý nµy cïng víi nh÷ng t− t−ëng cña nÒn v¨n minh Hy - La cæ

®¹i ®−îc çc nhµ lËp quèc Mü vËn dông vµo hoµn c¶nh cña Mü ®Ó kiÕn tróc

mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi lµ ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.

1.3.2.2. Rót kinh nghiÖm x©y dùng chÝnh quyÒn cña Mü, Anh vµ

çc quèc gia kh¸c

ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú ®−îc x©y dùng tõ nh÷ng

kinh nghiÖm cña b¶n th©n n−íc Mü, tõ kinh nghiÖm cña nhµ n−íc Anh, vµ

cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Khi míi giµnh ®éc lËp, chÕ ®é Hîp bang

®−îc thiÕt lËp trªn m−êi ba thuéc ®Þa ®· ®øng ra ®iÒu hµnh toµn bé liªn

bang. PhÇn ®ãng gãp cña chÕ ®é Hîp bang lµ l·nh ®¹o d©n chóng vµ çc

tiÓu bang tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh víi Anh quèc, mét phÇn ®ãng gãp

quan träng kh¸c lµ nã cung cÊp nh÷ng bµi häc, nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u

vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn. Nh÷ng thiÕu sãt trong viÖc tæ chøc chÝnh quyÒn

trung −¬ng, nh÷ng sù bÊt lùc cña liªn bang ®èi víi tiÓu bang ®· ®−îc chÕ ®é

Tæng thèng Hoa Kú kh¾c phôc. Çc tiÓu bang víi tÝnh ®éc lËp cña m×nh

trong Hîp bang, ®· tiÕn hµnh x©y dùng hiÕn ph¸p, x©y dùng chÝnh quyÒn, in

tiÒn vµ lËp qu©n ®éi riªng, ®· g©y nhiÒu khã kh¨n cho chÝnh quyÒn liªn

bang. Tuy nhiªn, nh−ng kinh nghiÖm vÒ x©y dùng hiÕn ph¸p vµ x©y dùng

chÝnh quyÒn cña çc bang l¹i lµ nÒn t¶ng ®Ó x©y dùng ChÕ ®é Tæng thèng

Hoa Kú. ViÖc ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn vµ hµnh ph¸p n»m trong tay

mét ng−êi chÝnh lµ kinh nghiÖm cña tiÓu bang Virginia (chÕ ®é Hîp bang

tr−íc ®©y kh«ng ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn). ViÖc quèc héi chia lµm

hai viÖn chÝnh lµ häc theo kinh nghiÖm cña m« h×nh l−ìng viÖn Anh. M«

h×nh nhµ n−íc Liªn bang trong ®ã çc bang cã nh÷ng quyÒn tù chñ ®Þa

ph−¬ng, ta thÊy rÊt gÇn víi m« h×nh mµ L·o tö mét triÕt gia ph−¬ng §«ng

39

®· ®Ò ra: "L·o tö lµ ng−êi ®Çu tiªn chñ tr−¬ng thÓ chÕ liªn bang nh− ngµy

nay, trong ®ã mçi tiÓu bang ®−îc quyÒn sèng theo phong tôc, tËp qu¸n cña

®Þa ph−¬ng m×nh: Cam kú thùc; mü kú phôc; an kú c−; l¹c kú tôc; muèn

thùc hiÖn thÓ chÕ Êy th× mçi phÇn tö trong liªn bang ph¶i lµ mét n−íc nhá:

tiÓu quèc qu¶ d©n" [56, tr. 25]. ViÖc ¸p dông çc nguyªn t¾c cña nÒn céng

hßa nh− thiÕt lËp chÝnh quyÒn qua bÇu cö, quyÒn ®¹i diÖn cña d©n chóng

theo tû lÖ lµ ¸p dông cña m« h×nh nhµ n−íc Céng hßa d©n chñ chñ n« thêi

Hy L¹p cæ ®¹i. HiÕn ph¸p 1787 còng lµ rót tØa tõ hiÕn ph¸p cña çc tiÓu

bang, m−êi ®iÒu tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn còng chÝnh lµ tuyªn ng«n nh©n quyÒn

trong hiÕn ph¸p cña bang Virginia. Nh÷ng kinh nghiÖm trªn ®−îc Edmund

Randolph (1753 - 1813) thèng ®èc bang Virginia kh¼ng ®Þnh trong bøc th−

göi chñ tÞch h¹ viÖn bang Virginia, khi «ng ph¶n ®èi kÕ ho¹ch chØ ®æi míi

mét vµi ®iÓm chÕ ®é Hîp bang: "Nh÷ng lêi ph¶n ®èi cña t«i kh«ng ph¶i lý

thuyÕt su«ng, mµ lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng suy xÐt vÒ n−íc Mü cïng víi kinh

nghiÖm thu ®−îc tõ çc quèc gia kh¸c" [21, tr. 275].

VÒ gi¶i thÝch t¹i sao Mü l¹i x©y dùng chÕ ®é Céng hßa Tæng thèng?

Gi¸o tr×nh LÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi cña tr−êng §¹i häc LuËt

Hµ Néi do Nhµ xuÊt b¶n C«ng an nh©n d©n ph¸t hµnh th¸ng 8 n¨m 1999 cã

®−a ra ba çch gi¶i thÝch:

VËy t¹i sao ë Mü l¹i x©y dùng mét nhµ n−íc t− s¶n theo

chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng. Cã ba quan ®iÓm lÝ gi¶i kh¸c nhau:

Quan ®iÓm thø nhÊt: Mét sè ng−êi cho r»ng v× n−íc Mü ë

xa x«i çch biÖt, ®−êng biÓn ®i l¹i khã kh¨n, nªn çc nhµ lËp hiÕn

Hoa Kú kh«ng thÓ tiÕp thu mét çch kÞp thêi nh÷ng g× gäi lµ tiÕn

bé ë ch©u ¢u lôc ®Þa vµ cña Anh quèc.

Quan ®iÓm thø hai: Cho r»ng chÝnh thÓ céng hßa Tæng

thèng cho phÐp ¸p dông ®−îc triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp,

vµ thÓ hiÖn ®óng quan ®iÓm tháa hiÖp cña çc tÇng líp t− s¶n.

40

Quan ®iÓm thø ba: Nh÷ng ng−êi kh¸c l¹i cho r»ng, nh»m

ng¨n chÆn lµn sãng ®Êu tranh cña nh©n d©n vµ nh»m ®iÒu hµnh

nhanh nh¹y c«ng viÖc nhµ n−íc, nªn Mü thiÕt lËp chÝnh thÓ céng

hßa Tæng thèng [55].

VÒ quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng, do ®−êng biÓn çch trë nªn n−íc

Mü kh«ng thÓ cã ®iÒu kiÖn giao l−u ®Ó tiÕp thu nh÷ng g× gäi lµ tiÕn bé cña

ch©u ¢u. T¸c gi¶ e r»ng ®iÒu nµy ch−a hoµn toµn ®óng. Vµo thêi ®iÓm thÕ

kû XVII, XVIII th× ®óng lµ tõ Anh sang Mü kho¶ng h¬n n¨m ngh×n km

®−êng biÓn lµ xa x«i çch trë h¬n so víi ®i tõ Anh sang Ph¸p qua eo biÓn

M¨ng S¬, eo biÓn nµy vÒ sau ng−êi ta ®· ®µo mét con ®−êng xuyªn biÓn ®Ó

nèi Anh víi Ph¸p, vµ nã còng xa x«i çch trë h¬n, so víi ®i tõ Ph¸p sang

T©y Ban Nha, sang §øc vèn cã chung ®−êng biªn giíi. Nh−ng nÕu nãi Mü

do giao th«ng çch trë nªn kh«ng thÓ tiÕp thu mét çch kÞp thêi nh÷ng g×

gäi lµ tiÕn bé cña ch©u ¢u vµ v× thÕ nªn ®· x©y dùng m« h×nh chÕ ®é Céng

hßa Tæng thèng th× tÝnh thuyÕt phôc ®èi víi t¸c gi¶ ch−a thùc sù cao. V×:

- Tr−íc khi C« L«ng t×m ra Ch©u Mü n¨m 1492 ch©u Mü hoµn toµn

biÖt lËp víi ch©u ¢u. Nh−ng sau ®ã, nhÊt lµ tõ khi thµnh phè Jamestown

®−îc x©y dùng 1607, th× giao l−u th−¬ng m¹i ¢u Mü ®· nhén nhÞp rÊt nhiÒu:

Thuéc ®Þa VÞnh Massachusetts tiÕp tôc ph¸t triÓn th−¬ng

m¹i. Tõ gi÷a thÕ kû XVII trë ®i nã ®· trë nªn ph¸t ®¹t... B»ng viÖc

®ãng nh÷ng con tµu riªng cña m×nh vµ giong buåm ®i tíi çc h¶i

c¶ng trªn kh¾p thÕ giíi, nh÷ng thî ®ãng tµu cña VÞnh Massachusetts

®· ®Æt nÒn t¶ng cho nÒn th−¬ng m¹i cã nhu cÇu rÊt ph¸t triÓn. Vµo

cuèi thêi kú thuéc ®Þa, mét phÇn ba toµn bé çc con tµu mang cê

n−íc Anh ®· ®−îc ®ãng ë NewEngland [29, tr. 41].

Mèi liªn hÖ ¢u Mü ch¾c ch¾n lµ kh«ng thùc sù çch biÖt l¾m th×

mét c«ng viÖc th−êng ngµy nh− gia s− mµ ng−êi Mü vÉn cã thÓ thuª ng−êi

ch©u ¢u lµm: "ë thuéc ®Þa miÒn Nam, çc chñ ®ån ®iÒn vµ nhµ bu«n giµu

41

cã thuª çc gia s− tõ Ailen hay Xcotlen ®Õn ®Ó d¹y con çi hä" [21, tr. 47].

Mét b»ng chøng kh¸c ®Ó chøng minh sù liªn hÖ th−êng xuyªn cña Anh vµ

Mü: "Nãi tãm l¹i, sè phËn cña çc thuéc ®Þa phÝa nam n»m trong tay çc

®¹i ®Þa chñ… viÖc qu¶n lý çc ®ån ®iÒn lín nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quan

hÖ th−êng xuyªn víi Lu©n §«n" [15, tr. 76]. Nh÷ng b»ng chøng trªn cho

thÊy r»ng, qu·ng ®−êng biÓn h¬n n¨m ngh×n km tõ ¢u qua Mü lµ xa x«i

nh−ng mèi giao th−¬ng gi÷a hai ch©u lôc lóc ®ã vÉn diÔn ra th−êng xuyªn.

Cßn nÕu cho r»ng Mü kh«ng tiÕp thu kÞp thêi nh÷ng g× lµ tiÕn bé cña ch©u

¢u th× ta h·y xem xÐt thªm. Tuy lµ d©n ®Þnh c− song hä rÊt chó ý ph¸t triÓn

v¨n hãa gi¸o dôc. B»ng chøng lµ hä ®· x©y dùng mét lo¹t çc tr−êng ®¹i

häc: §¹i häc Harvard n¨m 1636 ë Massachusetts, mét tr−êng ®· næi tiÕng

thÕ giíi, tr−êng §¹i häc Yale, ®¹i häc Willam vµ Mary… ë Massachusetts

cã luËt cø n¨m m−¬i gia ®×nh ph¶i cã mét tr−êng häc, ë Philadelphia cã líp

häc buæi tèi cho ng−êi lín, phô n÷ còng kh«ng bÞ cÊm. §Æc biÖt, viÖc truyÒn

b¸ v¨n hãa ë thuéc ®Þa Mü lµ rÊt lín: "Tíi ®Çu n¨m 1639 nh÷ng ng−êi lµm

nghÒ kinh doanh s¸ch ë Boston ®· trë nªn ph¸t ®¹t b¸n çc t¸c phÈm v¨n

häc cæ ®iÓn, lÞch sö, chÝnh trÞ, triÕt häc, khoa häc, thÇn häc, v¨n ch−¬ng.

Vµo n¨m 1639 nhµ xuÊt b¶n ®Çu tiªn ë thuéc ®Þa Anh vµ lµ nhµ xuÊt b¶n

thø hai ë B¾c Mü ®−îc x©y dùng" [29, tr. 46]. Vµ:

Tr×nh ®é cña d©n c− nhê ®ã mµ n©ng dÇn lªn. S¸ch b¸o gia

t¨ng vµ ®−îc phæ biÕn tíi tËn lµng quª. NhiÒu cöa hµng s¸ch nhËp

hÇu nh− ®ñ çc lo¹i tõ Anh. Ch¼ng h¹n mét cña hµng s¸ch t¹i

Philadelphia ®· c¶ gan nhËp tõ Lu©n §«n hµng mÊy tr¨m tËp cña

bé Commentaires rÊt khã nuèt cña Sir Willian Blackstone, mét

luËt gia tÇm cì xuÊt b¶n n¨m 1765. Sè s¸ch nµy tiªu thô kh«ng

khã kh¨n l¾m t¹i Mü [15, tr. 81].

Nh− vËy ta cã thÓ thÊy bu«n b¸n s¸ch b¸o - s¶n phÈm mang tÝnh trÝ

tuÖ, mang tÝnh v¨n hãa vµ thêi sù rÊt cao mµ ®−îc ph¸t ®¹t ë Mü chøng tá

42

giao l−u v¨n hãa khoa häc gi÷a ¢u vµ Mü lµ ph¸t triÓn. Cã nh÷ng t¸c phÈm

chøa ®ùng t− t−ëng tiÕn bé ®−îc xÕp trong mét tr¨m cuèn s¸ch ¶nh h−ëng

kh¾p thÕ giíi bÞ cÊm ë Ph¸p nh− cuèn Tinh thÇn ph¸p luËt cña Montesquieu

(1689 - 1775) vµ cuèn Bµn vÒ khÕ −íc x· héi cña Rousseau (1712 - 1778) vÉn

®−îc l−u hµnh réng r·i ë Mü. Nh÷ng t¸c phÈm nµy cïng víi cuèn Bµn vÒ

chÝnh phñ cña Locke (1632 - 1704) ®· ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi B¶n tuyªn ng«n

®éc lËp 1776, HiÕn ph¸p 1787 lµ nh÷ng v¨n kiÖn chÝnh trÞ ph¸p lý x©y dùng

chÕ ®é céng hßa Tæng thèng: "T− t−ëng cuèn Bµn vÒ chÝnh phñ cã ¶nh h−ëng

trùc tiÕp ®Õn çch m¹ng thuéc ®Þa B¾c Mü. Jefferson vµ nh÷ng ng−êi tiªn

phong cña çch m¹ng Mü ®· cÇu trî ë nh÷ng cuèn s¸ch nµy" [17, tr. 114].

Nh− vËy lµ quan ®iÓm thø nhÊt ch−a thËt sù thuyÕt phôc t¸c gi¶.

Quan ®iÓm thø hai cho r»ng, chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng cho

phÐp ¸p dông triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp, vµ thÓ hiÖn ®óng quan

®iÓm tháa hiÖp cña çc tÇng líp trong giai cÊp t− s¶n. VÒ ý thø nhÊt, chÝnh

thÓ céng hßa Tæng thèng cho phÐp ¸p dông triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n

lËp, t¸c gi¶ thÊy r»ng, tr−íc khi cã çch m¹ng Mü, trªn thÕ giíi chØ cã chÝnh

thÓ céng hßa vµ chÝnh thÓ kh¸c mµ ch−a hÒ cã chÝnh thÓ céng hßa Tæng

thèng. ChÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng lµ do çc nhµ khoa häc sau nµy

nghiªn cøu vµ ®Æt tªn ®Ó ph©n biÖt víi çc chÝnh thÓ kh¸c. ChÝnh thÓ céng

hßa Tæng thèng lóc ®ã ®−îc çc nhµ lËp quèc gäi lµ m« h×nh chÝnh quyÒn

míi ch−a hÒ cã trªn tr¸i ®Êt, vµ ®−îc çc nhµ lËp quèc s¸ng t¹o ra khi

nghiªn cøu vÒ çc chÝnh thÓ trªn thÕ giíi vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña n−íc

Mü, chø kh«ng ph¶i çc nhµ lËp quèc Mü nghiªn cøu chÝnh thÓ céng hßa

Tæng thèng råi ¸p dông vµo n−íc Mü v× thÊy chÝnh thÓ ®ã cho phÐp ¸p dông

triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp. VÒ ý thø hai, chÝnh thÓ céng hßa Tæng

thèng thÓ hiÖn ®óng quan ®iÓm tháa hiÖp cña çc tÇng líp trong giai cÊp t−

s¶n. T¸c gi¶ cho r»ng ý nµy ®óng, nh−ng ch−a thËt ®Çy ®ñ. Trong qu¸ tr×nh

x©y dùng hiÕn ph¸p, çc nhµ lËp quèc kh«ng chØ ®¹i diÖn cho riªng tÇng líp

t− s¶n ®Ó tháa hiÖp, mµ çc nhµ lËp quèc lóc ®ã ®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña

43

c¶ n−íc Mü, ®¹i diÖn cho çc tÇng líp d©n chóng, ®¹i diÖn cho quyÒn lîi

cña çc bang, ®¹i diÖn quyÒn lîi cho liªn bang, ®¹i diÖn quyÒn lîi cña miÒn

b¾c vµ miÒn Nam, gi÷a c«ng nghiÖp th−¬ng m¹i vµ n«ng nghiÖp, ®¹i diÖn

cho ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n vµ n« lÖ, ®¹i diÖn cho çc t«n gi¸o vµ sau

cïng ®¹i diÖn cho çc tÇng líp tinh hoa nhÊt cña n−íc Mü ë thêi ®iÓm ®ã.

Toµn bé nh÷ng quyÒn lîi nµy thÓ hiÖn trong hai xu h−íng chÝnh trÞ mµ t¸c

gi¶ tr×nh bµy ë phÇn trªn. §èi víi chóng ta quan ®iÓm giai cÊp lµ v« cïng

cÇn thiÕt v× hiÖn nay chóng ta ®ang ®øng trªn lËp tr−êng cña giai cÊp c«ng

nh©n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh, nh−ng nÕu

chóng ta gi¶i thÝch mäi viÖc ®Òu quy vÒ t−¬ng quan lùc l−îng gi÷a çc giai

cÊp, vÒ ®Êu tranh gi÷a çc giai cÊp th× chóng ta sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu toµn

diÖn, kh«ng ®Çy ®ñ khi gi¶i thÝch sù vËt nhÊt lµ trong t×nh h×nh hiÖn nay.

Quan ®iÓm thø ba cho r»ng, nh»m ng¨n chÆn lµn sãng ®Êu tranh cña

nh©n d©n vµ nh»m ®iÒu hµnh nhanh nh¹y c«ng viÖc nhµ n−íc, nªn Mü thiÕt

lËp chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng. Nh÷ng ng−êi theo qua ®iÓm nµy lµ hä

dùa vµo sù hçn lo¹n mµ chÕ ®é Hîp bang gÆp ph¶i mµ ®iÓn h×nh lµ vô næi

lo¹n cña ®¹i óy Shay ë bang Massachussetts. §óng lµ trong qu¸ tr×nh tranh

luËn t¹i Héi nghÞ lËp hiÕn çc ®¹i biÓu cã ®−a vô næi lo¹n cña ®¹i óy Shay

ra, xong çi chÝnh hä sî lµ t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ chø kh«ng ph¶i sî lµn

sãng ®Êu tranh cña nh©n d©n, b»ng cø lµ hä rÊt sî chÝnh quyÒn chuyªn chÕ

nh− vua Anh, hä còng rÊt sî mét chÝnh quyÒn trung −¬ng m¹nh vµ th−êng

xuyªn l¹m quyÒn lµm tæn h¹i ®Õn quyÒn tù do cña d©n chóng. ChÝnh v× hä

sî nh©n d©n l¹i r¬i vµo chÕ ®é ®éc tµi mÊt tù do nªn hä ph¶i x©y dùng mét

chÝnh quyÒn kiÓm so¸t d©n chóng vµ tù kiÓm so¸t chÝnh quyÒn. Trong hiÕn

ph¸p hä ®· t×m çch h¹n chÕ quyÒn cña nhµ n−íc vµ tuyªn bè râ quyÒn cña

nh©n d©n kh«ng thÓ bÞ x©m ph¹m trong m−êi tu chÝnh ¸n ®Çu tiªn. HiÕn

ph¸p lµ tèi cao kh«ng thÓ x©m ph¹m. Nh− thÕ kh«ng cã nghÜa lµ çc nhµ lËp

quèc thiÕt lËp chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng chØ lµ ®Ó ng¨n chÆn lµn sãng

®Êu tranh cña nh©n d©n. Cßn ý kiÕn cho r»ng, thiÕt lËp chÝnh thÓ céng hßa

44

Tæng thèng lµ ®Ó ®iÒu hµnh nhanh nh¹y c«ng viÖc nhµ n−íc, ®iÒu nµy chØ

®óng ®èi víi ngµnh quyÒn lùc hµnh ph¸p mµ th«i v× ®©y lµ ®Æc tÝnh cña hµnh

ph¸p. Cßn ®èi víi nhµ n−íc tæ chøc theo chÕ ®é Céng hßa Tæng thèng, do

cã ph©n ba ngµnh quyÒn lùc vµ cã kh¶ n¨ng kiÒm chÕ ®èi träng nªn kh«ng

ph¶i lóc nµo c«ng viÖc nhµ n−íc còng ®iÒu hµnh nhanh nh¹y, ch−a kÓ nh÷ng

lóc bÞ ®×nh trÖ, tª liÖt mµ vÊn ®Ò nµy cßn tïy thuéc mét sè yÕu tè kh¸c. VËy

nguyªn nh©n nµo Mü chän m« h×nh chÝnh thÓ céng hßa tæng thèng? Thø

nhÊt, do n−íc Mü h×nh thµnh tõ mét vïng ®Êt hoµn toµn míi. Trªn m¶nh

®Êt ®ã ch−a cã dÊu Ên hay bøc t−êng thµnh nµo cña chÕ ®é phong kiÕn, nªn

cã thÓ gieo cÊy, x©y dùng mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi ngay tõ ®Çu mµ

kh«ng gÆp ph¶i sù chèng ®èi cña nh÷ng tµn d− trong chÕ ®é cò. Thø hai,

nh÷ng ng−êi d©n nhËp c− tõ Anh quèc vµ ch©u ¢u ®· ch¸n ghÐt sù ¸p bøc

nÆng nÒ cña chÕ ®é nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ch©u ¢u. Hä khao kh¸t muèn x©y

dùng mét chÝnh quyÒn hoµn toµn míi, ®Ó cã çch qu¶n lý phï hîp víi vïng

®Êt T©n thÕ giíi, còng nh− tháa m·n nh÷ng −íc väng vÒ tù do chÝnh trÞ, tù

do t«n gi¸o vµ giµu cã, thÞnh v−îng vÒ kinh tÕ. Thø ba, ë vïng ®Êt gåm

m−êi ba bang B¾c Mü, ®Þa lý vµ tµi nguyªn rÊt ®a d¹ng nªn quan hÖ x· héi

vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµ kh¸c nhau. §iÒu ®ã lµm xuÊt hiÖn nh÷ng nhãm

lîi Ých kh¸c nhau m©u thuÉn víi nhau. §Æc biÖt, nh÷ng nhãm lîi Ých m©u

thuÉn víi nhau, nh−ng hä kh«ng ®Êu tranh triÖt tiªu nhau. Hä ®Êu tranh víi

nhau ®Ó t×m ra nh÷ng tháa hiÖp. ChÝnh cuéc ®Êu tranh ®Ó ®¹t tíi nh÷ng tháa

hiÖp ®· gióp hä t×m ra m« h×nh chÕ ®é tæng thèng. Thø t−, Mü thµnh lËp

quèc gia muén nªn nh÷ng nhµ lËp quèc Mü ®· tæng kÕt, kÕ thõa ®−îc

nh÷ng m« h×nh chÝnh quyÒn ®· cã trong lÞch sö, trªn c¬ së ®ã tiÕp thu

nh÷ng t− t−ëng chÝnh trÞ, ph¸p lý míi cña ch©u ¢u vµ kiÕn t¹o thµnh mét

m« h×nh chÝnh quyÒn míi. Thø n¨m, t¹i thêi ®iÓm lËp quèc, n−íc Mü ®· tËp

hîp ®−îc mét líp ng−êi cã t− t−ëng tiÕn bé vµ cã thÕ lùc, hä ®¹i diÖn cho trÝ

tuÖ cña nh÷ng ng−êi nhËp c−, do ®ã hä ®· t×m ra ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ hay ®Ó

thiÕt lËp nªn mét m« h×nh chÝnh quyÒn míi.

45

KÕt luËn ch−¬ng 1

ChÕ ®é Tæng thèng Hîp Chóng quèc Hoa Kú lµ mét nhµ n−íc t−

b¶n do vËy nã còng cã ®Æc ®iÓm chung vÒ sù h×nh thµnh cña nhµ n−íc t−

b¶n ®ã lµ: " TiÒn ®Ò ra ®êi cña nhµ n−íc t− s¶n lµ sù khñng ho¶ng toµn diÖn

cña chÕ ®é phong kiÕn vµ sù h×nh thµnh trong lßng x· héi phong kiÕn Êy çc

quan hÖ t− b¶n" [54, tr. 85]. TÊt nhiªn, sù khñng ho¶ng cña chÕ ®é phong

kiÕn lµ diÔn ra ë Anh quèc ®ang trùc tiÕp cai trÞ B¾c Mü. Bªn c¹nh ®ã, sù

h×nh thµnh ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú cßn cã nh÷ng ®Æc thï kh¸c.

§ã lµ sù xuÊt hiÖn mét quèc gia míi mµ tiÒn ®Ò lµ m−êi ba bang

nguyªn khai. §©y lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt tù nhiªn ®Ó cã thÓ h×nh thµnh bÊt cø

mét chÕ ®é nµo. Nh−ng quèc gia míi nµy cã ®Æc ®iÓm riªng: quèc gia h×nh

thµnh trªn vïng ®Êt míi, do nh÷ng ng−êi di d©n ®Õn ®Þnh c−, hä cã ®Æc

®iÓm vÒ tÝnh tù do, tù trÞ; x· héi lµ thuéc ®Þa cña v−¬ng quèc Anh, quyÒn

cai trÞ m−êi ba bang ®−îc thùc hiÖn bëi m−êi ba vÞ thèng ®èc, ®©y lµ c¬ së

h×nh thµnh kh¸i niÖm Tæng thèng - ng−êi cã quyÒn lùc ®øng trªn tÊt c¶ çc

thèng ®èc(còng gièng nh− kh¸i niÖm tæng bÝ th− lµ ng−êi ®øng trªn çc bÝ

th−). Sù cai trÞ hµ kh¾c cña Anh quèc dÉn ®Õn cuéc çch m¹ng cña nh©n

d©n Mü chèng vua Anh vµ x©y dùng nªn chÕ ®é hîp bang. Nh÷ng ho¹t

®éng yÕu kÐm cña chÕ ®é hîp bang lµm n¶y sinh nhu cÇu ph¶i cã mét chÕ

®é míi thay thÕ chÕ ®é hîp bang. Tõ cuéc ®Êu tranh trong néi bé n−íc Mü

®Ó t×m ra m« h×nh chÕ ®é míi lµm xuÊt hiÖn çc xu h−íng chÝnh trÞ ®¹i diÖn

cho çc quyÒn lîi kh¸c nhau: quyÒn lîi cña çc giai cÊp; quyÒn lîi gi÷a çc

bang; quyÒn lîi cña liªn bang (trung −¬ng) víi tiÓu bang (®Þa ph−¬ng).

Cuéc ®Êu tranh gi÷a çc xu h−íng chÝnh trÞ ®· dÉn ®Õn nh÷ng tháa hiÖp vÒ

quyÒn lùc gãp phÇn h×nh thµnh ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.

Cuéc ®Êu tranh gi÷a çc xu h−íng chÝnh trÞ Mü chÞu ¶nh h−ëng s©u

s¾c çc t− t−ëng cña çc häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý. Nh÷ng häc thuyÕt nµy

lµ lý luËn soi ®−¬ng cho çc nhµ lËp quèc Mü tranh luËn, ®Ó t×m ra m« h×nh

46

chÕ ®é míi thÝch hîp cho n−íc Mü. §ã lµ m« h×nh ChÕ ®é tæng thèng Hoa

Kú. Ngoµi ra, ChÕ ®é tæng thèng Hoa Kú cßn h×nh thµnh tõ kÕt qu¶ s¸ng t¹o

cña tËp thÓ nh÷ng nhµ çch m¹ng Mü, theo nhËn ®Þnh cña Thomas

Jefferson th×: "§ã thùc sù lµ cuéc quÇn tô nh÷ng ng−êi con cña th¸nh thÇn".

TËp thÓ nh÷ng con ng−êi nµy ®· tæng kÕt ®−îc ®−îc nh÷ng bµi häc kinh

nghiÖm x−¬ng m¸u cña b¶n th©n n−íc Mü trong chÕ ®é Hîp bang, ®· tæng

kÕt ®−îc nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé cña mçi thêi ®¹i, nh− nÒn v¨n minh Hy

L¹p, La M· cæ ®¹i, çc t− t−ëng tiÕn bé trong thêi kú khai s¸ng, tæng kÕt

nh÷ng bµi häc lÞch sö v« gi¸ vÒ x©y dùng chÝnh quyÒn ë çc quèc gia cæ ®¹i

nh− çc Thµnh bang Hy L¹p, §Õ chÕ La M·... vµ ngay trong m« h×nh chÝnh

quyÒn Anh ®ang trùc tiÕp cai trÞ hä. ChÝnh nhê nh÷ng con ng−êi nµy mµ

trong cïng mét hoµn c¶nh hä ®· ®· t¹o ra mét b¶n hiÕn ph¸p míi mét chÕ

®é hoµn toµn kh¸c víi chÕ ®é tr−íc ®ã víi hiÕn ph¸p tr−íc ®ã lµ chÕ ®é Hîp

bang vµ HiÕn ph¸p 1781.

47

Ch−¬ng 2

§Æc ®iÓm cña ChÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú

2.1. Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú cã vÞ trÝ trung

t©m trong bé m¸y nhµ n−íc

Kh¸c víi çc chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn, céng hßa ®¹i nghÞ, céng hßa

l−ìng tÝnh. Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú cã vÞ trÝ trung t©m trong

bé m¸y nhµ n−íc. VÞ thÕ trung t©m cña Tæng thèng ®−îc thÓ hiÖn ë çc

®iÓm d−íi ®©y:

Mét lµ, Tæng thèng võa lµ nguyªn thñ quèc gia võa lµ ng−êi ®øng ®Çu

hµnh ph¸p: §©y lµ ®iÓm rÊt riªng chØ cã ë chÕ ®é céng hßa Tæng thèng. NÕu

nh− ë Anh quèc, nguyªn thñ quèc gia lµ N÷ hoµng, ng−êi ®øng ®Çu chÝnh phñ

lµ thñ t−íng Anh, th× ë Mü Tæng thèng cïng lóc ®· n¾m gi÷ c¶ hai vÞ trÝ nµy.

Dï víi tªn gäi lµ Vua, Hoµng §Õ, hay N÷ Hoµng, hoÆc lµ Tæng thèng th× ë

c−¬ng vÞ nµy hä ®Òu lµ nguyªn thñ quèc gia ®Òu cã nh÷ng quyÒn ®Æc tr−ng mµ

çc chøc vô kh¸c kh«ng cã ®−îc nh− ®¹i diÖn cho toµn thÓ quèc gia, ®¹i diÖn

cho sù thèng nhÊt vµ tr−êng tån cña d©n téc, ®¹i diÖn cho nh÷ng nghi lÔ truyÒn

thèng, cho lÔ tiÕt t«n gi¸o, cho lßng yªu n−íc vµ kh¸t väng cña nh©n d©n: "Dï

víi tªn gäi hÕt søc kh¸c nhau, nh−ng çc nguyªn thñ quèc gia ®Òu ®−îc HiÕn

ph¸p quy ®Þnh lµ ng−êi ®øng ®Çu nhµ n−íc vÒ mÆt ®èi néi vµ ®èi ngo¹i; vÒ

nguyªn t¾c ®Òu lµ ®¹i diÖn t−îng tr−ng cho sù bÒn v÷ng vµ tËp trung cña nhµ

n−íc" [9, tr. 205]. Lµ nguyªn thñ quèc gia do ®ã hä cã liªn quan ®Õn mäi ho¹t

®éng cña bé m¸y nhµ n−íc tõ lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p, ®èi néi, ®èi ngo¹i,

an ninh quèc gia cho ®Õn nh÷ng tr−êng hîp khÈn thiÕt ®Æc biÖt kh¸c cña quèc

gia, nh−ng cã ®iÒu kh¸c nhau gi÷a çc nguyªn thñ lµ ë chç ng−êi cã thùc quyÒn

vµ ng−êi kh«ng cã thùc quyÒn. So víi nguyªn thñ cña çc n−íc qu©n chñ lËp

hiÕn, céng hßa ®¹i nghÞ, nguyªn thñ Hoa Kú, tøc lµ Tæng thèng Mü cßn cã vÞ

thÕ næi tréi. NÕu ë Anh hoÆc ë ý nguyªn thñ quèc gia mang tÝnh chÊt h×nh

48

thøc, kh«ng thùc quyÒn thÓ hiÖn ë c©u ng¹n ng÷: " Nhµ vua trÞ v×, nh−ng

kh«ng cai trÞ", cßn ë Mü, Tæng thèng cã thùc quyÒn to lín. Tæng thèng lµ

ng−êi duy nhÊt qu¶n lý ®Êt n−íc vµ kh«ng ph¶i chia sÎ víi bÊt cø c¬ quan

nµo hay ç nh©n nµo quyÒn lùc Êy kÓ c¶ Phã Tæng thèng. Víi quyÒn lùc cña

nguyªn thñ quèc gia nh− vËy mét sè nhµ nghiªn cøu luËt häc ®· so s¸nh vÞ trÝ

cña Tæng thèng Mü nh− mét vÞ hoµng ®Õ: "ChÝnh v× lÏ ®ã kh«ng Ýt ng−êi cho

r»ng Tæng thèng Mü kh«ng kh¸c mét vÞ Hoµng ®Õ. Nh−ng ®©y kh«ng ph¶i

lµ Hoµng ®Õ ®Ých thùc víi nguyªn nghÜa cña tõ nµy mµ mét hoµng ®Õ do

bÇu cö mµ ra, chø kh«ng ph¶i mét hoµng ®Õ thÕ tËp" [9, tr. 209]. Víi vÞ trÝ

lµ ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, Tæng thèng Mü vÉn tËp trung quyÒn lùc h¬n

thñ t−íng cña çc n−íc céng hßa ®¹i nghÞ hay qu©n chñ lËp hiÕn. VÝ dô thñ

t−íng Anh khi thùc hiÖn quyÒn hµnh ph¸p ph¶i bµn b¹c vµ cÇn ®Õn sù nhÊt

trÝ cña néi çc, cßn Tæng thèng Mü th× mäi vÊn ®Ò thuéc thÈm quyÒn hµnh

ph¸p trung −¬ng ®Òu n»m trong tay Tæng thèng, néi çc chØ ®ãng vai trß t−

vÊn cho Tæng thèng, cßn çc bé tr−ëng chØ lµ nh÷ng th− ký gióp viÖc cho

Tæng thèng ë tõng lÜnh vùc mµ th«i: "ë Mü, Ýt cã chuyÖn quyÕt ®Þnh tËp thÓ

mét chÝnh s¸ch.Trong lý thuyÕt còng nh− trªn thùc tÕ, Tæng thèng th−êng lµ

ng−êi quyÕt ®Þnh mét m×nh nh÷ng sù lùa chän chñ yÕu" [26, tr. 347].

Çc Bé tr−ëng vµ Néi çc kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc

héi mµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng, "Néi çc lµ c¬ quan quyÒn lùc cao

nhÊt trong c¬ quan hµnh ph¸p, thµnh phÇn do thñ t−íng Ên ®Þnh. Th−êng ®ã

lµ mét sè bé tr−ëng quan träng nh− Tµi chÝnh, Néi vô, Quèc phßng, Ngo¹i

giao…Do vai trß quan träng cña Néi çc, kh¸c víi Tæng thèng Mü, Thñ

t−íng Anh cÇn sù ñng hé cña çc thµnh viªn Néi çc" [25, tr. 57]. Víi vai

trß ®øng ®Çu hµnh ph¸p, Tæng thèng Mü lµ tæng t− lÖnh lùc l−îng vò trang,

cã quyÒn lùa chän nh©n sù cho çc bé còng nh− çc quan chøc cÊp cao

trong bé m¸y hµnh ph¸p liªn bang (tÊt nhiªn ®−îc sù ®ång ý cña Quèc héi).

Tæng thèng còng cã quyÒn so¹n th¶o ng©n s¸ch liªn bang, trong ®ã cã çc

kho¶n dù trï chi tiªu cho ngµnh hµnh ph¸p ®Ó tr×nh Quèc héi.

49

VÒ ®èi ngo¹i, Tæng thèng Mü cã quyÒn ký kÕt ®iÒu −íc quèc tÕ víi

sù phª chuÈn cña th−îng viÖn, bæ nhiÖm çc ®¹i sø víi sù chÊp thuËn cña

th−îng viÖn. Tæng thèng còng lµ ng−êi tiÕp nhËn çc ®¹i sø çc quan chøc

n−íc ngoµi ®Õn thùc hiÖn sø mÖnh ngo¹i giao víi Hoa Kú. Ngoµi ra, th«ng

qua bé ngo¹i giao Tæng thèng cßn cã mét lo¹t quyÒn kh¸c trong quan hÖ

®èi ngo¹i: "Th«ng qua Bé Ngo¹i giao, Tæng thèng chÞu tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ

ng−êi Mü ë n−íc ngoµi, vµ b¶o vÖ nh÷ng kiÒu d©n n−íc ngoµi ë Mü. Tæng

thèng quyÕt ®Þnh viÖc cã c«ng nhËn hay kh«ng c«ng nhËn çc quèc gia míi

vµ çc chÝnh quyÒn míi" [45, tr. 78]. Víi nh÷ng quyÒn h¹n trªn Tæng thèng

Mü vÉn ®−îc coi lµ ng−êi ®øng ®Çu ngµnh ngo¹i giao cña Hoa Kú.

Hai lµ, ®èi víi quyÒn lËp ph¸p. VÒ nguyªn t¾c theo hiÕn ph¸p Mü

th× hµnh ph¸p kh«ng cã s¸ng quyÒn lËp ph¸p, nh−ng Tæng thèng Mü c¨n cø

vµo §iÒu 1 vµ §iÒu 2 cña HiÕn ph¸p ®Ó t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh lËp ph¸p cña

Quèc héi, tõ giai ®o¹n ®Çu tiªn ®Õn khi dù luËt cã thÓ thµnh luËt:

Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu bé m¸y hµnh ph¸p, vÉn cã ¶nh

h−ëng rÊt lín ®Õn quyÒn lËp cña quèc héi, b¾t ®Çu tõ s¸ng quyÒn

lËp ph¸p cña m×nh. B»ng çc th«ng ®iÖp vÒ t×nh h×nh ®èi néi vµ

®èi ngo¹i cña ®Êt n−íc ®äc tr−íc çc khãa häp cña Quèc héi, Tæng

thèng gîi ý cho Quèc héi, ban hµnh nh÷ng dù luËt trong thêi gian

tíi. Ngoµi vÊn ®Ò s¸ng quyÒn lËp ph¸p, Tæng thèng cßn cã quyÒn

phñ quyÕt çc dù ¸n luËt ®· ®−îc Quèc héi th«ng qua [9, tr. 245].

B»ng çc quyÒn h¹n ®ã, Tæng thèng Mü ®· buéc Quèc héi ph¶i l¾ng

nghe ý kiÕn cña Tæng thèng vµ th«ng th−êng çc gîi ý lËp ph¸p trong th«ng

®iÖp mµ Tæng thèng ®−a ra ®Òu ®−îc Quèc héi xem xÐt th¶o luËn tr−íc.

Tæng thèng còng cã quyÒn phñ quyÕt bÊt kú dù luËt nµo ®−îc Quèc héi

th«ng qua trõ khi cã hai phÇn ba thµnh viªn trong mçi viÖn phñ quyÕt ®Ó g¹t

bá sù phñ quyÕt cña Tæng thèng. Tæng thèng còng cã quyÒn triÖu tËp Quèc

héi trong nh÷ng tr−êng hîp khÈn cÊp hoÆc Tæng thèng còng cã thÓ triÖu tËp

riªng tõng viÖn cña Quèc héi. Theo §iÒu 2 kho¶n 3 HiÕn ph¸p Mü th× trong

50

tr−êng hîp hai viÖn cña Quèc héi bÊt ®ång ý kiÕn vÒ viÖc nghØ khãa häp,

Tæng thèng sÏ cã quyÒn b·i khãa häp Quèc héi trong thêi gian mµ Tæng

thèng cho lµ thÝch hîp.

Ba lµ, ®èi víi quyÒn t− ph¸p. TÊt c¶ çc thÈm ph¸n liªn bang ®Òu do

Tæng thèng bæ nhiÖm vµ th−îng viÖn phª chuÈn. Tæng thèng cßn cã quyÒn

ban bè lÖnh ©n x¸ hoµn toµn hay cã ®iÒu kiÖn cho bÊt kú ai ®· bÞ kÕt téi vi

ph¹m luËt ph¸p liªn bang, quyÒn ©n x¸ cña Tæng thèng cßn bao hµm c¶

quyÒn rót ng¾n thêi gian chÊp hµnh h×nh ph¹t tï vµ gi¶m bít tiÒn ph¹t do

tßa ¸n ¸p dông. VÝ dô Tæng thèng Gerald R.Ford ®· ra lÖnh ©n x¸ cho cùu

Tæng thèng Nixon: "Th¸ng 9 n¨m 1974 Tæng thèng kÕ nhiÖm Gerald

R.Ford ®· ra lÖnh x¸ téi toµn bé, miÔn tr¸ch nhiÖm hoµn toµn ®èi víi tÊt c¶

çc hµnh ®éng ph¹m ph¸p mµ ngµi cùu Tæng thèng ®· ph¹m ph¶i hoÆc cã

tham gia trong thêi gian lµm Tæng thèng" [59, tr. 1158].

Trªn ®©y lµ nh÷ng quyÒn h¹n to lín cña Tæng thèng Hoa Kú, nh÷ng

quyÒn h¹n ®ã ®· t¹o nªn mét vÞ thÕ quan träng cña Tæng thèng trong bé

m¸y nhµ n−íc Mü vµ næi tréi h¬n nguyªn thñ hay thñ t−íng cña mét sè

n−íc. NÕu chÝnh phñ ®−îc Lªnin ®¸nh gi¸: "Mäi cuéc çch m¹ng ®Òu xoay

quanh vÊn ®Ò lËt ®æ chÝnh phñ cò thµnh lËp chÝnh phñ míi" [9, tr. 230] th× ë

chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng: "ChÝnh phñ hoµn toµn n»m trong tay Tæng

thèng" [9, tr. 233]. Nh− vËy Tæng thèng Mü ®óng lµ: "Tæng thèng lµ trung

t©m quyÒn lùc cña nhµ n−íc" [28, tr. 168]. Hay nh− lêi nhËn ®Þnh cña

TS. Vò §¨ng Hinh, Trung t©m nghiªn cøu B¾c Mü: "Tæng thèng lµ nhµ

chÝnh trÞ duy nhÊt ®−îc bÇu trªn ph¹m vi toµn quèc, ®¹i diÖn cho toµn thÓ

Hîp chóng quèc c¶ vÒ ®èi néi lÉn ®èi ngo¹i. Bëi vËy, chøc vô Tæng thèng

cã vÞ trÝ trung t©m trong hÖ thèng chÝnh trÞ Mü" [23, tr. 159]. Cã vÊn ®Ò ®Æt

ra lµ t¹i sao Tæng thèng Mü l¹i cã thùc quyÒn vµ quan träng nh− vËy? Cã

thÓ gi¶i thÝch vÊn ®Ò nµy dùa vµo mét sè c¨n cø sau:

- Tæng thèng Mü thùc quyÒn bëi v× Tæng thèng g¾n liÒn víi bé m¸y

hµnh ph¸p, lµ ng−êi ®øng ®Çu bé m¸y hµnh ph¸p mét trung t©m quyÒn lùc

51

trong mét nhµ n−íc gåm qu©n ®éi, c¶nh s¸t, vµ ®éi ngò c«ng chøc hïng

hËu. Nh− trong s¸ch binh ph¸p ng−êi x−a th−êng nãi: "Ai n¾m binh quyÒn

ng−êi ®ã cã thùc quyÒn".

- Tæng thèng cã quyÒn lùc lín bëi v× quyÒn lùc cña «ng ta lÊy tõ

nh©n d©n th«ng qua con ®−êng bÇu cö chø kh«ng ph¶i tù phong, thÕ tËp

truyÒn ng«i vµ còng kh«ng ph¶i lÊy tõ Quèc héi nh− mét sè n−íc kh¸c.

ChÝnh v× ®iÓm nµy mµ Tæng thèng kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc

héi, çc thµnh viªn néi çc cña Tæng thèng còng kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn

cña Quèc héi vµ còng kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc héi mµ chØ chÞu

tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng.

- XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc cña çc nhµ lËp ph¸p Mü vÒ b¶n tÝnh cña

hµnh ph¸p lµ ph¶i tËp trung quyÒn, lµ chÕ ®é thñ tr−ëng quyÕt ®o¸n vµ d¸m

chÞu tr¸ch nhiÖm. Cho nªn hµnh ph¸p cµng Ýt ng−êi cµng tèt, cµng Ýt trung gian

cµng tèt, cµng Ýt nhòng nhiÔu cµng tèt. NÕu lËp ph¸p lµ lµm luËt th× hµnh

ph¸p lµ ra lÖnh vµ ®Ó ra lÖnh th× ph¶i cã quyÒn uy nghÜa lµ ph¶i cã quyÒn lùc.

2.2. Tæng thèng do d©n bÇu vµ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm

tr−íc quèc héi

BÇu cö lµ mét ph−¬ng thøc gi¸n tiÕp ®Ó thùc hiÖn d©n chñ, cßn

ph−¬ng thøc trùc tiÕp nh− h×nh thøc tù trÞ, tù qu¶n, tù nh©n d©n trùc tiÕp

tham gia vµo c«ng viÖc nhµ n−íc, ph−¬ng thøc nµy rÊt khã thùc hiÖn v×

kh«ng thÓ cã mét l·nh thæ ®ñ nhá ®Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy. BÇu cö cã tõ thêi

chiÕm h÷u n« lÖ nh−ng ch−a phæ biÕn vµ nh÷ng ng−êi ®−îc thùc hiÖn quyÒn

bÇu cö l¹i rÊt h¹n chÕ. ChØ khi cã çc cuéc çch m¹ng t− s¶n næ ra, giai cÊp

t− s¶n ®Êu tranh giµnh quyÒn lùc víi giai cÊp phong kiÕn vµ cïng víi sù tiÕn

bé cña x· héi mµ bÇu cö míi trë thµnh mét chÕ ®Þnh quan träng ®Ó nh©n

d©n thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh b»ng çch gi¸n tiÕp bÇu nh÷ng ng−êi

m×nh cho lµ tÝn nhiÖm, thay m×nh n¾m chÝnh quyÒn vµ kiÓm so¸t chÝnh

quyÒn. Ngay trong nhµ n−íc t− s¶n th× nh÷ng nhµ n−íc ¸p dông häc thuyÕt

52

ph©n quyÒn míi th−êng xuyªn ¸p dông ph−¬ng thøc bÇu cö bëi v× ®èi t−îng

bÇu cö nhiÒu h¬n, ph¶i tæ chøc nhiÒu cuéc bÇu cö h¬n: "T¹i nh÷ng nhµ n−íc

t− s¶n dông nguyªn t¾c ph©n quyÒn, ®èi t−îng ®−îc bÇu th−êng réng h¬n

trong çc nhµ n−íc ¸p dông nguyªn t¾c tËp quyÒn" [11, tr. 22]. Mü lµ n−íc

¸p dông nguyªn t¾c ph©n quyÒn nªn chÕ ®Þnh bÇu cö ®−îc ¸p dông th−êng

xuyªn ®Ó bÇu chän ra rÊt nhiÒu çc quan chøc cña nhµ n−íc. §iÒu ®ã cã

nghÜa lµ quyÒn lùc ®−îc nh©n d©n sö dông nhiÒu h¬n vµ quyÒn lùc nhµ n−íc

cã xu h−íng quay trë vÒ víi nh©n d©n nhiÒu h¬n. Kh¸c víi Tæng thèng §øc

vµ Tæng thèng ý, Tæng thèng Mü do nh©n d©n bÇu ra th«ng qua cö tri ®oµn.

NÕu ®Æt trong thÕ kû XVIII, trong khi ®a sè çc n−íc cßn duy tr× chÕ ®é

qu©n chñ, vÞ trÝ nguyªn thñ quèc gia chñ yÕu lµ thÕ tËp, truyÒn ng«i vµ suèt

®êi th× mét nguyªn thñ quèc gia cã nhiÒu quyÒn lùc l¹i ®−îc bÇu theo

nhiÖm kú lµ mét sù thay ®æi qu¸ lín, hiÕm thÊy, vµ viÖc bÇu nh− vËy cã khi

cßn ®−îc coi lµ Tæng thèng kh«ng ®¸ng tin cËy. LÞch sö cßn ghi l¹i sù kiÖn

®Çu th¸ng 1 n¨m 1832, Tæng thèng Mü lµ Andrew Jackson ®· cö chiÕn h¹m

Peacock ®Õn ViÖt Nam ®Ó th¶o luËn vÒ hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i nh−ng ViÖt

Nam lóc ®ã lµ vua quan triÒu NguyÔn ®· tõ chèi kh«ng ký v×:

Lý do quan träng nhÊt khiÕn çc ph¸i viªn cña triÒu ®×nh

HuÕ kh«ng ®ång ý ký, rèt cuéc chñ yÕu l¹i thuéc vÒ h×nh thøc

v¨n b¶n. Hä cho r»ng lêi lÏ trong dù th¶o hiÖp ®Þnh kh«ng tu©n

thñ c«ng thøc t«n kÝnh cÇn cã ®èi víi Hoµng ®Õ ViÖt Nam. ThËm

chÝ cßn c¨n vÆn phÝa Mü, sau khi ®−îc gi¶i thÝch r»ng Tæng thèng

Hoa Kú lµ do bÇu ra nªn cã nhiÖm kú, r»ng nh− vËy Tæng thèng

Mü kh«ng t−¬ng xøng víi Hoµng ®Õ ViÖt Nam [18, tr. 37].

Qua sù kiÖn lÞch sö trªn ta thÊy r»ng, t¹i thêi ®iÓm ®ã viÖc bÇu cö

Tæng thèng Mü theo nhiÖm kú ®óng lµ ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña chÕ ®é céng

hßa Tæng thèng, qua ®©y chóng ta còng rót ra bµi häc lÞch sö: Trong quan

hÖ quèc tÕ chóng ta cÇn ph¶i hiÓu thÓ chÕ chÝnh trÞ cña hä th× míi cã thÓ

giao l−u kinh tÕ th−¬ng m¹i ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho quèc gia. ViÖc Tæng thèng

53

Mü ®−îc h×nh thµnh qua bÇu cö tõ nh©n d©n lµ lý do ®Ó gi¶i thÝch v× sao

Tæng thèng Mü cã nhiÒu quyÒn h¬n çc Tæng thèng ë §øc vµ ë ý. Tæng

thèng Mü tiÕp thu quyÒn lùc tõ sù lùa chän cña nh©n d©n cßn Tæng thèng §øc

vµ ý trong chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ th−êng kh«ng cã thùc quyÒn: "Nguyªn

thñ quèc gia ë chÕ ®é céng hßa ®¹i nghÞ, th−êng kh«ng do nh©n d©n trùc

tiÕp bÇu ra, mµ th−êng ®−îc bÇu trªn c¬ së NghÞ viÖn hoÆc do NghÞ viÖn

trùc tiÕp bÇu. ChÝnh ph−¬ng ph¸p nµy lµm cho Tæng thèng kh«ng cã thùc

quyÒn" [9, tr. 209]. ChÕ ®é bÇu cö Tæng thèng Mü - ng−êi ®øng ®Çu hµnh

ph¸p còng lµ mét trong çc lý do ®Ó Tæng thèng vµ néi çc do Tæng thèng lËp

ra kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ quèc héi

kh«ng thÓ gi¶i t¸n ®−îc chÝnh phñ, çc thµnh viªn néi çc còng kh«ng bÞ quèc

héi bá phiÕu tÝn nhiÖm, néi çc chØ lµ çc thµnh viªn gióp viÖc cho Tæng thèng

nªn chØ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng. Ng−îc l¹i, Tæng thèng còng

kh«ng thÓ gi¶i t¸n ®−îc quèc héi v× quèc héi còng lÊy quyÒn lùc tõ nh©n d©n,

nh−ng Tæng thèng còng nh− quèc héi ®Òu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc cö tri.

Cã thÓ nãi ®©y lµ h×nh thøc d©n chñ kh¸ ®iÓn h×nh cña x· héi t− b¶n v× cïng

lóc ng−êi d©n cã quyÒn lùa chän ®¹i diÖn vµo hai ngµnh quyÒn lùc lËp ph¸p vµ

hµnh ph¸p: "QuyÒn cña ng−êi d©n Mü, mét mÆt ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua quèc

héi vµ mÆt kh¸c th«ng qua Tæng thèng" [39, tr. 55]. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt so

víi chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ hay chÝnh thÓ qu©n chñ ®¹i nghÞ. Trong chÝnh

thÓ qu©n chñ ®¹i nghÞ vµ chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ, vÒ nguyªn t¾c nguyªn

thñ quèc gia cã quyÒn bæ nhiÖm hoÆc ®Ò nghÞ quèc héi bÇu ra mét ng−êi

®øng ®Çu chÝnh phñ tøc lµ thñ t−íng, nh−ng còng chØ ®−îc bæ nhiÖm hoÆc

®Ò nghÞ nghÞ viÖn bÇu mét ng−êi kh«ng kh¸c h¬n lµ ng−êi ®øng ®Çu ®¶ng

chiÕm ®a sè trong quèc héi hay thñ lÜnh cña ®¶ng cã uy tÝn trong quèc héi. V×

lÏ ®ã mµ chÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi, nÕu chÝnh phñ

kh«ng cßn tÝn nhiÖm th× chÝnh phñ ph¶i tõ chøc hoÆc bÞ quèc héi gi¶i thÓ. VÝ

dô ë Anh quèc, h¹ viÖn cã thÈm quyÒn thµnh lËp chÝnh phñ vµ gi¶i thÓ chÝnh

phñ: "H¹ viÖn lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc cao nhÊt, lµ c¬ quan lËp ph¸p cã

54

chøc n¨ng phª chuÈn tÊt c¶ çc ®¹o luËt vµ hiÖp ®Þnh ký víi n−íc ngoµi, cã

quyÒn phñ quyÕt ®èi víi Th−îng viÖn. H¹ viÖn thµnh lËp ChÝnh phñ vµ cã thÓ

gi¶i t¸n ChÝnh phñ th«ng qua bá phiÕu bÊt tÝn nhiÖm" [25, tr. 50]. Cßn ë Céng

hßa Liªn bang §øc vµ ë ý th×: "Thñ t−íng cã thÓ bÞ NghÞ viÖn ý hoÆc H¹

viÖn §øc bá phiÕu bÊt tÝn nhiÖm buéc ph¶i tõ chøc" [51, tr. 30]. Cïng víi

nguyªn t¾c ph©n quyÒn vµ c¬ chÕ ®èi träng c©n b»ng, chÕ ®é bÇu cö ®· gãp

phÇn ®em l¹i sù æn ®Þnh cho chÝnh quyÒn Mü h¬n hai tr¨m n¨m qua. V×

Tæng thèng quyÒn uy nh− vËy nªn cuéc bÇu cö còng nh− çch thøc bÇu cö

Tæng thèng Mü ®−îc xem lµ rÊt quan träng vµ thñ tôc bÇu còng diÔn ra rÊt

phøc t¹p. Dùa theo thùc tÕ bÇu cö ë Mü, nhµ nghiªn cøu PGS.TS NguyÔn

§¨ng Dung chia qu¸ tr×nh bÇu cö Tæng thèng lµm ba giai ®o¹n:

Giai ®o¹n 1: Lùa chän øng cö viªn Tæng thèng

Tiªu chuÈn ®Ó trë thµnh øng cö viªn Tæng thèng lµ rÊt réng më: øng

cö viªn Tæng thèng ph¶i cã ®é tuæi tõ ba l¨m tuæi trë lªn; c− tró ë Mü Ýt

nhÊt lµ m−êi bèn n¨m vµ ph¶i lµ c«ng d©n Mü chÝnh gèc. Nh−ng thùc tÕ chØ

ra r»ng kÓ tõ n¨m 1852 tÊt c¶ çc Tæng thèng ®¾c cö ®Òu lµ ng−êi cña ®¶ng

Céng hßa hoÆc ®¶ng D©n chñ. Çc ®¶ng kh¸c vµ çc øng cö viªn ®éc lËp

®Òu cã thÓ trë thµnh øng cö viªn nh−ng ch−a bao giê ®¾c cö. V× vËy viÖc lùa

chän øng cö viªn cho chøc Tæng thèng chñ yÕu vµ s«i ®éng lµ diÔn ra ë hai

®¶ng Céng hßa vµ D©n chñ. ViÖc chØ cã hai ®¶ng ®Ò ra çc øng viªn Tæng

thèng vµ th−êng lµ chØ cã mét trong hai ®¶ng tróng cö Tæng thèng lµ lý do

kh¸ch quan chø kh«ng quy ®Þnh trong luËt. Bëi v×, nÕu çc ®¶ng kh«ng giíi

thiÖu th× nh©n d©n kh«ng thÓ tù biÕt ®Ó giíi thiÖu øng viªn vµ h¬n n÷a hai

®¶ng nµy tá ra lµ ®¹i diÖn ®−îc çc xu h−íng chÝnh trÞ lín ë Hoa kú vµ thu

hót ®−îc ®a sè cö tri. Nh− vËy nÕu cã øng cö viªn cña ®¶ng kh¸c xuÊt hiÖn,

th× cö tri sî r»ng nÕu bÇu cho ®¶ng ®ã th× l¸ phiÕu sÏ b»ng kh«ng v× l¸ phiÕu

cña hä cïng l¾m lµ chØ ph©n t¸n phiÕu bÇu chø kh«ng thÓ th¾ng øng cö viªn

cña hai ®¶ng kia. VÝ dô ®iÓn h×nh lµ øng cö viªn Perot (®¶ng C¶i çch) øng

55

cö Tæng thèng n¨m 1996 vµ øng cö viªn R. Nader (®¶ng Xanh) n¨m 2000

®Òu kh«ng nhËn ®−îc phiÕu bÇu nµo cña ®¹i cö tri.

ë Mü viÖc chØ ®Þnh øng viªn ra tranh cö Tæng thèng kh«ng ph¶i do

tæ chøc ®¶ng vµ ban l·nh ®¹o ®¶ng quyÕt ®Þnh mµ do cö tri cña ®¶ng vµ

ng−êi ngoµi ®¶ng (ng−êi ngoµi ®¶ng nh−ng cã ghi danh tham gia bÇu cö s¬

bé øng viªn Tæng thèng cña ®¶ng) quyÕt ®Þnh. Cã nghÜa lµ ®¶ng giíi thiÖu

mét øng viªn nµo ®ã nh−ng cö tri cña ®¶ng cã thÓ bá phiÕu cho ng−êi ®ã

hoÆc mét ng−êi kh¸c cña ®¶ng, ng−êi th¾ng ph¶i cã ®a sè tuyÖt ®èi. VÝ dô

®¶ng D©n chñ cã 5 øng cö viªn G, A, B, D, M. Trong cuéc bÇu cö s¬ bé,

çc øng cö viªn nµy ph¶i vËn ®éng çc cö tri cña ®¶ng ë tiÓu bang bÇu cho

çc ®¹i diÖn cña m×nh nhiÒu phiÕu ®Ó hä trë thµnh ®¹i biÓu cho øng cö viªn

®ã ®i dù ®¹i héi cña ®¶ng toµn liªn bang. Mçi mét tiÓu bang theo quy ®Þnh

cña ®¶ng sÏ cã mét sè l−îng ®¹i biÓu nhÊt ®Þnh do ®ã øng cö viªn nµo cµng

cã nhiÒu ®¹i diÖn cña m×nh ®i dù ®¹i héi liªn bang th× cµng cã lîi. §Õn ®¹i

héi ®¶ng toµn liªn bang th× øng cö viªn nµo ®¹t ®−îc ®a sè phiÕu tuyÖt ®èi

míi trë thµnh øng cö viªn Tæng thèng chÝnh thøc cña ®¶ng. NÕu vßng mét

ch−a t×m ra th× tiÕp tôc vßng hai, vßng ba. §Ó tËp trung phiÕu nh÷ng øng cö

viªn Ýt phiÕu cã thÓ rót lui hoÆc dån phiÕu cho øng cö viªn kh¸c tïy theo sù

mÆc c¶ gi÷a hä. Cuéc bÇu cö s¬ bé trong ®¶ng ®−îc çc nhµ nghiªn cøu ®¸nh

gi¸ lµ trËn ®Êu ®a ph−¬ng khèc liÖt dµi h¬i hao ng−êi tèn cña, ®©y lµ nh÷ng thö

th¸ch khã kh¨n cña nh÷ng ng−êi trong néi bé ®¶ng ®Ó t×m ra mét khu«n mÆt

s¸ng gi¸ lµ øng viªn chÝnh thøc cña ®¶ng ra tranh chøc Tæng thèng. Çc øng

cö viªn trong ®¶ng ®Òu tranh luËn c«ng khai vµ "ChiÕn ®Êu mét çch c«ng

khai ®Õn h¬i thë cuèi cïng tÊt c¶ −u ®iÓm vµ nh−îc ®iÓm ®Òu béc lé dÔ nhËn

thÊy" [8, tr. 84]. LÞch sö ®· ghi nhËn n¨m 1924 ®¶ng D©n chñ ph¶i bÇu 103 lÇn

míi t×m ra øng cö viªn Tæng thèng chÝnh thøc cña ®¶ng lµ John Davis nh−ng

«ng nµy bÞ Coolige øng cö viªn cña ®¶ng Céng hßa ®¸nh b¹i vµ giµnh mÊt

chøc vô Tæng thèng thø ba m−¬i cña n−íc Mü [59, tr. 874]. §èi víi çc

56

Tæng thèng ë nhiÖm kú lÇn thø nhÊt do −u thÕ ®ang n¾m quyÒn bé m¸y nhµ

n−íc cã ¶nh h−ëng lín ®Õn cö tri vµ quan hÖ quèc tÕ nªn th«ng th−êng çc

®¶ng ®Ò cö lu«n lµ øng cö viªn Tæng thèng cho nhiÖm kú tiÕp theo.

Giai ®o¹n 2: BÇu cö chÝnh thøc Tæng thèng

Thêi gian diÔn ra cuéc bÇu cö chÝnh thøc Tæng thèng Mü lµ ngµy

thø 3 liÒn sau ngµy thø 2 ®Çu tiªn cña th¸ng 11 n¨m thø t− sau cuéc bÇu cö

lÇn tr−íc. Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p, cö tri Mü kh«ng bá phiÕu bÇu trùc

tiÕp Tæng thèng. Thay vµo ®ã, hä bá phiÕu bÇu "danh s¸ch ®¹i biÓu cña cö

tri hay cßn gäi lµ danh s¸ch çc ®¹i cö tri " t¹i çc bang nh÷ng ng−êi cam

kÕt ñng hé øng cö viªn Tæng thèng nµy hay øng cö viªn Tæng thèng kh¸c.

Çc ®¹i cö tri ®−îc "çc nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ thµnh viªn çc ®¶ng ë

çc bang ®Ò cö" [13, tr. 13]. Theo kho¶n 1 §iÒu 2 HiÕn ph¸p Mü, mçi bang

sÏ cã sè l−îng ®¹i cö tri b»ng tæng sè th−îng nghÞ sÜ vµ h¹ nghÞ sÜ cña mçi

bang ®ã trong quèc héi, vµ çc ®¹i cö tri kh«ng ®−îc lµ nghÞ sÜ hoÆc mét

chøc vô cã lîi tøc nµo trong chÝnh quyÒn tiÓu bang hoÆc liªn bang. ViÖc

bÇu cö Tæng thèng b»ng ®¹i cö tri chø kh«ng ph¶i cö tri bÇu trùc tiÕp lµ

xuÊt ph¸t tõ hai lý do cña çc nhµ lËp hiÕn tiÒn bèi. Mét lµ nÕu ®Ó cö tri trùc

tiÕp bÇu th× víi viÖc tÊn phong cña nh©n d©n quyÒn lùc cña Tæng thèng sÏ

rÊt lín vµ cã thÓ khuynh lo¸t çc ngµnh quyÒn lùc kh¸c lµm mÊt thÕ qu©n

b×nh gi÷a çc ngµnh quyÒn lùc. Hai lµ nÕu bÇu trùc tiÕp th× cö tri kh«ng ®ñ

th«ng tin vµ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ lùa chän chÝnh x¸c mét ng−êi kh«n ngoan

nhÊt ®Çy ®ñ phÈm h¹nh ®Ó l·nh ®¹o ®Êt n−íc. HiÖn nay n¨m m−¬i bang cña

Mü trõ hai bang (Maine vµ Nebraska) ®Òu quy ®Þnh luËt: "ng−êi th¾ng ¨n

c¶", ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ øng cö viªn Tæng thèng nµo cã ®−îc nhiÒu ®¹i diÖn

trong sè ®¹i cö tri cña mçi bang th× sÏ ®−îc h−ëng tæng sè l−îng ®¹i cö tri ë

bang ®ã. VÝ dô bang Massachuselts cã sè l−îng quy ®Þnh lµ m−êi hai ®¹i cö

tri phï hîp víi sè m−êi h¹ nghÞ sÜ vµ hai th−îng nghÞ sÜ, nÕu ®¶ng Céng hßa

giµnh ®−îc s¸u ®¹i diÖn cßn ®¶ng d©n chñ giµnh ®−îc bèn ®¹i diÖn cßn øng

57

viªn tù do hoÆc çc ®¶ng kh¸c giµnh ®−îc hai ®¹i diÖn th× ®¶ng Céng hßa sÏ

giµnh tÊt c¶ m−êi hai ®¹i cö tri ®Ó ®i bÇu Tæng thèng.

Giai ®o¹n 3: §¹i cö tri bÇu Tæng thèng

Çc ®¹i cö tri häp t¹i thñ phñ çc tiÓu bang bÇu Tæng thèng. PhiÕu

bÇu cña hä ®−îc x¸c nhËn g¾n xi göi lªn ChÝnh phñ Mü ®Ó tr×nh lªn th−îng

nghÞ viÖn. Chñ tÞch th−îng viÖn tr−íc sù chøng kiÕn cña çc thµnh viªn hai

viÖn sÏ më vµ kiÓm phiÕu bÇu. §Ó tróng cö Tæng thèng çc øng cö viªn ph¶i

®¹t Ýt nhÊt 270 phiÕu ®¹i cö tri. NÕu kh«ng øng viªn nµo ®¹t ®a sè phiÕu th×

h¹ viÖn sÏ quyÕt ®Þnh chiÕn th¾ng b»ng çch chän kh«ng qu¸ 3 ng−êi, trong

sè çc øng cö viªn cã sè phiÕu cao nhÊt ®Ó çc thµnh viªn cña h¹ viÖn biÓu

quyÕt theo bang mçi ®oµn cö tri bang cã mét phiÕu. NÕu H¹ viÖn kh«ng bÇu

®−îc Tæng thèng tr−íc ngµy thø 4 cña th¸ng 3 tiÕp theo th× phã Tæng thèng

sÏ trë thµnh quyÒn Tæng thèng nh− trong tr−êng hîp Tæng thèng qua ®êi

hay kh«ng ®ñ n¨ng lùc ®iÒu hµnh ®Êt n−íc.

Cuéc bÇu cö ë Mü rÊt s«i ®éng vµ tèn kÐm nh÷ng quy ®Þnh vÒ bÇu cö

l¾t lÐo, thªm vµo ®ã lµ mçi bang l¹i cã nh÷ng quy ®Þnh riªng vÒ thñ tôc ®¨ng

ký vÒ thñ tôc bÇu cö vµ quy ®Þnh vÒ l¸ phiÕu rÊt kh¸c nhau, lµm cho qu¸ tr×nh

bÇu cö phøc t¹p h¬n vµ thùc tÕ ®· g©y ra tranh c·i vÒ kÕt qu¶ bÇu cö. §iÓn

h×nh lµ cuéc bÇu cö n¨m Tæng thèng n¨m 2000 cuèi cïng ph¶i nhê ®Õn

ph¸n quyÕt cña tßa ¸n tèi cao míi ph©n ®Þnh ®−îc chiÕc ghÕ Tæng thèng thø

bèn ba thuéc vÒ ai. Tuy vËy cö tri Mü vÉn chÊp nhËn çch thøc bÇu cö nµy

vµ çc nhµ nghiªn cøu vÉn ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh bÇu cö nµy lµ c«ng b»ng vµ d©n

chñ gãp phÇn to lín vµo sù æn ®Þnh cña n−íc Mü trong suèt hai thÕ kû qua.

2.3. ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ¸p dông häc thuyÕt

ph©n quyÒn vµ nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng

2.3.1. Sù ph©n quyÒn

Häc thuyÕt ph©n quyÒn cña J. Locke (1632 - 1704) vµ Montesquieu

(1689 - 1755) xuÊt hiÖn trong thÕ kû ¸nh s¸ng chøa ®ùng nhiÒu t− t−ëng tù

58

do tiÕn bé. C¬ së cña häc thuyÕt nµy lµ c¨n cø b¶n tÝnh cña con ng−êi th−êng

®am mª quyÒn lùc: "Khi tr×nh bµy häc thuyÕt, «ng ®· ®i tõ quan ®iÓm vÒ

con ng−êi vµ cho r»ng: bÊt cø ai cã ®−îc quyÒn lùc ®Òu cã thÓ l¹m dông

nã" [20, tr. 99]. Kh«ng chØ ç nh©n con ng−êi l¹m quyÒn mµ çc chÝnh phñ

còng lu«n cã xu h−íng l¹m quyÒn: "Theo ®ã, xu h−íng l¹m dông quyÒn lùc

®· diÔn ra phæ biÕn. Nhµ n−íc d−êng nh− ®øng trªn ph¸p luËt, cßn ng−êi d©n

(nh©n d©n nãi chung) ph¶i phôc tïng quyÒn lùc nhµ n−íc vµ ph¸p luËt do

quyÒn lùc ®ã ®Æt ra" [49]. Çc chÝnh phñ sau khi ®· cã quyÒn lùc th× th−êng

cã xu h−íng l¹m quyÒn, sù ®am mª quyÒn lùc vµ l¹m quyÒn sÏ dÉn ®Õn ®éc

tµi chuyªn chÕ. Theo Montesquieu (1689 - 1755) muèn b¶o vÖ tù do th× ph¶i

ng¨n chÆn ®éc tµi chuyªn chÕ, mµ muèn ng¨n chÆn quyÒn lùc ®éc tµi

chuyªn chÕ th× biÖn ph¸p h÷u hiÖu lµ dïng quyÒn lùc ®Ó h¹n chÕ quyÒn lùc.

Theo «ng: "ë mçi nhµ n−íc ®Òu cã ba quyÒn: lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p.

§Ó tr¸nh l¹m quyÒn, ba quyÒn ®ã cÇn n»m trong tay ba c¬ quan nhµ n−íc

kh¸c nhau. Sù ph©n chia vµ kiÒm chÕ lÉn nhau gi÷a ba quyÒn lµ ®iÒu kiÖn chñ

yÕu ®Ó b¶o ®¶m tù do tù do chÝnh trÞ trong nhµ n−íc" [40, tr. 142]. Häc thuyÕt

nµy ®−îc nhiÒu nhµ n−íc t− s¶n ¸p dông, nh−ng ¸p dông ®Çu tiªn vµ ®iÓn h×nh

nhÊt lµ ë Mü. Khi nh÷ng t− t−ëng nµy cßn ®ang bÞ cÊm ®o¸n ë ch©u ¢u th× nã

®· ®−îc çc nhµ lËp quèc Mü ®−a vµo trong Tuyªn ng«n ®éc lËp vµ sau nµy

nã chØ ®¹o qu¸ tr×nh thiÕt lËp nªn çc c¬ quan quyÒn lùc cña chÕ ®é Tæng

thèng Hoa Kú. Theo häc thuyÕt nµy çc ngµnh quyÒn lùc lËp ph¸p vµ hµnh

ph¸p ®Òu tiÕp thu quyÒn lùc tõ nh©n d©n. QuyÒn lËp ph¸p cña n−íc Mü

®−îc trao cho Quèc héi gåm hai viÖn. H¹ viÖn ®¹i diÖn cho d©n chóng theo

®¬n vÞ bÇu cö, do sè d©n ngµy cµng t¨ng nªn sè l−îng h¹ nghÞ sÜ còng thay

®æi. HiÖn nµy kho¶ng n¨m tr¨m ngh×n d©n trªn mét ®¹i biÓu h¹ viÖn, tæng

sè h¹ viÖn lµ bèn tr¨m ba l¨m ®¹i biÓu. Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p, nhiÖm

kú cña h¹ nghÞ sÜ lµ hai n¨m. ViÖc quy ®Þnh nhiÖm kú hai n¨m chø kh«ng

ph¶i ng¾n h¬n hoÆc dµi h¬n ®èi víi h¹ nghÞ sÜ ®−îc xuÊt ph¸t tõ lý do sau: Mét

lµ, theo çc nhµ lËp ph¸p th× lu«n lu«n tuyÓn cö ®Ó quyÒn lùc lu«n trë vÒ víi

59

nh©n d©n vµ lu«n duy tr× ®−îc sù phô thuéc vµ gÇn gòi cña chÝnh quyÒn ®èi víi

d©n chóng. Hai lµ, lu«n tuyÓn cö th× sÏ ng¨n chÆn ®−îc chuyªn chÕ, ng¨n chÆn

®−îc t×nh tr¹ng ngay sau tuyÓn cö lµ b¾t ®Çu t×nh tr¹ng chuyªn chÕ. Ba lµ, kinh

nghiÖm cña çc bang cho thÊy r»ng ph¶i cã mét nhiÖm kú võa ®ñ ®Ó cã thÓ ®o

l−êng vµ ®¸nh gi¸ ®−îc çc c¶i çch mµ h¹ viÖn ®em l¹i sau khi bÇu cö. Bèn lµ,

h¹ nghÞ sÜ ph¶i cã mét thêi gian thÝch hîp ®Ó thu nhËn th«ng tin còng nh− sù

hiÓu biÕt ®Ó cã thÓ hoµn thµnh nhiÖm vô. Th−îng nghÞ viÖn ®¹i diÖn cho çc

bang, mçi bang cã hai ®¹i biÓu, tæng sè cã mét tr¨m th−îng nghÞ sÜ. NhiÖm

kú cña th−îng nghÞ sÜ lµ s¸u n¨m dµi h¬n so víi h¹ nghÞ sÜ. Çc nhµ lËp ph¸p

Mü cho r»ng h¹ nghÞ sÜ do ®¹i diÖn cho d©n chóng nªn th−êng xuyªn chÞu

¸p lùc cña d©n chóng do ®ã th−êng Ýt cã c¬ héi ®Ó suy xÐt thÊu th¸o do vËy

cÇn cã mét th−îng viÖn thËn träng h¬n ®Ó cã thÓ lµm nguéi bít sù h¨ng h¸i

nhiÒu khi qu¸ møc cña h¹ viÖn. Tæng thèng Washington ®· tõng gi¶i thÝch

vÊn ®Ò nµy b»ng mét sù viÖc thùc tÕ. Trong mét lÇn ¨n s¸ng cïng Jefferson,

khi ®−îc hái t¹i sao «ng ®ång ý lËp hai viÖn trong quèc héi. Warshington

tr¶ lêi: "T¹i sao «ng ®æ cµ phª vµo ®Üa «ng vËy? §Ó lµm cho nguéi bít ®i

«ng Jefferson tr¶ lêi! §óng vËy còng nh− chóng t«i ®æ thø c¬ quan lËp ph¸p

Êy vµo chiÕc ®Üa th−îng nghÞ viÖn ®Ó lµm nguéi bít ®i" [5, tr. 45]. Ngoµi ra,

th−îng viÖn cßn cã chøc n¨ng ®èi ngo¹i phª chuÈn hiÖp −íc quèc tÕ, phª

chuÈn çc quan chøc cao cÊp trong bé m¸y nhµ n−íc lµ nh÷ng c«ng viÖc ®ßi

hái rÊt cÈn träng kh«ng thÓ véi vµng vµ ®Ó lµm ®iÒu ®ã th× th−îng viÖn ph¶i

cã thêi gian l©u h¬n chÝn ch¾n h¬n vµ Ýt ph¶i chÞu søc Ðp cña d©n chóng

h¬n. Quèc héi ngoµi quyÒn lËp ph¸p söa ®æi hiÕn ph¸p cßn rÊt nhiÒu quyÒn

h¹n kh¸c nh− quyÒn tuyªn bè chiÕn tranh, toµn quyÒn vÒ ng©n s¸ch lµ nh÷ng

quyÒn vÉn ®−îc xem lµ: "QuyÒn lùc vÒ ng©n quü lµ chiÕc ®ßn bÈy mµ çc

nghÞ viÖn cã truyÒn thèng sö dông ®Ó giµnh lîi thÕ th−¬ng l−îng víi çc «ng

vua bµ hoµng" [46, tr. 27]. Ngoµi ra Quèc héi Mü cßn cã çc quyÒn kh¸c vÒ

hµnh ph¸p vµ t− ph¸p, t¸c gi¶ sÏ ph©n tÝch ë phÇn nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng

d−íi ®©y. ChÝnh v× Quèc héi cã quyÒn lùc nh− vËy nªn: "Quèc héi Mü ®· ®−îc

60

gäi lµ c¬ quan lËp ph¸p cã nhiÒu quyÒn lùc nhÊt trªn thÕ giíi" [7, tr. 57]. TÝnh

ph©n quyÒn cßn thÓ hiÖn ë nguyªn t¾c vÒ tæ chøc nh©n sù. NghÞ sÜ th× kh«ng

bao giê ®−îc tham gia vµ gi÷ bÊt cø chøc vô nµo trong c¬ quan hµnh ph¸p vµ

ng−îc l¹i çc quan chøc trong ngµnh hµnh ph¸p th× kh«ng ®−îc tham gia Quèc

héi. §©y lµ nguyªn t¾c bÊt kh¶ kiªm nhiÖm, rÊt kh¸c víi chÕ ®é ®¹i nghÞ.

Tr−êng hîp hiÕn ph¸p quy ®Þnh t¹i ®iÒu mét, phã Tæng thèng (tøc lµ viªn chøc

hµnh ph¸p) ®−îc gi÷ chøc chñ tÞch th−îng viÖn lµ mong muèn cã mèi liªn hÖ

gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p. H¬n n÷a, mÆc dï lµ chñ tÞch th−îng viÖn nh−ng

phã Tæng thèng kh«ng cã ®Çy ®ñ çc quyÒn cña th−îng nghÞ sÜ, vÝ dô phã Tæng

thèng kh«ng ®−îc tham gia tranh luËn, phã Tæng thèng kh«ng ®−îc tham gia

bá phiÕu trõ tr−êng hîp sè phiÕu thuËn vµ phiÕu chèng ngang nhau. ViÖc ph©n

quyÒn nh− vËy, mét mÆt ®Ó ®¶m b¶o cho tÝnh ®éc lËp khi hä thùc hiÖn nhiÖm

vô, mét mÆt ®©y còng thÓ hiÖn tÝnh ph©n c«ng lao ®éng theo chuyªn m«n hãa

trong bé m¸y nhµ n−íc, vµ n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña mçi c¬ quan. Chóng ta

cã thÓ nh×n thÊy sù kh¸c biÖt cña hai viÖn trong Quèc héi Mü qua biÓu ®å sau:

So s¸nh H¹ viÖn Th−îng viÖn

Sè l−îng � 435 ®¹i biÓu. Tõ 25 tuæi trë lªn, lµ c«ng d©n Mü tõ 7 n¨m trë lªn

� 100 ®¹i biÓu. Tõ 30 tuæi trë lªn, lµ c«ng d©n Mü tõ 9 n¨m trë lªn

ThÈm quyÒn

� §èi víi çc dù luËt thuÕ vµ tµi chÝnh

� Buéc téi Tæng thèng vµ çc quan chøc liªn bang.

� §¹i diÖn cho toµn liªn bang

� Phª chuÈn hiÖp −íc quèc tÕ vµ viÖc bæ nhiÖm nh©n sù cña Tæng thèng

� XÐt xö Tæng thèng vµ quan chøc liªn bang

� §¹i diÖn cho çc bang

Qua b¶ng trªn chóng ta thÊy r»ng, çc chøc n¨ng cña hai viÖn tuy

cïng lËp ph¸p nh−ng cã ph©n râ vai trß kh¸c nhau, vµ ®Ó thùc hiÖn vai trß

kh¸c nhau ®ã lµ con ng−êi cã nhiÖm kú, ®é tuæi, tÝnh çch kh¸c nhau ®Ó

phï hîp víi nhiÖm vô kh¸c nhau. Cã thÓ nãi, ®©y lµ mét çch sö dông nguån

nh©n lùc rÊt khoa häc vµ hîp lý ®¸ng ®Ó chóng ta häc tËp kinh nghiÖm.

61

QuyÒn hµnh ph¸p cña nhµ n−íc Mü trao cho Tæng thèng, nÕu ë

chÝnh phñ mét sè n−íc quyÒn hµnh ph¸p thuéc vÒ chÝnh phñ tøc lµ mét tËp

thÓ th× ë n−íc Mü quyÒn hµnh ph¸p chØ tËp trung trong tay mét ng−êi, çc

bé tr−ëng chØ lµ ng−êi gióp viÖc cho Tæng thèng. §Æc ®iÓm vµ quyÒn h¹n

cña Tæng thèng t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn.

QuyÒn t− ph¸p cña nhµ n−íc Mü ®−îc trao cho tßa ¸n. Tßa ¸n Mü

bao gåm hÖ thèng tßa ¸n liªn bang vµ tßa ¸n çc bang, ®øng ®Çu lµ Tèi cao

Ph¸p viÖn. Tßa ¸n Mü cã quyÒn ph¸n quyÕt mét ®¹o luËt hay mét hµnh vi lµ

vi hiÕn kÓ c¶ hµnh vi cña Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, hay cña

quèc héi. Tßa ¸n Mü cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt çc tranh chÊp ph¸t sinh

trong n−íc Mü còng nh− çc tranh chÊp gi÷a Mü víi çc n−íc kh¸c, ngoµi

ra tßa ¸n cßn ®−îc xem lµ lµm ra luËt víi quyÒn ®−îc ¸p dông ¸n lÖ khi xÐt

xö. Tßa ¸n Mü do cã sù ph©n quyÒn nªn cã t− çch ®éc lËp cao, t¸c gi¶ xin

tr×nh bµy thµnh mét ®Æc ®iÓm riªng ë môc bèn d−íi ®©y.

Víi çch ph©n chia quyÒn lùc nh− trªn, rÊt nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®·

dïng nhiÒu çch gäi kh¸c nhau ®Ó chØ m« h×nh chÕ ®é céng hßa Tæng thèng

nh−: ®©y lµ m« h×nh ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn mét çch cøng r¾n, ¸p

dông mét çch tuyÖt ®èi, hay ¸p dông mét çch m¹nh mÏ. Çc çch gäi

nh− vËy lµ hoµn toµn ®óng v× nh×n vµo bé m¸y nhµ n−íc Mü thÊy rÊt râ häc

thuyÕt ph©n quyÒn. Tuy vËy, t¸c gi¶ cã xu h−íng nghiªng vÒ nhËn ®Þnh cña

mét häc gi¶ Trung Quèc:

Zheng Zhi Suo, mét häc gi¶ Trung Quèc ®· bµn vÒ thuyÕt

tam quyÒn ph©n lËp trong tê Quang Minh nhËt b¸o (17.12.1990).

Sau khi ®iÓm l¹i thùc tÕ viÖc ¸p dông häc thuyÕt nµy ë çc n−íc

trªn thÕ giíi, t¸c gi¶ cho r»ng ë Mü thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp

®−îc ¸p dông t−¬ng ®èi ®iÓn h×nh, cßn ë çc n−íc kh¸c(nh− Anh,

céng hßa liªn bang §øc…) thùc tÕ lµ thùc hiÖn chÕ ®é quyÒn lùc

hçn hîp [58, tr. 11].

62

T¸c gi¶ nghiªng vÒ çch gäi nµy v× thùc tÕ lµ çc nhµ lËp quèc Mü

¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn ®Ó tr¸nh ®éc quyÒn vµ h¹n chÕ sù l¹m

quyÒn cña çc ngµnh quyÒn lùc. ViÖc ph©n quyÒn kh«ng cã nghÜa lµ quyÒn

lùc nhµ n−íc kh«ng thèng nhÊt vµ hoµn toµn t¸ch biÖt nhau, mµ tr¸i l¹i çc

ngµnh quyÒn lùc nµy vÉn ph¶i phèi hîp liªn hÖ th−êng xuyªn víi nhau:

ThÈm ph¸n Joseph Story tõng viÕt, çc t¸c gi¶ cña HiÕn

ph¸p muèn chøng minh r»ng viÖc ¸p dông triÖt ®Ó, cøng nh¾c c¬

chÕ tam quyÒn ph©n lËp trong mäi tr−êng hîp sÏ ph¸ vì tÝnh hiÖu

qu¶ cña chÝnh phñ vµ dÉn ®Õn sù ph¸ ho¹i çc quyÒn tù do c«ng

céng. ThÈm ph¸n Robert Jackson ®· nhËn xÐt kh«n ngoan vµo

n¨m 1952: MÆc dï HiÕn ph¸p ph©n t¸n quyÒn lùc chñ yÕu ®Ó ®¶m

b¶o tù do, song nã còng dù liÖu r»ng viÖc ¸p dông ph¶i ®−îc tiÕn

hµnh sao cho hßa nhËp çc quyÒn ph©n t¸n thµnh mét chÝnh phñ

ho¹t ®éng tèt nhÊt [46, tr. 32].

NÕu gäi theo çch ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn cøng r¾n hoÆc

tuyÖt ®èi cã thÓ dÉn ®Õn hiÓu lÇm lµ çc ngµnh quyÒn lùc trong nhµ n−íc Mü

®éc lËp tuyÖt ®èi víi nhau kh«ng cã sù phèi hîp bæ sung cho nhau. ChÝnh v× lÏ

®ã, t¸c gi¶ chän çch gäi ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn mét çch ®iÓn h×nh.

2.3.2. KiÒm chÕ ®èi träng vµ liªn hÖ phèi hîp

§©y lµ ®Æc ®iÓm rÊt cã ý nghÜa trong chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú.

NÕu sù ph©n quyÒn thÓ hiÖn trong çch thøc tæ chøc çc c¬ quan quyÒn lùc

cña chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú th× nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng vµ liªn hÖ

phèi hîp lµ mèi quan hÖ gi÷a çc c¬ quan Êy trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng.

Chóng ta lÇn l−ît xem xÐt tõng mèi quan hÖ cña çc c¬ quan víi nhau:

Gi÷a lËp ph¸p víi hµnh ph¸p MÆc dï HiÕn ph¸p trao toµn quyÒn

hµnh ph¸p cho Tæng thèng nh−ng kh«ng v× thÕ mµ Quèc héi kh«ng kiÓm

so¸t ®−îc Tæng thèng. B»ng chøng lµ Tæng thèng lµ tæng t− lÖnh lùc l−îng

vò trang cã quyÒn ®iÒu ®éng qu©n ®éi nh−ng quyÒn tuyªn bè chiÕn tranh l¹i

63

thuéc vÒ Quèc héi, Tæng thèng cã thÓ sö dông søc m¹nh cña qu©n ®éi

nh−ng viÖc chi tiªu cho quèc phßng l¹i lµ quyÒn cña Quèc héi. HiÓu mét

çch ®¬n gi¶n lµ Tæng thèng cÇm n¾m ®−îc qu©n ®éi nh−ng qu©n ®éi ®ã l¹i

kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®−îc nÕu kh«ng cã tiÒn ®Ó trang bÞ cho qu©n ®éi vµ

kh«ng cã tiÒn ®Ó tr¶ l−¬ng cho binh sÜ. Tæng thèng cã toµn quyÒn trong

quan hÖ ®èi ngo¹i nh−ng nh÷ng ®iÒu −íc mµ Tæng thèng ký víi n−íc ngoµi

muèn cã hiÖu lùc ph¶i ®−îc Quèc héi phª chuÈn. B¶n th©n trong nhµ n−íc

t− s¶n theo ®¸nh gi¸ cña çc nhµ nghiªn cøu th× trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ

nghÜa t− b¶n ngµnh lËp ph¸p cã quyÒn lùc m¹nh h¬n çc ngµnh quyÒn lùc

kh¸c: "Thêi kú ®Çu cña chñ nghÜa t− b¶n - thêi kú tù do c¹nh tranh - lµ thêi

kú hoµng kim cña nghÞ viÖn. NghÞ viÖn cã −u thÕ h¬n h¼n çc c¬ quan nhµ

n−íc kh¸c. MÆc dï lóc bÊy giê cã nhiÒu quyÒn lùc nhµ n−íc ph¶i chia sÎ

nh−ng nghÞ viÖn vÉn cã mét −u thÕ nhÊt ®Þnh so víi çc c¬ quan nhµ n−íc

kh¸c" [9, tr. 175]. LÞch sö ®· cã tr−êng hîp n¨m 1919 Tæng thèng Mü lóc

®ã lµ Wilson (1856 - 1924) ®¹i diÖn chÝnh phñ Mü ký hiÖp −íc Versailles

thµnh lËp Héi Quèc Liªn nh−ng hiÖp −íc nµy Quèc héi Mü kh«ng phª

chuÈn nªn Mü ®· kh«ng thÓ trë thµnh thµnh viªn cña Héi Quèc Liªn. Ngoµi

ra çc quan chøc cao cÊp trong bé m¸y nhµ n−íc vµ çc quan chøc ngo¹i

giao khi Tæng thèng bæ nhiÖm còng ph¶i cã sù nhÊt trÝ cña cña Quèc héi.

Nh÷ng quyÒn nµy cña Quèc héi kh«ng g× kh¸c h¬n lµ ®Ó kiÒm chÕ l¹i

nh÷ng khi Tæng thèng sö dông quyÒn lùc v−ît qu¸ giíi h¹n, còng nh− ®Ó

kiÓm tra l¹i nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Tæng thèng ®Ó tr¸nh tr−êng hîp v× çc

quyÒn lîi ç nh©n Tæng thèng ký çc ®iÒu −íc ph−¬ng h¹i ®Õn lîi Ých quèc

gia. Quèc héi còng cã thÓ buéc téi çc quan chøc cao cÊp trong bé m¸y nhµ

n−íc nãi chung trong c¬ quan hµnh ph¸p nãi riªng vµ kÓ c¶ vÞ Tæng thèng.

§èi víi Tæng thèng do lµ ng−êi ®−îc d©n chóng bÇu do ®ã viÖc luËn téi

Tæng thèng ph¶i hÕt søc thËn träng. §Çu tiªn lµ H¹ viÖn tiÕn hµnh luËn téi

vÒ nh÷ng hµnh vi ph¶n béi tæ quèc, nh÷ng hµnh vi sa ®äa hay c¶n trë thùc

hiÖn c«ng lý. Sau ®ã lµ Th−îng viÖn sÏ tiÕn hµnh xÐt xö. Trong lÞch sö ®· cã

64

ba vÞ Tæng thèng bÞ Quèc héi luËn téi, ®ã lµ Tæng thèng Andrew Johnson

(1808 - 1875), Quèc héi thiÕu ®óng mét phiÕu ®Ó cã thÓ kÕt ¸n vµ çch chøc

Tæng thèng. Ng−êi thø hai lµ Tæng thèng Nixon trong vô Watergate th¸ng 7

n¨m 1974, trong vô nµy H¹ viÖn buéc ba téi ®èi víi Tæng thèng lµ: c¶n trë

thi hµnh c«ng lý; l¹m dông quyÒn lùc; cè t×nh kh«ng chÊp hµnh lÖnh ®ßi

cña tßa ¸n, kÕt qu¶ lµ Tæng thèng ph¶i tõ chøc, ng−êi thø ba lµ Tæng thèng

Bill Clinton trong vô thùc tËp sinh Monica Lenwinxky n¨m 1998-1999

nh−ng Quèc héi kh«ng ®ñ phiÕu ®Ó buéc téi Tæng thèng.

Ng−îc l¹i, do quyÒn lËp ph¸p cã −u thÕ h¬n nh÷ng ngµnh quyÒn lùc

kh¸c cho nªn quyÒn hµnh ph¸p cña Tæng thèng còng ®−îc çc nhµ lËp quèc

Hoa Kú rÊt chó träng vµ n©ng ®ì. Trong t¸c phÈm Nh÷ng bøc th− ng−êi Liªn

bang, Madison (1751 - 1836) ng−êi ®−îc coi lµ cha ®Î cña HiÕn ph¸p Mü viÕt:

"Ngµnh lËp ph¸p cã nhiÒu uy lùc h¬n çc ngµnh kh¸c, vËy chóng ta ph¶i chia

sÎ ngµnh nµy ®Ó lµm cho yÕu ®i, nh−ng tr¸i l¹i, v× ngµnh hµnh ph¸p yÕu

h¬n, vËy chóng ta ph¶i t¨ng c−êng cho ngµnh hµnh ph¸p" [44, tr. 82].

Nh÷ng t− t−ëng nµy vÒ sau trë thµnh hiÖn thùc trong bé m¸y nhµ n−íc Mü.

Dùa vµo t− t−ëng nµy chóng ta gi¶i thÝch ®−îc v× sao cïng mét c«ng viÖc

lËp ph¸p mµ ph¶i chia lµm hai viÖn, lµm võa tèn kinh phÝ võa mÊt nhiÒu thêi

gian. §ã lµ v× ®Ó gi¶m quyÒn lùc vèn ®· lín cña quèc héi, vµ b¶n th©n lµm

luËt cÇn ph¶i cÈn träng do ®ã cÇn ph¶i ph¶i ®−îc th¶o luËn kü cµng ë c¶ hai

viÖn. T− t−ëng nµy ta còng thÊy trïng hîp víi t− t−ëng t¹o thÕ qu©n b×nh

trong triÕt häc cña L·o Tö (570 TCN -?) ë Trung Quèc: "Tæn h÷u d−, bæ bÊt

tóc", "Khø thËm, khø xa, khø th¸i" [56, tr. 18], cã nghÜa lµ lµm hao tæn bít

nh÷ng çi g× d− thõa vµ bï ®¾p cho nh÷ng chç kh«ng ®ñ, trõ khö nh÷ng çi

g× th¸i qu¸, n©ng ®ì nh÷ng çi g× bÊt cËp ®Ó cho sù vËt ®−îc c©n b»ng æn

®Þnh nhê ®ã mµ tån t¹i ph¸t triÓn. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ Tæng thèng Mü ®−îc

hiÕn ph¸p trao nh÷ng quyÒn cã thÓ h¹n chÕ bít quyÒn lùc qu¸ lín cña Quèc

héi vÝ dô nh− quyÒn phñ quyÕt çc ®¹o luËt cña Quèc héi. Nh− vËy mét ®¹o

luËt cña Quèc héi, ®Çu tiªn nã ®−îc Tæng thèng gîi ý cÇn ph¶i ban hµnh vµ

65

sau cïng tr−íc khi dù luËt trë thµnh luËt nã l¹i ®−îc Tæng thèng kiÓm tra l¹i

mét lÇn n÷a b»ng quyÒn phñ quyÕt. TÊt nhiªn dù luËt vÉn sÏ ®−îc th«ng qua

nÕu cã ®−îc hai phÇn ba sè phiÕu cña quèc hé t¸n thµnh nh−ng nh− vËy lµ

rÊt khã kh¨n. Ngoµi ra, Tæng thèng còng cã thÓ triÖu tËp cuéc häp bÊt

th−êng, trong tr−êng hîp hai viÖn bÊt ®ång ý kiÕn vÒ viÖc nghØ khãa häp,

Tæng thèng cã quyÒn b·i khãa häp Quèc héi trong thêi gian mµ Tæng thèng

cho lµ thÝch hîp çc phiªn häp cña Quèc héi. Mèi quan hÖ cña Tæng thèng

víi Quèc héi trong qu¸ tr×nh lËp ph¸p, mèi quan hÖ cña Quèc héi víi Tæng

thèng trong khi thùc hiÖn nhiÖm vô ®èi ngo¹i vµ sö dông søc m¹nh qu©n sù,

®· chøng minh gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p lµ cã sù bæ sung phèi hîp víi

nhau, chø kh«ng ph¶i nh− mét sè ng−êi nghÜ r»ng v× ph©n quyÒn riªng rÏ

nªn çc ngµnh quyÒn lùc ®éc lËp tuyÖt ®èi víi nhau kh«ng liªn quan g× ®Õn

nhau, gièng nh− chai lä hãa chÊt vµ khÝ tr¬ trong phßng thÝ nghiÖm. ChÝnh

Madison (1751 - 1836) gi¶i thÝch r»ng: "HiÕn ph¸p kh«ng ph¶i t¹o ra thiÕt

chÕ riªng rÏ, thùc hiÖn çc chøc n¨ng riªng rÏ, mµ lµ çc thiÕt chÕ riªng rÏ

thùc hiÖn chøc n¨ng chung, nhê ®ã mµ çc ban ngµnh nµy ®· kÕt nèi vµ hßa

trén ®Ó trao cho mçi ban, ngµnh mét kh¶ n¨ng kiÓm so¸t hîp hiÕn ®èi víi

çc ban ngµnh kia" [46, tr. 30]. Mèi liªn hÖ gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p thÓ

hiÖn ë viÖc thµnh lËp çc c¬ quan kh¸c nhau nh− chiÕc cÇu nèi gióp cho

hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p cã ®−îc sù phèi hîp ho¹t ®éng ®Ó thùc hiÖn chøc

n¨ng cña m×nh, çc c¬ quan ®ã lµ çc ñy ban çc nhãm c«ng t¸c ®−îc Tæng

thèng hoÆc Quèc héi lËp ra:

KÓ tõ khi hiÕn ph¸p ra ®êi, nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau ®· ®−îc

thµnh lËp nh− lµ chiÕc cÇu nèi nh÷ng kho¶ng çch gi÷a ba ngµnh nµy

gióp ®ì cho cho hÖ thèng nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. VÝ dô nh− lµ

çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ vµ çc ñy ban Quèc héi. Tæng thèng vµ çc

nghÞ sÜ lµ çc thµnh viªn cña çc ®¶ng ph¸i vµ mèi quan hÖ gi÷a

çc thµnh viªn trong cïng mét ®¶ng trong hai ngµnh th−êng gióp

cho viÖc ban hµnh çc luËt theo nh÷ng môc tiªu chung [7, tr. 48].

66

TÝnh liªn hÖ phèi hîp gi÷a hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p Mü còng thÓ hiÖn ë

mèi quan hÖ cña Tæng thèng víi çc nghÞ sÜ cña ®¶ng ®èi lËp chiÕm ®a sè trong

Quèc héi. Mèi quan hÖ ®ã cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh t¹i çc ñy ban ®Æc tr¸ch cña

Tæng thèng cã nhiÖm vô liªn l¹c gi÷a Tæng thèng víi Quèc héi, hay ®−îc tiÕn

hµnh khi Tæng thèng cã nh÷ng cuéc gÆp th−êng niªn víi çc NghÞ sÜ cã uy tÝn

lín cña Quèc héi trong ®ã cã çc nghÞ sÜ ®¶ng ®èi lËp t¹i Nhµ tr¾ng. Trong chÕ

®é Tæng thèng Hoa Kú cßn cã ®iÓm ®Æc biÖt lµ quan hÖ phèi hîp gi÷a Tæng

thèng vµ Quèc héi cßn ®−îc thÓ hiÖn trong nh÷ng cuéc bµn th¶o th−¬ng l−îng

kh«ng chÝnh thøc mµ çc nhµ nghiªn cøu gäi lµ chÕ ®é ®¹i nghÞ ë hµnh lang:

Cã thÓ cã tr−êng hîp Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu bé m¸y

hµnh ph¸p kiªm nguyªn thñ quèc gia do nh©n d©n gi¸n tiÕp (hoÆc

trùc tiÕp) bÇu ra kh«ng lµ ®¶ng viªn cña ®¶ng chiÕm ®a sè trong

nghÞ viÖn. Nh−ng v× nghÞ viÖn kh«ng bÞ gi¶i t¸n, do vËy thay cho

quan hÖ phèi hîp cña chÝnh thÓ céng hßa ®¹i nghÞ ®−îc quy ®Þnh

cô thÓ trong hiÕn ph¸p lµ quan hÖ mÒm dÎo, mÆc c¶ mua chuéc

gi÷a chÝnh phñ vµ ®¶ng chiÕm ®a sè trong nghÞ viÖn... sù mÆc c¶

nµy kh«ng ®−îc quy ®Þnh trong hiÕn ph¸p [9, tr. 232].

Mèi liªn hÖ phèi hîp cña Tæng thèng víi Quèc héi lËp ph¸p rÊt chÆt

chÏ th−êng xuyªn trong tr−êng hîp ®¶ng cña Tæng thèng chiÕm ®a sè trong

Quèc héi hay tr−êng hîp an ninh quèc gia bÞ ®e däa. Sù kiÖn ngµy 11 th¸ng 9

n¨m 2001 ®· chøng minh, ngay sau khi n−íc Mü bÞ tÊn c«ng, Tæng thèng ®·

triÖu tËp Quèc héi bÊt th−êng vµ Quèc héi Mü víi ®a sè tuyÖt ®èi ®· nhanh

chãng ñng hé vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho Tæng thèng Bush triÓn khai qu©n ®éi tr¶ ®òa

chÝnh quyÒn Taliban ë Apganitan víi sè phiÕu tuyÖt ®èi 98/98 ë Th−îng viÖn.

LËp ph¸p víi t− ph¸p. Tßa ¸n Mü ®−îc hiÕn ph¸p trao toµn quyÒn

xÐt xö vµ cã rÊt nhiÒu ®Þnh chÕ ®Ó tßa ¸n ®−îc ®éc lËp theo häc thuyÕt ph©n

quyÒn. Nh−ng kh«ng v× thÕ mµ tßa ¸n hoµn toµn tho¸t khái mèi liªn hÖ vµ

sù rµng buéc víi bÞ Quèc héi. ThÈm ph¸n cña tßa ¸n liªn bang kh«ng bÞ çc

67

søc Ðp tõ çc nghÞ sÜ nh−ng b¶n th©n çc thÈm ph¸n tèi cao mÆc dï do Tæng

thèng bæ nhiÖm nh−ng th−îng viÖn lµ ng−êi thÈm tra t− çch ®Æc biÖt kü

l−ìng, vµ quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm cña Tæng thèng chØ cã hiÖu lùc khi Th−îng

viÖn ®ång ý phª chuÈn. Quèc héi còng cã thÈm quyÒn quy ®Þnh vÒ sè l−îng

thÈm ph¸n, quy m« cña tßa ¸n tèi cao vµ sè l−îng çc tßa ¸n cÊp d−íi. MÆc

dï thÈm ph¸n tßa ¸n tèi cao cã nhiÖm kú suèt ®êi vµ xÐt xö lµ nghÒ nghiÖp

cña thÈm ph¸n nh−ng b¶n th©n thÈm ph¸n l¹i bÞ Quèc héi xÐt xö nÕu cã

hµnh vi kh«ng ®óng víi c−¬ng vÞ. Ng−îc l¹i, Quèc héi víi vai trß lµm ra

luËt nh−ng luËt ®ã cã thÓ bÞ mÊt hiÖu lùc nÕu tßa ¸n tuyªn luËt mµ Quèc héi

lµm ra lµ vi hiÕn. Sù phèi hîp gi÷a Tßa ¸n víi Quèc héi thÓ hiÖn rÊt râ ë

chç, khi xÐt xö, tßa ¸n chØ tu©n theo ph¸p luËt, nh−ng viÖc tu©n theo ph¸p luËt

kh«ng chØ lµ sù ¸p dông cøng nh¾c, m¸y mãc, tu©n thñ chÝnh x¸c quy ph¹m

mÉu mùc mµ Quèc héi ®· cÈn träng lµm ra. NÕu chØ ¸p dông dông m¸y mãc

chÝnh x¸c, nh÷ng quy ph¹m khu«n mÉu ®ã th× ng−êi ta ®· cã thÓ s¶n xuÊt ra

m¸y mãc, r« bèt mµ viÖc ¸p dông quy ph¹m víi møc ®é dung sai tuyÖt ®èi.

Quèc héi lµm ra luËt tuy r»ng rÊt cÈn träng nh−ng vÉn chØ lµ tiªn liÖu ®−îc mét

sè hoµn c¶nh sÏ x¶y ra, cßn trªn thùc tÕ th× cã mu«n ngh×n v¹n tr¹ng d÷ kiÖn

x¶y ra xung quanh khu«n ®óc mÉu mùc mµ Quèc héi quy ®Þnh tõ tr−íc.

ChÝnh ThÈm ph¸n sÏ lµ ng−êi hoµn thiÖn ®Ó gióp nh÷ng quy ph¹m khu«n mÉu

cña Quèc héi ®i vµo cuéc sèng. ChÝnh sù s¸ng t¹o vµ nh÷ng kü n¨ng nghÒ

nghiÖp cña thÈm ph¸n ®· s¸ng t¹o ra nh÷ng ¸n lÖ ®Ó bæ xung cho nguån luËt

cña Quèc héi. Nh−ng tÊt nhiªn nh÷ng b¶n ¸n cña tßa ¸n chØ trë thµnh ¸n lÖ khi

nã ®¹t ®−îc nh÷ng chuÈn mùc nhÊt ®Þnh ®−îc c«ng nhËn réng r·i vµ ®−îc ¸p

dông nhiÒu lÇn. Ngoµi ra mÆc dï Quèc héi lµm ra luËt nh−ng quyÒn gi¶i thÝch

luËt l¹i thuéc quyÒn cña Tßa ¸n vµ nh− vËy sÏ tr¸nh ®−îc hiÖn t−îng c¬ quan

nµo dù th¶o luËt còng mong muèn quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kho¶n cã lîi cho c¬

quan m×nh, cã lîi cho nhãm d©n c− mµ m×nh ®¹i diÖn. Mèi liªn hÖ cña Toµ

¸n vµ Quèc héi Mü cßn thÓ hiÖn trong sù phèi hîp gi÷a lËp ph¸p vµ hµnh

ph¸p trong viÖc buéc téi Tæng thèng ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p. Theo quy

68

®Þnh cña hiÕn ph¸p Mü Th−îng viÖn cã quyÒn xÐt xö Tæng thèng nh−ng

Ch¸nh ¸n Tßa ¸n tèi cao liªn bang sÏ chñ täa phiªn tßa vµ nh− vËy ®ã chÝnh

lµ sù phèi hîp gi÷a lËp ph¸p vµ t− ph¸p trong viÖc gi÷ g×n c«ng lý. Sù phèi

hîp nµy tr¸nh cho nh÷ng tr−êng hîp ®a sè çc nghÞ sÜ thuéc ®¶ng ®èi lËp

víi Tæng thèng sÏ kh«ng dÔ dµng thùc hiÖn nh÷ng m−u m« chÝnh trÞ vµ nh−

thÕ c«ng lý ®−îc kh«ng bÞ lu mê bëi çc ®éng c¬ chÝnh trÞ.

Gi÷a hµnh ph¸p víi t− ph¸p. Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p çc chøc

danh thÈm ph¸n liªn bang kh«ng do bÇu cö mµ do Tæng thèng bæ nhiÖm, do

®ã Tæng thèng lµ ng−êi lùa chän nh©n sù cho ngµnh t− ph¸p. Tßa ¸n lµ

ng−êi kÕt ¸n cho çc ph¹m nh©n nh−ng Tæng thèng l¹i cã quyÒn ban bè

lÖnh Ên x¸ cho çc ph¹m nh©n viÖc ©n x¸ cã thÓ lµ hoµn toµn hay cã ®iÒu

kiÖn ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ lµm bít ®i h×nh ph¹t mµ toµ ¸n ®· tuyªn. Ng−îc l¹i

Toµ ¸n sÏ cã thÓ tuyªn mét hµnh vi cña Tæng thèng lµ vi hiÕn vµ trong çc

tranh chÊp th× quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n sÏ lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng. §¸nh gi¸

mét çch kh¸ch quan th× trong çc mèi quan hÖ gi÷a ba ngµnh quyÒn lùc th×

t− ph¸p lµ ngµnh quyÒn lùc cã tÝnh ®éc lËp nhiÒu h¬n v× b¶n tÝnh cña t− ph¸p

lµ v« t− lµ xÐt xö mét çch ®éc lËp kh¸ch quan, lµ b¶o vÖ c«ng lý, mµ muèn

cã c«ng lý th× cµng tr¸nh ®−îc ¸p lùc cµng tèt, cµng v« t− cµng tèt. T¸c gi¶

m« h×nh hãa nguyªn t¾c ph©n quyÒn vµ kiÒm chÕ ®èi träng nh− sau [8, tr. 78]:

Hßm phiÕu

Quèc héi (h¹ nghÞ viÖn vµ th−îng nghÞ viÖn

Tæng thèng

Tßa ¸n tèi cao. Çc tßa ¸n liªn bang kh¸c

Hµnh ph¸p LËp ph¸p

T− ph¸p

Tæng thèng ®Ò nghÞ luËt, cã thÓ phñ quyÕt luËt

do Quèc héi th«ng qua

Quèc héi cã thÓ th«ng qua luËt bá qua quyÒn phñ

quyÕt cña Tæng thèng víi ®a sè 2/3, th«ng qua çc hiÖp ®Þnh, tuyªn bè chiÕn tranh

69

2.4. T− ph¸p trong chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ®−îc

chó träng

Trong lÞch sö cña çc chÝnh thÓ th× quyÒn lùc cña ngµnh t− ph¸p vÉn

lµ mÒm yÕu nhÊt vµ lu«n cã xu thÕ bÞ çc ngµnh quyÒn lùc kh¸c chÌn Ðp.

§iÒu ®ã lµ xuÊt ph¸t tõ b¶n th©n ngµnh t− ph¸p kh«ng ph¶i lµ c¬ quan cÇm

gi÷ ®−îc tµi chÝnh do ®ã kh«ng chi phèi ®−îc kinh tÕ cña x· héi, kh«ng ¶nh

h−ëng ®Õn ®êi sèng cña d©n chóng còng nh− cña çc c¬ cÊu chÝnh quyÒn.

Ngµnh t− ph¸p còng kh«ng n¾m gi÷ çc c¬ quan søc m¹nh nh− qu©n ®éi

c¶nh s¸t, vµ ngay trong hÖ thèng ngµnh t− ph¸p ®éi ngò ngµnh t− ph¸p còng

rÊt Ýt ái so víi bé m¸y hµnh ph¸p lªn ®Õn hµng triÖu ng−êi. Kh«ng n¾m kinh

tÕ kh«ng n¾m binh quyÒn, quyÒn lùc l¹i kh«ng lÊy tõ nh©n d©n cho nªn

ngµnh t− ph¸p lu«n ë vÞ trÝ yÕu thÕ: "NÕu nh− ë Anh vµ Ph¸p, v× lý do lÞch

sö vµ hÖ t− t−ëng, nguyªn t¾c ph©n quyÒn trong bé m¸y nhµ n−íc kh«ng râ rÖt,

trong ®ã −u thÕ cña NghÞ viÖn lµ lÊn ¸t so víi ngµnh t− ph¸p" [11, tr. 24].

Do nhËn thøc ®−îc nh÷ng ®iÓm yÕu vèn cã cña t− ph¸p nªn çc nhµ lËp

quèc Mü rÊt chó ý ®Õn viÖc cñng cè ngµnh quyÒn lùc nµy. B»ng viÖc ¸p

dông häc thuyÕt ph©n quyÒn çc nhµ lËp quèc Mü ®· c¶i thiÖn mét b−íc lín

®èi víi ngµnh t− ph¸p. Tõ chç lµ ngµnh quyÒn lùc yÕu thÕ, lu«n ë d−íi çc

ngµnh quyÒn lùc kh¸c nay víi viÖc ph©n quyÒn ra ba ngµnh quyÒn lùc hµnh

ph¸p, t− ph¸p, lËp ph¸p ngang b»ng ®Ó t¹o thÕ c©n b»ng vµ kiÓm so¸t lÉn

nhau lµ mét b−íc tiÕn cña t− ph¸p. §Ó gi÷ ®−îc thÕ c©n b»ng vµ gi÷ ®−îc

tÝnh ®éc lËp trong khi ®−a ra çc ph¸n quyÕt, çc nhµ lËp hiÕn ®· chó träng

dµnh nhiÒu ®iÒu kiÖn −u thÕ cho t− ph¸p. NÕu Tæng thèng chØ cã nhiÖm kú

bèn n¨m vµ kh«ng qu¸ hai nhiÖm kú, nÕu quèc héi chØ víi nhiÖm kú hai

n¨m ë h¹ viÖn vµ s¸u n¨m ë th−îng viÖn th× çc thÈm ph¸n h−ëng nhiÖm kú

suèt ®êi. Nh− vËy so víi hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p quyÒn lùc lu«n cã xu h−íng

rêi bá vµ lu«n chÞu ¸p lùc th× quyÒn lùc cña t− ph¸p l¹i æn ®Þnh vµ kh«ng bÞ

¸p lùc vµ ®©y lµ ®iÒu kiÖn quan trong ®Ó t− ph¸p ®−îc ®éc lËp: "Trong tÊt c¶

çc yÕu tè khiÕn cho ngµnh t− ph¸p cã thÓ duy tr× ®−îc tÝnh çch ®éc lËp vµ

70

c−¬ng quyÕt cña m×nh, nhiÖm kú th−êng trùc cña çc vÞ ch¸nh ¸n lµ mét

yÕu tè quan träng nhÊt, vµ chóng ta cã thÓ coi yÕu tè ®ã lµ mét thµnh tr× ®Ó

b¶o vÖ c«ng lý vµ an ninh cho c«ng chóng vËy" [44, tr. 180]. §èi víi chÕ ®é

®·i ngé b»ng l−¬ng bæng, nÕu l−¬ng cña Tæng thèng lµ kho¶n cè ®Þnh

kh«ng t¨ng kh«ng gi¶m trong thêi kú Tæng thèng ®−¬ng nhiÖm th× ThÈm

ph¸n liªn bang l¹i ®−îc h−ëng kho¶n l−¬ng cao vµ chØ cã thÓ t¨ng lªn mµ

kh«ng bao giê sôt gi¶m. Nhµ ë cña Tæng thèng trong thêi gian t¹i vÞ sÏ

®−îc ë t¹i nhµ tr¾ng, nh−ng Tæng thèng sÏ ph¶i rêi khái nhµ tr¾ng vµ trë vÒ

tiÓu bang n¬i ë cò cña Tæng thèng. Cßn ®èi víi nhµ ë cña thÈm ph¸n th×

chÝnh quyÒn së t¹i kh«ng ®−îc cã bÊt kú mét s¸ch nhiÔu nµo. §©y lµ mét

tiªn liÖu rÊt cã ý nghÜa thiÕt thùc gióp cho thÈm ph¸n kh«ng bÞ bÊt cø mét

mua chuéc nµo hay mét phô thuéc nµo khi thùc thi c«ng lý. Hamilton ®·

nhËn xÐt vÒ b¶n tÝnh cña con ng−êi: "Nh− chóng ta ®· tõng nhËn xÐt vÒ b¶n

tÝnh con ng−êi, nÕu chóng ta cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc sù sinh sèng cña mét

ng−êi th× tøc lµ chóng ta kiÓm so¸t ®−îc ý chÝ cña ng−êi ®ã…khi mét ng−êi

®· ®−îc ch¾c ch¾n vÒ çch sinh sèng cña m×nh råi, th× ng−êi ®ã cã thÓ v÷ng

t©m ®Ó lµm trßn nhiÖm vô cña m×nh" [44, tr. 188]. Qua nhËn xÐt cña

Hamilton chóng ta thÊy r»ng khi x©y dùng m« h×nh chÕ ®é Tæng thèng Hîp

chóng quèc Hoa Kú, çc nhµ lËp quèc Mü ®· vËn dông rÊt nhiÒu kiÕn thøc

cña rÊt nhiÒu ngµnh khoa häc tõ luËt häc, chÝnh trÞ häc, lÞch sö, triÕt häc,

t©m lý häc. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ nh÷ng quy ®Þnh cña luËt ph¸p g¾n rÊt gÇn víi

cuéc sèng vµ ®©y lµ mét trong çc yÕu tè t¹o nªn søc sèng tr−êng tån cña

hiÕn ph¸p, nã kh¸c xa víi nh÷ng b¶n hiÕn ph¸p kh«ng chØ râ ®−îc b¶n tÝnh

cña con ng−êi, kh«ng chØ râ ®−îc b¶n tÝnh cña tõng ngµnh quyÒn lùc vµ ¶o

t−ëng cho r»ng con ng−êi lµ th¸nh thÇn vµ chÝnh quyÒn lµ nh÷ng ph¸n quan

thanh liªm vµ lu«n trung thµnh víi c−¬ng vÞ lµ ng−êi ®Çy tí cña nh©n d©n.

LÞch sö ngµnh t− ph¸p nhiÒu n−íc, thÈm ph¸n bÞ mua chuéc hay bÞ chÝnh

quyÒn ®Þa ph−¬ng g©y khã dÔ, lµm mÊt tÝnh ®éc lËp khi gi÷ g×n c«ng lý:

"MÆc dï hiÕn ph¸p cña Ucraina tuyªn bè r»ng çc tßa ¸n ®éc lËp víi ngµnh

71

hµnh ph¸p, çc quan tßa l¹i bÞ phô thuéc phÇn lín vµo çc c¬ quan hµnh

ph¸p ®Þa ph−¬ng vÒ nhµ ë cña hä. Nh÷ng quan tßa nµo chèng l¹i çc quan

chøc ®Þa ph−¬ng th× rÊt cã kh¶ n¨ng bÞ kÐo dµi thêi h¹n ®−îc cung cÊp nhµ

ë" [37, tr. 127]. ViÖc quy ®Þnh nhiÖm kú suèt ®êi cña çc ThÈm ph¸n cßn

nh»m ®¸p øng mét yªu cÇu cã tÝnh chuyªn m«n. Do quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n lµ

cuèi cïng vµ kh«ng thÓ ®¶o ng−îc ®iÒu ®ã kh«ng g× kh¸c h¬n lµ nh÷ng ph¸n

quyÕt cña tßa ¸n lµ thÓ hiÖn c«ng lý vµ trËt tù x· héi, lµ thµnh tr× cuèi cïng

cña x· héi t− b¶n. Mét thÈm ph¸n muèn hoµn thµnh nhiÖm vô ®ã, ngoµi tinh

thÇn ®éc lËp c−¬ng quyÕt, ®¹o ®øc trung thùc thanh liªm, hä cßn ph¶i cã

mét sù hiÓu biÕt ph¸p luËt mét çch cÆn kÏ vµ mét kinh nghiÖm dµy d¹n

®Çy ®ñ mµ muèn nh− vËy râ rµng hä ph¶i cã thêi gian, nhiÖm kú dµi ®Ó trau

dåi kiÕn thøc cña hä.

T− ph¸p Mü cßn cã thÈm quyÒn tuyªn bè mét ®¹o luËt cña Quèc héi

lµ vi hiÕn. ViÖc tuyªn bè mét ®¹o luËt vi hiÕn cã nghÜa lµ ®¹o luËt ®ã kh«ng

cã hiÖu lùc. §iÒu ®ã sÏ nh¾c nhë ngµnh lËp ph¸p r»ng nÕu hä cã v× nh÷ng

®éng c¬ t©y vÞ hoÆc ®¶ng ph¸i, ®Ó th«ng qua mét ®¹o luËt thiÕu c«ng b»ng

th× c¬ héi ®Ó thùc hiÖn ®éng c¬ môc ®Ých cña hä sÏ bÞ ng¨n c¶n bëi t− ph¸p.

QuyÒn xem xÐt l¹i çc ®¹o luËt ®· phÇn nµo gióp cho t− ph¸p cã ®−îc vÞ thÕ

míi, tá ra cã uy quyÒn ®Ó kh«ng bÞ lËp ph¸p chÌn Ðp. Kh«ng nh÷ng thÕ, cïng

víi sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ ®ßi hái d©n chñ ngµy cµng cao cña nh©n d©n,

viÖc xÐt xö cña tßa ¸n cßn më réng ®Õn viÖc xÐt xö c¶ nh÷ng v¨n kiÖn cña

çc ngµnh quyÒn lùc kh¸c nÕu thÊy çc v¨n kiÖn ®ã tr¸i víi hiÕn ph¸p. T−

ph¸p Mü cßn kh¸c biÖt h¬n t− ph¸p cña ch©u ¢u lôc ®Þa ë vai trß s¸ng t¹o

ra luËt b»ng viÖc ¸p dông h×nh thøc ¸n lÖ. ë hÖ thèng ph¸p luËt ch©u ¢u lôc

®Þa, thÈm ph¸n c¨n cø ph¸p luËt ®Ó xÐt xö, çc quy ph¹m ph¸p luËt trong

çc bé luËt lµ c¬ së duy nhÊt ®Ó thÈm ph¸n tuyªn mét b¶n ¸n, cßn ë hÖ

thèng t− ph¸p Mü çc thÈm ph¸n cã thÓ c¨n cø vµo ¸n lÖ ®Ó cã thÓ tuyªn xö,

®Æc biÖt lµ dùa vµo çc ph¸n quyÕt cña Tßa ¸n tèi cao. Gi¶i thÝch luËt, s¸ng

t¹o luËt ®©y lµ nh÷ng ®iÓm cho thÊy râ vai trß quan träng cña t− ph¸p Mü.

72

Ngoµi ra, trong nh÷ng tranh chÊp mµ cÇn ph¶i cã sù ph¸n quyÕt cña

tßa ¸n, th× quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng vµ b¾t buéc ®èi víi

tÊt c¶ mäi ng−êi. Trong cuéc bÇu cö Tæng thèng n¨m 2001, khi hai øng cö

viªn cña ®¶ng Céng hßa lµ Bush vµ ®¶ng D©n chñ lµ An Go tranh chÊp vÒ

kÕt qu¶ kiÓm phiÕu, ®· ®Ö tr×nh lªn Tßa ¸n tèi cao Liªn bang. Víi ph¸n

quyÕt: "Çc l¸ phiÕu nh− nhau kh«ng thÓ ®−îc ®èi xö kh¸c nhau" Tßa ¸n

Tèi cao ®· quyÕt ®Þnh chøc vô hµnh ph¸p cao nhÊt thuéc vÒ øng cö Bush

cña ®¶ng Céng hßa. Nh− vËy t− ph¸p Mü ®· mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh ®−îc

vÞ thÕ quan träng cña t− ph¸p mµ çc nhµ lËp quèc víi tÇm nh×n xa tr«ng

réng thÊy tr−íc ®iÒu ®ã:

Ngay tõ khi míi thµnh lËp Hîp chóng Quèc Hoa Kú h¬n

hai tr¨m n¨m vÒ tr−íc, cïng víi quan niÖm vÒ tÝnh tèi cao cña

HiÕn ph¸p, ng−êi Mü ®· ®Ò cao vai trß siªu phµm cña çc tßa ¸n

trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc. Nh÷ng t− t−ëng

®ã rÊt xa l¹ víi tËp qu¸n cña ch©u ¢u lôc ®Þa vµ kÓ c¶ víi ®Êt

n−íc tõng lµ MÉu quèc cña hä, mµ cho tíi nh÷ng n¨m t¸m m−¬i

cña thÕ kû míi, çc n−íc ch©u ¢u míi bõng tØnh nhËn ra vai trß

cña tßa ¸n [11, tr. 24].

Trong thÕ giíi ngµy nay, khi mµ x· héi ®· rÊt ph¸t triÓn, cïng víi

nh÷ng tiÕn bé v−ît bËc vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ cã thÓ ®em l¹i nh÷ng gi¸

trÞ kinh tÕ v« cïng lín, còng nh− cã thÓ cho phÐp së h÷u çc lo¹i vò khÝ cã thÓ

hñy diÖt vµi lÇn sù sèng cña tr¸i ®Êt, th× nh÷ng tranh chÊp trong ®êi sèng con

ng−êi h¬n lóc nµo hÕt ph¶i dùa vµo tßa ¸n ®Ó gi¶i quyÕt vµ nh− thÕ cã nghÜa

lµ, vai trß cña ngµnh t− ph¸p sÏ gi÷ vai trß chñ ®¹o trong x· héi v¨n minh.

§Æc ®iÓm cña chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng lµ nh÷ng sù kh¸c biÖt

víi chÝnh thÓ ®¹i nghÞ. V× vËy, ®Ó thÊy râ h¬n ®Æc ®iÓm cña chÕ ®é Tæng

thèng Mü chóng ta h·y so s¸nh víi m« h×nh cña chÝnh quyÒn Anh mét chÕ

®é qu©n chñ ®¹i nghÞ ®iÓn h×nh:

73

ChÕ ®é ®¹i nghÞ ChÕ ®é céng hßa Tæng thèng

Nguyªn thñ � H×nh thµnh do nghÞ viÖn bÇu hoÆc trªn c¬ së nghÞ viÖn

� Thùc hiÖn quyÒn hµnh ph¸p t−îng tr−ng, kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. §−îc quyÒn gi¶i t¸n quèc héi

� H×nh thµnh trªn c¬ së d©n bÇu gi¸n tiÕp

� §øng ®Çu vµ trùc tiÕp l·nh ®¹o hµnh ph¸p. (gäi lµ hµnh ph¸p mét ®Çu) Ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc cö tri kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi. Kh«ng ®−îc quyÒn gi¶i t¸n quèc héi

Quèc héi � Thµnh lËp ra chÝnh phñ; §¶ng chiÕm ®a sè ghÕ ®øng ra thµnh lËp chÝnh phñ. Thµnh viªn cña chÝnh phñ cã thÓ lµ thµnh viªn nghÞ viÖn

� Gi¸m s¸t, bá phiÕu tÝn nhiÖm chÝnh phñ

� NghÞ viÖn cã thÓ bÞ gi¶i t¸n

� Thµnh viªn cña nghÞ viÖn kh«ng bao giê lµ thµnh viªn chÝnh phñ(BÊt kh¶ kiªm nhiÖm)

� Quèc héi kh«ng bÞ gi¶i t¸n

ChÝnh phñ � Ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Quèc héi vµ cã thÓ bÞ lËt ®æ

� §−îc tr×nh çc dù ¸n luËt

� VÒ nguyªn t¾c kh«ng cã chÝnh phñ mµ hµnh ph¸p do Tæng thèng l·nh ®¹o, "Néi çc" chØ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc Tæng thèng vµ kh«ng thÓ bÞ lËt ®æ.

� Kh«ng ®−îc tr×nh çc dù ¸n luËt


Tæng thèng Hoa Kú cã vÞ trÝ trung t©m trong bé m¸y nhµ n−íc Mü lµ

ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p võa lµ nguyªn thñ quèc gia (çc nhµ nghiªn cøu

gäi lµ hµnh ph¸p mét ®Çu), nh−ng ®−îc cö tri bÇu theo nhiÖm kú chÞu tr¸ch

nhiÖm tr−íc d©n chóng chø kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc quèc héi. ChÕ ®é

Tæng thèng Hoa Kú ®−îc tæ chøc theo h−íng ¸p dông häc thuyÕt ph©n

quyÒn mét çch ®iÓn h×nh vµ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c kiÒm chÕ ®èi träng

cã liªn hÖ phèi hîp. Ngµnh t− ph¸p ph¸p tuy b¶n tÝnh lµ ngµnh quyÒn lùc

mÒm yÕu nh−ng ë chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú rÊt ®−îc coi träng, cã nhiÒu

chÕ ®Þnh ph¸p lý ®Æc biÖt ®Ó cho ngµnh t− ph¸p cã thÓ t¹o ra sù c©n b»ng

74

víi çc ngµnh quyÒn lùc kh¸c. Khi míi x©y dùng nªn m« h×nh chÝnh quyÒn

nµy çc nhµ lËp ph¸p Mü ch−a gäi lµ chÕ ®é céng hßa Tæng thèng. VÒ sau

çc nhµ nghiªn cøu, c¨n cø vµo çc ®Æc tr−ng cña m« h×nh chÝnh quyÒn Mü

mµ gäi lµ chÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng ®Ó ph©n biÖt víi çc chÝnh thÓ

kh¸c. Çc ®Æc ®iÓm nµy cïng víi çc yÕu tè kh¸c ®· gãp phÇn b¶o vÖ n−íc

Mü: "KÓ tõ n¨m 1815 kh«ng mét n¬i nµo trªn n−íc Mü bÞ n−íc ngoµi x©m

l−îc" [10, tr. 353] vµ gi÷ cho n−íc Mü æn ®Þnh trong thêi gian dµi ngo¹i trõ

vô khñng bè nµy 11 th¸ng 9 n¨m 2001: "TÝnh s©u s¾c cña cña hiÕn ph¸p

trong viÖc tæ chøc chÝnh quyÒn liªn bang ®· ®em l¹i cho n−íc Mü tÝnh æn

®Þnh phi th−êng qua hai thÕ kû" [10, tr. 350].

75

Ch−¬ng 3

Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng

Hîp chóng quèc Hoa Kú

Lµ nhµ n−íc t− b¶n cho nªn nhµ n−íc Mü còng tu©n theo çc giai

®o¹n ph¸t triÓn ®iÓn h×nh cña çc nhµ n−íc t− s¶n nãi chung. Çc giai ®o¹n

®ã lµ:

Giai ®o¹n thø nhÊt tõ thêi kú th¾ng lîi cña çc cuéc çch m¹ng t−

s¶n ®Õn n¨m 1871.

§©y lµ giai ®o¹n c¹nh tranh t− do cña chñ nghÜa t− b¶n. Trong giai

®o¹n nµy nhµ n−íc t− s¶n ®ãng vai trß tiÕn bé trong viÖc xãa bá nhµ n−íc

phong kiÕn vµ ®em l¹i nh÷ng gi¸ trÞ tiÕn bé nh− tù do b×nh ®¼ng ®Ò cao hiÕn

ph¸p vµ ph¸p luËt x©y dùng nhµ n−íc theo m« h×nh nhµ n−íc ph¸p quyÒn

chèng l¹i chuyªn chÕ phong kiÕn vµ ®éc tµi

Giai ®o¹n thø hai tõ 1871 ®Õn çch m¹ng th¸ng m−êi Nga n¨m 1917.

ë giai ®o¹n nµy chñ nghÜa t− b¶n ®ang h×nh thµnh chñ nghÜa t− b¶n

®éc quyÒn vµ chñ nghÜa ®Õ quèc. ë giai ®o¹n nµy nhµ n−íc t− b¶n tõ chç lµ

ñy ban quan lý c«ng viÖc chung cña giai cÊp t− s¶n nay chuyÓn thµnh ñy ban

qu¶n lý çc c«ng viÖc cña t− b¶n ®éc quyÒn. §iÒu nµy lµm cho m©u thuÉn

x· héi t− b¶n trÇm träng h¬n dÉn ®Õn cuéc ®Êu tranh giai cÊp diÔn ra quyÕt

liÖt, ®Ó b¶o vÖ giai cÊp t− s¶n nhµ n−íc t− b¶n ®· trë thµnh bé m¸y ®µn ¸p,

b¹o lùc, mÊt ®i tÝnh chÊt tiÕn bé vµ trë thµnh mét lùc l−îng ph¶n ®éng.

Giai ®o¹n thø ba tõ çch m¹ng th¸ng th¸ng m−êi n¨m 1917 ®Õn nay

Giai ®o¹n nµy cã thÓ chia lµm hai thêi kú. Mét lµ, thêi kú tõ 1917

®Õn 1945, thêi kú nµy nhµ n−íc t− b¶n tiÕp tôc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ vµ

nhiÒu n−íc ®· trë thµnh chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc, mét sè nhµ

n−íc t− b¶n ph¶n ®éng ®· trë thµnh nhµ n−íc ph¸t xÝt. Hai lµ, thêi kú sau

76

chiÕn tranh thÕ giíi thø hai 1945 ®Õn nay. §Ó tr¸nh nh÷ng cuéc khñng

ho¶ng kinh tÕ vµ ®Ó ®èi phã víi phong trµo çch m¹ng x· héi chñ nghÜa,

phong trµo gi¶i phãng d©n téc, çc nhµ n−íc t− s¶n ®· tiÕn hµnh c¶i çch

m¹nh mÏ bé m¸y nhµ n−íc ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi.

ChÕ ®é Tæng thèng hîp chóng quèc Hoa Kú còng n»m trong sù

ph¸t triÓn mang tÝnh quy luËt ®ã, nh−ng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng cña

m×nh chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú còng cã ®Æc tr−ng riªng

trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Mét sè nhµ nghiªn cøu ®· chia qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ra lµm s¸u giai ®o¹n: "Philip Abbott, t¸c

gi¶ cuèn s¸ch Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi chÕ ®é Tæng thèng xuÊt b¶n n¨m

2004, cho r»ng cã s¸u giai ®o¹n diÔn biÕn cña chÕ ®é Tæng thèng Mü bao

gåm: thêi kú s¸ng lËp, thêi kú ®¶ng ph¸i, thêi kú ¶m ®¹m, thêi kú hiÖn

®¹i, thêi kú chiÕn tranh l¹nh, thêi kú hËu hiÖn ®¹i " [53, tr. 13]. Çc çch

ph©n chia çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú trªn lµ

dùa trªn sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, dùa trªn cuéc ®Êu tranh giai

cÊp, dùa trªn lÞch sö cña quèc gia Hoa Kú trong mèi quan hÖ víi thÕ giíi.

Çc çch ph©n chia trªn lµ ®óng ®¾n vµ hoµn toµn cã c¬ së. Trong luËn v¨n

nµy, do cã sù giíi h¹n vÒ yªu cÇu vµ sù h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc t¸c gi¶ chØ

nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng trªn ph−¬ng diÖn cña ba

ngµnh quyÒn lùc: ngµnh lËp ph¸p, t− ph¸p, hµnh ph¸p. C¬ së cña çch

ph©n chia nµy chñ yÕu dùa vµo çc tu chÝnh cña hiÕn ph¸p v× nhµ n−íc

Hoa Kú rÊt ®Ò cao chñ nghÜa lËp hiÕn, coi hiÕn ph¸p lµ nÒn t¶ng t¹o ra

quyÒn lùc cña çc ngµnh lËp ph¸p, t− ph¸p, hµnh ph¸p. Sù ph¸t triÓn cña

ba ngµnh nµy lµ mét trong nh÷ng lý do t¹o nªn sù mÒm dÎo n¨ng ho¹t,

hiÖn ®¹i cña chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú, lµm cho chÕ ®é nµy cã thÓ ®¸p

øng ®−îc sù ph¸t triÓn cña quèc gia Hoa Kú c¶ kh«ng gian vµ thêi gian, c¶

vÒ diÖn tÝch, d©n sè, còng nh− nh÷ng biÕn ®éng vÒ x· héi, m«i tr−êng, vµ

khoa häc c«ng nghÖ.

77

3.1. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh lËp ph¸p

VÒ quy m« vµ tæ chøc

Lóc ®Çu ngµnh lËp ph¸p trong chÕ ®é Hîp bang chØ cã mét viÖn, ®Õn

chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú, ngµnh lËp ph¸p ph¸t triÓn

thµnh hai viÖn: Th−îng viÖn vµ H¹ viÖn. Th−îng viÖn ®¹i diÖn cho çc

bang, mçi bang gåm hai ®¹i biÓu. H¹ viÖn ®¹i diÖn cho d©n c− theo ®¬n vÞ

bÇu cö. C¨n cø vµo ®iÒu tra lÇn ®Çu tiªn cña Hoa Kú n¨m 1790 th× d©n sè

lóc ®ã chØ ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi vµ ®a sè lµ ng−êi Anh v× vËy sè l−îng

nghÞ sÜ trong thêi kú ®Çu rÊt khiªm tèn: "H¹ viÖn, héi ®ång h¨ng h¸i, bao

gåm s¸u l¨m thµnh viªn khi tÊt c¶ cã mÆt. Th−îng viÖn, víi tÝnh chÊt quý

téc, chØ cã hai s¸u thµnh viªn" [46, tr. 41]. §Õn nµy theo ®iÒu tra d©n sè míi

nhÊt cã trªn hai tr¨m t¸m mèt triÖu ng−êi, diÖn tÝch kho¶ng 9,3 triÖu km

vu«ng réng thø t− trªn thÕ giíi. Sù thay ®æi vÒ diÖn tÝch vµ d©n sè dÉn ®Õn

thay ®æi quy m« cña Quèc héi. Cø mét bang míi s¸t nhËp l¹i t¨ng hai ®¹i

biÓu trong th−îng viÖn vµ sè l−îng ®¹i biÓu h¹ viÖn t¨ng theo sè l−îng d©n

sè cña bang. Bang s¸t nhËp sau cïng vµo n¨m 1959 lµ bang Ha Oai vµ sè

l−îng th−îng nghÞ sÜ dõng l¹i ë con sè mét tr¨m. HiÖn nay theo mét ®¹o

luËt n¨m 1929 H¹ viÖn cã sè l−îng cè ®Þnh lµ ba tr¨m bèn m−¬i l¨m ®¹i

biÓu (kh«ng kÓ çc ®¹i diÖn cña quËn Col«mbia). Do sè d©n cña çc bang lµ

kh¸c nhau nªn sè l−îng ®¹i biÓu lµ rÊt kh¸c nhau, nh−ng dï sè d©n sè cã

çch biÖt mçi bang vÉn cã Ýt nhÊt mét ®¹i biÓu trong H¹ viÖn:

Mçi bang trong n¨m m−¬i bang ®¶m b¶o sÏ cã Ýt nhÊt mét

ghÕ trong H¹ viÖn, víi phÇn cßn l¹i ®−îc ph©n bæ theo d©n sè cña

tõng bang. VÝ dô bang Alaska cã d©n sè rÊt nhá nªn chØ cã mét

ghÕ trong H¹ viÖn. Bang California lµ bang lín nhÊt vµ hiÖn

chiÕm n¨m ba ghÕ [13, tr. 40].

D−íi ®©y lµ b¶ng thèng kª vÒ sù ph¸t triÓn quy m« vµ sè l−îng cña

H¹ viÖn:

78

N¨m ®iÒu tra d©n sè

Quèc héi khãa

D©n sè (.000) Sè bang Sè h¹ nghÞ sÜ

Sè d©n trªn mét khu vùc bÇu cö

1-2 13 65 30.000

1790 3-7 3.616 15 105 34.438

1800 8-12 4.800 16 141 34.609

1810 13-17 6.584 17 181 36.377

1820 18-22 8.972 24 213 42.124

1830 23-27 11.931 24 240 49.712

1840 28-32 15.908 26 223 71.338

1850 33-37 21.767 31 234 93.020

1860 38- 42 29.550 34 241 122.614

1870 43- 47 38.116 37 292 130.533

1880 48-52 49.371 38 325 151.912

1890 53- 57 61.909 44 356 173.901

1900 58-62 74.563 45 386 193.167

1910 63-66 91.604 46 435 210.583

1920 67 -72 105.711 48 435 243.013

1930 73- 77 122.093 48 435 280.675

1940 78-82 131.006 48 435 301.164

1950 83-87 149.895 48 435 334.587

1960 88-92 178.559 50 435 410.481

1970 93-97 201.721 50 435 463.726

1980 98-102 226.546 50 435 520.795

1990 103.107 248.143 50 435 570.444

Nguån: [46].

Nh×n vµo b¶ng trªn chóng ta cã mét sè nhËn xÐt: Sù ph¸t triÓn d©n

sè vµ l·nh thæ lu«n ®−îc ph¶n ¸nh qua sù gia t¨ng sè l−îng çc h¹ nghÞ sÜ.

Víi ng−êi Mü hiÕn ph¸p cã vai trß cùc kú quan träng, trong hiÕn ph¸p quy

79

®Þnh m−êi n¨m ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra d©n sè vµ quy ®Þnh ®ã ®· ®−îc thùc

hiÖn nghiªm tóc trong h¬n hai tr¨m n¨m qua. Dï cã nh÷ng cuéc néi chiÕn

hay ngo¹i chiÕn, dï cã nh÷ng lóc ph¸t triÓn hay l©m vµo khñng ho¶ng nhµ

n−íc Mü vÉn gi÷ ®−îc æn ®Þnh, ®iÒu ®ã biÓu hiÖn mét phÇn qua sù æn ®Þnh

cña çc nhiÖm kú cña Quèc héi.

Th−îng viÖn hiÖn cã mét tr¨m ®¹i biÓu ®¹i diÖn cho n¨m m−¬i bang,

nÕu so víi thêi kú ®Çu lµ hai s¸u ®¹i biÓu th× sè th−îng nghÞ sÜ ®· t¨ng gÇn bèn

lÇn theo sù gia t¨ng cña çc bang. Nh− vËy quèc héi Mü so víi thêi kú ®Çu

lËp quèc cho ®Õn nay ®· cã sù ph¸t triÓn rÊt m¹nh vÒ møc ®é vµ quy m«. Tõ

chç chØ lµ c¬ quan lËp ph¸p ®¹i diÖn cho ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi (b»ng

xÊp xØ Céng hßa d©n chñ nh©n d©n Lµo hiÖn nay) ®a sè lµ ng−êi Anh sèng

trªn m−êi ba vïng l·nh thæ, nay Quèc héi lµ c¬ quan lËp ph¸p ®¹i diÖn cho

h¬n hai tr¨m t¸m mèt triÖu ng−êi gåm rÊt nhiÒu chñng téc trªn vïng l·nh

thæ réng thø t− thÕ giíi. Sù thay ®æi vÒ sè l−îng vµ sù ®¹i diÖn ®a d¹ng vÒ

lîi Ých dÉn ®Õn nhiÒu thay ®æi trong tæ chøc. ë H¹ viÖn ®øng ®Çu lµ Chñ

tÞch H¹ viÖn hay cßn gäi lµ Ng−êi ph¸t ng«n H¹ viÖn. Chñ tÞch H¹ viÖn lµ

ng−êi ®iÒu khiÓn phiªn häp, bæ nhiÖm mét sè thµnh viªn cña çc ñy ban,

quyÕt ®Þnh giao çc dù ¸n luËt cho çc ñy ban, s¾p ®Æt çc ch−¬ng tr×nh lËp

ph¸p. Çc ñy ban chuyªn tr¸ch, ñy ban th−êng trùc, ñy ban chuyªn biÖt

®−îc thµnh lËp nhiÒu h¬n vµ cã sè nh©n viªn t−¬ng ®èi ®«ng. Trong çc ñy

ban l¹i cã çc tiÓu ban. Ho¹t ®éng cña H¹ viªn dùa rÊt nhiÒu vµo çc ñy ban

vµ tiÓu ban nµy. ë Th−îng viÖn Phã Tæng thèng lµ Chñ tÞch Th−îng viÖn

nh−ng vai trß chñ yÕu lµ ng−êi ®øng ®Çu ®¶ng chiÕm ®a sè ë Th−îng viÖn

vµ «ng nµy kiªm chøc Chñ tÞch l©m thêi Th−îng viÖn. Th−îng viÖn Mü

còng thµnh lËp çc uû ban vµ çc tiÓu ban. Víi nh÷ng vÊn ®Ò mµ hai viÖn

kh«ng nhÊt chÝ th× thµnh lËp mét ñy ban héi th¶o mµ thµnh viªn lµ nh÷ng

ng−êi cã uy tÝn nhÊt cña c¶ hai viÖn. Çc ñy ban vµ tiÓu ban trong Th−îng

viÖn vµ H¹ viÖn lµ v« cïng quan träng, hÇu hÕt çc c«ng viÖc cña Quèc héi

®Òu ®−îc xö lý ë çc ñy ban vµ tiÓu ban nµy: "øng víi mçi bé ngµnh quan

80

träng trong lÜnh vùc lËp ph¸p ®Òu cã mét ñy ban th−êng trùc cã thÈm quyÒn

lËp ph¸p vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng ®ã" [23, tr. 72]. HiÖn nay H¹ viÖn cã hai hai

ñy ban, Th−îng viÖn cã m−êi s¸u ñy ban vµ mét sè ñy ban chuyªn biÖt.

Sù ph¸t triÓn cña Quèc héi Mü cßn thÓ hiÖn ë chç quyÒn lùc cña

Quèc héi ®−îc h×nh thµnh trªn nÒn t¶ng x· héi réng lín h¬n qua viÖc më

réng quyÒn bÇu cö cña ng−êi d©n th«ng qua ba tu chÝnh ¸n (Tu chÝnh ¸n

m−êi l¨m, m−êi chÝn, hai s¸u). ë giai ®o¹n ®Çu, cö tri ®−îc ®i bÇu cö chØ lµ

®µn «ng da tr¾ng cã tµi s¶n cho nªn quyÒn lùc cña Quèc héi chØ lµ ®¹i diÖn

cho mét sè h¹n chÕ cö tri. §Õn n¨m 1870 Quèc héi th«ng qua tu chÝnh ¸n thø

m−êi l¨m: "QuyÒn bÇu cö cña c«ng d©n Hoa Kú sÏ kh«ng bÞ phñ nhËn hay

h¹n chÕ dùa vµo lý do chñng téc, mµu da, hay t×nh tr¹ng n« lÖ tr−íc ®©y".

Nh− vËy c¬ së x· héi ®Ó h×nh thµnh quyÒn lùc cña Quèc héi ®· ®−îc më

réng. Tuy nhiªn phô n÷ Mü vÉn kh«ng cã quyÒn ®i bÇu cö vµ m·i ®Õn n¨m

1920, Quèc héi míi th«ng qua tu chÝnh ¸n thø m−êi chÝn "QuyÒn bÇu cö cña

c«ng d©n Hoa Kú sÏ kh«ng bÞ phñ nhËn hay h¹n chÕ bëi liªn bang hay bÊt cø

bang nµo víi lý do giíi tÝnh". VÒ ®é tuæi çc Nhµ lËp quèc cho r»ng viÖc bÇu

cö lµ c«ng viÖc quan träng nªn chØ cã nh÷ng ng−êi cã ®ñ ®é tuæi kh«n ngoan

chÝn ch¾n cÇn thiÕt míi ®−îc ®i bÇu v× vËy ®é tuæi ®Ó ®−îc phÐp bÇu cö lµ hai

l¨m tuæi. §Õn cuèi thÕ kû XX, Quèc héi Mü th«ng qua tu chÝnh ¸n 26 n¨m

1971 h¹ ®é tuæi bÇu cö xuèng m−êi t¸m tuæi víi lý do: "Ai ®ñ ®é tuæi cÇm vò

khÝ chiÕn ®Êu v× ®Êt n−íc th× còng ®ñ tuæi bÇu cö" [45, tr. 146]. Nh− vËy lµ

cïng víi sù ph¸t triÓn vÒ quy m« vµ sè l−îng nghÞ sÜ, Quèc héi Mü cßn cã sù

ph¸t triÓn vÒ c¬ së x· héi t¹o nªn quyÒn lùc cho Quèc héi. Sù ph¸t triÓn nµy

lµ do søc ®Êu tranh cña ®«ng ®¶o d©n chóng Mü muèn cã nhiÒu h¬n ®¹i diÖn

cña hä trong Quèc héi, còng nh− çc thµnh viªn cña Quèc héi ph¶i lµ sù ñy

nhiÖm cña ®a sè d©n chóng chø kh«ng ph¶i bã hÑp trong ph¹m vi cö tri giµu

cã. NÕu H¹ viÖn Mü cã sù ph¸t triÓn vÒ quy m« vµ sè l−îng ®¹i biÓu nh−ng

gi÷ nguyªn çch thøc h×nh thµnh quyÒn lùc qua con ®−êng bÇu cö, th×

Th−îng viÖn Mü cßn cã sù ph¸t triÓn vÒ çch thøc h×nh thµnh Th−îng nghÞ

81

viÖn. ë thêi kú ®Çu tr−íc n¨m 1913 th−îng nghÞ sÜ ®−îc h×nh thµnh tõ c¬

quan lËp ph¸p cña çc bang chø kh«ng qua con ®−êng bÇu cö trùc tiÕp. Lóc

®ã çc nhµ lËp quèc Mü cho r»ng viÖc ®Ó c¬ quan lËp ph¸p bang bæ nhiÖm

th−îng nghÞ sÜ lµ theo m« h×nh th−îng viÖn Anh quèc vµ ®Ó cho chÝnh quyÒn

tiÓu bang tham gia thµnh lËp chÝnh quyÒn liªn bang v× thÕ mµ quyÒn lùc tiÓu

bang ®−îc t¨ng lªn, còng v× thÕ mµ sîi d©y liªn l¹c tiÓu bang vµ liªn bang

còng ®−îc bÒn chÆt. Sau n¨m 1913 b»ng tu chÝnh ¸n m−êi b¶y quy ®Þnh çc

th−îng nghÞ sÜ sÏ do d©n chóng ë tiÓu bang ®ã bÇu cö. ViÖc söa ®æi nµy lµ

nh»m trao quyÒn cho d©n chóng çc tiÓu bang lùa chän cho m×nh nh÷ng ®¹i

biÓu vµo th−îng viÖn, qua ®ã lµm cho quyÒn lùc cña th−îng viÖn c©n b»ng

h¬n so víi H¹ viÖn (ë Anh quèc H¹ viÖn th−êng m¹nh h¬n Th−îng viÖn, lý

do lµ h¹ viÖn lÊy quyÒn lùc tõ nh©n d©n cßn th−îng viÖn th× kh«ng). C¬ cÊu

tæ chøc cña Quèc héi Mü mang tÝnh ®¶ng ph¸i rÊt râ nÐt, ®¶ng nµo chiÕm ®a

sè ghÕ trong viÖn nµo th× trë thµnh ®¶ng cÇm quyÒn ë viÖn ®ã. Lý do cña viÖc

nµy lµ Quèc héi lµm viÖc theo chÕ ®é tËp thÓ vµ çc vÊn ®Ò ®Òu quyÕt ®Þnh

theo ®a sè. MÆc dï kh«ng b¾t buéc, nh−ng nghÞ sÜ cña cña ®¶ng nµo th−êng

bá phiÕu theo quyÕt ®Þnh cña ®¶ng m×nh, vµ th«ng th−êng khi cã ®−îc ®a sè

ghÕ, çc ®¶ng th−êng bè trÝ ng−êi cña m×nh vµo çc chøc vô trong viÖn.

VÒ chøc n¨ng nhiÖm vô

VÒ nguyªn t¾c chøc n¨ng nhiÖm vô cña quèc héi Mü ®· ®−îc quy

®Þnh trong ®iÒu mét cña HiÕn ph¸p Liªn bang, nh−ng hiÖn nay chøc n¨ng

nhiÖm vô cña Quèc héi ®· më réng vµ phøc t¹p lªn gÊp nhiÒu lÇn. ë thêi kú

®Çu c«ng viÖc cña quèc héi vµ çc nghÞ sÜ rÊt nhµn rçi, lóc ®ã tÝnh chuyªn

nghiÖp cña quèc héi kh«ng cao ®· cã nh÷ng nghÞ sÜ viÕt th− cho çc cö tri

cña m×nh ®Ó m« t¶ c«ng viÖc cña hä:

Mét nghÞ sÜ bang b¾c Carolina ®· viÕt th− cho çc cö tri

cña m×nh n¨m 1796: B¹n th©n mÕn, kh«ng cã thø g× trong c«ng viÖc

nµy c¶, ngo¹i trõ lßng tin vµ sù hµm ¬n cña çc cö tri cña t«i,... ch¾c

ch¾n víi ®iÒu nµy, nªn t«i cã thÓ tho¶i m¸i nh−êng chç cña t«i

82

cho bÊt cø ®ång bµo nµo cña m×nh, vµ c¶ nh÷ng ng−êi kh¸c còng

cã thÓ cã ®−îc sù an ñi nµy khi lµm viÖc trung thùc [46, tr. 53].

Cïng víi sù ph¸t triÓn cña quèc gia, Quèc héi Mü ®· thay ®æi rÊt

lín vÒ quyÒn h¹n, nh÷ng quyÒn ®−îc ghi trong hiÕn ph¸p nay ®· trë thµnh

nh÷ng mÆt ho¹t ®éng thùc tÕ cña Quèc héi. VÒ quyÒn lËp ph¸p cña quèc

héi, do ®êi sèng cña x· héi c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao, xuÊt hiÖn nhiÒu lÜnh

vùc míi, còng nh− nhiÒu nhãm lîi Ých míi cÇn ®−îc luËt hãa nªn khèi

l−îng c«ng viÖc lµm luËt cña quèc héi ngµy cµng lín: "Ng−êi ta tÝnh trung

b×nh h»ng n¨m cã tíi m−êi ngµn dù luËt ®−îc göi tíi quèc héi" [52, tr. 54].

QuyÒn gi¸m s¸t viÖc thi hµnh ph¸p luËt cña Quèc héi ®èi víi ngµnh hµnh

ph¸p ®· ®−îc thùc hiÖn ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m thµnh lËp nh− tr−êng hîp

n¨m 1792 H¹ viÖn bÇu ra ñy ban ®iÒu tra sù thÊt b¹i cña t−íng St. Clair vµ

qu©n ®éi trong cuéc chiÕn víi ng−êi da ®á ë vïng T©y B¾c. QuyÒn ®ã ®−îc

ngµy cµng ®−îc Quèc héi sö dông nhiÒu h¬n ®Ó ®iÒu tra nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t

sinh trong hÖ thèng chÝnh trÞ Mü, trong çc c¬ quan hµnh ph¸p vµ çc quan

chøc trong ngµnh t− ph¸p. Trong vô 11 th¸ng chÝn n¨m 2001 Quèc héi Mü

®· thµnh lËp ñy ban ®Æc biÖt ®Ó ®iÒu tra vô nµy. Sau ®ã mét lo¹t çc quan

chøc trong ngµnh hµnh ph¸p bÞ Quèc héi yªu cÇu ra ®iÒu trÇn, trong ®ã cã

c¶ Tæng thèng vµ Phã Tæng thèng Mü: "Ngµy 29 th¸ng 4 n¨m 2004 Tæng

thèng Mü G.Bu s¬ vµ Phã Tæng thèng §Ých Chª ni ®· cïng ra ®iÒu trÇn

trong h¬n gÇn ba giê ®ång hå tr−íc ñy ban ®iÒu tra vô 11-9-2001" [57].

Sau vô 11 th¸ng 9 do kÕt luËn cña ñy ban ®iÒu tra mµ Gi¸m ®èc c¬ quan

CIA Ten Net ®· bÞ mÊt chøc.

Ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña quèc héi

Quèc héi Mü hiÖn nay ®−îc chuyªn m«n hãa cao ®é, çc thñ tôc

tranh luËn çc phiªn häp ®−îc ®iÒu chØnh bëi nh÷ng quy t¾c hÕt søc chÆt chÏ

nhÊt lµ H¹ viÖn n¬i cã sè l−îng ®¹i biÓu rÊt lín. NÕu so víi thêi gian ®Çu th×

ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña Quèc héi Mü ®· trë nªn lµ mét ho¹t ®éng nghÞ

tr−êng ®iÓn h×nh. Trong thêi kú ®Çu lËp quèc, kh«ng khÝ cña nh÷ng buæi lµm

83

viÖc cña Quèc héi khiÕn ng−êi ta kh«ng nghÜ ®Êy lµ nghÞ tr−êng cña nh÷ng

ng−êi −u tó mµ lµ n¬i ng−êi ta tranh c·i víi tÊt c¶ nh÷ng th¸i ®é khã chÊp nhËn:

ViÖc tranh luËn th× th« lç vµ hçn lo¹n, kh«ng thiÕu mét

kiÓu giäng nµo, søt sÑo, cay ®éc, khµn khµn, vµ ®«i khi khïng

khôc ®Çy thó tÝnh… tr−íc cuéc néi chiÕn, viÖc th−îng c¼ng ch©n

h¹ c¼ng tay gi÷a çc nhµ lËp ph¸p c·i cä nhau kh«ng ph¶i lµ

hiÕm. Mét sù kiÖn næi tiÕng ®· diÔn ra n¨m 1856, khi h¹ nghÞ sÜ

Breston Brooks,mét ®¶ng viªn ®¶ng D©n chñ ph−¬ng nam, lÐn ®i

theo th−îng nghÞ sÜ Charles Summer, mét ®¶ng viªn ®¶ng Céng

hßa ®Õn tõ Massachusetts, vµ dïng gËy ®¸nh «ng ta bÊt tØnh ngay

trªn sµn Th−îng viÖn v× nh÷ng quan ®iÓm cña «ng nµy ®èi víi

chÕ ®é n« lÖ ë çc vïng l·nh thæ míi [46, tr. 49].

Nh− vËy vÒ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng nghÞ tr−êng, Quèc héi ®· tiÕn bé rÊt

nhiÒu. Ngoµi ra Quèc héi Mü cßn vËn dông nh÷ng kü thuËt tiÕn bé nhÊt trong

khoa häc c«ng nghÖ, sö dông mét çch hiÖu qu¶ ®éi ngò th− ký hïng hËu gåm

nh÷ng chuyªn gia vÒ tõng lÜnh vùc vµ sö dông mét th− viÖn vÜ ®¹i nhÊt thÕ giíi

nªn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña Quèc héi ®· tiÕn bé râ rÖt: "Ngµy nay çc dù luËt

mµ ba m−¬i n¨m vÒ tr−íc ph¶i ®em ra tranh luËn triÖt ®Ó vµ kü cµng trong

nhiÒu giê ®ång hå hoÆc trong nhiÒu ngµy, cã thÓ ®−îc th«ng qua trong m−êi

phót" [46, tr. 44]. Nh×n l¹i qua tr×nh ph¸t triÓn cña Quèc héi Mü ta thÊy r»ng

lóc ®Çu Quèc héi Mü lµ mét c¬ quan kh«ng cã c¬ cÊu víi mét sè l−îng khiªm

tèn thµnh viªn vµ mét c«ng viÖc ch−a ®−îc chuyªn m«n ho¸, ngµy nay Quèc

héi Mü ®· trë thµnh: "Mét tæ chøc chÝn muåi víi çc c¬ cÊu, thñ tôc, lÒ thãi vµ

truyÒn thèng mang ®é tinh vi cao. Nãi theo çch nµo ®ã nã ®· ®−îc thÓ chÕ

hãa" [46, tr. 59]. Ngoµi ra sù ph¸t triÓn cña Quèc hé Hoa Kú cßn thÓ hiÖn ë xu

h−íng ph¸t triÓn cña Quèc héi Mü. Quèc héi Mü sÏ lµ mét c¬ quan n¨ng ®éng

h¬n, can dù nhiÒu h¬n vµo ®êi sèng chÝnh trÞ Mü. VÒ quy m« trong vµi thËp kû

tíi, Quèc héi Mü ch¾c ch¾n sÏ ®−îc më réng h¬n v× Mü vÉn lµ n−íc nhËp c−

lín nhÊt thÕ giíi, d©n sè sÏ cßn t¨ng (d©n sè Mü b−íc vµo n¨m 2001 víi con

84

sè kho¶ng 281 triÖu ng−êi) [47, tr. 124] h¬n n÷a do ®−îc x©y dùng theo

nguyªn t¾c ph©n quyÒn vµ kiÒm chÕ ®èi träng, cho nªn khi hai ngµnh quyÒn

lùc kia ph¸t triÓn th× sÏ kÐo theo sù ph¸t triÓn cña Quèc héi ®Ó c©n b»ng.

3.2. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµnh ph¸p

VÒ çch thøc h×nh thµnh chøc vô Tæng thèng

Theo quy ®Þnh cña hiÕn ph¸p th× ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p ®−îc cö

tri gi¸n tiÕp bÇu ra th«ng qua ®¹i cö tri. Khi míi thµnh lËp n−íc Tæng thèng

®Çu tiªn cña n−íc Mü chØ cã kho¶ng s¸u phÇn tr¨m d©n sè bÇu ra (d©n sè khi

®ã ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi). Do sè l−îng cö tri bÞ h¹n chÕ, cïng víi sù ®Êu

tranh cña cö tri Mü mµ qua çc lÇn tu chÝnh hiÕn ph¸p mµ cö tri cã quyÒn bÇu

cö Tæng thèng ngµy cµng t¨ng. N¨m 1780 tu chÝnh ¸n m−êi l¨m cho phÐp çc

cö tri ®i bÇu cö kh«ng ph©n biÖt chñng téc mµu da hay t×nh tr¹ng n« lÖ tr−íc

®©y. N¨m 1920 tu chÝnh ¸n m−êi chÝn cho phÐp phô n÷ Mü ®i bÇu cö. N¨m

1971 tu chÝnh ¸n hai s¸u h¹ ®é tuæi ®i bÇu tõ hai l¨m xuèng m−êi t¸m tuæi.

Nh− vËy qua çc tu chÝnh ¸n quyÒn bÇu cö cña d©n chóng ®èi víi ng−êi ®øng

®Çu hµnh ph¸p cµng më réng ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ chøc vô hµnh ph¸p ®−îc

®«ng ®¶o nh©n d©n tÊn phong vµ v× thÕ Tæng thèng ngµy cµng cã quyÒn lùc

h¬n. §èi víi nhiÖm kú cña ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, trong hiÕn ph¸p nguyªn

thñy kh«ng quy ®Þnh nh−ng cã mét tiÒn lÖ b¾t ®Çu tõ Tæng thèng Washington

lµ ng−êi gi÷ chøc vô Tæng thèng sÏ kh«ng qu¸ hai nhiÖm kú. TiÒn lÖ nµy bÞ

Tæng thèng Roosevelt (1882- 1945) ph¸ vì, «ng nµy ®· gi÷ bèn nhiÖm kú

liªn tôc vµ chØ chÕt trong khi ®ang ®−¬ng nhiÖm ë nhiÖm kú thø t−. §Õn n¨m

1951 b»ng tu chÝnh ¸n hai hai Quèc héi ®· giíi h¹n nhiÖm kú cña Tæng thèng,

theo ®ã mçi Tæng thèng kh«ng ®−îc gi÷ chøc tèi ®a lµ hai nhiÖm kú.

VÒ quyÒn kÕ nhiÖm Tæng thèng

Chøc vô Tæng thèng víi vai trß ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p cã ¶nh

h−ëng lín ®èi víi chÝnh quyÒn. Nh− phÇn trªn ®· tr×nh bµy, Tæng thèng Mü

cã vÞ trÝ trung t©m trong bé m¸y nhµ n−íc, néi çc phô thuéc vµo Tæng

85

thèng: "Thùc tÕ Tæng thèng lµ ng−êi ®øng ®Çu ®¶ng cña m×nh vµ còng lµ

ng−êi ®øng ®Çu trong hÖ thèng chÝnh trÞ cña Mü" [39, tr. 75]. ë Mü kh«ng

cã sù thay ®æi hay lËt ®æ chÝnh phñ nh− çc n−íc theo chÕ ®é ®¹i nghÞ v×

vËy viÖc thay ®æi kÕ nhiÖm Tæng thèng lµ mét chÕ ®Þnh v« cïng quan träng,

¶nh h−ëng tíi c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ. ChÕ ®Þnh nµy theo thêi gian ®· ngµy

cµng ®−îc söa ®æi hoµn chØnh th«ng qua çc ®¹o luËt sau:

• §¹o luËt kÕ nhiÖm n¨m 1792 cho phÐp nÕu Tæng thèng kh«ng cßn

Phã Tæng thèng sÏ lªn thay vµ ng−êi thay Phã Tæng thèng sÏ lÇn l−ît lµ

Chñ tÞch Th−îng viÖn vµ tiÕp ®ã lµ Chñ tÞch H¹ viÖn ®−îc quyÒn kÕ nhiÖm

Tæng thèng;

• §¹o luËt kÕ nhiÖm n¨m 1886 thay thÕ cho ®¹o luËt 1792. Theo

®¹o luËt míi nµy trong tr−êng hîp c¶ Tæng thèng lÉn Phã Tæng thèng ®Òu

chÕt, mÊt kh¶ n¨ng lµm viÖc, hay tõ chøc th× néi çc sÏ lÇn l−ît bæ nhiÖm

çc bé tr−ëng lªn thay thÕ theo thø tù thêi gian thµnh lËp mçi bé;

• §¹o luËt kÕ nhiÖm n¨m 1947 thay thÕ cho luËt n¨m 1886, theo ®ã

Chñ tÞch H¹ viÖn vµ Chñ tÞch t¹m thêi Th−îng viÖn cã quyÒn trùc tiÕp kÕ vÞ

chøc Phã Tæng thèng vµ ®øng ®Çu néi çc;

• §Õn n¨m 1967 b»ng tu chÝnh ¸n hai l¨m quy ®Þnh: trong tr−êng

hîp khuyÕt ghÕ Phã Tæng thèng th× Tæng thèng sÏ ®Ò cö mét ng−êi gi÷

chøc Phã Tæng thèng vµ viÖc ®Ò cö nµy sÏ cã hiÖu lùc khi c¶ hai viÖn cña

Quèc héi nhÊt trÝ th«ng qua víi ®a sè phiÕu.

Trªn thùc tÕ n¨m 1973 Phã Tæng thèng Ford lµ ng−êi ¸p dông ®iÒu

kho¶n tu chÝnh nµy v× Phã Tæng thèng lóc ®ã lµ Spiro Agnew tõ chøc th¸ng

10 n¨m 1973, Tæng thèng Nixon ®· ®Ò cö Ford lµm Phã Tæng thèng. §Õn

n¨m 1974 khi Tæng thèng Nixon v× vô Watergate ph¶i tõ chøc th× chÝnh Phã

Tæng thèng Ford l¹i lµ ng−êi ®−îc Ch¸nh ¸n Tèi cao ph¸p viÖn tuyªn bè kÕ

nhiÖm chøc Tæng thèng. Söa ®æi lÇn thø hai l¨m còng ®· quy ®Þnh kh¶ n¨ng

vÒ viÖc Phã Tæng thèng cã thÓ tiÕp qu¶n vai trß Tæng thèng trong tr−êng

86

hîp Tæng thèng cã vÊn ®Ò vÒ bÖnh tËt hoÆc tinh thÇn kh«ng thÓ ®iÒu hµnh

®−îc. Quy ®Þnh nµy ®−îc ¸p dông lÇn ®Çu tiªn vµo th¸ng 7 n¨m 1985 khi

Tæng thèng Reagan trao quyÒn Tæng thèng cho Phã Tæng thèng Bush cha

khi «ng ph¶i thùc hiÖn ca phÉu thuËt tim trong t¸m giê ®ång hå.

Néi çc

Thêi Tæng thèng Warshington, Néi çc chØ cã ba bé lµ Bé Ngo¹i

giao, Bé Tµi chÝnh, Bé ChiÕn tranh vµ Tæng Ch−ëng lý. Theo thêi gian, çc

bé ®· ph¸t triÓn vÒ sè l−îng. §Õn n¨m 2002 sau vô khñng bè ph¸t triÓn

thªm bé míi lµ Bé An ninh néi ®Þa. D−íi ®©y lµ çc bé ®−îc ph¸t triÓn vµ

thµnh lËp theo thêi gian:

Tªn bé N¨m thµnh lËp

Bé ngo¹i giao 1789

Bé Tµi chÝnh 1789

Bé Néi vô 1849

Bé T− ph¸p (tr−íc ®©y lµ Tæng tr−ëng lý) 1870

Bé N«ng nghiÖp 1889

Bé Th−¬ng m¹i 1913

Bé Lao ®éng 1913

Bé Quèc phßng (s¸t nhËp tõ Bé ChiÕn tranh vµ bé H¶i qu©n) 1947

Bé Y tÕ vµ çc vÊn ®Ò nh©n lùc 1953

Bé Ph¸t triÓn nhµ ë vµ ®« thÞ 1965

Bé Giao th«ng 1966

Bé N¨ng l−îng 1977

Bé Gi¸o dôc 1979

Bé Çc vÊn ®Ò cùu chiÕn binh 1989

Bé M«i tr−êng 1993

Bé An ninh néi ®Þa(míi) 2002

Nguån: [23].

87

So víi nh÷ng n¨m ®Çu tiªn lËp quèc, Mü cã ba bé vµ Tæng Ch−ëng

lý lµ bèn th× hiÖn nay ®· ph¸t triÓn thµnh m−êi s¸u bé. Nh−ng chóng ta

còng cÇn l−u ý r»ng, kh«ng ph¶i cø cã nhiÒu bé lµ thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn, mµ

nhiÒu bé ®«i khi nã cßn thÓ hiÖn sù l¹c hËu kÐm ph¸t triÓn. ChØ nªn ph¸t

triÓn bé khi xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®ßi hái cña thùc tÕ cuéc sèng, tõ sù ph¸t

triÓn cña x· héi. HiÖn nay c¬ quan hµnh ph¸p liªn bang cã bèn bé phËn chñ

yÕu lµ: V¨n phßng ®iÒu hµnh; çc bé; çc trung t©m vµ çc ñy ban ®iÒu

hµnh ®éc lËp. Trong ®ã V¨n phßng ®iÒu hµnh lµ bé phËn trung t©m gåm

m−êi mét ®¬n vÞ: V¨n phßng Nhµ tr¾ng, V¨n phßng qu¶n lý vµ ng©n s¸ch,

Héi ®ång an ninh quèc gia, Héi ®ång gi¸m s¸t t×nh b¸o…. Trong çc bé th×

Bé Ngo¹i giao, Bé Tµi chÝnh, Bé Quèc phßng lµ nh÷ng bé quan träng nhÊt

trong viÖc ho¹ch ®Þnh çc chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña c¬ quan hµnh

ph¸p. Bé Ngo¹i giao Mü ngoµi viÖc gióp Tæng thèng trong quan hÖ ®èi

ngo¹i cßn qu¶n lý hµng tr¨m ®¹i sø qu¸n, l·nh sù qu¸n víi hµng ngh×n nh©n

viªn cña Mü ë n−íc ngoµi. Bé Quèc phßng thµnh lËp n¨m 1947 do sù s¸t

nhËp cña Bé ChiÕn tranh vµ Bé H¶i qu©n. Cho ®Õn cuèi n¨m nh÷ng n¨m hai

m−¬i cña thÕ kû XX qu©n ®éi Mü vÉn ë møc trung b×nh: "Cuèi n¨m 1930,

qu©n ®éi Mü vÉn ®øng thø m−êi chÝn trong sè çc c−êng quèc thÕ giíi thÊp

h¬n ®¸ng kÓ so víi nh÷ng n−íc nh− Bungari, Bå §µo Nha, kh«ng qu©n rÊt

nhá, h¶i qu©n cßn kÐm Anh vµ NhËt" [8, tr. 314]. §Õn nay qu©n ®éi Mü ®·

®øng ®Çu thÕ giíi vÒ nhiÒu lÜnh vùc ®Æc biÖt lµ së h÷u nhiÒu lo¹i vò khÝ

c«ng nghÖ cao: "Bé Quèc phßng phô tr¸ch h¬n mét ngh×n c¨n cø qu©n sù

®ãng trªn mét tr¨m bèn m−¬i n−íc trªn thÕ giíi" [8, tr. 173]. §Æc biÖt qu©n

®éi Mü nhê cã nh÷ng c¨n cø qu©n sù vµ ph−¬ng tiÖn qu©n sù c«ng nghÖ cao

mµ cã kh¶ n¨ng t¸c chiÕn trªn c¶ n¨m ch©u lôc vµ trªn mäi m«i tr−êng h¶i,

lôc, kh«ng qu©n vµ trong kho¶ng kh«ng vò trô. §©y lµ ®iÒu mµ trong lÞch sö

ph¸t triÓn cña çc ®Õ chÕ kÓ tõ La M·, M«ng Cæ, Trung Quèc thêi cæ ®¹i,

Anh, Ph¸p, §øc, NhËt, Liªn X« tr−íc ®©y ch−a lµm ®−îc. Víi lîi thÕ nµy

chÝnh quyÒn Mü trong ®ã cã bé m¸y hµnh ph¸p Mü ®· dïng chÝnh s¸ch c©y

88

gËy vµ cñ cµ rèt ®Ó can thiÖp vµo nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi trong ®ã cã cã

ViÖt Nam. Theo hiÕn ph¸p Mü vÒ nguyªn t¾c lµ kh«ng cã chÝnh phñ, Tæng

thèng lµ ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, «ng cã quyÒn lùa chän nh©n sù, bæ

nhiÖm çc bé tr−ëng víi sù phª chuÈn cña Th−îng viÖn. Çc bé tr−ëng cña

Mü kh«ng hîp thµnh c¬ quan tËp thÓ bµn b¹c vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc

Quèc héi nh− chÕ ®é nghÞ viÖn. Çc bé tr−ëng chØ lµ ng−êi gióp viÖc cho

Tæng thèng vµ cã thÓ bÞ Tæng thèng b·i miÔn bÊt cø lóc nµo. Khi cÇn thiÕt

Tæng thèng cã thÓ triÖu tËp mét sè Bé tr−ëng quan träng ®Ó tranh thñ çc ý

kiÕn cña hä mµ Tæng thèng cho lµ cã Ých. ViÖc häp çc Bé tr−ëng nh− vËy

®· t¹o ra chÕ ®é néi çc. TËp qu¸n nµy h×nh thµnh tõ thêi Tæng thèng

Washington vµ ®−îc çc Tæng thèng sau duy tr× vµ ph¸t triÓn. §Õn thêi

Tæng thèng Andrew Jackson (1829-1837) ngoµi viÖc triÖu tËp çc Bé

tr−ëng Tæng thèng cßn triÖu tËp çc cè vÊn, çc chuyªn gia cã chuyªn m«n

hÑp ®Ó t×m kiÕm sù ñng hé vµ gãp ý kiÕn cña hä. Çc phiªn häp cña Tæng

thèng víi çc cè vÊn lµm xuÊt hiÖn mét kh¸i niÖm míi ®ã lµ chÕ ®é Néi çc

trong bÕp: "ThuËt ng÷ nµy lÇn ®Çu tiªn ®−îc dïng ®Ó chÕ giÔu çc cè vÊn

cña Tæng thèng Andrew Jackson, tõ Kitchen- bÕp, ngô ý r»ng hä kh«ng ®ñ

quan träng ®Ó cã thÓ ®−îc tham dù çc phiªn häp cã tÝnh chÝnh thøc cao

h¬n t¹i Nhµ tr¾ng. Sau nhiÒu n¨m, thuËt ng÷ nµy ®· mÊt ®i tÝnh ch©m biÕm

cña nã" [31, tr. 126]. Ngµy nay hÇu nh− çc Tæng thèng Mü ®Òu dïng rÊt

nhiÒu çc chuyªn gia cã chuyªn m«n hÑp ®Ó tham kh¶o ý kiÕn cña hä cho

çc quyÕt ®Þnh cña Tæng thèng vµ chÕ ®é néi çc bÕp ¨n hÇu nh− ®Òu ®−îc

çc Tæng thèng duy tr× vµ ¸p dông. ChÕ ®é néi çc bÕp ¨n cïng víi chÕ ®é

®¹i nghÞ ë hµnh lang ®· bæ sung cho nguyªn t¾c ph©n quyÒn gióp cho hÖ

thèng ba ngµnh quyÒn lùc cã sù phèi hîp lÉn nhau gi¶m bít yÕu tè t¸ch rêi

biÖt lËp chèng ®èi lÉn nhau do nguyªn t¾c ph©n quyÒn t¹o ra. Nh− vËy chÕ

®é néi çc bÕp ¨n vµ chÕ ®é ®¹i nghÞ ë hµnh lang râ r»ng lµ sù ph¸t triÓn cña

chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú, nã gióp chÕ ®é nµy cã ®−îc sù mÒm dÎo linh

ho¹t trong qua tr×nh tæ chøc vµ ho¹t ®éng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hµnh

89

ph¸p Mü cßn h×nh thµnh quyÒn míi ®ã lµ ®Æc quyÒn hµnh ph¸p: "Tæng

thèng vµ néi çc cã ®Æc quyÒn hµnh ph¸p. Çc quyÒn nµy ®−îc b¶o vÖ, gi÷

bÝ mËt vµ kh«ng bÞ kiÓm so¸t bëi bÊt cø c¬ quan tæ chøc nµo" [23, tr. 130].

§Æc quyÒn nµy b¾t ®Çu tõ thêi Tæng thèng Jefferson: "Tæng thèng Jefferson

®−îc ®ßi ra hÇu tßa ®Ó lµm chøng trong vô xÐt xö Burr v× téi m−u ph¶n vµ

®−îc yªu cÇu ®em mäi giÊy tê cã liªn quan tíi vô xö nµy. Song Jefferson ®·

tõ chèi kh«ng chÞu ®Õn tßa vµ chØ ®ång ý cung cÊp nh÷ng th«ng tin nµo mµ

«ng muèn. Víi sù viÖc nµy Jefferson ®· t¹o ra tiÒn lÖ vÒ ®Æc quyÒn cña

Tæng thèng" [59, tr. 125]. Bé m¸y hµnh ph¸p cña Mü cã mét khèi l−îng lao

®éng khæng lå cã gÇn ba triÖu ng−êi trong chÝnh quyÒn liªn bang vµ h¬n

mét triÖu ng−êi trong chÝnh quyÒn çc tiÓu bang. Çc c«ng chøc trong bé

m¸y hµnh ph¸p ®−îc tuyÓn dông qua thi cö (trõ viÖc bæ sung l·nh ®¹o vµ

tuyÓn nh©n viªn CIA) vµ ®−îc sö dông theo n¨ng lùc vµ cèng hiÕn. C«ng

chøc Mü cã m−êi t¸m bËc: c«ng chøc chÊp hµnh tõ bËc mét ®Õn bËc t¸m;

c«ng chøc l·nh ®¹o trung cÊp vµ trî lý cho trung −¬ng tõ bËc chÝn ®Õn bËc

m−êi bèn; c«ng chøc l·nh ®¹o cao cÊp tõ bËc m−êi l¨m ®Õn bËc m−êi t¸m.

Bé m¸y hµnh ph¸p Mü hiÖn nay kh«ng cã nghÜa nguyªn thñy lµ c¬ quan thi

hµnh luËt ph¸p cña nghÞ viÖn mµ víi nh÷ng −u thÕ cña m×nh Tæng thèng Mü

cïng víi bé m¸y hµnh ph¸p cßn cã vai trß quan träng trong viÖc khëi th¶o

çc chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i. §Ó thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch nµy Tæng

thèng cïng víi bé m¸y hµnh ph¸p ®· thùc hiÖn quyÒn lËp quy tøc lµ ®−a ra

çc quyÕt ®Þnh qu¶n lý d−íi luËt vµ bæ sung nh÷ng vÊn ®Ò mµ Quèc héi

kh«ng thÓ ban hµnh luËt mét çch chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ ®−îc:

Tæng thèng cã quyÒn ban hµnh quy t¾c, quy chÕ, kÕ ho¹ch

c¶i tæ. Lo¹i v¨n b¶n nµy ngµy cµng th«ng dông vµ chiÕm −u thÕ

h¬n so víi nh÷ng ®¹o luËt cña Quèc héi… ChÝnh phñ ban hµnh

çc v¨n b¶n cã tÝnh quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c nhau nh»m triÓn

khai thùc hiÖn çc ®¹o luËt ®−îc Quèc héi th«ng qua. Çc v¨n

b¶n nµy cã hiÖu lùc ph¸p lý d−íi luËt, dùa trªn c¬ së luËt vµ ®Ó

90

luËt ®−îc thùc hiÖn trong cuéc sèng. Nh÷ng v¨n b¶n nµy kh«ng

nh÷ng chØ bæ sung mµ ®«i khi cßn thay thÕ c¶ ph¸p luËt trong viÖc

®iÒu chØnh nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c nhau cña ®êi sèng kinh tÕ chÝnh trÞ

x· héi n−íc Mü [23, tr. 130].

Xu h−íng hiÖn nay cña hµnh ph¸p Mü lµ ngµy cµng më réng quyÒn

lùc h¬n. Xu h−íng nµy lµ xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan. Trong thêi ®¹i

khoa häc c«ng nghÖ çc vÊn ®Ò x· héi, chÝnh trÞ, m«i tr−êng, ®−îc ng−êi

d©n tiÕp cËn rÊt nhanh. ChÝnh phñ ngµy cµng ph¶i tr¶ lêi nhiÒu h¬n tr−íc

çc ®ßi hái cña d©n chóng, do vËy chÝnh phñ ph¶i t×m çch ®Ó t¨ng c−êng

quyÒn lùc vµ tù ®æi míi ®Ó ®¸p øng cho viÖc qu¶n lý x· héi trong thêi ®¹i

míi nh− x©y dùng chÝnh phñ ®iÖn tö, h×nh thµnh chÝnh phñ ®¸p øng çc

dÞch vô c«ng. Xu h−íng lín m¹nh cña hµnh ph¸p cßn do ®Æc thï cña hµnh

ph¸p lµ cã ®−îc nh÷ng tiÒm lùc vÒ con ng−êi vµ vËt chÊt vÒ kh¶ n¨ng tiÕp

cËn ®−îc nhiÒu th«ng tin nhÊt, nhanh nhÊt so víi çc ngµnh quyÒn lùc kh¸c:

"Sù bÝ mËt, nhanh chãng, thèng nhÊt liªn tôc, vµ tiÕp cËn th«ng tin - nh÷ng

yÕu tè t¹o nªn mét ngµnh ngo¹i giao thµnh c«ng - lµ tµi s¶n cña Tæng thèng.

Quèc héi kh«ng cã chót g× trong ®ã c¶" [23, tr. 149]. Sù tËp trung quyÒn lùc

vµo trong tay mét ng−êi, t¹o ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cho viÖc Tæng thèng cã

thÓ gi¶i quyÕt nhanh nh¹y nhiÒu t×nh huèng x¶y ra trong khi qu¶n lý x· héi

®em l¹i nh÷ng lîi Ých cho Quèc gia. VÝ dô tr−êng hîp Tæng thèng Jefferson

®· mua vïng Louisiana n¨m 1803 víi gi¸ m−êi l¨m triÖu ®« la cña Ph¸p mµ

kh«ng chê sù ®ång ý cña Quèc héi v× sî r»ng Napoleong thay ®æi ý kiÕn.

ViÖc mua vïng l·nh thæ nµy khiÕn cho diÖn tÝch cña Mü t¨ng gÊp ®«i. Theo

®¸nh gi¸ cña çc sö gia, ®©y lµ thµnh c«ng quan träng nhÊt cña ngµnh hµnh

ph¸p Mü d−íi thêi Tæng thèng Jefferson.

3.3. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh t− ph¸p

Theo ®iÒu ba cña HiÕn ph¸p quyÒn t− ph¸p ®−îc trao cho tßa ¸n.

Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh Tßa ¸n tèi cao Mü cßn gäi lµ Tèi cao

91

ph¸p viÖn ®· më réng quyÒn cña m×nh ®Ó xøng ®¸ng víi vÞ trÝ lµ ngµnh

quyÒn lùc ngang b»ng víi hai ngµnh quyÒn lùc kh¸c.

QuyÒn h¹n cña ngµnh t− ph¸p

Tèi cao ph¸p viÖn cã quyÒn ®éc lËp khi xÐt xö. Nguyªn t¾c nµy ®·

®−îc ®¶m b¶o vµ cñng cè trong h¬n hai tr¨m n¨m qua, ®©y lµ thµnh c«ng

cña ngµnh t− ph¸p Mü. MÆc dï trong HiÕn ph¸p ch−a quy ®Þnh râ rµng

quyÒn xem xÐt tÝnh hîp hiÕn cña çc ®¹o luËt do Quèc héi ban hµnh, nh−ng

víi ph¸n quyÕt cña tèi cao Ph¸p viÖn, mµ ®¹i diÖn lµ Ch¸nh ¸n Jonh

Marshall (1755-1835) trong vô Marbury vµ Madison n¨m 1803 ®· kh¼ng

®Þnh quyÒn xem xÐt l¹i vµ tuyªn bè mét ®¹o luËt nµo ®ã do Quèc héi th«ng

qua lµ tr¸i HiÕn ph¸p vµ kh«ng cã hiÖu lùc:

¤ng cho r»ng HiÕn ph¸p lµ ®¹o luËt tèi cao kh«ng thÓ

thay ®æi b»ng çch th«ng th−êng vµ do vËy nÕu mét ®¹o luËt cña

Quèc héi mµ tr¸i víi HiÕn ph¸p th× ph¶i bÞ tuyªn bè v« hiÖu.

¤ng còng kh¼ng ®Þnh ngµnh t− ph¸p cã quyÒn vµ nghÜa vô gi¶i

thÝch mét ®¹o luËt lµ nh− thÕ nµo. HiÕn ph¸p lµ ®¹o luËt tèi cao

nªn râ rµng viÖc xem xÐt sù hîp hiÕn cña çc ®¹o luËt vµ çc

hiÖp ®Þnh thuéc ph¹m vi tr¸ch nhiÖm cña tßa ¸n. KÓ tõ sau vô

nµy, thÈm quyÒn kiÓm so¸t ngµnh lËp ph¸p ho¹t ®éng trong

khu«n khæ HiÕn ph¸p kh«ng cßn nghi ngê [23, tr. 184].

Mét nguyªn t¾c quan träng cña Tèi cao Ph¸p viÖn còng ®−îc h×nh

thµnh trong thêi gian tõ 1801-1835 xãa bá th«ng lÖ mçi thÈm ph¸n ®Òu nªu

ra ý kiÕn riªng cña m×nh b»ng quy t¾c lµ chØ chän mét luËt gia duy nhÊt ®Ó

thay thÕ cho toµn bé. Quy t¾c nµy còng nh− quyÒn xem xÐt çc ®¹o luËt cña

Quèc héi ®−îc x©y dùng bëi Ch¸nh ¸n Tèi cao Ph¸p viÖn Jonh Marshall. Víi

hai nÒn t¶ng ph¸p lý nµy Jonh Marshall ®−îc coi lµ Ch¸nh ¸n vÜ ®¹i nhÊt ®·:

"Cã c«ng ®−a Tßa ¸n tèi cao liªn bang trë thµnh mét bé phËn thø ba, quan

träng trong bé ba kiÓm so¸t vµ c©n ®èi mäi vÊn ®Ò cña ®Êt n−íc, kh«ng bÞ

r¬i vµo t×nh tr¹ng çi bãng, tån t¹i mµ nh− kh«ng tån t¹i" [59, tr. 88].

92

§Õn n¨m 1816 trong vô Martin vµ Hunter Tßa ¸n Tèi cao Liªn bang

x¸c lËp quyÒn cña Tßa ¸n Tèi cao Liªn bang ®−îc xem xÐt l¹i çc quyÕt

®Þnh cña Tßa ¸n çc bang. Ngoµi QuyÒn xem xÐt l¹i çc ®¹o luËt cña Quèc

héi, Tßa ¸n tèi cao Liªn bang cßn cã quyÒn xem xÐt çc hµnh vi cña Tæng

thèng cã vi hiÕn hay kh«ng. QuyÒn nµy ®· ®−îc Tßa ¸n Tèi cao sö dông

vµo n¨m 1952. Th¸ng 4 n¨m 1952 Tæng thèng Truman (1884-1972) ra lÖnh

quèc h÷u hãa çc nhµ m¸y thÐp, nh−ng ®Õn th¸ng 6 n¨m 1952 Tßa ¸n Tèi

cao ®· phñ ®Þnh mÖnh lÖnh trªn vµ tuyªn bè: "Tæng thèng ®· v−ît qu¸

quyÒn h¹n cña m×nh ®· ®−îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p" [59, tr. 1005].

QuyÒn cña Tßa ¸n Tèi cao cßn ®−îc kh¼ng ®Þnh trong vô n−íc Mü kiÖn

Nixon n¨m 1974 khi Tßa ¸n tèi cao víi mét tr¨m phÇn tr¨m phiÕu (Chó ý

r»ng bèn trong sè chÝn thÈm ph¸n do chÝnh Nixon bæ nhiÖm) trong sè chÝn

thÈm ph¸n ra lÖnh cho Tæng thèng ph¶i trao cuèn b¨ng lµ chøng cø ®Ó luËn

téi Tæng thèng, vµ mÆc dï cã viÖn dÉn ®Õn ®Æc quyÒn cña Tæng thèng, cuèi

cïng Nixon vÉn ph¶i giao nép cuèn b¨ng vµ ph¶i tõ chøc.

VÒ c¬ cÊu tæ chøc

Kh«ng cã çc tæ chøc réng lín vµ sè l−îng nh©n sù còng cã h¹n,

nh−ng ngµnh t− ph¸p Mü còng ®· dÇn dÇn v−¬n lªn ®Ó tù tæ chøc vµ qu¶n lý

hµnh chÝnh. MÆc dï viÖc thµnh lËp çc toµ ¸n lµ do c¬ quan lËp ph¸p quyÕt

hµnh ®Þnh, nh−ng kÓ tõ n¨m 1900 tßa ¸n Mü ®· v−¬n lªn ®éc lËp trong qu¶n

lý hµnh chÝnh, vµ thiÕt lËp nªn çc tæ chøc bªn trong tßa ¸n ®Ó n©ng cao

chuyªn m«n cho thÈm ph¸n, còng nh− ®Ó t¹o tiÕng nãi tËp thÓ cã tÝnh tæ chøc

cho tßa ¸n. Héi ®ång ThÈm ph¸n Hoa Kú ®−îc thµnh lËp n¨m 1922 bao gåm

Ch¸nh ¸n tèi cao Ph¸p viÖn, Ch¸nh ¸n cña çc tßa ¸n phóc thÈm l−u ®éng, mét

sè thÈm ph¸n cña tßa ¸n khu vùc vµ Ch¸nh ¸n tßa ¸n th−¬ng m¹i quèc tÕ. Cã

thÓ nãi ®©y lµ tæ chøc rÊt quan träng cña tßa ¸n, héi ®ång nµy kh«ng nh÷ng

¶nh h−ëng tíi çc tßa ¸n mµ cßn ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh lËp ph¸p cña Quèc

héi th«ng qua çc ý kiÕn cña nã: "Héi ®ång nµy chÝnh lµ n¬i lËp ra chÝnh s¸ch

t− ph¸p cña Liªn bang vµ gi¸m s¸t c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh cña cña çc

93

tßa ¸n. Vai trß quan träng nhÊt cña héi nghÞ nµy lµ ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh

lËp ph¸p cña quèc héi" [23, tr. 197]. Ngoµi Héi ®ång thÈm ph¸n cßn cã çc

ñy ban dù th¶o, çc ñy ban nµy sÏ x©y dùng çc quy ®Þnh çc nguyªn t¾c

vÒ d©n sù, h×nh sù, th−¬ng m¹i, b¶o hiÓm, råi ®−a ra Héi ®ång thÈm ph¸n ®Ó

Héi ®ång nµy xem xÐt råi ®ãng gãp ý kiÕn tr×nh lªn Quèc héi.

§Ó ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp cña tßa ¸n, Quèc héi cßn thµnh lËp ra C¬

quan qu¶n lý hµnh chÝnh çc tßa ¸n, cã nhiÖm vô qu¶n lý ng©n s¸ch, nh©n

sù vµ çc nhiÖm vô kh¸c liªn quan tíi c¬ së vËt chÊt cña Tßa ¸n. Nh− vËy lµ

tßa ¸n Mü tho¸t ly sù qu¶n lý cña çc c¬ quan hµnh ph¸p vÒ c¬ së vËt chÊt

(ë ViÖt Nam tr−íc ®©y tßa ¸n do c¬ quan hµnh ph¸p qu¶n lý, nay ®· chuyÓn

vÒ c¬ quan tßa ¸n qu¶n lý). §©y lµ mét trong çc yÕu tè gióp cho tßa ¸n

tr¸nh ®−îc ¶nh h−ëng ®èi víi çc c¬ quan chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. §Ó båi

d−ìng ®µo t¹o thÈm ph¸n còng nh− ®Ó nghiªn cøu c«ng t¸c qu¶n lý t− ph¸p,

Quèc héi cßn lËp ra Trung t©m tßa ¸n Liªn bang vµo n¨m 1967 do Ch¸nh

¸n tèi cao Ph¸p viÖn lµm chñ tÞch. §èi víi çc thÈm ph¸n liªn bang, viÖc

çch chøc ph¶i do Quèc héi thùc hiÖn, nh−ng Tßa ¸n tèi cao vÉn cã thÓ ®iÒu

tra vµ ¸p dông çc biÖn ph¸p nh− yªu cÇu thÈm ph¸n vÒ h−u, khiÓn tr¸ch,

c«ng bè quyÕt ®Þnh khiÓn tr¸ch theo quy ®Þnh trong §¹o luËt vÒ c¶i çch

çc Héi ®ång thÈm ph¸n, sù thiÕu n¨ng lùc vµ ®¹o ®øc t− ph¸p n¨m 1980.

Víi çch tæ chøc nh− trªn, ngµnh t− ph¸p tuy b¶n tÝnh lµ mÒm yÕu h¬n çc

ngµnh quyÒn lùc kh¸c, nh−ng víi c¬ chÕ ph©n quyÒn vµ kiÒm chÕ ®èi träng

còng nh− sù nh×n xa tr«ng réng vÒ vai trß cña t− ph¸p trong x· héi t−¬ng lai

mµ çc nhµ LËp ph¸p Hoa Kú ®· nhËn ra vµ chó ý cñng cè ngay tõ ®Çu nªn

ngµnh t− ph¸p Hoa Kú ®· kh«ng ngõng kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña m×nh

trong hÖ thèng chÝnh quyÒn Mü.


Xem xÐt sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa

Kú qua ba ngµnh quyÒn lùc, chóng ta thÊy sù ph¸t triÓn ®ã tu©n theo quy

94

luËt chung lµ ph¸t triÓn tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ th« s¬ ®Õn hiÖn ®¹i vµ

ngµy cµng ®a d¹ng phøc t¹p h¬n ®Ó ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái cña x· héi. Tõ

mét m« h×nh chÝnh quyÒn chØ qu¶n lý mét diÖn tÝch m−êi ba bang víi sè

d©n ch−a ®Õn bèn triÖu ng−êi víi mét chÕ ®é x· héi thuéc ®Þa tiÒn t− b¶n cã

xen kÏ víi chÕ ®é n« lÖ, nay chÕ ®é Tæng thèng Mü qu¶n lý mét diÖn tÝch

l·nh thæ n¨m m−¬i bang réng thø t− thÕ giíi, víi sè d©n trªn hai tr¨m t¸m

mèt triÖu vµ mét x· héi t− b¶n ph¸t triÓn nhÊt. §Ó thÝch øng ®−îc sù thay

®æi lín lao ®ã chÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú ®· cã sù ph¸t triÓn vÒ quy m« sè

l−îng vÒ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña çc ngµnh quyÒn lùc. Sù ph¸t triÓn ®ã

lµ lu«n g¾n víi thùc tÕ, rÊt mÒm dÎo vµ linh ho¹t. Sù ph¸t triÓn ®ã lµ dùa

trªn nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cÊu thµnh nªn bé m¸y nhµ n−íc, trªn nh÷ng

gi¸ trÞ d©n chñ do hiÕn ®Þnh vµ do sù ®Êu tranh cña nh©n d©n vµ çc lùc

l−îng tiÕn bé Mü. NÕu so víi thêi gian h¬n hai tr¨m n¨m th× sù thay ®æi

ph¸t triÓn trong bé m¸y nhµ n−íc Mü kh«ng ph¶i lµ nhiÒu so víi nh÷ng

nguyªn t¾c vµ m« h×nh nhµ n−íc ®· ®−îc ®Ò ra ë héi nghÞ lËp hiÕn. Lý do

gi¶i thÝch cho ®iÒu nµy lµ ngay tõ ®Çu nh÷ng nhµ lËp quèc ®· cã tÇm nh×n

xa tr«ng réng, x©y dùng mét m« h×nh chÝnh quyÒn kh«ng chØ cho hiÖn t¹i

mµ cßn cho çc thÕ hÖ m·i m·i vÒ sau, ngay tõ ®Çu hä ®· t×m ®−îc nh÷ng

gi¸ trÞ hay phï hîp cho n−íc Mü nªn ch−a cÇn mét m« h×nh kh¸c mét gi¸

trÞ kh¸c ®Ó thay thÕ. H¬n n÷a trong lÞch sö h¬n hai tr¨m n¨m do sù ®Êu tranh

cña çc lùc l−îng tiÕn bé trong n−íc Mü nªn nh÷ng thay ®æi th−êng tËp trung

vµo viÖc më réng çc quyÒn tù do d©n chñ cho nh©n d©n:

§iÒu quan träng lµ phÇn lín trong hai b¶y lÇn söa ®æi hiÕn

ph¸p nµy lµ nh÷ng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nç lùc liªn tôc nh»m më réng

quyÒn tù do cña th−êng d©n hoÆc tù do chÝnh trÞ, trong khi ®ã rÊt Ýt

söa ®æi liªn quan tíi viÖc t¨ng c−êng cÊu tróc chÝnh quyÒn c¬ b¶n

®· ®−îc dù th¶o t¹i Philadelphia n¨m 1787 [10, tr. 351].

95

KÕt luËn

1. Sù h×nh thµnh cña Nhµ n−íc Mü mét nhµ n−íc t− b¶n kh«ng ph¶i

hoµn toµn h×nh thµnh tõ con ®−êng khëi nghÜa vò trang cña çch m¹ng t−

s¶n, còng kh«ng ph¶i tõ con ®−êng tháa hiÖp gi÷a giai cÊp t− s¶n vµ phong

kiÕn nh− §øc, NhËt, T©y Ban Nha. Sù h×nh thµnh nhµ n−íc t− b¶n Mü trong

mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt ®ã lµ tõ mét vïng ®Êt hoµn toµn míi, ®ã lµ tõ m−êi

ba thuéc ®Þa cña Anh quèc ë B¾c Mü. Çc thuéc ®Þa nµy giµnh ®éc lËp trë

thµnh m−êi ba quèc gia ®éc lËp. Trªn c¬ së m−êi ba vïng l·nh thæ nµy çc

®¹i diÖn −u tó nhÊt cña çc tÇng líp c− d©n ®· lùa chän mét m« h×nh chÝnh

quyÒn hoµn toµn míi ch−a hÒ cã trong lÞch sö. §ã lµ m« h×nh chÕ ®é Tæng

thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú. M« h×nh chÝnh quyÒn mµ vÒ sau çc nhµ

nghiªn cøu chÝnh trÞ ph¸p lý gäi lµ ChÝnh thÓ céng hßa Tæng thèng, chÕ ®é

nµy ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña nhiÒu yÕu tè. Nh−ng nh÷ng yÕu tè chÝnh lµ tõ chÕ

®é Hîp bang; lµ sù ®Êu tranh vµ tháa hiÖp gi÷a xu h−íng chÝnh trÞ ®¹i diÖn

cho nhiÒu quyÒn lîi kh¸c nhau; lµ tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ x©y dùng

chÝnh quyÒn ë t¹i n−íc Mü, Anh quèc vµ çc quèc gia trong lÞch sö; lµ sù

¸p dông çc häc thuyÕt chÝnh trÞ ph¸p lý mét çch m¹nh d¹n s¸ng t¹o ®Ó t¹o

ra mét ®iÓn h×nh vÒ vËn dông häc thuyÕt t− t−ëng lý luËn vµo thùc tÕ. Cuèi

cïng ph¶i kÓ ®Õn yÕu tè vËn n−íc cña Hoa Kú, thêi ®iÓm ®ã ®· tËp trung

®−îc nh÷ng con ng−êi cã tµi ba, ®¶m l−îc, cã tÇm nh×n xa tr«ng réng, cã

kiÕn thøc uyªn b¸c, th©m hËu, biÕt tranh luËn, biÕt tháa hiÖp, biÕt thuyÕt

phôc ®Ó cuèi cïng x©y dùng ®−îc mét b¶n thiÕt kÕ vÒ chÕ ®é Tæng thèng cã

thÓ lµ ch−a hoµn chØnh, nh−ng phï hîp víi n−íc Mü trong hiÖn t¹i vµ trong

t−¬ng lai, ®· ®−a n−íc Mü tõ mét xø thuéc ®Þa trë thµnh c−êng quèc hµng

®Çu thÕ giíi.

2. §Æc ®iÓm cña ChÕ ®é Tæng thèng Hoa Kú. ChÕ ®é Tæng thèng

hîp chóng quèc Hoa Kú cã ®Æc ®iÓm næi bËt vÒ vai trß trung t©m cña Tæng

96

thèng trong bé m¸y nhµ n−íc, mét Tæng thèng ®Çy quyÒn uy do d©n bÇu

tiªu biÓu cho nÒn hµnh ph¸p mét ®Çu. ChÕ ®é Tæng thèng lµ n¬i ¸p dông

häc thuyÕt ph©n quyÒn mét çch ®iÓn h×nh ®−îc phèi hîp víi nguyªn t¾c

kiÒm chÕ ®èi träng vµ liªn hÖ phèi hîp, t¹o ra ba ngµnh quyÒn lùc ë thÕ c©n

b»ng. Tuy trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, ba ngµnh quyÒn lùc nµy cã nh÷ng lóc

chèng nhau, lµm cho viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc bÞ ®×nh trÖ, tª liÖt,

nh−ng vÒ c¬ b¶n, ph©n quyÒn cã nh÷ng ý nghÜa to lín trong viÖc chèng ®éc

tµi, b¶o vÖ d©n chñ, trong viÖc ph©n râ nhiÖm vô quyÒn h¹n tr¸ch nhiÖm cña

çc c¬ quan quyÒn lùc trung −¬ng, trªn c¬ së ®ã ®Ó ph©n c«ng lao ®éng

theo b¶n tÝnh cña tõng ngµnh quyÒn lùc. Do quyÒn lùc nhµ n−íc lµ thèng

nhÊt nªn çc ngµnh quyÒn lùc lu«n cã sù liªn hÖ phèi hîp ®Ó thùc hiÖn çc

chøc n¨ng ®èi néi, ®èi ngo¹i cña nhµ n−íc. ë chÕ ®é Tæng thèng Hîp

chóng quèc Hoa Kú, hai ngµnh quyÒn lùc hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p ®Òu lÊy

quyÒn lùc tõ nh©n d©n th«ng qua bÇu cö nªn kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm lÉn

nhau mµ cïng chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc nh©n d©n. Trong ChÕ ®é céng hoµ

Tæng thèng, lËp ph¸p vµ hµnh ph¸p cã chøc n¨ng nhiÖm vô riªng, nh©n viªn

riªng, tuy cã h×nh thµnh quan niÖm Quèc héi còng cã thÓ lµm sai nh−ng

Quèc héi kh«ng thÓ bÞ gi¶i t¸n. Tæng thèng cã ®Çy uy quyÒn, mét sè ý kiÕn

cña çc nhµ nghiªn cøu so s¸nh coi ®ã lµ mét «ng vua nh−ng cã nhiÖm kú

vµ cã thÓ bÞ Quèc héi luËn téi vµ kÕt ¸n. NÕu Tæng thèng bÞ kÕt ¸n Phã

Tæng thèng sÏ lªn thay. Trong chÕ ®é Tæng thèng Hîp chóng Quèc Hoa

Kú, do thÊy tr−íc ®−îc vai trß siªu phµm cña t− ph¸p trong t−¬ng lai nªn

ngµnh nµy ®· rÊt ®−îc chó träng. T− ph¸p Hoa kú ®−îc tæ chøc ®éc lËp vµ

cã nhiÒu ®Þnh chÕ ®Ó b¶o vÖ sù ®éc lËp ®ã nh− chÕ ®é bæ nhiÖm, l−¬ng bæng

cao, ph−¬ng tiÖn sinh sèng ch¾c ch¾n, æn ®Þnh, kh«ng phô thuéc chÝnh

quyÒn ®Þa ph−¬ng, nhiÖm kú dµi. Nh÷ng ®Þnh chÕ ®ã t¹o ra thùc quyÒn cña

t− ph¸p. T− ph¸p cã thÓ tuyªn bè ®¹o luËt cña Quèc héi, hµnh vi cña Tæng

thèng lµ vi hiÕn, ph¸n quyÕt cña tßa ¸n lµ cuèi cïng ®èi víi c¶ hÖ thèng

chÝnh trÞ. Trong t−¬ng lai khi khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn cao, con ng−êi

97

cã thÓ hñy diÖt toµn bé tr¸i ®Êt b»ng vò khÝ nguyªn tö, trong lóc ®ã tranh

chÊp trong x· héi còng nh− tranh chÊp gi÷a çc n−íc vÉn x¶y ra, th× ph−¬ng

tiÖn chñ yÕu ®Ó gi¶i quyÕt çc tranh chÊp kh«ng g× kh¸c h¬n lµ vai trß cña

t− ph¸p. VÊn ®Ò nµy ChÕ ®é Tæng thèng hîp chóng quèc Hoa Kú ®· nhËn ra

tr−íc ch©u ¢u vµ ®· x©y dùng nªn ngµnh t− ph¸p vèn mÒm yÕu v−¬n lªn cã

vai trß vµ quyÒn h¹n c©n b»ng víi çc ngµnh quyÒn lùc kh¸c. §©y lµ mét

trong çc yÕu tè t¹o nªn nhµ n−íc ph¸p quyÒn: "Trong nhµ n−íc ph¸p

quyÒn, t− ph¸p cã vÞ trÝ, vai trß ®Æc biÖt quan träng bëi n¬i ®ã lµ sù thÓ hiÖn

râ nÐt nhÊt nÒn c«ng lý vµ sù b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt" [41, tr. 18].

3. H¬n hai tr¨m n¨m qua, cïng víi sù lín lªn vÒ diÖn tÝch tù nhiªn,

vÒ ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ vµ d©n sè, chÕ ®é Tæng thèng hîp chóng

quèc Hoa Kú còng cã sù thay ®æi ph¸t triÓn mÒm dÎo vµ n¨ng ho¹t ®Ó t−¬ng

thÝch víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña quèc gia. Sù ph¸t triÓn cña ChÕ ®é

Hîp chóng quèc Hoa Kú kh«ng t¸ch khái quy luËt ph¸t triÓn cña çc nhµ

n−íc t− b¶n tøc lµ vÉn chøa ®ùng trong lßng nã nh÷ng m©u thuÉn x· héi,

m©u thuÉn gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. ChÕ ®é ®ã vÉn gi÷

nguyªn b¶n chÊt cña nhµ n−íc t− s¶n lµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp t−

s¶n. Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é Hîp chóng quèc Hoa Kú thÓ hiÖn ë sù mÒm

dÎo n¨ng ®éng linh ho¹t cña m« h×nh nhµ n−íc th«ng qua viÖc hoµn thiÖn

c¬ cÊu tæ chøc, quyÒn h¹n nhiÖm vô, ph−¬ng thøc ho¹t ®éng cña ba ngµnh

quyÒn lùc lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t− ph¸p. ChÝnh v× cã sù thay ®æi ph¸t triÓn

nµy mµ ChÕ ®é Tæng thèng Mü ®· v−ît qua ®−îc nh÷ng cuéc khñng ho¶ng,

gi÷ ®−îc æn ®Þnh, ®ång thêi vÉn ®¸p øng ®−îc yªu cÇu qu¶n lý mét x· héi

ph¸t triÓn tõ n«ng nghiÖp, ®Õn c«ng nghiÖp, vµ hiÖn nay lµ x· héi hËu c«ng

nghiÖp trong mét ®Êt n−íc rÊt ®a d¹ng vÒ chñng téc, t«n gi¸o vµ v¨n hãa.

Mét sè khuyÕn nghÞ

1. Chóng ta ®ang x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn v× vËy chóng ta

nªn xem xÐt ®Çy ®ñ h¬n häc thuyÕt ph©n quyÒn. NÕu chóng ta cho r»ng,

98

häc thuyÕt ph¸p quyÒn chØ tån t¹i trong nhµ n−íc t− s¶n, lµ sù tháa hiÖp

gi÷a giai cÊp t− s¶n víi giai cÊp phong kiÕn trong viÖc n¾m gi÷ quyÒn lùc

nhµ n−íc, cßn trong nhµ n−íc v« s¶n quyÒn lùc nhµ n−íc lµ thèng nhÊt

trong tay giai cÊp v« s¶n nªn kh«ng cã sù ph©n quyÒn th× ®iÒu ®ã ®óng

nh−ng ch−a thËt ®Çy ®ñ vÒ ý nghÜa cña häc thuyÕt ph©n quyÒn. Mét trong

nh÷ng ý t−ëng cña häc thuyÕt ph©n quyÒn lµ nh»m h¹n chÕ sù l¹m quyÒn,

tiÕm quyÒn cña ng−êi cÇm quyÒn bÊt kÓ lµ ç nh©n hay viÖn nguyªn l·o.

Víi ý nghÜa ®ã ph©n quyÒn chÝnh lµ b¶o vÖ nh©n quyÒn, ®»ng sau sù ph©n

quyÒn lµ tÝnh nh©n b¶n mµ néi dung tÝnh nh©n b¶n lµ nh©n quyÒn vµ b¶o vÖ

nh©n quyÒn, lµ chèng l¹i tÝnh xÊu cña ng−êi cÇm quyÒn vèn hay lîi dông

quyÒn lùc vµ tiÕm quyÒn. Ph©n quyÒn còng cã ý nghÜa trong viÖc tæ chøc

thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n−íc khi ph©n ®Þnh ra chøc n¨ng nhiÖm vô tr¸ch

nhiÖm cho tõng c¬ quan nhµ n−íc ë trung −¬ng theo chiÒu ngang gi÷a

ngµnh lËp ph¸p, t− ph¸p, hµnh ph¸p. ViÖc ph©n ®Þnh chøc n¨ng nµy còng cã

ý nghÜa trong viÖc ph©n c«ng lao ®éng vµ t¹o ra yÕu tè c¹nh tranh ®Ó bé

m¸y nhµ n−íc cã ®−îc nguån nh©n lùc sung søc, t¹o ra ®éng lùc tho¸t khái

sù tr× trÖ kÐm hiÖu qu¶. H¬n n÷a yªu cÇu vÒ mét nhµ n−íc ph¸p quyÒn còng

cÇn cã sù ph©n ®Þnh mét çch t−¬ng ®èi ®éc lËp gi÷a çc c¬ quan còng nh−

phèi hîp t−¬ng t¸c gi÷a çc c¬ quan ®ã: "Khëi thñy cña t− t−ëng nhµ n−íc

ph¸p quyÒn lµ sù ph©n ®Þnh r¹ch rßi, sù s¾p xÕp vµ phèi hîp gi÷a çc thiÕt

chÕ quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− ph¸p. Nh−ng c¬ chÕ ph©n ®Þnh, ph©n

c«ng trong tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc kh«ng cã môc ®Ých tù th©n mµ nh»m

h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt sù ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn vµ vi ph¹m quyÒn

con ng−êi. C¬ chÕ nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ®¶m b¶o tù do chÝnh trÞ trong

ho¹t ®éng nhµ n−íc vµ x· héi" [41, tr. 18]. Chóng ta còng biÕt r»ng ChÕ ®é

Tæng thèng Hîp chóng quèc Hoa Kú trong buæi ®Çu x©y dùng chÝnh quyÒn

còng kh«ng ¸p dông häc thuyÕt ph©n quyÒn, sau ®ã hä ®· nhanh chãng

nhËn thÊy ý nghÜa cña häc thuyÕt nµy vµ ®· m¹nh d¹n ¸p dông vµ gÆt h¸i

®−îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Ngµy nay nÕu chóng ta kh«ng nghiªn

99

cøu ®Çy ®ñ häc thuyÕt ph©n quyÒn, nÕu chóng ta coi häc thuyÕt ph©n quyÒn

lµ s¶n phÈm chØ cã trong chÕ ®é t− s¶n th× çch nh×n ®ã ®ã cã thÓ lµ kh«ng

toµn diÖn vµ nh− vËy ®· kh«ng häc tËp ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ mµ nh©n lo¹i ®·

t¹o ra, lµ ¶nh h−ëng kh«ng tèt tíi sù nghiÖp x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn

ViÖt Nam hiÖn nay.

2. Quèc héi Mü lóc ®Çu kh«ng chia lµm l−ìng viÖn, vÒ sau khi x©y

dùng hiÕn ph¸p 1789 hä cho r»ng Quèc héi lÊy quyÒn lùc tõ nh©n d©n do

vËy quyÒn lùc ®ã rÊt m¹nh dÔ khuynh lo¸t çc ngµnh quyÒn lùc kh¸c gièng

nh− thêi kú ®Çu cña nghÞ viÖn Anh. Quèc héi lµ ®¹i diÖn cho nh©n d©n mµ

nh©n d©n còng dÔ ®am mª quyÒn lùc, còng nh− dÔ bÞ kÝch ®éng bÞ lõa

phØnh. H¬n n÷a b¶n tÝnh cña Quèc héi lµ lµm luËt kh«ng chØ cho hiÖn t¹i mµ

cßn cho t−¬ng lai, kh«ng chØ b¶o vÖ cho mét nhãm ng−êi mµ cßn b¶o vÖ

cho nhiÒu nhãm ng−êi cã quyÒn lîi kh«ng gièng nhau, do ®ã cÇn ph¶i so¹n

th¶o thËt cÈn träng, bµn b¹c thËt thÊu ®¸o v× vËy hä ®· chia Quèc héi lµm

l−ìng viÖn. Hai viÖn cïng chøc n¨ng lËp ph¸p mµ nhiÖm vô kh«ng gièng

nhau, kh«ng viÖn nµo l·nh ®¹o viÖn nµo. Cßn Quèc héi ViÖt Nam theo HiÕn

ph¸p 1992 tËp trung nhiÒu quyÒn lùc nh−ng thùc tÕ l¹i kh«ng ph¸t huy ®−îc

vµ ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ nh− mong muèn, çc bé luËt lµm ra kÓ c¶

hiÕn ph¸p ph¶i th−êng xuyªn söa hoÆc chËm ®−îc ban hµnh. Mét trong

nh÷ng nguyªn nh©n lµ çch thøc tæ chøc cña Quèc héi. NÕu quyÒn lùc quèc

héi lµ rÊt lín ta nªn ph©n lµm l−ìng viÖn, nhê cã sù ph©n c«ng nµy mµ çc

viÖn ®Òu c¹nh tranh ®Ó ph¸t huy søc m¹nh cña m×nh. ViÖc ph©n l−ìng viÖn

nh− thÕ kh«ng ph¶i lµ quyÒn lùc nh©n d©n kh«ng cßn thèng nhÊt n÷a v×

quyÒn lùc nhµ n−íc lu«n lu«n thèng nhÊt. ViÖc ph©n l−ìng viÖn sÏ lµm cho

quy tr×nh lËp ph¸p cÈn träng h¬n, t¨ng c−êng tÝnh chuyªn m«n cña ®¹i biÓu.

H¬n n÷a, Quèc héi l−ìng viÖn kh«ng ph¶i lµ con ®−êng mß mÉm ch−a cã ai

®i mµ nã ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc nh−ng −u ®iÓm còng nh− phÇn h¹n chÕ râ

rµng trong kinh nghiÖm cña nhiÒu quèc gia, chóng ta kh«ng cßn mÊt c«ng

th¨m dß kh¶o s¸t thö nghiÖm. HoÆc gi¶ r»ng chóng ta kh«ng ph©n l−ìng

100

viÖn chóng ta còng nªn ph©n lµm hai lÇn dù th¶o, dù th¶o ®i vµ dù th¶o vÒ.

ChÊt l−îng cña çc ®¹o luËt sÏ gãp phÇn æn ®Þnh x· héi. NÕu ng−êi lµm luËt

cÈn träng cã tÇm nh×n xa tr«ng réng, cã ®ñ kh«n ngoan trong hiÖn t¹i vµ

mai sau th× viÖc ban hµnh çc ®¹o luËt kh«ng nh÷ng gióp cho thùc t¹i ph¸t

triÓn mµ cßn tr¸nh ®−îc bÊt tr¾c trong t−¬ng lai.

3. VÒ hµnh ph¸p, bao giê hµnh ph¸p còng cã xu h−íng trë thµnh

trung t©m quyÒn lùc cña bé m¸y nhµ n−íc do ®ã hµnh ph¸p nªn tËp trung vµ

nªn n»m trong tay ®¶ng cÇm quyÒn. §iÒu nµy cã hai lÏ, thø nhÊt ®¶ng muèn

trë thµnh ®¶ng cÇm quyÒn th× bao giê còng ph¶i n¾m ®−îc hµnh ph¸p, ng−êi

®øng ®Çu ®¶ng ph¶i lµ ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p, lÏ thø hai v× ®¶ng g¾n víi

ng−êi ®øng ®Çu hµnh ph¸p nªn nã g¾n tr¸ch nhiÖm hµnh ph¸p víi tr¸ch

nhiÖm ®¶ng cÇm quyÒn. Do ®ã nÕu chóng ta muèn tinh gi¶n bé m¸y, x©y

dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn, chóng ta nªn g¾n chøc vô l·nh ®¹o ®¶ng víi

tr¸ch nhiÖm l·nh ®¹o hµnh ph¸p.

4. Trong bang giao quèc tÕ quèc hiÖu mét n−íc lµ thÓ hiÖn sù träng

thÞ vµ chuÈn mùc trong quan hÖ quèc tÕ. V× vËy tªn gäi çc n−íc cÇn thËn

träng vµ thèng nhÊt trong s¸ch b¸o th− tÞch. HiÖn nay tªn gäi Hîp chóng

quèc Hoa Kú hay Hîp chñng quèc Hoa Kú lµ kh¸c nhau. Trong b¶n luËn ¸n

nµy t¸c gi¶ gäi thèng nhÊt lµ Hîp chóng quèc Hoa Kú, ngo¹i trõ tr−êng hîp

trÝch tµi liÖu th× ®Ó t«n träng tÝnh chÝnh x¸c cña tµi liÖu trÝch nªn t¸c gi¶ gi÷

nguyªn kh«ng thay ®æi. ViÖc dïng tªn thèng nhÊt lµ Hîp chóng quèc Hoa Kú

lµ xuÊt ph¸t tõ çc nghiªn cøu cña t¸c gi¶ vµ dùa trªn çc c¨n cø d−íi ®©y:

- Trong §¹i héi thuéc ®Þa lÇn mét n¨m 1774, Héi nghÞ thuéc ®Þa lÇn

hai n¨m 1775, trong §iÒu kho¶n Hîp bang 1781 ®Òu nãi hä lµ ®¹i diÖn cña

çc thuéc ®Þa, ®¹i diÖn cña çc bang ®Õn dù ®¹i héi chø kh«ng ph¶i ®¹i diÖn

cho çc d©n téc çc s¾c téc hoÆc chñng téc. Môc ®Ých hä ®Õn ®Ó thµnh lËp

mét liªn minh vÜnh viÔn gi÷a çc tiÓu bang tøc lµ m−êi ba quèc gia ®éc lËp

lóc ®ã. T¹i §iÒu b¶y HiÕn ph¸p Mü 1787 còng kh¼ng ®Þnh HiÕn ph¸p ®−îc

101

sù chÊp thuËn cña cña çc tiÓu bang hiÖn diÖn cã nghÜa lµ viÖc chÊp thuËn

cña çc bang chø kh«ng kh«ng ph¶i cña çc chñng téc

- NÕu nãi Mü lµ quèc gia ®a chñng téc lµ thêi kú vÒ sau, do Mü lµ

n−íc thùc hiÖn chÕ ®é nhËp c−. Cßn t¹i thêi ®iÓm lËp quèc, d©n sè lóc ®ã lµ

h¬n ba triÖu ng−êi ch−a ®Õn bèn triÖu theo thèng kª d©n sè n¨m 1790.

Trong sè h¬n ba triÖu ng−êi l¹i chñ yÕu lµ ng−êi Anh:

N¨m 1776, Thomas Paine, ng−êi ph¸t ng«n cho sù nghiÖp

çch m¹ng cña çc vïng thuéc ®Þa ®· viÕt: ch©u ¢u chø kh«ng

ph¶i chØ mét m×nh n−íc Anh, lµ n−íc MÑ cña n−íc Mü. C©u nãi

nµy chØ nh÷ng ng−êi khai ph¸ kh«ng chØ ®Õn tõ n−íc Anh mµ cßn

®Õn tõ çc n−íc ch©u ¢u kh¸c nh− T©y Ban Nha, §øc, Ph¸p…Dï

vËy ®Õn n¨m 1780, ba phÇn t− ng−êi Mü vÉn lµ ng−êi gèc Anh

hoÆc Ai Len [14, tr. 5].

Nh− vËy d©n c− lóc ®ã ®a sè lµ ng−êi Anh, chÝnh hä lµ ng−êi ®¹i

diÖn cho çc bang cßn nh÷ng ng−êi Ph¸p, §øc, T©y Ban Nha… v× qu¸ thiÓu

sè vµ ph¶i phô thuéc vµo tiÕng Anh do ®ã hä kh«ng hÒ cã ®¹i diÖn trong çc

§¹i héi lËp quèc hoÆc cã, hä còng kh«ng ®¸ng kÓ.

Vµo thêi ®iÓm lËp quèc cßn cã ng−êi chñng téc da ®en tõ ch©u phi

®Õn nh−ng ch−a nhiÒu vµ chñng téc hä kh«ng ®−îc xem lµ b×nh ®¼ng ®èi

víi ng−êi Anh. Hä chØ ®−îc tÝnh ®¹i diÖn theo tû lÖ ba phÇn n¨m mµ th«i.

Do vËy tªn quèc gia kh«ng thÓ lµ ®¹i diÖn cho chñng téc ®−îc.

- Ngoµi ra tªn Hîp chóng quèc Hoa Kú kh«ng ph¶i do t¸c gi¶ nghÜ

ra mµ tªn Hîp chóng quèc Hoa Kú ®· ®−îc viÕt trong nhiÒu s¸ch b¸o, ®Æc

biÖt lµ nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu vÝ dô cuèn "Cuéc sèng vµ çc thÓ chÕ ë Mü",

"LuËn vÒ HiÕn ph¸p Hoa Kú", " HiÕn ph¸p Mü ®· ®−îc lµm ra nh− thÕ nµo"...

Çc t¸c gi¶ nµy ch¾c ch¾n hä cã lý do ®Ó viÕt tªn gäi n−íc Mü nh− thÕ.

102

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

1. §µo Duy Anh (1931), Gi¶n yÕu tõ ®iÓn H¸n ViÖt, Nxb Minh T©n.

2. Vò Hång Anh (1998), "H×nh thøc chÝnh thÓ cña çc n−íc trªn thÕ giíi",

LuËt häc, (4).

3. Arthur M. Schlesinger (2004), Niªn gi¸m lÞch sö Hoa Kú, GS. Lª Quang

Long vµ ®ång nghiÖp dÞch, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

4. Phan V¨n Çc, Sæ tay tõ H¸n ViÖt, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi.

5. Card van Doren (1948), Cuéc chuÈn bÞ vÜ ®¹i hay lµ c©u chuyÖn so¹n

th¶o vµ phª chuÈn hiÕn ph¸p Hîp chóng quèc Hoa Kú, Cam Ninh

dÞch, Th− viÖn Quèc gia, ký hiÖu VV265/79.

6. De. Tocquiville, LuËn vÒ nÒn d©n chñ Mü.

7. PGS.TS §ç Léc DiÖp (1999), Hoa Kú tiÕn tr×nh v¨n hãa chÝnh trÞ, Nxb

Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

8. Douglas. K stevenson (2003), Cuéc sèng vµ çc thÓ thÕ ë Mü, Lª Linh

Lan vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

9. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung - PGS.TS Bïi Xu©n §øc (2000), Gi¸o tr×nh

hiÕn ph¸p çc n−íc t− b¶n. Nxb §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi.

10. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung (2001), LuËt hiÕn ph¸p ®èi chiÕu, Nxb Thµnh

phè Hå ChÝ Minh.

11. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung - Chu Kh¾c Hoµi D−¬ng (2002), "BÇu cö

vµ vÊn ®Ò d©n chñ", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (5).

12. PGS.TS NguyÔn §¨ng Dung (2002), "Mét sè vÊn ®Ò vÒ t− ph¸p vµ çc

m« h×nh t− ph¸p ph−¬ng T©y", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (10).

13. §¹i sø qu¸n Hoa Kú t¹i Hµ Néi - Trung t©m Th«ng tin t− liÖu, BÇu cö

Mü n¨m 2004.

103

14. §¹i sø qu¸n Hoa Kú t¹i Hµ Néi - Trung t©m Th«ng tin t− liÖu, Ch©n

dung n−íc Mü.

15. Lª Minh §øc - NguyÔn NghÞ (1994), LÞch sö n−íc Mü, Nxb V¨n hãa

th«ng tin, Hµ Néi.

16. Eric Foner (2003), LÞch sö míi cña n−íc Mü, DiÖu H−¬ng vµ ®ång sù

dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

17. Tïng Giang (2002), Mét tr¨m cuèn s¸ch ¶nh h−ëng kh¾p thÕ giíi, Nxb

Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi,

18. PGS.TS Vò Minh Giang (2004), "Quan hÖ ViÖt Nam Hoa Kú vµ bµi häc

lÞch sö cho ViÖt Nam", Kû yÕu héi th¶o: TiÕp cËn nghiªn cøu Hoa

Kú häc vµ kinh nghiÖm cho ViÖt Nam, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.

19. Hoµng Xu©n H·n (1981), LÞch vµ lÞch ViÖt Nam, Th− viÖn Quèc gia, Ký

hiÖu VV407/84.

20. ThS. NguyÔn ThÞ H¹nh (2004), "QuyÒn t− ph¸p trong mèi quan hÖ víi

quyÒn lËp ph¸p, quyÒn hµnh ph¸p theo nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn

lùc", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (5).

21. HiÕn ph¸p Mü ®−îc lµm ra nh− thÕ nµo (2003), NguyÔn C¶nh B×nh

dÞch, Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.

22. HiÕn ph¸p ViÖt Nam 1992.

23. TS. Vò §¨ng Hinh (2001), HÖ thèng chÝnh trÞ Mü, Nxb Khoa häc x·

héi, Hµ Néi,

24. Lª §×nh Hå (1995), Tõ ®iÓn ph©n gi¶i chÝnh trÞ vµ bang giao quèc tÕ

Anh ViÖt, XuÊt b¶n t¹i óc.

25. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, Ph©n viÖn B¸o chÝ tuyªn

truyÒn (2003), ThÓ chÕ chÝnh trÞ thÕ giíi ®−¬ng ®¹i, Nxb ChÝnh trÞ

quèc gia, Hµ Néi.

26. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, ViÖn Khoa häc ChÝnh trÞ

(1999), TËp bµi gi¶ng ChÝnh trÞ häc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

104

27. Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, ViÖn Khoa häc ChÝnh trÞ

(1994), ChÝnh trÞ häc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

28. Häc viÖn Hµnh chÝnh Quèc gia, Hµnh chÝnh c«ng, Nxb Thèng kª, Hµ Néi.

29. Howard. Cincotta (2000), Kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö n−íc Mü, NguyÔn ChiÕn

dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

30. TS. Vò D−¬ng Hu©n (2002), HÖ thèng chÝnh trÞ Mü c¬ cÊu vµ t¸c ®éng

®èi víi qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, Nxb ChÝnh trÞ

quèc gia, Hµ Néi.

31. Jay. M. Shafritz (2002), Tõ ®iÓn vÒ chÝnh quyÒn vµ chÝnh trÞ Hoa Kú,

Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

32. Jean- Pier Fichou (1998), V¨n minh Hoa Kú, Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.

33. PGS.TS TrÇn Duy Khang (2001), "Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ §¶ng Céng

s¶n ViÖt Nam ®èi víi viÖc tæ chøc c¬ quan lËp hiÕn vµ sù ra ®êi

cña Quèc héi ViÖt Nam ®Çu tiªn", LËp ph¸p, (4), §Æc san.

34. TrÞnh Xu©n L·ng (2004), "Çi dÔ vµ çi khã trong nghiªn cøu gi¶ng d¹y

vÒ chÝnh trÞ vµ ®èi ngo¹i cña n−íc Mü", Kû yÕu héi th¶o: TiÕp cËn

nghiªn cøu Hoa Kú häc vµ kinh nghiÖm cho ViÖt Nam, §¹i häc

Quèc gia Hµ Néi.

35. Ph¹m Minh (2003), Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ luËt ph¸p Hoa Kú, Nxb Lao

®éng, Hµ Néi.

36. Montesquies (1999), Tinh thÇn ph¸p luËt, Hoµng Thanh §¹m dÞch, Nxb

Gi¸o dôc, Hµ Néi.

37. Ng©n hµng thÕ giíi (1998), Nhµ n−íc trong mét thÕ giíi ®ang chuyÓn

®æi, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

38. Lý T«n Ng« (2000), HËu h¾c häc, NguyÔn Tr×nh - Huy Sanh dÞch, Nxb

V¨n hãa th«ng tin, Hµ Néi.

39. §µo H÷u Ngäc (1994), Hîp chóng quèc Hoa Kú, Nxb ChÝnh trÞ quèc

gia, Hµ Néi.

105

40. PGS.TS D−¬ng Xu©n Ngäc (2001), LÞch sö t− t−ëng chÝnh trÞ, Nxb

ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,

41. PGS.TS Hoµng ThÞ Kim QuÕ (2004), "NhËn diÖn nhµ n−íc ph¸p

quyÒn", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (5).

42. Quèc héi ho¹t ®éng nh− thÕ nµo (2003), Trung t©m nghiªn cøu B¾c Mü

dÞch, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.

43. D−¬ng Quèc, Quang Anh Ph−¬ng (2003), G.W Bush ng−êi dÉn d¾t

n−íc Mü, Nxb Lao ®éng, Hµ Néi.

44. Ralph H. Gabriel (1959), LuËn vÒ hiÕn ph¸p Hoa Kú, NguyÔn H−ng

V−îng dÞch, Nxb Nh− NguyÖn, Sµi Gßn.

45. Richard C. Schroeder (1999), Kh¸i qu¸t vÒ chÝnh quyÒn Mü, PTS. TrÇn

ThÞ Th¸i Hµ vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

46. Roger H. Davison vµ Walter. J.Oleszek (2002), Quèc héi vµ çc thµnh

viªn, TrÇn Xu©n Danh vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,

Hµ Néi.

47. PGS.TS NguyÔn ThiÕt S¬n (2002), N−íc Mü n¨m ®Çu thÕ kû 21, Nxb Khoa

häc x· héi, Hµ Néi,

48. Stephen S. Birdsall vµ John Florin (1999), Kh¸i qu¸t vÒ ®Þa lý Mü, PTS.

TrÇn ThÞ Th¸i Hµ vµ ®ång sù dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

49. PGS.TS Lª Minh T©m (2002), "T− t−ëng nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ khai

niÖm nhµ n−íc ph¸p quyÒn", LuËt häc, (2).

50. TS. NguyÔn Xu©n TÕ (2002), NhËp m«n khoa häc chÝnh trÞ, Nxb Thµnh

phè Hå ChÝ Minh.

51. PGS.TS Th¸i VÜnh Th¾ng (2004), "Nh÷ng h¹t nh©n hîp lý trong tæ chøc

vµ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ t− s¶n", Nghiªn cøu lËp ph¸p, (2).

52. GS. Hå V¨n Th«ng (1998), HÖ thèng chÝnh trÞ ë çc n−íc t− b¶n ph¸t

triÓn hiÖn nay, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,

53. Th«ng tÊn x· ViÖt Nam (2004), B¶n Tin tham kh¶o ®Æc biÖt, ngµy 1/8.

106

54. Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia - Khoa LuËt (1998),

Gi¸o tr×nh Lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, Nxb §¹i häc

Quèc gia Hµ Néi.

55. Tr−êng §¹i häc luËt Hµ Néi (1999), Gi¸o tr×nh LÞch sö nhµ n−íc nhµ

n−íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi.

56. L·o Tö (2001), §¹o ®øc kinh, Thu Giang - NguyÔn Duy CÇn dÞch, Nxb

V¨n häc, Hµ Néi.

57. "VÒ cuéc ®iÒu trÇn cña Tæng thèng Mü" (2004), B¸o Nh©n d©n, ngµy 1/5.

58. ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi (1991), ThuyÕt tam quyÒn ph©n lËp vµ

bé m¸y nhµ n−íc t− s¶n hiÖn ®¹i, X−ëng in ViÖn Khoa häc th«ng

tin x· héi, Hµ Néi.

59. William A. Degregorio (1998), Bèn hai ®êi Tæng thèng Hoa Kú, Héi

Khoa häc LÞch sö ViÖt Nam tæ chøc dÞch, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia,

Hµ Néi.

Education

Chế độ tổng thống hợp chủng quốc hoa kỳ lịch sử hình thành và phát triển