03.05.2023 1

DÖNÜŞÜMSEL LİDERLİK

Tijen AkadaGüz 2016-2017

Çağdaş Liderlik YaklaşımlarıEYD 6021

03.05.2023 2

META LİDERLER (Sosyal hareketlere yön veren liderler)

03.05.2023 3

Yol Haritası

• Tanımı• Tarihsel Gelişimi• Özellikleri

03.05.2023 4

Dönüşümsel Liderlik−İsimlendirilmesi konusunda bir söylem

birliği olmamakla birlikte, alanyazında sıklıkla yer alan bir konudur (Özkan, 2016, 616-627). • Dönüşümsel liderliğin başka örgütsel

boyutlarla ilişkisi konusunda çeşitli ilişkisel taramalar da yapılmaktadır.

03.05.2023 5

Dönüşümsel Liderlik• Konuya ilişkin çalışmalarda kavramın;

−Dönüştürücü liderlik, −dönüştürücü-etkileşimci liderlik, −dönüşümcü okul liderliği, −dönüşümcü ve etkileşimci liderlik, −dönüşümcü ve sürdürümcü liderlik, −dönüşümsel liderlik, −dönüşümsel ve etkileşimsel liderlik gibi

farklı biçimlerde ele alındığı görülmektedir (Özkan, 2016, 616).

03.05.2023 6

Kavramın Ortaya Çıkışı (1/2)

• J. Dawston (1973)-“İsyan Liderliği” (Rebel Leadership)

• Burns, (1978)-konuyu politik liderlik çerçevesinde ele alır.−Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi

• Kendini gerçekleştirme ve özsaygı

03.05.2023 7

Kavramın Ortaya Çıkışı (2/2)• Burns; Dönüşümsel (transformational) ve

“yönetsel/etkileşimsel/sürdürümcü (transactional)” liderlik biçimlerini tanımlamıştır (Nicholls, 1994’den akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 105).

• Burns, bir liderin bu tarzlardan ya birine yada diğerine sahip olabileceğini öne sürmüştür.

03.05.2023 8

Yönetsel/Etkileşimsel/Sürdürümcü Liderlik

Özalp ve Öcal, 2000’dan akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 105).

• Burns: yönetsel liderlik süreci, bir kimsenin bazı değişiklikler yapmak için diğer üyelerle bağlantı/iletişim kurmasıyla başlar.−Yönetsel liderler kendi amaç ve

istekleri (yüksek verim, oy vb.) gerçekleştirildiğinde takipçilerinin de bireysel hedeflerine ulaşabileceklerini düşünür.

03.05.2023 9

Yönetsel/Etkileşimsel LiderlikBass, Steidlmeier, 1999’dan akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 106).

• Yönetsel/etkileşimsel liderlik: değiş-tokuş• Yüksek performans gibi olumlu

davranışlara ödül; kurallara karşı gelme veya düşük performans gibi olumsuz davranışlara ise ceza

03.05.2023 10

Yönetsel/Etkileşimsel LiderlikBass, Steidlmeier, 1999’dan akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 106).

−Amaçlara ulaşma nihai hedeftir.−Dışsal ödüllerle anlık ihtiyaçların karşılanması

söz konusudur.

03.05.2023 11

Yönetsel/Etkileşimsel Liderlik

Bass ve Avolio’dan akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 107).

• Sürdürümcü bir liderlik anlayışıdır.−«If it aint’ broken don’t fix it».

03.05.2023 12

Burns’ün Dönüşümsel Liderliğe Bakışı

Pawn: piyon

03.05.2023 13

Bass’ın Katkıları (1/2)• Bass,1985-Liderlik konusunu sosyal

örgütlere taşır.• Liderlik tarzlarının çok kesin ayrımları

olamayacağını, etkin bir liderin her iki tür davranışı da gösterebildiğini öne sürer.

(Moore ve Rudd, 2006’den akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 105)

03.05.2023 14

Bass’ın Katkıları (2/2)• Bass, 1985- MLQ Liderlik Ölçeğini

geliştirir.• (Multi Factor Leadership Questionnaire)

Eleştiriler üzerine MLQ 5X-Short (Bass ve Avolio, 1991) −45 madde−1-4 Likert tipi−Self ve Rater formları −Mind Garden Şirketi

03.05.2023 15

Bass ve Liderlik Türleri• Sürdürümcü/Yönetsel/Etkileşimsel

Liderlik• Dönüşümsel Liderlik• Serbest Bırakıcı Liderlik (Hepsine verilen isim: Full Range Leadership Model)

03.05.2023 16

Yönetsel/Etkileşimsel/Sürdürümcü Liderlik

Bass ve Avolio’dan akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 107).

• Bass 3 tür Sürdürümcü Liderlik biçimi tanımlar.−Koşullu Ödüllendirme(Contingent reward)−Aktif İstisnalarla Yönetim(Active management by exception) −Pasif İstisnalarla Yönetim (Passive management by exception)

03.05.2023 17

Yönetsel/Etkileşimsel Liderlik

Bass ve Avolio’dan akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 107).

• Koşullu ödüllendirme−Amaçlara ulaşıldığında ödüllendirme

yapılır−Lider gözlemcidir ve sürekli dönüt verir.−Etkileşim ve yapıcı ilişkiler kurulur.−Hangi ödüllerin verileceği konusunda

bilgilendirme yapılır.

03.05.2023 18

Yönetsel/Etkileşimsel Liderlik (Flynn, 2015, çevrimiçi makale).

• Aktif istisnalarla yönetim • Lider astlarını sürekli gözler ve

hatalara müdahale eder. −Lider bir hata yapıldığında astlarına

müdahale eder; hatayı düzeltir ve cezalandırır.

03.05.2023 19

Yönetsel/Etkileşimsel LiderlikHowell ve Avolio,1993’den akt. Çakınberk ve Demirel, 2010, 107).

• Pasif İstisnalarla Yönetim: −Lider nispeten daha pasiftir. −Çalışanlarından beklediği performans

standartlarını söyler ve pasif biçimde bu standartlara uyulup uyulmadığını takip eder.

−Bir sorun çıkarsa müdahale eder ve ceza verebilir.

03.05.2023 20

Özetle (Flynn, 2015, çevrimiçi makale).• Sürdürümcü lider hedefi koyar

ve yapılması gerekenleri ve kimlerin ne yapacağını belirler.

• Emir komuta çerçevesinde işler.• Görevi yerine getiren takipçiler

ödüllendirilir, getiremeyenler cezalandırılır.

03.05.2023 21

Bass-Liderlik Biçimleri (devam)• Serbest Bırakıcı Liderlik

−Takipçilerle etkileşim yoktur.−Sorumluluktan kaçınılır.−Her şeyin aynen devam etmesini

isterler.• Örn; odasına saklanan müdür.

03.05.2023 22

Dönüşümsel Liderlik• Post modern bir anlayışın ürünüdür.

−Yeniliği ve değişimi temel alır.• Dönüşümcü liderler büyük

değişimlerin yaşandığı çevreye uyum sağlayarak gereken dönüşümü gerçekleştirmeyi hedefler. (http://dilaraunuvar.blogspot.com.tr/2015/02/donusumcu-liderlik_27.html)

03.05.2023 23

Dönüşümsel Liderlik(Aubrey ve Chelladurai, 2001’den akt. Çetin, Korkmaz ve Çakmakçı, 2012, 14)

• Dönüşümcü liderlik örgüt üyelerinin tutum ve kabullerinde çeşitli değişiklikler oluşturarak onlarda örgütün misyon ve hedeflerini gerçekleştirme yönünde bir bağlılık oluşturma sürecidir.

03.05.2023 24

Dönüşümsel Lider• Çalışanların bireysel özelliklerine

dikkat etme ve özen gösterme söz konusudur.

• Dört alt boyutu vardır.−Bireyselleştirilmiş İlgi−İdealize Edilmiş Etki (karizma)−Entelektüel Uyarım−İlham verici Motivasyon

03.05.2023 25

Bireyselleştirilmiş İlgi• Çalışanlarla kişisel ilişki kurulur.• Onların bireysel özellikleri, ilgi ve

ihtiyaçları gözlenerek belirlenir ve doyurulur.

−Sürdürümcü liderlikle kıyaslandığında artan iş verimi ve iş doyumu ile azalan işten ayrılma oranları söz konusudur (Robbins ve Coulter, 1999: 534).

03.05.2023 26

Bireyselleştirilmiş İlgi• Çalışanların kişisel gelişimlerine

destek olunur.−Çalışanlara mentorluk ve koçluk yapılır.−Yüz yüze iki yönlü iletişim kullanılır.−Onları geliştirecek olanaklar, araçlar ve

kaynaklar, bilgiye erişim sağlanır.• Görevler delege edilir.• Örn: Exxon’da yönetici eğitimi alanlar

03.05.2023 27

Bireyselleştirilmiş İlgi• İki yönlü bir gelişim sürecidir.

−Takipçiler gelişirken lider de aynı şekilde kendisini geliştirir.

03.05.2023 28

Bireyselleştirilmiş İlgi• Örn; Ross Perot, 1979 yılında İran’da

rehin alınmış iki çalışanını kurtarılması operasyonuna şahsen katılmıştır.

03.05.2023 29

İdealize edilmiş etki (karizma)• Weber-Karizma• Karizmatik liderler enerji, kendine

güven, kararlılık, zeka, sözel yetkinlik ve güçlü bir vizyona sahiptir.

03.05.2023 30

• “Leadership is the capacity to translate vision into reality.” (Bennis, 1985).

03.05.2023 31

İdealize edilmiş etki (karizma)• Lider-rol modelidir, çalışanlarıyla

saygı ve güvene dayalı bir ilişki kurar.−Liderin ideallerini grup da benimser ve

gerçekleştirmek için çaba sarf eder.

03.05.2023 32

İdealize edilmiş etki (karizma)• Lider etki gücünü kullanarak

takipçilerin ideallerini değiştirir ve onları dönüşüm yapmaya cesaretlendirir.−Grup üyesi grubun çıkarı için kendi

bireysel çıkarlarını bile görmezden gelebilir.

−«Size ölmeyi emrediyorum»

03.05.2023 33

Karizmatik Lider vs. Dönüşümcü Lider(Yukl, 2010: 286).

• Her dönüşümcü lider karizmatiktir ama karizmatik her lider dönüşümcü değildir.

• Karizmatik liderler takipçilerini kamplaştırabilir.

• Karizmatik liderlerin sonları acı olabilir.

03.05.2023 34

İlham Verici Motivasyon• Vizyon sahibidirler.• Takipçilerini heyecanlandırıp, onları

harekete geçirirler.• Olumlu düşünüp, olumlu konuşurlar.

−«Siz en iyisisiniz!» −Lorenz Iversen, Mesta Machine Company

03.05.2023 35

Entelektüel Uyarım• Lider takipçilerine öğrenme ve gelişme

olanağı sunar (Gözükara ve Şimşek, 2016).

• Takipçilerin entelektüel gelişimlerini ve farkındalıklarını arttırarak problemlere yeni bakış açılarıyla yaklaşmalarını sağlar (Yukl, 2010: 276).

03.05.2023 36

Entelektüel Uyarım• Lider takipçilerinin yaratıcılığını ve

proaktif problem çözümlerini destekler (Flynn, 2015).

03.05.2023 37

Entelektüel Uyarım• Entelektüel uyarım, takipçilerin

zekalarını yaratıcı bir şekilde kullanmalarını, olaylara akılcı yaklaşmalarını, problemleri alternatif yollarla çözmelerini ve liderin düşüncelerini dahi sorgulamalarını teşvik eder.

03.05.2023 38

Entelektüel Uyarım• Üyelerin potansiyellerini en iyi şekilde

kullanmalarına özendirir.• Sonuç: Beklenilenin üzerinde bir

verim, daha fazla iş doyumu, esneklik, artan özyeterlik duygusu

03.05.2023 39

ÖZETLE BAZI TEMEL KAVRAMLAR• Üyeleri geliştirme ve Yüksek performans• Destekleyici anlayış • Yaratıcı düşünme, Problem çözme• Tutku, Risk alma• Ortak Vizyon Oluşturma• Karizma ve Model Oluşturma• Etkileşim ve Esneklik• Güçlendirme (Yetkilendirme)  

03.05.2023 40

Etkileşimci ve Dönüşümcü Liderlik

03.05.2023 41

KAYNAKÇA• Bakan, İ., Erşahan, B., Büyükbeşe, T., Doğan, İ.F., Kefe, İ., (2015).

Dönüşümcü ve etkileşimci liderlik ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. International Journal of Economic & Administrative Studies. (201-222). Year:7 Number 14, Winter 2015 ISSN 1307-9832.

• Çakınberk, A. ve Demirel, T. E., (2010). Örgütsel Bağlılığın Belirleyicisi Olarak Liderlik: Sağlık Çalışanları Örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi • 24

• Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 2012, Cilt 18, Sayı 1, ss: 7-36

• Çetin, Ş., Korkmaz, M., ve Çakmakçı, C. (2012). Dönüşümsel ve etkileşimsel liderlik ile lider-üye etkileşiminin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi,18(1), 7-36.

03.05.2023 42

Flynn, S. I., (2015). Transformational and Transactional Leadership. Research Starters: Sociology (Online Edition).

Gözükara-Yıldız, İ ve Şimşek, Ö.F. (2016). Different Pathways from Transformational Leadership to Job Satisfaction The Competing Mediator Roles of Trust and Self-Efficacy. Non-profit Management and Leadership, Volume 27, Issue 1, Fall 2016 , Pages 59–77.

Özkan, M. (2016). Liderlik Hangi Sıfatları, Nasıl Alıyor? Liderlik Konulu Makalelerin İncelenmesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences (http://jss.gantep.edu.tr). 2016 15(2):615-639.

Yukl, G. (2010). Leadership in Organizations. 7. Baskı. Prentice Hall, NJ.

KAYNAKÇA