เอกสารความรเก ยวกบโรคไวรสอโบลา ขององคการอนามยโลก

ท มา : http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs103/en/

โรคไวรสอโบลา (Ebola virus disease)

แปลโดย ดร.นาชย ชวววรรธน , ฝายส �อวทยาศาสตร สวทช ., 31 ก.ค. 2014

แผนเอกสารขอเทจจรง N°103, อพเดทลาสดโดย WHO, เม.ย. 2014

ขอเทจจรงหลก

• โรคไวรสอโบลา (Ebola virus disease, EVD) เดมรจกกนในช อ โรคไขเลอดออกอโบลา (Ebola haemorrhagic fever) เปนโรครายแรง ท บอยคร Nงทาใหเสยชวต • การระบาดของ EVD มอตราการเสยชวตสงถง 90% • การระบาดของ EVD โดยสวนใหญเกดขNนในหมบานหางไกลแถบแอฟรกากลางและตะวนตก ใกลกบพNนท ปาเขตรอน • ไวรสสงผานจากสตวปาไปยงคนและแพรกระจายในกลมประชากรผานการถายทอด

ใหกนโดยคน • คางคาวผลไมในสกล Pteropodidae เปนสตวฟกตวหลกของไวรสอโบลา • ผปวยหนกต องการการดแลรกษาอยางเขมงวด ยงไมมวคซนหรอวธการรกษาแบบจาเพาะท ไดรบการรบรองใหใชในคนหรอสตว

อโบลาระบาดขNนคร Nงแรกในป 1976 พรอมๆ กนสองแหงคอ ในเมอง Nzara ประเทศซดาน และในเมอง Yambuku ประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยคองโก ในกรณหลงเกดขNนท หมบานแหงหน งท ต NงอยใกลกบแมนNาอโบลา (Ebola River) ซ งกลายมาเปนช อของโรคนNในท สด ไวรสในสกลอโบลา (Genus Ebolavirus) เปน 1 ในสมาชก 3 ชนดของไวรสวงศ Filoviridae (filovirus) ท เหลอคอ สกล Marburgvirus และ Cuevavirus ในสกล Ebolavirus มสปชสท แตกตางกน 5 สปชสคอ 1. Bundibugyo ebolavirus (BDBV) 2. Zaire ebolavirus (EBOV) 3. Reston ebolavirus (RESTV) 4. Sudan ebolavirus (SUDV) 5. Taï Forest ebolavirus (TAFV)

BDBV, EBOV และ SUDV เก ยวของกบการระบาดใหญของ EVD ในแอฟรกา ขณะท RESTV และ TAFV ไมเก ยวของ สปชส RESTV ท พบในประเทศฟลปปนส และสาธารณรฐประชาชนจน ตดตอสคนได แตยงไมพบกรณท กอใหเกดอาการเจบปวยหรอเสยชวต การแพรกระจายของโรค อโบลาตดไดจากการสมผสใกลชดกบเลอด, สารคดหล ง, อวยวะ หรอของเหลวแบบอ นๆ จากสตวท ตดเชNอ ในแอฟรกามหลกฐานวา การตดเชNอเกดจากการเก ยวของสมผสกบชมแปนซ, กอรลลา, คางคาวผลไม, ลง, แอนทโลปปา (forest antelope) และเมน ซ งปวยหรอตาย หรออยในปาฝน อโบลาแพรกระจายเขาชมชนผานการตดตอจากคนสคน โดยการตดเชNอเกดจากการสมผสโดยตรง (ผานผวหนงท ถลอกหรอผานเย อบ) กบเลอด, สารคดหล ง, อวยวะ หรอของเหลวอ นๆ จากรางกายของผตดเชNอ และผานการสมผสทางออมจากส งแวดลอมท ปนเปNอนของเหลวเหลาน Nน พธฝงศพท ผมา รวมไวอาลยสมผสโดยตรงกบรางกายของศพมสวนสาคญในการแพรกระจายของอโบลาเชนกน ผท รอดชวตมาไดยงคงความสามารถในการสงผานเชNอไวรสทางนNาเชNอไดนานถง 7 สปดาหภายหลงจากหายจากโรคแลว บอยคร Nงท มรายงานการตดเชNอในบคลากรการแพทยขณะกาลงรกษาผปวยท สงสยหรอยนยน

วาตดเชNอแลว ซ งอาจเกดจากการสมผสอยางใกลชดกบผปวย โดยไมไดควบคมหรอระมดระวงตวตามขอกาหนดอยางเครงครด ในการตดเชNอจากการสมผสกบลงหรอสกรท ตดเชNออโบลาแบบ Reston หลายกรณเกดขNนในคนโดยไมปรากฏอาการเจบปวยใดๆ ดงน Nนดเหมอน RESTV จะมความสามารถในการกอโรคในคนต ากวาอโบลาสปชสอ นๆ อยางไรกตาม หลกฐานดงกลาวมาจากกรณของชายหนมสขภาพดเพยงรายเดยว จงอาจจะเปนการดวนสรปเกนไปท จะแปลผลดานสขภาพของไวรสดงกลาวใหครอบคลมประชากรมนษยท Nงหมด เชน ครอบคลมผท มระบบภมคมกนไมดเทา หรอคนท อยระหวางการรกษาตว, คนต Nงครรภ และเดก จาเปนตองมการศกษา RESTV เพ มขNนกอนท จะสรปไดอยางแนชดเก ยวกบความสามารถในการกอโรค และความรนแรงของโรคของไวรสชนดนNในมนษย

สญญาณหรออาการปวย EVD กอโรคแบบเฉยบพลนและรนแรง ซ งบอยคร Nงพจารณาไดจากการมไขอยางปบปบ, การรสกไมสบายหรอรางกายออนแออยางมาก, เจบปวดกลามเนNอ, ปวดหว และเจบคอหอย ตามมาดวยการอาเจยน, ทองเสย, เกดผ น, ไตและตบลมเหลว และในบางกรณอาจพบการตกเลอดท Nงภายในและภายนอกรางกาย การศกษาในหองปฏบตการพบวา เซลลเมดเลอดขาวและเกลดเลอดลดต าลง และมเอนไซมตบเพ มมากขNน ผท ตดเชNอน Nนตราบใดท ยงมไวรสและสารคดหล งอยในตว พบวากยงสามารถแพรเชNอได ดงกรณตวอยางของชายคนหน งท ตดเชNอในหองปฏบตการ ยงพบไวรสอโบลาไดจากนNาเชNอ 61 วนหลงจากเร มปวย ชวงระยะฟกตว (ชวงเวลาหลงจากตดเชNอไวรสจนเร มมอาการ) อยท 2-21 วน การวนจฉยโรค มหลายโรคท ควรวนจฉยแยกแยะและตดออกกอนท จะวนจฉยวาเปน EVD คอ มาลาเรย, ไขไทฟอยด, ชเกลลา, อหวาตกโรค, โรคฉ หน, กาฬโรค, รกเกตเซย, ไขกลบ, ไขสมองอกเสบ, ตบอกเสบ, และโรคไขเลอดออกอ นๆ ท เกดจากไวรส การวนจฉยวาตดเชNอไวรสอโบลาอยางแนชด ทาไดดวยวธการทดสอบหลายแบบดงนN • antibody-capture enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) (อไลซา) • antigen detection tests (การตรวจแอนตเจน) • serum neutralization test (การตรวจซร มนวทรลไลเซชน) • reverse transcriptase polymerase chain reaction (RT-PCR) assay (วธ RT-PCR) • electron microscopy (การสองกลองจลทรรศนอเลกตรอน) • virus isolation by cell culture (การเลNยงเซลลเพ อสกดแยกเชNอไวรส) สารตวอยางท จะใชตรวจสอบซ งมาจากผปวยถอวา มความเส ยงดานชวภาพอยางย ง ดงน Nน การตรวจสอบจงควรทาภายใตสภาวะปดทางชวภาพท มความปลอดภยสงสด วคซนและการรกษา

ยงไมมวคซนสาหรบ EVD ท ไดรบอนมตใหใช มวคซนหลายชนดท อยระหวางการทดสอบ แตยงไมมชนดใดเลยท พรอมสาหรบใหใชทางคลนกได ผปวยหนกตองการการรกษาอยางเขมงวดมาก ผปวยมกมอาการขาดนNา และตองการนNาและ

สารละลายท มสารเกลอแรผานทางปากเพ อชดเชย หรออาจใหนNาเกลอใตผวหนง ยงไมมวธการรกษาอยางจาเพาะเจาะจง ยาชนดใหมๆ อยระหวางการประเมนผล สตวเจาเรอนของไวรสอโบลา ในแอฟรกา คางคาวผลไมโดยเฉพาะอยางย งในสกล Hypsignathus monstrosus, Epomops

franqueti และ Myonycteris torquata อาจเปนสตวเจาเรอนตามธรรมชาตสาหรบไวรสอโบลา เน องจากพบวามการซอนเหล อมทางภมศาสตรของกระจายตวของคางคาวผลไมและไวรสอโบลา ไวรสอโบลาในสตว แมวาไพรเมต (ลงไรหาง) อ นๆ ท ไมรวมคนอาจจะเปนแหลงรงโรคสาหรบคนได แตเช อกนวาไมไดเปนเชนน Nน และนาจะมาจากการตดเชNอโดยบงเอญของมนษยมากกวา เน องจากพบการระบาดของอโบลาในป 1994 จากสปชส EBOV และ TAFV ในชมแปนซและกอรลลา

RESTV เปนตนเหตการระบาดอยางหนกของ EVD ในลง Macaca fascicularis ท เลNยงในประเทศฟลปปนส และยงตรวจพบในลงท นาเขาไปยงสหรฐฯ ในป 1989, 1990 และ 1996 และในลงท นาเขาประเทศอตาลจากฟลปปนสในป 1992 และต Nงแตป 2008 ตรวจพบไวรส RESTV ระหวางการระบาดของโรคพฆาตนNในประเทศสาธารณรฐประชาชนจนและฟลปปนส มรายงานการตดเชNอในสกรท ไมมอาการ และการทดสอบฉดเชNอในหองปฏบตการแสดงใหเหนวา RESTV ไมทาใหเกดโรคในสกร การปองกนและการควบคม การควบคมอโบลาไวรส Reston ในสตวเล;ยง ยงไมมวคซนในสตวสาหรบ RESTV การทาความสะอาดและการฆาเชNอของฟารมสกรและลงเปนกจวตร (ดวยโซเดยมโฮโปคลอไรทหรอสารซกฟอกอ นๆ) นาจะมประสทธภาพพอท จะทาใหไวรสหมดฤทธได�

ในกรณท สงสยวาเกดการระบาดขNน ควรใชการกกโรคทนท สตวท ตดเชNอตองกาจดทNงโดยการดแลอยางใกลชดท Nงการกลบฝงหรอการเผาซาก มาตรการดงกลาวอาจจาเปนสาหรบลดความเส ยงจากการแพรเชNอจากสตวสคน การจากดหรอหามการเคล อนยายสตวจากฟารมท ตดเชNอไปยงบรเวณอ นๆ ชวยลดการแพรกระจายของโรคได มกมการระบาดของ RESTV ในสกรและลงกอนการตดเชNอในคน การสรางระบบเฝาระวงสตว

ท แอกทฟจะชวยตรวจหากรณใหมๆ ได ซ งจาเปนอยางย งสาหรบการเตอนภยแตเน นๆ สาหรบสตวแพทยและสาหรบผมอานาจหนาท ดานสาธารณสข การลดความเส=ยงของการตดเช;ออโบลาในคน การท ไมมวคซนและวธรกษาท มประสทธภาพในมนษย ทาใหเกดความหวงใยวาจะเปนปจจย

เส ยงสาหรบการตดเชNออโบลา และมาตรการปองกนตนเองสาหรบบคคลถอเปนวธการเดยวท

ชวยลดการตดเชNอและการเสยชวตในมนษยได ในทวปแอฟรการะหวางการระบาดของ EVD การใหขอมลขาวสารดานสาธารณสขตางๆ จะชวยลดความเส ยงได โดยตองเนนไปยงปจจยบางประการดงนN • การลดความเส ยงการแพรเชNอจากสตวปาสคน ท เกดจากการสมผสกบคางคาวผลไม หรอลง/ เอปท ตดเชNอ และจากการทานเนNอสดของสตวเหลานN การหยบจบสตวเหลานNควรใชถงมอและชดอปกรณปองกนอ นๆ ท เหมาะส ม ควรปรงผลตภณฑจากสตว (เลอดหรอเนNอ) ใหสกอยางท วถงกอนการรบประทาน • การลดความเส ยงการแพรเชNอจากคนสคนในชมชน ท เกดจากการสมผสทางตรงหรออยางใกลชดกบผปวยท ตดเชNอ โดยเฉพาะอยางย งชากของเหลวแบบตางๆ จากรางกาย ควร

งดเวนการสมผสทางกายภาพอยางใกลชดกบผปวยโรคอโบลา ควรสวมถงมอและอปกรณ

ปองกนตนเองท เหมาะสมเม อตองดแลผปวยท บาน ควรลางมอบอยๆ หลงจากไปเย ยมผปวย

ท โรงพยาบาล เชนเดยวกบหลงจากท ดแลผปวยท บาน • ชมชนท ไดรบผลกระทบจากอโบลาควรใหขอมลของโรคและขอมลมาตรการการรบมอและจากดการระบาด ซ งรวมท Nงการฝงกลบซาก ควรฝงผท เสยชวตจากอโบลาทนทอยาง

ระมดระวง ฟารมสกรในแอฟรกามบทบาทสาคญในการเพ มการตดเชNอ หากมคางคาวผลไมปรากฏในฟารมเหลาน Nน ควรเลอกใชมาตรการความปลอดภยทางชวภาพ (biosecurity) ท เหมาะสมในการจากดการแพรกระจายของเชNอ สาหรบ RESTV น Nน การใหขอมลดานสาธารณสขควรเนนเร องการลดความเส ยงจากการตดตอของเชNอจากสกรสคน ท เปนผลมาจากวธการเลNยงและฆาสตวอยางไมปลอดภย และการรบประทานเลอดสด นมสด และ

เนNอสตวสดๆ อยางไมปลอดภย ควรสวมถงมอและอปกรณปองกนตนเองท เหมาะสมเม อตอง

จดการกบสตวปวยหรอเนNอของมน และเม อตองชาแหละสตวตางๆ ในบรเวณท มรายงานวา

พบ RESTV ในสกร ควรปรงผลตภณฑทกอยางจากสตว (เลอด, เนNอ และนม) ใหสกอยางท วถงกอนบรโภค การควบคมการตดเช;อในระบบดแลผปวย การตดตอของเชNอไวรสอโบลาจากคนสคน มกเก ยวของกบการสมผสทางตรงหรอทางออมกบเลอดหรอของเหลวอ นของรางกาย มรายงานการตดเชNอในบคลากรการแพทยในกรณท ไมมมาตรการควบคมการตดเชNออยางเหมาะสม บางคร Nงกเปนไปไดท จะจาแนกผปวยตด EBV ไมไดแตเน นๆ เน องจากอาการเบNองตนไมจาเพาะ (คลายกบอกหลายโรค) ดวยเหตนNจงถอเปนเร องสาคญท บคลากรการแพทยตองใชมาตรการระมดระวงเบNองตนแบบมาตรฐานกบผปวยทกคน ไมวาผลการวนจฉยจะเปนเชนใด ตลอดเวลาการทางานในทกข Nนตอน ซ งรวมท NงการรกษาความสะอาดพNนฐานของมอ, ความสะอาดของระบบหายใจ, การใชอปกรณปองกน

ตนเองแบบตางๆ (เพ อปองกนความเส ยงจากการกระเดนหรอการสมผสส งตางๆ ท ตดเชNอ ), การฉดยาอยางปลอดภย และการฝงกลบอยางปลอดภย บคลากรการแพทยท ดแลผปวยซ งตอ งสงสยหรอยนยนแลววาตดเชNอไวรสอโบลาควรเพ มเตมมาตรการจากขอควรระวงพNนฐาน ไดแกมาตรการควบคมการตดเชNอ เพ อหลกเล ยงการสมผสกบเลอดหรอของเหลวอ นจากรางกายของผปวย และการสมผสโดยตรงโดยไมปองกนตวเอง

ในส งแวดลอมท อาจมการปนเปNอนของเชNอ เม อตองสมผสโดยตรง (ระยะไมเกน 1 เมตร) กบผปวยท ตด EBV บคลากรการแพทยควรสวมอปกรณปองกนใบหนา (หนากากหรอเคร องปองกน และแวนปองกน ), ชดกาวนแขนยาวสะอาด, และถงมอ (ในบางข NนตอนควรใชถงมอปลอดเชNอ) บคลากรหองปฏบตการกมความเส ยงเชนกน ผท จะตรวจสอบตวอยางจากสตวและจากผสงสยวาตดเชNออโบลา ควรจะผานการฝกและทาดวยวธการและหองปฏบตการท มความเหมาะสม การตอบสนองโดยองคการอนามยโลก (WHO)

WHO มท Nงผเช ยวชาญและเอกสารท ใชสนบสนนการสบสวนและควบคมโรค

เอกสารคาแนะนาสาหรบการควบคมการตดเชNอขณะดแลผปวยท ตองสงสยหรอยนยนวาตด

เชNอไขเลอดออกอโบลา มช อเอกสารวา Interim infection control recommendations for care

of patients with suspected or confirmed Filovirus (Ebola, Marburg) haemorrhagic fever, March 2008. เอกสารนNปจจบนอยระหวางการปรบปรงขอมลใหทนสมย WHO ยงไดคดคนแบบชวยบนทกความจาท ใชประกอบขอควรระวงมาตรฐานสาหรบการปฏบตงานดานการแพทย (ปจจบนอยระหวางการปรบปรงขอมลใหทนสมย ) ขอควรระวงมาตรฐานมไวเพ อลดความเส ยงจากการแพรกระจายของเชNอผานเลอดหรอเชNอโรคอ นๆ หากมการนาไปใชอยางกวางขวาง ขอควรระวงนNจะชวยปองกนการแพรเชNอสวนใหญผานการ

สมผสกบเลอดและขอเหลวจากรางกายได แนะนาใหใชขอควรระวงมาตรฐานนNขณะดแลหรอรกษาผปวยทกคน โดยไมจาเปนตองยนยนวาตดเชNอจรงหรอไม ซ งขอควรระวงดงกลาวกรวมท NงระดบพNนฐานท ใชปองกนการตดเชNอ —การรกษาความสะอาดของมอ, การใชอปกรณปองกนสวนบคคล เพ อหลกเล ยงการสมผสโดยตรงกบเลอดหรอของเหลวตางๆ จากรางกาย, การปองกนเขมฉดยาและการบาดเจบจาก

อปกรณมคมอ น และชดควบคมส งแวดลอม ตาราง: ลาดบเวลาของการระบาดของโรคโดยไวรสอโบลาท=เกดข;นกอนหนาน;

ป ประเทศ สปชสของไวรส

อโบลา จานวน

กรณท=พบ ผเสยชวต อตราการเสยชวต

2012 คองโก Bundibugyo 57 29 51%

2012 ยกนดา Sudan 7 4 57%

2012 ยกนดา Sudan 24 17 71%

2011 ยกนดา Sudan 1 1 100%

2008 คองโก Zaire 32 14 44%

2007 ยกนดา Bundibugyo 149 37 25%

2007 คองโก Zaire 264 187 71%

2005 คองโก Zaire 12 10 83%

2004 ซดาน Sudan 17 7 41%

2003 (พ.ย.-ธ.ค.) คองโก Zaire 35 29 83%

2003 คองโก Zaire 143 128 90%

ป ประเทศ สปชสของไวรส

อโบลา จานวน

กรณท=พบ ผเสยชวต อตราการเสยชวต

(ม.ค.-เม.ย.) 2001-2002 คองโก Zaire 59 44 75%

2001-2002 กาบอง Zaire 65 53 82%

2000 ยกนดา Sudan 425 224 53%

1996 แอฟรกาใต (ไมรวมกาบอง) Zaire 1 1 100%

1996 (ก.ค.-ธ.ค.) กาบอง Zaire 60 45 75%

1996 (ม.ค.-เม.ย.) กาบอง Zaire 31 21 68%

1995 คองโก Zaire 315 254 81%

1994 Cote d'Ivoire Taï Forest 1 0 0%

1994 กาบอง Zaire 52 31 60%

1979 ซดาน Sudan 34 22 65%

1977 สาธารณรฐประชาธปไตยคองโก Zaire 1 1 100%

1976 ซดาน Sudan 284 151 53%

1976 สาธารณรฐประชาธปไตยคองโก Zaire 318 280 88%

ขอมลเพมเตม = :

WHO Media centre Telephone: +41 22 791 2222 E-mail: mediainquiries@who.int