Elementy Mapy

wykonał: Jacek Kulpa

Elementy mapy


Mapa i jej części składowe

Mapa – rysunek powierzchni Ziemi (lub innego ciała niebieskiego) na płaszczyźnie w odpowiedniej skali (pomniejszeniu) i za pomocą odpowiednich znaków (metod prezentacji kartograficznej)

Skala – matematyczny stosunek odległości na mapie do odpowiadającej jej odległości w terenie

Dd

MS

1S – skala

M – mianownik skali

d – odległość na mapie

D – odległość w terenieAby powyższe działanie miało sens, wielkości d i D muszą być podane w jednakowych jednostkach!


Cechy mapy

Wymierność – możliwość odczytywania rzeczywistych wymiarów obiektów oraz ich położenia za pomocą skali i odwzorowaniaCzytelność – osiągana jest dzięki umiejętnie dobranej liczbie prezentowanych obiektów i zjawisk (generalizacja) oraz wyjaśnieniu w legendzie wszystkich używanych znaków


Mapa składa się z następujących elementówElementy mapy

Matematyczne-siatka południków i równoleżników-skala mapy-punkty osnowy geodezyjnej

Geograficzne-elementy fizjograficzne przedstawiające np.. Linie brzegowe, rzeźbę terenu -elementy charakteryzujące dany obszar pod względem społeczno – ekonomicznym, politycznym i kulturalnym

Napisynazwy gór, krain, miejscowości i tp. tytuł mapy, legenda, rodzaj odwzorowania, materiał źródłowy, rok wydania, data druku


Podstawowe wiadomości o skaliRodzaje skal1. Skala liczbowa – zapisana w postaci działania

matematycznegonp. 1: 500 000 lub Można ją odczytać następująco: 1 cm na mapie odpowiada 500 000 cm w terenie Wiedząc, że 1 m to 100 cm odejmujemy 2 ostatnie cyfry i otrzymujemy równanie: 1 cm na mapie to 5 000 m w terenie.Dalej: 1 km to 1000 m czyli 100 000 cm, więc otrzymujemy: 1 cm na mapie to 5 km.

Sumując: aby skalę liczbową w cm przeliczyć na skalę w km należy odjąć 5 ostatnich cyferek

5000001


2. Skala mianowanaSkala mianowana powstaje przez

dodanie do skali liczbowej jednostek (mian)

Np. 1 cm - 500 000 cm lub 1 cm - 5 kmJest to przyporządkowanie dwóch liczb

oznaczających jednostki długości lub powierzchni

Podstawowe wiadomości o skali


3. Skala liniowa (podziałka) – graficzny obraz skali. Jest to linia podzielona na odcinki, służąca do wykonywania pomiarów na mapie. Długość odcinków odpowiada określonym odległościom w rzeczywistości

0 4 8 12 16 km

W przedstawionym przypadku jeden odcinek po prawej stronie od 0 odpowiada 4 km w terenie. W zależności od skali mapy może to być np. 1 cm, 2 cm, 4 cm i td. Odcinek po lewej stronie od 0 podzielono na 10 mniejszych części by można było dokonać dokładniejszych pomiarów. Każdy z tych małych odcinków ma długość 4 km/10 a więc 400 m.

Pomiary odległości z zastosowaniem podziałki:

1. Mierzymy odległość na mapie za pomocą np. cyrkla lub kroczka

2. Przykładamy kroczek do podziałki tak, że jedno ramię znajduje się po prawej stronie 0 a drugie po lewej. Po prawej stronie odczytujemy odległość w kilometrach, po lewej w metrach

4

Podstawowe wiadomości o skali


Skala liniowa (podziałka)


Pojęcie skali mniejszej i większejSkala wyrażona liczbą o

mianowniku mniejszym jest większa od skali o mianowniku większym

Skala większa jest bardziej szczegółowa do mniejszej, czyli skala o mianowniku mniejszym jest bardziej szczegółowa od skali o mianowniku większym np.

1:50 000 > 1:500 0001:50 000 > 1:60 0001cm-1km > 1cm-2km


Podział map ze względu na skalę

Topograficzne – wykonane w dużych skalach, powyżej 1:200000 np. 1:100000Przeglądowe – wykonane w skalach małych, mniejszych niż 1:200 000 np. 1:5 000 000


Siatka geograficzna – układ południków i równoleżników na ZiemiSiatka kartograficzna- układ południków i równoleżników na płaszczyźnie, przeniesiony wg określonego odwzorowaniaOdwzorowanie kartograficzne jest sposób przeniesienia obrazu z trójwymiarowej powierzchni kuli na dwuwymiarową płaszczyznę.

Siatka geograficzna a siatka kartograficzna

Powierzchnia globusa przeniesiona na płaszczyznę

Źródło: www.wiking.edu.pl


Podział odwzorowań kartograficznych ze względu na rodzaj powierzchni odwzorowania

- płaszczyznowe (azymutalne)- stożkowe- walcowe- Umowne (modyfikacja trzech pozostałych)

Powierzchnia odwzorowania

Istotą odwzorowania kartograficznego jest sposób przeniesienia obrazu z trójwymiarowej powierzchni kuli na dwuwymiarową płaszczyznę. Można tego dokonać rzutując powierzchnię kuli bezpośrednio na płaszczyznę lub na pobocznicę bryły obrotowej (stożka lub walca), którą później rozwija się na płaszczyźnie


Odwzorowanie azymutalne

Najczęściej stosowane do przedstawiania obszarów okołobiegunowych. Używa się go także do map terenów ze strefy równikowej (w położeniu poprzecznym) oraz innych szerokości geograficznych (w położeniu ukośnym)


Odwzorowanie stożkowe

Wykorzystuje się je niemal wyłącznie w położeniu normalnym. Najlepiej nadaje się do przedstawiania obszarów średnich szerokości geograficznych (między 30° a 60° szerokości geograficznej północnej i południowej) oraz dla obszarów znacznie rozciągniętych równoleżnikowo


Odwzorowanie walcowe

Najczęściej używane jest w położeniu normalnym, tak aby móc przedstawić cały świat na jednej mapie. Przykładem może być wiernokątne odwzorowanie Merkatora – np. mapa Strefy Czasu.


Odwzorowanie umowne

Mollweidego. Zalicza się do odwzorowań pseudowalcowych. Jest wiernopowierzchniowe, ale za to ma spore zniekształcenia kątów w strefie okołobiegunowej. Mimo to od dawna używa się go w polskiej kartografii szkolnej

Oswalda Winkela. Często stosowane w różnych atlasach geograficznych (także w szkolnych). Ma ono charakter pośredni między odwzorowaniem wiernopowierzchniowym a wiernokątnym. Występują tu wszystkie trzy rodzaje zniekształceń, są one jednak stosunkowo nieduże Źródło: www.wiking.edu.pl


Położenie powierzchni odwzorowania

położenie normalne – płaszczyzna odwzorowania jest prostopadła do osi Ziemi, oś stożka i walca pokrywa się z osią Ziemi;położenie poprzeczne – płaszczyzna odwzorowania jest równoległa do osi Ziemi, oś stożka i walca leży w płaszczyźnie Równika;położenie ukośne – pozostałe położenia „pomiędzy” normalnym a poprzecznym (odwzorowania te, z wyjątkiem azymutalnych, są rzadziej stosowane)



Położenie punktu rzutowania (ogniska rzutu)

Niezależnie od rodzaju odwzorowania kartograficznego (azymutalne, stożkowe czy też walcowe) powierzchnia odwzorowania może:

- stykać się z kulą w jednym punkcie lub wzdłuż jednej linii – jest to położenie styczne

- przecinać kulę – jest to położenie sieczne.



Podział odwzorowań kartograficznych ze względu na zachowane wymiary:

- wiernokątne- wiernoodległościowe- wiernopowierzchniowe- umowne (modyfikacja

trzech powyższych)

Zniekształcenia odwzorowawcze

Rozwinięcie powierzchni kuli na płaszczyźnie bez zniekształceń obrazu jest niemożliwe. Zawsze pojawią się deformacje powierzchni, odległości i kątów



Zniekształcenia odwzorowawcze


Podział map ze względu na rodzaj przedstawionej treści

Ogólnogeograficzne – w sposób wszechstronny przedstawiają powierzchnię Ziemi (rzeźba terenu, roślinność, wody itd.)

Tematyczne - odnoszą się do jednego konkretnego tematu (choć mogą przedstawiać kilka zagadnień z danej dziedziny). Jest to bardzo szeroka grupa map, do której zaliczają się m. in. mapy historyczne, geologiczne, glebowe, klimatyczne, demograficzne, gospodarcze, komunikacyjne, polityczne


Przykłady map



Generalizacja mapy

Generalizacja kartograficzna jest cechą charakterystyczną każdej mapy. Główne czynniki, które ją determinują to skala mapy oraz jej tematyka i przeznaczenie.Skala decyduje o tym, ile treści może zmieścić się na danej mapie.

Wraz ze zmniejszaniem skali zachodzi potrzeba eliminacji mniej znaczących obiektów (np. mniejsze miejscowości, rzeki, jeziora i in.) – jest to generalizacja ilościowa. Jednocześnie dokonuje się uproszczenia przebiegu linii (np. rzek, dróg, poziomic, i in.) – jest to generalizacja jakościowa. Tematyka i przeznaczenie mapy mają wpływ na to, które obiekty i w jakiej ilości zostaną na mapie umieszczone.



Generalizacja mapy

Zmiana ekranu – prawy przycisk myszy odtwórz (play)


Podstawowe obliczenia z zastosowaniem skali

1. Przeliczanie odległości na mapie na odległośćw terenie

Dane: S = 1:25 000, d = 16 cm Szukane :D = ?Skala 1:25 000 po odjęciu 5 ostatnich cyferek

skraca się do 1cm-0,25 km (0,25 km to 0,250 km czyli 250 m)

Skoro 1 cm to 0,25 km (250 m)To 16 cm odpowiada 16 x o,25 km (250 m)Odległość w terenie wynosi 4 km (4000 m)


2. Obliczanie skali mapy mając dane odległości na mapie i w terenie

Dane: d = 18 cm, D = 36 kmSzukane: S = ?Z danych wynika, że d = D czyli 18 cm na

mapie = 36 km w terenieInaczej: 18 cm = 3 600 000 cmAby obliczyć skalę musimy wiedzieć ile wynosi

1 cm na mapie, więc obliczamy:3 600 000 cm/18 cm = 200 000Nasza skala ma postać: 1:200 000 czyli 1cm-

2kmSprawdzamy: 1cm-2km 18cm-36km


Podstawowe obliczenia z zastosowaniem skali

Education

Elementy Mapy