FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

1

สมนไพร (Herb/Herbal) หมายถง ยาทไดจากธรรมชาต/สงมชวต/แรธาต ซงไมไดผสมปรงแตงหรอแปลงสภาพ (พช

ยงมสวนของ ใบ รากอย) อาจอยในรปแคปซล เมดยา ครมกได

นกวทยาศาสตรเชอวาสารเคมในพช เปนตวกาหนดสรรพคณของพชสมนไพรไทยนนๆ สารเคมทไดจากพชนน

นกวทยาศาสตรไดจาแนกออกเปน 2 พวกใหญๆ

Primary metabolite เปนสารทพบในพชทกชนด เปนผลตผลทไดจากกระบวนการสงเคราะหแสง

(photosynthesis) เชน คารโบไฮเดรต กรดอะมโน และไขมน บางตวใชเปนยาไดเชนนามนละหงในโลชน

Secondary metabolite เปนสารทพบไมเหมอนกนในพชแตละชนด มสารเรมตนเปนกรดอะมโนฯลฯ โดยมเอนไซม

เขามาเกยวของ ซงพชตางชนดกนจะมเอนไซมไมเหมอนกน ทาใหวธทางในกระบวนการชวสงเคราะห

(biosynthesis)ตางกนไปในพชแตละชนด จงไดสารตางกนไปในตนไมตางๆ เชน แอลคาลอยด ไกลโคไซด แทนนน

เปนตน

เชน มโมซน ไซยาไนด ไกลโคไซดบางชนด

ตวอยางพช : หมามย สลอด

Q1 : ทาไม ยาพาราเซตามอล ถงไมจดวาเปนสมนไพร

Q2 : สารประกอบทสาคญทางยาทไดมาจากพชตางๆ ควรมาจาก Primary metabolite หรอ Secondary metabolite

เพราะเหตใด

Q3 : จงยกตวอยางสารประกอบทมความอนตรายในพชมา2ชนด

ชทชดนมจดประสงคหลกเพอ เปนการทบทวนสงทเรยนมาในหองเรยน และเปนการขยายขดความรอนๆท

(นาจะ)เกยวกบเนอหาทเรยน ไมไดเปนชทเกงขอสอบหรอเปนShort-Noteแตอยางใด เหมาะสาหรบอานเวลาวางท

เหลอลน เพอทบทวนและเสรมความร

เอกสารความรเพมเตมวชา FST010 อาหารกบสขภาพ

เรอง สมนไพรและPhytochemical โดย โกโก วาทIT15 KMUTT

ขออารมภบทกอนนะ!

ตอนท1: สมนไพร (Herb/Herbal)

FST010 - 2

นาหลบ

มความเสยงตออาการงวงหรอหลบ

โปรดใชความพยายามในการอาน

ห

สารประกอบทมพษในพช

FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

2

1. นามนหอมระเหย (Volatile oil)

เปนนามนทระเหยงายในอณหภมปกต เบากวา

นา ไดจากการกลนดวยไอนา

ประโยชน : ขบลม ฆาเชอโรค

เจอใน กระเทยม ขง ตะไคร มะกรด กานพล

อบเชย

เกบได 2 ป

2. แอลคาลอยด (Alkaloid)

เปนชอกลมสารอนทรยทมไนโตรเจนเปนองคประกอบ โครงสรางภายในคลายๆกน

มรสขม ไมละลายนาแตละลายในสารอนทรยอนๆ(แอลกอฮอล อะซโตน) เปนดาง(คาpH1-6)

ประโยชน :มฤทธตอระบบตางๆของรางกายจงใชรกษาโรคมากมาย เชนยาชา แกไอ แกหอบหด

เจอใน หมาก ดอกลาโพง ยาสบ ฝน

เกบได3ป

3. กลยโคไซด (Glycosides)

เปนชอกลมสารอนทรยทมaglyconeและนาตาลเปนองคประกอบ

แบงตามโครงสรางของ aglycone ไดดงน

1. Cardiac glycoside มฤทธตอระบบกลามเนอหวใจและระบบการไหลเวยนของโลหต เชน ยโถ

2. Anthraquinone glycoside ใชเปนยาระบาย ยาฆาเชอ และสยอม

เชน วานหางจระเข ใบมะขามแขก ใบขเหลก

3. Cyanogenetic glycoside เมอยอยแลวจะได ไซยาไนด(พษรนแรง+เฉยบพลน) ซงม hydrocyanic acid (HCN)

ซงเปนสารทมพษอย ตวอยางเชน รากมนสาปะหลงดบ (ถาทาใหสกกจะไมอนตราย)

4. แทนนน (Tannin)

เปนกรดออน รสฝาด

ใชเปนยาแกทองเสย รกษาแผลไฟไหม

กนบอยเกนจะเปนขอเสย คอเกดสารกอมะเรง

พบในชากาแฟ เปลอกมงคด ใบฝรง

5. ฟลาโวนอยด/เฟลโวนอยด (Flavonoids) หรอวตามน P

เปนกลมของสารประกอบคารบอน มออกซเจนในโมเลกลเยอะ

เปน Antioxidant และชวยลดการอกเสบ ทาใหมดลกคลายตว ฆาเชอแบคทเรย

เชน ใบชาเขยว

สารประกอบทส าคญทางยา

สวนของ aglycone มฤทธทางยา

สวนของนาตาล ไมมฤทธทางยา

(มไวชวยดดซมเขาสรางกายแคนน)

FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

3

Q4 : จงจบคใหถกตอง

Q5 : เมอกนนาชาเขมขนปรมาณมาก สามารถชวยแกทองเสยได เปนเพราะในชามสารใด

Q6 : จงจบคใหถกตอง

Q7 : จงจบคใหถกตอง

…. Cardiac glycoside a) มพษ เปนโทษตอรางกาย

…. Anthraquinone glycoside b) มฤทธกระตนหวใจ

…. Cyanogenetic glycoside c) มฤทธฆาเชอโรค

…. Volatile oil a) สารอนทรยทมไนโตรเจนเปนองคประกอบ ไมละลายนา

…. Alkaloid b) สารประกอบคารบอน มออกซเจนในโมเลกลมาก

…. Glycosides c) นามนทระเหยงายในอณหภมปกต

…. Tannin d) สารอนทรยทมaglyconeและนาตาลเปนองคประกอบ

…. Flavonoids e) มรสฝาด กนเปนประจาจะเปนสารกอมะเรง

…. Volatile oil a) เปนยาแกทองเสย พบในนาชา เปลอกมงคด

…. Alkaloid b) มทงประโยชน เชนเปนยาระบาย และมโทษ เชนเปนยาพษเมอใชในการฆาตกรรม

…. Glycosides c) เปนสารตานอนมลอสระ ชวยใหมดลกขยายตว พบในชาเขยว

…. Tannin d) มประโยชนในการรกษาโรคตางๆ เชนเปนยาชา แกไอ แกหอบหด พบในดอกลาโพง ยาสบ ฝน

…. Flavonoids e) ใชขบลม ฆาเชอโรค พบในกระเทยม ขง ตะไคร

ชอสารประกอบ คณสมบตสาคญ ประโยชน/โทษ พบไดท

FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

4

ใชใหถกตน : ระวงชอของสมนไพรทคลายๆกน หยบผดเดยวงานเขา

บางพนทเรยกพชหนงๆไมเหมอนกน ตองดดวยวาเราอยจงหวดไหน ภาคไหน

ใชใหถกสวน : สวนตางๆของตนสมนไพรใหฤทธยาไมเหมอนกน เชน พชสมนไพรชนดหนง ใบอาจใชรกษาโรค

ทองเสย รากอาจใชรกษาโรคมะเรง ผลอาจใชแกไอ ฯลฯ

ใชใหถกขนาด : เอาพอดๆ อยาใชปรมาณมากไปหรอนอยไป

ใชใหถกวธ : เชนการละลาย บางชนดตองละลายนา บางชนดตองละลายแอลกอฮอล

ใชใหถกโรค/อาการ : ทองเสยตองใชยาฆาเชอหรอยาฝาดสมาน

ประเภทราก/หว : เกบในชวงพชหยดเตบโต เชนกระชาย ขา

ประเภท ใบ/เกบทงตน : เกบในชวงพชเจรญเตบโตมากทสด/ชวงเวลาเฉพาะ เชน ฟาทลายโจร

ประเภทดอก : เกบในชวงดอกเรมบาน บางชนดเกบในชวงดอกตม

ประเภทผลและเมลด : บางชนดเกบตอนผลแก บางชนดเกบตอนผลออน (เพราะมแทนนนสาหรบรกษาทองรวงสง)

แปรสภาพขนตนจะทาใหแหง (มคณภาพกวาใชแบบสดๆ) โดยใชอณหภม50-60องศาเซลเซยส เพอระงบบทบาท

เอนไซมในพช และสารสาคญสาคญไมสลายตวไป (ถาใชอณหภมมากเกน จะมผลกระทบตอเอนไซม ทาใหผด

ธรรมชาตไป ตางจากธรรมชาตทควรจะเปน)

ดอก ใบ ตน สมนไพรทนามนหอมระเหย ใช20-30องศาเซลเซยส (ผงแดด อบทอณหภมตา)

ผล ใช70-90องศาเซลเซยส เพราะมนาอย

สมนไพรทมไกลโคไซดและอลคาลอยด ใช50-60องศาเซลเซยส เพราะหนดและมนาตรงไวอย

เกบในทแหงเพอปองกนเชอราเขา อาจเกบใสไม และตองปดปากถงใหสนท

สถานทเกบตองแหง เยน อากาศถายเท แบงสดสวน เขยนรายละเอยด+วนเกบใหชดเจน และปองกนสตวเชนหน

แมลง หนอนได

ไพลหรอฝรง ไมควรใหถกแสง เพราะทาใหส+สารเคมเปลยนไป แกไขโดยใสถงดาอกชนหนง

สมนไพรททาเปนยา อายจะสนลง : ยาผง3-8เดอน(ถาอนเชา-เยน 1-7วน) ยาลกกลอน6-24เดอน ยาดอง12-24เดอน

การใชสมนไพรทถกตอง

การเกบสมนไพรเพอใชเปนยา

การแปรสภาพและเกบรกษาสมนไพร

การเกบรกษาสมนไพร

เพอพชจะไดแหง และนามาใช

เปนสมนไพรตอไปในอนาคต

FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

5

Q8 : จงบอกตวอยางขอควรระวงของการใชสมนไพร

Q9 : ทาไมพชสมนไพรบางชนด ถงเกบตอนผลออน

Q10 : การแปรสภาพของพชใหเปนสมนไพรทาไดโดย (ทาใหแหง/ทาใหเปยก/ทาใหชน) ซงมขอดคอ .................................................

และใชอณหภมประมาณ ........................ องศาเซลเซยส เพอ1. ................................................................ 2. ...................................................

Q11 : สวนของพชทใชวธทาใหแหงโดยการผงแดดหรออบดวยอณหภมตาคอ....................................................... สวนของพชอนๆ จะใช

อณหภมทสงขน เพราะม............เปนองคประกอบ การใชอณหภมทสงขนจะเปนการไล................ออกไป

Q12 : จงบอกลกษณะทดของสถานททจะเกบสมนไพร

Q13 : ไพลหรอฝรง ทาไมไมควรใหถกแสง เพราะเหตใด และแกไขไดดวยวธใด

ดเพมเตมในเอกสาร

สมนไพรรกษากลมโรค/อาการในกลมโรคอนๆ

1. อาการเคลดขดยอก : ไพล

2. อาการนอนไมหลบ : ขเหลก

3. โรคเหา : นอยหนา

สมนไพรบาบด

- ปวดหว ใหกนปลามากๆพรอมกบขง

- แพฝน/เกสร ใหกนโยเกรตหรอนมเปรยว

- โรคหวใจ ดมชาเขยว

- ทองผก กนกลวยสก หรอขง

- ความจาเสอม ใหกนหอย ซงมสงกะสบารงสมอง

- หงดหงด ฟงซาน (โดยเฉพาะผหญง) ใหกนขาวโพด

- หวด กนกระเทยม

กลวยสก กนเพอระบาย สาหรบผททองผก

กลวยดบ กนเพอแกทองเสย สาหรบผททองเสย (มสารแทนนน)

การจ าแนกสมนไพรเพอการรกษา

อนๆ

FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

6

ไฟโท(phyto) หมายถง พชผกและผลไม

เคมคอล(chemicals) หมายถง สารประกอบทางเคม

เพราะฉะนน Phtochemical หมายถงสารเคมทไดจากพชและผลไมนนเอง

สารเคมกลมนจะทาใหพชผกผลไม มสกลนหรอรสชาตทมลกษณะเฉพาะตว

มฤทธตอตานหรอปองกนโรคบางชนด เชน โรคมะเรง

เปนสารตานออกซเดชน(Antioxidant) เปนตวกาจดอนมลอสระ

เสรมการทางานของเอนไซมบางชนด (Stimulation of enzymes)

ควบคมการออกฤทธของฮอรโมน (Hormonal action)

ปรบเปลยนกระบวนการสรางและซอมแซม DNA (Interference with DNA replication)

ฆาเชอแบคทเรย (Anti-bacterial effect)

บางชนดเปนพษตอเซลล

รบประทานมากเกนไปกอาจจะมพษตอรางกายได เชน กะหลาปลดบจะมสารกลโคไซโนเลต ซงเปนสาเหตการเกด

คอพอก เนองจากกลโคไซโนเลตจะไปลดการดดซมไอโอดน

Betacarotene

Phytoestrogen เปนสารประกอบททาหนาทคลายฮอรโมนเอสโตรเจน

Flavonoids

ตอนท2: Phytochemical (หรอ Phytonutrients/สารพฤกษเคม)

ความหมาย

ประโยชน

ตวอยาง

โทษ

FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

7

Chemoprevention : สารเคมทปองกน/หยด/ตานการเจรญเตบโตของเซลลมะเรง

Designer Food : อาหารททาการผลตและมสวนสมเพมเตมในอาหารเพอปองกนโรค

Functional Food : อาหารออกแบบ/ปรบปรง เพอใหมคณคาทางอาหารสงกวาปกต เปนผลดตอสขภาพมากกวา

ปกต เชน ลดปรมาณคอเลสเตอรอลในเลอด มผลตอการปองกนมะเรง

Nutraceutical : สารประกอบในอาหาร ในวตามน หรออนๆ ทตานโรคได

Phamafood : อาหารทออกแบบมาเพอการรษาโรค/ดแลสขภาพโดยเฉพาะ

Phytochemical : พชทมสารเคม เปนสาระสาคญทสามารถปองกนโรค

แคโรทนอยด เปนสารทใหสสมและสเหลองทพบในพช มอยมากถง 600 ชนด (เบตาแคโรทนกรวมอยในนดวย)

เปนAntioxidation

ไลโคปน (Lycopene) พบในมะเขอเทศ พรกไทย ปองกนมะเรงตอมลกหมาก และโรคหวใจ

Gingerols พบใน ginger(ขง) แกอาการทองอดเฟอ ขบลม

กระเทยม ชวยปองกนโรคมะเรง โรคหวใจ คมความดนสง การชวยลดปรมาณคอเลสเตอรอลในเลอด เสนเลอด

เปราะ ชวยเพม HDL

นามนจมกขาว ลดคอเลสเตอรอล เพมระดบไขมนชนดด (HDL) ใหแกรางกาย ซงไขมนชนดนจะไปชวยขจด

คอเลสเตอรอล (LDL) มกรดไขมนโอเมกา 3-6 ปองกนโรคหวใจ

DHAเปนสวนหนงของเซลลสมองและเซลลประสาทซงมผลตอสตปญญา และความจาเปนตอการพฒนาของจอตา

และสมองของทารก

นามนตบปลา = นามนทสกดไดจากตบปลาทะเล นยมรบประทานเพอเสรมวตามนเอ และด

ซงไมเหมอนนามนปลา = นามนทสกดจากเนอปลา หนง หว และหางของปลาทะเลหลายชนด ชวยลดระดบไขมน

ในเลอด ระบบหมนเวยนโลหตดขน บารงสมองและระบบประสาท ผปวยทเปนโรคเลอดออกไดงาย

ผทแพปลาทะเลและผทกาลงไดรบยาแอสไพรน หามทาน

อนนลน = ชวยในระบบขบถาย ชวยดดซบและขบสารพษ ทาใหผวกระจางใส และปองกนโรคมะเรงลาไส

สาหรายสไปรลนา เปน Antioxidant มสารชวยลดความเสยงตอโรคมะเรง ลดคลอเลสเตอรอลในเสนเลอด ปรบ

ระดบนาตาลในเลอด สาหรบผทเปนโรคเบาหวาน

สวนประกอบทชวยบารงรางกายของโสม คอ ginsenoside

โสมชวย บารงหวใจ ปองกนหวใจขาดเลอด ลดและปองกนมะเรง หามกนโสมพรอมยาแอสไพรน

ค าศพท

ใสเนอหาเลนๆนะ

FST010 : เอกสารความรเพมเตม เรองสมนไพรและPhytochemical

8

โปรตนจากถว ลดอตราการเปนโรคหวใจ

Coenzyme Q10 : เปน antioxidant ปองกนการถกทาลายของเซลลในระหวางทเกดภาวะกลามเนอหวใจขาดเลอด

ORAC = คาวดความสามารถในการตานอนมลอสระ

การโฆษณาสมนไพร จะตองไดรบการรบรองจาก อย. ไมงนผดกฎหมาย

THE END!!

ขอบคณแหลงอางอง

http://202.44.14.219/thaiherbkmutt/knowledge/

http://pcog.pharmacy.psu.ac.th/thi/Article/2549/07-2549/toxic.doc

http://webboard.playpark.com/showthread.php?t=37281

http://agriculture.pbru.ac.th/learn_material/Aj_Juthamas/%A1%D2%C3%E0%C5%D5%E9%C2%A7%CA%D1%B5%C7%

EC%B9%E9%D3/power%20point%20phytochemicals1.ppt

งานPowerpointเรองPhytochemicalของพวกเราวาทไอท15 ทPresentไป

และอนๆ

เงนเปนเครองปองกนฉนใด สตปญญากเปนเครองปองกนฉนนน และผลประโยชนของความร คอสตปญญา

ยอมรกษาชวตของผทมสตปญญานน

ปญญาจารย 7:12 พระครสตธรรมคมภร (The Holy Bible)

จบแลวครบ!!