256
T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TEMEL ĠSLÂM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ĠSMÂĠL HAKKI BURSEVÎ‟NĠN VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟SĠ (Bursa Eski Eserler Kütüphanesi, Genel, nr. 86, vr. 111b-160b) Betül ĠZMĠRLĠ DanıĢman Prof. Dr. Himmet KONUR 2010

Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

T.C.

DOKUZ EYLÜL ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

TEMEL ĠSLÂM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

ĠSMÂĠL HAKKI BURSEVÎ‟NĠN VÂRĠDÂT-I

HAKKIYYE‟SĠ

(Bursa Eski Eserler Kütüphanesi, Genel, nr. 86, vr. 111b-160b)

Betül ĠZMĠRLĠ

DanıĢman

Prof. Dr. Himmet KONUR

2010

Page 2: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

ii

Page 3: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

iii

YEMĠN METNĠ

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum “Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Vâridât-ı

Hakkıyye‟si (Bursa Eski Eserler Kütüphanesi, Genel, nr. 86, vr. 111b-160b)”

adlı çalıĢmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düĢecek bir yardıma

baĢvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden

oluĢtuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanılmıĢ olduğunu belirtir ve bunu onurumla

doğrularım.

..../..../.......

Betül ĠZMĠRLĠ

Page 4: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

iv

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

Ġsmail Hakkı Bursevî‟nin Vâridât-ı Hakkıyye‟si (Bursa Eski Eserler

Kütüphanesi, Genel, nr. 86, vr. 111b-160b)

Betül ĠZMĠRLĠ

Dokuz Eylül Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Temel Ġslâm Bilimleri Anabilim Dalı

Ġsmail Hakkı Bursevî, 17. yüzyılın ikinci yarısında ve 18. yüzyılın ilk

çeyreğinde yaĢamıĢ, Celvetiyye tarîkatına mensub önemli bir mutasavvıftır. Bu

tezde onun eserlerinden biri olan ve Arapça olarak yazılan “Vâridât-ı Hakkıyye”

ele alınmaktadır. Kulun kastı olmaksızın kalbe gelen manalar anlamındaki vârid,

eserin ana konusudur.

Vâridât türünde önemli bilgi, îzah ve yorumlara sahip olan bu eserin gün

yüzüne çıkartılıp tanıtılmasını amaçlayan bu çalıĢma, giriĢ, iki bölüm ve sonuçtan

meydana gelmektedir.

GiriĢ bölümünde müellifin hayatı, eserleri ve tarîkatı hakkında bilgi

verilmiĢtir.

Birinci bölümde tasavvuf kültüründe vâridât geleneğinden bahsedilmiĢ ve

Bursevî‟nin Vâridât-ı Hakkıyye‟si tanıtılmıĢtır. Daha sonra vâridler özetlenmiĢ

ve eserdeki Ģahıs ve kaynakların üzerinde durulmuĢtur.

Ġkinci bölümde öncelikle eserin, biri müellif nüshası olmak üzere

bulabildiğimiz üç nüshanın tavsifi ve değerlendirmesi yapılmıĢ, ardından müellif

nüshası esas alınarak Vâridât-ı Hakkıyye‟nin tenkitli bir metni ortaya

çıkarılmıĢtır.

Anahtar Kelimeler: Ġsmâil Hakkı Bursevî, Tasavvuf, Vâridât, Vâridât-ı

Hakkıyye

Page 5: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

v

ABSTRACT

Master Thesis

Vâridât-ı Hakkıyye The Work of Ġsmail Hakkı Bursevî (Library of Manuscripts

in Bursa, General, number 86, leaf 111b-160b)

Betül ĠZMĠRLĠ

Dokuz Eylül University

Institute of Social Sciences

Department of Basis Islamic Disciplines

Ġsmail Hakkı Bursevî, the member of Celvetiyye cult, who lived in the

late 17th and the early 18th centuries, was an important sufi. In this thesis one

of his works “Vâridât-ı Hakkıyye”, written in Arabic, is discussed. Vârid, the

base of the word vârid („appearance‟) implies the meaning that comes into heart

without the intent of the human being. The works, dealt in this issues, form the

genre of vârid („appearance‟).

This study, which aims to reveal and introduce that work what has

important information, interpretation and comments on the genre of

vâridât/revenues, consists of an introduction, two chapters and a resolution.

In the introduction part, the life, the works and the cult of the writer is

stated.

In the first chapter, vâridât („appearances‟) tradition in the sufism

culture is mentioned and Vâridât-ı Hakkıyye of Bursevi is introduced. After

that, vârids are summarized and the characters named in the work and the

sources are emphasized.

In the second part, primarily, three copies we can find, one of which is

the writer copy, are described and commented, afterwards based on the writer

copy, comparative text of Vâridât-ı Hakkıyye is revealt.

Key Words: Ġsmâil Hakkı Bursevi, Sufism, Vâridât, Vâridât-ı Hakkıyye

Page 6: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

vi

ĠSMÂĠL HAKKI BURSEVÎ‟NĠN VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟SĠ

(Bursa Eski Eserler Kütüphanesi, Genel, nr. 86, vr. 111b-160b)

ĠÇĠNDEKĠLER

TEZ ONAY SAYFASI ..................................................................................... ĠĠ

YEMĠN METNĠ ............................................................................................... ĠĠĠ

ÖZET ...............................................................................................................ĠV

ABSTRACT ..................................................................................................... V

ĠÇĠNDEKĠLER ................................................................................................VĠ

KISALTMALAR .............................................................................................XĠ

GĠRĠġ ................................................................................................................ 1

1. ĠSMAĠL HAKKI BURSEVÎ .................................................................................. 2

1.1. HAYATI VE ESERLERĠ ............................................................................ 2

1.2. CELVETĠYYE TARÎKATI ......................................................................... 5

1.3. ĠSMÂĠL HAKKI BURSEVÎ VE ESERLERĠYLE ĠLGĠLĠ YAPILAN

BAZI ÇALIġMALAR ................................................................................. 6

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE

1.1. VÂRĠDÂT GELENEĞĠ ............................................................................. 11

1.2. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟NĠN TANITIMI............................................... 13

1.3. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟DE GEÇEN VÂRĠDLER ................................. 15

1.4. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟NĠN ġAHIS KADROSU ................................ 103

1.4.1. Peygamberler ....................................................................................... 103

1.4.1.1. Hz. Âdem .......................................................................... 103

1.4.1.2. Hz. Ġdris ............................................................................ 104

1.4.1.3. Hz. Ġbrâhim ...................................................................... 104

1.4.1.4. Hz. Ġsmâil .......................................................................... 105

1.4.1.5. Hz. Yâkub ......................................................................... 105

Page 7: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

vii

1.4.1.6. Hz. Yûsuf .......................................................................... 105

1.4.1.7. Hz. Eyyûb ......................................................................... 106

1.4.1.8. Hz. Mûsâ ........................................................................... 106

1.4.1.9.Hz. Ġlyâs ............................................................................. 107

1.4.1.10.Hz. Süleyman ................................................................... 107

1.4.1.11. Hz. Îsâ ............................................................................. 108

1.4.2. Peygamberlerin Oğulları ....................................................................... 108

1.4.2.1. Hz. Peygamber‟in oğlu Ġbrâhim ......................................... 108

1.4.2.2. Hz. Âdem‟in oğulları Hâbil ve Kābil ................................. 109

1.4.3. Hz. Peygamber‟in Hanımları ve Kızı. ................................................... 109

1.4.3.1. Hz. Hatîce ......................................................................... 109

1.4.3.2.Hz. ÂiĢe ............................................................................. 110

1.4.3.3. Hz. Fâtıma ......................................................................... 110

1.4.4. Halîfeler ............................................................................................... 111

1.4.4.1. Hz. Ebû Bekir .................................................................... 111

1.4.4.2. Hz. Ömer ........................................................................... 112

1.4.4.3. Hz. Ali .............................................................................. 112

1.4.4.4. Ömer b. Abdülazîz ............................................................ 113

1.4.5. Tâbiîn ................................................................................................... 113

1.4.5.1. Veysel Karânî .................................................................... 113

1.4.5.2. Ġsâmüddîn Karanî .............................................................. 114

1.4.6. Mezhep Ġmamları ................................................................................. 114

1.4.6.1. Ġmam A‟zâm ..................................................................... 114

1.4.6.2. Ġmam ġâfî .......................................................................... 114

1.4.6.3. Ġmam Mâlik ....................................................................... 115

1.4.6.4. Ġmam Ahmed b. Hanbel ..................................................... 115

1.4.7. Dînî-Tarihî ġahsiyet ve Kavimler ......................................................... 115

1.4.7.1. Hz. Havvâ ......................................................................... 116

1.4.7.2. Hz. Meryem ...................................................................... 116

1.4.7.3. Hz. Âsiye .......................................................................... 116

1.4.7.4. Belkıs ................................................................................ 117

1.4.7.5. Ashâb-ı Kehf ..................................................................... 117

Page 8: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

viii

1.4.7.6. Hüdhüd ............................................................................. 117

1.4.7.7. Bedir Ehli .......................................................................... 118

1.4.7.8. Nemrûd ............................................................................. 118

1.4.7.9. Firavun .............................................................................. 118

1.4.7.10. Ġblis (ġeytan) ................................................................... 119

1.4.7.11. Ġsrâiloğulları .................................................................... 119

1.4.7.12. Lût Kavmi ....................................................................... 119

1.4.7.13. Câlût ve Tâlût .................................................................. 120

1.4.7.14. Sâmirî .............................................................................. 120

1.4.8. Melekler ............................................................................................... 121

1.4.8.1. Cibril (Cebrâil) .................................................................. 121

1.4.8.2. Kirâmen Kâtibîn ................................................................ 121

1.4.8.3. ArĢı TaĢıyan Melekler (Hamele-i ArĢ)……….………..….122

1.4.8.4. Hârût ve Mârût .................................................................. 122

1.4.9. Diğer Tarihî, Edebî ve Ġlmî ġahsiyetler ................................................. 122

1.4.9.1. Mehdî ................................................................................ 122

1.4.9.2. Sultan ( II. ) Mustafa ........................................................ 123

1.4.9.3. ġeyh Sa‟dî ......................................................................... 124

1.4.9.4. Ömer b. Fârız .................................................................... 124

1.4.9.5. ġeyh Hamdullah Amâsî ..................................................... 125

1.4.10. Ġslâm Bilginleri ................................................................................... 125

1.4.10.1. Ġbn-i Sinâ ......................................................................... 125

1.4.10.2. Gazzâlî ............................................................................ 126

1.4.10.3. Ġmam Süheylî .................................................................. 126

1.4.10.4. Ġbn-i Melek ...................................................................... 127

1.4.10.5. Ġmam (Celâleddîn) Suyûtî ................................................ 127

1.4.11. ġeyhler ve Tasavvufî ġahsiyetler ........................................................ 128

1.4.11.1. ġeyh ġehâbeddin Maktûl ................................................. 128

1.4.11.2. ġeyh-i Ekber Ġbn Arabî .................................................... 128

1.4.11.3. ġeyh ġâzılî ...................................................................... 129

1.4.11.4. ġeyh Osman Fazlı Efendi ................................................ 129

1.4.11.5. Hasan Basrî ..................................................................... 130

Page 9: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

ix

1.4.11.6. Ġbrahim Edhem ................................................................ 131

1.4.11.7. Bayezid Bistâmî .............................................................. 131

1.4.11.8. ġiblî ................................................................................. 131

1.4.11.9. Abdülkâdir Geylânî ......................................................... 132

1.4.11.10. Azîz Mahmûd Hüdâyî.................................................... 132

1.4.12. Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Yakınları .................................................... 133

1.4.12.1. Kızı Emetullah ................................................................ 133

1.4.12.2. Oğlu Bahâeddin Muhammed ........................................... 133

1.5. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟NĠN KAYNAKLARI ........................................... 134

1.5.1. Bostan .................................................................................................. 134

1.5.2. El-Fütühâtü‟l- Mekkiyye ...................................................................... 134

1.5.3. Tamâmü‟l-Feyz .................................................................................... 135

1.5.4. Mesnevî................................................................................................ 136

1.5.5. Esrâru‟l-Hacc ....................................................................................... 136

1.5.6. Rûhu‟l-Beyân ....................................................................................... 137

1.5.7. Tâiyye .................................................................................................. 138

1.5.8. Ġhyâu Ulûmi‟d-Dîn ............................................................................... 138

1.5.9. Hizbu‟l-Bahr ........................................................................................ 139

1.5.10. MeĢârık .............................................................................................. 139

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE NÜSHALARI

2.1. NÜSHALARIN TAVSĠFĠ .............................................................................. 140

2.1.1. B Nüshası (Müellif Nüshası) ................................................................ 140

2.1.2. A Nüshası ............................................................................................. 141

2.1.3. E Nüshası ............................................................................................. 141

2.2. NÜSHALARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ..................................................... 142

SONUÇ ......................................................................................................... 144

KAYNAKLAR .............................................................................................. 146

EKLER .......................................................................................................... 152

Page 10: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

x

EK 1 VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE NÜSHALARINDAN ÖRNEKLER............. 153

(B) NÜSHASININ ĠLK SAYFASI………………………………………...153

(B)NÜSHASININ SON SAYFASI………………………………………..154

(A) NÜSHASININ ĠLK SAYFASI………………………………………..155

(A) NÜSHASININ SON SAYFASI…………………………………..…..156

(E) NÜSHASININ ĠLK SAYFASI……………………………………......157

(E) NÜSHASININ SON SAYFASI……………………………….....…....158

Page 11: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

xi

KISALTMALAR

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen makale

AÜSBE : Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

a.y. : Aynı yer

b. : bin (oğul/oğlu)

BEEK : Bursa Eski Eserler Kütüphanesi

bkz. : Bakınız

c. : Cilt

Çev. : Çeviren

Dan. : DanıĢman

DEÜSBE : Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

DĠA : Türkiye Diyanet Vakfı Ġslâm Ansiklopedisi

DĠB : Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı

Fak. : Fakültesi

GÜSBE : Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Haz. : Hazırlayan

HÜSBE : Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Hz. : Hazreti

Ġst. : Ġstanbul

Kütp. : Kütüphane/Kütüphanesi

Md. : Madde/Maddesi

MEB : Milli Eğitim Bakanlığı

MÜĠFAV : Marmara Üniversitesi Ġlâhiyat Fakültesi Vakfı

Page 12: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

xii

MÜSBE : Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

NeĢr. : NeĢriyat

nr. : Numara

ö. : Ölüm

s/ss. : Sayfa numarası

SÜSBE : Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

T.D.V : Türkiye Diyanet Vakfı

Terc. : Tercüme eden

UÜSBE : Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Ünv. : Üniversitesi

v.b. : Ve bunun gibi

v.d. : Ve devamı

vr. : Varak

Yay. : Yayınları

Page 13: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

1

GĠRĠġ

Bu çalıĢmada 1653- 1725 yılları arasında yaĢamıĢ ve bu döneme tesavvufî

açıdan önemli katkılarda bulunmuĢ olan müellif Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin “Vâridât-ı

Hakkıyye” adlı eserinin tenkitli metni hazırlanacak ve farklı açılardan incelenecektir.

Eserin müellif nüshası BEEK (Bursa Eski Eserler Kütüphanesi), Genel, nr. 86, 111b-

264a varakları arasında yer almaktadır. Eserin tamamı yüksek lisans çalıĢması

sınırlarını aĢacağı için biz, 111b-160b varakları arasını çalıĢmakla yetinip, kalan

kısmını baĢka çalıĢmacılara bırakmak durumunda kaldık. Müellif nüshasından baĢka,

eserin iki nüshasına daha ulaĢtık. Özellikle okumakta güçlük çektiğimiz yerleri

çözmede bu nüshalar imdadımıza yetiĢti. Eserin müellif nüshasını esas alarak

hazırladığımız tenkitli metni, ilk sayfası arka kapağa gelecek Ģekilde, tezimizin

arkasına yerleĢtirmeyi uygun gördük.

Böyle bir çalıĢmada müelliften bahsetmemek olmazdı. Bursevî‟nin hayatı

hakkında birçok çalıĢma olduğu için, bu konuda geniĢ bilgi vermek yerine, konuya

anahatlarıyla değinmeyi uygun gördük. Büyük mutasavvıflardan olması itibariyle

onun mensub olduğu tasavvufî yola da değindik. Eserin içeriği hakkında bilgi

vermesi için, farklı boyutlar üzerinde durduk.

Öncelikle eser vâridât türünün bir örneği olduğu için, bu tür içinde Vâridât-ı

Hakkıyye‟nin yerini belirlemeye gayret ettik. Her ne kadar çalıĢmamaızda Vâridât-ı

Hakkıyye‟nin tenkitli metni yer alsa da, eserin aslını inceleme imkânı bulamayanlara

fikir vermesi açısından vâridleri özetledik. Daha sonra bu tip çalıĢmalarda âdet

olduğu üzere eserin Ģahıs kadrosu ve kaynakları üzerinde durduk.

Tenkitli metnini ortaya çıkardığımız eser, dönemin dinî, fikrî, ilmî ve siyâsî

olaylarına ıĢık tutacak birçok unsuru da içermektedir. Farklı açılardan

değerlendirilmek üzere araĢtırmacıların ilgisini beklemektedir.

Page 14: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

2

1. ĠSMAĠL HAKKI BURSEVÎ

1.1. HAYATI VE ESERLERĠ

Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin hayatına dair bilgilerin en önde gelen kaynakları

yine kendi eserleridir. Özellikle “Silsilenâme-i Celvetiyye”, “Tamâmü‟l-Feyz”,

makâlât ve vâridât gibi eserlerinde kendisine ait bilgilere rastlanmaktadır.

Ġsmâil Hakkı, 1063/1653‟de1 bugün Bulgaristan sınırları içindeki Aydos

kasabasında doğmuĢtur.2 Ailesi tarafından Ġsmâil adı verilmiĢtir.

3 Kendisine Bursevî,

Celvetî dense de Ģiirlerinde “Hakkî” mahlasını kullanmıĢtır.4

Babası Mustafa Efendi, Ġstanbul Aksaray‟da dünyaya gelmiĢtir.5

1062/1653‟de

Aksaray‟da çıkan büyük yangında6 ev ve eĢyalarını kaybedince,

yakınlarının ve akrabalarının bulunduğu Aydos‟a yerleĢmiĢtir.7 Kalan beĢ altı yıllık

ömrünü ziraatle uğraĢarak tamamlamıĢtır.8

Ġsmâil Hakkı‟nın okuma-yazmayı ve ilk tahsilini kimden gördüğü tam olarak

bilinmemektedir.9 On- on bir yaĢlarındayken Edirne‟ye ġeyh Abdülbâki Efendi‟yle

birlikte gitmiĢ, tahsilini onun yanında sürdürmüĢtür.10

Aydos‟da henüz üç

yaĢındayken tanıdığı Ģeyhi Osman Fazlı Efendi, Filibe‟den Ġstanbul‟a gidince,

kendisi de oraya yönelmiĢ, tahsilini ve sülûkunu Ġstanbul‟da tamamlamıĢtır.11

Rumeli‟de baĢlayan ve 1083/1672‟den itibaren Ġstanbul‟da devam eden 16 yıllık

1 Ġsmâil Hakkı Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, Haydar PaĢa Hastanesi Matbaası, Ġst., 1291,

s.107. 2 Bursevî, a.g.e., s.101. 3 Ġsmâil Hakkı Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, BEEK, Genel, nr.86, vr.114a, 122b.

4 Bu mahlası ilk defa Ģeyhi Osman Fazlî‟nin 1085/1674‟de dünyaya gelen oğlu için bugüne tarih

düĢürdüğü Ģiirinde kullanmıĢ, Ģeyhi de bu mahlası beğenmiĢ ve bu adı ona mükâfât olarak

vermiĢtir. Bkz. Murat Yurtsever, Divan, Arasta Yay., Bursa, 2000, s.3 5 Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.100; Ali Namlı, Ġsmâil Hakkı Bursevî Hayatı, Eserleri,

Tarikat AnlayıĢı, Ġnsan Yay., Ġst., 2001, s.35 6 Mustafa Kara, Bursa‟da Tarikatlar ve Tekkeler 2, Uludağ Yay., Bursa, 1993, s. 143. 7 Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, ss.100–101 8 Sâkıb Yıldız, Türk Müfessiri Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Hayatı, Atatürk Ünv. Ġslâmî Ġlimler

Fak. Dergisi, Sayı 1, Aralık 1975, s.105 9 Namlı, a.g.e., s.36. Mustafa Kara Bursa‟da Tarikatlar ve Tekkeler 2 adlı eserinde, tahsilinin ilk beĢ

yılında Aydos‟da ġeyh Ahmed Efendi‟den tedris gördüğü bilgisini veririr. Bkz. s. 143. 10 Namlı, a.g.e, s.36-37; Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.101(burada okuma yazmayı ġeyh

Abdülbâki Efendi‟den öğrendiğini belirtir.); Kara, a.g.e., ss. 143–144. 11 Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.101; Namlı, a.g.e., s.37 v.d.

Page 15: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

3

tahsil hayatı süresince, zâhirî ve bâtınî ilimlerin tedris edildiği Celvetiyye

tekkelerinde öğrenim görmüĢtür.12

Bu süre içindeki tahsil ve sülûkunun ardından

1085/1674‟de Ģeyhi Osman Fazlı‟dan icâzetini alarak, irĢâd faaliyetlerine

baĢlamıĢtır.13

Ġsmâil Hakkı‟nin irĢâd göreviyle tayin olduğu ilk yer Üsküp‟tür.14

Buraya

1086/1675‟de gelmiĢtir. Üsküp‟te altı sene kalmıĢ ve ġeyh Mustafa UĢĢâkî‟nin kızı

Afîfe Hanım‟la evlenmiĢtir.15

1092/1681‟de ikinci tayin olduğu yer olan Köprülü

(Veleze)‟ye16

geçmiĢ ve burada 14 ay kalmıĢtır. Üçüncü tayin yeri olan Ustrumca‟ya

17 1093/1682‟de gelmiĢ ve burada üç sene görev yapmıĢtır.

18

Ġsmâil Hakkı 1096/1685‟de Osman Fazlı‟nın Bursa‟daki halifesi Sun‟ullah

Efendi‟nin vefâtı üzerine, onun yerine Bursa‟ya halife olarak tayin edilmiĢtir.19

Bursa‟da hayatının uzun ve verimli yıllarını yaĢamıĢ, en önemli eserlerinden biri olan

“Rûhu‟l-Beyân” tefsirini burada tamamlamıĢtır.20

Bursa‟da Ulu Cami‟de vaazlar

vermiĢ, tasavvufî sohbetlerle irĢâdını sürdürmüĢ ve eserlerini te‟lif etmiĢtir.21

Ġsmâil Hakkı 1101/1690‟da Ģeyhinin Magosa‟ya sürgün edilmesi üzerine, onu

ziyarete gitmiĢ ve orada 17 gün kalmıĢtır.22

Bursa‟ya dönüĢünden kısa bir süre sonra

Osman Fazlı‟nın vefât etmesi üzerine, Celvetî Tarikatı Ģeyhi olarak göreve

baĢlamıĢtır.23

12 Kara, a.g.e., s.143. Ayrıca aldığı tarikat eğitimi için bkz. Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.101

13 Kara, a.g.e., ss. 143-44; Namlı, a.g.e., s.40 14 Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.102; Namlı, a.g.e., s.441. 15 Namlı, a.g.e., ss. 42, 115; Ramazan Muslu, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf [18. yy.], Ġnsan

Yay., Ġst., 2003, ss. 442- 43. 16 O zamanki idârî taksime göre Selânik Vilâyet ve Sancağı‟nda ve Selânik‟in 145 km. kuzey

batısında Vardar nehri üzerinde kazâ merkezi bir kasabadır. Bkz. Namlı, a.g.e., s. 127, 102. not. 17 O zamanki idârî taksime göre Selânik Vilâyet ve Sancağı‟nda Selânik‟in kuzey batısında kazâ

merkezi bir kasabadır. Bkz. Namlı, a.g.e., s. 128, 117. not. 18 Kara, a.g.e., s.145; Muslu, a.g.e., s.443 19 Namlı, a.g.e., s. 49-50. 20

Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.102; Kara, a.g.e., s. 146. 21 Kara, a.g.e., s. 146; Namlı, a.g.e., ss. 52- 54. 22 Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.102. 23 Kara, a.g.e., s. 147.

Page 16: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

4

Ġsmâil Hakkı, 1108/1696‟da Osmanlı ordusunun manevî gücünü takviye

etmek için Sultan II. Mustafa devrinde davet yoluyla II. Avusturya seferine,

1110/1698‟de de III. Avusturya seferine katılmıĢtır.24

Ġlki Suriye üzerinden kara yoluyla 1112/1700‟de ve ikincisi Mısır üzerinden

deniz yoluyla 1124/1710 yıllarında iki kez hacca gitmiĢtir.25

1126/1714‟de Bursa‟dan Tekirdağ‟a giderek üç yıl kalmıĢ,26

orada ikinci eĢi

AyĢe Hanım‟la evlenmiĢ27

ve tekrar Bursa‟ya dönmüĢtür. Aynı yıl 1129/1717‟de

Ģeyhi Osman Fazlı‟nın kızı Hanife Hanım‟la evlenmiĢtir.28

Yine aynı yıl içinde

[1129/1717] görüĢlerini benimseyip takdir ettiği Muhyiddîn-i Arabî (ö.

638/1240)‟nin kabrini ziyaret etmek için ġam‟a gitmiĢtir. EĢi ve çocuklarıyla orada

üç yıl kalmıĢ ve ilim erbabıyla görüĢmüĢ ve münâzaralarda bulunmuĢtur. ġam

dönüĢü yine ailesiyle üç yıl kadar da Üsküdar‟da kalıp, 1135/1723‟de Bursa‟ya

dönmüĢtür.29

Elindeki bir miktar parayla Bursa-Tuzpazarı semtinde kendi adıyla anılan

camiyi (ya da Câmi-i Muhammedî) inĢa ettirmiĢtir.30

9 Zilkâde 1137 (20 Temmuz

1725)‟de vefât etmiĢ ve Tuzpazarı‟ndaki dergâhının bahçesine defnedilmiĢtir.31

Ġsmâil Hakkı “velûd” bir müelliftir ve yüzü aĢkın eser te‟lif etmiĢtir.

Eserlerini genelde Türkçe ve Arapça kaleme alan Ġsmâil Hakkı, zaman zaman Farsça

da yazmıĢtır. Kayıp eserleri de dâhil olmak üzere Ġsmâil Hakkı‟nın yaklaĢık 120- 130

24 Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s. 104; Sâkıb Yıldız, a.g.m., s. 115. 25 Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s.104; Namlı, a.g.e., ss. 73-79, 86-89; Kara, a.g.e., s. 147.

Ġsmâil Hakkı ilk haccı sırasında Ulâ mevkiinde dâhil olduğu kafilenin Araplar tarafından yolu

kesilip mallarının yağma edilmesiyle, içinde “Esrârü‟l-Hacc” adlı kitabının da bulunduğu kitap

ve eĢyaları da çalınmıĢ ve yollarda periĢan olmuĢtur. Ve özellikle kitabı için olan bu üzüntüsünü

daha sonra bazı eserlerinde belirtir. Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakıyye, vr. 123a, 175a, 201b;

Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s. 104. Ayrıca bkz. Yıldız, a.g.m., s. 115, 26 Yıldız, a.g.m., s. 117 27 Namlı, a.g.e., s. 89, 116. 28 Namlı, a.g.e., s. 116 29 Bkz. Namlı, a.g.e., ss. 91-111; Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye, s. 104; Yıldız, a.g.m., ss. 118-

123. 30 Namlı, a.g.e., ss. 109- 110; Kara, a.g.e, s. 148; Yıldız, a.g.m, s. 124. 31 Namlı, a.g.e., s. 112; Yıldız, a.g.m, s. 125; Kara, a.g.e, ss. 148- 49.

Page 17: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

5

civarında eseri bulunmaktadır.32

Eserleri içinde meĢhur ve hacimlileri Ruhu‟l-Beyân

Tefsiri, Ruhu‟l-Mesnevî, Kitâbü‟n-Netîce33

, Kitâbünnecât‟tır. Tefsir ve tasavvuf

dıĢında hadîs, fıkıh, akâid ve kelâm gibi ilim dallarında eserleri vardır. Ayrıca

tuhfe34

, vâridât, Ģiir, vaaz ve hutbeleri içeren eserleri de vardır. Ġsmâil Hakkı

mutasavvıf bir müelliftir. Üzerinde çalıĢtığımız “Vâridât-ı Hakkıyye”35

adlı eseri de

vâridât türü tasavvufî eserleri arasındadır.

1.2. CELVETĠYYE TARÎKATI

“Celvetîlik” Bayramiyye tarîkatının bir Ģubesi iken zamanla müstakil bir

tarîkat haline gelmiĢtir.36

Tarîkat, Üsküdarlı ġeyh Azîz Mahmûd Hüdayî (ö. 1038/1628) tarafından

kurulmuĢtur.37

“Celvet” kelimesi ortaya çıkma, açığa çıkma anlamlarına gelir.38

Bir tasavvuf

terimi olarak ise “celvet”, ilâhi sıfatlara bürünerek halvetten çıkmak demektir ki

“halvet” kelimesinin zıddıdır.39

Gerçek mânâsıyla halk arasında Hakk ile beraber

olmaktır.40

Celvetîlik Bayramîlik‟e ve Halvetîlik‟e uzanan bir zincire sahiptir.41

Silsilesi

Hz Ali‟den Azîz Mahmûd Hüdâyî‟ye uzanmaktadır.42

Celvetîlik‟in esasları; tezkiye,

tasfiye, tecliye ve zikirle ve mânevî mücâhede ile meĢgul olmaktır.43

32 Eserleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Namlı, a.g.e, ss.161- 219. Ayrıca hayatı ve eserleri için

bkz. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, c. I, Bizim Büro Basımevi, Ankara, 2000, ss.

28- 32. 33 Eser Ali Namlı ve Ġmdat YavaĢ tarafından tercüme edilmiĢtir. Bkz. Bursevî, Kitâbü‟n-Netîce,

Haz. Ali Namlı-Ġmdat YavaĢ, c. I- II, Ġnsan Yay., Ġst., 1997. 34 Muhtelif kimselere ithaf ettiği eserleridir. Bkz. Namlı, a.g.e, s. 217. 35 BEEK, genel, nr. 86, vr. 111b-264a. 36 Hasan Kâmil Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, Ensar NeĢr., Ġst., 2004, s. 267 37 Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tarikatlar, MÜĠFAV Yay., Ġst., 2004, s. 426. Ġsmâil Hakkı Bursevî

(ö.1137/1725) Celvetilik‟in ilk kez Ġbrahim Zâhid Geylânî zamanında ortaya çıktığını, tarikat

olarak ise Aziz Mahmud Hüdâyî zamanında teĢekkül ettiğini belirtir. Bkz. Bursevî, Silsilenâme-i

Celvetiyye, ss.63, 87. 38 Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yay., Ġst., 2001, s. 85. 39 Mehmet Demirci, Sorularla Tasavvuf Ve Tarikatlar, Damla Yay., Ġst., 2001, s. 92. 40 Eraydın, a.g.e, s. 426. 41 Demirci, a.g.e., s. 92; Muslu, a.g.e., s. 428. 42 Eraydın, a.g.e., s.430.

Page 18: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

6

Celvetilik‟te âyine “nısf-ı kıyâm/Hızır kıyâmı” adı verilir. Diz üstüne

kalkılarak icrâ edilen bir âyindir.44

Dînî törenlerini dönerek ve ayakta gerçekleĢtiren

tarîkatların âyinlerinde görülen coĢkunluk, mûsikilerindeki ahenk ve ritim, bu

tarîkatın âyinlerinde yoktur. Celvetîler‟de, öbür tarîkatların âyinlerinden farklı

olarak, âyin sırasında ilâhîler zâkirlerce topluca değil, birer birer solo olarak okunur.

Ancak diğer tarîkat âyinlerinde olduğu gibi Celvetî âyini de zâkirbaĢının Fâtiha

okumasıyla baĢlar.45

Tarikatın Selâmiyye, Fenâiyye, Hakkıyye ve HâĢimiyye olarak dört tane kolu

vardır.46

Pir makamı Üsküdar‟da Aziz Mahmud Hüdâyî‟nin medfun olduğu

tekkesidir.47

Ġkinci merkez, Bursa‟da Ġsmâil Hakkı Bursevî tekkesidir.48

Bursevî (ö.

1137/1725) Hakkıyye kolunun pîridir ve Celvetiyye‟nin en meĢhur

müntesiplerindendir.49

Tarikat Ġstanbul, Bursa, Anadolu ve Rumeli‟de yayılmıĢtır.50

1.3. ĠSMÂĠL HAKKI BURSEVÎ VE ESERLERĠYLE ĠLGĠLĠ YAPILAN

BAZI ÇALIġMALAR

Velûd bir müellif olan Bursevî‟nin üzerinde çalıĢtığımız eserinden baĢka, çok

sayıda eseri bulunmaktadır. Bizden önce de Bursevî‟nin hayatı ve eserleriyle ilgili

birçok tez çalıĢması yapılmıĢtır ve devam etmektedir. Burada bu çalıĢmaların

bazılarından bahsetmek yerinde olcaktır.

43 Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yay., Ġst., 2003, s. 223; Selçuk Eraydın

adı geçen eserinde bu esasları, Hüdâyî‟nin Dîvanı (Ġst., 1287, s. 3)‟ndan yaptığı nakille sekiz

madde olarak sıralar; Hasan Kâmil Yılmaz ise Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı

adlı eserinde „tezkiye, tasfiye ve tecliye‟ olarak sıralar. (ss. 183- 184). 44 Hasan Kâmil Yılmaz, Aziz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı, Erkam Yay., Ġst., 1982, s.

222. 45 Ömer Tuğrul Ġnançer, “Celvetîlik”, Dünden Bugüne Ġstanbul Ansiklopedisi, c. 2, Kültür

Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay., Ġst., 1994, s. 396. 46 Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, s. 267. 47 Ayrıntılı bilgi için bkz. Yılmaz, Aziz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı. 48 Demirci, Sorularla Tasavvuf Ve Tarikatlar, s. 93. 49 Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, s. 223; Yılmaz, Aziz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye

Tarikatı, s. 239. 50 Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, s. 223; Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, s.

267; Demirci, a.g.e, s. 93.

Page 19: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

7

Ġsmâil Hakkı Bursevî ve eserleriyle ilgili yapılan bazı yüksek lisans tezleri

Ģunlardır:

Hüseyin Yenice, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Muhammediyye ġerhinin 1.

Cildinde Tasavvufî Istılah ve Semboller, Dan. Mustafa Çağrıcı, MÜSBE., Ġst.,

1987, 166 s.

Sunay Yılmaz, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Muhammediyye ġerhinin II.

Cildinde Geçen Tasavvufî Istılah ve Semboller, Dan. YaĢar Nuri Öztürk,

MÜSBE., Ġst., 1993, 238 s.

Yusuf Çelik, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟de „Basîret‟ AnlayıĢı, Dan. Yakup

Çiçek, MÜSBE, Ġst., 1994, 88 s.

Ġlyas Efendi, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Kitâbu‟s-silsileti‟l-Celvetiyye‟si,

Dan. Mustafa Tahralı, MÜSBE., Ġst., 1994, 175 s.

Ramazan Muslu, Ġsmâil Hakkı Bursevî ve Tamâmü‟l-feyz adlı eseri, Dan.

Ġrfan Gündüz, MÜSBE., Ġst., 1994, 127 s.

Ali Namlı, Ġsmâil Hakkı Bursevî ve Tamâmü‟l-feyz adlı eseri (ikinci

kısım), Dan. Selçuk Eraydın, , MÜSBE., Ġst., 1994, 116s.

Mehmet Ali Akidil, Ġsmâil Hakkı Bursevî hayatı, eserleri ve Tuhfe-i

Ömeriyye‟si, Dan. Abdülkerim Abdülkadiroğlu, GÜSBE., Ankara, 1996, 96 s.

Mehmet Zeki BaĢyemenici, Ġsmâil Hakkı Bursevî ve Kitabü‟z Zikr ve‟Ģ-

ġeref Adlı Eseri, Dan. Hasan Kamil Yılmaz-Mustafa Tahralı, MÜSBE., Ġst., 1997,

157 s.

Naim Avan, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Kitâbü‟l-Envâr Adlı Eseri, Dan.

Abdülhakim Yüce, YYÜSBE., Van, 1997, 251 s.

Recep Yaman, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Kitabüs-Süluk Adlı Eseri, Dan.

Abdülhakim Yüce, YYÜSBE., Van, 1998, 203 s.

Fazlı Dinç, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin ed-Dürret‟l-irfaniye Adlı Eserinin

Transkripsiyonu ve Tahkiki, Dan. Ġbrahim Düzen, HÜSBE., ġanlıurfa, 1998, 108

s.

Page 20: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

8

Ġhsan Soysaldı, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Kitabü‟n-Netice Adlı

Eserindeki Tasavvufî Istılahlar, Dan. Ġbrahim Düzen, HÜSBE., ġanlıurfa, 1998,

103 s.

ġeyda Öztürk, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Ġki tuhfesi: Tuhfe-i Vesimiyye,

Tuhfe-i Aliyye, Dan. Mahmut Erol Kılıç, MÜSBE., Ġst., 1999, 210 s.

Veysel Akkayya, Tuhfe-i Ataiyye, Dan. Mahmut Erol Kılıç, MÜSBE.,

(basılmıĢ), Ġst., 1999.

Saliha Baryaman, Ġsmâil Hakkı Bursevî, Rûhu‟l-Mesnevî (birinci cilt)

Ġnceleme Metin, Dan. Murat Yurtsever, UÜSBE., Bursa, 2000, 621 s.

Taner Çetin, Vâridât-ı Kübra, Dan. Murat Yurtsever, UÜSBE., Bursa, 1999,

191 s.

Nuran Döner, Tasavvuf Kültüründe Vâridat Geleneği ve Bursevî‟nin

Kitâb-ı Kebir‟i, Dan. Mustafa Kara, UÜSBE., Bursa, 2000, 185 s.

M. Fatih Hasçiçek, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Ruhu‟l-Beyanı‟nda Nefs

Kavramı, Dan. Ahmet Nedim Serinsu, AÜSBE., Ankara, 2000, 113 s.

Zülfiye Eser, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Es‟iletü‟s-Sahafiyye ve Ecvibetü‟l-

Hakkıyye Ġsimli Eseri, Dan. Mustafa Tahralı, MÜSBE., Ġst., 2003, 276 s.

Ġbrahim Halil Güler, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin ġerhu‟l-Kebâir Adlı

Eserinin Tanıtımı ve Tahlili, Dan. Hasan Kâmil Yılmaz, MÜSBE., Ġst., 2005, 195

s.

Selim Çakıroğlu, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Tuhfe-i Recebiyye Eserinin

Tahkik ve Değerlendirmesi, Dan. Hasan Kâmil Yılmaz, MÜSBE., Ġst., 2006, 269 s.

Nizamettin Burak, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Vesiletü‟l-Merâm‟ı

(inceleme-metin), Dan. Mehmet Demirci, DEÜSBE., Ġzmir, 2006, 167 s.

Muammer Cengiz, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Tuhfe-i Hasekiye‟sinin

Birinci Bölümü (metin ve tahlil), Dan. Mahmut Erol Kılıç, MÜSBE., Ġst., 2007,

237 s.

Page 21: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

9

Zehra Çelebi, Tasavvuf Tarihinde Vird-Hizb Geleneği ve Ġsmâil Hakkı

Bursevî‟nin “ġerh-i Salavât-ı MeĢîĢiye” Ġsimli Eseri, Dan. Dilaver Gürer,

SÜSBE., Konya, 2007, 125 s.

Engin Söğüt, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Kenz-i Mahfi Risalesi Muhteva ve

Tahlili, Dan. Hasan Kâmil Yılmaz, MÜSBE., Ġst., 2007, 192 s.

Arzu Polatoğlu, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin “ġerh-i Ebyât-ı Hacı Bayram-ı

Velî” Adlı Eseri (metin ve inceleme), Dan. Mehmet Demirci, DEÜSBE., Ġzmir,

2008, 102 s.

Ahmet Koç, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Tuhfe-i Ġsmâiliyye Adlı Eseri, Dan.

Ahmet Ögke, YYÜSBE., Van, 2008, 197 s.

Mehmet Tabakoğlu, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Tuhfe-i Hasekiyye‟sinin

Ġkinci Bölümü (metin ve tahlil), Dan. Mahmut Erol Kılıç, MÜSBE., Ġst., 2008, 227

s

Fatih Oruç, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Ruhu‟l-Beyân Tefsirinde

Hârikulâde Olaylar, Dan. Ramazan Biçer, Sakarya Ünv., SBE., Sakarya, 2008, 79

s.

Elif Söyleyici Dedeler, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin “Risâletü‟l-Hazarâti‟l-

Hamsi‟l-Ġlâhiyye” ve “el-Ġnsânü‟l-Kâmil” Adlı Eseri (metin-inceleme), Dan.

Himmet Konur, DEÜSBE, Ġzmir, 2009, 270 s.

Ġsmâil Hakkı Bursevî ve eserleriyle ilgili yapılan bazı doktora tezleri

Ģunlardır:

Sâkıb Yıldız, L‟Exegete Turc Ismâil Hakkı Burûsawî, Sa Vie, Ses

Oeuvres et La Methode dans son Tafsir Rûh al-Bayân, L‟Universite de Sorbonne,

Paris, 1972.

Sâkıb Yıldız, Büyük Türk Müfessiri Ġsmâil Hakkı Bursevî, (Fransızca

Doktora Tezinin müellif tarafından yapılan basılmamıĢ Türkçe Tercümesi, 1975.)

Murat Yurtsever, Ġsmâil Hakkı Dîvanı (basılmıĢ) (inceleme-metin), Dan.

Mustafa Kara, UÜSBE., Bursa, 1990, 762 s.

Page 22: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

10

Nevin GümüĢ, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Kitâbü‟l-Envar‟ı ve ġerhi

(hayatı-inceleme-tenkidli metin), Dan. Cihan Okuyucu, Erciyes Ünv. SBE,

Kayseri, 1998, 300 s.

Seyit Avcı, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟de Hadîs Tespit ve Yorumu, Dan. Ali

Osman Koçkuzu, SÜSBE., Konya , 1999, 375 s.

Ali Namlı, Ġsmâil Hakkı Bursevî, hayatı, eserleri ve tarikat anlayıĢı

(basılmıĢ), Dan. Hasan Kamil Yılmaz, MÜSBE., Ġst., 2001, 394 s.

Zübeyir Akçe, Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Tuhfe-i Recebiyye Adlı Eseri

(inceleme-metin), Dan. Himmet Konur, HÜSBE., ġanlıurfa, 2008, 507 s.

Page 23: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

11

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE

1.1. VÂRĠDÂT GELENEĞĠ

Vâridât kelimesi, “verade” ( ) fiilinden türetilen vârid kelimesinin çoğulu

olup, Arapça‟da “gelen, ulaĢan, görünen, beliren” gibi mânâlara gelmektedir. Bir

tasavvuf terimi olarak ise vârid, kulun kastı olmaksızın gaybden (Hak‟tan) kalbe

gelen mânâlar demektir.51

Kur'ân-ı Kerîm‟de “verade” kelimesi “gelmek”52

; aynı kökten gelen “vird”

kelimesi “susuz”53

; “vârid” kelimesi ise “sucular”54

anlamında kullanılmıĢtır.

Vâridât kelimesi tasavvuf klâsiklerinde çeĢitli anlam ve Ģekillerde

kullanılmıĢtır.

Lüma‟nın yazarı Serrâc (ö. 378/988); “vârid, tecellîden sonra kalbe gelen ve

onu kaplayan bir haldir, insan fiilinin etkisi yoktur.” der.55

KuĢeyrî‟ye (ö. 465/1072) göre vârid; kulun kastı olmaksızın kalbe gelen

hâtırlar (havâtır, ilham, feyz) dır. Vâridler bazen Hakk‟tan, bazen ilimden ( zâhirî ve

bâtınî bilgilerden) gelir. Buna göre vâridât havâtırdan daha umumî bir ıstılahtır.

Çünkü havâtır hitab nev‟inden olan veya bu mânâya gelen Ģeylere (ilham ve feyz)

mahsus bir ıstılahtır. Vâridât ise sürûr vâridi, kabz vâridi, bast vâridi gibi mânâları da

içine alır.56

51 Uludağ, a.g.e., s. 374. 52 Bkz. Kasas 28/23. 53 Bkz. Meryem 19/86. 54 Bkz. Yûsuf 12/19. 55 Ebû Nasr Serrâc, Luma‟-Ġslâm Tasavvufu, Haz. Hasan Kâmil Yılmaz, Altınoluk Yay., Ġst., 1996,

s. 335. 56 Abdülkerim KuĢeyrî, KuĢeyrî Risâlesi, Haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yay., Ġst., 2003, s. 179.

Page 24: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

12

Hucvirî‟ye (ö. 466/1073) göre ise vârid; mânâların kalbe hulûl etmesi ve

girmesidir.57

Ġbnü‟l-Arabî‟ye (ö.638/1240) göre vârid; her ilâhî isimden kulun kalbine

gelip, bir ilim verdikten sonra ayrılan Ģey demektir. Bu tanım, genelliği nedeniyle

tanımdan beklenen önemini yitirir. Bu nedenle Ġbnü‟l-Arabî ona, mertebelerine, geliĢ

tarzına veya gücüne göre, kendisine özgü nitelikler verir. Bu özel anlamıyla vârid,

bevâdih veya hücum gibi çeĢitli isimler kazanır veya kahır vâridi ve bast vâridi gibi

açıklayıcı anlamlar ona eklenir.58

Mevlânâ vâridât-ı ilâhiyye hakkında; Nasıl ki, söyleme ve iĢitme rûhun

pertevi ve eseri; suda olan kaynayıĢ da ateĢin pertevi ve eseri ise, ey sâlik sende olan

hâlât-ı cezbe ve aĢk ve vâridât-ı ilâhiyye de, insan-ı kâmilin kalbinden aks eden

pertev ve eserdir. Sakın bunları kendinden bilme!, der.59

KâĢânî‟ye (ö. 730/1330) göre vârid; kulun çabası olmaksızın kalbine gelen iyi

düĢüncelerdir.60

Vâridât kelimesi yerine hikmet, ilham, feth, keĢf, mârifet, havâtır, müĢâhede,

mükâĢefe, levâih, levâmî, bevâdih, tulûât, sunuhat gibi kelimeler kullanılmaktadır.

Ama tamamen aynı mânâyı ifade etmez.

Vâridât denince akla ilk olarak Simavna Kadısıoğlu ġeyh Bederettin‟in

“Vâridât” adlı eseri gelmektedir. ġeyh Bedrettin bu eserinde farklı zaman ve

yerlerde yaĢamıĢ olduğu bazı mistik hal ve müĢâhedelerden bahseder.

Bu önemli eserden baĢka “Vâridât” adını taĢıyan, özellikle edebiyat ve

tasavvuf alanında birçok eser mevcuttur. Bunlardan bazıları Ģunlardır:

Abdulhâlık Gücdüvânî (ö. h. 617), Vâridât, Ġst. Millet Kütp., Ali Emirî

Koleksiyonu, ArĢiv nr. 827/3, vr. 34–38.

57 Hucvirî, KeĢfü‟l-Mahcûb; Hakikat Bilgisi, Haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., Ġst., 1996, s.

536. 58 Suad el-Hakîm, Ġbnü‟l-Arabî Sözlüğü, Kabalcı Yay., Ġst., 2005, s. 667. 59 Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, Mesnevî-i ġerif ġerhi, Terc. ve ġerh. A. Avni Konuk, c. 2, Kitabevi

Yay., Ġst., 2005, s. 376. 60 Abdürrezak KâĢânî, Tasavvuf Sözlüğü, Ġz Yay., Ġst., 2004, s. 576.

Page 25: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

13

el-Emîr el-Kebîr Alî b. ġihâb ed-dîn Hasan el-Hemedânî (ö. 786/1384),

Vâridâtü‟l-Gaybiyye ve Latâifu‟l-Kudsiyye, Manisa Ġl Halk Kütp., nr. 2912/2, vr.

13a-19a.

Abdullah Simâvî (ö. 896/1490), KeĢfü‟l-Vâridât li-Tâlibi‟l-Kemâlât,

Köprülü Yazma Eserler Kütüphanesi, M. Asım Bey Koleksiyonu, nr. 182, 125 vr.

Bâlî Efendi Sofyavî (ö. 960/1553), Vâridât, Ġst. Büyük ġehir Belediyesi

Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Türkçe Yazmaları, nr. 1569, 11–16 vr.

ġeyh Sun‟ullah Gaybî (ö. 1074/1663), Vâridât, Arnavutluk Devlet ArĢivleri

Türkçe Yazmaları, nr. 487, 61 vr.

Kâimî Hasan Efendi Bosnavî (ö. 1091/1680), Vâridât, Bosna Hersek Gazi

Hüsrev Kütp. Türkçe Yazmaları, nr. 1042, vr. 110b–139.

Niyazi Mısrî Mehmed b. Ali Malâtî (ö. 1105/1694), Mecmû‟a-i hâtırât

Vâridât-ı Vakâi Cifr, Bursa Ġnebey Yazma Eserler Kütp., nr. 690, 105+11 vr.

Aziz Ali Efendi Giridî (ö. 1123/1711), Vâridât, Ġst. Yapı Kredi Sermet

Çifter AraĢtırma Kütp. Türkçe Yazmaları, nr. 654, 43 vr.

Ġbrahim Hakkı Erzurumî (ö. 1194/1780), Sefînetü‟n- Nûh min Vâridâti‟l-

Fütûh, Ankara Milli Kütp., Milli Kütp. Yazmalar Koleksiyonu, nr. 3804/2, vr. 10b-

53a.

HaĢim Baba Bandırmalı-zâde Mustafa Üsküdârî Celvetî (ö. 1197/1782),

Vâridât-ı Mensûre ve Divân-ı Manzûme, Ankara Milli Kütp., Milli Kütp. Yazmalar

Koleksiyonu, nr. 170, 92 vr.

1.2. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟NĠN TANITIMI

“Vâridât” kavramını içeren ve bu konuda en fazla esere sahip müelliflerden

biri de Ģüphesiz Ġsmâil Hakkı Bursevî‟dir. Bursevî‟nin vâridât türünde yaklaĢık yirmi

iki adet eseri bulunmaktadır.61

61 Bkz. Namlı, a.g.e., s. 218.

Page 26: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

14

Üzerinde çalıĢtığımız Vâridât-ı Hakkıyye, 1114/1703 yılı Zilkade ayında

baĢlayıp, 1115/1704 yılı Safer ayı sonlarında tamamlanmıĢ Arapça bir eserdir.

BEEK‟deki müellif nüshasında, 111b-264a varakları arasında yer almaktadır. Biz

111b-160b numaralı varaklar üzerinde çalıĢtık. Bu eserde Ġsmâil Hakkı Bursevî,

hayatından, hacca gitmesinden ve özellikle 1114/1703 senesinde Bursa Ulu Câmi‟de

meydana gelen katil hâdisesi ve sebeplerinden bahsetmektedir.

Ġsmâil Hakkı Bursevî yazma eserlerde âdet olduğu üzere besmele, hamdele ve

salvele ile esere giriĢ yapmıĢtır. Kendisine çeĢitli zaman ve mekânlarda gelen

vâridleri îzâh etmiĢtir. Vâridler daha çok verade ( ) ve gîle ( ) kelimesi ile

baĢlamaktadır. Bunun yanında hûtıbtü ( ), nûdîtü ( ), raeytü ( )

temessele ( ), lâha ( ), vekaa ( ) v.b. ifadelerle de baĢlayan vâridler vardır.62

Zaman ve mekân olarak ise kâh seheri a‟lâda, kâh evinde Ģeyhiyle beraberken, kâh

fukara ve derviĢlerin yanında, kâh teheccüd için kalktığında, kâh yatağında uzanırken

vâridler gelebilmektedir. Vâridler çoğunlukla bir âyet-i kerîme, beyit, mısra veya

veciz ifadeye iliĢkin olabilmektedir.

Müellif vâridleri Ģerh ederken önce vâridin zamanını belirtmiĢ ve ardından

daha belirgin bir hatla vâridi kaydetmiĢtir. Önce vâridi sonra zamanını kaydettiğine

de rastlanmaktadır. Vaktini belirtmediği vâridler de vardır. Müellif açıklamalarını

âyetler, hadisler, büyük velilerin söz ve menkıbeleri, çoğunlukla Türkçe ve Arapça,

nadiren Farsça beyitler ıĢığında yapmıĢtır. Îzâhın sonunda genelde konuyla ilgili

nasihat ve tavsiyelere yer vermiĢtir. Arapça dua ve îkazlarla vâridi tamamlayıp,

sonraki vâride geçmiĢtir.

62 Bu kelimeler birbirine yakın anlamlar taĢımakla birlikte anlam itibâriyle; vârid oldu, denildi,

hitâb edildi, seslenildi, gördüm, göründü, parladı/göründü, vâki oldu

anlamlarına gelir.

Page 27: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

15

1.3. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟DE GEÇEN VÂRĠDLER

Vâridat-ı Hakkıyye‟de geçen vâridleri tespit ederken, müellifin vâridleri

yazma Ģekline göre bir yol takip ettik. ġöyle ki, Ġsmâil Hakkı Bursevî yeni baĢlayan

bir vâridde vârid kelimesini ve vâridin kendisini üstü çizili olarak veya biraz daha iri

bir Ģekilde kaydetmiĢtir. Metnin aslına bakıldığında vâridleri belirlemek için, müellif

ibarelerin üzerini kırmızı kalem ile çizmiĢtir. Dolayısıyla incelediğimiz eserde bu

Ģekilde 140 civarında vârid bulunmaktadır. Bu sayı, vârid içinde vâridlerle yaklaĢık

160‟ı bulmaktadır.

Bu bölümde 140 vâridin özetini sunmaya çalıĢacağız. Vâridde geçen vârid

kelimesi, vâridin varsa yeri ve zamanı, vârid ifadesi, müellifin vâridi açıklarken delil

gösterdiği âyet, hadîs, atasözü, kelâm-ı kibar ya da deyimler, Ģahıs ve yer isimleri

özete aldığımız unsurlardır. Ayrıca yeni baĢlayan vârid ibaresi varak baĢındaysa,

varak numarası belirtilerek verilmiĢtir. Varak ortasında baĢlayan vâridlerin varak

numarası verilmemiĢtir.

Eserde tespit edilen vâridler aĢağıdaki gibidir:

Bursevî, besmele, hamdele ve salveleyle giriĢ yaptığı eserinin baĢında,

Allah‟ın onu münâcât makamı olan Makâm-ı Mûsâ‟ya yücelttiğinden bahsetmiĢtir.

Ardından vâridleri ne zaman yazmaya baĢladığını ve kendisine Allah tarafından

belirli vakitlerde vârid olan Ģeyleri kaleme aldığını belirtmiĢtir.

1. Vârid63

: Bursevî‟ye seheri a‟lâda “Uluların iyisi yanınca ola Kübra.”

( ) mısraı vârid olmuĢtur. Bursevî bu cümlenin dua

cümlesi değil, haber cümlesi olduğu görüĢündedir. Ona göre, gelen ilham üzere,

hayru‟l-uzamâi‟l-envâri‟l-kübra kendisi içindir. Mukaddimetü‟l-Kübrâ menzilesiyle

Hayru‟l-Uzamâ ve yüceleri; Mukaddimetü‟s-Suğra mertebesiyle daha aĢağıları da

kendisi içindir. Ve Allah rahmetini dilediğine bahĢeder.64

63 Bu vârid (denildi) ile baĢlar. 64 Bakara 2/105 ve Âl-i Ġmrân 3/74‟de geçtiği gibi .

Page 28: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

16

2. Vârid65

: Bu vârid Yûsuf sûresi 75. âyetin vârid olması üzerine

kaydedilmiĢtir. Âyetin meali Ģöyledir: “ „Cezâsı, kimin yükünde bulunursa onu

alıkoymaktır.‟ dediler.” ( ) Bursevî vâridin geliĢ

sebebinin kendisine gelen bir kiĢinin, bir keresinde onun yanında uzun süre

kalmasıyla meydana gelen bir bıkkınlık ve sıkıntı sebebiyle olduğunu belirtir. Bu kiĢi

kendisine hediyeler vermesi karĢılığında orada uzunca kalmıĢtır. Bursevî konuyla

ilgili ġeyh Sâdî‟nin Bostan adlı kitabında geçen Ģu sözü örnek verir: “Fare ekmek ve

peyniri yediğinde, kendisi için kurulan tuzağa düĢtü ve nasibini yedi/gördü.” ( چ

)66

3. Vârid67

: Bursevî‟ye “Altın ve gümüĢ biriktirenler…” (

) mealindeki Tevbe sûresi 34. âyet vârid olmuĢtur. Ona göre burada gece

gündüz kendisine vârid olan hakikat ve mârifet hazinelerine iĢaret vardır. Kendisi bu

vâridleri buna inananlara yararlı olması için varaklarda topladığını belirtir. Ve âyet

açıktır. Bursevî bu âyette sırları ehlinden gizleyene; ehli olmayana ise açana bir vaîd

(uyarı) olduğunu belirtir. Âyette geçen altının ( ) hakikatlere, gümüĢün ( )

mârifetlere iĢaret olduğu görüĢündedir. Ancak ona göre hakîkatler üzerinde hiçbir

Ģey yoktur ve mârifetler gümüĢ olan sıfat makamında ve altın olan zât makamında

hâsıl olur. Sıfat makamı “Kābe Kavseyn makamı”; zât makamı ise “Ev ednâ”

makamı‟dır.

4. Vârid68

: Bursevî, teheccüd namazından sonra, Ģeyhi Osman Fazlı

Efendi‟yi kendi (Bursevi‟nin) evinin odalarından birinde bulunduğunu görür gibi

olduğunu belirtir. Ve onun söylediklerini iĢitir. Bursevî burada, kılınan nafile

namazların (Regâib, Berat, Kadir gecesi namazı gibi) adak ( ) adanılmadan

kılınması gerektiği hususunu açıklar. Hz. Peygamber ve ashabından örnekler verir.

Daha sonra, Ģeyhinin kendisine devrin insanları ve onların halleri ile ilgili sorular

sorduğunu anlatır. Ona göre bu soruları sormakla Ģeyhi, insanlar arasındaki ihtilâfa

65 (vârid oldu) ile baĢlar. 66 Bkz. Sa‟dî ġirâzî, Bostan (Altıncı Bab), Külliyât-ı Sa‟dî, Haz. Muhammed Ali Furûğî, Tahran,

1380, s. 326. 67 (varid oldu) ile baĢlar. 68 (duydum) ile baĢlar.

Page 29: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

17

ve itikatlarının bozukluğuna iĢaret etmek istemiĢtir. Kezâ Bursa Ulu Câmi‟de 1114

senesi Ramazan ayında (Ocak 1703) Kadir gecesi, sûfilerden birinin öldürülmesiyle

neticelenen katil hadisesinde olduğu gibi. Bursevî‟ye göre bu katli gerçekleĢtirenler

küfürlerinde merkeplerden daha ileri gitmiĢlerdir. Çünkü muhterem bir nefse ancak

kısasen kıyılabilir. Rabb‟in binasını yıkan mel‟undur.( )

Katledilenin mülhid olduğunu söylemek ise bir Ģey değiĢtirmez. Bursevî bu

hâdisenin akıllara, (Hz. Peygamber‟in) Kalbini yardın mı? ( )69

sözünü

getirdiğini belirtir. Ona göre fitne adam öldürmekten daha kötüdür.70

Ve Allah‟ın

bundan sonra beklenmedik bir durum ortaya çıkaracağı görüĢündedir.71

5. Vârid72

: Bursevî„ye “Sonunuz baĢınızdır.” ( ) sözü vârid

olmuĢtur. Bursevî‟ye göre bu sözün beĢ mânâsı vardır.

Birinci mânâda o, sâlikin halinin baĢlangıcına iĢarettir. O ictihattır ve vusûl

yoludur. Onun halinin sonu ise Ģükür yoludur. Hz. Peygamber‟in “ġükreden bir kul

olmayayım mı?” ( ) hadîsi gibi73

.

Ona göre ikinci mânâda baĢlangıç (ibtida) ile ezele; son (intiha) ile de ebede

iĢaret vardır. Sâlikin hali de böyledir. Ona ulaĢır ve ezel ve ebed, tek bir sır olur.

Bursevî burada Hz. Hüdâyî‟nin “Bir oldu gayet bidâyet, varlık senin, buyruk senin.”

)74

sözüne iĢaret olduğunu belirtir. Ona

göre bu seyr ü sülûk dünyada ihtiyâr iledir ki bu, lütuf yoludur. Âhirette izdırar ile

olursa, kahr yolu olur.

Üçüncü mânâ, dünyada ve âhirette seyr ilallah için son olmadığına iĢarettir.

Sâlik ona ulaĢır ancak baĢlangıçtaki gibidir.

69 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Müslim, Îman, 158; Ebû Dâvud, Cihad, 95. 70 Bakara 2/191 ( )‟de geçtiği gibi. 71 Talâk 65/1 ( )‟de geçtiği gibi. 72 (hitap edildi) ile baĢlar. 73 Buhârî, Teheccüd, 6; Tirmizî, Salât, 187. 74 ġiirin tamamı için bkz. Azîz Mahmûd Hüdâyî, Dîvân-ı Ġlâhîyât, Haz. Mustafa Tatcı-Musa Yıldız,

Üsküdar AraĢtırmaları Merkezi Yay., Ġst., 2005, s. 187.

Page 30: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

18

Dördüncü mânâ, Bursevî‟ye göre insanın ölümden sonra acbüzzenebe (

)75

ulaĢmasını ifade eder ki o, hardal tanesi kadar bir kemiktir. Ġnsanın

baĢlangıcı da ondandır. Ġlk neĢ‟et de, ba‟s günü ikinci neĢ‟et de ondan olur.

Ona göre beĢinci mânâ ise mükemmelliğin sonunun makbul cehle ulaĢtığını

belirtir. Tıpkı baĢlangıçta câhil olunduğu gibi. Mevzuya binâen Nahl sûresi 78. âyeti

delil getirir. Âyet “Allah, sizi analarınızın karnından, siz hiçbir Ģey bilmez durumda

iken çıkardı…” ( ) anlamına gelir. Ve Nahl

sûresi 70. âyette geçen …“bilgili olduktan sonra hiçbir Ģeyi bilmesin diye…” (

) sözünü delil getirir. Allah‟ı bilenin dili tutulduğu görüĢündedir.

“Ġlim bir nokta idi, cahiller onu çoğalttı.” ( )76

sözünü hatırlar.

Ona göre Allah, esmâ ve sıfatlarının tecelliyâtıyla eserleri kolaylaĢtırmıĢtır.

6. Vârid77

: Bursevî‟nin kendi dilinden “Benim Allah‟a yakınlığım vardır.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Ona göre sözün mânâsı Hz. Peygamber‟in

“Benim Allah ile birlikte olduğum öyle bir vakit vardır ki…” ( )78

hadîsindeki gibi olursa bu vakt ( ) kelimesi, ancak yakınlık ( ) içindir. Kul

Allah‟a yaklaĢırsa, Allah ona daha çok yaklaĢır. Nitekim Allah “…Çünkü biz, ona

Ģah damarından daha yakınız.” ( )79

ve “Kulum bana bir

karıĢ yaklaĢırsa, ben ona bir arĢın yaklaĢırım…” ( )80

buyurmuĢtur. Bursevî bu durumun mânevî bir yakınlık olduğu görüĢündedir. Ona

göre aslında hakikatte yakınlık ya da uzaklık yoktur. Kul yabancı; Allah ise yakındır.

O, cesedî/cismânî yönü sebebiyle, mesafe bakımından, en uzak ve en yabancıdır.

Allah bu yabancılığı redddedip, onun mesâlikinde kesretini ve uzaklığını kestiğinde,

ona vuslatını bahĢeder.

75 Ġnsanın ilk yaratılıĢında ve öldükten sonraki diriliĢinde bedenin özünü oluĢturduğu kabul edilen

maddedir. Bkz. Yusuf ġevki Yavuz, “Acbüzzeneb”, DĠA, c.1, Ġst., 1988, s. 319. 76 Hz. Ali‟ye ait olduğu rivâyet edilen bu sözden Bursevî isim vermeksizin bahsetmiĢtir. 77 (vârid oldu) ile baĢlar. 78 Ġsmail b. Muhammed Aclûnî, KeĢfu‟l-Hafâ, Beyrut, 1408/1988, c.II, s.173. 79 Kâf 50/16. 80 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 102.

Page 31: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

19

7. Vârid81

: Bursevî Teheccüd namazından sonra sanki Ġmam-ı A‟zam‟ı Hz.

Peygamber‟in huzurunda otururken görür. Ġmam-ı A‟zam Hz. Peygamber‟e “Eğer

mezhebim ictihatta hak üzereyse bana Ģefaat et.” der. Hz. Peygamber de ona Ģefaat

eder. Bursevî‟ye göre eğer onun mezhebi hak olmasa böyle olmaz ve Hz. Peygamber

onu reddederdi. Bu durumun kendisine misal âleminde göründüğünü belirtir. Bursevî

Hanefi mezhebinin hak mezhep olduğu görüĢünü savunur. ġeriatta doğru yol üzere

olan birini takip etmek gerektiği görüĢündedir ki onun da imamın (Ebû Hanife)

mezhebi olduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre “Bular mezhep, tutunmaz bir imamı.” (

) sözüyle, kiĢi mezheplere karĢı olduğunu göstermez.

Ancak zâhiren bir mezhebe bağlı olsa da bâtınında sülûkunun ehadiyyetini kasteder.

Ona göre tıpkı namaz gibi, ıtlak bâtındadır. Zâhirde ise Kâbe‟ye dönülüp mukayyed

olunur. Kalp mutlaktır. Tavaf ise mutlak ıtlaktır.

8. Vârid82

[113a]: Bursevî‟ye seheri a‟lâda müezzinin “Namaz uykudan

hayırlıdır.” ( ) sözü vârid olmuĢtur. Ona göre namaz Allah‟a

münâcâttır, halktan Hakk‟a urûcdur. Uyku ise, Hakk‟tan halka iniĢtir. O, cesede bağlı

hayvanî ruhun sıfatıdır. Nitekim Allah “Kendi ellerimle yarattığıma…” (

)83

buyurmuĢtur. Ruh mahlûk olsa da onunla ilgili Hz. Peygamber “Allah‟ın ilk

yarattığı Ģey, benim ruhumdur.” ( )84

buyurmuĢtur.

Bursevî‟ye göre bu vâridde, namazın bekā âlemine müteallik bir hareket ve

teveccühât olduğuna da iĢaret vardır. Uykunun ise fenâ âlemine müteallik istirahat ve

sükûn olduğu görüĢündedir. ĠrĢâdın da ancak bu hareketlilikle hâsıl olduğunu belirtir.

Nitekim o, amellerin en faziletlisidir, enbiyânın sıfatıdır, evliyânın kemâlidir.

Evliyânın “Kutbiyyet tenezzüldür.” sözünü örnek verir. Sözde geçen tenezzülün

merdûd değil; makbul tenezzül olduğu görüĢündedir. Çünkü o, irĢâd için tenezzüldür

ve zahmet hicâbıyla değil ancak rahmet hicâbıyla hâsıl olur. Ona göre bu ehl-i

vüsûlün hicâbıdır. Allah‟ın “[Ey Muhammed] Senin göğsünü açıp, geniĢletmedik

81 (gördüm) ile baĢlar. 82 (vârid oldu) ile baĢlar. 83 Sâd 38/75. 84 Aclûnî, a.g.e., I, 265-66.

Page 32: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

20

mi?” ( ) 85

sorusunu delil getirir. Kutbiyyetin ikiye ayrıldığı, ilkinin

ĠrĢâd kutbu (ayne‟l-yakîn mertebesi), diğerinin medâriyyet kutbu ve Gavs-ı a‟zâm

kutbu (hakka‟l-yakîn mertebesi) olduğu fikrindedir. Ona göre Kutbu‟l-aktâb ise tüm

kutuplardan yücedir. Efrâd ise Ricâlullah‟tan olan özel bir kavimdir.

9. Vârid86

: Teheccüd namazından sonra Bursevî kendisinde bir hararet ve

ızdırap hali meydana geldiğini anlatır. Ve kendisine “Ey ateĢ! Ġsmâil‟e karĢı serin ve

zararsız ol.” ( )87

sözünün vârid olduğunu belirtir.

Sonra hararet hali sükûn bulmuĢ ve kendisinde bir hafiflik/hıffet hissetmiĢtir.

Ardından kendisine “O senden razı, sen de O‟ndan hoĢnut olarak dön Rabbi‟ne.” (

)88

denildiğini belirtir. Kendisine bu âyetle nefs-i

mutmainne‟nin ( ) kastedildiği görüĢündedir. Ve Bursevî, hal diliyle bu

Türkçe ibâreyi söyler: “Râziyeden gayrı vecihle hıffet bulmadım.” (

) Ona göre bu, makbul olan hıffettir. Ancak nefs-i râziye

mertebesine vüsûl ile hâsıl olur. Nefs-i emmâreye ve benzerlerine gelince, onda neĢat

ve yenilenme değil, ağırlık ve kesâfet vardır.

10. Vârid89

[113b]: Bursevî kendisini fakirlerin Ģeyhi olarak görür. Ticaret ve

servet ehlinden ona tabi olan olmamıĢtır. Bunun sebebini Allah‟a sorunca, kendisine

“Onlar katı bir kavimdir.” ( ) denilmiĢtir. Bursevî‟ye göre bu tür kiĢilerin

dünyanın döküntülerine karĢı hırslarından dolayı, nefsen ve mizacen kalpleri katıdır.

Nefisleri razı olmaz, mizaçları huzur bulmaz, kalpleri hoĢnut olmaz ve sırları

mâsivallahtan uzak olmaz. KureyĢ ekâbirinin de Hz. Peygamber‟e inanmadıklarını ve

itaat etmediklerini belirtir. Ona göre fakirlerin hidayeti zenginlerden daha fazladır.

Hz. Ġbrahim‟den örnek vererek, misafirlerine ikram ettiğini, oğlunu Allah için

neredeyse kurban edecek olduğunu ve ateĢe atıldığını belirtir. Aynı Ģekilde Ġbrahim

Edhem‟in de muazzam saltanatını terk ettiğini söyler. Hz. Peygamber‟in ise fakrı

85 ĠnĢirah 94/1. 86 (vâki oldu) ile baĢlar. 87 Enbiyâ 21/69‟a telmih vardır. Vâridde geçen (Ġsmail) adı, aslında âyette (Ġbrahim)

Ģeklindedir. 88 Fecr 89/ 28. 89 (gördüm) ile baĢlar.

Page 33: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

21

seçmiĢ ve ubûdiyetiyle övünmüĢ olduğunu belirtir. Hz. Süleyman‟ın Sâd sûresi 35.

âyette geçen “…Rabbim, bana benden sonra hiç kimseye nasip olmayacak bir

hükümdarlık lutfet…” ( )90

Ģeklindeki duasını

delil getirir. Durumla Hz. Peygamber‟in durumunu kıyaslar. Allah‟ın “Rableri‟ne sırf

O‟nun rızasını isteyerek sabah akĢam yalvaran[fakir]ları [müĢriklerin arzusuna

uyarak] kovma! ...” ( )91

Ģeklindeki uyarısını

dile getirir. Fukaranın zikrinin ve duasının zikr-i dâim olduğu, onların zenginlerin

aksine geri çevrilmeyeceği, zenginlerin zikrinin ise, munfasıl, kesik zikir olduğu

görüĢündedir.

11. Vârid92

: Bursevî Allah‟ın kendisine seher-i a‟lâda “Muhammed” ismiyle

seslendiğini belirtir. Bursevî Allah‟a bunun mâhiyetini sorar. Ona göre Hz.

Muhammed‟in sûreti, ilâhî hüviyyet ve zât-ı ehadiyyet sûretidir. Hüviyyet mertebesi

mertebelerin ilki, ilmî ve aynî teayyünâtın baĢlangıcıdır. Kezâ Hz. Muhammed‟in

sûreti de mutlak teayyünâtın sonudur. Onda evveliyyet, âhiriyyet, zâhiriyyet ve

bâtıniyyet sırrı vardır.

Vâridde kelâma da iĢaret olduğu görüĢündedir. Zîra o ilahî mertebelerin

sonudur. Hepsi Kur‟ân‟a dâhildir. Ondan sonra kelâm ve vahiy gelmeyecektir.

Sahifeler açısından durumu Hz. Âdem ve diğer enbiyâ ve mürselinle karĢılaĢtırır.

Kur‟ân‟ın Ġncil, Tevrat ve diğer kitapların sûretiyle ortaya çıktığını belirtir.

Bursevî‟ye göre tüm enbiyâ ve resullere Kur‟ân‟dan bir hisse olduğu ve mertebeleri,

tecelliyâtları miktarınca Hakikât-ı Muhammediyye‟den, Sûret-i Muhammediyye‟den

ve Ġsm-i Muhammediyye‟den bir hisse olduğu bilinen Ģeylerdendir. Ve her vâris için

Hz. Peygamber‟den bir hisse vardır. KiĢinin ona salavât getirmek sûretiyle,

vârislerine de salât ettiğini savunur. Bursevî, “Allahım, Muhammed‟e ve onun

ailesine rahmet et.” ( ) demek sûretiyle bunu

genelleĢtirmenin bir faydası yoktur, görüĢüne karĢılık; kendisine “Bana salavât

getirdiğinizde, onu genelleĢtiriniz. [diğer peygamberleri, ailemi ve ashabımı da

90 Sâd 38/35. 91 En‟âm 6/52. 92 (seslenildi ) ile baĢlar.

Page 34: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

22

anınız.]” ( )93

sözünün vârid olduğunu belirtir. Allah‟ın Enfâl

sûresi 41. âyette “Bilesiniz ki, ganimet olarak aldığınız herhangi bir Ģeyin beĢte biri,

mutlaka Allah‟ın, Resûl‟ün hakkıdır…” (

)94

dediğini belirtir. Buna binâen “Kim Peygamber‟e itaat ederse kuĢkusuz, Allah‟a

itaat etmiĢ demektir…” ( )95

ve “Sana bîat edenler ancak

Allah‟a bîat etmiĢ olurlar. Allah‟ın eli onların ellerinin üzerindedir…” (

)

96 âyetlerini delil getirir. Ayrıca Muhammed

isminin onun en Ģümullü ve ekmel ismi olarak bilindiğini, hüviyyetin Hz.

Muhammed‟e ait bir Ģey olduğunu dile getirir. Bu yüzden sûfilerin hû ( ) zikrinde

birleĢtiği görüĢündedir. Allah‟ın “O, kendisinden baĢka hiçbir ilâh bulunmayan

Allah‟tır…” ( )97

, “De ki, O Allah birdir.” ( )98

ve

“Doğrusu sana kin besleyendir, adı, sanı yok olacak olan.” ( )99

buyurduğunu belirtir. Bursevî ailesinin ona Ġsmâil ( ) adını verdiğini de belirtir.

Allah‟ın da kendisini “Muhammed” ( ) ve “Abdullah” ( ) isimleriyle

isimlendirdiğini söyler.

12. Vârid100

[114b]: Bursevî bu vâride baĢlarken vâridden önce uzun bir giriĢ

yapmıĢtır. Allah‟ın Haremi‟ne,( ) veda için girer ve “Ya Rabbi Haremeyn‟de

(Mekke ve Medine) yedi ay kaldım. Aileme hangi hediye ile döneyim ve yanına

geldiğimde bana son kez hangi hediyeyle ikram edeceksin?” Ģeklindeki sorusuna

cevaben “Allah‟tan baĢka ilâh yoktur, Muhammed O‟nun kulu ve elçisidir.” (

) sözünün vârid olduğunu kaydeder. Yedi ayın beĢ ay on gününü

Mekke‟de, elli gününü Medine‟de geçirdiğini belirtir. Bursevî‟ye göre bu süre “devr-

i sünbüle” ( )101

mukâbilinde kılınmıĢ olduğundan, sanki orada yedi bin yıl

93 Bu, Hz. Peygamber‟in bir hadîsidir. Bkz. Aclûnî, a.g.e., I, 92. 94 Enfâl 8/41. 95 Nisâ 4/80. 96 Fetih 48/10. 97 HaĢr 59/23. 98 Ġhlâs 112/1. 99 Kevser 108/3. 100 (denildi) ile baĢlar. 101 Devr-i sünbüle, Hz Âdem‟den kıyâmete kadar olan yedi bin yıllık süreyi kapsayan zaman

dilimidir. Ġnsan türünün ömrünün bu süreye mukābil olduğu kabul edilmiĢtir. Bu yedi bin senenin

altı bini geçmiĢ ümmetlerin ömrü, bin sene de ümmet-i Muhammed‟in ömrüdür. Bursevî bu

Page 35: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

23

kalmıĢtır. Ve bu müddet Hz. Âdem‟den kıyamete kadar olan süreyi kapsar ki insan

türünün ömrü bu kadardır. Devr-i sünbüle ile ilgili Hz. Peygamber‟in “Eğer

ümmetim istikamet üzere olursa onlara bir gün [bin sene] vardır…” (

)102

hadîsine yer verir. Allah‟ın Hac sûresi 47. âyette “...Rabbi‟ne göre bir gün,

sizin hesâbınıza göre bin yıl gibidir.” ( )103

sözünü delil getirir. Allah‟ın kendisini “Abdülkadir” ( ) adıyla

isimlendirdiğini söyler. Allah‟ın kendisine on beĢ sene önce de “Seni Abdülkâdir

ravzasında ihlâk ederiz.” ( ) diye hitab ettiğini

belirtir.

Bursevî Hz Ġbrahim‟in kendisine su verdiğinden de bahseder. Abdülhakk (

), ArĢurrahman ( ), Seyyidü melekûti‟s-semâ (

), Kıbletü‟s-semâ ( ), Mustafâ ( ) isimlerinin de Allah‟ın kendisine

verdiği isimlerden olduğunu söyler. Allah kendisine “Seni Makam-ı Mûsa‟ya

yücelttim.” demiĢtir. Ve Ârif ( ) de bu isimlerdendir. Bursevî‟ye göre, Hz.

Peygamber‟in yanı baĢındayken Allah‟ın kendisini böyle isimlerle isimlendirmesi,

onun için Peygamberimiz‟e göre Nur Dağı‟nın ifade ettiği anlamla özdeĢtir.

13. Vârid104

: Bu vârid “Her akıl bugün pâye-i akl-ı külle ermez. Her hâr-ı

cihân bağı içinde güle ermez.” (

ی ) beyitiyle ilgilidir. Bursevî vâridde remiz ve hoĢ Ģeylerin olduğunu

fakat sadece anlayıĢlı kimselere anlatılabileceğini belirterek, vâridi Allah‟ı tesbih ve

Hz. Peygamber‟e hürmet ile bitirmiĢtir.

14. Vârid105

: Bursevî kendisine seher-i a‟lâda müezzinin “Ey Allah‟ın resûlü,

salât ve selâm üzerine olsun.” ( ) sözünün vârid

olduğunu belirtir. Burada salâttan muradın me‟mûr salât olduğu fikrindedir. Allah‟ın

“…Ey iman edenler! Siz de onun için salât ve selâm getirin…” (

görüĢüne “Eğer ümmetim istikāmet üzere olursa onlara bir gün ( bin sene) vardır.” hadîsini delil

getirmiĢtir. Bkz. Namlı, a.g.e., s. 77. 102 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 314. 103 Hacc 22/47. 104 (denildi) ile baĢlar. 105 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 36: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

24

)106

sözünü örnek verir. Ona göre selâmdan murat da me‟mûr selâmdır. Ve yine

Allah Ahzâb sûresi 56. âyette “...tam bir teslimiyetle.” ( )107

buyurmuĢtur. Bursevî salâtın hakikatte selâmın aksine Allah‟tan bir kâr olduğunu

savunur. Zîrâ o, kul tarafından tahiyyât yoluyla vâriddir. Allah‟ın salâtı ve selâmı Hz.

Peygambere‟dir. Allah‟ın “ġüphesiz Allah ve melekleri Peygamber‟e salât

ediyorlar…” ( )108

sözünü delil getirir. Ona göre Allah

kuluna tahiyyat yoluyla selâm verse de, salât cem makamındandır, onda ezâ

bulunmaz. Ezâ ise fark âleminden oluĢur. O‟nun “Çok merhametli olan Rab‟den bir

söz olarak [kendilerine] „Selâm‟ [vardır.]” ( )109

sözünü delil

getirir. Hz. Peygamber‟in kendisine salât ve selâm edip etmediğinin akla

gelebileceğine değinir. Onun teĢehhüdde “Selâm sana ey Nebî! Allah‟ın rahmet ve

bereketi senin üzerine olsun.” ( ) dediğini

belirtir. Selâmının, velâyet yönünden nübüvvet yönüne veya melekiyyet tarafından

beĢeriyet tarafına yâhut da cem âleminden fark âlemine olduğu görüĢündedir. Hz.

Peygamber‟in zâhiri halk, bâtını ise haktır. Kezâ mescidde zâhire değil bâtına yöneliĢ

caizdir ve tavaf da zâhire değil bâtına olduğunda câiz olur. Bursevî bu sebepten Hz.

Peygamber‟in kabrini Kâbe‟ye benzeterek etrafında tavaf yapan ulemâya küfür isnâd

edildiğini söyler. Bunun Kâbe ile yüce kabrin arasındaki farkı gösterdiği, Kâbe‟nin

ise zâhiren kayıtlı, bâtınen mutlak olduğu görüĢündedir. Ona göre Allah‟ın “...Hangi

yöne dönerseniz dönün, O‟na yönelmiĢ olursunuz…” ( )110

sözü

buna delildir. Bursevî buna binâen Hz. Peygamber‟in “...gözümün nuru ise

namazdadır.” ( )111

hadîsinin hakikatini de anladığını belirtir.

15. Vârid112

[115b]: Bu vârid Yûsuf sûresi 41. âyetle ilgilidir ve meali

Ģöyledir: “Ey hapishane arkadaĢlarım, biriniz efendisine Ģarap sunacak…” (

)113

Bursevî‟ye göre âyette hapis ( ) ile murat

106 Ahzâb 33/ 56. 107 Ahzâb 33/ 56. 108 Ahzâb 33/56. 109 Yâsin 36/58. 110 Bakara 2/115. 111 Nesâi, IĢratü'n-Nisa', 1; Ġbn Hanbel, III, 128. 112 (vârid oldu) ile baĢlar. 113 Yûsuf 12/ 41.

Page 37: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

25

Ģeriat; onun sahipleri ile murat ise, beden ile nefs ve Rab ile ruhtur. Ġçki ( ) ile

muradın çoğu kez aklı örten ve mutlu eden Ģehvet Ģarapları ve nefsanî lezzetler;

bazen de muamelât ve müĢâhedât oklarıyla olan Rabbânî keĢifler ve müĢâhedât

olduğu görüĢündedir. Ona göre âyette kurtuluĢ, helak ve Bursa Ulu Cami‟de Kadir

gecesinde sûfilerden birini öldüren medrese talebelerinin kurtuluĢuna da iĢaret vardır.

16. Vârid114

: Teheccüdden sonra gelen bu vârid “Kande baksam gözüme ol

gül-i handân görünür. Gül-i handâna gönül bülbül-i nâlân görünür. AyĢ ü nûĢ etmek

erbâb-ı vefâyîle gönül mest-i lâ yu‟kal olup, terk-i ser ü cân görünür.” (

) rubâîsiyle ilgilidir.

Bursevî‟ye göre bu vâridde Hz. Hüdâyî‟nin Ģu ilâhisine de iĢaret vardır: “Ol kadar

hayrette olsun cân u dil. Kande bakarsam efendim sanayın.” (

)115

Bursevî burada müĢâhidler ve muâyinler

makamından bahseder ve onların mâsivâyı reddettiklerini belirtir. ġeyh-i Ekber‟in

“Kevn ancak bir hayaldir. Hakikatte o, haktır.” ( )

sözüne yer verir. Bunun ayakların kaydığı yer olduğu fikrindedir. Ve ona göre bu

makam, ancak en parlak Ġlm-i ledün ve en yüce ehadî keĢifle olur. Onun bu sözü ise,

zındıklık ya da ilhâd değildir.

17. Vârid116

: Bursevî bir kumru görmüĢtür ve yanında oğlu Bahâuddîn

Muhammed de vardır. Oğlu Bursevî‟ye bu kumrunun yiyeceğini sormuĢ, o da oğluna

kumrunun öğününün “Kemâl sıfatlarla muttasıf ve noksan sıfatlardan beri olan

Allah‟ı hamd ile tespih ederim ve hamd ile.” (

) tesbihini söylemesi olduğunu belirtmiĢtir. Bursevî‟ye göre o tesbih, kalbin ve

ruhun gıdasıdır. Nitekim ġeyh-i Ekber bu tespihi Fütühât‟ın vasiyetlerinde tavsiye

etmiĢtir. Bursevî bu tespihin seherlerde kendi virdi olduğunu da belirtir.

114 (vârid oldu) ile baĢlar. 115 ġiirin tamamı için bkz. Azîz Mahmûd Hüdâyî, Dîvân-ı Ġlâhîyât, s. 195. 116 (göründü) ile baĢlar.

Page 38: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

26

18. Vârid117

[116a] : Bu vârid “Terk ü tecrîdle tevhîde erip, çeĢm-i tevhîtle

Mevlâ‟yı görüp, vuslat-ı hazret bulalım nâgehân. Olmayalım hicr ile ayrık

muhân.”(

) beyitlerinin Bursevî‟ye teheccüdden sonra gelmesi

üzerine kaleme alınmıĢtır. Bursevî‟ye göre vâridde insanın Ģerefine, izzetine ve

saltanatına iĢaret vardır. Bu mânâda Hz Hüdâyî‟nin “Kesret emvâcına aldanır sanma,

vahdet deryasına girip gelenler. Bir dahî fânîye nazar eylemez, Hakk‟ın deryasını

görüp gelenler.” (

)118

sözünün bilindiğini belirtir.

19. Vârid119

: Bursevî bu vâridi, bir cuma gecesi kendisine “En lezzetli Ģey

mârifetullahtır.” ( ) denilmesi üzerine kaydeder. Ona göre

mârifetullah kalbin sıfatıdır. Nitekim kalp en Ģerefli Ģey ve âzâdır. Bursevî tüm

kemâlâtı, kalbin kemâlâtıyla karĢılaĢtırır. Elden örnek vererek, elin kemâlâtının

yazının mükemmelliği ve güzelliğiyle ortaya çıktığını belirtir. Hattat ġeyh

Hamdullah Amâsî‟den bahsederek, onun güzel yazıyı icrâ ettiğini söyler. Ve dili

örnek vererek kemâlâtının tecvîd ve Kur‟ân‟ın çeĢitli lehçelerde okunmasıyla belli

olacağı görüĢündedir. Ancak kiĢinin en güzel Ģekilde yazması ve tecvidi en yüce

Ģekilde uygulamasının Allah‟ı bilmeye yetmediği fikrindedir. Zîrâ aslî maksûd kalp

ile hâsıl olur ve kalbin ilmi, ilimlerin en yücesidir. Ki o da Allah‟ın zâtı, sıfatları ve

filleridir.

20. Vârid120

: Bursevî‟ye üzerinde sonsuz noktalar olan kapsamlı bir sayfa

görünür. Kendisine onun tekvîn sayfası olduğu söylendiğini belirtir. Noktaların sûreti

kendisine element ve bileĢenlerle temessül etmiĢtir. Bursevî sayfanın özelliklerini

Ģöyle anlatır:

Sayfalar, mevcûdâttan bir mevcûddan oluĢmuĢtur. Noktalardan müĢtemildir.

Nitekim o harflerden bir harf, kelimelerden bir kelimeden oluĢmuĢtur. Ancak o azı

117 (vârid oldu) ile baĢlar. 118 ġiirin tamamı için bkz. Azîz Mahmûd Hüdâyî, Dîvân-ı Ġlâhîyât, ss. 251- 53. 119 (denildi) ile baĢlar. 120 (göründü) ile baĢlar.

Page 39: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

27

üç, orta sayıda olanı beĢ ve çoğunun sayısı yedi olan noktalardan müterekkiptir. Ve

ona göre görünen bu sayfada “Her Ģeyde O‟na iĢaret vardır. Her Ģey O‟nun bir

olduğuna delâlet eder.” ( ) sözüne iĢaret vardır.

21. Vârid121

[116b]: “O ibârenin tümü doğrudur.” ( ) sözü vârid

olmuĢtur. Bursevî‟ye göre bu, Ģerefli ibârelerden ve lâtif iĢaretlerdendir. Anlamlı

halk, Hakk iledir. Allah‟ın “Onlara âyetlerimizi ufuklarda ve kendi içlerinde

göstereceğiz. Böylece onun gerçek olduğunu anlayacaklardır...” (

)122

ve “Onlar kendi nefisleri hakkında hiç

düĢünmediler mi? Hem Allah gökleri ile yeri ve ikisi arasındakileri ancak hak ve

hikmete uygun olarak yaratmıĢtır…” (

)123

sözü buna delildir. Bursevî mükâĢifler, müĢâhidler, muâyinler,

vâcidler ve muhakkıklardan bahseder. Onların mâsivallahı reddedip ayne‟l-hakk

üzere sabit olduklarını belirtir. Vâridde “tümü” ( ) ifadesiyle Hakk‟ın gölgesine

iĢaret vardır. Ġbâre ise harf, kelime, ayet ve sûrelerden müĢtemil olduğunda hakiki

vücut ve gölgesi kılınır. Bursevî Hz. Peygamber‟in “Allah Âdem‟i kendi sûretinde

yaratmıĢtır.” ( )124

hadîsinden bahseder. Ona göre sûretin

Allah‟a ıtlâkı, O‟nun tecelliyâtına ve zuhurunun mertebelerine nispetle hakikattir.

O‟nun sûreti hayat, ilim, irade, kudret, sem‟, basar ve kelâmdır. Onlarla eĢyaya

tecellî eder. Bu konuda teĢbih ve temsil gerekmez. Mertebe bakımından ilerleyen ise

sendelemez.

22. Vârid125

: Bu vârid “Kur‟ân erkânın taĢıyıcısıdır.” ( )

sözünün gelmesi üzerine kaleme alınmıĢtır. Bursevî‟ye göre “erkân” ile murat,

unsurlar, arĢ ve kürsîden oluĢan âlemin direkleridir. Âlemin direkleri âlem için

taĢıyıcıdır. Kur‟ân da erkân için taĢıyıcıdır. Nitekim âlemin varlığı da direkleriyledir.

Kezâ erkânın varlığı da Kur‟ân iledir. Onun sırrı, tüm âlemlerde ezelî ve ebedî

devam etmesidir. Kim ona hürmet ederse, Allah‟a hürmet etmiĢ demektir. Kim de

121 ( vârid oldu) ile baĢlar. 122 Fussilet 41/ 53. 123 Rûm 30/ 8. 124 Müslim, Birr ve Sıla, 115; Buhârî, Edebü'l-Müfred, 71. 125 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 40: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

28

onu küçümserse, Allah‟ı küçümsemiĢtir. Kur‟ân âhir zamanda mushaf ve

sâdırlarlardan yükselecektir. Âlem ancak onun yükseliĢinden sonra yok olacaktır.

23. Vârid126

[117a]: Bursevî kendisine “Gökyüzü kuĢları indirir.” (

) sözünün vârid olduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre “kuĢlar” ( ) ile murat,

semâdan yeryüzüne hüküm ve emirlerle inen meleklerdir. Onların kanatları vardır.

Allah‟ın Fâtır sûresi 1. âyetteki “... [melekleri] ikiĢer, üçer, dörder kanatlı…” (

)127

sözünü delil getirir. Bursevî‟ye göre meleklerin kanatları

maddî ve mânevî olarak iki çeĢittir. Mânevî boyutta onların kanatları yoktur çünkü

lâtif varlıklardır. Bu iki tür tespitte bir zarar yoktur. Bursevî -Ġmam Süheylî‟nin

hakikatin ihmal edilmemesi için nassın zâhirini kısaltma ve çıkarma hususunda

yaptığı gibi- sözü kısa kesmek gerektiğini belirtir. Ona göre gökyüzünün

yağdırılması, meleklerin gecelerde çok inmesi demektir.

24. Vârid128

: Bursevî “Az yapanlar birçok hayrı kaçıranlardır.” (

) sözünün vârid olduğunu bildirmiĢtir. Ona göre vâridde, geceleri ihyâ eden

müctehidlere iĢaret vardır. Ecri kazananlar için de kurbet (yakınlık), vuslat, vahdetin

esrarı ve münâcâtın sırrı vardır. Sa‟y (çabalama) ancak Ģeriat ve tarikat

mertebesindedir. Bursevî burada Allah‟ın “Ġnsan için, kendi emeğinin karĢılığından

baĢka hiçbir Ģey yoktur.” ( )129

sözünü delil getirir. Ona

göre mârifet, hakikat, kalp ve ruh mertebesi, Allah‟tan bir mevhibe olarak kazanılır.

Bazı mertebelerin ise karĢılığı yoktur. Aksine fazilet yoluyladır. Ru‟yetullah

ondandır. Kudret ve tevfik tüm mertebelerde Allah‟tandır.

25. Vârid130

: Bu vârid “Vakitlerimizin bayram olması, Allah‟ın fazlından

uzak değildir.” ( ) sözüyle ilgilidir. Bursevî

“vakitlerimiz” ( ) ile muratın, mâsivallahtan uzak ve Allah‟a âĢinâ olan insanın

en özel zamanları olduğu görüĢündedir. Bu kiĢiler, O‟nun cemâlinin ve celâlinin

126 (vârid oldu) ile baĢlar. 127 Fâtır 35/1. 128 (vârid oldu) ile baĢlar. 129 Necm 53/39. 130 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 41: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

29

esrarını keĢfederler. O‟nun kemâlinin hakikatine muttalî olurlar. Vakitleri bayram

gibidir. Kezâ günleri de sevinç günleridir. Çünkü bu durum, her bakıĢta gerçek

sevgili ile beraber olmaktandır. KiĢi her mekânda O‟nun fikri ve zikriyle O‟na yakın

olur. Aklına üzüntü ve tasalar gelmez. Bursevî kiĢinin sınırlı özel günlerindeki ve

keyifli, geniĢ, günleri arasındaki farka dikkat çeker.

26. Vârid131

[117b]: Bursevî‟ye “Allah‟tan baĢka Ġlâh yoktur, Muhammed

O‟nun Resûlü‟dür.” ( ) sözü vârid olmuĢtur. Vâridde “Allah”

kelimesindeki elif ile ilâhî taayyünâtın baĢlangıcı olan ehadiyyet elifine iĢaret vardır.

“Muhammed” kelimesindeki mim ile, kevnî taayyünatın baĢlangıcı olan vahidiyyet

mimine iĢaret vardır. Zîrâ Allah‟ın ilk yarattığı Ģey Rûh-i Muhammedî‟dir.132

Sonra

ondan ruhlar ve cisimleri yaymıĢtır.

Bursevî vâridde vücudun tenezzülat ve meâric mertebelerinden, berzah

âleminden örnekler vermiĢtir. Melekleri sûret olarak Hz. Peygamber‟den baĢkasının

göremeyeceğini belirtir. O, Cibril‟i, bir kere yüce ufukta bir kere de Sidretü‟l-

Müntehâ‟da olmak üzere iki kez aslî sûretinde görmüĢtür. Mîraç gecesi Hz. Mûsa‟yı

da görmüĢtür.

Bursevî vâridde Kelime-i Ģehâdet ve Kelime-i tevhidi de açıklar. Tevhid-

kesret iliĢkisinden bahseder. Ona göre tevhid ancak kesretin varlığıyla hâsıl olur.

Mevcudât Allah‟ın dıĢında kalan mevhumlardır. Bu, O‟nun zat ve sıfatlarına

nispettir. Makâm-ı Muhammedî de sıfatlar makamıdır. “Muhammed, sadece bir

elçidir...” ( )133

âyeti ona iĢarettir. Kezâ Hz. Mûsâ ve Hz Îsa da

ancak bir resûldür. Ve Hz. Âdem de ancak bir nebîdir. Yani onlardan her biri

melekiyyet ve ulûhiyyet sınırına geçmez. Her nebî diğerinin vârisidir. Ve ona

Hakikat-i Muhammediyye‟den, Ġsm-i Muhammedî‟den ve Kur‟ân-ı Muhammedî‟den

bir pay vardır. Bursevî vâridde feyz-i akdes ve feyz-i mukaddes ile hâsıl olan

tecellîden bahseder. Harflerin en sonuncusunun he harfi olduğunu, onunla hüviyyete

131 (vârid oldu) ile baĢlar. 132 Rûh-i/Nûr-i Muhammedî görüĢü için bkz. Mehmet Demirci, Nûr-i Muhammedî, Kitabevi Yay.,

Ġst., 2008. 133 Âl-i Ġmrân 3/144.

Page 42: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

30

dönüĢe iĢaret edildiğini belirtir. Allah “ġüphesiz en son varıĢ Rabbinedir.” (

)134

buyurmuĢtur. Yani kul Rabbi‟ne seyr ile varınca, kesret ve

teayyünâtın sıkıntılarından kurtulur. Sülûktan bir Ģey elde edemeyen ise yolun

ortasında kalır. Bursevî‟ye göre Allah‟ın Ġsrâ sûresi 72. âyette geçen “Kim bu

dünyada [hakikatlere] kör ise, o âhirette de kördür…” (

)135

sözünde, buna iĢaret vardır. Bursevî, bu sözü Ruhu‟l-Beyân

tefsirinde136

ve Temâmü‟l-feyz adlı kitabında tahkîk ettiğini belirtir.

27. Vârid137

[118b]: Bu vârid En‟âm sûresi 65. âyetle ilgilidir. Âyetin meali

Ģöyledir: “Yine de ki: O, gökten ve yerden size felâket göndermeye yahut aranızda

ayrılıklar çıkartmak sûretiyle sizi birbirinize düĢürüp acılar tattırmaya kâdirdir… ” (

)138

Bursevî âyete binâen Allah‟ın azabının mâhiyetini açıklar. Kevn

ü fesad âleminden bahseder. Cennet ve cehennem sınırlarından söz eder. Nemrûd‟un

sivrisinekle nasıl azaplandırıldığı ve onun (sivrisinek) basit yapıda bir canlı olduğunu

anlatır. Basiret ve akıl ehlinin ise her durumda Allah‟tan korktuğunu belirtir. Âyette,

insanların ayrı ve çeĢitli yaratılıĢına iĢaret olduğunu da bildirir. Ona göre, Allah

kâfirlere mü‟minlerin hıncını tattıracak ya da aksi gerçekleĢecektir.

28. Vârid139

[119a]: Bu vârid Bakara sûresi 223. âyetle ilgilidir ve meali

Ģöyledir: “Önceden kendinizi buna hazırlayınız…” ( )140

Bursevî‟ye

göre vâridde yükselmek için salih amellerin, yakınlaĢmak için ise fenâfillahın

gerektiğine iĢaret vardır. Ve âyette belâ gelmeden önce sadakayı verme anlamı vardır

ki sadaka belâyı def eder. Bursevî diğer mânânın ise ilim ve anlayıĢ ehli için âĢikâr

olduğunu belirtir.

134 Necm 53/42. 135 Ġsrâ 17/72. 136 Bkz. Ġsmâil Hakkı Bursevî, Muhtasar Rûhu‟l-Beyân Tefsiri, Haz. Muhammed Ali Sabûnî, c.5,

Damla Yayınevi, Ġst., 2002, s. 41 (Ġsrâ 17/72 tefsiri). 137 (vârid oldu) ile baĢlar. 138 En‟âm 6/65. 139 (vârid oldu) ile baĢlar. 140 Bakara 2/223.

Page 43: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

31

29. Vârid141

: Bu vârid Âl-i Ġmrân sûresi 73. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir:

“Sizin dininize tâbi olanlardan baĢkasına da sakın inanmayın[derler]…” (

)142

Bursevî‟ye göre bu âyette din ile, tevhid ve Ģirk ehline izâfe vardır.

Bursevî burada ehl-i kitap, ehl-i küfür ve ehl-i îmandan da bahseder. Ona göre

vâridde îman ve keĢf ehline de iĢaret vardır. Ki onlar hakiki îmana sahiptir ve küfür

ehlinin zıttıdırlar. Küfür ehlinin haline Allah‟ın “Sağır, dilsiz ve kör gibidirler…” (

)143

sözü delildir. Bursevî burada küfür ehline dair îzahlar yapar. Kâmil

mü‟minin halini bu durumda olanlarla kıyaslar. “…O halde, Ģeytanî güçlere ve

düzenlere[uymayı] reddedenler ve Allah‟a inananlar, hiçbir zaman kopmayacak en

sağlam mesnede tutunmuĢlardır…”(

)144

âyetinin kâmil mü‟minlere müjde olduğunu belirtir. Ona göre âyetteki

Ģeytânî güçler (tâğut) aslında mâsivallahtır. Kalbi ondan temizlemek gerekir. Âyette

geçen Allah‟a îman ifadesi hakiki tevhiddir. Hakiki küfür (örtme) ise, vücudâtın

fenâfillah ile örtülmesidir ki bu durumda kevn (varlık) izlerinden bir iz kalmaz.

Konuya, insanın güneĢe baktıktan sonraki halini örnek verir. Hz. Peygamber‟in

“Allah mahlûkatını bir karanlık içinde yarattı. Sonra üzerlerine kendi nûrundan

saçtı…” ( )145

hadîsini delil getirir. Vâridde

hakiki din ehline iĢaret olduğunu da belirtir. Bursevî ilim ve amel farkını da îzâh

etmiĢtir.

30. Vârid146

[119b]: Bu vârid seher-i a‟lâda gelen “Ġlâhî! Hakkı‟yı sâbit

kadem kıl. Onu bezm-i safâda ehl-i dem kıl.” (

) beyitiyle ilgilidir. Bursevî Mekke‟de iken, geceleri Harem-i ġerif‟i

tavaftan sonra hatime gittiğini belirtir. Bir seher vakti hatimde iken Hz. Hızır ile

karĢılaĢır. Hz. Hızır ona isteğini sorar, o da hayır dua ister. Hızır “Allah seni nefesi

kuvvetli olanlardan kılsın.” diye dua eder. Bursevî bu olayda Hz. Peygamber‟in

“Ben, Rahmân‟ın nefesinin Yemen tarfından geldiğini hissediyorum.” (

141 (varid oldu) ile baĢlar. 142 Âl-i Ġmrân 3/73. 143 Bakara 2/18. 144 Bakara 2/256. 145 Tirmizî, Ġmân, 18. 146 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 44: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

32

)147

sözüne iĢaret olduğunu belirtir. Ona göre bu hadîste geçen

Nefes-i rahman ve Kutb-i abdâl, Üveys el-Karânî‟nin amcası Ġsâmüddîn el-Karânî‟ye

iĢarettir.

Bursevî, bu merhum ümmetin mazhar oldukları lütuflara da dikkat çeker. Ona

göre bu zamandan önce gelenler altı bin yıl müddetini geçirmiĢlerdir ve ümmet son

bin yılını yaĢamaktadır. Hz. Peygamber‟in “Eğer ümmetim istikâmet üzere olursa

onlara bir gün [bin sene] vardır ve eğer istikâmet üzere olmazsa, yarım gün [beĢ yüz

sene] vardır.” ( )148

hadîsini delil

getirir. Ġsâmüddîn bu zamanın kutbu‟l aktâbı olduğu gibi, Hz. Peygamber de

yaĢarken zâhir ve bâtının kutbudur. Ona göre vârid olan beyitte nefesin kendisinden

(Bursevî) kıyamete dek süreceğine de iĢaret vardır. Çünkü Ģeyhi (Osman Fazlı

Efendi ) vefatına yakın bir zamanda kendisine “Bu silsile otuza tamamlandı.” der.

Yani Hz. Ali‟den kendisine (Osman Fazlı Efendi‟ye) kadar ulaĢan silsileyi kasteder

Sonra Ģeyhi Bursevi‟ye “Bu yüce mertebe ancak hizmet ve nefesle hâsıl olur. Ve

hizmet müridin vazifesi, nefes ise Ģeyhin Ģanıdır. Ben bulduğumu hizmet ve nefes ile

buldum.” der. Ardından kendisini iĢaret ederek “Bu nefes benden sonra sende devam

edecek. Yüz elli kadar halifem arasında, aklımda senden baĢkası yok.” der. Bursevî

bu olayı, Ģeyhinin vefatından sonra tasnif ettiği, Celvetilik‟in sırrını ve Ģeyhinin

ahvâlini açıkladığı yirmi cüzü aĢkın tek ciltlik “Temâmü‟l-Feyz” adlı kitabında

anlattığını belirtir.

Yine birgün Hz. Peygamber‟in yanı baĢında onun hareminde iken, kendisine

“Sana bir kitap ilham edileceğini ummuyordun.” (

)149

âyetinin denildiğini belirtir. Kendi kendine “Bu yetim fakir, zengin bir sultan

olmayı nasıl ümit eder?” diye sorar. “Seni öksüz bulup barındırmadı mı? Seni

ĢaĢkınlık halinde bulup da, doğru yolu göstermedi mi? Seni fakir bulup da

zenginleĢtirmedi mi?” ( )150

âyetleri aklına gelir. Ona göre Duhâ, ĠnĢirâh ve Nasr sûrelerinde Hz. Peygamber‟in

147 Aclûnî, a.g.e., I, 217. 148 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 314. 149 Kasas 28/86. 150 Duhâ 93/6–8.

Page 45: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

33

kemalâtla ilgili tüm hallerine ona vâris olanlara da iĢaret vardır. Zîrâ onlar ilmen,

aynen, hakikaten, kavlen, fiilen, halen, makamen ve kemâlen onun izlerini taĢır.

Evliyâ Hz. Peygamber‟in mertebesinde olmasa bile her mertebede onunla beraberdir.

Bu yüzden Allah Kur‟ân‟da sıddıkları enbiyanın ardına koymuĢtur.

31. Vârid151

[120b]: Sabah olmasına yakın gecenin üçte birinde kendisine

Bakara sûresi 156. âyet vârid olmuĢtur. Meali Ģöyledir: “…Biz zaten Allah için varız

ve elbette O‟na döneceğiz…” ( )152

Bursevî bu vâridin, o gece

önceki âdetinden farklı olarak yataktan kalkmada gecikmesi ve alelâde mazeret leri

yüzünden bazı kayıplar olduğundan dolayı kendisine geldiğini belirtmektedir.

32. Vârid153

: Gecenin üçte birinde gelen bu vârid Ģu beyitlerle ilgilidir:

“Rahata dalıp Ģu cân kim çok uyur. Çehre-i dilden ğubarı nice yur. Hayf ol insana

kim bu bağda. Uyuya nergis gibi öte tuyur.” ۀ

) Bursevî‟ye

göre önceki vâridde geçen âyette (Bakara 2/156) firkatin sükûnda, vuslatın harekette

olduğuna iĢaret vardır. Ona göre rücû/dönüĢ ancak hareket ile hâsıl olur. Bu manada

kendisine Mesnevî‟den “Bu dünyada duruĢum/varlığım benim için bir ayrılık

olmasaydı, „Biz yine dönüp O‟na varanlarız.‟ denmezdi.” (

)154

beyitinin vârid olduğunu belirtir. Ona göre burada rücû

lafzıyla, sonunda Rabbi‟ne varacak olan nefs-i mutmainneye iĢaret vardır. Allah‟ın,

“...Dön Rabbi‟ne.” ( )155

emri buna delildir. Ayrıca harekette bereket

vardır. “Kim sabit olursa filizlenir.” ( ) sözüne gelince, burada geçen

sabit olmak hareket yolu hakkındadır. Tembel ve durgun olmaksızın çabalamaktır.

Sonunda arzu edilene ulaĢılır ve sevgili katında kevnin lezzeti bulunur. Bursevî‟ye

göre insan bu âlemde olduğu sürece bâtında sükûna vâsıl olsa da, zâhirde hareketten

uzak olmaz. Deverânî hareketin ise Halvetîler‟e has olduğunu belirtir.

151 (vârid oldu) ile baĢlar. 152 Bakara 2/156. 153 (göründü) ile baĢlar. 154 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî, Çev. Adnan Karaismailoğlu, Yeni ġafak Yay., Ġst., 2004, c.

1, Birinci Defter, Beyit nr: 3936, s. 163. 155 Fecr 89/28.

Page 46: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

34

33. Vârid156

[121a]: Kendisine “Ulemâ, insanlar arasında fitnenin vuku

bulmasıyla imtihan edilir.” ( ) sözünün vârid

olduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre bu ulemâdan bazısı durumu izâle etmeye çalıĢır;

bazısı da durumu kendi haline bırakır. Bu durum onlardan doğru olanı ve yalancı

olanı gösterir. Onların hallerine, “...Allah‟tan ancak bilgili kulları korkar...” (

)157

âyetini delil getirir. Ulemâ ve cühelâ arasındaki farktan

bahseder. Ona göre bu vâridin geliĢ sebebi Bursa Ulu Câmi‟de vuku bulan “katil”

hâdisesidir. Devrin padiĢahı Sultan II. Mustafa‟nın dava için mübâĢir ve müvellâ

tayin ettiğini, bu durumdan Bursa ulemâsının rahatsız olduğunu, onlar içinden hakkı

savunan bir kimse çıkmadığını ve onların bâtıl ehli olduğunu anlatır. Allah‟ın onlara

lânet ettiği ve onları sağırlaĢtırıp körleĢtirdiği fikrindedir.

34. Vârid158

: Bu vârid seher-i a'lâda kendisine gelen Farsça bir rubâîyle

ilgilidir. Anlamı Ģöyledir: “Benim derdim ayrılık dertlerindendir. Hiç kimse derdimin

Hüdâ‟dan olduğunu bilmez. MâĢukun haĢinliğinden dolayı ölmüĢüm. Beni ayıran da

benim zehrim oldu.”

) Bursevî vâridde âĢıklığın illetinden,

aĢığın baĢına gelen hallerden bahseder. Ona göre Hz. Âdem bu yüzden cennetten

yeryüzüne inmiĢtir. AĢk belâya dayanır.

Bursevî‟ye göre vâridde bütün muhtelif dinlerin insanî hakikatlerin dâhilinde

olduğuna da iĢaret vardır. Hz. Âdem‟in dillerle konuĢtuğunu, dillerin yedi yüz binin

üzerinde olduğunu belirtir. Ġnsanla Allah‟ın sırrı bir olunca, “Ġnsanın sırrı sırrım,

sırrım da insanın sırrıdır.” ( )159

kudsî hadîsinde geçen

durumun zuhûr ettiği görüĢündedir. Ona göre, nefsî kelâm Arapça, Farsça, Türkçe

kalıp ve diğer dillerden mücerrettir. Ancak o, zarûretten dolayı Arapça kalıbına

sokulmuĢtur ve Allah kelâmı sınırlamadan uzaktır.

156 (varid oldu) ile baĢlar. 157 Fâtır 35/28. 158 (vârid oldu) ile baĢlar. 159 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 253.

Page 47: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

35

35. Vârid160

: Bursevî‟ye “Mü‟minin değirmen gibi olması câiz değildir.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Ona göre bu, gaflet ve hicab

ehlinin telvîni olan ve karĢı çıkılan telvîne iĢarettir. Makbul olan telvîn ise yakaza ve

keĢf ehlinin telvînidir. Bunun için kendisine “Dönenle birlikte dön. Sakinden de

dönenden de geç.” ( ) sözünün vârid olduğunu

belirtir. Ona göre sükûn hareketle birliktedir ve kiĢi deverânla me‟murdur.

Varlıkların hâlinin muhtelif; Allah‟ın ise her gün bir iĢte ( )161

olduğunu

belirtir. Nitekim her zorlukla bir kolaylık, her ızdırapla birlikte bir itmi‟nân vardır.

Meydana gelen Ģeyler tedrîcîdir. Bir bakıĢta kanın süte dönüĢmediği gibi, göz açıp

kapayana dek kahrın da lütfa dönüĢmediğini belirtir. Bu vâridin kendisi için bir

avutma olduğu görüĢündedir. Çünkü bu vârid mezkûr katlin ıztırâbından dolayı

meydana gelmiĢtir. Allah dilediğini yapandır. ( )162

36. Vârid163

[122a]: Bursevî‟ye A‟râf sûresi 155. âyette geçen “…Bütün

bunlar senin imtihanından baĢka bir Ģey değildir...” ( )164

sözü vârid

olmuĢtur. Bursevî‟ye göre bu vârid ile fitneden ötürü vuku bulan Bursa‟daki katil

hadisesine iĢaret vardır. Bu olay ile Allah, kulları imtihan etmiĢtir ki bu, mü‟min ve

kâfir, muhlis ve münafık, sıddîk ve zındık, sünni ve mülhidi birbirinden ayırmak

içindir.

Vâridde A‟râf sûresi 155. âyette geçen “…Sen bu imtihanla dilediğini doğru

yoldan uzaklaĢtırır, dilediğini de hidayete erdirirsin...” (

)165

sözüne de iĢaret olduğunu belirtir. Bursadaki katil hadisesine gelince, ona

göre bu olayı doğru bulanlar âlim olsun ümmî olsun günahı helâl, haramı müstahsen

gördüklerinden, hepsi inkâr ehli olmuĢtur. Bu olayla ehl-i sünnet üzere olanların

îmanın da ortaya çıktığı görüĢündedir. Bursevî, Bursa fethedildiğinden beri böyle bir

olay yaĢanmadığını belirtir.

160 (vârid oldu) ile baĢlar. 161 Rahmân 55/29‟da geçtiği gibi. Bursevî tarafından âyetin aslında geçen lafzı burada

kaydedilmemiĢtir. 162 Burûc 85/16 ve Hûd 11/107‟de geçtiği gibi. 163 (vârid oldu) ile baĢlar. 164 A‟râf 7/155. 165 A‟râf 7/155.

Page 48: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

36

37. Vârid166

: Bu vârid Ġsrâ sûresi 99. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir:

“Onlar, gökleri ve yeri yaratan Allah‟ın [kendileri gibilerini yaratmaya kâdir

olduğunu] görmediler mi? ...” ( )167

Bursevî

âyette geçen semâvâtın/gökyüzünün, içindekilerle birlikte iki günde yaratıldığını

belirtir ve “Böylece onları iki günde yedi gök olarak yarattı…” (

)168

âyetini delil getirir. Yeryüzü de aynı Ģekilde altı günde yaratılmıĢtır.

“Andolsun ki Biz gökleri, yeri ve ikisi arasında bulunanları altı günde yarattık...” (

)169

âyeti de bu duruma delildir.

Bursevî âyette geçen “altı gün” kavramı üzerinde açıklamalar da yapar. Ona göre

daha önce de geçtiği üzere, bahsedilen zamanlar bu ümmetin ömrü içindir, kâfirler

için değildir. Bursevî Ġmam Suyûtî‟nin de risalesinde, “Bin beĢ yüz yıla yakın sürede

cennet ehli cennete, ateĢ ehli de ateĢe girecektir.” dediğini belirtir. Semâvâtın ervâh

ve esrârın taĢıyıcısı olduğu fikrindedir. Ardından melekût ve nâsut ehlinden,

cinlerden bahseder. Cennet ve cehennem ehlini karĢılaĢtırır.

38. Vârid170

: PerĢembe gecesi kendisine Ģu Türkçe ibâre denilmiĢtir: “Umûr-i

siyâsiyye Ġsmâil Efendi‟ye ısmarlandı.” ( ) Bursevî

bu vârid ve hitabın o gece kendisine defalarca vâki olduğunu belirtir. Bir defasında

ibârenin umûr-i ma‟neviyye ( ) Ģekline dönüĢtüğünü belirtir. Bursevî bu

vâridde “katil” hadisesine iĢaret olduğu görüĢündedir. ġöyle ki, Ģahitler suhte (molla)

grubu için aleyhte Ģahitlik edince, katiller o gece idam için hapsedilmiĢlerdir.

Bursevî‟ye göre katli gerçekleĢtirenlere bu cezanın verilmesinde kendi teveccühü ve

mânevî tesiri vardır. Allah‟ın kendisini “Abdülkadir” ve “Ġsmâil” olarak

isimlendirdiğini söyler. Ama siyasî iĢler için “Ġsmâil” ismini kullandığını belirtir.

Çünkü bu ismi ona ailesi vermiĢtir. Süryanice‟de anlamı “Allah‟a itaat eden”

demektir. Bursevî, Allah‟ın kendisini yücelttiği mertebeden de bahseder.

166 ( vârid oldu) ile baĢlar. 167 Ġsrâ 17/99. 168 Fussilet 41/12. 169 Kâf 50/38. 170 (denildi) ile baĢlar.

Page 49: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

37

39. Vârid171

: Bu vârid Bursevî‟ye “Gadr-i âlim hemîĢe câh iledir. Sanma kim

gadr ü Ģeref cahiledir.” ( )

ibâresinin denilmesi üzerine kaydedilmiĢtir. Bursevî‟ye mânâlarıyla birlikte Allah bu

ibârelerle hitap ve ilham etmiĢtir. Bursevî Allah‟ın yardımıyla vâridlerin hepsini Ģerh

ve îzah ettiğini belirtir. Ama ibâre ve lafızlar kendisine aittir. Duruma “KiĢi isti‟dâdı

nispetinde mertebesine göre peygamberlere vâris olur.” (

)172

kutsî hadîsini delil getirir. Vâriddeki makam ( ),

Allah katındaki kabul mânâsındadır. Bursevî âlimin kadir ve Ģerefinin ancak mânevî

makamla ve ilâhî kabulle olduğu, cahilin ise, ziyade ilimlerle âlim olsa da Allah

katında kadri ve Ģerefinin olmadığı görüĢündedir.

Bursevî bu vâridin sununda, hac dönüĢünde ġam yollarında harem vâridlerini

yazdığı ve nazım, nesir, metin ve Ģerhlerden müteĢekkil, Arapça, Farsça ve Türkçe

müfret, mesnevi ve rubâîlerden oluĢan “Esrârü‟l-Hacc” adını verdiği büyük toplu

varidâtının kaybolduğunu belirtir.173

40. Vârid174

[123b]: Bu vârid Âl-i Ġmran sûresi 18. âyetle ilgili olup meali

Ģöyledir: “Allah ile melekler ve hak ve adaleti gözeten ilim sahipleri O‟ndan baĢka

tanrı olmadığına Ģahittir…” ( )175

Bursevî‟ye göre vâridde insanî kemâliyyete iĢaret eden celâlet kastedilir. Burada akla

gelen “Sultan Allah‟ın yeryüzündeki gölgesidir.” sözünde gölge ile bâtınî kutupluğa,

sultan ile de zâhirî kutupluğa iĢaret vardır. Bursevî “Ġnsanın sırrı sırrım, sırrım da

insanın sırrıdır.” ( )176

kutsî hadîsine yer verir. Ve Hz.

Peygamber‟in “Allah Âdem‟i kendi sûretinde yaratmıĢtır.” (

)177

hadîsini delil getirir. Ona göre bu hadîste hakiki sûrete iĢaret vardır. Bu hakikat o

171 (denildi) ile baĢlar. 172 Bu hadîsin kaynağı bulunamamıĢtır. 173 Bursevî hac dönüĢü Ulâ denen mevkinde eĢkıyânın saldırısına uğramıĢ ve eseri orada zâyi

olmuĢtur. Ve bu olaya çok üzülmüĢtür. Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 175a, 201b. Bu

hâdisenin 1112/1700 tarihinde meydana geldiğini belirtir. Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr.

189b. 174 (vârid oldu) ile baĢlar. 175 Âl-i Ġmran 3/18. 176 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 253. 177 Müslim, Birr ve Sıla, 115; Buhârî, Edebü'l-Müfred, 71.

Page 50: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

38

hakikatın gölgesi olunca Allah‟ın “…O‟nun benzeri hiçbir Ģey yoktur…” (

)178

sözünün sırrı ortaya çıkar.

Bursevî ayette geçen ulu‟l-ilm ve melâikenin mahiyetine dair îzahat da

yapmıĢtır. Onların durumuna Kâf sûresi 37. âyetteki “...kalbi olup kulak verene…” (

)179

sözünü örnek verir. Âyete göre “kalb” aklın kemâliyle

muttasıf kalb-i selimdir. Ona göre ilim ve mârifet arasında da fark vardır. Has olan

ilim, mârifetten üstündür. Allah da mârifetle değil ilimle vasıflanır.

Bursevî ilâhî teayyünâtın baĢlangıcı olan zâtî hüviyyetten de bahseder. Ona

göre bu hüviyyetin tecellîsi feyz-i mukaddesle, kevnî teayyünâtın ilki olan Ruh-i

Muhammedî‟nin olduğu ruhlar âlemine inmiĢtir. Bursevî tarîkat uzamâsı olarak

vasıflandırdığı Gazâlî‟nin “Bu var olandan (âlemden) daha bedîi/güzeli mümkün

değildir.” ( ) sözüne yer verir. Ayrıca Bursevî âlim

genç ile câhil yaĢlıyı kıyaslayarak “...De ki : Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur

mu?…” ( )180

âyetini delil getirir.

41. Vârid181

[124b]: Bu vârid Hacc sûresi 75. âyetle ilgili olup meali

Ģöyledir: “Allah meleklerden de elçiler seçer, insanlardan da...” (

)182

Bursevî‟ye göre âyette iki Ģeye iĢaret vardır. Birincisi;

meleklerden resûl seçilmesi, Hz. Peygamber‟in seçilmesi anlamındadır. Zîrâ o, bir

yönüyle melek hükmündedir. Buna ilk delil onun irĢâd için gönderilmesidir. Çünkü

o, sır ile hafâ ve kalp ile nefs mertebesi arasında orta yol olan ruh mertebesindedir.

Rûhaniyet melâikenin Ģanıdır. Bursevî Allah‟ın Cibril hakkında “O gece melekler ve

Cebrâil… Ġnerler.” ( )183

buyurduğunu belirtir. Bursevî‟ye

göre ikinci delil, Hz Peygamber‟in ruhlar âleminin samediyyet makamındaki ortağı

olmasıdır. Bunda onun “...Sizin hanginiz benim gibidir? Ben, Rabbi‟m beni yedirir

ve içirir bir hâlde gecelerim...” ( )184

hadîsine

178 ġûra 42/11. 179 Kâf 50/37. 180 Zümer 39/9. 181 (vârid oldu) ile baĢlar. 182 Hacc 22/75. 183 Kadir 97/ 4. 184 Buharî, Savm, 49.

Page 51: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

39

iĢaret olduğunu belirtir. Ona göre üçüncü delil, onun nübüvvetten önce ve sonra

Allah‟a asi olmamasıdır. Ancak bazı durumlarda ilâhî itâb (uyarı/azar) meydana

gelmiĢtir. Bursevî bu durumdan Ruhu‟l-Beyan tefsirinde Fetih suresinde geçen “Ta

ki Allah, senin geçmiĢ ve gelecek günahlarını bağıĢlasın…” (

)185

âyetinin tefsirinde bahsettiğini belirtir.186

Hz. Peygamber‟in

nübüvvetten önce, Hz Ġbrahim‟den kalan Ģeriat ile kendisini Allah‟a adadığını

bildirir. Allah‟ın bu konuda “Sen gideceğin yolu bilmezken sana doğru yolu

göstermedi mi?” ( )187

buyurduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre

dördüncü delil ise Hz. Peygamber‟in melekler gibi ulvî bir makamda olmasıdır.

Bununla ilgili onun, “Dünyanızdan bana üç Ģey sevdirilmiĢtir…” (

)188

hadîsine yer verir. O da, Hz. Îsâ gibi ruhanî özellikler bakımından

melâikeden olsa da anne (babadan) doğmasından dolayı varlıktır.

Bursevî‟ye göre vâridin iĢaret ettiği ikinci Ģey ise, Hz. Peygamber‟in, ümmeti

yani insanlar içinden seçilmesidir. O, onlara unuttukları Ģeyleri hatırlatır. Nitekim

Allah Hz Âdemi de unuttu ( ) sözüyle vasıflandırmıĢtır.189

Ve onu “Sonra Rabbi

onu seçti…” ( )190

ibâresiyle nitelemiĢtir. Bursevî‟ye göre ümmetin

risaleti miras risaletidir.

42. Vârid191

: Bursevî‟ye “Kur‟ân onun üzerine definden önce okunur.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre vâridde Kur‟ân‟ın ölü

üzerine gaslden sonra definden önce ve kabrinin baĢucunda, üzerine toprak

atılmasından önce okunması gerektiğine iĢaret vardır. Kur‟ân‟ın yaĢanılan günlerde

okunup nûrundan istifade edilmesi için vâridde bir îkaz da vardır. Hz. ÂiĢe‟nin

“…Onun ahlâkı Kur‟ân‟dı.” ( ) sözünde olduğu gibi, onun hakikatiyle

tahakkuk; ahlâkıyla tahalluk gerekir. Bursevî vâridde Kur‟ân‟ın dünya ve âhiretteki

lüzûmunu, onun ezelî sıfatta olduğunu ve Allah‟ın kullarına onunla tecellî ettiğini de

185 Fetih 48/2. 186 Bkz. Bkz. Bursevî, Muhtasar Rûhu‟l-Beyân Tefsiri, c. 8, s. 143. 187 Duhâ 93/7. 188 Nesâî, IĢratu‟n- Nisa', 1; Ġbn Hanbel, III, 128. 189 Tâ-hâ 20/115‟de geçtiği gibi. 190 Tâ-hâ 20/122. 191 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 52: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

40

anlatır. Ona göre kabirde okunan Kur‟ân‟a kulak verilir ve belki de kabirden Kur‟ân

tilaveti iĢitilir. Vâridde ölümden ve mezardan önce eğitim ve öğretimin gereğine de

iĢaret olduğunu belirtir. O (Kur‟ân); âfâk, enfüs, Kur‟ân ve rahman hakikatinin

nüshasıdır.

43. Vârid192

[125b]: Bu vârid Zümer sûresi 10. âyetin gelmesi üzerine

kaleme alınmıĢtır ve meali Ģöyledir: “...Unutmayın ki, zorluk ve sıkıntılara sabredip

göğüs gerenler için hadsiz hesapsız mükâfatlar vardır.” (

)193

Bursevî‟ye göre âyette geçen sabrın hesapsızca karĢılığı, sadece ecirdir.

Allah‟ın, “Yaptıklarına uygun bir karĢılık olarak.” ( )194

sözü buna delildir.

Bu vâride binâen kendisine “...Artık bana güzel bir Ģekilde sabretmek düĢer…” (

)195

âyetinin vârid olduğunu belirtir. Bursevî Allah‟a sabr-ı cemilin anlamını

sorduğunu, Allah‟ın da kendisine “Göğsünü daraltmamandır.” Ģeklinde cevap

verdiğini belirtir. Ardından mutlak sabır ile sabır arasındaki farkı îzah eder. Havâs ve

avâmın sabrından bahseder. Hz. Ġbrahim‟in baĢına gelenlerden örnek verir. Ona göre

nasıl ki tuz yemeği iyileĢtiriyorsa, belâ da vücudu iyileĢtirir. Hz. Peygamber‟in

“[Allah‟a inanma konusunda] benim gördüğüm eziyeti baĢka kimse görmedi.” (

)196

hadîsini delil getirir. Ona göre ezâ tasfiye sebebi ve cilâ

gibidir. Allah‟ın Hz.Âdem‟i ibtilâ için cennetten yeryüzüne indirdiğini belirtir.

Kendisine “Katlanılmaz Ģeylerden firar resullerin âdetidir.” (

) sözünün vârid olduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre bu sözde firar belâ

anlamına gelir.

44. Vârid197

: Bu vârid kendisine seheri a‟lâda “Ey Hakkı hatt-ı sebzin çün

taze bahar oldu. Açıldı çü gül-i gonca Ģeb gitti, nehâr oldu.” (

) beyitiyle hitab edilmesi

üzerine kaydedilmiĢtir. Bursevî‟ye göre vâridde geçen hatt-ı sebz/ergenin

192 (vârid oldu) ile baĢlar. 193 Zümer 39/10. 194 Nebe‟ 78/26. 195 Yûsuf 12/83. 196 Bu hadîsin aslı Ģeklindedir. Bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 180. 197 ( hitab edildi) ile baĢlar.

Page 53: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

41

yanağındaki ince tüy ( ) ile murat, uygun vâridler ve yeni tecellîlerdir. Onlar

bahar mevsimi gibidir ve kalpler onlarla yenilenir. Vâridde geçen “gece gitti gündüz

oldu.” sözüyle ise kalbin tecellîden önceki halinde nefsin gece karanlığında olması

gibi bir hale iĢaret vardır. Ama onun nûrundan sonra gece biter sabah olur, güneĢ

doğar. Kalbe ay ve güneĢin rûhu doğar.

Kendisine ilâhî tecellîlerle “Nimetimi senden kesmem. Bundan dolayı hamd

Allaha‟dır.” ( ) sözünün vârid olduğunu belirtir.

45. Vârid198

: Sabahtan önce kendisine Ģu nesir vârid olmuĢtur: “Her kimin

kâse-i kârı betalet ile dola, Hakk‟a kaçan yol bula.” ( ۀ

) Bursevî‟ye göre nesirde geçen betalet ( hareketsizlik ) ile

hareket ve gidiĢin zıddı olan sükûna iĢaret vardır. Vuslat içinse hareket gerekir.

Çünkü sükûnda firkat vardır. Mesnevîdeki “Bu dünyada duruĢum/varlığım benim

için bir ayrılık olmasaydı, „Biz yine dönüp O‟na varanlarız.‟ denmezdi.” (

)199

sözü buna delildir. Ona göre, vâriddeki

“kâse”( ) ile hak yolda hareket arzusuna iĢaret vardır. O da, Hızır‟ın âb-ı hayata

ulaĢtığı gibi feyze ulaĢmaktır. Kâse tembellik ve sükûn ile dolarsa, firkat ve feyzin

kesilmesi; hareket ve sülûk ile dolarsa vuslat ve feyze ulaĢma hâsıl olur. “Harekette

bereket vardır.” sözü akla gelir. Ona göre, “O halde Allah‟a koĢun...” (

)200

âyeti de harekete iĢarettir. Bursevî vâridde betalete karĢı uyarı, harekete karĢı da

bir özendirme olduğu görüĢündedir.

46. Vârid201

: Bursevî kendisine “Kimse senin gibisini görmedi.” (

) ve “Mislin gelmez ebedî.” ( ) sözleriyle seslenildiğini belirtir.

Bursevî‟ye göre ilk vâridin anlamı zâhirde bazı mertebe ve tecellîler içindir. Allah‟ın

“...Hâlbuki Allah, rahmetini dilediği kuluna özgü kılar…” (

)202

âyeti buna delildir. Buna binâen Bursevî enbiyâ ve evliyâdan bahseder. Hz.

198 (vârid oldu) ile baĢlar. 199 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî., a. y. 200 Zâriyat 51/50. 201 (hitap edildi) ile baĢlar. 202 Bakara 2/105.

Page 54: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

42

Peygamber‟in “…Siz, dünya iĢlerini daha iyi bilirsiniz.” ( )203

hadîsine yer verir. Ona göre vâridde dört halife ve diğerlerinin farklı mertebelerine

de iĢaret vardır. Bu durumun “Allah‟a ulaĢan yollar yaratıkların nefesleri

sayısıncadır.” ( )204

sözünü akla getirdiğini belirtir.

Allah‟ın Hz. Meryem‟i âlemin kadınlarına üstün tuttuğunu, Hz. Âsiye, Haticetü‟l-

Kübrâ ve Fâtımatü‟z-Zehrâ‟yı da üstün kıldığını belirtir. Hz. ÂiĢe‟nin Hz. Fâtıma‟ya

bazı özellikler bakımından üstünlüğünden de bahseder. Allah‟ın Ġsrailoğulları‟nı

âleme üstün kıldığı gibi205

, bu ümmet hakkında da “Siz en hayırlı ümmetsiniz.” (

)206

dediğini belirtir. Hz. Peygamber‟e de sayısı yüz yirmi dört bini bulduğu

rivayet edilen nebîlere ve resullere verilen mucizeler verildiğini belirtir. Ve onların

üstünlük ve hayır hakkındaki farklılıklarının ġeyh-i Ekber‟in “hatmü‟l-velâye”

görüĢünde mevcut olduğuna değinir.

47. Vârid207

[126b]: Kendisine “Allah ona cennette bir ev kurdu.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre bu vâridin geliĢ sebebi Bursa‟daki

katil hadisesidir. Softaların baĢını çeken, önceleri asilerden olan uzun boylu Ģahsın,

kendisiyle ilgili iki kiĢinin onun Bursa‟da Ulu Câmi‟deki katil hadisesine bizzat

katıldığına dair Ģahitlikleriyle, kadı tarafından asılmasına karar verilmiĢtir. Ve o

kiĢinin asılmadan önce suçunu itiraf ettiği, geçmiĢ günahlarına tevbe istiğfar ettiği ve

Ģehadet getirdiği Bursevî‟ye anlatılmıĢtır. Kendisine bu vâridin iki mânası olduğu

ilham edilmiĢtir.

Birincisi, Allah‟ın, kulun canı bedeninden çıkmadıkça tevbesini kabul

ettiğidir. Allah‟ın onun tevbesini kabul edeceği ve ona cennette bir ev bina edeceği

umulur. Bursevî‟ye göre vârid katil hadisesindeki katledilenle ve katilin tevbesiyle

alâkalıdır.

203 Müslim, Fadâil, 141. 204 Necmüddin Kübra “Usûlü AĢere” adlı meĢhur risâlesine bu cümle ile baĢlamıĢtır. Ve bu risâle

Bursevî tarafından Ģerh edilmiĢtir. Bkz. Necmüddin Kübra, Usûlu AĢere Risâle ile‟l-Hâim

Fevâihu‟l- Cemal; Tasavvufî Hayat, Haz. Mustafa Kara, Dergâh Yay., Ġst., 1980, s. 33. 205 Bkz. Bakara 2/47. 206 Âl-i Ġmran 3/110. 207 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 55: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

43

Ġkinci mânâ ise, iĢrak vakti tevhid sırasındaki (lafzı bulunmayan) vâriddir.

Buna göre katilin cenneti dünyadır. Hz. Peygamber‟in “Dünya mü‟minin zindanı,

kâfirin cennetidir.” ( )208

sözü de duruma delildir.

Mü‟minlerin isyankâr olanları da kâfirlerden sayılır. Bursevî‟ye göre ikinci mânâda

bundan sonra vârid olan “De ki: Beni Allah‟a karĢı hiç kimse koruyamaz ve yine asla

O‟ndan baĢka sığınacak kimse de bulamam.” (

)209

âyetine de iĢaret vardır. Ve bu âyet de ilâhî güce bir iĢarettir.

48. Vârid210

: Seher-i a‟lâda kendisine Kalem sûresi 1. âyet vârid olmuĢtur ve

meali Ģöyledir: “Nûn. Kaleme ve yazdıklarına andolsun.” ( )211

Bursevî “nûn” ( ) ile maksâdın (zâtî ehadiyyet noktası olan ) noktanın nûnu olduğu

görüĢündedir. Hz. Ali‟nin “Ben be harfinin altındaki noktayım.” ( )

sözünü delil getirir. Onun bu sözünde seyr u sülûk ile, zulüm perdesi olan cismanî

âlemler ve nûr perdesi olan rûhanî âlemleri aĢmaya iĢaret olduğunu belirtir. Ayrıca

Ev ednâ ( ) mertebesinden kābe kavseyn ( ) mertebesine iniĢe de

delâlet vardır.212

Vahdet ehli için kesretin bir perde olmadığını belirtir. Ve “Andolsun

ki, Peygamber onu [Cebrail‟i yeryüzüne] baĢka bir sefer indiğinde de görmüĢtür.

Sidretü‟l-Münteha‟nın yanında.” ( )213

âyetini delil

getirir. Buna bağlı olarak Bursevî Ģöyle bir olayı anlatır: ġeyhi Osman Fazlı

Efendi‟nin huzurunda bir kere renkli, süslü bir elbise görünür. Oradakiler renginden

ve güzelliğinden dolayı ĢaĢırınca, Ģeyh: “ġaĢırmayın, zîra bu güzellik ârızîdir. O

terkibdir ve aslı beyaz bir elbisedir.” der. Ona göre bu söz keĢfedenin, fer‟î sûretteki

asla baktığı anlamına gelir. Bursevî sair mükemmelliklerin de Hz. Ali‟nin sözünde

geçen, b ( ) harfinin altındaki nokta gibi bunlardan olduğu görüĢündedir.

Bursevî‟ye göre vârid olan âyette geçen kalemle, Ruh-i Muhammedî olan en yüce

kaleme ve Allah‟ın âyet ve sûreleri bu kalem ile yazdığına iĢaret vardır.

208 Müslim, Zühd ve Rekâik, 1. 209 Cin 72/22. 210 (vârid oldu) ile baĢlar. 211 Kalem 68/1. 212 Necm 53/9‟da geçtiği gibi. 213 Necm 53/13- 14.

Page 56: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

44

Daha sonra Bursevî, kendisine birtakım mertebeler ve tecellîlerin zuhûr

ettiğini belirtir. O anda kendisine “AĢkla nûn ve kalem indi yere. Sığdı bunca ahruf

estura.” ( ) beyti vârid olmuĢtur.

Beytin mânası “Biz yüce harfler idik. Alçak satırlara indik.” diyenin sözü gibidir.

49. Vârid214

[127b]: Bursevî‟ye “Servi gibi dil-metîn olmak gerek.

Ġstikâmetten niĢan bulmak gerek.” (

) beyiti vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre vâridde iki Ģeye iĢaret vardır.

Birincisi kalbin, kısım ve dallardan oluĢan ağaç gövdesi gibi âzâ ve

kuvvetlerden oluĢmasıdır. Ağacın kökünün iyi olmasıyla dallarının da iyi olması gibi

kalb iyiyse, tüm ceset iyi; fesatsa tüm ceset fesattır. Kalbin metanetinin kahr ve celâl

fırtınalarında ancak Hz. Ulyâ‟ya (Allah) teveccühü bırakmamak sûretiyle doğru istek

ve sebat ile korunacağı görüĢündedir. Bu metanet bulunursa diğer âzâlar da hak üzere

sabit olur.

Bursevî‟ye göre vâridin iĢaret ettiği ikinci Ģey, sözlerde, fillerde, tüm hallerde

ve aynı zamanda Ģeriat ve ahkâmda, tarikatlar ve âdapta mevcut olan istikamettir.

Bursevî vâridde ağacın fırtınalar karĢısındaki konumu ve istikametli duruĢuyla

ümmetin istikametini de karĢılaĢtırır.

50. Vârid215

: Bursevî kendisine “Beni göremezsin [hitabı], Rabbin

yüzü/vechi üzerine bir hicaptır.” ( ) sözünün vârid

olduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre vâridde, Hz. Mûsâ‟nın beĢer olması dolayısıyla

bâki vechi (Allah‟ı) görmesindeki perdeye izâfet vardır. Buna binâen Allah Hz.

Mûsâ‟ya “...Beni katiyen göremezsin…” ( )216

demiĢtir. Vâridde vücûda

izâfeten nefse olan fenâya karĢı bir uyarı da vardır. Bursevî‟ye göre bu duruma

“Allah‟ın senin geçmiĢ ve gelecek günahlarını bağıĢlaması için…” (

)217

ve “…günahlarının bağıĢlanmasını dile...” (

214 (varid oldu) ile baĢlar. 215 (vârid oldu) ile baĢlar. 216 A‟raf 7/143. 217 Fetih 48/2.

Page 57: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

45

)218

âyetleri delildir. Bu günahla Allah‟ın “Bil ki, Allah‟tan baĢka tanrı yoktur…” (

)219

sözüne de iĢaret vardır. Bursevî Hz. Mûsâ‟nın Tûr dağındaki

hallerinden de bahseder. Onun Rabbi‟ni ancak beĢeriyetten sıyrıldığında

görebileceğini, Hz. Peygamber‟inse Rabbi‟ni arĢ üzerinde âhiret sınırlarında terkib

âleminden ayrıldığında gözle ve basîretle gördüğünü bildirir. Bursevî Ruhu‟l-Beyân

tefsirinde bu bahse yer verdiğini belirtir. Ġnsanın, beĢeriyetle örtülü olduğu için O‟nu

dünyada ancak basîret gözüyle görebileceğini bildirir. Ru‟yetin yüz ile ilgili

olduğuna değinir. Bursevî vâridde ehl-i fenâdan Allah‟ı görenin durumunu da anlatır.

Allah‟ın “...Rabbi‟nin zâtı...” ( ) 220

sözü akla gelir. Ve Hz. Peygamber‟in

“O bir nurdur [O‟nu nasıl göreyim?]” ( )221

ve “Rabbi‟mi genç sûretinde

gördüm.” ( )222

hadîsleri buna delildir.

51. Vârid223

: Bursevî “O‟na ortak olabilecek birisi yoktur.” (

) sözünün vârid olduğunu belirtir. Ona göre bu söz, Allah‟ın yanında kimse

yok anlamına gelir. O‟nun varlığının dıĢındaki her Ģey sonradan meydana gelmiĢtir.

Allah, “Yeryüzünde bulunan herkes yok olacaktır.” ( )224

ve “Yalnız

azamet ve ikram sahibi Rabbi‟nin zâtı bâkîdir.” ( )225

buyurmuĢtur.

Bursevî yeryüzünde sadece Allah‟a yakın olma cihetinin bâki olduğunu belirtir. Ona

göre bunu anlamak içinse kiĢiye vahdet-i vücûd bilgisi gerekir. ġeyh-i Ekber‟in

“Kevn [âlem] ancak bir hayaldir. Hakikatte o, haktır.” (

)226

sözü de buna örnektir.

52. Vârid227

[128b]: “Benim sevdiklerimsiniz.” ( ) sözüyle

kendisine hitap edilmiĢtir. Bursevî‟ye göre bu topluluğa ait ifade, Fatiha sûresi 5.

âyette geçen “Yalnız San‟a kulluk ederiz…” ( )228

sözündeki gibi halk

218 Muhammed 47/19. 219 Muhammed 47/19. 220 Rahmân 55/27. 221 Müslim, Ġmân, 291. 222 Aclûnî, a.g.e., I, 436. 223 (vârid oldu) ile baĢlar. 224 Rahmân 55/26. 225 Rahmân 55/27. 226 Bu söz vr. 115b‟de de geçmiĢtir. 227 (hitap edildi) ile baĢlar. 228 Fatiha 1/5.

Page 58: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

46

dilindedir. Allah bir kulunu sevdi mi onun tüm parçalarını sever. Dost kābe kavseyn

ve kurb-i nevâfil ehlindendir. Allah‟ın “…nihayet onu severim…” ( )229

sözü bilinir. Bursevî‟ye göre bu sözde kiĢinin kurb-i ferâiz ehlinden olarak Allah‟a

daha yakınlaĢtığına iĢaret vardır. Kenz-i mahfî kutsî hadisinde ise Allah, “Ben gizli

bir hazine idim, bilinmeyi sevdim/istedim…” ( )230

buyurmuĢtur. Bursevî vâridde âĢıkların haline dair îzâhlara da yer vermiĢtir. Hz

Peygamber‟in Uhud Dağı hakkındaki “[Uhud] bizi sever, biz de onu severiz.” (

)231

sözü de vârid için delildir.

53. Vârid232

: Bu vârid Ahzâb sûresi 56. âyetle ilgili olarak kaleme alınmıĢtır

ve meali Ģöyledir: “ġüphesiz Allah ve melekleri Peygamber‟e salât ediyorlar…” (

)233

Bursevî‟ye göre vâridde Hz. Peygamber‟in bir nûr

olduğuna iĢaret vardır. Nitekim onun, “Ben Allah‟tanım, mü‟minler ise benim

nûrumun feyzindendir.” ( )234

ve “Allah‟ın ilk yarattığı

Ģey benim rûhumdur/nûrumdur.” ( )235

hadîsleri buna delildir.

Allah Kehf sûresi 110. âyetteki “De ki: Ben de sadece sizin gibi bir insanım…” (

)236

sözü de buna delildir. Bursevî âyette geçen, Allah‟ın, meleklerin

ve mü‟minlerin salâtına dair îzahlar da yapmıĢtır. Ona göre Allah‟ın salâtı nûranî bir

letafettir. Çünkü o nûrdur. “Allah, göklerin ve yerin nûrudur…” (

)237

ve “Gözler O‟nu idrak edemez ama O, gözleri idrak eder. O, en gizli

Ģeyleri bilendir, her Ģeyden hakkıyla haberdar olandır.” (

)238

âyetleri de O‟nun nûrânî letâfetine delildir.

Bursevî‟ye göre vâridde geçen meleklerin salâtı ise nuranî letâfet

yönündendir. Mü‟minlerin cismanî cihette salât ettiklerini, Allah‟ın salâtının ancak

229 Buhârî, Rikak, 37. 230 Aclûnî, a.g.e., II, 132. 231 Müslim, Hac, 503, 504. 232 (vârid oldu) ile baĢlar. 233 Ahzâb 33/56. 234 Hadîsin benzer versiyonu için bkz. Aclûnî, a.g.e., I, 205. 235 Aclûnî, a.g.e., I, 311. 236 Kehf 18/110. 237 Nûr 24/35. 238 En‟âm 6/103.

Page 59: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

47

aklen ve keĢifle idrak edilebileceğini belirtir. Ve O‟nun zatının birliği de tecellî

olmadan görülemez. Buna Hz. Peygamber‟in “O bir nurdur [O‟nu nasıl göreyim?]” (

)239

hadîsi de delildir.

Vâriddeki salât iki mânâya gelir. Ġlki, dil ile “Allah‟ım, Efendimiz olan Hz.

Muhammed ve onun ailesine salât ve selâm olsun.” (

) demektir. Ġkinci mânâsı ise hayatta iken ona ve ölümünden sonra

kabrine secde etmektir ki bu ancak bâtınına secde ile câiz olur. Bursevî bunun

kendisine Harem-i Nebî‟de onun baĢucundayken, mücâvereti esnasında ilham

edildiğini belirtir. Hz. Peygamber‟in kabrini tavafın caiz olmadığı, tavafta mutlak;

salâtta ise mukayyed sûret olduğu görüĢündedir. 240

54. Vârid241

[129b]: Bursevî‟ye “Allah‟tan baĢka ilâh yoktur.” ( )

sözü vârid olmuĢtur. Kendisine, zâhirde bu kelime ehlinin az olduğunun ilhâm

edildiğini belirtir. Ona göre eğer bâtında bu kelime ehli çok ise, bu durum dünyada

gerçek tevhid ehli olduklarını gösterir. “Göklerde ve yerde bulunan herĢey, ister

istemez Allah‟a secde ederler…” ( )242

âyetinin de buna iĢaret ettiğini belirtir. Dünya âhiretten, zâhir de bâtından daha

dardır. Ġnsanın zâhiri ve bâtını arasında fark vardır. Bursevî‟ye göre hakikat itibariyle

tevhid her varlığın zâtına gereklidir. “Andolsun, eğer onlara, „Gökleri ve yeri kim

yarattı?‟ diye sorsan elbette, „Allah‟ derler…” (

)243

âyetini delil getirir. Ama bu tevhid unutulunca Allah‟ın, “Lâ ilâhe

illallah” ( ) sözünü hatırlattığını belirtir.

55. Vârid244

: Bu vârid Neml sûresi 23. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir: “Ben

onları idare eden bir kadın gördüm. Kendisine her Ģey verilmiĢ ve muhteĢem bir tahtı

da var.” ( )245

Bursevî‟ye

239 Müslim, Ġmân, 291. 240 Bursevî bu konuya vr. 115a‟da bulunan on dördüncü vâridde de yer vermiĢtir. 241 (vârid oldu) ile baĢlar. 242 Râd 13/15. 243 Lokman 31/25; Zümer 39/38. 244 (vârid oldu) ile baĢlar. 245 Neml 27/23.

Page 60: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

48

göre vâridde, irĢâdın Hüdhüd‟ünün kalbin Süleyman‟ına söylediği söze iĢaret vardır.

Hüdhüd‟ün Belkıs‟ı diyarında gördükten sonra, “Bir kadın gördüm. O dünyanın

acûzesidir ve nefsin Belkısı‟dır.” dediğini belirtir.246

Bursevî‟ye göre vârid olan

âyette “idare ediyor” ( ) ile bu acûzeden bahsedilir. “Kendisine her Ģey

verilmiĢ.” ( ) sözü ise Belkıs‟ın eĢya, soy, yeni ürünler (evlat) ve

kezâ âzâ ve kuvvetlere sahip olduğu anlamındadır. Vâridde Allah‟ın hiçbir Ģeyi

esirgemediğine dair tenbih de vardır. Ki o Cevâd-ı mutlaktır. Allah (Rahmân‟ın

nüshası olan) insanoğluna kıymet verir. “MuhteĢem bir tahtı var.” ( )

sözü, onun varlıkların arĢı olduğuna ve Allah‟ın onu ululukla vasıflandırdığına

iĢarettir. Ulu arĢ ise cesedin arĢıdır. Feleklerin varlık âleminden görüldüğünden daha

yüce olduğu gibi, ceset de insanda görülen ve idrak edilenden daha yücedir. Allah‟ın

“Sen olmasaydın âlemleri yaratmazdım.” ( )247

sözü buna

delildir.

Bursevî Hüdhüd‟ün, Belkıs‟ı ve kavmini güneĢe secde ederlerken bulduğunu,

bu secdeden nehiy için de “…ne güneĢe, ne aya secde edin…” (

)248

âyetinin vârid olduğunu belirtir. Ayrıca Hz. Ġbrahim‟in “…Beni ve

oğullarımı heykellere/putlara tapmaktan uzak tut.” ( )249

Ģeklindeki duasına yer verir. Kâfirlerin putlara zâhiren; altın ve gümüĢ içinse, bâtınen

secde ettiklerini ve bâtınî secdenin zâhirîden daha kuvvetli olduğunu belirtir. Ona

göre “Allah‟tan baĢka Tanrı yoktur. “O, yüce arĢın sahibidir.”(

)250

âyeti de bu duruma iĢarettir. Bursevî, Allah‟ın âfakta muhît arĢın; enfüste

kalp arĢının Rabbi olduğunu söyler.

246 Vâridde Hüdhüd “ĠrĢâdın Hüdhüd‟ü”, Hz. Süleyman “Kalbin Süleyman‟ı”, Belkıs ise “Nefsin

Belkıs‟ı” Ģeklinde nitelenmiĢtir. Mevlânâ da Hz. Süleyman ile Belkıs arasında geçen olayları

anlattığı kıssanın sonunda, kıssanın metaforik çözümlemesini Ģöyle yapmıĢtır: “Ey benim

dostlarım! Süleyman‟dan maksadım Tanrı‟dır; Belkıs‟tan maksadım kötülüğü buyurup duran

nefis; Hüdhüd‟ den maksadım da akıldır ki nefis sarayının bir bucağına konmuĢtur, her solukta

düĢünce gagasıyla Belkıs‟ın göğsünü gagalamaktadır, nefis Belkısı‟nı gaflet uykusundan

uyarmaktadır, mektubu ona sunmaktadır.” Bkz. Mevlâna Celâleddîn, Macâlis-i Sab‟a [Yedi

Meclis], Çev. ve Haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Yeni Kitap Basımevi, Konya, 1965, s. 54. 247 Aclûnî, a.g.e., II, 164. 248 Fussilet 41/37. 249 Ġbrahim 14/35. 250 Neml 27/26.

Page 61: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

49

56. Vârid251

[130b]: Kendisine Neml sûresi 35. âyet vârid olmuĢtur ve anlamı

Ģöyledir: “Ben onlara bir hediye göndereceğim…” ( )252

Bursevî‟ye göre âyette kalbin Süleyman‟ının, irĢadın Hüdhüd‟ü eliyle, nefsin

Belkıs‟ı ve dünyanın acûzesine, onu Ģirkten döndürmek ve tevhîde yöneltmek için

Rahmân‟ın âyetlerinin yazılı olduğu bir mektup göndermiĢ olduğuna iĢaret vardır.

Belkıs ise onu, risaletinin doğru olup olmadığı hakkında sınamak istemiĢtir.

Ardından Belkıs emre tâbi olmuĢ ve boyun eğmiĢtir.

Vâridde Hz. Süleyman‟ın ordusuna da atıf vardır. “…Rabbi‟nin ordularını

ancak kendisi bilir…” ( )253

âyeti bununla ilgilidir. Bir

sivrisineğin bile Hz. Ġbrâhim için Allah‟ın askeri olduğu bilinir. Bursevî Hz.

Süleyman‟ın, Hz. Mûsâ‟nın ve Firavun‟un ordularından bahseder. Nitekim

Firavun‟un, kendi ordularına hiçbir Ģeyin karĢı koyamayacağını zannedeip, zâhir ve

bâtın orduları hesaba katmadığını belirtir. Kezâ âhir zamanda ortaya çıkacak olan

Mehdî için, cismânî ve rûhanî yönü olan vezirlerin çıkacağını belirtir. Bursevî‟ye

göre cismânî yön Ashâb-ı Kehf gibi; rûhanî yön ise Efendimiz Hz. Ali‟nin ve

Hâtimetü‟l-Evliyâ‟nın rûhaniyeti gibidir.

57. Vârid254

: Bursevî‟ye Allah tarafından “Allah akla kabul et dedi, o da

kabul etti. Sonra ona sırt çevir dedi, o da sırt çevirdi.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Bursevî, vâridde Allah‟ın, kutsî aklı kaçıĢ ve

yaklaĢıĢ sûretinde imtihan ettiğine iĢaret olduğu görüĢündedir. YaklaĢmaktan maksat,

Allah‟a yaklaĢmadır. Kaçma ise mâsivâdandır. Bu durum sen, ben diyen nefse

muhâliftir. Bu durumdan kurtulmak için onun sûreti riyâzât olan ateĢte yakılması

gerekir. Ve yeme içmeyi terk gerekir. ġeytanın nefsi ise, onu secde etmemeye

taĢımıĢtır. Bursevî konuyla ilgili bir olayı Ģöyle anlatır:

Bir keresinde hatimdeyken mücâvereti esnasında seher vakti Harem-i ġerif‟te

(Hz. Peygamber‟in hadiste onu saçları beyazlamıĢ bir kocakarı olarak nitelediği gibi)

251 (vârid oldu) ile baĢlar. 252 Neml 27/35. 253 Müddessir 74/31. 254 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 62: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

50

dünya gözüne kötü surette görünür. Ve dünya kendisine Kâbe cidârı yakınında secde

eder. Sonra (dünya) halka tuhaf Ģekilde temessül eden sûretine hitaben “bu kiĢi sana

bağlanmaktan sâlim olduğu halde geç git.” der. Yine bir gün o (dünya), tuhaf bir

sûreti insanlara güzel ve süslü göstererek satar. Metâftaki insanlar etrafına toplanıp

“O nedir, fiyatı kaça?” diye sorarlar. Bursevî ise Allah‟ın korumasıyla ona iltifât

etmediğini belirtir. Bursevî akl-ı maad ve akl-ı maaĢa dair îzah da yapmıĢtır. Akl-ı

maaĢ Allah‟ın nuruyla dolu kutsî münevver akıl değil, evhâm ve hayal dairesindedir.

“…Onun yağı neredeyse ateĢle temas etmediğinde de aydınlatacak ölçüde

parlaktır…” ( )255

âyeti buradaki tecellî nûruna

iĢarettir.

58. Vârid256

: Bu vârid Yâsîn sûresi 37. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir:

“Onlara, gündüzü kendisinden çekip aldığımız ve birden bire karanlıkta kaldıkları

gece de bir iĢarettir.” ( )257

Bursevî‟ye göre

âyetteki gece, insanoğlu için baygınlık hali, örtü ve perdeye iĢârettir. Gündüz ise

ehadiyyet nûrundan hâsıl olan tecellî ve inkiĢâfa iĢarettir. Bursevî Bayezid

Bistamî‟nin bir keresinde heybet makamında kırk gün kaldığını, tesir ve infiâlin

Ģiddetinden namaz kılmaya güç yetiremediğini, Allah‟tan namazlarını edâ edebilecek

kudret istediğini anlatır. “Tâiyye” adlı eserin müellifi Mısır‟da medfûn Ömer b.

Fârız‟ın da bu konuda Bayezid‟inki gibi bir hale yakalandığını belirtir. ġeyhi Osman

Fazlı Efendi‟nin ise; sekr, tecellî ve heybet halinin yedi, sekiz ve dokuz ay devam

ettiğini ama Allah‟ın korumasıyla namazlarını edâdan geri kalmadığını anlatır. Gece-

gündüz, gizli-açık devam eden tecellînin sekr değil; daimî huzur ve kāim bir ömür

olduğu görüĢündedir.

59. Vârid258

[131b]: Kendisine Necm sûresi 26. âyet vârid olmuĢtur ve meali

Ģöyledir: “Göklerde nice melekler vardır ki onların Ģefaatleri ancak Allah‟ın izniyle,

dilediği ve hoĢnut olduğu kimselere yarar sağlar.” (

255 Nûr 24/35. 256 (vârid oldu) ile baĢlar. 257 Yâsîn 36/37. 258 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 63: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

51

)259

Bursevî‟ye göre âyette iki Ģeye iĢâret

vardır.

Ġlki, ilhamın meleğinin ancak Allah‟ın izniyle ilham edebildiğidir. Melek

onunla beraberdir ve cemalin nûrudur. Ama Ģeytanla beraber olmaktan dolayı feyz

kesilirse, celâlin karanlığının ortaya çıkacağını belirtir.

Ġkinci mânâya gelince, insânî ruh vücutta sıkıntıya muttalî olursa, feyze ve

cûda ermeye mani vardır. Ġnsân-ı kâmil için Ģeriat olan zâhir dil ve hakikat olan bâtın

dil olarak iki dil mevcuttur.

60. Vârid260

: Bursevî kendisine sabah namazının sünnetinden önce Zuhruf

sûresi 32. âyetin vârid olduğunu belirtir ve meali Ģöyledir: “…onların

geçimliklerini/maiĢetlerini aralarında biz paylaĢtırdık… ( )261

Bursevî vâridde bahsedilen maîĢetin iki kısım olup, ilkinin zâhirî maîĢet olduğunu

belirtir. Hz. Peygamber‟in yataktan kalkınca Allah‟tan rızık istemesi de buna

örnektir. Nisâ sûresi 32. âyette “…Allah‟tan O‟nun lütfunu isteyin…” (

)262

buyurulur. Allah‟ın Hz. Mûsâ‟ya “ Ey Mûsâ! Nalının ve kandilindeki yağın

da dâhil, her Ģeyi benden iste.” (

)263

Ģeklinde vahyettiğini belirtir.

Ġkinci mânâ ise, ruhların kuvvet bulduğu bâtınî maîĢete delalettir. O, evrâd,

ezkâr, ibadet ve taâttan hâsıl olan rızıktır. Ancak rızık taksimi belirlidir. Bursevî Hz.

Peygamber‟in rızıkla ilgili “Temizliğe/abdeste devam et ki, rızkın geniĢlesin.” (

)264

sözünün farkına da değinir.

259 Necm 53/26. 260 (vârid oldu) ile baĢlar. 261 Zuhruf 43/32. 262 Nisâ 4/32. 263 Burada zikredilen ifade metinlerde aynen geçmemekle birlikte, Hz. Mûsa‟nın Tûr Dağı‟nda on

emri alıĢı ve sonrasında yaĢadıklarını anlatan bölümlerde buradaki ifadeyi çağrıĢtıran cümlelere

rastlanmaktadır. Bkz. ÇıkıĢ 24- 31. 264 Hadîsin aslı Ģeklindedir. Bkz. Alauddin Ali el-Muttaki b. Hüsameddin

Hindi, Kenzü‟l-Ummâl, c. 16, Müesseretü‟r-Risâle NeĢr., Haleb, 1977, s.129.

Page 64: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

52

61. Vârid265

: “Allah‟tan baĢka ilâh yoktur.” ( ) sözü vârid

olmuĢtur. Bursevî‟ye göre vâridde Allah‟ın, Kur‟ân‟daki çokça zikretme emrine

iĢaret vardır. Ama zikrin en faziletlisi “Lâ ilâhe illallah” zikridir. Vücud-i mutlak

olan Allah, esmâ ve sıfatları ile tecellî eder ve bu güzel kelimede vahdet-i vücûda

izâfe vardır.

Bursevî vâridde sûfîlerin faziletlerinden, Ģühûd mertebelerinden bahseder. Ve

diğer insanların hallerine dair “Onların çoğu Allah‟a ancak ortak koĢarak inanırlar.” (

)266

âyetini örnek verir.

62. Vârid267

[132b]: Seher-i a‟lâda Bursevî‟ye “Salâhın nuru iki gözünün

arasındadır.” ( ) Ģeklinde hitap edilmiĢtir. Bursevî‟ye göre Allah

her Ģey için bir alâmet kılmıĢtır ve salâh ehlinin alâmeti yüzlerde ve alınlardadır.

“…Onların [secde eseri olan] alâmetleri yüzlerindedir…” ( )268

âyetinde ise yüz, hakikate iĢarettir. Bundan dolayı yüz/vech sözüyle, zât kastedilir.

Bursevî “Ancak azamet ve ikram sahibi Rabbi‟nin zâtı bâki kalacaktır.” (

)269

âyetinde ve Hz. Ali‟nin “…Ġki kiĢiye doğru dua ettikten sonra elini yüzüne

sürdü.” ( ) sözünde hakikat makamına dönüĢe iĢaret

olduğunu belirtir. Bursevî burada Ġnsân-ı kâmil ve kendilerine Hz. Peygamber‟i

rehber edinen sûfîlerin adâbından da bahseder. Ona göre salâh tüm mertebelerin

toplu mertebesidir. Velî, sıddîk, nebi ve resûl adının salâh ismiyle adlandırılmasında

bir sakınca yoktur. Kezâ insân-ı kâmil için de aynı durum mevcuttur. Hz. Yûsuf‟un

“…benim canımı Müslüman olarak al ve beni iyilere [salihlere] kat.” (

)270

Ģeklindeki duâsı da buna delildir. Burada o, salihlerle enbiyâ,

uzamâ ve tüm salihleri kasteder.

265 (vârid oldu) ile baĢlar. 266 Yûsuf 12/106. 267 (hitap edildi) ile baĢlar. 268 Fetih 48/29. 269 Rahmân 55/27. 270 Yûsuf 12/101.

Page 65: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

53

63. Vârid271

[133a]: Bu vârid “Lâ ilâhe illallah kelimesi vücuda geldi.” (

) sözüyle ilgilidir. Bursevî‟ye göre vâridde, ulemâ arasında

a‟râzın cevâhir sûretinde vücûda geldiğinin anlaĢıldığına iĢaret vardır. Namaz, oruç

ve benzer ibadetler de vücûda geldiklerinden, bu kabîldendir. “…sonra onlara

yaptıklarını haber verecektir…” ( )272

âyeti buna delildir. Bursevî

namazın sıhhatinin kelime-i Ģehâdete bağlı olduğunu belirtir. Onda Ġsm-i a‟zâm olan

Ġsm-i celâl vardır. Bu ismin sûreti insân-ı kâmildir. Ġsm-i a‟zâm da tüm esmâ ve

sıfatların kaynağıdır. Ġnsân-ı kâmilden maksat her asırda “Kutbu‟l-aktâb”‟dır. O, Hz.

Peygamber‟in halifesidir. Ve bu Ģerefli ismin sırrı Hz. Peygamber‟in sûretinde ve

ardından halifelerin sûretinde vücûda gelir. Bursevî, kendisine “Ġnsanın sırrı

sırrımdır, benim sırrım da onun sırrıdır.” ( )273

kutsi

hadîsinin vârid olduğunu bildirir. Yani bu, “Onun sırrı sırrımın zahiri ve sûretidir ve

sırrım onun sırrının bâtını ve hakikatidir.” demektir. Hz. Peygamber‟in “Allah

Âdem‟i kendi sûretinde yaratmıĢtır.” ( )274

hadîsi buna delildir.

Vâriddeki kelimenin vücûda gelmesine bir diğer iĢareret ise, onun ifĢâsının yasak

olmasıdır. Zevken ve keĢfen idrâki gerekir.

64. Vârid275

:Bu vârid Münafikun sûresi 8. âyetle ilgili olup, meali Ģöyledir:

“Diyorlar ki, „Eğer Medine‟ye dönersek, mutlaka izzetli olan oradan zelil olanı

çıkaracaktır.‟ Hâlbuki izzet Allah‟ın, Resûlü‟nün ve mü‟minlerindir…” (

)276

Bursevî‟ye göre

âyetteki Medine ile vücûdun Medinesi‟ne, nefse ve onun vasıflarına iĢaret vardır.

Ayrıca zâhirde Allah‟a, kalbe ve ruha yönelmiĢ görünen ama bâtında dünya ve

mâsivâya yönelen münafıklara atıf vardır. Bursevî, gayri müslimlerin (ehl-i zimme)

müslüman ülkesindeki durumlarından, cizye ve haraç verdiklerinden de bahseder.

Nefs ve vasıflarının, vücut Medinesi‟nden bir daha dönmemek üzere riyâzet ve

mücâhede yoluyla çıktığı görüĢündedir. Vâriddeki “Ġzzet Allah‟ın, Resul‟un ve

271 (vârid oldu) ile baĢlar. 272 Mücâdele 58/7. 273 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 253. 274 Müslim, Birr ve Sıla, 115; Buhârî, Edebü'l-Müfred, 71. 275 (vârid oldu) ile baĢlar. 276 Münâfikûn 63/8.

Page 66: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

54

mü‟minlerindir.” sözü ile ilâhî sûretle zâhirî insânî hakikat kastedilir. Ġsrâiloğulları,

Firavun ve kavminin kötü haldeyken iyi hale sevk edilmesi buna örnektir. Onların ilk

halleri kalbin ve ruhun tezkiye ve temkinden önceki haline benzer.

Bursevî‟ye göre âyetteki diğer zâhirî anlamda, Bursa‟daki inkâr ehlinden olan

softalara iĢaret vardır. Katli gerçekleĢtirenler, sûfîler için “Ġçlerinden sadece birini

katlederek biz onları yendik ve bu beldeden çıkardık.” demiĢlerdir. Hâlbuki onlar

fitneyi engelleyelim derken, körleĢip, sağırlaĢmıĢ ve orada asla tahmin etmedikleri

bir belânın vukû bulmasına sebep olmuĢlardır. Bursevî bu anlattıklarına Gazzâlî‟nin

Ġhyâ-i Ulûm‟daki “Kime bu vehbî keĢfî ilim nasip olmazsa, sonunun kötü

olmasından korkarım. Bu ilimden nasipdâr olan kimsenin en az nasibi, O‟nu tasdîk

etmek ve O‟na teslim olmaktır. En düĢük cezası ise, bundan nasipdâr olmamak için

direnmektir. Ve o ilim, sıddîkların ve mukarrabûnun ilmidir.” sözünü delil getirir.

Camidekilerin de sûfileri ilhadla ve zındıklıkla suçladıklarını, oysa bu hallerinin Hz.

Peygamber‟in “…Kalbini yardın mı? ...” ( )277

sözünü hatırlattığını

belirtir. Onların yeryüzünde ıslahtan sonra fesat çıkardıkları görüĢündedir.278

65. Vârid279

: Sabahtan önce kendisine “Ġnsan/kul ile Rab ve cisimler ile

ruhlar arasında irtibat Ģarttır.” (

) sözünün vârid olduğunu belirtir. Vâriddeki kulla Rab arasındaki irtibat

meĢrûh bir sırdır. Kulla cisimler arasındaki irtibat cisimle; kulla rûh arasındaki irtibat

ise rûh iledir. Bursevî Allah‟ın sır, rûh ve cisim mertebelerini tertip ettiğini belirtir.

Bazı münasebetler akıl, bazıları keĢf ile idrak edilirken; bazılarını Allah‟tan baĢkası

idrak edemez. Bursevî mevcûdât ile Allah arasındaki irtibatın çok renkli

(mütelevvin) olduğu görüĢündedir.

66. Vârid280

: Bursevî yüzünü sabah olmadan az önce yere koyar ve “Yüzüm

Sen‟in yüzün için secde etti. Ey Rabbim beni bağıĢla.” (

) der. Bu haldeyken kendisine “Mescûdünün azaplandırdığı bir sâcit gördün

277 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Müslim, Îmân, 158; Ebû Dâvud, Cihad, 95. 278 A‟râf 7/56, 85‟de geçtiği gibi. 279 (denildi) ile baĢlar. 280 (denildi) ile baĢlar.

Page 67: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

55

mü?” ( ) denilir. Bursevî vâriddeki secdenin fenâ hali

olduğunu, kul Rabbi‟nde fâni olunca kulun aradan çıkmasıyla sadece Rab‟bin

kaldığını belirtir. Ve Rabbi ona sonsuza dek zulmetmez. Ancak Ġblis gibi bazı

vasıflarda kalanlara azap eder. Ona göre vâridde “yüz” ile murat zâttır. Allah Tûr

Dağı misali bir Ģeye tecellî edince o, tamamen O‟nun bayrağı altında olur. Tecellî

kalbe tesir eder. Kalbin sûreti Kâbe‟dir. Ona giren ise emindir. Buna karĢın “ġeytan

âdemoğlunu secdedeyken yakalar.” sözü de bilinir.

Bursevî Allah‟ın vücudunun/varlığının nûr olduğundan bahseder. “Yeryüzü

Rabbi‟nin nuruyla aydınlanacak…” ( )281

âyeti ve Hz.

Peygamber‟in “…Beni bir nur kıl…” ( )282

duası bu kabîldendir.

67. Vârid283

[134b]: Bursevî‟ye, tevhit ile meĢgul olduğu esnada, Fussilet

sûresi 5. âyet vârid olmuĢtur ve meali Ģöyledir: “…Sen istediğini yap, biz de

istediğimizi yapacağız.” ( )284

âyeti vârid olmuĢtur. Vârid “amel

olarak senden isteneni yap.” anlamındadır. Burada amelin ecrinin katlanacağına da

iĢaret vardır. Amel kalp mertebesinden sâdır olursa on kat, ruh mertebesinden sâdır

olursa yüz kat, sır mertebesinden sâdır olursa bin kat ecir vardır. Bursevî‟ye göre

vâridde geçen taleb, Ģeriatın zâhirine nispettir. Hakiki nispete gelince, burada istek

yoktur çünkü o, tâlib ile matlûb arasındadır. Tevhid ehli Allah‟tan bir ecir istese,

ecirleri ru‟yetullahtır. Bununla ilgili Allah “…Katımızda daha fazlası da vardır.” (

)285

buyurmuĢtur. Burada ölüm gelince amelin düĢmeyeceğine iĢaret vardır.

Çünkü o, kul dünyada olduğu müddetle sınırlı değildir. Bursevî‟ye göre amel,

özellikle de istiğfar daimîdir.

68. Vârid286

: Bu vârid “Nasıl oluyor da Allah‟ın dıĢında kendinize dostlar

edindiğinizi görüyorum?” ( )287

sözünün gelmesi

281 Zümer 39/69. 282 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Tirmizî, Daavât, 30. 283 (vârid oldu) ile baĢlar. 284 Fussilet 41/5. 285 Kâf 50/35. 286 (vârid oldu) ile baĢlar. 287 Ankebût 29/41 ve Câsiye 45/10 numaralı âyetlerde geçtiği gibi.

Page 68: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

56

üzerine kaleme alınmıĢtır. Bursevî‟ye göre burada, Allah‟tan baĢkasını dost

edinmeye dair hayret vardır. Kulun O‟nun dıĢındakileri dost edinmemesi gerekir. Bu

ittihaz kalpten sâdır olur. Sonra vücudun diğer parçalarına, âzâlarına ve insanî

kuvvetlere yayılır. Allah‟ın ru‟yeti kulun haline muttalî olur. Bursevî, burada, O‟nun

ruha ve nefsin haline muttalî olmasına da iĢaret olduğunu belirtir. Aynı zamanda

nefsin hevâyı, dünyayı ve Ģehveti dost edinmesini engellemeye de iĢaret vardır.

69. Vârid288

: Bu vârid Hucurât sûresi 15. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir:

“Gerçek mü‟minler Allah‟a ve Peygamberi‟ne inanan, sonra Ģüphe etmeyen ve Allah

yolunda mallarıyla, canlarıyla çaba harcayanlardır. ĠĢte doğru sözlüler bunlardır.” (

)289

Bursevî‟ye göre âyette geçen sâdıklardan ( ) maksad, onlara

yalnız Allah katında (kul katında değil) doğruluk bakımından fayda olduğudur. “ĠĢte

doğru sözlüler bunlardır” ( ) ile, nefsanî sıfatların kusurlarından ve

diğer kusurlardan bağımsız olmaya iĢaret vardır. Sâdıklar Ġblis‟in “Sen‟in samimi

kulların hariç.” ( )290

sözünü hatırlatırlar. “Allah‟tan korkanlar

kendilerine Ģeytandan bir vesvese geldiği zaman durup düĢünürler ve hemen gerçeği

görmeye baĢlarlar.” ( )291

âyeti de duruma delildir. “…Az kalsın sana vahyettiklerimiz hususunda seni

ayartacaklardı…” ( )292

âyetindeki durum ise,

Hz. Peygamber‟den fiilen bir fitne vuku bulmadığına iĢarettir.

70. Vârid293

: Fukara ile birlikte iĢrâk tevhidinde iken Bursevî‟ye “ĠĢte bu, o

sizin va‟d olunduğunuz…” ( )294

sözü vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre

Allah burada zikir meclisine, cennet bahçelerinden bir bahçeye iĢaret etmiĢtir. Vaad

olunan, cennet ve ru‟yettir. Zikir ru‟yet için bir sebeptir ve ulaĢtırıcıdır. Ârifler içinse

288 (vârid oldu) ile baĢlar. 289 Hucurât 49/15. 290 Hicr 15/40. ve Sâd 38/83. 291 A‟râf 7/201. 292 Ġsrâ 17/73. 293 (denildi) ile baĢlar. 294 Sâd 38/53 ve Kâf 50/32‟de de geçmektedir.

Page 69: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

57

dünyada bir cennet vardır ki o kalbin cennetidir. O âhiretin cennetinden daha

yücedir. Zîrâ Allah dünya ve âhirette ancak oraya tecellî eder.

71. Vârid295

: ĠĢrak tevhidinde iken kendisine kalp, küçük bir testi sûretinde

görünür. Testinin iki ayağının, Hz. Ali‟nin kılıcı zülfikâr sûretinde olduğunu belirtir.

Ona göre burada geçen iki ayak ile kendisine ait olan tabiat ve nefs mertebesine

iĢaret vardır. Ruhun cesetle ayakta olması gibi, ikisi ile (tabiat ve nefs) kalp, dünyada

ayakta olur. Âhirete gelince, o iki ayak ondan kesilir ve ateĢe atılır. Ġkisi için „cabbâr‟

ayağına da iĢaret vardır. Burada Hz. Peygamber‟in “Cehennem kendine çekecek ve

„Daha var mı?‟ demekte devam edecek. Nihâyet Cabbâr [olan Allah Teâlâ] ayağını

onun üzerine koyacak. Ve böylece cehennem bir kısmı bir kısmına sıkıĢacaktır. O da

[cehennem] “ izzetin hakkı için yeter, yeter” diyecektir.” (

)296

hadîsine değinir.

Bursevî vâridde ateĢ ve cennet ehlinden bahseder. AteĢteki tabiat ve nefs

ehlinin, cennetteki kalp ve ruh ehlinin feyzinden faydalanamayacağını belirtir. Bu

durum ateĢ ehlinin A‟râf sûresi 50. âyetteki “…Ne olur, sudan veya Allah‟ın size

verdiği rızktan biraz da bizim üzerimize akıtın…” (

)297

sözünü hatırlatır. Bursevî bu konuyu Ruhu‟l-Beyân tefsirinde ziyâdesiyle

açıkladığını belirtmektedir.298

72. Vârid299

[135b]: Bursevî‟ye A‟râf sûresi 54. âyet vârid olmuĢtur ve meali

Ģöyledir: “…Dikkat edin yaratmak da, emretmek de yalnız O‟na mahsustur.

Âlemlerin Rabbi olan Allah‟ın Ģanı yücedir.” ( )300

Bursevî burada, “dikat edin” ( ) sözü ile halkî ve kevnî vücut için varlık

hükümlerindeki mertebelerin farkına varma ve harekete geçme için bir îkaz olduğu

görüĢündedir. Ġntibâhtan sonra yanılma ve unutma yoktur. Bu yüzden cennette

295 (göründü) ile baĢlar. 296 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Müslim, Cennet ve Sıfâtu Naîmihâ ve Ehlihâ, 37. 297 A‟raf 7/50. 298 Bkz. Bursevî, Muhtasar Rûhu‟l-Beyân Tefsiri, c. 3, s. 172. 299 (vârid oldu) ile baĢlar. 300 A‟râf 7/54.

Page 70: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

58

hatırlama ve gaflet yoktur. Aksine o dâim temizliğin makamıdır. Ġnsân-ı kâmilin

kalbi, manevî cennettir. Âhiretteki sûret cennetinde gaflet olmadığı gibi, dünyada da

manevî cennette gaflet yoktur. “Onlar, namazlarına devam ederler.” (

)301

âyeti cennet ehli içindir. Hz. Peygamber de “Benim gözlerim uyur

ama kalb gözlerim uyumaz.” ( )302

buyurmuĢtur. Vârid olan

ayette “halk” ( ) ile cisim âlemine, “emr” ( ) ile Allah‟ın “ol” emriyle

ortaya çıkan ruhlar âlemine iĢaret vardır. Allah‟ın “Bizim bir Ģey emretmemiz göz

açıp kapama gibi anlık bir iĢtir.” ( )303

sözü buna

delildir. Bu Allah‟ın izniyle gerçekleĢir. Emir âlemi ise müddetsiz ve maddesiz

ruhlar âlemidir. Allah‟ın “…De ki, Rûh Rabbi‟min emrindendir…” (

)304

âyeti buna delildir. Hz. Peygamber‟in “Allah‟ın ilk yarattığı Ģey, benim

ruhumdur.” ( )305

hadîsi de buna örnektir.

Bursevî vâridin îzâhında ruhun mâhiyetinden, yaratılıĢından bahseder. Ġnsanî

ve hayvanî ruhu karĢılaĢtırır. Allah‟ın bu âlemi halk ve emir âlemi olarak sabit

kıldığını belirtir. Tenezzülât ve terakkıyât derecelerinden de bahseder. Burada “O,

dereceleri yükseltendir…” ( )306

âyetine dikkat çeker. Bu âyetle

beraber Bursevî, zâtî ıtlaklığa, “Âlemlerin Rabbi olan Allah ne yücedir.” (

)307

âyetini delil getirir.

73. Vârid308

: Fukara ile ĠĢrak tevhidinde iken Bursevî‟ye “Gördün Allah‟ı” (

) sözü vârid olmuĢtur. Ona göre bu vâridin geliĢ sebebi, Allah‟ın kudsî

hadiste “Ben, beni zikredenin dostu ve sohbet arkadaĢıyım.” ( )309

demesidir. Bu görünmelerde eĢyadan bir Ģeyle sınırlanmaya gerek olmadığını

düĢünür. Çünkü her yer tecellîyâttan bir tecellîdir. Ru‟yet için ayna olduğu gibi,

tecellî için mazhar vardır. Vahdet-i vücut, vahdet-i Ģâhit ve meĢhûd tam fenâ halidir.

301 Meâric 70/23. 302 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Ebu Dâvud, Tahare, 79. 303 Kamer 54/50. 304 Ġsrâ 17/85. 305 Aclûnî, a.g.e., I, 265-66. 306 Mü‟min 40/15. 307 A‟râf 7/54; Mü‟min 40/64. 308 (denildi) ile baĢlar. 309 Aclûnî, a.g.e., I, 201.

Page 71: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

59

Buna güneĢi örnek verir. KiĢinin güneĢe baktıktan sonra mevcut olsa da eĢyayı

göremediğini anlatır.

74. Vârid310

: Kendisine “Ağyârla etmez yâr olan sohbet. Firkattir sohbetin

âhiri elbet.” ( ) beyiti denilmiĢtir.

Bursevî‟ye göre vâridin geliĢ sebebi, kendisi ile Ģeyhlerden birisi arasında hakikî

meselelerden bir mesele hakkındaki mektuplaĢmadır. Allah bu durumu yabancı ile

sohbet olarak saymıĢtır. Ve bazı yabancılara karĢı bir îkaz da vardır. Vâridde bu

iliĢkiyi kesmeye ve kendisini tamamen Allah‟a vermesine (tebettül) bir yönlendirme

vardır.

75. Vârid311

[136b]: Bu vârid Kehf sûresi 18. âyetle ilgilidir ve meali

Ģöyledir: “…Biz onları sağa ve sola döndürüyorduk…” (

)312

Âyette ruhanî cemâlî sağ tarafa ve cismânî celâlî sol tarafa iĢaret vardır.

Zîrâ hayatın bekāsı ruh ve cisim arasındaki değiĢime bağlıdır. Ġkisi arasındaki iliĢki

orta Ģekilde olmalıdır. Bu, âriflerde vâsıllardan fenâya erenlerin ve bekāya

dönenlerin Ģanıdır. Zikirde de sağdan sola bir değiĢim vardır. Zulmet solda

olduğundan nefyin soldan baĢlaması gerekir. Nur ise sağ taraftadır. Zâkir kelime-i

Ģehadetteki “lâ” ile soldan baĢlar. Sonra “ilâhe” kelimesi ile sağa yönelir. Ve

“illallah” kelimesi ile en sola yönelir. Sağ ve soldaki hallere imamın namazdaki

halleri örnektir. Bursevî “Sol taraftakiler, nedir sol taraftakilerin görecekleri

karĢılık?” ( )313

âyetinde ise, bu kiĢilerin nimetlere

eremeyeceğinden bahseder. Bahsedilen zikirde sadece baĢın değiĢtiğini belirtir. Ona

göre baĢ, teayyünâtın baĢlangıcına iĢarettir. Yükselme ise, tenezzülden sonradır.

Zulmet nefislerden ve sol yandan yükselince; rûh nûr ve sağın ıĢığıyla dolunca, orada

zulmet ebediyyen görünmez. Burada Bursevî, Lût Kavmi‟nin nefislerine

zulmettklerinden ve geride bıraktıkları zulmet izlerinden bahseder. Bursa‟da Ruhban

310 (denildi) ile baĢlar. 311 (vârid oldu) ile baĢlar. 312 Kehf 18/18. 313 Vâkıa 56/41.

Page 72: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

60

Dağı314

olarak bilinen dağdan, dumanın eksik olmadığını, buradaki kertenkelelerin

beldeye, üzümlere ve bahçelere yayıldığını, bu durumun burada mukîm olan ruhban

kâfirlerin fetihten önceki uğursuzluklarından kaynaklandığını anlatır. “Sadece

içinizden zulmedenlere eriĢmekle kalmayacak olan bir azaptan sakının…” (

)315

âyetinin duruma iĢaret ettiğini belirtir.

76. Vârid316

[137a]: Bursevî seher-i a‟lâda münâcât ile Allah‟a “Fazlın

yakınlığınladır Ey Rabbi‟m!” ( ) der. Allah kendisine “Sen ancak

fazilet ehlindensin ve yoksa seni saîd olarak yaratmazdım.” (

) Ģeklinde cevap verir. Bursevî‟ye göre bu Ģerefli ibâre ile fazl (erdem)

ehline iĢaret vardır. Ki onlar kurb (yakınlık) ehlidir, enbiyâ ve evliyânın

dâhilindedirler. Allah onlara nübüvvet ve velâyet lütfunda bulunmuĢtur. Bursevî Hz.

Peygamber‟in diğer nebiler arasındaki konumundan bahseder ve “…kimini… derece

derece üstün kıldık…” ( )317

âyetini delil getirir. Hz.

Peygamber‟in “…Ben, Rabb‟im beni yedirir ve içirir bir halde gecelerim.” (

)318

hadîsine yer verir. Onun “…Ümmetimi ümmetimi…”(

)319

dediğini belirtir.

Bursevî, sâir enbiyâ ile Hz. Peygamber‟i de karĢılaĢtırmıĢtır. Hz. Ali‟nin

yakınlıkta sâir ashâptan üstünlüğünden bahseder. Hz. Peygamber‟in ona “Sen benim

yanımda Mûsa‟ya nisbetle Hârun yerinde/menzilesindesin.” (

)320

dediğini belirtir. Hz. Fâtıma‟nın da üstünlerden olduğunu, onun Hz.

Ebubekir ve Hz. Ömer‟in evlenmek istediği kiĢiyken; vahiy Hz. Ali hakkında gelince

onunla evlendiğini ve Hz. Peygamber‟in “Kadınlardan kâmil olanlar dört kiĢidir…”

( )321

hadîsinde saydığı dört kadından biri olduğunu belirtir. Hz.

AyĢe‟nin burada sayılmasa da fazîlet yönünden bazı üstünlüklere sahip olduğunu

314 Uludağ‟ın eski ismidir. KeĢiĢ Dağı da denmiĢtir. Bkz. Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve

Tarîkatlar, s. 139. 315 Enfâl 8/25. 316 (dedim) ile baĢlar. 317 Zuhrûf 43/32. 318 Buhârî, Savm, 49. 319 Müslim, Îmân, 326, 327. 320 Müslim, Fadâilu‟s-Sahabe, 30. 321 Suyûtî, el-Câmiu‟s-Sağir, c. II, Kahire, tarihsiz, s.29.

Page 73: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

61

belirtir. Ayrıca Hz. Peygamber‟in “Siz dünya iĢlerini daha iyi bilirsiniz.” (

)322

hadîsine yer verir. Mutlak kemâlin erkeklerde Hz. Ali‟de, kadınlarda

Hz. Fâtıma‟da olduğuna değinir. Nitekim Hz. ġeyh-i Ekber‟in (Ġbnü‟l-Arabî) de sâir

evliyâya üstünlüğü vardır. Bu yüzden Hâtimetü‟l-Evliyâ fikri yani özellikle

Hatimetü‟l-Velâye fikri ortaya çıkmıĢtır. Ona göre cennet ehlinin Allah‟ı müĢâhede

etme sebepleri, Hz. Peygamber‟in hadîsinde geçen bin sene ve yedi bin sene gibi

dünyadaki mücâhede ve riyâzetin faziletidir. Bu devr-i sünbüledir.323

Ve o, bu

ümmetin müddetidir.

77. Vârid324

: Bu vârid “Kalb cennetinde O‟ndan baĢkası (mâsivâhu) yoktur.”

( ) sözünün denilmesi üzerine kaleme alınmıĢtır. Bursevî‟ye

göre vârid, kalpte Allah‟tan baĢka, yabancı ve ağyar olmadığı anlamına gelir. Ve

orası sevgi ve yakınlık makamıdır. Bahçenin fazlalıklarının temizlenmesi gibi kalbin

de temizlenmesi gerekir. Kalbin cennetinde tecelliyâttan meyve ve semerât çeĢitleri

vardır. Ġlerde gelecek olan cennet ise, âhiret cennetidir. Cennet ve ateĢin iki mekânı

âhirettedir. Kezâ vücutta da onun iki sûreti vardır. Onlar kalp ve nefstir. Hangisi

dünyada bu sûret üzere olursa âhirette de aynı sûrette olur.

78. Vârid325

: Fukara ile iĢrâk tevhidinde iken Allah kendisine “Sen benim

rahmetimsin. Seninle kullarımdan dilediğime merhamet ederim.” (

) Ģeklinde hitab etmiĢtir. Bu hitab kendisine cennet için iki kez

yapılmıĢtır. Bursevî burada cennet ve ateĢ ehlinin îzahını yapar. Dünyada insân-ı

kâmilin konumundan, rahmet ehlinin seyr ü sülûktaki halinden, gazap ehlinin

durumundan örnekler verir. Evliyâyanın “Mârifetullah veliyi bilmekten daha

kolaydır.” sözüne yer verir. Onların da insan olduğunu belirtir. “De ki, Ben de sadece

sizin gibi bir insanım. Bana… vahyolunuyor…” ( )326

âyeti bu duruma hastır. Bazı havâs için beĢerî Ģeylerde ortak olmak, onların

yegâneliğine ters düĢmez. Bursevî Hz Peygamber‟in ”Fukara iktidara gelmeden

322 Müslim, Fadâilu‟s-Sahabe, 141. 323 Devr-i sünbüle için bkz. 101. dipnot. 324 (denildi) ile baĢlar. 325 (hitab etti) ile baĢlar. 326 Kehf 18/110.

Page 74: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

62

onların hakkını gözetin.” ( )327

hadîsine;

“Allahı‟ım! Senden iyilikleri iĢlemeyi, kötülükleri terk etmeyi, miskinleri sevmeyi

istiyorum.” ( )328

ve “Allah‟ım!

Beni miskin olarak yaĢat, miskin olarak öldür ve beni miskinler zümresiyle birlikte

dirilt.” ( )329

dualarına yer

verir.

79. Vârid330

: Âl-i Ġmrân sûresi 26. âyeti vârid olmuĢtur ve meali Ģöyledir:

“…Hayır senin elindedir…” ( )331

Bursevî‟ye göre Allah‟ın eli cemâlinin ve

celâlinin kabzasıdır. Bu halde “…Bütün yeryüzü [kıyamet günü] O‟nun avucunun

içindedir, gökler de O‟nun eliyle dürülmüĢtür…” (

)332

âyetine iĢaret vardır. Ona göre Allah‟ın dürmesi, Ģerri

hatırlatmasıdır. Vâridde sağ, mübarek ele iĢarettir. ġerrin sûreti de hayrın hakikatine

dâhildir. “…Olur ki, bir Ģey sizin için hayırlı iken, siz onu hoĢ görmezsiniz…” (

)333

âyeti buna delildir. Yani Ģer gibi görülen Ģey

aslında hayırdır. Velhâsıl vârid uyarma, îkaz ve terbiye içindir.

80. Vârid334

[138b]: Bu vârid Ġnsan sûresi 3. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir:

“ġüphesiz biz, onu ömür boyu yürüyeceği yola koyduk…” ( )335

Bursevî‟ye göre burada zâhirî cennet yoluna iĢaret vardır. Bâtınî olarak ise kurbet

(yakınlık) yolu kastedilmiĢtir. Kurbet özellikle bâtın için her amelde Allah‟a

yakınlaĢmadır. Âyette “hedeyne” ( ) kelimesinde cemî/çoğulluk nunu ( ) vardır.

Çünkü esmâ ve sıfatların çokluğu vahdetin yoludur. Vahdet ancak kesret yolundadır.

Vâridde mutlak yola da iĢaret vardır. ( hü) ile asıl vahdet kastedilir. Sülûkta esmâ

327 Bu hadîsin aslı Ģeklindedir. Bkz. Suyûtî, a.g.e., I, 8. 328 Tirmizî, Tefsîr, 39. 329 Ġbn Mâce, Zühd, 7. 330 (vârid oldu) ile baĢlar. 331 Âl-i Ġmran 3/26. 332 Zümer 39/67. 333 Bakara 2/216. 334 (vârid oldu) ile baĢlar. 335 Ġnsan 76/3.

Page 75: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

63

ve sıfatları zâhiren ve bâtınen serbest bırakmak gerekir. Sadece esmâ ve sıfatlara

yönelen, zâtın hareketine ihtidâ edemez.

81. Vârid336

: HaĢr sûresi 20. âyet vârid olmuĢtur ve meali Ģöyledir:

“…Cennetlikler kurtuluĢa erenlerin ta kendileridir.” ( )337

Vâridde bahsedilen cennet iki tanedir. Biri âhiret cenneti olan sûret cenneti; diğeri

kalp cenneti olan manevî cennettir. Ġlk cennet ashâb-ı naîm (nimet ehli) sûretiyledir

ve zâhirdir. Ġkinci cennet ise hakikat ve bâtındır. Ġlk cennet avâmın ru‟yetinin yeri,

ikinci cennet havâssın ru‟yetinin yeridir. Fukahanın Hz. Peygamber‟in Allah‟ı

dünyada gördüğünü söylemeleri, görüĢ için bir yer olmasına da gerek olmadığını

akla getirir. Necm sûresi 13 ve 14. âyetlerde “Andolsun ki o, Cebrail‟i bir baĢka

iniĢte daha görmüĢtü. Sidretü‟l-Müntehâ‟nın yanında.” (

)338

ibâreleri bu duruma delildir. Vâridde geçen cennet ashâbından murat,

cennetin refikleridir (taraftarları).

82. Vârid339

[139a]: Bu vârid Bakara sûresi 249. âyetle ilgili olup, meali

Ģöyledir: “…Allah‟ın izniyle büyük bir topluluğa galip gelen nice küçük topluluklar

vardır…” ( )340

Bursevî‟ye göre burada az amelin

çok amele galip gelebileceğine iĢaret vardır. Yoğun bulutların güneĢi örttüğü gibi,

tek kiĢi de takvasıyla birçok kiĢiyi yenebilir. Tâlût‟un ordusunun az olmasına

rağmen, sayısı çok olan Câlût‟un ordusunu yenmesi buna delildir. Bedir Ehli de

KureyĢ‟i yenmiĢ ve Allah mü‟minlere melekleriyle yardım etmiĢtir. Allah‟ın dinine

bölük bölük girerlerken, onların tek vücut halinde kuvvetleri görülür.341

Sonunda

mutlak fetih hâsıl olur.

83. Vârid342

: Bursevî‟ye Rahmân sûresi 27. âyet vârid olmuĢtur ve anlamı

Ģöyledir: “…Rabbi‟nin yüzü sonsuza dek kalacaktır.” ( )343

Bursevî

336 (vârid oldu) ile baĢlar. 337 HaĢr 59/20. 338 Necm 53/13–14. 339 (vârid oldu) ile baĢlar. 340 Bakara 2/249. 341 Nasr 110/ 2‟de geçtiği gibi. 342 (vârid oldu) ile baĢlar. 343 Rahmân 55/ 27.

Page 76: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

64

„ye göre âyetteki yüz (vech) özel, ezelî, kalıcı ve varlığı haktır. Buna “Ġlk de, son da,

açık da, gizli de yalnız O‟dur…” ( )344

âyetini delil

getirir. Allah‟ın yüz (vech) ehline özel bir merhamet göstererek, onların gözlerini

açtığını belirtir. Vâridde mutlak celâl ehline nispet de vardır. Âyetteki “…azamet ve

ikram sahibi…” ( )345

ifadesi buna delildir. Bursevî bu âyette celâl ile

ehl-i celâle; ikram ile ehl-i cemâle nispet olduğu görüĢündedir.

84. Vârid346

[139b]: Bu vârid Yâsîn sûresi 17. âyetle ilgilidir ve meali

Ģöyledir: “Bizim üzerimizde apaçık tebliğden baĢka bir görev de yoktur.” (

)347

Vâriddeki tebliğ için ilk mertebe, Allah‟ın, cem mertebesi ve nefsî

tenzihî kelâmından, fark mertebesi ve teĢbihî lafzî kelâma olan tebliğidir. Bursevî

yeryüzünde çok sayıda dil olduğunun rivayet edildiğini, Allah‟ın onları Hz Âdem‟e

öğrettiğini ve en üstününün Arapça olduğunu belirtir. Buna delil, Hz. Peygamber‟in

Arap ırkından, Kur‟ân‟ın Arapça olmasıdır. Cennet ehlinin dili (nin Arapça olması)

ise Farsça‟nın mevcûdiyetini ihlâl etmez. Farsça Arapça‟ya karĢılık acem dillerinin

kısımlarından bir kısımdır. Ve Arapça‟ya uzak değildir. Ayrıca Fars ehlinin kibârı

(ileri gelenleri) Arapça ile konuĢmuĢ ve kitap yazmıĢlardır. Mesnevî‟nin “Her ne

kadar Arapça güzel ise de, Farsça söyle. AĢkın kendisinin bundan baĢka yüz tane

daha lisânı vardır.” ( )348

beyitleri buna delildir. Cennet ve ateĢ olarak iki mekân olduğu gibi; dil de cennet

ehlinin dili olan Arapça ve ateĢ ehlinin dili olan acemce (diğer diller) diye ikiye

ayrılır.

Vârid olan âyet için ikinci mertebe ise, enbiyânın melekî mertebeden beĢerî

mertebeye olan tebliğidir. Ya da fark mertebesinden umuma (milletlere) olan tebliğ

denebilir. Bu; Arapça, Süryanice, Ġbrânice ve diğer diller gibi onların özel dilleri

344 Hadîd 57/3. 345 Rahmân 55/27. 346 (vârid oldu) ile baĢlar. 347 Yâsîn 36/17. 348 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî, c. 1, Üçüncü Defter, Beyit no: 3842, s. 409.

Page 77: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

65

iledir. Burada “…onu senin dilin ile indirip kolaylaĢtırdık.” ( )349

âyeti akla gelir. Âyette geçen dil Arapça‟dır.

Üçüncü mertebe ise, kalbin resûlünün bâtınî kuvvetlere tebliğidir. Bunun için

bir dil gerekmez. Ve Allah ona “Kalk da uyar.” ( )350

buyurmuĢtur. Bu hitap

Hz. Peygamber‟e olup, kalbin resûlüne iĢaret vardır. Bursevî, kendisine Nebî‟nin

baĢında Harem-i ġerif‟te iken hitap edildiğini, onun genel olarak zahirî bir uyarma

mı yoksa özellikle bâtınî bir uyarma mı olduğu hakkında kafası karıĢtığını belirtir.

Ve bâtınî bir uyarma olduğunu anlar. Hz. Peygamber‟in görevi ise zâhirîdir. Allah

ona “Önce en yakın akrabanı uyar.” ( )351

diye emretmiĢtir.

85. Vârid352

[140a]: Kendisine seher-i a'lâda “ġeĢ cihetten bî cihet Mevlâ

gözet. Abd-i Hakk ol, matlab-ı a‟lâ gözet.” (

) beyiti ile hitap edilmiĢtir. Ona göre ilk mısraın mânâsı altı

cihettir. Hepsi tenezzülât makamına nispet, Allah‟ın cihetleridir. Hz. Süleyman‟ın

sonu altı cihet üzerinedir. Vâridde onun genel saltanatına iĢaret vardır. Dünya onun

emrine verilmiĢtir. Son peygamberlik için Hz. Peygamber‟de ise, onu cihet ya da

cihetlerden kuĢatan özel bir Ģekil olmamıĢtır. Burada Ġlâh âleminde onun genel

saltanatına iĢaret vardır. Ġlâh âleminde cihetlerden bir cihet yoktur. Bu tavâfa benzer.

O, Kâbe‟nin etrafında mutlak kayıtsız deverândır. Vâridde zât âlemine de iĢaret

edilmiĢtir.

Bursevî‟ye göre ikinci mısranın mânâsı, “Esmâ ve sıfatlar üzere mutâlib

çoktur.” anlamındadır. Ama en yüce arzu, kiĢinin, O‟nun vahdetî yönü ve zâtının

hüviyetinden dolayı Hakk Teâlâ‟ya kul olmasıdır. Kullukta hürriyet ve itibâr yoktur

ve mâsivâdan hür olunmalıdır. Allah kuluna yetmez mi? ( )353

sorusu akla gelir. Burada zâtî ehadiyyet mertebesi, zâtî sıfatî vahidiyet mertebesi ve

zâtî vahidî ef‟âliyyet mertabesine iĢaret de vardır. Allah‟ın “Ona ancak temiz olanlar

349 Meryem 19/97; Duhân 44/58. 350 Müddessir 74/2. 351 ġuarâ 26/214. 352 (hitap edildi) ile baĢlar. 353 Zümer 39/ 36‟da geçtiği gibi.

Page 78: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

66

dokunabilir.” ( )354

sözünde geçen temizler, mâsivânın belâlarından

mücerret olanlardır. Bursevî, Allah‟ın kendisini “Abdülhakk” olarak isimlendiğini

belirtir. Ve lakabının “Hakkî” olduğunu bildirir. O, Allah‟ın kendisini Hakka‟l-Yakîn

mertebesiyle Ģereflendirmesini ister. Ona göre Hakk ismi, zât ismindendir. Nitekim

ġeyhi Ekber‟e ait bazı tasniflerde de böyle yazılıdır.

86. Vârid355

[140b]: Bu vârid seher-i a‟lâda Bursevî‟ye “Gönül zarf-ı ilâhîdir.

Hakikat taht-ı Ģâhîdir. Kamunun kıblegâhıdır. Hakk‟ın bir âlicâhıdır.” (

) beyitinin denilmesi

üzerine kaleme alınmıĢtır. Bursevî ilk beyitte suverî zarf ile, manevi zarf için kalbin

Allah‟ın evine benzetilmesine iĢaret olduğu görüĢündedir. Zîrâ kalp, sadece mücerret

bir et parçası değil; Ģühûd ve idrak yeridir. Ona “arĢullah” da denir. Âfâk âlemine

O‟nun rahmeti istivâ ettiği gibi, enfüs âlemine de istivâ etmiĢtir. Allah‟ın “Rahmân,

arĢa kurulmuĢtur.” ( )356

âyeti buna delildir. Rahmân kezâ

geniĢ kalp arĢına da istivâ etmiĢtir. Ve Hz. Peygamber‟in vücut arĢına da istivâ etmiĢ,

onu âlemlere rahmet olarak göndermiĢtir.

Ġkinci beyitin mânâsı da anlatılanlara yakındır. Mânâ ve hakikatlerin

benzerini anlamaları için insanlara bildirmek Allah‟ın âdetindendir. Ancak

yukarıdaki âyette (Tâ-hâ 20/5) geçen istivâ, avâmın indinde anlaĢılan istivâdan

münezzehtir.

Üçüncü mısraın anlamı, sultana biat eden reâyâ misâli, kalbin her Ģeyin

kıblesi olduğudur.

Dördüncü mısraya gelince, kalp Allah‟ın evi, azim arĢ ve her Ģeyin kıblesi

olunca, kıymeti yücelir ve hali hallerin en yücesi olur. Burada “Allah‟ın kadrini

gereği gibi bilemediler…” ( )357

âyeti duruma bir uyarıdır.

354 Vâkıa 56/79. 355 (denildi) ile baĢlar. 356 Tâ-hâ 20/5. 357 En‟âm 6/91.

Page 79: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

67

87. Vârid358

[141a]: Bursevî uyku halinde uzanırken ve kalbi “Lâ ilâhe

illallah” zikrini söylerken, kendisine “Zikrin cenneti Kur‟ânla, fikrin ceneti

fikirlerledir.” ( ) denilmiĢtir.

Ona göre ilk mısranın anlamı, cennetin zikirden bir mahlûk olduğudur. Bu

Kur‟ân ile olan zikirdir ve Kur‟ân‟ın Ģerefine iĢaret vardır. Zikrin fazîleti “Lâ ilâhe

illalah ve sübhânallahi velhamdü lillahi vallahu ekber velâ havle velâ guvvete illâ

billâh.” ( ) zikirleri

gibi yüce nazım ve beliğ lafızdandır. Bursevî Hz. Peygamber‟in iĢaretiyle terkib ve

lafızları kitap ve sünnetten alınan ġeyh ġâzeli‟ye ait “Hizbü‟l-Bahr” adlı bir eser

olduğundan bahseder. Ona göre virdin makbulü gece olandır. Hz. ġeyh-i Ekber‟in

her gece yüz âyet vasiyet ettiğini, emrin daha azının ise her gece tilâvette on âyetten

az okunmaması olduğunu belirtir.

Ġkinci mısraın anlamı, hâsıl olan cennetin fikir ile olduğudur. Buradaki

cennetle bâtınî manevî cennete iĢaret olduğu umulur. Zâkir dil ile zikrederse, âhirette

zâhirî sûreti cennet vardır. Ama kalben zikrederse, ona manevî bâtınî cennet vardır.

88. Vârid359

: Uykuda iken Bursevî‟ye Hicr sûresi 76. âyet vârid olmuĢtur ve

meali Ģöyledir: “O Ģehrin kalıntıları hâlâ mevcut olan bir yol üstünde duruyor.” (

)360

Bursevî‟ye göre vâridin zâhir manasında Lût kavminin Ģehrine iĢaret

vardır. Orada sabit bir yol vardır. Orayı ziyaret eden misafirler orada onların izini

görürler. Uyku sırasında vuku bulan vâridin anlamı ise, havâssın gittiği yolun olduğu

bir Ģehirdir. Onların his (sezgi)den alınmıĢ izleri, mağlubiyetleri ve onun Ģuurundan

ayrılmaları o yolda görülür.

89. Vârid361

[141b]: Gece yarısında kendisine “Kabre en son inen Ģey salih

ameldir.” ( ) denildiğini belirtir. Bu sözün geliĢ mânâsı,

oraya önce amel sahibinin girip, sonra amelinin ona tâbi olduğudur. Bu durum

Allah‟ın “…Kendiniz için her ne iyilik iĢlemiĢ olursanız…” (

358 (denildi) ile baĢlar. 359 (vârid oldu) ile baĢlar. 360 Hicr 15/76. 361 (denildi) ile baĢlar.

Page 80: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

68

)362

sözüne muhalif değildir. Bursevî‟ye göre vâridde kabir ( ) ile cesede iĢaret

vardır. Cesede inen ilk Ģey ezelî ruhtur. “Sonra onu Ģekillendirip ona ruhundan

üfledi…” ( )363

âyeti buna delildir. Ve kabre inen son Ģey ise,

salih ameldir. Zîrâ o, rûh ve cesedin izdivâc ve toplanmasına bağlıdır.

90. Vârid364

:Bu vârid Fetih sûresi 9. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir: “…ve

Allah‟ı sabah akĢam övgüyle anmanız için.” ( )365

Bursevî‟ye

göre, vâridde ömrün baĢında ve sonundaki tesbihe iĢaret vardır. Çünkü insan

ömrünün toplamı tek bir gün gibidir. Kıyamet için evveli sabah, âhiri akĢam olan bir

gün olduğu söylenir. Kezâ ömrün de evveli gençlik, âhiri ise orta yaĢlılık ve

yaĢlılıktır. KiĢi günün ilk anlarında ve sonlarında tesbih ile meĢgul olduğunda, bu

tesbihin gününün tüm kısımlarına nüfûz etmesi gibi; ömrünün baĢında ve sonunda

tesbihle meĢgul olması da tüm hayatına etki eder. Ancak hakikî günün hası ve hükmü

“sübhânallah” v.b tenzih tespihleriyledir. Âyette de “…O‟nun hiçbir benzeri

yoktur…” ( )366

buyurulmuĢtur.

Bursevî insan ömrünün, payına düĢen üç hisseye ayrıldığını, ilkinin yirmi

sene olan gençlik, ikincisinin kırk yaĢına kadar devam eden orta yaĢlılık,

üçüncüsünün ise kırk yaĢından altmıĢ yaĢına kadar süren ve yaĢlılığından ölümüne

dek devam eden süre olduğunu belirtir. Hz. Peygamber‟in 63 sene yaĢadığı bilinir.

Tevbe sûresi 36. âyetteki “…Onlardan dördü haram aylardır…” ( )367

lafzında geçen on iki ayın üçte birine benzer olarak, kiĢinin tümü için baĢaramasa da

ömrünün bir kısmını Hakk‟ı taleple geçirmesi gerekir. Ve o, altmıĢa nispetle yirmi

sene olup ömrün üçte biridir.

91. Vârid368

[142a]: Gece yarısında kendisine “Sizin nûrunuz elleriniz ve

îmanlarınız arasında gidip gelir.” ( ) sözü vârid

362 Bakara 2/110. 363 Secde 32/9. 364 (vârid oldu) ile baĢlar. 365 Fetih 48/9. 366 ġûra 42/11. 367 Tevbe 9/36. 368 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 81: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

69

olmuĢtur. Bursevî‟ye göre nûr, muhataplara izâfe edilmiĢtir. Zîrâ hâsıl nûr sâlih amel,

doğru hâl ve müstakim teveccühât ile mümkündür. Vâriddeki el ve îman ile, ebrâr ve

mukarrabûna iĢaret vardır. Ebrar için sol taraf yoktur ve onlara sağın adamları

( )369

denir. Nitekim solun adamları ( )370

da sağda

değildir. Mukarrabûn için ise sağ, sol ve ense (kafa) yoktur. Aksine onlara mutlak

vech ve arı nûr vardır. Hz. Peygamber‟in “…Beni bir nur kıl…” ( )371

duâsı akla gelir. Onun bâtınî nûru zâhirine nüfûz etmiĢtir. O, cismen ve rûhen,

Ģeklen ve kalben, zâhiren ve bâtınen mücerret nûrdur.

92. Vârid372

: Fukara ile birlikte iĢrak tevhidinde iken kendisine Mücadele

sûresi 22. âyet vârid olmuĢtur ve meali Ģöyledir: “…ĠĢte Allah onların kalplerine

îmanı yazmıĢtır…” ( )373

Bursevî‟ye göre burada zâkirlere

iĢaret vardır. Onların, insanlar gafletteyken Allah‟ı zikir ile meĢgul olduğunu,

Allah‟ın kalplerine îmanı yazdığını ve sabit olarak oraya yerleĢtirdiğini bildirir.

Amel-îman iliĢkisinden bahseder. Bu îmanın nisbî, ihticabî, kesbî değil; hakikî, keĢfî,

vehbî îman olduğunu belirtir. Ona göre îman Ģekil sınırını ve gaybeti aĢınca, hakikî,

huzurlu Ģühûd olur. Bu ancak ayne‟l-yakîn mertebesinde olur. Ilme‟l-yakîn mertebesi

gayb mertebesidir. Ayne‟l-yakîn ise Ģühûd mertebesidir. “Mücâhede müĢâhedeyi

miras bırakır.” sözü buna delildir. Allah “Bizim uğrumuzda cihad edenler var ya, biz

onları mutlaka yollarımıza ileteceğiz…” ( )374

buyurmuĢtur. Bu bahsedilenler ancak itmi‟nân ile hâsıl olur. Mutmainne mertebesine

vusûlden önce sâlik, telvîn ve temkinden, red ve kabulden, mahv ve isbâttan, fark ve

vusûlden yoksun olmaz.

93. Vârid375

[142b]: Ġkindiden sonra Bursevî‟ye “Gam ve kederler temiz

kalpten eksik olmaz. Gizli lütuftan dolayı da kulun belâsı eksik olmaz.” (

) beyitiyle seslenilmiĢtir. Bu

369 Vâkıa 56/27, 38, 90, 91‟de geçtiği gibi. 370 Vâkıa 41/56‟da geçtiği gibi. 371 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Tirmizî, Daavât, 30. 372 (vârid oldu) ile baĢlar. 373 Mücâdele 58/22. 374 Ankebût 29/69. 375 (denildi) ile baĢlar.

Page 82: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

70

beyitin vâridinden sonra Bursevî‟nin yanında tanıĢıklığı olan biri belirir, nesih celî

hatla yazıp yenice söylediği bir beyit için kendisinden tarih (düĢmesini) taleb eder.

Daha önce asla yapmadığı bir Ģey olduğundan bu, kendisine cidden ağır gelir.

Böylece vârid olan beyiti anladığını belirtir. Ona göre beyit, her mihnetin altında bir

ihsan, her musibetin altında bir hediye olduğuna delâlettir. Kalp, yaĢadığı sürece

dünyanın sıkıntılarından uzak olmaz, acı çeker. Bu, ruhların âsârından değil,

cesetlerin ahkâmındandır. Bursevî konuya dair Ģöyle bir olayı anlatır:

ġeyhi Osman Fazlı Efendi Ġstanbul‟da (Konstantiniye) ailesi için bir ev

yapmıĢ, ama elinde bulunan mal yeterli gelmeyince, bazı dostlarından biraz borç

istemiĢtir. Dolayısıyla on yıl kadar borçlu kalmıĢtır. ġeyhi Bursevî‟ye dünyevî

alâkalardan ve fikirlerden tamamen sıyrıldığını söylemiĢtir. Fakat bazen de hatırına

borcu gelmiĢtir. Allah onun borcunu gidermiĢ, öldüğünde ardında miras olunacak bir

mal bırakmamıĢtır.

94. Vârid376

: Evin ocağında bir ateĢ görünmüĢ ve kendisine “ÂteĢ-i aĢk

ocağın tutsun. Kalbin ol âteĢe yanıp tütsün.” (

) beyiti denilmiĢtir. Bursevî‟ye göre vâridde geçen aĢk,

muhabbetin ileri derecesidir. Ve o vusûlün Ģartlarındandır. Rahipler, felsefeciler ve

bazı müslümanların ki gibi aĢksız riyâzet ve mücâhedenin faydası yoktur. AĢk

ehlinin keĢifleri ise ulvîdir. AĢkın ateĢi ancak muhabbetin nûrundan sonradır. Mâsivâ

yok olur, tam fenâ hali ve vusûl hâsıl olur. Bekā hâsıl olunca, müfrit aĢk yok olur. Ve

mûtedil muhabbetin nûru kalır. ÂĢık ve mâĢuk arasındaki yakınlık Kābe Kavseyn‟e

nispettir. Bursevî konuyla ilgili Allah ile Hz. Peygamber arasındaki muhabbetten

bahseder. Allah, Hz. Ġbrahim‟in dostluğunun zâhir; Hz. Peygamber‟in dostluğunun

ise bâtın olduğunu belirtir. Hz. Ġbrahim‟e “Halîlulllah”, Hz. Peygamber‟e

“Habîbullah” denmesinin sebebinin Hz. Ġbrahim‟in “Rahîm” mertebesinde; Hz.

Peygamber‟in ise “Rahmân” mertebesinde olmasından kaynaklandığını anlatır.

376 (göründü) ile baĢlar.

Page 83: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

71

95. Vârid377

: Bu vârid Âl-i Ġmran sûresi 92. âyetle ilgilidir ve meali Ģöyledir:

“HoĢlandığınız Ģeylerden harcamadıkça iyiliğinizin karĢılığını alamazsınız…” (

)378

Bursevî‟ye göre bu vârid, cesedin infâkının taat

yolunda olduğunu anlatır. Ġyiliği, cennet ve nimetlerine ulaĢmaktır. Rûhun infâkı

mârifet yolundadır. Ġyiliği, ilmen mârifete ulaĢmaktır. Sırrın infâkı mâsivâyı

reddetmek yolundadır. Ġyiliği Allah‟a Ģühûd ve huzur olarak ulaĢmaktır. Bu haller

“Allah, size emanetleri mutlaka ehline vermenizi emrediyor…” (

)379

âyetini akla getirir. Vücût ve ruha ait her Ģey, âzâ ve

kuvvetlerden bu ikisine bağlı olanlar, sahibi katında bir emanettir. Ġnfâk ve fedakârlık

gerekir. Bu infâk ve harcama sevindiricidir. Allah da cömerttir ve cömertleri sever.

Hz. Peygamber‟in “Allah‟ın ahlâkıyla ahlâklanın.” ( )380

sözü bu

kabîldendir. Kibârın “KiĢinin ahlâkının en güzeli teslim ve rızada, iyilik ve

cömertlikte hak ile muamele etmesidir.” sözü meĢhurdur.

96. Vârid381

[143b]: Uykudan sonra kendisine “ O‟nunla birlikte baĢka bir

ilâh yoktu.” ( ) sözü vârid olmuĢtur. Ona göre bu söz, uykuda iken

iki Ģey için vârid olmuĢtur. Ġlki kalbinin o anda tevhid ile meĢgul olmasındandır.

Ġkincisi ise, uykunun Hâlik‟in Ģanından değil; mahlûkların halinden olduğudur.

“…Kendisini ne bir uyuklama ne de bir uyku tutar…” ( )382

âyeti

buna delildir. Hz. Ġdris de on yedi sene hiç uyumamıĢtır. Bunda bir terslik yoktur.

Uykusuzluk soyutlanma içindir. Nitekim Hz. Peygamber‟in hali diğerlerinden daha

hassas, yolu diğerlerinin yollarından daha sâlimdir. O “Benim gözlerim uyur ama

kalb gözlerim uyumaz.” ( )383

demiĢtir. Yani mülk âleminde

olduğu için zâhiren gözleri vardır. Bâtınî gözler ise melekût âlemindedir.

377 (vârid oldu) ile baĢlar. 378 Âli- Ġmran 3/92. 379 Nisâ 4/58. 380 Hadîsin kaynağına ulaĢılamamıĢtır. Elbânî, bu rivayetin ne sünnet kitaplarında ne de Suyûtî‟nin el-

Câmiu‟s-Sağir adlı eserinde aslının olmadığını belirtmektedir. Bkz. Suyûtî, el-Câmiu‟s-Sağir bi

ġerhi‟l-Akideti‟t-Tahaviyye, s.123 (Elbânî‟nin tahriciyle). Bu bilgi için bkz. Ahmet Yıldırım,

Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadîslerdeki Dayanakları, TDV Yay., Ankara, 2000, s. 195. 381 (vârid oldu) ile baĢlar. 382 Bakara 2/255. 383 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Ebu Dâvud, Tahare, 79.

Page 84: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

72

Bursevî‟ye göre, Hz. Peygamber‟in kabrinin çevresinde tavaf câiz olmadığı

gibi, bâtınına zıt olarak, zâhirine de secde câiz değildir. Onun bu konudaki

“Allah‟ım! Kabrimi tapınılan bir put haline getirme!” ( )384

Ģeklindeki duasını delil getirir. Ömer b. Abdülazîz‟in duruma binâen, kimsenin

namazda oraya yönelmemesi için, Hz. ÂiĢe‟nin odasını beĢgen yaptırdığını anlatır.

Ayrıca bu hadîste “kabir” ( ) ile murâdın Hz. Peygamber‟in yemeyen, içmeyen,

uyumayan Ģerefli vücûduna iĢaret olduğu görüĢündedir. Kezâ Hz. Îsâ‟nın vücûdu da

böyledir. Onun rûhâniyyetinin kuvvetinden bazı mucizeler çıkınca, üstün olduğunu

belirtir. Ancak, Hz. Peygamber‟in hâlinin Hz. Îsâ ve Hz. Ġdris‟inkinden daha sâlim

olduğu fikrindedir.

97. Vârid385

: Uykuda iken kendisine Nisâ sûresi 36. âyetin vârid olduğunu

belirtir ve meali Ģöyledir: “Allah‟a ibadet edin ve O‟na hiçbir Ģeyi ortak koĢmayın.” (

)386

Bursevî, o sırada kalbinin Allah‟ı tevhid etmekte

olduğunu belirtir. Ona göre tevhid, ibadetlerin en fazîletlisi, iyiliklerin en güzelidir.

ġirk ise açık ve gizlidir. Açığı Ģeriat makamında put v.b Ģeylere tapmaktır. Gizlisi ise

hakikat makamında alâmetler görme, baĢka Ģeylere itimat etme ve istikrarsız

olmaktır. Bedenin, kalbin, ruhun ve sırrın tümünün Allah‟a kulluk yapması gerekir.

98. Vârid387

[144a]: Bu vârid gece yarısında kendisine gelen Yâsîn sûresi 71.

âyetle ilgili olup, meali Ģöyledir: “Görmediler mi ki, biz onlar için, ellerimizin eseri

olan hayvanlar yarattık…” ( )388

Ona göre bu

vâridin mânâsı “Ġnsan basîret ru‟yetini görmez mi? Esmâ ve sıfatlarımızın

toplanması ile onlar için ellerimizin yaptığı hayvanlar var ki onlar mezralarda

güdülen tabî hayvanî kuvvetlerdir.” demektir. Allah Hz. Âdem hakkında “…kendi

ellerimle yarattığıma…” ( )389

buyurmuĢtur. Allah‟ın parmakları söz

konusu olunca, Hz. Peygamber‟in bu konudaki “Mü‟minin kalbi Rahmân‟ın

384 Muvatta, Kasru‟s-Salât, 24. 385 (vârid oldu) ile baĢlar. 386 Nisâ 4/36. 387 (vârid oldu) ile baĢlar. 388 Yâsîn 36/71. 389 Sâd 38/75.

Page 85: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

73

parmaklarından iki parmak arasındadır…” ( )390

hadîsi akla gelir. Bu, Hz. Âdem‟i kendi sûretinde yaratmasıyla ilgilidir. Yine vârid

olan âyette geçen “…onlar bu hayvanlara sahip oluyorlar.” ( )391

ifadesi

hayvanların, insanların kullanımına verildiği anlamına gelir. Aynı sûrenin (Yâsîn)

72. âyetinde “Biz, o hayvanları kendilerine boyun eğdirdik…” ( )392

sözüyle, “Azîz” ismindeki yüceltme anlamı olduğu gibi; “Müzil” ismindeki zelîl

etme anlamı da vardır. Aynı âyetin devamındaki “…Onlardan bir kısmı

binekleridir…” ( )393

sözü, hayvânî nefse delildir ki o, nefs-i nâtıkanın

bineğidir. Zîrâ nefs-i nâtıka ancak bedene bu hayvanî nefs vasıtasıyla bağlanır.

Unsurî ceset bu nefsin bineğidir. Yine aynı âyetin devamında “…bir kısmını da

yerler.” ( )394

sözü, riyâzet ve mücâhede bıçağıyla boğazlanan tabî nefs

ineğine iĢarettir. Nitekim “…Allah size bir sığır kesmenizi emrediyor…” (

)395

sözü de buna delildir. Bursevî‟ye göre bu âyetin manevî

anlamı, vücudun kıvamının ancak riyazet ve mücâhede ile gerçekleĢtiğidir. Gâfillerin

halleri ise, nefs ve tabiatları sûretiyle bu hallerin tam aksidir. Halleri kadınlarına

boyun eğen erkekler gibidir. Ki bu durum, Allah‟ın “Erkekler, kadınların koruyup

kollayıcılarıdır…” ( )396

sözünün zıttıdır.

99. Vârid397

: Sabahın sünnetinden sonra “Zü‟lkerem ol zü‟lkerem ol

zü‟lkerem. Muhterem ol muhterem ol muhterem.” (

) beyiti kendisine vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre bu vârid,

kiĢinin kerem sahibi olduğu takdirde, muhterem mükerrem olmasına iĢarettir. Kerem

hakikatte takvâdır. Hucurât sûresi 13. âyette “…Allah katında en değerli olanınız,

O‟na karĢı gelmekten en çok sakınanınızdır…” ( )398

buyurulması buna delildir. Ve harcama ve infâk da kereme dâhildir. Çünkü onunla

390 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Ġbn Mâce, Duâ, 2. 391 Yâsîn 36/71. 392 Yasin 36/72. 393 Yasin 36/72. 394 Yasin 36/72. 395 Bakara 2/67. 396 Nisâ 4/34. 397 (vârid oldu) ile baĢlar. 398 Hucurât 49/13.

Page 86: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

74

cimrilik ve eli sıkılıktan korunma hâsıl olur. Allah kuluna tecellî etmek için esmâ ve

sıfatlarını biriktirir. Kulun da efendisinin ahlâkıyla ahlâklanması gerekir. O, Hz.

Ġbrahim misali vücudunu, malını ve evlâdını feda etmelidir.

100. Vârid399

[144b]: Bursevî, abdest almaya kalktığında “Ecr ancak kerîm

olan Allah‟a aittir.” ( ) sözü kendisine vârid olmuĢtur.

Bursevî‟ye göre, vâridde geçen ecir iki tanedir. Biri amellerin ecri ve tevhidin ecri

olan Allah‟tan ecirdir. Onun tevhidi O‟ndan bir hediye ve fazîlettir. Kul için bir

kazanç yoktur. Nitekim oruç da böyledir. Allah bu konuda “Oruç benim içindir; onun

karĢılığını ben vereceğim.” ( )400

buyurmuĢtur. Riyâzet ile

vücudun zayıflaması ve fenâsı bu kabîldendir. Vücut riyâzet ile zayıflayınca, özel

olan hakikî vücut ortaya çıkar. Kul kibriyâ elbisesi olan mazhariyyet mertebesinde,

özel omaya lâyık olur. Nitekim Allah “…Bu, onlara ardı kesilmez bir lütuf olarak

verilmiĢtir.” ( )401

buyurmuĢtur. Az önceki âyete binâen ġiblî‟nin “Bize

ulaĢan bizden dönmez.” sözü meĢhurdur.

101. Vârid402

: Bu vârid Yûnus sûresi 58. âyetle ilgilidir ve anlamı Ģöyledir:

“De ki, Ancak Allah‟ın lütuf ve rahmetiyle, yalnız bunlarla sevinsinler…” (

)403

Bursevî‟ye göre vârid, hakikî sevincin ancak Allah

Teâlâ ile olduğuna iĢarettir. O‟nun fazlı, kula aynadır. Kim fazîlette lütuf sahibini

müĢâhede ederse, hicaptan hâlis olur. Kim de Rabbi‟nden uzaklaĢırsa, azap vâki olur.

“Ġlâhi! Bana hicâbın alçaklığıyla azap etme.” sözü bilinir. Bursevî‟ye göre vârid olan

âyette geçen “fazl” ( ) ile sevinmek, ancak O‟nunla olan bir sevinmeye iĢarettir.

Mübtelânın (kederli olanın) ondan belâyı kaldırana kadar, sınayanı (Allah‟ı)

müĢâhede etmesi gerekir. Nitekim (Hz. Yûsuf kıssasında) kadınlar ellerini kesmiĢler

ve Hz. Yûsuf‟u izlemeye daldıkları için acıyı hissetmemiĢlerdir. Ve bunun hakikatte

ilâhî tecellî olduğu bilinir. Tecellînin bazısı ihsan yolundan; bazısı adalet

yönündendir. Kul dünyada belâdan lezzet alınca, onu ihsan sayıp Allah‟a hamdeder.

399 (vârid oldu) ile baĢlar. 400 Buhârî, Savm, 2, 9; Müslim, Sıyâm, 30. 401 Hûd 11/108. 402 (vârid oldu) ile baĢlar. 403 Yûnus 10/58.

Page 87: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

75

Âhirette ateĢ ehlinin hali ise, sûret olarak belâ kabîlindendir. Ehl-i ahkābın (uzun

zamanların ehli) vuslatları birlik makamında azîz melikin Ģühûdunadır. Belâlar

onlardan alınmıĢtır ve halleri fenâ ehlinin halleri gibidir. Davaları “Hamd Allah

içindir” ( )404

kelâmıdır. Bu durum onlara ilk olarak “Girin oraya.

Ġster dayanın, ister dayanmayın…” ( )405

denilmesinden

sonradır.

102. Vârid406

: Bu satırlar Bursevî‟ye “Allah, gizlediğinizi de açığa

vurduğunuzu da bilir.” ( )407

âyetinin vârid olması üzerine

kaleme alınmıĢtır. Bursevî‟ye göre vârid olan ayetteki durum, amel ve hallerdedir.

Allah, ilmini sır ve değerli Ģeylerden tümüne yüklemiĢtir. Meleklerin ilmini de

“Değerli yazıcılar. Onlar sizin ne yaptıklarınızı bilirler.” ( .

)408

âyetindeki gibi alenen belirtmiĢtir. Fakat bazı bâtınî Ģeyleri melekler de bilemez.

Onların diğer makamı Sidretü‟l-Müntehâ‟dır. Öyleki ona kulların amelleri ulaĢır.

Havâs kulların amelleri ise arĢı geçer. ġüphesiz insanların daha üstünleri azîz

ilimlere ulaĢanlardır. Ġnsanın fazîleti meleklere galip gelir. Nitekim Hz. Peygamber

de en mükemmel insandır. Kezâ Hz. Yûsuf ay yüzlü olması yönünden ekmeliyyet

sahibidir. Hz. Peygamber ise ondan da yakıĢıklıdır.

103. Vârid409

[145b]: Bursevî‟ye bir cuma günü kuĢluk vaktinde “Zâhir oldu

benden andan gitti dünyadan yine. Kaldı vech-i bâki vech-i rûhî âhir âyine.” (

) beyiti vârid

olmuĢtur. Bursevî burada evvel, âhir, zâhir bâtın olan dört esmâya göre cismanî

teayyünât ve ruhaniyete iĢaret olduğu görüĢündedir. Hz. Peygamber‟in “Allah‟ın ilk

yarattığı Ģey, benim rûhumdur.” ( )410

hadîsinde de kevnî

evveliyete iĢaret vardır. Allah‟ın “Ġnsanı yarattı.” ( )411

sözünde ise, kevnî

404 Fâtiha 1/1‟de geçtiği gibi. 405 Tûr 52/16. 406 (vârid oldu) ile baĢlar. 407 Nahl 16/19; Teğâbün 64/4. 408 Ġnfitâr 82/11- 12. 409 (vârid oldu) ile baĢlar. 410 Aclûnî, a.g.e., I, 265. 411 Rahmân 55/3.

Page 88: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

76

âhiriyyete iĢaret vardır. Hz. Peygamber‟in “Allah Âdem‟i kendi sûretinde

yaratmıĢtır.” ( )412

hadîsinde maksad ilâhî sûrettir. Bu ilâhî

sûret hayat, ilim, irade, kudret, sem‟, basar, kelâmdan müĢtemildir. Ve bu ilâhî

sıfatlar, Hz. Âdem‟in bâtınî ceset yönüne bağlı olduğuna nispettir. Bu yüzden Allah

“…Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım…” ( )413

buyurmuĢtur. Hilâfet cesedî değil; ruhânî ve sırrîdir. Ve orada emânettir.

Bursevî vâridde akl-ı evvelden, ism-i zâhir ve ism-i bâtından da bahseder.

Ona göre vâridde geçen “vech-i bâki”, ehadî zâttan ibârettir. Onun için özellikle bir

yüz yoktur. O, arılığın yüzüdür. Yani bu ibârenin anlamı, ruhun yüzünün/vechinin

O‟na ayna kılınmasıdır. Hakk esmâ ve sıfatlar mertebesi sûretiyle zuhûr etmiĢtir.

“Benden andan” ( ) sözü ise, O‟nun letâfetinin gizli olmadığı anlamına

gelir. Haakk‟ın ayna ve meclislerde zuhûru esmâ ve sıfatlarladır.

104. Vârid414

[146a]: Ġkindiden sonra kendisine HaĢr sûresi 22 ve 23. âyetler

vârid olmuĢtur ve anlamı Ģöyledir: “O, kendisinden baĢka hiçbir ilâh bulunmayan

Allah‟tır…” ( )415

Bursevî‟ye göre âyetteki “o” ( ) sözüyle

mutlak hüviyyet sabit olmuĢtur. “Allah” ( ) sözüyle ulûhiyyetle mukayyed

hüviyyete iĢaret vardır. “Ondan baĢka ilâh yoktur.” ( ) sözüyle ise,

ulûhiyyet vahdetiyle mukayyed hüviyyet kastedilir. Allah‟tan baĢkası olmayınca, her

hüviyyet O‟na muzaf olur. Bursevî sûfîlerin “hüve” ( ) kelimesini Ģerefli zikir

olarak kabul ettiklerini belirtir.

105. Vârid416

[146b]: Bursevî, teheccüt namazı için abdest almaya

kalktığında kendisine, “Allah nerede?” ( ) diye sorulduğunu belirtir. Ona göre

bu soru, zat olarak nerede olduğu değil; aksine O‟nun esmâ ve sıfatları hasebince

tüm eyniyyâtın (neredelikler) hepsi için sorulmuĢtur. Hz. Peygamber‟e “Rabbimiz

bizi yaratmadan önce neredeydi?” diye sorulunca, “Üstünde ve altında hava olmayan

412 Müslim, Birr ve Sıla, 115. 413 Bakara 2/30. 414 (vârid oldu) ile baĢlar. 415 HaĢr 59/22- 23. 416 (denildi) ile baĢlar.

Page 89: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

77

bulut[amâ]ttaydı…” ( )417

cevâbını vermiĢtir. Yani

Rab “lâtaayyün” mertebesindedir. Allah “Ben gizli bir hazineydim, bilinmeyi

istedim/sevdim ve mahlûkatı yarattım.” (

)418

sözünde de belirttiği gibi, esmâ ve sıfatlarıyla halkın (mahlûk) icâdına

yönelmiĢtir. Bursevî, Hz. Peygamber‟in vâridde geçen soruya (Allah nerede?) tenzih

ve teĢbih makamı üzere Ģümullü olarak cevap verdiğini belirtir. O, zenci cariyesine

“Allah nerede?” diye sorunca, câriye gökyüzünü iĢaret etmiĢ, Hz. Peygamber de

onun için “Çünkü o, bir mü‟minedir.” ( )419

demiĢtir. “…Nerede olsanız, O

sizinle beraberdir…” ( )420

ve “...Oysa Allah, kâfirleri çepeçevre

kuĢatmıĢtır.” ( )421

âyetleri buna delildir. Allah ilâhî fevganî

teayyünât ve kevnî tehtanî teayyünâttadır. Kullar için Allah ve Resûlü‟nün

ilimlerinin mertebesine yükselme kudreti yoktur. Kula efendisinin ahlâkıyla

ahlâklanmak yaraĢır. “…Nereye dönerseniz, Allah‟ın yüzü iĢte oradadır…” (

)422

âyeti tüm eyniyyâtın Allah için olduğuna delildir. Buna mukabil,

namazda kıbleye dönmenin anlamı merak edilirse, âyette geçtiği üzere bu, ilâhî bir

emirdir. Tüm cihetler Allah içindir ve Kâbe yönü bunların en Ģereflisidir. Mekke de

“Ümmü‟l-kura” diye isimlendirilmiĢtir. Zarûret olmadan ondan dönmek küfürdür.

Bursevî vâridin sonunda sekr ve sahv ehlini kıyaslar ve onların hallerinden

bahseder.

106. Vârid423

[147b]: Sabaha yakın Bursevî‟ye “Sünbül teridir biten bu

bağda. Lâlenin bir adı vardır dağda.” (

) beyiti vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre vâridde geçen “bağ” ile, bostan

kastedilir ki o, kalptir. Vâriddeki lâle ise, Arapçada Ģakâyık demektir. O dıĢ vücut

dağında mütelevvîn(renkli), mütekevvîn(oluĢan) çiçeklerin ve evrâdın(vârid

olanların) tümüdür. Yani evrâd, kalp bostanında yetiĢen dünyadaki taze sünbül gibi,

417 Bu soruyu Hz. Peygamber‟e Ebû Rezîn adında bir sahabe sormuĢtur. Bkz. Tirmizî, Tefsir, 12. 418 Aclûnî, a.g.e., II, 132. 419 Müslim, Mesacid ve Mevziu‟s-Salât, 33. 420 Hadîd 57/4. 421 Bakara 2/19. 422 Bakara 2/115. 423 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 90: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

78

nûrlar ve çiçeklerdir. Dünyanın meyve ve kokuları da, cennetin meyve ve kokularına

nispettir. Allah‟ın “…yemiĢleri devamlıdır…” ( )424

sözünde olduğu gibi,

cennet yemiĢleri bâkidir. Kezâ dünyada olanlar kalpte olanlara benzer. Kalp melekût

âlemindendir.

Bursevî kalb ehlinin hallerinden de bahseder. Sünbülün ve Ģakâyıkın zâhiren

ve bâtınen anlamlarına değinir. Ona göre sünbülün kokulu olması kalbe gelen

vâridât; Ģakâyıkın kokusuzluğu ise dünya virdi ve çiçeklerine iĢarettir. Allah‟ın

kalpteki boyasının mütelevvîn(renkli) olduğuna “Biz, Allah‟ın boyasıyla

boyanmıĢızdır. Boyası Allah‟ınkinden daha güzel olan kimdir?” (

)425

âyetini delil getirir. Kendisine “Ġnsanların derece olarak en yakını

boyacılardır.” ( ) sözünün vârid olduğunu belirtir.

Kalblerin ikân, yakîn ve çeĢitli rahmânî tecellîlerle boyandığını bildirir. Konuya Hz.

Îsâ‟dan örnek vererek, onun bir keresinde bir testiden, bâtınında çeĢitli renkleri olan

düz renk bir elbise çıkardığını anlatır. Bu örnekten hareketle, kalbin tek, tecellîlerin

ise çeĢitli olduğunu belirtir. Hz. Peygamber‟in “Rabbim! Bana eĢyayı göster.” (

)426

sözüne yer verir. Ona göre tüm nebîler ve velîler ru‟yetten sonra

nübüvvet ve velâyet dairasine girer. Bursevî keĢfedilecek ilimlerin sonu olmadığına,

Allah‟ın, bilgi açısından yarattıklarının en mükemmeline emrettiği, “Rabbim! Ġlmimi

arttır, de.” ( )427

âyetini delil getirir. Bursevî vârriddeki “sünbül” ile,

en yüce vâridâtlarla mesut kalbin, misk ceylanı gibi tecelliyyâtı kabûlüne iĢâret

olduğu görüĢündedir. Çünkü ceylan, çölde bir sünbülü görünce, misk kesesi güzel

hale gelir. Kezâ kalb de bâtın çölde vâridât sünbüllerini görünce, hâli iyileĢir. Hz.

Peygamber‟in “Bana dünyanızdan üç Ģey sevdirildi: Güzel koku, kadınlar ve

gözümün nûru namaz.” ( )428

hadîsi buna delildir. Bursevî, Ģeyhi Osman Fazlı Efendi‟nin bu hadîsi Ģerh ettiğinden

bahseder. Allah‟ın, yeryüzünü “Yapraklı taneler, hoĢ kokulu bitkiler vardır.” (

424 Râd 13/35. 425 Bakara 2/138. 426 Bu hadîsin kaynağı bulunamamıĢtır. Hadîsin bilinen metni, “Rabbim! Bana eĢyayının hakikatini

göster.” Ģeklindedir. 427 Tâ-hâ 20/114. 428 Nesâî, IĢratü'n-Nisa', 1.

Page 91: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

79

)429

demek sûretiyle nebâtâtla, güçlendirdiğini belirtir. Hasan ve

bazı müfessirlerce buradaki “reyhan” kelimesinin, hoĢ koku olarak yorumlandığını

belirtir. Bursevî konuyla ilgili, Hz. Peygamber‟in “Kendisine güzel koku ikram

edilen kiĢi onu reddetmesin. Çünkü o esansın kokusu güzel, taĢıması hafiftir.” (

)430

hadîsine yer verir. Hz. Âdem ve

Havvâ‟nın cennetten çıkarıldıklarında, üzerlerinde cennet kokusu olduğunu belirtir.

Ve kırmızı gülün, Mîrâç gecesi Hz. Peygamber‟in terinden yaratıldığını bildirir.

107. Vârid431

[148b]: Bu vâridin geliĢ zamanı kuĢluk vaktidir. Vârid Kevser

sûresi 2. âyettir ve meali Ģöyledir: “O hâlde, Rabbin için namaz kıl, kurban kes.” (

)432

Bursevî‟ye göre namaz ile Rabb‟e münâcâta iĢaret vardır. Kurban

kesme ile boğaz ve göğüsten münâcât engellerinin izâlesine iĢaret vardır. Bu mâniler

yenilen ve içilenlerden kaynaklananlarla ilgilidir. Buna misâl, Hz. Musa‟nın Tûr

Dağı‟nda Zilkâde ayında riyâzete çekilmesidir. Sonra bu süreye 10 Zilhicce‟yi de

eklemiĢtir. Allah, bu konuda “Hani, biz Mûsâ ile kırk gece için sözleĢmiĢtik…” (

)433

buyurmuĢtur. Bursevî Hz. Peygamberin de bazen riyâzete

çekildiğini belirtir. Onun, “Sizin hanginiz benim gibidir? Ben, Rabb‟im beni yedirir

ve içirirr bir halde gecelerim.” ( )434

,

buyurduğunu belirtir. Bursevî, Ģeyhi Osman Fazlı Efendi‟nin ölümünden önce

yaklaĢık iki sene mutfaktan uzak durduğunu, iftarını su ve sade ekmek ile yaptığını

ve bu hal üzere vefât ettiğini anlatır. Allah‟ın “Onu yüce bir makma yükselttik.” (

)435

sözündeki gibi yeme ve uykunun kesilmesi ile Hz. Ġdris‟in de

semaya yükseldiğini anlatır. Hz. Hızır, Hz. Ġlyas ve Hz. Îsa‟nın da yükselmelerinden

bahseder ve ardından Hz. Hızır ile Hz. Ġlyas‟ı karĢılaĢtırır, mekân ve yönlerinden

bahseder. Hz. Îsâ‟nın da babası olmadan bir anneden doğması ve kāni bir zâhit

olması yönünden iki cihetine değinir. Hz. Îsa ve Hz. Meryem‟le ilgili Allah‟ın

429 Rahmân 55/12 430 Ebû Dâvud, Tereccul, 6. 431 (vârid oldu) ile baĢlar. 432 Kevser 108/2. 433 Bakara 2/51. 434 Buhârî, Savm, 49. 435 Meryem 19/57.

Page 92: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

80

“…Ġkisi de yemek yerlerdi…” ( )436

sözünü delil getirir. Riyâzet ile

ruh makamına doğru gerçekleĢen terakkîden ve Rabb‟in merhametinden bahseder.

Ona göre “…Ġçinizden iki âdil kimseyi Ģahit tutun…” ( )437

buyurması da, kullarına olan Ģefkatinden dolayıdır.

108. Vârid438

: “Sırr-ı Rahmân‟dır zuhûr etti bugün. Sırla dil ehli, sûr etti

bugün.” ( ) beyiti, kendisine

büyük kuĢluk vaktinde (duhvetü‟l- Kübra) , mürâkabe halinde iken vârid olmuĢtur.

Beyite göre Allah‟ın sırrı esmâ ve sıfatlarının hakîkatidir. Sır, rûhen ve cismen

tecelliyâtın sûretlerinde görününceye kadar gizli bir hazinedir. Allah Rahmân ismiyle

hakîkatlere merhamet eder. Bu hakikatler Hakikat-i Muhammediyye‟den ibârettir.

Allah bu hakîkatle “Sen olmasaydın, felekleri yaratmazdım.” (

)439

sözündeki gibi, sâir hakikate merhamet eder. Allah Hz. Peygamber hakkında

“Seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.” ( )440

buyurmuĢtur. Bursevî‟ye göre bu rahmet özel mukayyed değil, genel mutlak bir

rahmettir.

Vâridde geçen “bugün” ile ruhlar ve cisimler için tecellî sözü kastedilir. “Sûr”

( ) ise Farsça‟da kötülüğün zıddına, düğün cemiyeti anlamına gelir. Kalp ehlinin

hali de bu neĢe ve canlılıkta, bu cemiyet ehlinin hali gibidir. Burada hicâp ehlinin

haline de iĢaret var gibidir. Onlara Allah “…azabı tadın…” ( )441

diyecektir. Bursevî Ģiddetli belânın da önce enbiyâlar, sonra evliyâlara geldiğini

bildirir.

109. Vârid442

[149b]: Bursevî ikindiden sonra kendisine “Senden önce kimse

îman etmedi. Bu, iĢin son sınırıydı.” ( )

sözünün vârid olduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre burada ruhlar âlemindeki grupların

436 Mâide 5/75. 437 Talâk 65/2. 438 (vârid oldu) ile baĢlar. 439 Aclûnî, a.g.e., II, 164. 440 Enbiyâ 21/107. 441 Âl-i Ġmrân 3/106; En‟âm 6/30; A‟raf 7/39; Enfâl 8/35; Ahkâf 46/34. 442 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 93: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

81

(dizilerin) zıtlığına iĢaret vardır. Ġlk saf ehli Hz. Ġlâh‟a yakındır. Îmanda

kendilerinden sonrakilerden üstündürler. “Senden önce kimse inanmadı.” sözünün

anlamı ise, “Rabbiniz değil miyim?” ( )443

diye sorulduğunda, “Sen

Hazret‟in huzurunda hitâbı iĢitensin.”, anlamındadır. “Sen gaybî ve resmî değil,

hakikî ayânî îmanla îman ettin.” demektir. “Bu, iĢin son haddi ve sınırıdır.” sözü ise,

cisimler âlemine nispettir. Bu kelâmın mânâsı nedir? diye sorulursa; mahlukatın en

önde gideni „akl-ı evvel‟dir. Ve o tüm hallerde ve mertebelerde Hazret‟e yakındır.

Ama bu kelâmdan maksat rûhanî yakınlaĢmanın kemâlini beyandır. Ġnsân-ı kâmil

akl-ı evvel dâhilindedir. Hz. Âdem, Allah onu topraktan yarattığında bu konumdaydı.

Allah‟ın “O, sizi topraktan yaratandır…” ( )444

sözü bu makama

iĢarettir. Bunda insân-ı kâmil için büyük bir Ģeref vardır. O, akl-ı evvelin sırrı için

onun veraseti hasebiyledir. Bu verasete “Peygamber, Rabbinden kendisine indirilene

îman etti, mü‟minler de. Her biri Allah‟a îman ettiler…” (

)445

âyeti delildir.

110. Vârid446

: Kendisine “Mü‟minin kalbi dolu Allah ile. Var mıdır böyle

musâhip Ģâh ile?” ( ) beyiti vârid

olmuĢtur. Bursevî‟ye göre burada Allah‟ın “Ben yere göğe sığmadım ama müttakî

kulumun kalbine sığdım.” ( )447

sözüne iĢaret vardır. Murat, Allah‟ın evi ve arĢı olan kalp makamıyla448

mutlu, kâmil

mü‟mindir. Bu kâmil mü‟minin kalbinin Allah ve nuru ile dolması gerekmez.

Allah‟ın kuĢatıcı ve sınırlandırıcı olması gerekir. Kalbin vüs‟atı (geniĢlemesi) ile,

ihatanın mülâhazası ve sınırlaması olmaksızın sâir eĢyaya nispet vardır. Et parçası

olan kalbe gelince, o halk ve mülk âleminden varlık için sınırlandırılmıĢtır. Mânâ ve

gayb âleminden oluĢan yapısı, cisim ve ruhlar âleminden daha geniĢtir. Çünkü ruhlar

âlemi izâfî gayb âlemidir.

443 A‟râf 7/172. 444 Rûm 30/20; Fâtır 35/11; Mü‟min 40/67. 445 Bakara 2/285. 446 (vârid oldu) ile baĢlar. 447 Aclûnî, a.g.e., II, 195. 448 Burada (Kalb, Allah‟ın beytidir) ve ( Mü‟minin kalbi, Allah‟ın arĢıdır. )

kudsî hadîslerine iĢaret vardır. Bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 99-100.

Page 94: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

82

Ġkinci mısra Bursevî‟ye göre, “Kimse bu kâmil mü‟min ve hakiki insan gibi

Allah‟a dost değildir.” anlamına gelir. KiĢinin kalbi O‟nun sohbetiyle dolunca, safâ,

huzur ve Ģühûd ile ebedî olarak Allah‟ladır. Her kiĢide Hakk‟ın zuhuru kendi

istidâdına göredir. O‟nun nûruna güneĢin doğuĢu ve ıĢığı misâldir. “Yeryüzü

Rabbi‟nin nûruyla aydınlanır…” ( )449

âyeti buna örnektir.

111. Vârid450

: Bursevî‟ye “Kalbimiz hüzünle dolu bir kalptir. Hüzün

asırlarca kaybolmaz.” ( ) beyiti vârid

olmuĢtur. Bursevî‟ye göre vâridde geçen “kalbimiz hüzünle dolu bir kalptir.”

sözünün anlamı; kalbin, hüznü eksilmeksizin uzun süre gamla dolmasıdır. Bu hüzün

Allah olmadan kaybolmaz, aksine artar ve uzar. Hz. Peygamber‟in ömrünün sonuna

dek düĢünüp hüzünlenmesi, Hz. Yakup‟un ise kırk yıl kör oluncaya dek, hüzün

evinde ağlaması bu hüzne birer misaldir. Keza Hz. Peygamber, oğlu Ġbrahim ölünce

ağlamıĢtır. Bursevî Ģeyhi Osman Fazlı Efendi‟yi ömrünün son günlerinde defalarca

ağlarken gördüğünü belirtir. Onun söylediklerine, meclisindekilerin de ağladığnı

anlatır. ġeyhi ona “Benim için bundan sonra hayat da, ölüm de eĢittir. Rızkımın

tümünü aldım ve bana olan oldu.” demiĢtir.

112. Vârid451

: Bursevî iĢrâk tevhidinde fakirlerle birlikte iken kendisine

“Fukaranın gözü „ra‟dadır. Zenginlerin cim‟i, hor görmededir.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Vâride göre fukaranın gözü ganî olan

Rab‟bin cemâlini ru‟yettedir. Ve Rab onlardan ebedî olarak gizlenmez. Hz.

Peygamber‟in Mîrâç gecesindeki hali gibi onların Ģühudları, kendini kalpten göze

çeker. Onların gözleri ve zatları ebedî rahattadır. Onlar fakrları ile fukara, ganîlikleri

ile zengin olmuĢlardır. Zâhirî zenginlik ile zenginliğin cevherine gelince, onda hakir

görme ve önemsizlik vardır. Çünkü onlar bâki üzere fâniyi seçmiĢler ve zelîl

olmuĢlardır. Alçaklara ru‟yet ile ikram olunmaz. Kalplerini mal sevgisi ele geçirdiği

için Rab‟lerinden gizlenmiĢlerdir. Suverî cevherin kıymeti, sıradan insanlarca değil

ancak melik ve ekâbir tarafından bilinir.

449 Zümer 39/69. 450 (vârid oldu) ile baĢlar. 451 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 95: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

83

113. Vârid452

[150b]: Bu vârid Rahmân sûresi 14. âyetle ilgilidir. Bursevî‟ye

öğleden sonra vârid olmuĢtur ve anlamı Ģöyledir: “Allah, insanı piĢmiĢ çamur gibi bir

balçıktan yarattı.” ( )453

Vâride göre münasebetin sırrı,

toprak ve su arasındaki uyumdur. Öyle ki ikisi insanın unsurlarından iki büyük

asıldır. Toprak için kābiliyet ve su için fâiliyet kuvveti vardır. Ġkisi tüm âlemde akıcı

kuvvettir. Çünkü kâinât rûhen ve cismen ardıĢık haldedir. Kābiliyet kadının sıfatı,

fâiliyet ise erkeğin sıfatıdır. Toprak kadının; su erkeğin konumuyladır. Allah Hz.

Havvâ‟yı Hz. Âdem‟in sevgisinden, her canlıyı da sudan yaratmıĢtır. “Cinleri

yarattı…” ( )454

âyeti sudan yaratmaya zıt değildir. Allah onları dumansız

bir ateĢten yaratmıĢtır( )455

. “…O‟nun arĢı su üstünde idi…” (

)456

âyeti de sudan yaratılmaya delildir. Toprak da sudan yaratılmıĢtır.

Allah rûhu “kün (ol)” kelimesiyle yaratmıĢtır. Nefs ise rüzgâr ve hava gibidir. Allah

Hz. Âdem‟e kendi rûhundan üflemiĢtir. Burada onun cesedi ve rûhu arasındaki

münasebet ortaya çıkar. Ġnsan kendi cinsiyle izdivaç eder. Ġnsan ve cinin farklı

yaratılıĢta olmalarından dolayı ikisi arasında bu durum câiz değildir. Nitekim daha

önce de geçtiği gibi, çünkü insan, toprak ve sudan yaratılmıĢtır ve alâk (nutfe),

kadının rahminde birleĢen suyla meydana gelmiĢtir. Cin ise ateĢ ve havadan

yaratılmıĢtır. Alâk (nutfe), diĢisinin rahminde birleĢen havayla meydana gelmiĢtir.

Toprakla su ve ateĢle hava arasındaki ulûk câiz olmaz. “Kābîl cennet çocuğudur.”

diyenin sözü ise yanlıĢtır. Zîrâ Hz. Âdem cennette Hz. Havva‟ya yaklaĢmamıĢtır.

“Belkıs‟ın babası Süleyman, bir cinle evlendi ve Belkıs doğdu.” diyenin sözü de

yanlıĢtır. Hârût ve Mârût‟un hali de böyle bilinir. Onlar isyan etmiĢtir ve Allah‟ın

emretmediğini yapmaktadırlar. Onlardan meleklik kisvesi alınmıĢ ve yeryüzüne

insanî sûrette indirilmiĢlerdir. Ġnsan beĢerî sıfatlardan tecrit ve sıyrılma ile melek ve

ruhlar âlemine yakın olabilir. Melekler insan sûretinde görününce, âzâları da bu

sûrete lâzım olan Ģekilde görünür. Hz. Cibril‟in Hz. Peygamber‟e abdest almayı

öğretmesi buna misaldir.

452 (vârid oldu) ile baĢlar. 453 Rahmân 55/14. 454 Rahmân 55/15. 455 Rahmân 55/15. 456 Hûd 11/7.

Page 96: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

84

114. Vârid457

[151b]: Gece yarısı kendisine vârid olan beyit Ģöyledir: “Sözün

açıklığı tıpkı kurbağa ve ağzındaki suyun sesi gibi, içindeki Ģeyi açığa çıkarır.” (

) Bursevî‟ye göre vâridde samimi

sözün söylenilen, samimiyetsiz sözün akılda kalıp açıklanmayan söz olduğu anlamı

vardır. O, kurbağanın sözü gibidir. Kurbağanın tesbihi deniz ve suda ağzındadır. Ve

kiĢinin ağzında kurbağa gibi su vardır. Zîrâ o tesbihle, ses çıkarır ve susmaz. Kezâ

onun kalbinin ağzında da feyz suyu vardır. KonuĢması, takrir etmesi ve belirtmesi

gerekir. Burada mânânın uryan gibi takrir ve tahrir libasını çağırmasına iĢaret vardır.

Nitekim hakîkatler, sûretlerden kendisine yakıĢan zuhurları davet eder. Tüm mânâ

ve hakîkatler mezâhir ve tezâhürlerde tecellî eder. Öyle ki esmâ ve sıfat soluklanır ve

zâtın hücresinden kurtulur. Bursevî mutlak ilim ehlinin hususiyetlerinden de

bahseder.

115. Vârid458

: Kendisine vârid olan beyit Ģöyledir: “Hüküm senindir,

sultanlık ve mülk senin içindir. Balık, su ve gemi de senindir.” (

) Bursevî bu vâridin, mecâzî vücut ehlinin

kalbinden ortaklık mülâhazasının kökünü kesmek için geldiğini savunur. Yani vârid

mutlak hükmün evvelde ve âhirde Allah‟a ait olduğuna iĢarettir. Bu “…Allah

aralarında hüküm verecektir…” ( )459

âyetindeki gibidir. Ve sultanlık

ve galiplik de Allah‟ındır. “…Allah iĢinde galiptir…” ( )460

âyeti

duruma delildir. Mülk de O‟nundur. “Göklerin ve yerin hükümranlığı Allah‟ındır…”

( )461

ve “…Din gününün sahibidir…” ( )462

âyetleri de O‟nun mâlikliğine iĢarettir.

Vâridde balık ( ) ile sâlih amellere; su ile ilâhî feyze iĢaret vardır. Gemi

( ) ile büyük gemilere atıf vardır. “Denizde akıp giden [dağlar gibi yüksek]

gemiler de O‟nundur.” ( )463

âyeti duruma delildir.

457 (vârid oldu) ile baĢlar. 458 (vârid oldu) ile baĢlar. 459 Bakara 2/113; Zümer 39/3. 460 Yûsuf 12/21. 461 Âl-i Ġmrân 3/189. 462 Fâtiha 1/4. 463 Rahmân 55/24.

Page 97: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

85

Bursevî‟ye göre vâridde vahdet denizinde ahkâmın ve âdâbın yelkeniyle ilerleyen

Ģeriat ve tarikat gemisine de iĢaret vardır.

116. Vârid464

: Bursevî‟ye “Türbetullah kalp(lerin yeridir)tir. Orada faydalı

ilim biter.” ( ) beyiti vârid olmuĢtur.

Bursevî‟ye göre vâridde kalpler bitkilerin ekildiği yere benzetilir. O, “türbetullah”

denerek ĢereflendirilmiĢtir. Nitekim güzel toprakta çeĢitli tohumlar biter. Bursevî

“Toprağı iyi ve elveriĢli beldenin bitkisi, Rabbi‟nin izniyle bol ve bereketli çıkar…”

( )465

âyetini vâride delil getirir. Ona göre sâfi kalplerde

de faydalı ilimler biter. Hz. Îsa‟dan örnek vererek onun kavmine “Cennet nerede

biter?” diye sorduğunda, kavminin “yeryüzünde” Ģeklinde cevap verdiğini anlatır.

Burada yeryüzü örneği ile tevazûya iĢaret vardır. Hz. Peygamber‟in “Kırk sabah

ihlâsla Rabbi‟ne yönelen insanın kalbinden diline hikmet pınarları akar.” (

)466

sözü de duruma örnektir. Yeryüzü

hakikatlerin toplamı ve Ġnsân-ı kâmil için sükût ve sükûn yeridir.

117. Vârid467

: Bursevî kendisine “Sabrediyor musun? Allah‟ın takdir

ettiğinin dıĢında bir Ģey olmaz.” ( ) denildiğini

belirtir. Bursevî‟ye göre bu ilâhî hitabın sebebi kızı Emetullah‟ın Ģiddetli bir

hastalığa yakalanmasıyla, onun hayatından ümitsiz olmasından dolayıdır. Vârid

kendisine gece yarısı söylenmiĢtir. Vârid de geçen “sabrediyor musun?” sözü

“kızının hastalığına sabret” anlamındadır. Zîrâ ezelde Allah‟ın takdir ettiğinden

baĢkası olmayacaktır. Levh-i mahfûzda hayat ve memat yazılmıĢtır. HoĢnut olana

rızâ; canı sıkılana sıkıntı vardır. Bursevî daha sonra kendisine Âdiyat sûresi 9 ve 10.

âyetlerle seslenildiğini belirtir ve meali Ģöyledir: “Acaba o bilmiyor mu ki, kabirlerde

bulunanlar çıkarıldığı ve kalplerdeki ortaya konulduğu zaman.” (

)468

Bu sırada eĢinin de hamile olduğunu belirtir. Ve ona

göre âyet bazı dirilerin kabire ulaĢacağına, kalplerdeki bazı ölülerin diriltileceğine ve

464 (vârid oldu) ile baĢlar. 465 A‟raf 7/58. 466 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 224. 467 (denildi) ile baĢlar. 468 Âdiyât 100/9- 10.

Page 98: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

86

karınlardan zuhura intikal edeceğine iĢaret eder. “…O, her an bir iĢtedir.” (

)469

âyeti de anlatılana delildir. Burada kalplerde gömülü olanlara, onun

sudûruna ve gizli olanların zuhûr etmesine de iĢaret vardır.

118. Vârid470

: Gece yarısı Allah Bursevî‟ye “Sen dünya ve âhirette dostsun.”

( )471

sözüyle hitap etmiĢtir. Bursevî bu sözü Hz. Yûsuf

Sıddîk‟ın, Allah‟a hitaben söylediğini belirtir. Ona göre ikisi arasında fark vardır.

Hz. Yûsuf‟un sözünün anlamı “Sen iĢlerimde mütevellîsin, din ve dünya nimetleri

bana taĢtı.” anlamındadır. Ona göre Allah‟ın kendisine hitâben söylediği sözün

anlamı “Sen taatinle üstünsün ve sana kerâmetle hâkim oldum.” demektir.

Bursevî vâridin Ģerhinde velâyet ve nübüvveti de karĢılaĢtırır. Velâyet

vezirlik gibidir, genel hükmü vardır. Nübüvvet de saltanat gibidir ve özel hükmü

vardır. Ona göre nübüvvet, velâyet, saltanat, vezâret ve sâir mertebe ve dereceler

hakikatte özel verilmiĢ Ģeylerdir. Allah‟ın Kasas sûresi 86. âyette “Sen, bu kitabın

sana verileceğini ummuyordun…” ( )472

sözü ilâhî

lutfa delildir.

119. Vârid473

[152b]: Bursevî iĢrak tevhidinde fukara ile birlikte iken Ģu

rubâînin vâki olduğunu belirtir: “CünbüĢ-i aĢktır felekler döndüren. Halet-i dildir

felekler döndüren. AteĢ-i ğamra kebab oldu gönül. Feyz-i hak-veĢ var mıdır

sevindiren?” (

) Bursevî‟ye göre vâridde, kâinatın ilâhî

sevgiden zuhûr ettiğine iĢaret vardır. Allah‟ın kudsî hadîste “…Bilinmeyi

istedim/sevdim…” ( )474

sözü buna delildir. Bursevî îzâhında

sevginin ileri derecesi olan aĢktan ve kulun Rabbi‟ne, Rabbin kuluna olan aĢkından

bahseder. ÂĢıkın hallerine de değinir. Ona göre “Ey ateĢ! Ġbrâhim‟e karĢı serin ve

469 Rahmân 55/29. 470 (hitap etti) ile baĢlar. 471 Yûsuf 12/101. 472 Kasas 28/86. 473 (vâki oldu) ile baĢlar. 474 Aclûnî, a.g.e., II, 132.

Page 99: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

87

esenlik ol, dedik.” ( )475

âyeti, aĢk öncesi hararete ve

sonrasındaki sükûna iĢarettir. Allah‟ın Hz. Eyyûb hakkında “Biz de ona, „Ayağını

yere vur! ĠĢte yıkanacak ve içecek soğuk bir su‟ dedik.” (

)476

buyurması da buna delildir. Bursevî Ġlâhî sevgiden, aĢk ve sevginin

kuvvetinden de bahsetmiĢtir. Hz. Peygamber‟in Uhud Dağı için söylediği “Uhud bizi

sever, biz de onu severiz.” ( )477

hadîsine yer verir. Muhabbetten

feleklerin iki devrânda da bulunduğunu belirtir.

Bursevî vâridde geçen hâlet ( ) ile, âĢığın kalbindeki muhabbet izine

iĢaret olduğu görüĢündedir. Mutlak muhabbet olmaksızın aĢk, belâyı çağırır. Hz.

Âdem belâ denizine daldığı için yeryüzüne inmiĢtir. Vâridde deverân ehlinden olan

sevgi ve aĢk ehline de iĢaret vardır. Deverânla ilgili “Deverân kiĢiyi çözer.” sözünün

gerçekleĢmesi, kiĢinin kalbinde bilfiil aĢkın eserinin zuhûruyladır. Bursevî

Celvetiyye tarîkatındakilerin hareket ve deverân olmadan kıyâmî ve kuûdî zikri

seçtiklerini belirtir. Ona göre hal galebe etmeden ve ihtiyar elden gitmeden yapılan

harekette mahzur vardır, terk-i edeptir. Hâlbuki zikir tenezzül için değil; terakkî

içindir. Ġnsilâhının alâmetinin ise, kiĢinin kendini, meclisi ve orada bulunanları

tanımamasıdır. Öyle ki, sırrı bekādadır, hareketi bâtındadır. “Dağları görürsün, onları

hareketsiz sanırsın. Hâlbuki onlar bulutların geçiĢi gibi hareket ederler…” (

)478

âyeti duruma delildir. Anlatılanlara binâen

Bursevî, Ģeyhi Osman Fazlı Efendi‟nin “Semâ anındaki güzel ses Ģehvettir ve ona

meyletmek nefisten kaynaklanır. Meyl semâ anında Hakk Teâlâ‟nın fillerinin

incelenmesi sebebiyle kalpten; Allah-ü Teâlâ‟nın sıfatlarının nurunun müteâlâsı

sebebiyle ruhtan (muhabbet, huzur, sükûn); Allah‟ın zâtının nûrunu müĢahede

sebebiyle sırdan(üns) kaynaklanır.” Ģeklindeki sözünü aktarır. Bahsedilenlerin

Gazâlî‟nin Ġhyâ‟sında “ruhsat” babı‟ında bulunduğunu belirtir.479

475 Enbiyâ 21/69. 476 Sâd 38/42. 477 Müslim, Hac, 503, 504. 478 Neml 27/88. 479 Bkz. Ġmâm-ı Gazâli, Ġhyâ-i Ulûmi‟d-dîn, Çev. Ali Arslan, c. 5, Arslan Yay., Ġst., 1972, , ss. 190-

207.

Page 100: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

88

120. Vârid480

: ĠĢrâk tevhidinde iken kendisine “Nûru nûrumdur, nûrum

nûrudur. Ziyafeti (sûru) ziyafetimdir, ziyafetim ziyafetidir.” (

) beyiti vârid olmuĢtur. Bursevî sûrun ( ) Farsça‟da

ziyâfet anlamına geldiğini belirtir. Ona göre Hz. Peygamber‟in, bir ziyafeti teĢrif

edince “Ey Hendek ehli! Câbir sizin için [bizim için] yemek hazırlamıĢ…” (

)481

sözü bu sûra örnektir. Yani sûr yemek ve ziyâfet

anlamına gelir. Sûrun diğer anlamını Ģehri koruyan hendek olduğu için tüm

ziyafetlerde hendekle birlikte letâfet vardır. Vâridde “Ġnsanın sırrı sırımdır, sırrım da

onun sırrıdır.” ( )482

kudsî hadîsine de iĢaret vardır. ġeyh-i

Ekber‟in “Eğer O ve biz olmasaydık, olanlar olmazdı.” (

) sözüne de iĢaret vardır. Yukarıdaki kutsî hadîste sır nûr ile dile getirilir. Çünkü

Allah sırrını nûr ismiyle göstermiĢtir. “Allah, göklerin ve yerin nûrudur…” (

)483

âyeti söylenilenlere delildir.

121. Vârid484

[153b]: Bursevî‟ye Ģu Farsça beyit kuĢluktan önce vâki

olmuĢtur. Anlamı Ģöyledir: “Hüzne tutulmuĢ efkârım dağıldı. Kederimin verdiği

darlık açıldı.” ( ) Bursevî‟ye göre

vâridde gam ve sıkıntının kalbe verdiği darlığa iĢaret vardır. Bu durum “…vicdanları

da kendilerini sıktıkça sıkmıĢ…” ( )485

âyetindeki hale benzer.

Bursevî cesedin Ģânının „ibtilâ‟(çeĢitli belalar) ile, ruhun Ģanının “iğtinâm” (

hediyeler ) ile olduğu görüĢündedir. Âhiret gelince, cesedin hükmü kaybolur, hediye

ehlinden belâlar gider. Onlar cennete kalp ve ruh mertebesiyle girer. Ruhları cesetleri

sûretinde görünür. Ve cesetler letâfetin son sınırında lâtif mücerred ruhlar olur.

Hakîki sürûr ise ancak göğsün geniĢlemesiyledir. Allah‟ın “Senin göğsünü açıp

geniĢletmedik mi?” ( )486

âyeti duruma misaldir. Bursevî, Ģeyhi

Osman Fazlı Efendi‟nin tevhidin çokluğundan defalarca avuç içi miktarında yoğun

480 (vârid oldu) ile baĢlar. 481 Müslim, EĢribe, 20. 482 Hadîsin benzer varyantı için bkz. Aclûnî, a.g.e., II, 253. 483 Nûr 24/35. 484 (vâki oldu) ile baĢlar. 485 Tevbe 9/118. 486 ĠnĢirâh 94/1.

Page 101: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

89

Ģekilde kan kustuğunu belirtir. Bu hal bedeninden ayrılınca Ģeyhi hıffet, rahatlık ve

sürûr bulmuĢtur. Böylece ona yakîn gelmiĢtir. Bu hıffet ile insan, taat ve ibadetlerde

anlatılamaz sûrette bir sevinç bulur. Onlarla cem‟ vâridatlarına ve fark vâkıalarına

katlanır.

122. Vârid487

: “Mübtelâ-yı gam olan neyleye halkın sitemin. Kendiye kendi

gamı bes nide ağyar gamın.” (

) beyiti vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre vâridde geçen bu gam, âhiret

ve firâk korkusundandır. Dünya gamına gelince ona itibâr edilmez. Çünkü o, fâniye

bağlı olan bir üzüntüdür. Kime bu bahsedilen gamlardan biri uğrarsa, asla hariç bir

gama gerek yoktur. Ama kiĢinin onlara iltifat etmemesi gerekir. Zîrâ ona tek bir gam

yeter. Kime O‟nun gamı hâkim olursa, diğer gamlardan uzak olur. Âyetlerde geçtiği

üzere, bu durumda olanlar evliyâdır ve onlara hüzün ve korku yoktur.

123. Vârid488

[154a]: Bursevî‟ye kuĢluk uykusundan uyandıktan sonra Ģu

beyit vârid olmuĢtur: “Cânıma cânım muîn olursa câna cân bite. Dânesi efzun olur

Ģol sünbül bağın nite.” (

) Bursevî‟ye göre, vâridde geçen “cânım” ile hakîki mahbub ve ezelî

mâĢuka iĢaret vardır. Vâridde geçen sünbüle gelince o, misklerdendir. Tohumları her

sene güzel bakım ile artar. O tektir. Kezâ aslında tohumu da tektir. Çünkü hakîkatte

vâhidden ancak vâhid sâdır olur. Ancak esmâ ve sıfatların çokluğuna göre tohumları

artar. Vâhidin sırrı için Allah “…O, seni bizzat kendi yardımıyla ve mü‟minlerle

destekleyendir…” ( )489

buyurmuĢtur. Burada “yardım”(

) ile cem âleminden te‟yide, mü‟minler ile fark âleminden te‟yide iĢaret vardır.

Cem âlemi zât âlemidir ve vahdeti gerektirir. Fark âlemi ise sıfat âlemidir ve kesreti

gerektirir. Anlatılanlarla ilgili Bursevî‟ye “Allah‟a samimi dost olunuz.” (

) sözü vârid olur. Yani dünya bostan gibi, insansa oradaki sünbül gibidir.

487 (vârid oldu) ile baĢlar. 488 (vârid oldu) ile baĢlar. 489 Enfâl 8/62.

Page 102: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

90

124. Vârid490

[154b]: Ġkindiden sonra Bursevî‟ye “Celâlinden niĢandır

hastalıklar. Senin kahrındurur dembestelikler.” (

) beyiti vârid olmuĢtur. Vâridde hastalıkların küçükler ve büyükler için

ârızî olduğuna iĢaret vardır. Ancak küçüklerde vebâ, çiçek hastalığı v.b. salgınların

yarası çoktur. Hastalık ve rahatsızlıklar mezâhirin çokluğu sebebiyle ârız olur. Sıfatın

çokluğu sebebiyle zât zayıf düĢer. Ve bu durum, helâka sebep olur. Zayıflık

küçüklerde onların zât âlemine yakın olmaları sebebiyle büyüklerden daha gâliptir.

Bu hastalık ve rahatsızlıklarla, seyr u sülûktaki vâki mânilere iĢaret vardır. Bu

mâniler bazı bidâyet ehli için kesilir. Onlar mânevî helâk sebebiyle hakîki mânevî

hayatın faydalarından mahrum olmuĢlardır. Ve kahr ve celâl dairesinde hakîki halin

idrâkında kararsızdırlar. Zâhir hastalıklar da belki yolu keser. Belâ ve hastalıkların

çokluğu salik için terakkiyât ve tecelliyâttır. Ancak Ģâri (Allah) kullarına âfiyet

sualiyle iki mânâ emretmiĢtir. Ġlki daha hassastır ki o belâ yerinde Hz. Eyyûb gibi

Hakk‟a sebâttır. Ġkincisi ise, Allah‟ın onun günahlarını affetmesidir. Allah‟ın

“BaĢınıza her ne musibet gelirse, kendi yaptıklarınız yüzündendir. O, yine de çoğunu

affeder.” ( )491

sözü buna

delildir.

125. Vârid492

: Bursevî kendisine “Gelir hâtıra dembedem vâridât. ġu mana ki

kalbe değil vâridât.” ( )

beyitinin vârid olduğunu belirtir. Bursevî‟ye göre bu vâridde tam bir cinas vardır.

Maksat; kalp, havâtır, hevâcis ve vesâvis yeridir. Tecelliyât ve mârifetin kaynağıdır.

Ġlâhî vâridât, kerim melik eliyle gelen ya da vasıtasız, Allah‟ın bir tuhfesi ve

hediyesidir. Nefsânî hevâcis ve Ģeytanî vesâvis kabîlinden olursa, kalp onu atar ve

reddeder. Kalp için gayb âlemine yakın olan fuâd ve Ģehâdet âlemine yakın olan sadr

olarak iki yön vardır.

490 (vârid oldu) ile baĢlar. 491 ġûra 42/30. 492 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 103: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

91

126. Vârid493

: Bursevî, ikindiden sonra odasının penceresinden etrafı

aydınlatan bir ıĢık girdiğini belirtir. Ve bu ıĢık güneĢe galebe gelmiĢtir. Ona göre,

onda kalp hücresine, gayb penceresine ve ehadiyyet nûruna iĢaret vardır. “Yeryüzü,

Rabbi‟nin nuruyla aydınlanır…” ( )494

âyetini delil getirir. Bu

nûr gibi, güneĢ de doğunca nûru yeryüzüne engelsiz yayılır.

127. Vârid495

: Bursevî gece yarısı “O, tekrarı olmayan sâfî bir lezzettir.” (

) sözü denildiğini belirtir. Ona göre bu söz, ilâhî mârifet

itibâriyledir. Ya da günahların affı itibâriyledir. ġüphesiz lezzet, cennet, yakınlık ve

vuslattır. Elem ise ateĢ, uzaklık ve ayrılmadır. Ya da bu söz güzel yaratılıĢ

itibâriyledir. Hz. Peygamber‟in “Allah‟ım! YaratılıĢımı güzelleĢtirdiğin gibi,

ahlâkımı da güzelleĢtir.” ( )496

hadîsi akla gelir. Ve

Ģu Türkçe beyit de buna delildir: “Asker-i imdâd oldu husn-i hulk. Nitekim ashab-ı

bedre hayl-i bulk.” ( )

Bursevî‟ye göre burada güzel ahlâk, imdâda ve yardıma gelen asker anlamındadır.

Ashâba yardım için Bedir günü gelen melekler gibidir. Ve o melekler, sahabîlerin

ahlâkının güzelliğinden halk edilmiĢlerdir. Bu yüzden Ģiddet mahallinde onlar

arsında fark yoktur. Anlatılanlara bağlı olarak, Bursevî tıpkı Medine-i Münevvere‟de

Hz. Peygamber‟in yanı baĢında kendisine “Ârif” diye seslendiği gibi; Allah‟ın sabah

fecrin sünneti ve farzı arasında “Melek” ismiyle hitap ettiğini belirtir. O‟nun “Yâ

Melek” sözünde güzel ahlâka; “Yâ Ârif” sözünde ilâhi mârifete iĢaret olduğunu

bildirir. “MeĢârık” adlı eserin Ģârihi Ġbn-i Melek‟ten örnek verir ve babasına melek

denmesinin ya yaratılıĢ, ya huy ya da her ikisince de güzel olmasından

kaynaklandığını, oğlunun ise, hakîkat ehli değil; rüsûm ehli olduğunu anlatır. Burada

güzel ahlâkın zâhir ve bâtın olarak iki yönü olduğunun anlaĢıldığını belirtir.

Tahallukun, her iki yönden ahlâklanmak olduğu görüĢündedir.

493 (girdi) ile baĢlar. 494 Zümer 39/69. 495 (denildi) ile baĢlar. 496 Buhârî, Edebü‟l-Müfred, 108.

Page 104: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

92

128. Vârid497

[155b]: Kendisine “Allahım! Beni cehennemden koru.” (

) duâsı vârid olmuĢtur. Bursevî, fecrin ve mağribin sünnetinden sonra

yedi kez onun (duânın) okunuĢunun arzedildiğini belirtir. Bursevî bu ibârenin, ateĢ

için yedi kapı olduğuna, her kapının naslarda vârid olduğu üzere kısımlara ayrılmıĢ

parçalar olduğuna iĢaret ettiği görüĢündedir. Bahsedilen iki vakitte (fecr ve mağrib)

onu yedi kez okuyanın ateĢten korunacağını belirtir. AteĢ için kibir, ucup, haset, riyâ,

gadap, mal-makam sevgisi yedi kapı karĢılığındadır. Cennet için de sekiz kapı vardır.

Onu isteyen için bu sekiz kapı ateĢten koruyucudur. A‟rafa gelince, cennetin

engelleyicisidir. Bursevî gecenin zulmet, tembellik ve cehennemin sırrına iĢaret

olduğunu belirtir. Gündüz ise nûr, yakaza ve ferahlığa iĢarettir. Rızık ancak

cennetten iner. Sabah vakti rızık için dua edilmelidir. O vakit, sûretî ve mânevî

olarak rızıkların semâdan inme zamanıdır.

129. Vârid498

[156a]: AĢağıdaki yedi beyit kendisine, duhâ (kuĢluk vakti)

uykusundan uyandıktan sonra vârid olmuĢtur. Bursevî beyitleri ayrı ayrı Ģerh ettiğini

belirtmiĢ ve Ģöyle açıklamıĢtır:

Ġlk beyit: “Bu hikmette ben dal ve nûn söylerin, bakıp noktaya çok fünûn

söylerin.” ( چ ) Ona göre,

vâridde geçen hikmet ile murât, zevkî hikmettir. Hikmet eĢyanın mârifetidir. Hz.

Peygamber‟in “Rabbim! Bana eĢyayı göster.” ( )499

sözü buna delildir.

Hikmet ve mârifeti ümmetten Halep‟te yaĢayan ġeyh ġehâbeddîn Maktûl kendinde

bulundurmuĢtur. Ona iĢrâk felsefesi (hikmetü‟l-iĢrâk) nispet edilir. Vâridde geçen

“nun” ve nokta ile murat tek bir hükümdür. Zîrâ “nûn” noktanın nûnudur. Ve o vücut

kitabının aslıdır. “Dâl” ile bu noktaların delâletlerine ve onun fenlerine iĢaret vardır.

Zîrâ o, kısımlara ayrılır ve “Sidretü‟l-müntehâ” diye isimlendirilen vâhidiyyet

mertebesi görünür. Nokta soluklanır ve tek bir nokta olur. “Saf bağlayıp duranlara.” (

)500

âyetindeki “sâd” ( ) ile saffat (kuvvetlere) ve Ġhlâs sûresinde

497 (vârid oldu) ile baĢlar. 498 (vârid oldu) ile baĢlar. 499 Bu hadîsin kaynağı bulunamamıĢtır. 500 Saffât 37/1.

Page 105: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

93

iĢaret edilen samediyyet mertebesine iĢaret vardır. Bu beyitte vahdetin kesretine ve

kesretin ayrılmasına iĢaret vardır. Ama vahdetin tamamı ehadiyyet zâtına ulaĢır ve

tek olur. Kezâ kesretin tümü vâhidiyyet zâtına ulaĢır ve tek olarak kesret olur.

Ġkinci beyit: “Dıraht-ı vücudun bakıp aslına. Döğünmez sözüm zû-Ģücûn

söylerin.” ( ) sözüdür. Vâride

göre varlık ağacının aslı ehadiyyet zâtıdır. Hakîkatte Allah‟ın esmâsı gayrı munhasır

olunca, kelâm da gayrı munhasır olur. Onun inhisârının yokluğu hadîs dalları gibi

çeĢitli ilim dallarının olmasını sağlar. Ve onunla (hadîsle) tecelliyât renklenir,

zevkler yenilenir, ilimler artar ve haller çeĢitlenir. “Allah‟ın kadrini gereği gibi

bilemediler. Yeryüzü [kıyamet gününde]501

bütünüyle O‟nun elindedir. Gökler de

O‟nun kudretiyle dürülmüĢtür. O, onların ortak koĢtuklarından uzaktır, yücedir.” (

)502

âyeti bu kabîldendir.

Üçüncü beyit: “Dilim nüsha-i nûn elim ve‟l-kalem. Anın çün ve mâ yesturûn

söylerin.” ( ) sözüdür. Söze göre

kalb, nûnun nüshası kılınmıĢtır. Kalb tüm zâtî nurların tezahür yeridir. Ve ehadî zâtın

ıĢıklarının doğuĢ yeridir. Beyite göre el, kalem kılınmıĢtır. Zîrâ tüm görülenler ve

kalbin nüshası üzerindekiler, nûn nüshasındandır. El onu kalemle sayfa ve levhalara

yazar. Allah kalem-i a‟lâ ile yazar. Süflî satırlar O‟na yakın değildir. Nitekim „Biz

yüce harflerdendik, sâfil satırlara indik.‟ sözü akla gelir. Beyitte geçen “ve mâ

yesturûn” ( ) ile murat, ruhanî ve cismanî teayyünâtın insanın oluĢumuna

varmasıdır. Bursevî burada Hakîkât-ı Muhammediyye‟den de bahsetmiĢtir.

Dördüncü beyit: “Benim Ģânımın na‟tidir söylenen. Bu Ģân içre yüz bin Ģuûn

söylerin.” ( ) sözüdür.

Vâridde maksat hakîki insanın Ģânıdır. O, mertebelerin tenezzülâtından inmiĢtir. Hz.

Âdem ve ondan baĢka nebîler Hz. Peygamber‟in tenezzülâtından inmiĢlerdir. Bu

yüzden Kur‟ân ilâhî kitapların toplamıdır. Mucizeleri de Ģümullü mucizelerdir.

501 Delil getirilen âyette, âyetin aslında geçen “kıyamet günü” ibâresine yer verilmemiĢtir. 502 Zümer 39/67.

Page 106: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

94

Evliyânın kerâmet ve bilgileriyle kıyaslanırsa, velinin kerâmeti, Hz. Peygamber‟in

mucizesidir. Hz. Peygamber hadîsde “Ben Âdem çocuklarının efendisiyim fakat

bununla övünmem.” ( )503

buyurmuĢtur.

Burada kendisine siyâdetle değil, ubûdiyetle övünme olduğunu söylemek istemiĢtir.

ġeyh Abdülkadir Geylani, Bayezid Bistâmî ve diğerleri de böyledir. Allah sâir halkı

yaratmadan önce cennetin kapısına “Lâ ilâhe illallah Muammedün resûlullah” (

) yazmıĢtır. Allah, “Muhammed” adını celâlete yakın kılmıĢtır.

Ve Hz. Âdem ismen ve vücûden Muhammed‟dir.

BeĢinci beyit: “Ne ândır benin ânımın ânesi. Bu karn içre bunca kurûn

söylerin.” ( ) Bu an hakikî

vücuttur ve o an ayrılamaz. Ve ondan tüm anlar, devirler, zamanlar ve haller ayrılır.

O zâtî andır. Kevnî ana gelince, bütün ve bazı olarak o, bilfiil esmâ ve sıfatların

toplamına göredir. Çünkü her biri bilfiil, bilkuvvenin aksine birbiri için aynadır.

Vücûdî tabakâtlar ve Ģühudî derecâtlar dünyada ortaya çıkmıĢtır. Anların tümüne

gelince, o hakîki varlıktır. Öyle ki insân-ı kâmil onun mazharlarının en kâmili

olmuĢtur. Bu yüzden Allah onu “…içine ruhumdan üflediğim zaman…” (

)504

sözüyle ĢereflendirmiĢtir. Birinci an ile Allah‟ın “Ben gizli bir hazine

idim…” ( )505

ve “Andolsun zamana ki” ( )506

sözüne iĢaret

vardır. Ġkinci anda O‟nun “Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık.” (

)507

ve “…Sizi Ģekillendirdi ve Ģekillerinizi de güzel

yaptı…” ( )508

sözüne iĢaret vardır.

Altıncı beyit: “Nedir ehl-i zâhirle iĢim benim. Ki o zâhir ve ben bütûn

söylerin.” ( ) sözüdür. Burada

zâhir ve bâtının Kur‟ân için olduğuna iĢaret vardır. Zâhiri, ulemânın tefsir ettiğidir.

Bâtını, ilahiyât hukemâsının tahkik ettiğidir. O, ahkâm ve hakikatlerdir. Ahkâm

cesedin sıfatı, hakikatler ruhun gıdasıdır. Ahkâma makbul olmayan hakîkatler muttalî

503 Suyûtî, a.g.e., I, 8.

504 Hicr 15/29; Sâd 38/72. 505 Aclûnî, a.g.e., II, 132. 506 Asr 103/1. 507 Tîn 95/4. 508 Mü‟min 40/64. ve Teğabün 64/3.

Page 107: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

95

olunca, farklılık kuvvetlenir ve farklıların arkadaĢlığı kertenkele ve büyük balıkların

arkadaĢlığı gibi olur. Ġnsanın arkadaĢlığının dil ve irfan ehlinden olması gerekir.

Ârifler kendilerini çekip, halveti seçerler. Alâkalarını uyuklayan ve kelâmı seven

avâmdan keserler. Bursevî rüsûm ehlinden bir ulemânın kendisinden Ġbni MeĢiĢ ġeyh

ġâzili‟nin salâtını açıklamasını istediğini anlatır. Bu Ģerh sırasında kendisi “Kalem

bir ejdehadır [ejderha], iki Ģık anda iki serdir. Mürekkeb-i zehr-vâr anın dehânı içre

muzmerdir.” (

) beyitiyle uyarılmıĢtır. Bursevî bu beyitle soruyu soranın, aslında

anlatacaklarını bildiğini anlamıĢtır. Kezâ Mekke-i Mükerreme‟de iken bazı

mutasavvıflar onun orada olduğunu duymuĢlar ve ona esrâr-ı ilâhî ile ilgili bazı

sorular sormuĢlardır. Kendisine “Doğrusu sen kadim sapıklığın üzeresin.” (

) denilip uyarılıncaya dek, inkiĢâf olan Ģeyleri onlara açıklamıĢtır. Sonra

oradan ayrılmıĢ ve sükûtu daha sâlim bulmuĢtur. Onlardan özür dileyerek, haliyle

meĢgul olmuĢtur. Zîrâ bazı esrârın ifĢâsının hata olduğunu anlar.

Yedinci beyit: “Benimdir bugün hakkıyyen kâf ve nun. Gece gündüz Allah

içün söylerin.” ( ) sözüdür.

Kâf ve nûn ile murat “ol (kün)” sözüdür. O, ârifler katında icat edilen için takdir

edilenle kudrete bağlıdır. Sabah akĢam O‟nun kudretinin izleri görünür. Mahlûk

insan sûretinde O‟nun tecellîsi, ahsen-i takvîm üzeredir.

130. Vârid509

: Bu vârid Ģu Arapça rubâîyle ilgilidir: “Ġlmimiz ezeldeki kadîm

ilimdir. Feyzimiz bitmeyen geniĢ bir feyizdir. Halimiz sona ermeyen Ģerefli bir

haldir. Durumumuz bitmeyen kuvvetli bir durumdur.” (

) Bursevî vâridde,

Allah‟ın ilminin ezelî kadim olduğuna bir iĢaret bulunduğunu belirtir. Kulun ilmine

gelince, o iki yönlüdür. Ġlki hâdis sıfatının varlığı için hudüs yönüdür. Ġkincisi

hakîkatte ilmullahın varlığı için kıdem cihetidir. Tüm varlık Allah Teâlâ‟nın

ilmindedir. Vâridde geçen “Ġlmimiz kadîm ilimdir.” ( ) sözünün anlamı,

unsurî ceset ve hâricî vücut ile insanî varlığın -bağımlı olsa da- ezelde sâbit

509 (vârid oldu) ile baĢlar.

Page 108: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

96

olmasıdır. “Feyzimiz” ( ) sözü feyz-i mukaddes itibariyle tüm kâinat için

geneldir. “Bitmez” ( ) sözü ise bu feyzin ebedî olduğu anlamına gelir.

“Halimiz sona ermeyen Ģerefli bir haldir.” ( ) yüzden yüze

değiĢen hale kasıttır. Çünkü Ģerefli haller muhtelif çeĢitli tecellîlerdir. Halin sahibi

kaybolmaz. “…O, her an bir iĢtedir.” ( )510

âyeti buna delildir.

“Durumumuz” ( ) yani kalbimiz sert, sağlam kalptir. Allah ona îmanı yazmıĢtır.

Ve onu kemâlin yakîni ve ıyân ile ĢereflendirmiĢtir. Hz. Ali‟nin “Eğer perde

kaldırılsaydı yakînimde bir artıĢ olmazdı.” ( )511

sözü

buna delildir.

131. Vârid512

[158a]: Bursevî‟ye “Hangi insan nefsi hakkında gerçeği söyler?

Onun günü, dününden daha hayırlı kılındı.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre burada muzâri sigayla vârid olan sıdk,

onun (insanın) an be an yenilenmesine iĢarettir. Çünkü böylece onun günü dününden

daha hayırlı olur. Sâdık sabah, nûrunu arttırır ve güneĢin doğuĢuna kadar canlanır.

Vâridde “nefsi hakkında” ( ) sözüyle itibar edilen sıdka iĢaret vardır. O sıdk,

kulla halk arasında değil, kul ile Rabbi arasında olandır. Bu, Allah‟ın “Doğrulara,

doğruluklarının yarar sağlayacağı gündür…” ( )513

sözüne

hamledilir. Sıdk nefsânî sıfatların ayıplarından arıdır. “Günü dününden daha hayırlı

kılındı.” ( ) sözüyle sâdık için onun sıdkı sebebiyle hâsıl olan

terakkîye iĢaret vardır. Burada Bursevî‟ye “Ġki günü birbirine eĢit olan aldanmıĢtır.” (

)514

hadîsi vârid olur. Ona göre vârid, sâlik için nefsinin

zıttına her gün terakkî gerektiği anlamındadır. Buna âhiret günü de dâhildir. Dün ile

velâdet gününü istemek ve gün ile vefat gününü istemek câizdir. Onda uzun ömre

ulaĢan ricâlin terakkiyâtına ve helâk olan sıbyanın tenezzülâtına iĢaret de vardır. Bu

yüzden “…biz onların nesillerini kendilerine kattık…” ( )515

âyeti

510 Rahmân 55/29. 511 Söz için bkz. Hazret-i Ali, Nehcü‟l-Belâga, Haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Der Yay., Ġst., Tarihsiz, s.

402. 512 (vârid oldu) ile baĢlar. 513 Mâide 5/119. 514 Aclûnî, a.g.e., II, 233. 515 Tûr 52/21.

Page 109: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

97

duruma delildir. Ġlimler ve ameller hasebince ruhun bedene bağlı olması ancak

terakkî içindir.

132. Vârid516

: “Allahım bana cennet kokusunu koklat.” (

) sözü vârid olmuĢtur. Bursevî‟ye göre bu cennet, yakınlık cennetidir. Ve o, kalbin

cennetidir. Ve o, sûretî uzaklık cennetidir. Kim yakınlık cennetinin kokusunu

koklarsa, ona uzak cennetin kokusu kolaylaĢır. Allah “Cennet, Allah‟a karĢı

gelmekten sakınanlara… yaklaĢtırılıcak.” ( )517

buyurmuĢtur.

133. Vârid518

: Bursevî seher-i a'lâda zikir ile meĢgulken Fâtır sûresi 10. âyet

vârid olmuĢtur ve meali Ģöyledir: “…Güzel sözler ancak O‟na yükselir. Salih ameli

de güzel sözler yükseltir…” ( )519

Bursevî,

âyete göre yücelenin, sâlih amel ve kiĢinin kerîm olan Allah‟ın vechinden (yüz)

istediği Ģey olduğu görüĢündedir. Bu yücelen, tayyib kelimedir. Zîrâ tayyib kelime

ancak vahdet-i vücûdun isbatı içindir. O zât âlemindendir. Sâlih amel ancak tek olan

vücudun sıfatını tahkik içindir. Ve o sıfat âlemindendir. Ve sıfat zât cenâhındandır.

Ġhlâs tevhiddedir. O, amellerin kabulüne faydalıdır. Anlatılanlara “…Ortakları için

olan Allah‟ınkine eklenmiyor. Allah için olan ise ortaklarınkine ekleniyor…” (

)520

âyeti delildir.

134. Vârid521

[158b]: Bu vârid Enbiyâ sûresi 87. âyetle ilgilidir ve meali

Ģöyledir: “…Seni eksikliklerden uzak tutarım. Ben gerçekten zulmedenlerden

oldum.” ( )522

Bursevî‟ye göre vârid, zâhiren bellidir.

Bâtınına gelince, zulüm ile maksat Allah‟a ibadetin durumuyla nefsin zulmüdür.

“Sübhaneke” ( ) sözüyle, “Seni aczden, kulun bu en yüce rütbeye

yakınlığından ve zulümden tenzih ederim.” denmek istenir. Allah “…Çünkü o çok

zalimdir, çok cahildir.” ( )523

buyurmuĢtur. Yine aynı âyette medh

516 (vârid oldu) ile baĢlar. 517 ġuarâ 26/90; Kâf 50/31. 518 (vârid oldu) ile baĢlar. 519 Fâtır 35/10. 520 En‟âm 6/136. 521 (vârid oldu) ile baĢlar. 522 Enbiyâ 21/87. 523 Ahzâb 33/72.

Page 110: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

98

makamı hakkında “…Onu insan yüklendi…” ( )524

buyurmuĢtur.

Âyetteki iki ifade arasında fark vardır. Ġlki kuldan zulumiyyetle nefsi için Ģehadettir

ve o fark âleminin hükmüdür. Ġkinci âyette ise, kulu için Allah‟tan bir Ģehadettir ve o

cem âleminin hükmüdür.

135. Vârid525

: “Allah‟a îman ettim.” ( ) sözü vârid olmuĢtur.

Bursevî‟ye göre bu söz, “O‟na O‟nun varlığıyla, sapma, ayrılma ve ilhâd olmaksızın

O‟nun sıfatının tezahürlerini çağıran ayânî, Ģühûdî, yakînî, keĢfî, zevkî, aslî, hakikî

bir îman ile inandım.” anlamındadır. “YaratılmıĢlar Ġlâh hakkında çeĢitli Ģeylere

itikad ettiler. Ben de onların inandığı her Ģeye inandım.” (

) sözüne gelince bu, küfür değil; aksine sarih îmandır. Küfür,

Sâmirî‟nin kavminin buzağıya tapmada yaptıkları gibi, Hakk‟ın varlığının kaydında

mezâhir vücuhlara yönelmeyle olur. Ġlim ve amel makamı arasında fark vardır.

Sübhân olan Allah‟a emirlerince riyasız ihlâsla, Ģirksiz tevhid ve telvînsiz tahkikle

kulluk edilmelidir. Mü‟min ve kâfir yaratılma bakımından; mescid ve kilise de ilim

ve mârifet bakımından eĢittir. Velhâsıl ilim konusunda iki Ģey arasında fark

görebilmek için vahdet-i vücût bilgisi gerekir. Vahdet-i vücût bilgisi, eksik akılların

iĢinden değildir. Mahcuplar ve mükâĢifler arasındaki fark, meĢrık ve mağrip

arasındaki gibidir.

136. Vârid526

[159a]: Bu vârid Saffât sûresi 107. âyetle ilgilidir. Zilhicce‟nin

sekizinci günü (yevm-i tevriye) vârid olmuĢtur ve meali Ģöyledir: “Biz, [Ġbrahim‟e]

büyük bir kurbanlık vererek onu [Ġsmail‟i] kurtardık.” ( )527

Bursevî‟ye göre Allah kurban(lığı)ı büyüklükle vasıflandırmıĢtır. Ve o aslında Hz.

Ġsmâil‟in sıfatıdır. Burada kendisine “Allah‟ın ahlâkıyla ahlaklanın.” (

)528

kudsî hadîsi vârid olmuĢtur. O, vârid olan âyetteki “Azîm” isminin esmâ-ı

hüsnâdan olduğunu ve O‟nun yüce sıfatı olduğunu belirtir. Ġnsanın kökü bu tahalluk

524 Ahzâb 33/72. 525 (vârid oldu) ile baĢlar. 526 (vârid oldu) ile baĢlar. 527 Saffât 37/107. 528 Bkz. 380. dipnot.

Page 111: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

99

ve tahakkuktadır. “Allah, Âdem‟e isimleri öğretti…” ( )529

âyetini

delil getirir. Ve Allah “…ellerimle yarattım…” ( )530

buyurmuĢtur.

Bursevî‟ye göre kurban, hakîkatte Hz. Ġsmâil‟in sıfatıdır. Koç sûretinde görünmüĢtür.

Ve o, Hz. Ġbrâhim‟in dinine iĢaret olan teslim ve boyun eğme yoludur. Bu

boğazlamaya örnek, Hz. Ġsmâildir. Hz. Ġbrahim, Hz. Ġsmâil sûretinde olan kurbanı

Allah‟a arzetmiĢtir. Akîka, Allah‟a evlâdını kurban sûretinde sunmayı temsildir. Kim

kendisi (nefsi) ve evladı için akîka kurbanını keserse, teslimin mesuliyetinden çıkar

ve Hz. Ġbrâhim ve Hz. Ġsmâil‟in dinine girer. Kurbanın kanı zât makamında taatin en

Ģereflisi ve en büyüğüdür. Bu yüzden hacc, diğer ibadetlere üstündür. “Onu

kurtardık.” ( ) sözünün anlamı, Allah‟ın Hz. Ġsmâil‟e karĢı kurbanlığı fidye

olarak vermesi demektir. Eskiden Ġsrâiloğulları kurban evine kurbanın içeceklerini ve

en güzel kısımlarını koyarlardı. AteĢ gelir onları yakardı. Buna delil Hz. Âdem‟in

oğlu Hâbil‟in kurbanıdır. O, kurban kabul edilmiĢ ve cennette himaye edilmiĢtir. Bu,

enbiyâ ve onların halifeleri zamanında makbul olan kurbanların durumudur.

Günahkâr Ģirk ehlinin kurbanını ise ateĢ yakmaz.

137. Vârid531

[159b]: Bursevî kuĢluk uykusundan uyandıktan sonra kendisine

“Rûhî hakîkat makamı arĢtır.” ( ) denilmiĢtir. Bursevî‟ye

göre bu söz, arĢın ruhlar âlemine yakınlığına delildir. Ve o, eĢyanın en geniĢidir.

Bedenlerin farklılaĢmasından sonra ruhlar için bir makam vardır. Ondan öncesinde

onun için bir makam yoktur. Hukemâ ve Ġbn-i Sinâ da aynı Ģekilde düĢünür. Ruhlara

meleklerin faziletlerinin sırları, arĢı taĢıyan melekler ve diğerlerinden girer. Bu

ruhların Ģanı büyük ve uludur. Onların tabiatında tevâzu ve güzel ahlâk vardır. Rûhî

hakîkat, arĢ-ı a‟lânın en yüce makamı olsa da; bedenlerin farklılaĢmasından sonra

eĢittir. Uyku ya da ölüm gibi olur. Onların baĢlangıç ve yükselmeleri kevnî

bulanıklıklar ve cismânî alâkalardan arı olmaları hasebincedir. Bursevî Makâmâtta

ebrâr ve mukarrabûn arasında fark olduğunu belirtir. Ancak isyankârlar ve siccîn

(cehennem) ehlinin halleri ve menzillerinin ise farklı olduğunu anlatır.

529 Bakara 2/31. 530 Sâd 38/75. 531 (denildi) ile baĢlar.

Page 112: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

100

138. Vârid532

: Kendisine “Ġçinde herhangi bir Ģüphenin olmadığı bir lezzet

tattım. Muhakkak ki o, Ġlâh‟ın ihsan nimetindendir.” (

) beyiti vârid olmuĢtur. Bursevî vâridde lezzet ile muratın ilâhî

mârifet zevki olduğu görüĢündedir. Bu zevkte onu tadan için Ģüphe yoktur. Çünkü

muhakkak zarûriyette Ģüphe yoktur. Hz. Peygamber‟e Hz. Cibril geldiğinde, ona

nübüvvetini zarûrî ilim olarak bildirmiĢtir. Hz. Hatîce ona ihtiyaç duysa da, Hz.

Peygamber bu konuda delil istememiĢtir.

Bursevî‟ye göre, “Tatmayan bilmez.” ( ) sözüne gelince,

balı tatmayıp sadece ismini zikreden tadını bilemez. Bu lezzetli yemek hâs ilâhî ihsân

yemeği mertebesindedir. Ġlimler çok fakat ilâhî mârifet yani onu tadan azdır.

Mârifetin lezzeti aslında kemâl ve onun zevki üzeredir. Ġmâm A‟zâm âriflerden,

Ġmam ġâfî vâsıllardandır. Mârifetin dereceleri vardır. O, ilâhî mârifetle, velîlerin

Ġsrâiloğulları‟ndan hiçbir nebîye verilmeyen mârifet için yarıĢtıklarından bahseder.

Ancak bu makama sadece zevk ehlinin ulĢatığını belirtir. Vâriddeki sırr-ı ilâhî, Ġmâm

A‟zâm ve Ġmam ġâfî arasını ayırır. Bursevî bunu, Allah‟ın Haremi‟nde mücâvereti

sırasında keĢfettiğini belirtir. O, metâfa dâhildir ve Kâbe‟nin yakınında olan Hz.

Ġbrâhim makamıdır, Ġmâm ġâfî makamıdır. ġâfî vâsıldır, kurb (yakınlık) ve cem

ehlindendir. Hanefî mahfiline gelince o metâfın dıĢındadır. Ebû Hanife âriflerden,

uzaklık ve fark ehlindendir. O, sıfatî uzaklıktır (bu‟d). Hz. Peygamber‟in mîraç

gecesi Ev ednâ‟dan ( ) Sidretü‟l-Müntehâ‟ya ( ) dönüĢü gibidir.

Bursevî burada fenâ, bekā, cem ve fark iliĢkisinden bahseder. Ona göre “Andolsun

ki, o, Cebrail‟i bir baĢka iniĢte daha görmüĢtü. Sidretü‟l-Müntehâ‟nın yanında.” (

)533

âyeti anlattıklarına delildir. Yani Hz.

Peygamber‟in Rabbi‟ni vahdet makamında gördüğünü belirtir. Bursevî kirâmdan

(ulular/cömertler) birinin halinden örnek verir. O (kirâm), sevdiği birini ziyafet için

davet edince, onu karĢılar, elini eline alır, onu ağırlar. Uğurlarken de onunla birlikte

evinin dıĢına kadar gider. Yani giriĢ ve çıkıĢta sevdiğiyle birliktedir.

532 (vârid oldu) ile baĢlar. 533 Necm 53/13- 14.

Page 113: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

101

Bursevî Hanefi mahfilinden de bahseder. Metâfın dıĢında olduğunu, onda

bekā ve temkin haline iĢaret bulunduğunu belirtir. Fenâ ve telvînden daha yüce

olduğu görüĢündedir. Hz. Peygamber‟in hicretinde bekā haline iĢaret olduğuna

inanır. Ve Allah‟ın onu Medine‟de yardımıyla ve mü‟minlerle desteklediğinden

bahseder.

Bursevî Ġmam ġâfi‟nin -ġeyh-i Ekber‟in Fütühât-ı Mekkiyyesi‟nde yazdığına

göre- dört evtâddan biri olduğunu belirtir.534

Bursevî kendisine son iki imam, Ġmam

Ahmed ve Ġmam Mâlik hakkında bir Ģey keĢfolunmadığını belirtir. Tüm imamların

sıddîklardan ve Allah‟a vâsıllardan olduğu görüĢündedir.

139. Vârid535

[160b]: Ġkindiden sonra kendisine “Kalemim feyizle oldu

Ģakkan. Görmedi kimse bu feyzi hakkan.” (

) beyiti vârid olmuĢtur. Bursevîye göre beyitteki kalem, kırbaya benzer. Su

taĢıyanın, kırbanın ağzından suyu taĢırdığı gibi; kalem de ilmin feyzini oyuğundan

taĢırır. Kalb de Allah‟ın feyzinin havuzundandır, dolar taĢar. Kalem zâhir ve bâtın

vücudun ihyâsıdır. Feyz onun mahalline ulaĢıncaya kadar susuzlukla yanar. Kalem

ile akl-ı evvele ve vücut için mertebeleriyle onun feyzine iĢaret olduğu görüĢündedir.

Burada bahsedilen feyz yani imdâd bir an kesilse, cin ve insanlardan hiçbir Ģey

görünmez. Her gün bin kiĢi ölür, bin kiĢi doğar. Kıyamet yaklaĢınca medet kesilir,

vücutta eksiklik olur ve sona ulaĢılır.

Ġkinci mısranın anlamı ise, bu feyzin Bursevî‟nin kendi kaleminden

döküldüğü ve varlıkta benzerinin görülmediği anlamındadır. Çünkü istidât ve

feyizlere göre türlü tecelliyât, esmâ ve sıfatların çeĢitliliği hasebincedir.

140. Vârid536

: Bursevî sabah olmasına yakın kendisini, ayrıntılı uzun bir

kitabı Ģeyhi Osman Fazlı Efendi için yazarken gördüğünü belirtir. Onda mârifet ve

yüce kelimeler olduğunu söyler. Ve Bursevî bu kitaba “Arz-ı vücudi muhît olasız.” (

) sözünü yazdığını belirtir. Ona göre, burada Ģeyhi için

534 Bkz. Ġbn Arabî, Fütûhât-ı Mekkiyye, Çev. Ekrem Demirli, c. 7, Litera Yay., Ġst., 2008, s. 174. 535 (Vârid oldu) ile baĢlar. 536 (göründü) ile baĢlar.

Page 114: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

102

yazması rûha iĢarettir. ArĢ, mutlak rûhların makamıdır. Âfâkî âlemin sûretiyle

kuĢatılmıĢtır. Kezâ rûh da enfüsî âlemin sûretiyle kuĢatılmıĢtır. O kimi kuĢatırsa

büyük menfaatler ve Ģerefli faydalar hâsıl olur. Feyz, arz olmaksızın yeryüzünde vâki

olursa, ondan (feyzden) uzak olan arz, verimsizlik ve Ģiddete yakın olur. O‟nun feyz-

i akdesi tüm cüzler üzerine yayılmıĢtır. Nefs ve ceset yönünde bir istilâ olursa o,

vücûdun arzını fesat eder. Allah‟ın A‟râf sûresi 56 ve 85. âyetlerde “Düzene

sokulduktan sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın…” (

) 537

buyurması duruma delildir.

537 A‟râf 7/56, 85.

Page 115: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

103

1.4. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟NĠN ġAHIS KADROSU

Bursevî baĢta peygamberler olmak üzere, tarihî, dinî, edebî ve tasavvufî

Ģahsiyetlere eserinde atıflarda bulunmuĢtur.

1.4.1. Peygamberler

Farsça bir kelime olan peygamber, haber demek olan “Peyâm” ve getiren

anlamındaki “ber” kelimelerinin birleĢmesiyle oluĢan bileĢik bir kelimedir. Bu

kelime Arapçada “Resûl” ve “Nebî”; Farçada “Peygamber”; klâsik Türkçede “Elçi”

kelimeleriyle anlatılmaktadır.

Peygamber; Allah‟ın kendisine vahyettiği bilgileri insanlara tebliğ etmek

üzere vazifelendirip gönderdiği kimsedir.538

Ġsmâil Hakkı, vâridleri îzâh ederken özelikle Hz. Muhammed olmak üzere

birçok peygamberin hayatından konuya ilĢkin örnekler vermiĢtir. Eserde Hz.

Peygamber‟e çok yer verildiği için Ģahıslar içinde onun hayatını anlatma gereği

görmedik.539

1.4.1.1. Hz. Âdem

Ġslâm inancına göre Âdem, ilk insan ve ilk peygamberdir. Künyesi insanlığın

ilk atası olması sebebiyle Ebu‟l-beĢer‟dir.540

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Âdem‟in yaratılıĢından, kendisine bütün Ģeylerin adlarının

öğretilmiĢ olduğundan, meleklerin Âdem‟e secde etmelerinden, eĢinden ve

çocuklarından bahsedilir.541

Bursevî, eserinde Hz. Âdem‟in nebîliğine vurgu yapar, onu “Ebu‟l-BeĢer”

olarak niteler. Ġlk yaratılan insan olmasından, Allah‟ın onu kendi sûretinde

538 Ali Yardım, Peygamberimiz‟in ġemâili, Damla Yayınevi, Ġst., 2004, s.1. 539 Hz. Peygamber‟in hayatı için bkz. Muhammad Hamidullah, Ġslâm Peygamberi I-II, Çev. Salih

Tuğ, Ġmaj Basım, Ankara, 2003; Ġbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, DĠB Yay., Ankara, 2007.

540 Abdullah Aydemir, Ġslâmi Kaynaklara Göre Peygamberler, T.D.V. Yay., Ankara, 1996, s. 19. 541 Bkz. Bakara 2/30- 33; A‟râf 7/12; Sâd 38/71- 85; Nisâ 4/1 v.b.

Page 116: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

104

yaratmasından bahseder. Yeryüzüne indiriliĢi, birçok dille konuĢması, Allah‟ın onu

unutmakla vasıflandırması, Hz. Havvâ‟nın ondan yaratıldığı, ona meleklerin secde

etmesi, Allah‟ın ona kendi rûhundan üflemesi, Hz. Peygamber‟in tenezzülâtından

meydana gelmesi v.b. bölümler, Bursevî‟nin bahsettiği konulardır. 542

1.4.1.2. Hz. Ġdris

Hz. Âdem‟in oğlu ġit‟ten sonra peygamber olmuĢtur. Ġlk defa kalem

kullanan, elbise dikip giyen odur.543

Kendisine 30 suhuf verilmiĢtir.544

Bursevî Hz. Ġdris‟in senelerce uyumadığından, riyâzet sonucunda semâya

yüceltilmesinden bahseder ve onu Hz. Peygamber ile kıyaslar. 545

1.4.1.3. Hz. Ġbrâhim

Yahudilik, Hristiyanlık ve Ġslâm‟ın müĢtereken kabul ettiği büyük

peygamberdir.546

Nuh tufanından çok sonra Bâbil‟e yerleĢen ve Ninova Ģehrini kuran

ve “Sabie” dinine inanan halka gönderilmiĢtir. Kendisine 20 suhuf indirilmiĢtir.547

Putlara karĢı mücadele etmiĢ, davası (tevhid inancı) uğruna Bâbil hükümdarı

Nemrûd tarafından ateĢe atılmıĢ fakat ateĢ onu yakmamıĢtır.548

Bursevî Hz. Ġbrâhim‟in misafirlerine muamelesinden, vücûdunu, malını ve

evlâdını fedâ etmesinden, ateĢe atılmasından, tevhid dininden, makamından,

sivrisineğin ona yardım etmesinden ve “Halîlullah” olmasından bahseder. 549

542 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 114a, 114b, 116b, 118a, 121a, 121b, 123b, 124b, 125b,

127a, 129b, 133a, 134a, 135a, 139b, 144a, 148a, 149b, 152b. 543 Ahmed Cevdet , Kısâs-ı Enbiyâ, c.1, Milli Eğitim Basımevi, Ġst., 1972, s. 4. 544 Abdullah Aydemir, a.g.e., s. 43. Ayrıca Ġdris için bkz. Meryem 19/56-57 ve Enbiyâ 21/85-86. 545 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 143b, 148b. 546 Ömer Faruk Harman, “Ġbrahim”, DĠA, c. 21, Ġst., 2000, s. 266. 547 Ahmed Cevdet, a.g.e., s. 7. 548 Bkz. Enbiyâ 21/51- 73. 549 Bkz. Bursevî, a.g.e., vr. 113b, 114b, 124b, 125b, 130a, 130b, 143a, 144a, 152b, 159a.

Page 117: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

105

1.4.1.4. Hz. Ġsmâil

Hz. Ġbrâhim‟in oğludur. Ġbrâhim‟in ilk eĢi Sâre‟nin, Hacer ile oğlu Ġsmâil‟i

kıskanması üzerine Hz. Ġbrâhim onları Mekke‟ye götürüp oraya bırakmıĢtır.550

Hz.

Ġsmâil Yemen‟de oturan Amelika kavmine peygamber olarak gönderilmiĢtir.551

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Hz. Ġsmâil‟in birçok özelliğinden bahsedilmektedir.552

Bursevî Hz. Ġsmâil‟in Hz. Ġbrâhim peygamber‟in oğlu olduğunu belirterek,

babasının onu boğazlamak üzere olduğundan bahseder. Onun tevhîd dinine atıfta

bulunur. 553

1.4.1.5. Hz. Yâkub

Lakabı Ġsrâil‟dir.554

Hz. Ġbrâhim peygamberin torunu, Hz. Ġshak‟ın oğludur.555

Kur‟ânda kendisinden birçok yerde bahsedilmiĢtir.556

Bursevî Hz. Yâkub‟un, oğlu Hz. Yûsuf için kırk sene kör olana kadar

ağladığından bahseder. 557

1.4.1.6. Hz. Yûsuf

Yâkub peygamberin on iki oğlundan biridir. Babasının kendisine karĢı olan

sevgisi kardeĢlerinin hasedine neden olmuĢ, onlar tarafından iĢkenceler görmüĢ,

küçük yaĢta köle diye satılmıĢ ve ömrünün önemli bir kısmını Mısır‟da kâh

saraylarda, kâh zindanlarda geçirmiĢtir. Çektiği acı ve ıstıraplardan sonra kendisine

risâlet gelmiĢtir. Kur‟an-ı Kerîm‟in 12. sûresi olan Yûsuf adlı sûrede hayatı

anlatılmıĢtır.558

550 M. Asım Köksal, Peygamberler Tarihi, c.1, T.D.V. Yay., Ankara, 1995, s.175 v.d. 551 Ahmed Cevdet , a.g.e., c.1, s.8. 552 Bkz. En‟am 6/86- 87, Saffât 37/102- 109, Meryem 19/55 v.b. 553 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 159a. 554 Köksal, a.g.e., c.1, s. 263. 555 Köksal, a.g.e., c.1, s. 264. 556 Ġlgili âyetler için bkz. Bakara 2/ 132–133, 136, 140; Âl-i Ġmrân 3/84, v.b. 557 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 150a. 558 Bkz. Yûsuf 12/1–111. Ayrıca bkz. En‟âm 6/84; Mü‟min 40/34.

Page 118: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

106

Bursevî eserde Hz. Yûsuf‟un duâsından, kıssada geçtiği üzere kadınların

onun güzelliğinden parmaklarını kesmesinden, ay yüzlü olması bakımından Hz.

Peygamber‟e benzemesinden bahseder. Ayrıca vârid olan “Sen dünya ve âhirette

dostsun.” sözünü, Hz. Yûsuf‟un Allah için söylediğini belirtir. 559

1.4.1.7. Hz. Eyyûb

Soyu Hz. Ġshak‟a dayanmaktadır. ġam‟ın DımaĢk ile Câbiye arasındaki

Ürdün beldelerinden olan Beseniye nâhiyesinde yaĢamıĢtır.560

Hz. Eyyûb büyük bir servete sahip olduğu halde Ġlâhî vahye mazhar olmuĢ ve

peygamberlikle görevlendirilmiĢtir. Ardından Allah onu hastalıkla ve malını

mülkünü elinden alarak imtihan etmiĢtir.561

Bursevî Eyyûb‟un hararetli haline karĢılık Allah‟ın ona Sâd 38/42‟de geçen

“Ayağını yere vur…” âyetinden bahseder. AĢkın hararetine Hz. Eyyûb‟un halini

örnek vererek, onun belâlara karĢı sabrına değinir. 562

1.4.1.8. Hz. Mûsâ

Kendisine Tevrat verilmiĢtir. Kur‟ân-ı Kerîm‟de Hz. Mûsâ‟nın baĢından

geçen olaylardan söz edilmektedir. 34 sûrede 136 yerde adı geçmektedir.563

Hayatı; doğumu ve suya bırakılması, Mısır‟dan ayrılması, Medyen‟de

yaĢadığı yıllar, Mısır‟a dönüĢü, sihirbazlarla yapılan karĢılaĢma, Firavun ve

ordusunun mahvı Ģeklinde özetlenebilir.564

Bursevî, Allah‟ın kendisini Mûsâ makamına yücelttiğini belirtir. Onun bir

resul olmasından, Hz. Peygamber‟in onu Mîraç‟ta görmesinden, beĢer olması

559 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 132b, 144b, 145a, 152a, 157a. 560 Köksal, a.g.e, c.1, ss. 305- 306. 561 Hz. Eyyûb‟la ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Köksal, a.g.e., c.1, ss. 305-320; Aydemir, a.g.e., ss. 97-

112; Sâd 38/41- 44; Enbiyâ 21/ 83–84. 562 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 152b, 154b. 563 Bkz. Bakara 2/136; Kasas 28/3- 50 v.b. 564 Ayrıntılı bilgi için bkz. Abdullah Aydemir, a.g.e., s. 113-150; Köksal, a.g.e., c.2, ss. 7- 104.

Page 119: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

107

dolayısıyla Allah‟ı görememesinden, Firavun‟a karĢı ordularından ve Tûr Dağı‟nda

riyâzete çekilmesinden de bahseder. 565

1.4.1.9.Hz. Ġlyâs

Ġsrâiloğulları‟ndan olduğu söylenen Ġlyas‟ın nesebi Hz. Mûsâ‟nın kardeĢi Hz.

Harun‟a dayandırılır.566

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Hz. Ġlyâs‟tan birkaç yerde

bahsedilmektedir.567

Bursevî Allah‟ın Hz. Ġlyâs‟ı yüce bir makama yükselttiğinden bahseder. 568

1.4.1.10.Hz. Süleyman

Hz. Dâvud‟un oğludur.569

Süleyman, babasının vefatından sonra onun yerine

hükümdar olmuĢ ve Allah tarafından peygamberlikle görevlendirilmiĢtir.

Kur‟ân-ı Kerîm‟de verilen bilgilere göre Hz. Süleyman kuĢların dilinden

anlar, insanlara, cinlere ve hayvanlara hükmederdi. Rüzgâr onun emri altına

verilmiĢti. ġeytanlar, onun için denize dalarak inciler çıkaranlar ve baĢka iĢler

yapanlar hep onun hizmetine verilmiĢti. Kendisi son derece ihtiĢamlı bir hükümdarlık

ve hikmet sahibiydi.570

Sebe melikesi Belkıs onun kudret ve hikmetini görerek

davetini kabul etmiĢ ve müslüman olmuĢtur. 571

Bursevî, onun hükümdarlıkla ilgili duâsından (Sâd 38/35) bahseder. Onu

metaforik olarak Kalbin Süleyman‟ı Ģeklinde niteler. Hüdhüd ile arasında geçen

kıssadan, onun ordularından ve saltanatından ve “Belkıs‟ın babası Süleyman bir cinle

evlendi, Belkıs doğdu.” Ģeklindeki inancın yanlıĢlığından bahseder. 572

565 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 111b, 114b, 117b, 118a, 127b, 128a, 130b, 131b, 137a,

148b. 566 Aydemir, a.g.e., s. 225. 567 Bkz. En‟âm 6/85; Saffât 37/123, 129- 130. 568 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 148b. 569 Bkz. Sâd 38/30. 570 Bkz. Enbiyâ 21/78- 79, 81- 82, Sebe‟ 34/12- 14, Sâd 38/34- 40. 571 Neml 27/42-43. Ayrıntılı bilgi için bkz. Aydemir, a.g.e., ss. 187- 224; 572 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 113b, 129b, 130b, 140a, 151a, 157a.

Page 120: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

108

1.4.1.11. Hz. Îsâ

Hz. Meryem‟in oğludur ve doğumu mucizedir. Hz. Meryem‟e insan eli

değmediği halde, Cebrâil ona Ġsâ‟nın doğacağını bildirmiĢ; Hz. Meryem bir mucize

ve Allah‟tan bir rahmet olarak Hz. Ġsâ‟ya hamile kalmıĢ ve onu dünyaya getirmiĢtir.

O, Ġsrailoğulları‟nı Allah‟a kulluk etmeye, Ġncil‟e inanmaya ve kendisini

peygamber olarak kabûle davet etmiĢtir. Hz. Îsâ‟ya kitap olarak Ġncil verilmiĢtir. 573

Yahudiler onu öldürmeye kastetmiĢler ama Allah onların tuzaklarını boĢa

çıkarmıĢtır.574

Bursevî, Hz. Îsâ‟nın ancak bir peygamber olduğundan, rûhânî olarak

melâikeden olsa da bir anneden doğduğundan, mucizelerinin olmasından, Allah‟ın

onu semâya yücelttiğinden, onun da diğer insanlar gibi yiyip içtiğinden, kavmine

yönelttiği bir sorudan (“Cennet nerede biter.”) bahseder. Bursevî tecellî konusuna

örnek vermek için, onun bir testiden çıkardığı elbisenin mâhiyyetine de değinmiĢtir.

575

1.4.2. Peygamberlerin Oğulları

Ġsmâil Hakkı Bursevî vâridleri îzâh ederken yer yer peygamberlerin

oğullarından da örnekler vermiĢtir.

1.4.2.1. Hz. Peygamber‟in oğlu Ġbrâhim

Hz. Peygamber‟in Mısırlı Mâriye‟den olma oğludur. Hicrî 8. yılda dünyaya

gelmiĢtir. Ġbrâhim doğunca Hz. Peygamber Mâriye‟yi azat etmiĢ ve çocuğu da

sütanneye vermiĢtir. Ġbrâhim hicrî 10. yılda henüz iki yaĢını doldurmadan

hastalanarak vefat etmiĢtir.576

Bursevî Hz. Peygamber‟in, oğlu Ġbrâhim ölünce ağladığından bahseder. 577

573 Meryem 19/16- 36. 574 Nisâ 4/157- 159. 575 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 118a, 124b, 143b, 147b, 148b, 151b. 576 Sarıçam, a.g.e., s. 293. 577 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 150a.

Page 121: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

109

1.4.2.2. Hz. Âdem‟in oğulları Hâbil ve Kābil

Kur‟ân-ı Kerîm‟de adları geçmeyen ve Âdem‟in iki oğlu Ģeklinde geçen

kiĢilerin Hâbil ve Kābil olduğu tahmin edilmektedir.578

Özellikle Ġsrâiliyât kaynaklı

rivâyetlere göre, Hz. Âdem, oğullarından her birine, insan soyunun türemesi için,

öteki erkek kardeĢiyle ikiz doğan kız kardeĢleriyle evlenmesini emretmiĢtir. Kābil

kendi ikizi daha güzel olduğundan onu Hâbil‟e vermek istememiĢtir. Hz. Âdem de

bunlara birer kurban takdim etmelerini, gökten bir ateĢ gelip hangisinin kurbanını

yakarsa onun haklı olacağını söylemiĢtir. AteĢ Hâbil‟in kurbanını yakmıĢ ve onun

haklı olduğu ortaya çıkmıĢtır.

Bursevî Hâbil‟in kabul edilen makbûl kurbanını örnek verir. Kābil‟in cennet

çocuğu olmasına yönelik inancın yanlıĢ olduğunu, onun yeryüzünde dünyaya

gediğini belirtir. 579

1.4.3. Hz. Peygamber‟in Hanımları ve Kızı.

Ġsmâil Hakkı Bursevî eserinde konuya binâen Hz. Peygamber‟in eĢleri ve kızı

Hz. Fâtıma‟dan da bahsetmiĢtir.

1.4.3.1. Hz. Hatîce

Hz Peygamber‟in ilk hanımıdır. M. 556 yılında Mekke‟de doğmuĢtur.

“Tâhire”, ve “Kübrâ” sıfatını almıĢtır. Hz. Peygamber‟den önce iki evlilik yapmıĢtır.

Hz. Peygamber ile 40 yaĢındayken evlenmiĢtir.580

25 yıl süren evlilik hayatından

sonra, 620 yılında vefat etmiĢtir.581

Hz. Peygamber‟e peygamberlik geldiğinde

herkesten önce îman etmiĢ ve destek vermiĢtir.

578 Bkz. Mâide 5/27. 579 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 151a, 159a. 580 M. YaĢar Kandemir, “Hatice”, DĠA, c. 16, Ġst., 1997, s. 465. 581 Kandemir, a.g.e., s. 466.

Page 122: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

110

Bursevî, Hz. Hatîce‟nin âlemin kadınlarına üstün olduğuna atıfta bulunur. Hz.

Cibril‟in Hz. Peygamber‟e nübüvvetini bildirince, Hz. Hatîce‟nin bile delile ihtiyaç

duyduğundan bahseder. 582

1.4.3.2.Hz. ÂiĢe

Hz. Ebubekir‟in kızı ve Hz. Peygamber‟in hanımıdır. Mekke‟de

doğmuĢtur.583

Küçük yaĢta Müslüman olmuĢtur. Hz. Peygamber ile nikâhı hicretten

önce Mekke‟de kıyılmıĢtır.584

Hz. Peygamber vefat ettikten sonra, peygamber

hanımlarının baĢkalarıyla evlenmelerini yasaklayan Kur‟ân hükmüne uyarak bir daha

evlenmemiĢtir.585

678 yılında Medine‟de vefat etmiĢtir.586

Hz. ÂiĢe Kur‟ân‟ı ve sünneti en iyi bilen, anlayan ve muhafaza eden

sahabilerin baĢında gelir. Fesahat ve belagatıyla da ünlü olmuĢtur.587

Ġfk, îlâ ve tahyir

hadiseleri dolayısıyla hakkında âyet nâzil olmuĢtur.588

Bursevî eserde onun fazîletli oluĢundan, Hz. Fâtıma‟ya göre bazı bakımlardan

üstün olduğundan, Ömer b. Abdülazîz‟in onun kabrini beĢgen yaptırdığından

bahseder. (Namazda kıble edinilmemesi için.) 589

1.4.3.3. Hz. Fâtıma

Hz Peygamber‟in soyunu devam ettiren kızıdır. Bi‟setten yaklaĢık 1 yıl önce

(m. 609); Ġbn Sâd ile bir kısım tarihçilere göre ise 605 yılında doğduğu rivayet edilir.

Hz. Peygamber‟in en küçük kızı olduğu kabul edilir. On beĢ yaĢını tamamladıktan

sonra Hz. Ali ile evlenmiĢtir. Hz. Peygamber‟in ölümünden beĢ buçuk ay sonra vefat

etmiĢtir.590

582 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 126a, 159b. 583 Doğum yılı hakkında farklı rivâyetler vardır. 584 Mustafa Fayda, “ÂiĢe”, DĠA, c. 2, Ġst., 1989, s. 201. 585 Bkz. Ahzâb 33/53. 586 Fayda, a.g.e., s. 202. 587 Fayda, a.g.e., s. 203. 588 Fayda, a.g.e., s. 204. 589 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 126a, 137a, 143b. 590 Kandemir “Fâtıma”, DĠA, c. 12, Ġst., 1995, s. 219.

Page 123: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

111

Hz. Fâtıma Resulullah‟ın terbiyesiyle yetiĢmiĢ olduğundan, onun birçok

vasfını taĢırdı.591

Bursevî Hz. Fâtıma‟nın âlemin kadınlarından üstün tutulduğundan, sâir

ashâba göre üstünlüğünden, onunla Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer‟in evlenmek istediği

halde, Hz. Ali‟nin evlendiğinden bahseder. 592

1.4.4. Halîfeler

Hz. Peygamber‟in vefatından sonra Ġslâm devletini yöneten kiĢilere “halife”

denilmiĢtir.

Ġsmâil Hakkı Bursevî, baĢta Hz. Ali olmak üzere eserinde Hz. Osman

haricinde Hulefâ-yı RâĢidîn‟e ve Ömer b. Abdülazîz‟e atıflarda bulunmuĢtur.

1.4.4.1. Hz. Ebû Bekir

Fil vakasından üç yıl kadar sonra Mekke‟de doğmuĢtur.593

Ġlk

Müslümanlardan ve Hulefâ-i RaĢidîn‟in ilkidir. Sıddîk lakabıyla tanınmıĢtır. Hz.

Peygamber‟in dostu ve övdüğü kiĢidir.

Hz. Ebû Bekir 632–634 yılları arasında halifelik yapmıĢtır.594

Halifeliği

sırasında irtidat hareketlerini bastırmıĢ, Kur-ân-ı Kerîm‟i toplattırmıĢ, çeĢitli fetih

hareketleri ve savaĢlarda bulunmuĢtur.595

634 yılında vefat etmiĢtir.596

Bursevî, onun Hz. Peygamber‟in kızı Hz. Fâtımâ‟yla ilgili olan evlenme

talebinden bahseder. 597

591 Kandemir, a.g.e., s. 220. 592 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 126a, 137a. 593 Fayda, “Ebû Bekir”, DĠA, c. 10, Ġst., 1994, s. 101. 594 Sabri Hizmetli, Ġslâm Tarihi, Ankara Ünv. Ġlahiyat Fak. Yay., Ankara, 1991, s. 189. 595 Ayrıntılı bilgi için bkz. Hizmetli, a.g.e., ss. 191- 200. 596

Hizmetli, a.g.e., s. 201. Ayrıca Ebû Bekir için bkz. Mustafa Fayda, “Ebû Bekir”, c.10, ss. 101-

108; Tevbe 9/40. 597 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 137a.

Page 124: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

112

1.4.4.2. Hz. Ömer

Hulefâ-i RaĢidîn‟in ikincisidir. Fil vakasından on üç yıl kadar sonra, diğer bir

rivayete göre de Ficâr savaĢından dört yıl önce Mekke‟de doğmuĢtur. Bi‟setin altıncı

yılında müslüman olmuĢtur.598

AĢere-i MübeĢĢere‟den ve vahiy kâtiplerindendir. En

meĢhur lakabı Fâruk‟tur. Adaleti, heybeti ve sert mizacı ile tanınmıĢtır.599

Hz. Ömer‟in 634- 644 yılları arasındaki halifeliğinde en belirgin özellik

fetihler ve devlet idaresinin düzenlenip kurumlaĢmasıdır.600

644 yılında Firuz

adındaki bir köle tarafından Ģehid edilmiĢtir.601

Bursevî Hz. Ömer‟in Hz. Fâtıma ile evlenmek istediğini belirtir. 602

1.4.4.3. Hz. Ali

Hulefâ-i RâĢidîn‟in dördüncüsüdür. Hicretten 22 yıl önce Mekke‟de doğduğu

rivayet edilir. Hz. Peygamber‟in amcasının oğlu ve damadıdır.603

“Ebûtürâb, el-

Murtaza ve Esedullâhi‟l-gâlib” lakaplarına sahiptir. Ġlim, takva, ihlâs, fedakârlık ve

kahramanlık gibi üstün vasıflara sahiptir.604

Hz. Ali 656- 661 yıllarında halifelik yapmıĢtır. Halifeliği sırasında Cemel

olayı, Muaviye ve Haricilerle mücadelesi, Sıffin ve Nehrevan savaĢı olmuĢtur.605

Mısırlı Ġbn Mülcem tarafından Kûfe‟de 661 yılında Ģehit edilmiĢtir.606

Bursevî eserde, Celvetiyye silsilesinin Hz. Ali‟ye dayandığını belirtir. Onun

“Ben be harfinin altındaki noktayım.” sözünden, rûhânî yönünden, ashâba

üstünlüğünden, “Eğer perde kalksaydı, yakînimde bir artıĢ olmazdı.” sözünden

bahseder. Bursevî kendisine gelen bir vâride bağlı olarak kendisine bir testinin

598 Fayda, “Ömer”, DĠA, c. 34, Ġst., 2007, s. 44. 599 Fayda, “Ömer”, ss. 46- 47. 600 Hizmetli, a.g.e., s. 201. 601 Hizmetli, a.g.e., s. 206. 602 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 137a. 603 Ethem Ruhi Fığlalı, “Ali”, DĠA, c. 2, Ġst., 1989, s. 371. 604 Fığlalı , a.g.e., s.374. 605 Hz. Ali dönemi olayları için bkz. Hizmetli, a.g.e., ss. 218- 223. 606 Hizmetli, a.g.e., s. 224.

Page 125: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

113

göründüğünü ve testinin ayaklarının Hz. Ali‟nin kılıcı zülfikâra benzediğini belirtir.

607

1.4.4.4. Ömer b. Abdülazîz

61/680‟de Medine‟de doğmuĢtur. Babası onu Medine‟nin tanınmıĢ âlimi

Salih b. Keysân‟a emanet etmiĢ ve pek çok sahabiyi dinleme imkânı bulmuĢtur.

Ömer b. Abdülazîz Hicaz valiliği ve hac emirliğinden sonra, 717- 20 yılları arasında

Emevîler‟in halifesi olmuĢtur.608

Adaletiyle Hz. Ömer‟e, zühd ve takvasıyla Hasan-ı

Basrî‟ye (ö.110/728), ilim bakımından Zührî‟ye (ö. 124/742) benzetilen Ömer; çok

sade bir hayat sürmüĢ, iç barıĢa büyük önem vermiĢ, malî ve dinî alanlarda yaptığı

düzenlemelerle dikkat çekmiĢtir. 101/720‟de Humus‟ta vefat etmiĢtir.609

Bursevî, onun, Hz. ÂiĢe‟nin odasını namazda kıble edinilmemesi için beĢgen

yaptırdığından bahseder. 610

1.4.5. Tâbiîn

Bursevî, Veysel Karânî ve o devrin kutbu olarak kabul ettiği Veysel

Karânî‟nin amcası Ġsâmüddîn Karânî‟den de bahsetmiĢitr.

1.4.5.1. Veysel Karânî

Hz. Peygamber döneminde yaĢamasına rağmen, onunla görüĢememiĢ

zâhidlerden biridir. Sıffin savaĢında Hz. Ali taraftarı olarak 37/657‟de vefat ettiği

söylenir.611

Üveysîlik meĢrebinin sembolü olmuĢtur.612

Bursevî eserde Veysel Karanî‟nin amcasından bahseder. 613

607 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 120a, 126b, 130b, 132b, 135a, 137a, 157b. 608 Ġsmail Yiğit, “Ömer b. Abdülazîz”, DĠA, c. 34, ,Ġst., 2007, s. 53. 609 Yiğit, a.g.e., s. 54. 610 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 143b. 611 Musatafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yay., Ġst., 2003, s. 89. 612 “Üveysîlik”, manevî rûhânî terbiye demektir. Herhangi bir Ģeyhe bağlanmadan, doğrudan Hz.

Peygamber‟in ruhu ve maneviyatı tarafından irĢâd ve terbiye edilen veliler bu nispettendir. Bkz.

Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, s. 369. 613 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 119b.

Page 126: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

114

1.4.5.2. Ġsâmüddîn Karanî

Veysel Karânî‟nin(ö.37/657) amcasıdır. Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin verdiği

bilgiye göre, Veysel Karânî‟nin devrindeki Nefes-i Rahmân ve Kutb-i Abdâl

Ġsâmüddîn Karânî‟dir.614

Bursevî, Ġsâmüddîn Karanî‟nin Veysel Karanî‟nin amcası olduğundan ve

onun, zamanının Nefesü‟r-Rahmân ve Kutb-i Abdâl‟ı‟ olduğundan bahseder. 615

1.4.6. Mezhep Ġmamları

Ġsmâil Hakkı Bursevî vâridleri açıklarken baĢta Ebû Hanife olmak üzere dört

büyük mezhebin imamlarına atıfta bulunmuĢtur.

1.4.6.1. Ġmam A‟zâm

Asıl adı Numan b. Sâbit‟tir. Hanefi mezhebinin kurucusudur. 80/699 yılında

Kûfe‟de doğmuĢ, 150/767 yılında Bağdat‟ta vefat etmiĢtir. Babası öldükten sonra,

annesinin Ġmam Câfer-i Sâdık‟la evlenmesi dolayısıyla onun yanında yetiĢmiĢtir.

Ġlmi, zekâsı, zühd ve takvası çok yüksek olup, ictihâdındaki yükseklik, mezhebindeki

kolaylık bütün Müslümanlarca benimsenmiĢtir.616

“Fıkhu‟l Ekber” adlı eseri akaide

dair önemli bir eserdir.

Bursevî Ġmâm A‟zam‟ın mezhebinin hak mezhep olduğunu savunur. Onun

âriflerden olduğunu belirtir. Hanefî mahfilinin yeri ve ululuğundan bahseder. 617

1.4.6.2. Ġmam ġâfî

Hicri 150/767 yılında Askalan ya da Gazne‟de doğmuĢ, 240/854‟de Mısır‟da

vefat etmiĢtir. ġâfîlik mezhebinin kurucusudur. Çok büyük bir tefsir ve hadîs

614 Bkz. Bursevî, vr. 119b. 615 Bkz. Bursevî, vr. 119b. 616 Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Ġslâm Ġlmihali, SadeleĢtiren A. Fikri Yavuz, Ġst. 1992, s. 39.

Ayrıntılı bilgi için bkz. Mustafa Uzunpostalcı, “Ebû Hanife”, DĠA, c. 10, Ġst., 1994, ss. 131- 145. 617 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 112b, 159b, 160a.

Page 127: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

115

âlimidir. Mezhebi doğu ve batıda yayılmıĢtır.618

El-Ümm, Kitab-üs-Sünen vel-

Müsned, Mebsut‟ adlı eserleri meĢhurdur.

Bursevî eserde, Ġmâm ġâfî‟nin vâsıllardan olduğunu ve Fütûhât-ı

Mekkiyye‟de onun dört evtâddan biri olduğundan bahsedildiğini anlatır. 619

1.4.6.3. Ġmam Mâlik

Asıl adı Mâlik b. Enes‟tir. 93/711 yılında Medine‟de doğmuĢ, 179/795‟de

Medine‟de vefat etmiĢtir. Sağlam hafızası ve derin anlayıĢı yanında; sabrı, disiplin ve

ihlâsı sayesinde hadîs ve fıkıh alanlarında büyük bir âlim olmuĢtur. En ünlü eseri El-

Muvatta‟dır.620

Bursevî onun vâsıl ve sıddîk olduğunu ancak kendisine onunla ilgili bir Ģeyin

keĢfolunmadığını belirtir. 621

1.4.6.4. Ġmam Ahmed b. Hanbel

Hicrî 164/780‟de Bağdat‟ta doğmuĢtur. 241/855‟de Bağdat‟ta vefat etmiĢtir.

Hadîs ilminde üstün bir yetkiye sahiptir. Ezberinde binlerce hadîs olduğu rivayet

edilir. “Müsned” adlı kitabında otuz bin hadîs vardır.622

Bursevî Ġmâm Mâllik‟i vâsıl ve sıddîk olarak nitelerken, kendisine onunla

ilgili bir Ģeyin keĢfolunmadığından bahseder. 623

1.4.7. Dînî-Tarihî ġahsiyet ve Kavimler

Ġsmâil Hakkı Bursevî eserinde Kur‟ân-ı Kerîm‟de geçen dînî ve tarihî

Ģahsiyetlere yer vermiĢ, bu Ģahıslarla ilgili îzâhlar yaparken müspet ya da menfî

mânâda atıflarda bulunmuĢtur.

618 Bilmen, a.g.e., s. 40. 619 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 159b, 160a. 620 Bilmen, a.g.e., s. 40. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ahmet Özel, “Mâlik b. Enes”, DĠA, c. 27, Ankara,

2003, ss. 506- 513. 621 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 160a. 622 Bilmen, a.g.e., s. 40. 623 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 160a.

Page 128: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

116

1.4.7.1. Hz. Havvâ

Ġlk kadın, Hz. Âdem‟in zevcesi ve insan neslinin annesidir. Tevrat tefsirlerine

göre Havvâ, Âdem‟in sağ böğründeki on üçüncü kaburga kemiğinden

yaratılmıĢtır.624

Kur‟ân‟da ise Havva‟nın yaratılıĢından bahsedilmez ve kocası

Âdem‟le birlikte cennete yerleĢtirilmeleri ve sonra oradan çıkarılıĢları anlatılır.625

Bursevî, Hz. Havvâ‟nın Hz. Âdem‟den yaratıldığından, Hz. Âdem‟in ona

cennette yaklaĢmadığından, Hz. Âdem‟le cennetten çıkarıldıklarında üzerlerinde

cennet kokusu olduğundan bahseder. 626

1.4.7.2. Hz. Meryem

Hz. Ġsâ‟nın annesidir. Kur‟ân-ı Kerim‟de birçok yerde kendisinden

bahsedilir.627

Âyetlerde de geçtiği üzere, annesi onu Allah‟a adamıĢ ve Hz.

Zekeriyya‟nın himayesine vermiĢtir.628

Daha sonra Allah‟ın görevlendirdiği melek

Hz. Meryem‟e gelerek, çocuğu olacağını müjdelemiĢtir.629

Hz. Meryem‟in kaç yıl yaĢadığı ve nerede vefat ettiği ihtilaflıdır.630

Apokrif

inciler de dâhil, daha çok Kudüs‟te vefat ettiği üzerinde durulur.631

Bursevî onun âlemin kadınlarına üstün olduğunu anlatır. Ayrıca Mâide

5/75‟de geçtiği üzere onun da diğer insanlar gibi yiyip içtiğinden söz eder. 632

1.4.7.3. Hz. Âsiye

Kur‟ân-ı Kerim‟de adı verilmeksizin “Firavun‟un karısı” olarak bahsedilen

kiĢinin Hz Âsiye olduğu söylenir. Kur‟ân-ı Kerîm‟de îmân ve kararlılık örneği olarak

624 Ömer Faruk Harman, “Havvâ”, DĠA, c. 16, Ġst., 1997, s. 543. 625 Bkz. Bakara 2/35- 38, A‟raf 7/19- 25, Ta-ha 20/117- 123. 626 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 129b, 148a, 150b, 151a. 627 Bkz. Âl-i Ġmrân 3/33- 38, 42, 44- 47; Mâide 5/17, 72, 75 v.b. 628 Bkz. Âl-i Ġmrân 3/35- 37. 629 Bkz. Âl-i Ġmrân 3/45- 47. 630 Harman, “Meryem”, DĠA, c. 29, Ankara, 2004, s. 237. 631 Harman, a.g.e., s.238. 632 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 126a, 148b.

Page 129: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

117

söz edilmiĢtir. Hz Mûsâ‟nın dünyaya geldikten sonra Firavun‟un sarayına intikalinde

oynadığı rol ve Hz Mûsâ‟nın getirdiği dini kabulü dolayısıyla bahsedilir.633

Bursevî, onun (hadîste geçtiği üzere) âlemin kadınlarına üstünlüğünden söz

eder. 634

1.4.7.4. Belkıs

Kur‟ân-ı Kerîm‟de de anlatıldığı gibi Sebe‟ melikesi Belkıs, Süleyman

Peygamber‟in davetine karĢılık vererek ziyaretine gitmiĢ ve müslüman olmuĢtur.635

Bursevî eserde Belkıs‟ı dünyanın acûzesi ve nefsin Belkıs‟ı Ģeklinde

nitelendirir. Hz. Süleyman ve Hüdhüd‟le arasında geçenlerden ve Hz. Süleyman‟ın

onun babası olduğuna dâir görüĢün yanlıĢlığından bahseder. 636

1.4.7.5. Ashâb-ı Kehf

Hristiyanlık‟ın ilk dönemlerinde, Kıtmir adındaki köpekleriyle birlikte,

Hristiyanlar‟a baskı yapan hükümdardan kaçarak sığındıkları bir mağarada üç yüz

küsur sene uyuduktan sonra hiçbir Ģeyin farkına varmayıp tekrar uyandıkları rivayet

edilen yedi kiĢidir.637

Kur‟ân-ı Kerîm‟de bu gençlerin baĢlarına gelenler

anlatılmıĢtır.638

Bursevî onların yedi kiĢi olduklarını belirtir ve Mehdî‟nin de onlar gibi

cismânî yönünün olduğunu anlatır. 639

1.4.7.6. Hüdhüd

Hz. Süleyman ile Sebe‟ melikesi Belkıs arasında haber getirip götüren, Hz.

Süleyman‟ın emrindeki kuĢtur.640

633 Bkz. Kasas 28/9; Tahrim 66/11. 634 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 126a. 635 Bkz. Neml 27/20- 44. 636 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 129b, 130a, 130b, 150b, 151a. 637 Ġlhan Ayverdi, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c.1, Kubbealtı NeĢr., Ġst., 2006, “Ashap” md., ss.

179- 80. 638 Bkz. Kehf 18/9- 26. 639 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 130b.

Page 130: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

118

Bursevî eserde, Hüdhüd‟ü “irĢâdın Hüdhüd‟ü” Ģeklinde vasıflandırır. Belkıs

ve kavmiyle ilgili Hz. Süleyman‟a verdiği haberlerden bahseder. 641

1.4.7.7. Bedir Ehli

Bedir savaĢına katılan seçkin mü‟minler ve mü‟minlerin ordusu için

kullanılan bir terimdir. Kur‟ân-ı Kerîm‟de baĢlarından geçenler anlatılmıĢtır.642

Bursevî, az sayıda olanların kalabalık olanları yenebileceğine örnek olarak

Bedir Ehli‟nden söz eder ve Allah‟ın onlara meleklerle yardım ettiği için KureyĢ

ordusunu yendiklerini anlatır. 643

1.4.7.8. Nemrûd

Hz. Ġbrâhim‟in devrinde tevhid inancının karĢısındaki siyasal otoriyeyi

simgeleyen efsanevî kraldır.644

Nemrûd isim değil, hükümdarlık ünvanıdır.

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Nemrûd‟dan adı geçmeksizin bahsedilir.645

Bursevî onun küçük bir sivrisinekle azablandırıldığından bahseder. 646

1.4.7.9. Firavun

Mısır‟da hüküm süren hükümdarlara verilen ünvandır. Tanrılık iddiasında

bulunduğu için, Hz. Mûsâ‟nın mücadele ettiği Mısır hükümdarının adı yerine

kullanılmıĢtır. Kur‟ân-ı Kerîm‟de yüz yetmiĢten fazla âyette Firavun‟dan söz

edilir.647

640 Bkz. Neml 27/20-29. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ömer Faruk Harman-Cemal Kurnaz, “Hüdhüd”,

DĠA, c. 18, Ġst., 1998, ss. 461- 62. 641 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 129b, 130a, 130b. 642 Bkz. Âl-i Ġmrân 3/13, 173- 74; Enfâl 8/42- 44 v.b. 643 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 139a. 644 Cengiz Batuk, “Nemrud”, DĠA, c. 32, Ġst., 2006, s. 554. 645 Bkz. Bakara2/258. 646 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 118b. 647 Bkz. Tâ-hâ 20/57- 73; Nâziât 79/17- 26 v.b.

Page 131: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

119

Bursevî Firavun‟un ordularıyla övündüğünü anlatır. Onun kavmimin kötü

halden iyi hale sevk edildiğini belirtir. 648

1.4.7.10. Ġblis (ġeytan)

Kur‟ân-ı Kerîm‟de geçtiği üzere Ġblis, insandan önce ateĢten yaratılmıĢ olan

bir cindir.649

Allah‟ın Hz. Âdem‟le ilgili olan emrine itaat etmediğinden lânetlenmiĢ

ve Ģeytanların baĢı olmuĢtur.650

Bursevî Ġblis‟in nefsinin secdeye mâni olduğundan, onunla birlikte olmanın

feyzi keseceğinden, nefis kalıntısı olanların ona benzediğinden, onun göreceği

azablardan, Allah‟a -âyetlerde de geçtiği gibi- “Sen‟in samimi kulların hâriç.”

demesinden bahseder. 651

1.4.7.11. Ġsrâiloğulları

“Ġsrâil” kelimesi, Kur‟ân-ı Kerîm‟de Hz. Yâkub‟un lakabı olarak geçer.652

Yahudi milletine verilen isimdir.653

Bursevî eserde, Allah‟ın bir zamanlar onları üstün kıldığından, kötü halden

iyi hale sevk edildiklerinden, eskiden Allah‟a sundukları kurbanların özelliklerinden

bahseder. Onların nebîlerine atıfta bulunur. 654

1.4.7.12. Lût Kavmi

Ġsrâiloğulları‟na peygamber olarak gönderilmiĢ olan Hz. Lût‟un kavmidir.

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Lût‟un onları cinsel sapıklık ve fuhuĢtan vazgeçirmeye

davet ediĢinden, azgınlıkları ve sapıklıkları nedeniyle helâk ediliĢlerinden

bahsedilir.655

648 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 130b, 133b. 649 Bkz. Hicr 15/27. 650 Bkz. Bakara 2/34; A‟râf 7/11–18. 651 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 130b, 131b, 134a, 134b. 652 Bkz. Âl-i Ġmrân 3/93; Meryem 19/58. 653 Ayrıntılı bilgi için bkz. Ömer Faruk Harman, “Ġsrâil (Benî Ġsrâil)”, DĠA, c. 23, Ġst., 2001, ss. 193-

95. 654 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 133b, 159a, 159b.

Page 132: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

120

Bursevî, -Lût kıssasında da geçtiği üzere- bu kavmin geride bıraktıkları

zulmet izlerinden bahseder. 656

1.4.7.13. Câlût ve Tâlût

Câlût, Tâlût(Saul)‟un krallığı döneminde Ġsrâiloğulları‟nın savaĢtıkları

düĢman kavimlerden birinin reisidir.

Kur‟ân-ı Kerîm‟de bildirildiğine göre Ġsrâiloğulları, Hz. Musa‟dan sonraki bir

peygamberden, kendilerini Allah yolunda savaĢa götürecek bir kral tayin etmesini

istemiĢler, peygamberleri onlara Tâlût‟un kral olarak seçildiğini bildirmiĢ fakat

Ġsrâiloğulları onun krallığına itiraz etmiĢlerdir. Bunun üzerine peygamberleri onlara

Allah‟ın Tâlût‟u kendilerinden daha üstün kıldığını, bilgi ve kuvvetini arttırdığını

bildirmiĢtir. Daha sonra Tâlût kumandasındaki Ġsrâil ordusu, Câlût ve ordusuyla

savaĢıp onları yenmiĢ, Dâvûd da Câlût‟u öldürmüĢtür.657

Bursevî az sayıda amelin çok sayıda amelden üstün olabileceğine Tâlût‟un

Câlût‟u yenmesini delil getirir. 658

1.4.7.14. Sâmirî

Hz. Mûsa Tûr‟a çıktığında, Ġsrâiloğulları‟nı altından yaptığı buzağıya

tapmaya sevk eden kiĢidir.659

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Sâmirî‟nin yaptıkları anlatılır.660

Bursevî küfür konusuyla ilgili, Sâmirî ve kavminin buzağıya tapıp, küfre

girdiklerinden bahseder. 661

655 Bkz. A‟râf 7/80- 81; Hûd 11/77- 83 v.b. 656 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 136b, 141a. 657 Abdurrahman Küçük, “Câlût”, DĠA, c. 7, Ġst., 1993, s. 38; Bakara 2/246-251. 658 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 139a. 659 Mahmut Salihoğlu, “Sâmirî”, DĠA, c. 36, Ġst., 2009, s. 78. 660 Bkz. Tâ-hâ 20/83- 98. 661 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 158b.

Page 133: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

121

1.4.8. Melekler

Sözlükte haberci, elçi, güç ve kuvvet anlamlarına gelen melek, Allah‟ın

emriyle çeĢitli görevleri yerine getiren, gözle görülmeyen, nuranî ve ruhanî

varlıktır.662

Kur‟ân-ı Kerîm‟de birçok yerde meleklerle ilgili âyetler mevcuttur.663

Ġsmâil Hakkı Bursevî, eserde vâridleri açıklarken meleklere ve onların

görevlerine dair atıflarda bulunmuĢtur.

1.4.8.1. Cibril (Cebrâil)

Dört büyük melekten biridir ve Allah‟ın vahyini peygamberlere ulaĢtırmakla

görevlidir.664

Kur‟ân-ı Kerîm‟de Cebrâil‟in isimleri “Cibril, Rûhu‟l-Emîn, Rûhu‟l-

Kudüs ve Rûh” Ģeklinde de geçer.665

Ayrıca Kur‟ân-ı Kerîm‟de adı anılmadan îmâ

yoluyla da bahsedilmiĢtir.666

Bursevî, Hz. Peygamber‟in Cibril‟i Siretü‟l-Müntehâ‟da görüĢünden, Cibril

olmadan da Allah‟ın görülebileceğinden, onun insan sûretinde gelip Hz.

Peygamber‟e abdest almayı öğretmesinden, Hz. Peygamber‟e nübüvveti

bildirmesinden bahseder. 667

1.4.8.2. Kirâmen Kâtibîn

Ġnsanın iki yanında bulunduğu ve sağdakinin sevapları, soldakinin günahları

yazdığı kabul edilen iki melektir.668

“Kirâmen Kâtibîn” adı, Kur‟ân-ı Kerîm‟de “değerli yazıcılar” anlamında

kullanılır.669

662 A. Saim Kılavuz, Anahatlarıyla Ġslâm Akâidi ve Kelâma GiriĢ, Ensar NeĢr., Ġst., 2006, s. 299. 663 Bkz. Nisâ 4/172; En‟âm 6/61; A‟raf 7/206; Nahl 16/49- 50; Meryem 19/64, v.b. 664 Ayverdi, a.g.e., c. 1, “Cebrâil” md., s. 462. 665 Bkz. Bakara 2/87, 97; Tahrim 66/4; ġuarâ 26/193; Ġsrâ 17/85. 666 Bkz. Necm 53/4-15. Ayrıntılı bilgi için bkz. Yusuf ġevki Yavuz-Zeki Ünal, “Cebrâil”, DĠA, c. 7,

Ġst., 1993, ss. 202- 204. 667 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 117b, 124b, 138b, 151a, 159b. 668 Ayverdi, a.g.e., c.2, “Kiram” md., ss. 1711- 12. 669 Bkz. Ġnfitâr 82/10- 12.

Page 134: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

122

Bursevî meleklerin ilminden bahsederken Ġnfitâr 82/11-12‟de geçtiği üzere,

Kirâmen Kâtibîn‟den bahseder. 670

1.4.8.3. ArĢı TaĢıyan Melekler (Hamele-i ArĢ)

ArĢı taĢıyan ve onun çevresinde bulunan bu melekler, “el-melâiketü‟l-

mukarrebûn” diye bilinen ulûhiyet makamına yakın melekler arasında yer alır.671

Kur‟an-ı Kerîm‟de birkaç yerde bu meleklerden bahsedilmektedir.672

Bursevî, “Rûhî hakîkat makamı arĢtır.” vâridiyle ilgili olarak, ruhlara

meleklerin fazîletlerinin, arĢı taĢıyan melekler vasıtasıyla girdiğini anlatır.673

1.4.8.4. Hârût ve Mârût

Kur‟ân-ı Kerîm‟de anlatıldığına göre, bu iki meleğe indirilenleri (büyü)

Ģeytanlar kötüye kullanıp insanlara öğreterek, onların küfre düĢmelerine sebep

olmuĢlardır.674

Bursevî, bu iki meleğin, Allah‟ın emrine karĢı geldiklerinden ve melek

kisvesiyle yeryüzüne insânî sûrette indiklerinden bahseder. 675

1.4.9. Diğer Tarihî, Edebî ve Ġlmî ġahsiyetler

Bursevî bu Ģahsiyetlere, geçmiĢe tarihî, ilmî ve edebî olarak yön vermeleri

nispetinde atıflarda bulunmuĢtur.

1.4.9.1. Mehdî

Dünyanın son zamanlarında ortaya çıkıp doğru inancı ve adaleti yeryüzüne

hâkim kılacağına inanılan kurtarıcıdır. Hüdâ kökünden türemiĢ olup, “hidayete

erdirilmiĢ” demektir.

670 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 145a. 671 M. Sait Özervarlı “Melek”, DĠA, c. 29, Ankara, 2004, s. 40. 672 Bkz. Zümer 39/75; Mü‟min 40/7; Hākka 69/17. 673 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 159b. 674 Bkz. Bakara 2/102. Ayrıntılı bilgi için bkz. KürĢat Demirci, “Hârût ve Mârût”, DĠA, c. 16, Ġst.,

1997, ss. 262- 64. 675 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 151a.

Page 135: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

123

Kavram, ileride gelecek bir kurtarıcı (mesih, mehdî) inancı üzerine

yoğunlaĢmıĢtır. Kavramın içeriğinden âhir zaman, hükümdarlık, dini yenileme,

kurtarıcılık gibi ana özellikleri değiĢmemekle birlikte, içinde bulunduğu dinin

karakterine göre ayrıntılarda farklılık görülmekte, bu kavramı ifade eden kelimeler

de dinlere ve kültürlere göre değiĢmektedir.676

Mehdî telakkisi 3/9. yüzyıldan

itibaren “ĠsnâaĢeriyye” arasında kökleĢmiĢ bir sistemdir.677

Bursevî, zâhir ve bâtın ordulardan bahsederken; Mehdî‟nin de cismânî ve

rûhânî yönüne atıfta bulunur. 678

1.4.9.2. Sultan ( II. ) Mustafa

1074/1664‟de Edirne‟de dünyaya gelmiĢtir. Babası IV. Mehmed‟dir.679

Tahta

çıktığı yıllarda, 1683 Viyana KuĢatması‟yla baĢlayan çok uluslu savaĢlar devam

etmektedir. Ordunun baĢında (önceden olduğu gibi ) sefere çıkma talebinde

bulunmuĢtur. 1106‟da I. Avusturya Seferi‟ne çıkmıĢtır.680

SavaĢ giderleri için önemli

mâlî tedbirler almıĢtır.681

Saltanatının ilk yarısı sefer ve savaĢ faaliyetleriyle, son yarısı nisbeten barıĢ

ve sükûn içinde geçmiĢtir. 1697 Zenta yenilgisinden sonra babası gibi av

eğlencelerine dalan II. Mustafa, Ġkbâlî ve Meftûnî mahlaslarıyla Ģiirler, ilâhîler

yazmıĢ ve bunların bazıları bestelenmiĢtir. 1115/1703 tarihinde vefat etmiĢtir.682

Bursevî, Sultan II. Mustafa‟nın, Bursa Ulu Câmi‟deki katil hâdisesi için

mübâĢir ve müvellâ tâyin ettiğini anlatır. 683

676 Ekrem Sarıkçıoğlu, “Mehdî”, DĠA, c. 28, Ankara, 2003, s. 369. 677 Yusuf ġevki Yavuz, “Mehdî”, DĠA, c. 28, Ankara, 2003, s. 372. 678 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 130b. 679 Abdülkadir Özcan, “Mustafa II”, DĠA, c. 31, Ġst., 2006, s. 275. 680 Özcan, a.g.e., s. 276. 681 Özcan, a.g.e., s. 278. 682 Özcan, a.g.e., s. 279. 683 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 121 a.

Page 136: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

124

1.4.9.3. ġeyh Sa‟dî

Fars edebiyatının en büyük Ģairlerindendir. ġirâz‟da dünyaya gelmiĢtir.

610/1213- 615/1218 yıllarında doğduğu tahmin edilir. Sâ‟dî ismi, mahlasıdır. Asıl

adı Ebû Muhammed MüĢerrifüddîn Muslih b. Abdillah b. MüĢerrif ġirâzî‟dir. Ġlk dinî

ve edebî bilgileri ġirâz‟da aldıktan sonra, öğrenimini tamamlamak için Bağdat‟a

gitmiĢ ve Nizamiye Medresesi‟nde ders görmüĢtür. Ġbnü‟l-Cevzî ve ġehâbeddîn es-

Sühreverdî‟den etkilenmiĢtir.684

Bağdat‟ta tahsilini tamamlayıp 655/1257 yılında

ġirâz‟a dönmüĢ, hayatını irĢâd ve halka hizmetle geçirmiĢtir. ġirâz‟da 691/1292‟de

vefat etmiĢtir.685

ġeyh Sa‟dî‟nin manzum yazılmıĢ olan “Bostan” ile, mensur yazılmıĢ

“Gülistan” adlı eserleri meĢhurdur.

Bursevî, baĢından geçen bir olayla ilgili, ġeyh Sa‟dî‟nin “Bostan” adlı

eserindeki bir sözden alıntı yapmıĢtır. 686

1.4.9.4. Ömer b. Fârız

”Sultânü‟l-ÂĢıkîn” olarak tanınan mutasavvıf bir Ģairdir. 576/1181 ya da

577/1182‟de Kahire‟de doğmuĢtur. Ġbnu‟l-Fârız diye bilinir. Hadîs, ġâfî fıkhı, dil ve

edebiyat dersleri görmüĢtür. Genç yaĢta tasavvufa yönelmiĢ, kendini manevî olarak

geliĢtirmek için bir dostunun tavsiyesiyle Mekke‟ye gitmiĢtir.687

Son yıllarını

Kahire‟de Ezher Camii‟nde vaaz ve sohbetlerle geçirmiĢ ve 632/1235‟de vefat

etmiĢtir.

Ġbnu‟l-Fârız‟ın dîvânındaki en önemli eseri Kasideti‟t-Tâiyye‟dir.688

Bursevî, onu “Tâiyye” müellifi olarak niteler ve Bâyezid Bistâmî gibi, heybet

makamının tesirinde kalarak, namaz kılmaya güç yetiremediğinden bahseder. 689

684 Mustafa Çiçekler, “Sa‟dî-i ġirâzî”, DĠA, c. 35, Ġst., 2008, s. 405. 685 Çiçekler, a.g.e., s. 406. 686 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 111b. 687 Süleyman Uludağ, “Ġbnü‟l-Fârız”, DĠA, c. 21, Ġst., 2000, s. 40. 688 Uludağ, “Ġbnü‟l-Fârız”, s. 41. 689 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 131a.

Page 137: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

125

1.4.9.5. ġeyh Hamdullah Amâsî

Hamdullah Efendi Osmanlı hat ekolünün kurucusudur. Amasya‟da bir

rivayete göre 840/1436, diğerlerine göre 830/1426 veya 833/1430 yılında doğmuĢtur.

Dinî ve edebî ilimleri Hatib Kasım Efendi‟den; hattı ise Amasya‟da Hayreddin

Mar‟asî‟den meĢkederek, aklâm-ı sitteden icâzet almıĢtır.690

II. Beyazıd‟ın davetiyle

Ġstanbul‟a gelen ġeyh Hamdullah, orada 926/1520‟de vefat etmiĢtir.691

Nesih yazıda

klasik üslûbun kanunlarını koyan ġeyh Hamdullah‟ın eserlerinde canlılık, uyum ve

birlik göze çarpar.692

Bursevî eserde kalbin kemâlâtını el ile karĢılaĢtırırken, elin kemâlâtının güzel

yazıyla olacağını, güzel yazıyı da ġeyh Hamdullah Amâsî‟nin icrâ ettiğini belirtir. 693

1.4.10. Ġslâm Bilginleri

Bursevî Ġslâm ulemâsına dâir atıflarında, onların ya eserlerinde geçen bir

bölümden, ya bir fikirden, ya da bir sözden alıntılar yapmıĢtır. Genel olarak da bu

ulemâ, fikirlerini benimsediği kiĢilerdir.

1.4.10.1. Ġbn-i Sinâ

YaklaĢık 370/980–81 yılında Buhara yakınlarında EfĢene köyünde

doğmuĢtur. Kur‟ân-ı Kerîm‟i ezberlemiĢ, dil akâid ve fıkıh öğrenimi görmüĢtür.

Astronomide oldukça ileri bir seviyeye ulaĢmıĢ, felsefe ve tıp alanında oldukça ün

kazanmıĢtır. Ġslâm “MeĢĢaî” okulunun en büyük sistemci filozofu ve ortaçağ tıbbının

önde gelen temsilcisidir.694

Hamedan‟da 428/1037‟de vefat etmiĢtir.695

EĢ-Ģifa, Hay

b. Yekzan ve el-Kanun fi‟t-Tıb meĢhur eserleridir.696

690 Muhittin Serin, “Hamdullah Efendi, ġeyh”, DĠA, c. 15, Ġst., 1997, s. 449. 691 Serin, a.g.e., s. 450. 692 Serin, a.g.e., s. 451. 693 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 116a. 694 Ömer Mahir Alper, “Ġbn Sînâ”, DĠA, c. 20, Ġst., 1999, s. 319. 695 Ali Durusoy, “Ġbn Sînâ”, DĠA, c. 20, Ġst., 1999, s. 321. 696 Alper, a.g.e., ss. 338- 40.

Page 138: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

126

Bursevî kendisine gelen “Rûhî hakîkat makamı arĢtır.” vâridini açıklarken,

Ġbn Sinâ‟nın, bedenler farklılaĢtıktan sonra rûhun makama sahip olduğu Ģeklindeki

görüĢüne değinir. 697

1.4.10.2. Gazzâlî

EĢ‟arî kelâmcısı, ġâfî fakihi bir mutasavvıf ve filozoflara yönelttiği

eleĢtirilerle tanınan Ġslâm düĢünürüdür. 450/1058‟de Horasan-Tûs‟ta doğmuĢtur.698

Bağdat‟ta dört yıl Nizâmiye Medresesi müderrisliği de yapmıĢtır.699

Tûs‟da

505/1111‟de vefat etmiĢtir.700

Fıkıh, mantık, kelâm, felsefe, tasavvuf ve ahlâk konularında birçok eseri

mevcuttur. En önemli eserlerinin baĢında, tasavvuf-ahlâk alanında Ġhya-i Ulûmi‟d-

dîn, felsefe alanında Tehâfütü‟l-felâsife, fıkıh alanında el-Müstasfâ gelmektedir.

Bursevî, katil hâdisesiyle ve baĢka bir vâridde semâ anındaki güzel sesle ilgili

olarak, Gazzâlî‟nin Ġhyâ‟da geçen söz ve fikirlerinden bahseder. 701

1.4.10.3. Ġmam Süheylî

Asıl adı Abdullah b. Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed es-Süheylî el-

Husâmî el-Endülüsî el-Mâlikî el-A‟mâ‟dır. Süheylî nispeti Mâlika (Endülüs‟te)

yakınlarındaki bir köye aittir. Ġmam Süheylî MerâkkuĢ‟ta 581/1185‟de vefat

etmiĢtir.702

Er-Ravdu‟l-Unf adındaki meĢhur eseri, Ġbn HiĢam‟ın es-Sîretu‟n-

Nebeviyye‟sinin Ģerhidir. Rivayete göre eserini 120 siyer ve meğâzi kitabından

derlemiĢtir. Eser Abdurrahman el-Vekîl‟in tahkiki ile (Kahire, 1967- 70) 7 cilt olarak

basılmıĢtır.703

697 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 159b. 698 Mustafa Çağrıcı “Gazzalî”, DĠA, c. 13, Ġst., 1996, s. 489. 699 Çağrıcı, a.g.e., s. 491. 700 Çağrıcı, a.g.e., s. 494. 701 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 133b, 153a. 702 Kettânî, Hadîs Literatürü (Er-Risaletü‟l-Mustatrafe), Terc. Yusuf Özbek, Ġz Yay., Ġst., 1994,

ss. 219- 20. 703 Mücteba Uğur, Hadis Ġlimleri Edebiyatı, TDV Yay., Ankara, 1996, s. 275.

Page 139: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

127

Bursevî îzâh ettiği bir vâridde, mânâya zarar vermemek için sözü kısa kesmek

gerektiğini belirtir ve Ġmâm Süheylî‟nin de böyle yaptığını anlatır. 704

1.4.10.4. Ġbn-i Melek

Asıl adı Kadı Ġzzeddin‟dir. Babasına nispetle lakabı Ġbn Melek‟tir.

Aydınoğulları‟nın en güçlü zamanında, Ege Bölgesi‟nin Birgi‟den sonra ikinci ilim

ve kültür merkezi olan Tire‟de yaĢamıĢtır. Aydınoğlu Mehmed Bey‟in Tire‟de

yaptırdığı medresede uzun yıllar ders vermiĢtir. 821/1418‟den sonra vefat ettiği

rivayet edilir.

Ġbn Melek fıkıh, usul-i fıkıh ve hadîs ilimlerinde zamanının önde gelen

isimlerindendir. Menâru‟l-envâr ve MeĢâriku‟l-envâr, Mecma‟u‟l-Bahreyn Ģerhleri

meĢhur eserleridir.705

Bursevî eserde Ġbn Melek‟i “MeĢârık” adlı kitabın Ģârihi olarak niteler.

Bursevî Allah‟ın kendisine Melek adıyla hitap ettiğini anlatır. Burada Ġbn Melek‟i

örnek vererek, babasına yaratılıĢ ya da huyca güzelliğinden dolayı Melek adının

verildiğinden ancak kendisinin (Ġbn Melek‟in) rüsûm ehli olduğundan bahseder. 706

1.4.10.5. Ġmam (Celâleddîn) Suyûtî

849/1445‟de Kahire‟de doğmuĢtur.707

Sekiz yaĢına gelmeden Kur‟ân-ı

Kerîm‟i ezberlemiĢ, fıkıh ve ġâfi fıkhı üzerine tâlim görmüĢtür.708

Döneminin ünlü

âlimlerinden ders almıĢtır. Tefsir, hadîs, fıkıh, Arap dili, akâid, mantık, ferâiz, mîkât

ve tıp, vâkıf olduğu ilimlerdendir.709

Küçük yaĢtan itibaren tasavvuf terbiyesiyle

büyümüĢtür.710

Tasavvufî anlayıĢı selef-i sâlihîn çizgisindendir.711

877/1472‟de

704 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 117a. 705 Mustafa Baktır, “Ġbn Melek”, DĠA, c. 20, Ġst., 1999, s. 175. 706 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 155 a. 707 Elısabeth Sartaın, Celâleddîn Suyûtî Hayatı ve Eserleri, Çev. Hasan Nureddin, Gelenek Yay.,

Ġst., 2002, s. 14. 708 Sartaın, a.g.e, s. 16. 709 Sartaın, s. 19. 710 Sartaın, s. 20. 711 Sartaın, s. 21.

Page 140: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

128

ġeyhûniyye Medresesi‟ne müderris olarak atanmıĢtır.712

911/1505‟de vefat

etmiĢtir.713

Celâleyn Tefsiri, el-Câmiu‟s-Sağir, EĢbah ve‟n-Nezâir, Ġtkân fî Ulumi‟l-

Kur‟ân, önde gelen eserleri arasındadır.

Bursevî “devr-i sünbüle” görüĢüyle ilgili Suyûtî‟nin bir risâlesinde, bin beĢ

yüz sene sonra cennet ehlinin cennete, ateĢ ahlinin ateĢe gireceğinin yazılı olduğunu

belirtir. 714

1.4.11. ġeyhler ve Tasavvufî ġahsiyetler

Ġsmâil Hakkı Bursevî bu kiĢiler içinde özellikle Ġbn Arabî ve Azîz Mahmûd

Hüdâyî‟den ve eserlerinden birçok örnek vermiĢtir.

1.4.11.1. ġeyh ġehâbeddin Maktûl

“ĠĢrâkiyye” adlı tasavvufî düĢüncenin temsilcisidir. Sühreverdî Maktûl

Azerbaycan doğumludur. Felsefe kültürünün yanında Ġsfahan‟da tasavvufî hayata

girmiĢ, ardından Harput, Diyarbakır, Konya ve Sivas‟ta yaĢamıĢ, fikirlerinden dolayı

Selahaddin Eyyûbî tarafından Halep‟te 587/1191‟de idam ettirilmiĢtir.715

Bursevî ona ĠĢrâk Felsefesi‟nin nispet edildiğini belirterek, onun hikmet ve

mârifet vasıflarına sahip olduğunu anlatır. 716

1.4.11.2. ġeyh-i Ekber Ġbn Arabî

560/1165‟de Ġspanya-Mürsiye‟de doğmuĢtur. Ġlköğrenimini ĠĢbiliye‟de

görmüĢtür. On yedi yaĢlarında iken ruhî olarak fevkalâde geliĢmiĢtir. Zamanının

birçok Ģeyhi ve âlimiyle görüĢmüĢtür.717

Fas, Mekke, Medine, Musul, Bağdat, Mısır,

712 Sartaın, s. 30. 713 Sartaın, s. 79. 714 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 122a. 715 Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, s. 191. 716 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 156a. 717 Selçuk Eraydın, Tasavvuf ve Tarikatlar, MÜĠFAV Yay., Ġst., 2004, s. 261.

Page 141: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

129

Halep gezdiği ve yaĢadığı yerler arasındadır. Ardından Anadolu‟da bulunmuĢtur.

638/1240 yılında vefat etmiĢtir.718

Ġbn Arabî Tasavvufî tefekkürün en önemli temsilcisidir. Vahdet-i vücûd

konusunu sistematize etmiĢtir. Fusûsü‟l-Hikem ve el-Fütûhâtü‟l-Mekkiyye en

meĢhur eserleridir.719

Bursevî eserde Ġbn Arabî‟nin iki sözüne (vahdet-i vücûdla ilgili) yer verir.

Hâtmü‟l-velâye görüĢüne atıfta bulunur. Ġbn Arabî‟nin okunması gereken vird ile

ilgili her gece yüz âyet vasiyet ettiğinden, onun Fütuhât-ı Mekkiyye adlı eserinde

Ġmâm ġâfî‟yi, dört evtâddan biri olarak nitelediğinden bahseder. 720

1.4.11.3. ġeyh ġâzılî

ġâzıliyye tarikatının kurucusudur. 593/1196‟da Afrika Tunus‟da ġâzile denen

yerde doğmuĢtur. Seyyid-neseb olup, ilme meraklı biri olarak bilinir.721

Birçok

memleket gezmiĢ, zamanının bilgin ve Ģeyhleriyle görüĢmüĢtür. 657/1258‟de hacca

giderken Mısır‟da vefat ederek oraya defnedilmiĢtir. Abdüsselâm b. MeĢîĢ adında bir

Ģeyhten tasavvuf ve tarikat terbiyesi görmüĢtür.722

“Hizbu‟l-bahr” adında, içinde

duaların bulunduğu eseri mevcuttur.

Bursevî, ġeyh ġâzılî‟nin “Hizbu‟l-bahr” adlı eserinin, kitap ve sünnete dayalı

olan bir zikir kitabı olduğundan bahseder. Ayrıca rüsûm ehlinin kendisine, ġeyh

ġâzılî‟nin salâtı hakkında soru sorduklarını anlatır. 723

1.4.11.4. ġeyh Osman Fazlı Efendi

“Fadl-ı Ġlâhî” namıyla meĢhur olup ġumnulu‟dur. Ġstanbul Fatih civarında

Atpazarı semtinde ikâmet ettiğinden “Atpazarî” diye de meĢhur olmuĢtur. Ġlk

tahsilinden sonra Ġstanbul‟a gelmiĢ ve Zâkirzâde Abdullah Efendi‟ye intisâb ederek

718 Eraydın, a.g.e., s. 263. 719 Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, s. 56. 720 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 115b, 126a, 137a, 140a, 141a, 153a, 160a. 721 Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, s. 250. 722 Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, s. 251. 723 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 141a, 157a.

Page 142: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

130

halifesi olmuĢtur. ġeyhi tarafından Aydos‟da görevlendirilmiĢtir. ġeyhinin vefatından

sonra önce Filibe‟ye sonra Ġstanbul‟a gelmiĢ; muhtelif camilerde vaaz ve irĢâd

görevlerinde bulunmuĢtur.724

Osman Fazlı Efendi ilim ve irfânı sayesinde saray muhitine kadar nüfûz

edebilmiĢtir. Magosa‟da sürgünde iken 1102/1690‟da vefat ederek oraya

defnedilmĢtir.725

Bursevî, eserinde ġeyhi Osman Fazlı Efendi‟ye sıkça yer vermiĢtir. Onu bir

keresinde hayalen (Bursevî‟nin) evinde görüĢünden, Ģeyhinin kendisini halife

seçmesinden, heybet ve tecellî hallerinde namazı edadan geri kalmadığından, son

zamanlarında dünyanın alâkalarından sıyrılıp riyâzete çekildiğinden, Hz.

Peygamber‟in “Bana dünyanızdan üç Ģey sevdirildi…” Ģeklindeki hadîsini Ģerh

ettiğinden, ömrünün son günlerini ağlayarak geçirdiğinden ve maddî borcunun Allah

tarafından ödendiğinden bahseder. 726

1.4.11.5. Hasan Basrî

21/642–110/728 yılları arasında yaĢamıĢtır. Hz. Peygamber‟in hanımlarından

Ümmü Seleme‟nin himayesinde Medine ve Basra‟da ikâmet etmiĢtir. Hadîs, kelam,

fıkıh ve tasavvuf sahasında üstaddır. Tasavvuf mekteblerinden Basra Mektebi‟nin

korku ve hüzün ekolüne mensuptur.727

Tefsirde ise, Irak Re‟y Ekolü‟nden olduğu

belirtilir.728

Bu bilgilere dayanarak Bursevî‟nin eserinde “Hasan” isminde geçen kiĢinin

Hasan Basrî olduğuna kanaat getirdik. Ayrıca Ġsmail Cerrahoğlu kitabında, el-Hasen

diye bir müfessirden bahsetmektedir.729

724 Yılmaz, Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarîkatı, s. 239. 725 Yılmaz, Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarîkatı, s. 240. 726 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 111b, 120a, 127a, 131a, 142b, 148a, 148b, 150a, 153a,

153b, 160b. 727 Yılmaz, Anahatlarıyla tasavvuf ve Tarîkatlar, s. 107. 728 Muhsin Demirci, Tefsir Usulü ve Tarihi, MÜĠFAV Yay., Ġst., 2001, s. 299. 729 Bkz. Ġsmail Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, Ankara Ünv. Basımevi, Ankara, 1971, s. 262.

Page 143: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

131

Bursevî, Hasan Basrî‟nin, 106. vâridde Rahmân 55/12‟de

âyetinde geçen “reyhan” kelimesini güzel ve hoĢ koku olarak yorumladığını

belirtir.730

1.4.11.6. Ġbrahim Edhem

Ölüm tarihi 161/777‟dir. Belh‟lidir. Bir prensin oğludur. Av sırasında

kendisine gelen bir iĢaretle uyanmıĢ ve intibaha gelmiĢtir. Mekke‟de Süfyan-ı Sevrî

(ö. 169/785) ve Fudayl b. Iyaz (ö. 187/802) ile görüĢmüĢtür. Daha sonra ġam‟a

dönmüĢ ve orada vefat etmiĢtir.731

Bursevî eserde, onun Allah rızâsı için muazzâm saltanatını terk ettiğini

anlatır. 732

1.4.11.7. Bayezid Bistâmî

261/874‟de vefat etmiĢtir. Asıl adı Tayfur‟dur. Tasavvufî terbiyesini Ebu Ali

Sindî‟den almıĢtır. Onun tasavvufî hayatında sekr, galebe, vecd hali hâkimdir. Onun

bu coĢkunluğu Hallâc (ö. 309/921) ve Ġbn Arabî‟ye (ö. 638/1240) çok önemli

malzemeler hazırlamıĢtır.733

Bursevî, Bayezid Bistâmî‟nin heybet makamında kırk gün kaldığından ve bu

halin tesirinden namazını kılmaya güç yetiremediğinden, onun siyâdetle (soy) değil;

kullukla övündüğünden bahseder. 734

1.4.11.8. ġiblî

Aslen ÜĢrüsne‟den olup Bağdat‟ta doğmuĢ ve orada yetiĢmiĢtir. Cüneyd (ö.

297/909) ve çağdaĢı olan sûfilerin sohbetinde bulunmuĢtur.

730 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 148a. 731 Kara, Tasavvuf ve Tarîkatlar Tarihi, ss. 88–89. 732 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 113b. 733 Kara, Tasavvuf ve Tarîkatlar Tarihi, ss. 141- 42. 734 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 131a, 156b.

Page 144: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

132

ġiblî ilim, zerâfet ve hal bakımından zamanının önemli Ģeyhlerindendir.

Mâlikî mezhebindendir. 87 yıl yaĢadıktan sonra 334/945‟de vefat etmiĢtir. Mezarı

Bağdat‟tadır.735

Bursevî, fâni halin bâkiye ulaĢmasına örnek olarak, ġiblî‟nin “Bize ulaĢan,

bizden dönmez.” sözünü delil getirir. 736

1.4.11.9. Abdülkâdir Geylânî

Kâdiriyye tarikatının kurucusudur. Hazar denizinin güneybatısında Gîlan‟da

(Geylan) doğmuĢtur. Soyunun Hz. Ali‟ye ulaĢtığı rivayet edilir.737

Geylânî dînî ilimleri Bağdat‟ta tahsil etmiĢ, Ebû Said Muharrimî‟den (ö.

513/1119) tarikat hırkası giyerek, onun talebesi olmuĢtur.738

562/1166 tarihinde vefat

etmiĢtir. Kabri Bağdat‟tadır.739

El-Gunye, Fethu‟r-Rabbânî ve Fütûhu‟l-Gayb meĢhur

eserleridir.

Bursevî onun da Bayezid Bistâmî gibi soy ile değil; ubûdiyyetle iftihâr

ettiğinden bahseder. 740

1.4.11.10. Azîz Mahmûd Hüdâyî

Celvetiyye tarîkatının kurucusudur. Koçhisar‟da doğmuĢtur. Bursa‟da

müderrislik ve mahkeme naipliği yapmıĢtır. Bir rüya üzerine, önceden vaaz ve

sohbetlerine katıldığı “Üftâde” diye meĢhur olan Muhammed Muhyiddin‟e

(ö.988/1580) intisap etmiĢtir.

Dinî ilimlere vâkıfiyeti yanında güzel Ģiirler yazan ve besteler yapan bir

sanatkârdır. Dîvan ve Tarîkatname adlı eserleri meĢhurdur. Ġstanbul‟da 1038/1628‟de

vefat etmiĢtir.741

735 KuĢeyrî, a.g.e., s. 132. 736 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 144b. 737 Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, ss. 242- 43. 738 Dilaver Gürer, DüĢünce ve Kültürde Tasavvuf, Ensar NeĢr., Ġst., 2007, s. 117. 739 Gürer, a.g.e., s. 117-18. 740 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 156b.

Page 145: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

133

Eserde konuya binâen Bursevî, Hüdâyî‟nin iki sözüne ve ilâhisinden bir

beyite yer vermiĢtir. 742

1.4.12. Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin Yakınları

Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin kızı ve oğlu hakkındaki bilgilere yine kendi

eserlerinden ulaĢmaktayız.

1.4.12.1. Kızı Emetullah

Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin, doğum tarihi bilinmeyen bu kızı, kızamıktan

hastalanmıĢ ve 16 Zilhicce 1114‟de (Mayıs 1703) vefat etmiĢtir.743

Bursevî, kızının Ģiddetli bir hastalığa yakalandığını, onun bu haline çok

üzüldüğünü ve ondan ümidi kesmesi dolayısıyla kendisine sabırla ilgili bir vâridin

geldiğini belirtir. 744

1.4.12.2. Oğlu Bahâeddin Muhammed

1126/1714‟de Ġsmâil Hakkı Bursevî‟nin, oğlu on sekiz yaĢındayken sakal

bırakmasına düĢtüğü tarihlerden, 1108/1696-97‟de doğduğu tahmin edilir. Ġsmâil

Hakkı Üsküdar‟da iken, oğlu Bursa‟da bulunuyordu. Tahsilini babasından yapmıĢ,

Celvetiyye âdâbıyla sülûkünü tamamlayıp icâzet almıĢ ve hilâfete nâil olmuĢtur.

Ġsmâil Hakkı‟nın vefatından sonra bir sene Bursa‟da postniĢin olmuĢ ve

1138/1726‟da genç yaĢta vefat etmiĢtir. Kabri babasının ayakucundadır.745

Bursevî, yanında oğlu olduğu halde kendisine gelen vâridle (Sübhânallahi ve

bihamdihi…) ilgili, oğluyla arasında geçen diyalogdan bahseder. 746

741 Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, ss. 222–23. Aziz M. Hüdâyî hakkında ayrıntılı bilgi için

bkz. Yılmaz, Aziz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı; Bursevî, Silsilenâme-i Celvetiyye,

ss. 82- 89. 742 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 112a, 115b, 116a. 743 Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, 152a, 162a, 163b, 164b; Bursevî, Risâletü Eyyühe‟l-Bülbül, vr.

99a. 744 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 152 a. 745 Namlı, a.g.e., s. 117. 746 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 115b.

Page 146: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

134

1.5. VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE‟NĠN KAYNAKLARI

Bursevî Vâridât-ı Hakkıyye‟yi kaleme alırken, baĢta Kur‟ân ve hadîsler

olmak üzere, birçok âlim, Ģâir ve mutasavvıfın eserlerine de atıfta bulunmuĢtur. O,

aĢağıda tanıtılan kaynakların bazılarından alıntılar yaparak, bazılarının ise müllifiyle

birlikte sadece ismini zikrederek eserlerden bahsetmiĢtir. Bu kaynaklardan iki tanesi

(Esrâru‟l-hacc ve Rûhu‟l-Beyân) kendi eserleridir.

1.5.1. Bostan

Ġranlı Ģâir Sa‟dî‟nin (ö. 691/1292) ünlü Farsça mesnevîsidir. ġirâz‟a

döndükten sonra 655/1257‟de tamamladığı eserini Ġran‟ın Fars bölgesinde hüküm

süren Ebû Bekir b. Sa‟d b. Zengî‟ye ithaf etmiĢtir.

Eser bir mukaddime ve on bölümden oluĢur. Adalet, ihsan, aĢk, tevazu gibi

baĢlıkları taĢıyan bölümler birçok hikâyeden meydana gelir. YaklaĢık beĢ yüz beyit

ihtiva eder. Eserde sade, çekici ve anlaĢılır bir üslûpla yer yer tarihî Ģahsiyetlerden de

bahsedilmiĢtir. Farsça baĢta olmak üzere çeĢitli dillerde Ģerhleri yapılan eser,

Mehmed Çelebi (Fatih devri), Sürûrî (ö. 1562), ġem‟î (ö. 1591), Sûdî (ö. 1596- 97)

ve Havâyî Mustafa Çelebi (ö. 1608) tarafından Türkçe ĢerhedilmiĢtir.747

Hikmet

Ġlaydın tarafından da çevrilmiĢtir. (Milli Eğitim Basımevi, 1967)

Bursevî, kendisini ziyarete gelen bir kiĢinin, ona (Bursevî‟ye) verdiği

hediyeye karĢılık; yanında uzun süre kalmasından dolayı çektiği sıkıntıyla ilgili

Bostan‟da geçen bir söze yer vermiĢtir. 748

1.5.2. El-Fütühâtü‟l- Mekkiyye

Ġbn Arabî‟nin (ö. 638/1240) baĢta gelen eserlerinden biridir. Eserin müellif

hattı olan ve bugün mevcut olmayan ilk nüshadan istinsah edilen nüsha, Beyazıd

Devlet Kütüphanesi‟nde bulunmaktadır ve dört cilttir. Nüsha 683/1284 tarihlidir.749

747 Adnan Karaismailoğlu, “Bostan”, DĠA, c. 6, Ġst., 1992, s. 307. 748 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 111b. 749 M. Erol Kılıç, “el-Fütühâtü‟l-Mekkiyye”, DĠA, c. 13, Ġst., 1996, s. 254.

Page 147: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

135

Eserin adı “mülkiyet ve mâlikiyetin sırlarını bilme hakkında Mekke‟den

gelen ilhamlar” anlamına gelir. Dört büyük cilt halinde 598/1201‟de Mekke‟de

yazmaya baĢladığı bu eserini ne zaman tamamladığı bilinmemektedir. Fütuhâtın

tamamı müellifin “sifr” adını verdiği otuz yedi kitaptan meydana gelir. Yine Fütûhât

bu sifirlerden oluĢan altı ana bölümden (fasl) meydana gelir.750

Eserin Türkçe tam tercümesi Ekrem Demirli tarafından hazırlanmaktadır.751

Bursevî, Ġbn Arabî‟nin Fütuhâtı Mekkiyye‟de, “Sübhanallahi ve bihamdihi

sübhânallahi‟l-azîm ve bihamdihi” tesbihinin okunmasını vasiyet ettiğini belirtir. 752

1.5.3. Tamâmü‟l-Feyz

Kitabın asıl adı Kitâbü Tamâmi‟l-feyz fî bâbi‟r-ricâl‟dir. Ġsmâil Hakkı

Bursevî‟nin, Ģeyhi Osman Fazlı Efendi‟nin (ö. 1102/1690) vefatından sonra, onu

tanıtmak için Arapça olarak te‟lif ettiği bir eserdir.

Bir giriĢ ve on yedi bölümden oluĢur. Genel olarak tasavvuf ve tarîkatlarla;

özel olarak Celvetiyye tarîkatı ile ilgili bilgiler, Ġbn Arabî‟nin biyografisi, Osman

Fazlı Efendi‟ye dair bilgiler, onun tasavvufi eserlerinin tanıtımı ve Bursevî‟nin,

Ģeyhini(Osman Fazlı Efendi) ziyaretleri sırasında sohbetlerinde tuttuğu notlar yer

alır.753

1103/1691 tarihinde tamamlanan eserin müellif hattıyla olan nüshası, Topkapı

Sarayı Kütüphanesi‟ndedir.754

Bursevî, bu eserinin Ģekilsel özellik ve içeriğinden bahseder. Kitabı Ģeyhinin

vefatından sonra tasnif ettiğini, Ġsrâ sûresi 72. âyeti bu eserinde tahkik ettiğini

belirtir. 755

750 Mustafa AĢkar, Tasavvuf Tarihi Literatürü, Ġz. Yay., Ġst., 2006, s. 111. 751 Ġbn Arabî, Fütuhâtı Mekkiyye, Haz. Ekrem Demirli, Litera Yay, Ġst, 2006, I- . 752 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 115b, 160a. 753 Bkz. Namlı, a.g.e., ss. 170- 71. 754 Revan KöĢkü, nr. 497, 244 vr. Eserin Edisyon kritikli neĢri Ramazan Muslu ve Ali Namlı

tarafından yapılmıĢtır. Bkz. Namlı, a.g.e., s. 171. 755 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 118a, 120a.

Page 148: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

136

1.5.4. Mesnevî

Asıl adı “Mesnevî-i Manevî” olan eser, Mevlânâ‟nın (ö. 672/1273) didaktik

tarzda yazdığı manzum mesnevî tarzındadır. Ülkemiz ve dünyada en çok tanınan

eseridir. Tamamı altı cilt ve 25618 beyitten oluĢur. Mesnevî‟yi ġems-i Tebrîzî‟nin

vefatından sonra yazmıĢtır. Ġlk on sekiz beytini bizzat yazmıĢ; kalanını halifesi

Hüsâmeddîn‟e (ö. 687/1288) söylemek sûretiyle yazdırmıĢtır.756

Eserde tasavvufî bilgilerin yanında; Ģark efsaneleri, peygamber ve velî

menkıbeleri, din, felsefe, tıp, psikoloji, sosyoloji, astronomi gibi ilimlerden

yaralanılarak konular yazılmıĢtır. Eser birçok dünya diline çevrilmiĢ ve Ģerh

edilmiĢtir. Mesnevî ve Mevlânâ ile ilgili, Mehmet Demirci‟nin “Mesnevî

Hikâyelerinden Dersler”757

, Safi ArpaguĢ‟un “Mevlânâ ve Ġslâm”758

ve

“Mevlevîlik‟te Manevî Eğitim”759

adlı eserlerinden bahsedilebilir. Himmet Konur‟un

“Mesnevî‟de Mürid-MürĢid ĠliĢkisi” adında makalesi mevcuttur.760

Ayrıca

Manisa‟da 2006 yılında, “Mevlânâ, Mesnevî ve Mevlevihaneler” konulu geniĢ

kapsamlı bir sempozyum düzenlenmiĢtir.

Bursevî, sükûnda ayrılığın; harekette kavuĢmanın olduğuna, Mesnevî‟de

geçen “Bu dünyadaki duruĢum benim için bir ayrılık olmasaydı, biz yine dönüp ona

varanlarız denmezdi.” beyitini delil getirir. 761

1.5.5. Esrâru‟l-Hacc

Büyük bir mecmua olan bu eser; Ġsmâil Hakkı 1111/1699‟da Hacc‟dan

dönerken, hacılara eĢkıyânın saldırması üzerine kaybolmuĢtur.762

Bu eserin zâyi

756 AĢkar, a.g.e., s. 116. 757 Mehmet Demirci, Mesnevî Hikâyelerinden Dersler, Vefa Yay. Ġst., 2009. 758 Safi ArpaguĢ, Mevlanâ ve Ġslâm, Vefa Yay., Ġst., 2007. 759 ArpaguĢ, Mevlevîlik‟te Manevî Eğitim, Vefa Yay., Ġst., 2009. 760 Himmet Konur, “Mesnevî‟de Mürid-MürĢid ĠiĢkisi”, Tasavvuf, Ankara, 2005, sayı:14, ss. 149-

157. 761 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 120b, 125b. 762 Namlı, a.g.e., s. 209.

Page 149: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

137

olmasına çok üzülen Bursevî, daha sonra yazdığı eserlerde olaydan bahsetmiĢ ve yer

yer eserin muhtevasıyla ilgili bilgiler vermiĢtir.763

Nazım, nesir, metin ve Ģerhlerin yer aldığı eserde varidât, Hac, Kâbe,

Haremeyn ve Hicaz‟ın esrârı ile bu konulara dair tasavvufî yorumlar yer

almaktaydı.764

Bursevî Harem vâridlerini yazdığı bu mecmuânın özelliklerinden ve onu

kaybettiğinden bahseder. 765

1.5.6. Rûhu‟l-Beyân

Ġsmâil Hakkı Bursevî Ulu Câmi‟de 1096/1685 yılında, tertib üzere Kur‟ân-ı

Kerîm‟i vaazlarında tefsir etmeye baĢlamıĢtır. Bununla birlikte “Rûhu‟l-Beyân fî

Tefsîri‟l-Kur‟ân” ismini verdiği Arapça tasavvufî tefsirini yazmaya devam etmiĢ ve

1117/1705 tarihinde tamamlamıĢtır.

Eser üç cildden oluĢur ve her cilde farklı birer hutbe ile baĢlanmıĢtır. Her cilt

Kur‟ân-ı Kerîm‟in yaklaĢık on cüzünün tefsirini oluĢturur.766

Eserin müellif nüshası

BEEK‟dedir.767

Eser Türkçe‟ye Erkam Yayınları tarafından tercüme edilmektedir.

Ayrıca Muhammed Ali Sabûnî tarafından ihtisâr ve tahkîk edilen eseri, (bir heyet

tarafından) “Muhtasar Rûhu‟l-Beyân Tefsiri” adıyla yayımlamıĢtır.768

Bursevî, Hz. Peygamber‟in nübüvvetten önceki ve sonraki hallerinden, onun

Rabbi‟ni basîret gözüyle görüĢünden, mü‟minlerin ilâhî feyzden yararlanacağından,

Rûhu‟l-Beyân‟da ilgili âyetlerin tefsirinde bahsettiğini belirtir. 769

763 Bkz., Bursevî , Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 123a, 192b, 200a, 214a. 764 Namlı, a.g.e., s. 209. 765 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 123a. 766 Namlı, a.g.e., s. 179. 767 Genel, nr. 12-27. Bkz. Namlı, a.g.e., s. 180. 768 Bursevî, “Muhtasar Rûhu‟l-Beyân Tefsiri”, c. 1-10, Haz. Muhammed Ali Sabûnî, Damla

Yaınevi, Ġst., 2002. 769 Bkz., Bursevî , Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 124b, 128a, 135a.

Page 150: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

138

1.5.7. Tâiyye

Ömer b. Fârız‟ın (ö. 632/1235) dîvanında yer alan ve “el-Kasîdetü‟t-Tâiyye”

veya “et-Tâiyyetü‟l-Kübrâ” olarak bilinen kasîdedir. 750 beyitten fazla olan bu

kasîde, Ģâirin bir tür mânevî yolculuğunun ve ruhî mîrâcının tasvîridir. ġâir rüyada

gördüğü Hz. Peygamber‟in iĢareti üzerine kasideyi “Nazmü‟s-Sülûk” diye

isimlendirmiĢtir.

Eser, Dâvûd Kayserî (ö. 751/1350), KâĢânî (ö. 736/1335) ve Saîdüddîn el-

Fergânî (ö. 699/1300) tarafından Ģerh edilmiĢtir.770

Ġsmail Rusûhî Ankaravî‟nin

“Makâsıd-ı Aliye Fî ġerhi‟t-Tâiyye” adlı Ģerhi, “Osmanlı Tasavvuf DüĢüncesi”

adıyla Mehmet Demirci tarafından 2007 yılında yayımlanmıĢtır.

Bursevî eserinde, Ömer b. Fârız‟dan bahsederken onu, “Tâiyye” müellifi‟

olarak niteler ve onun da Bayezid Bistâmî gibi heybet makamının tesir ve infiâlinin

Ģiddetinden namaz kılmaya güç yetiremediğini anlatır. 771

1.5.8. Ġhyâu Ulûmi‟d-Dîn

Tasavvuf tarihinde en çok okunan ve tanınan eserlerin baĢında gelen eserin

müellifi, Gazzâlî‟dir.(ö. 505/1111) Gazzâlî eseri inzivâya çekildiği ve kendini derûnî

tefekküre verdiği yıllarda yazmıĢtır.772

Eser altı yılda ( 489/1095- 495/1101) tamamlamıĢ olup, ibâdât, muamelât,

mühlikât ve münciyât baĢlıkları altında dört ana kısımdan meydana gelir.773

Eser

Türkçe, Urduca, Ġngilizce ve Almanca gibi dillere tercüme edilmiĢtir. Eserin tamamı

günümüz Türkçe‟sine Ahmed Serdaroğlu (Ankara 1963; Ġst., 1974) ve Ali Aydın

(Ġst., 1977) tarafından çevirilmiĢtir.774

Ayrıca Ali Arslan‟ın esere ait on ciltlik bir

tercümesi vardır.

770 Bkz. Süleyman Uludağ, “Ġbnü‟l-Fârız”, DĠA, c. 21, Ġst., 2000, s. 41. 771 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 131a. 772 AĢkar, a.g.e., s. 94. 773 AĢkar, a.g.e., s. 95. 774 Sezai Küçük, Klâsik Tasavvuf Kaynakları I, Editör, Ali Çınar, Sûf Yay.,Ankara, 2003, ss. 139-

40.

Page 151: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

139

Bursevî Vâridât-ı Hakkıyye‟de, Gazzâlî‟nin Ġhyâ-i Ulûmi‟d-dîn‟de yer alan,

semâ ve ilimle ilgili iki sözüne yer vermiĢtir. 775

1.5.9. Hizbu‟l-Bahr

Bursevî‟nin verdiği bilgilere göre bu eser, ġeyh ġâzılî‟nin Hz. Peygamber‟in

iĢaretiyle tertib ettiği, içinde dua ve virdlerin bulunduğu bir dua kitabıdır.776

1.5.10. MeĢârık

Radıyuddin es-Sâgānî‟nin, (ö. 650/1252) derlediği bazı sahih hadîslerin yer

aldığı eseridir. Tam adı MeĢâriku‟l-Envâri‟n-Nebeviyye min (a‟lâ) Sıhâhi‟l-Ahbâri‟l-

Mustafaviyye‟dir. Hadîslerin çoğu Sahîhayn‟dan alınmıĢtır.777

Eser üzerine birçok

Ģerh yazılmıĢ olup, en meĢhurları Ģunlardır:

Ġbn Melek: Mebâriku‟l-ezhâr fî Ģerhi MeĢârikı‟l-envâr.

Afîfüddin Saîd b. Muhammed b. Mes‟ûd el- Kâzerûnî: Metâliu‟l-

envâri‟l-Mustafaviyye fi Ģerhi MeĢârikı‟l-envâr.

Bâbertî: Tuhfetü‟l-ebrâr fî Ģerhi MeĢârikı‟l-envâr.

Hayreddin Hızır Atûfî: KeĢfü‟l-MeĢârık.778

Bursevî, Ġbn Melek‟ten bahsederken, onu “MeĢârık ġârihi” olarak niteler. 779

775 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 133b, 153a. 776 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 141a. 777 Ġbrahim Hatiboğlu, “MeĢâriku‟l-Envâri‟n-Nebeviyye”, DĠA, c. 29, Ankara 2004, s. 361. 778 Hatiboğlu, a.g.e., s. 362. 779 Bkz. Bursevî, Vâridât-ı Hakkıyye, vr. 155 a.

Page 152: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

140

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE NÜSHALARI

2.1. NÜSHALARIN TAVSĠFĠ

2.1.1. B Nüshası (Müellif Nüshası)

BEEK (Bursa Eski Eserler Kütp.), Genel, Nr. 86.

Te‟lif Tarihi: 1116/1704

Müellif: Ġsmâil Hakkı Bursevî

Varak: 111b-264a

Ebat: 210×144 (175×115)

Satır: 27

Yazı: Nesta‟lik

BaĢ:

Son:

Ferağ Kaydı:

Bu nüshada vâridlerin üstü kırmızı mürekkeple çizilidir. BaĢlık ve

noktalamalar da kırmızı mürekkep ile yazılmıĢtır. Vârid cümlesi olan âyet, hadîs ya

da sözler siyah mürekkeple çizilidir. Varakların kenarlarına ek bilgi ya da îzâhlar

yazılmıĢtır. Nüshada cedvel (çerçeve) yoktur.

Page 153: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

141

2.1.2. A Nüshası

Atıf Efendi Kütüphanesi, Nr. 1517

Ġstinsah Tarihi: 1189/1775

Müstensih: Seyyid Ġbrâhim

Varak: 1b-357b

Ebat: 210×137 (159×68)

Satır: 21

Yazı: Ta‟lik

BaĢ:

Son: …

Ferağ Kaydı:

Nüshada baĢlık kırmızıyla yazılmıĢ, vâridlerin ve bazı yerlerin üzeri de

kırmızı mürekkeple çizilmiĢtir. Düzgün bir ta‟lik hattıyla yazılan nüshada, varakların

b yüzlerinin sol alt köĢesine, a yüzlerinin ilk kelimesi yazılmıĢtır. Sayfa kenarına

“ ” iĢaretiyle düzeltmeler yapılmıĢ, “V” iĢâretiyle de dikkat çekilmiĢtir. Nüshada

cedvel (çerçeve) kullanılmamıĢtır.

2.1.3. E Nüshası

Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, Nr. 1791/1

Ġstinsah Tarihi: Belli değil.

Müstensih: Sâlih el-Kütâhî

Varak: 1b-221b.

Ebat: 240×160 (180×90)

Satır: 25

Page 154: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

142

Yazı: Nesih

BaĢ:

Son:

Ferağ Kaydı:

Nüsha tezhipli olup, besmeleyle baĢlayan giriĢ kısmından önce belirgin

varaklı (altın) bir süsleme mevcuttur. Nüshada baĢlık kırmızı mürekkeple yazılmıĢ,

vârid ibârelerinin (âyet, hadîs v.b.) üzeri kırmızı mürekkeple çizilmiĢtir. Varakların b

yüzlerinin sol alt köĢesine a yüzlerinin ilk kelimesi yazılmıĢtır. Sayfa kenarlarına

eksik kelimeler eklenmiĢ, düzeltmeler “ ” ibâresiyle yapılmıĢtır. “V” iĢâretiyle,

yapılan düzeltmeler belirtilmiĢtir. Varakların numaralandırılması Türkçe rakamlarla

yapılmıĢtır. Eserde bazı yerlerdeki yanlıĢ yazımlar karalanmıĢtır. Nüsha cedvelli

olup, cedvel kırmızı renktedir.

2.2. NÜSHALARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

Yapılan araĢtırmalar sonucunda “Vâridât-ı Hakkıyye” adlı eserin müellife ait

olan nüshasından baĢka iki adet daha müstensih nüshası bulunmuĢtur. Murat

Yurtsever‟in hazırladığı Ġsmâil Hakkı Bursevî Dîvânı‟nda, istinsah edilmiĢ nüsha

sayısı on olarak verilmiĢtir.780

Ancak yapılan araĢtırmalar sonucunda, Yurtsever‟in

belirttiği nüshalardan sekizinin, Bursevî‟nin diğer vâridât türündeki eserlerine ait

olduğu ve on nüsha içinde yalnız iki tanesinin elimizdeki esere ait olduğu tespit

edilmiĢtir.781

BEEK, genel, nr. 86‟da kayıtlı müellif nüshası esas alınmıĢ ve diğer iki

780 Bkz. Ġsmail Hakkı Bursevî, Divan, Haz. Murat Yurtsever, Arasta Yay., Bursa, 2000, ss. 37- 38. 781 Bursevî‟nin vâridât türündeki diğer eserleri için bkz. Namlı, Ġsmâil Hakkı Bursevî, Hayatı,

Eserleri ve Tarîkat AnlayıĢı, s. 218.

Page 155: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

143

nüsha karĢılaĢtırmaya dâhil edilmiĢtir. Tenkitli metinde bu üç nüsha Ģu kısaltmalarla

ifade edilmiĢtir:

B: BEEK, Genel, Nr. 86

A: Âtıf Efendi Kütüphanesi, Nr. 1517

E: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, Nr. 1791/1

Nüshalardan E nüshasının istinsah tarihi belli değildir. A nüshasının, satır

sayısının az ve hacminin küçük olması nedeniyle varak sayısı fazladır. Nüshaların

giriĢ kısmı aynı Ģekilde baĢlamıĢtır. B ve E nüshalarının son cümlesi aynıdır.

Ġnceleme ve karĢılaĢtırmada esas aldığımız ve çalıĢmamızın arka bölümünde

yer alan B nüshasının metni altında, her üç nüshadaki eksik yerler ve metinler

arasında -varsa- farklı yazılan kelimeler, dipnot gösterilerek belirtilmiĢtir. Farklı ya

da eksik olan ibâre yazılmıĢ ve varak numarası kaydedilmiĢtir.

Eserin metninde daha iyi anlaĢılması için, her bir vârid –müellifin usulünden

farklı olarak- yeni bir paragrafla baĢlamıĢtır. Metinde bir önceki varaktaki cümle

devam ediyorsa, bütünlüğün bozulmaması için, yeni varakta aralık verilmemiĢtir.

Bu çalıĢmanın birinci bölümünde yer alan vâridlerin özetinde, eserin içinde

geçen âyet, hadîs ve sözlerin kaynakları gösterildiği için, tenkitli metinde bu bilgilere

tekrar yer verilmemiĢtir.

Page 156: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

144

SONUÇ

1653–1725 yılları arasında yaĢamıĢ olan Ġsmâil Hakkı Bursevî, Osmanlı

Devleti‟nin duraklama ve gerileme dönemlerine Ģahit olmuĢtur. Bu dönem savaĢlar,

saltanat değiĢiklikleri, padiĢahların yanlıĢ politikaları nedeniyle siyasî açıdan;

medreselerin bozulmaya baĢlaması, aklî ilimlerin terk edilmesi, liyâkatsiz kiĢilerin bu

kurumlarda yer alması nedeniyle de ilmî açıdan sıkıntılı bir dönemdir. Bu yıllara,

özellikle Kadızâdeliler-Sivâsîler mücadelesinin getirdiği fikrî uzlaĢmazlıklar

hâkimdir. Celvetiyye tarîkatına mensub olan Bursevî de, bu çekiĢme ve tartıĢmalara

eserlerinde yer vermiĢtir.

Bursevî, tasavvuf baĢta olmak üzere, tefsir, hadîs, fıkıh, akâid ve kelâm

alanlarında eserler vermiĢ bir müelliftir. Eserlerinin sayısı yüz yirmi civârındadır.

Ayrıca Ģiirlerinin bulunduğu dîvânı da mevcuttur.

Tasavvuf alanında yazdığı eserler içinde özellikle “vâridât” türü eserleri

önemlidir. Vârid, kulun kastı olmaksızın kalbe gelen mânâ ve ilhamlardır. Bu

kavram tasavvuf kültüründe ilham, lâyiha v.b. kullanımlarla birlikte özel bir yere

sahiptir. Kavramın çoğulu olan “vâridât”, zamanla sûfi ve mutasavvıfların da

üzerinde durduğu ve bu konuda eser verdikleri bir tür haline gelmiĢtir. Bursevî‟nin

bu türe âit yirmiden fazla eseri tespit edilmiĢtir.

O, ömrünün son otuz kırk yıllık kısmında muhatab olduğu ilâhî hitabları

kayda geçirip, bunları Ģerh etmiĢtir. Vârid denilen bu hitablar, büyük ölçüde Kur‟ân-ı

Kerîm‟deki âyetlere istinâden gündeme getirilmiĢtir. Ayrıca hadîs, kutsî hadîs, beyit,

mısra ve dualardan oluĢan vâridler de bulunmaktadır. Vâridât ismiyle adlandırılan tür

içerisinde yer alan Vâridât-ı Hakkıyye, türe ait güzel bir örnektir. Eserin tamamında,

Bursevî‟nin 1114 yılı Zilkade ayı baĢlarından 1115 yılı Safer ayı sonlarına kadar olan

vâridleri bulunmaktadır. Bursevî bu vâridleri açıklarken, özellikle “Vahdet-i vücûd”

telakkisi baĢta olmak üzere; Nûr-i Muhammedî, Hatmü‟l-Velâye, kutbiyyet, velâyet,

esmâ ve sıfatlar, devr-i sünbüle, Sidretü‟l-Müntehâ-Ev Ednâ, vahdet-kesret, hakikat-

mârifet gibi pek çok tasavvufî kavrama açıklık getirmiĢ ve kendi bakıĢ açısıyla bu

Page 157: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

145

kavramları yorumlamıĢtır. Onun, özellikle âyetlerle ilgili yaptığı îzahlarda

tasvvufî/iĢârî tefsir üslûbunu yansıttığını görmekteyiz. Bu bakımdan eser, sadece

vâridât türü içerisinde kalmayıp; iĢârî tefsir alanına da hitab eden bir çalıĢmadır.

Ayrıca eserde, Bursevî‟nin vuku bulan bazı olaylardan son derece etkilendiğini ve

bunlara ait fikirlerini açıkça belirttiğini görmekteyiz. Bursa Ulu Câmi‟de bir sûfinin

katledilmesiyle sonuçlanan katil hâdisesine, eserin birçok yerinde doğrudan ya da

dolaylı olarak atıflarda bulunmuĢtur. Müellifin anlattıkları, o dönemdeki tasavvufa

olan yaklaĢımlar hakkında da ipucu vermektedir.

Bursevî, vâridleri açıklarken peygamber kıssalarından, onların yaptıkları

dualardan faydalandığı gibi; kibâr, velî, hakîm gibi sıfatlarla nitelediği –adı geçen ya

da geçmeyen- çeĢitli mutasavvıf ve bilginlerin söz ve görüĢlerinden de

yararlanmıĢtır. Bunun yanında eserde, kıssalarda geçen bazı Ģahıslar, tarihî, ilmî,

edebî Ģahsiyetler, melekler ve peygamberlerin ailelerinden bazı kiĢlerden müspet ya

da menfî anlamda bahsetmiĢtir.

Ġsmâil Hakkı kendi eserlerine atıfta bulunduğu gibi, büyük mutasavvıf, Ģair ya

da ulemânın eserlerine de atıfta bulunmuĢtur. Bahsettiğini tespit ettiğimiz Ģahıs ve

kaynaklar içerisinde –çok bilinenler hariç- önemli ve adı az duyulmuĢ olanlarla ilgili

verdiğimiz mâlumatın, bu alanın ilgililerine katkısı olacağı kanaatindeyiz.

Bu değerli eserin üç adet kütüphane kaydına rastladık. Bunlardan müellif

nüshası BEEK‟de (Genel, nr. 86), bir müstensih nüshası Âtıf Efendi Kütüphanesi

(nr.1517) ve diğeri ise Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Bölümü‟nde (nr.

1791/1) bulunmaktadır. Yazma halinde bulunan bu nüshaları teker teker inceleyerek,

-müellif nüshasını esas almak sûretiyle ve varak numaralarını bu nüshaya göre

vererek- Vâridât-ı Hakkıyye‟nin sağlıklı ve tenkitli bir metnini oluĢturmaya çalıĢtık.

Tasavvufî açıdan önemli bir yere sahip olan vâridât türündeki bu yazma eser,

alanın araĢtırmacıları tarafından görülmeli ve incelenmelidir.

Page 158: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

146

KAYNAKLAR

ACLUNÎ, Ġsmail b. Muhammed (ö. 1162/1652), KeĢfu‟l-Hafâ, Beyrut,

1408/1988, I- II.

ALĠ, Hazret-i, Nehcü‟l-Belâga, Haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Der Yay., Ġst.,

Tarihsiz.

ALPER, Ömer Mahir, “Ġbn Sînâ”, DĠA, c. 20, Ġst., 1999.

ANKARAVÎ, Ġsmail Rusûhî, Osmanlı Tasavvuf DüĢüncesi ( Makâsıd-ı

Aliye Fî ġerhi‟t-Tâiyye), Haz. Mehmet Demirci, Vefa Yay., Ġst., 2007.

ARPAGUġ, Safi, Mevlanâ ve Ġslâm, Vefa Yay. Ġst., 2007.

_______, Mevlevîlik‟te Manevî Eğitim, Vefa Yay. Ġst., 2009.

AġKAR, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatürü, Ġz. Yay., Ġst., 2006.

AYDEMĠR, Abdullah, Ġslâmi Kaynaklara Göre Peygamberler, T.D.V.

Yay., Ankara, 1996.

AYVERDĠ, Ġlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c. 1-3, Kubbealtı NeĢriyat,

Ġst., 2006.

BAKTIR, Mustafa, “Ġbn Melek”, DĠA, c. 20, Ġst., 1999.

BATUK, Cengiz, “Nemrud”, DĠA, c. 32, Ġst., 2006.

BĠLMEN, Ömer Nasuhi, Büyük Ġslâm Ġlmihali, SadeleĢtiren A. Fikri Yavuz,

Ġst. 1992.

BURSEVî, Ġsmâil Hakkı, Vâridât-ı Hakkıyye, BEEK, Genel, nr. 86, vr.

111b-264a.

_______, Risâletü Eyyühe‟l-Bülbül, BEEK, Genel, nr. 86, vr. 84b-110a.

_______, Silsilenâme-i Celvetiyye, Haydar PaĢa Hastanesi Matbaası, Ġst.,

1291.

_______, Divan, Haz. Murat Yurtsever, Arasta Yay., Bursa, 2000.

Page 159: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

147

_______, Muhtasar Rûhu‟l-Beyân Tefsiri, c.1-10, Haz. Muhammed Ali

Sabûnî, , Damla Yayınevi, Ġst., 2002.

CERRAHOĞLU, Ġsmail, Tefsir Usulü, Ankara Ünv. Basımevi, Ankara,

1971.

CEVDET, Ahmed, Kısâs-ı Enbiyâ, c.1, Milli Eğitim Basımevi, Ġst., 1972.

ÇAĞRICI, Mustafa, “Gazzalî”, DĠA, c. 13, Ġst., 1996.

ÇĠÇEKLER, Mustafa, “Sa‟dî-i ġirâzî”, DĠA, c. 35, Ġst., 2008.

DEMĠRCĠ, KürĢat, “Hârût ve Mârût”, DĠA, c. 16, Ġst., 1997.

DEMĠRCĠ, Mehmet, Sorularla Tasavvuf Ve Tarikatlar, Damla Yay., Ġst.,

2001.

_______, Nûr-i Muhammedî, Kitabevi Yay., Ġst., 2008.

_______, Mesnevî Hikâyelerinden Dersler, Vefa Yay., Ġst., 2009.

DEMĠRCĠ, Muhsin, Tefsir Usulü ve Tarihi, MÜĠFAV Yay., Ġst., 2001.

DEVELLĠOĞLU, Ferit, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın

Kitabevi, Ankara, 2004.

DURUSOY, Ali, “Ġbn Sînâ”, DĠA, c. 20, Ġst., 1999.

EL-HAKÎM, Suad, Ġbnü‟l-Arabî Sözlüğü, Kabalcı Yay., Ġst., 2005.

El-GAZÂLÎ, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111), Ġhyâ-i

Ulûmi‟d-dîn, Çev. Ali Arslan, 1–10, Arslan Yay., Ġst.

ERAYDIN, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, MÜĠFAV Yay., Ġst., 2004.

FAYDA, Mustafa, “ÂiĢe”, DĠA, c. 2, Ġst., 1989.

_______, “Ebû Bekir”, DĠA, c. 10, Ġst., 1994.

_______, “Ömer”, DĠA, c. 34, Ġst., 2007.

FIĞLALI, Ethem Ruhi, “Ali”, DĠA, c. 2, Ġst., 1989.

GÜRER, Dilaver, DüĢünce ve Kültürde Tasavvuf, Ensar NeĢr., Ġst., 2007.

Page 160: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

148

HAMĠDULLAH, Muhammad, Ġslâm Peygamberi I-II, Çev. Salih Tuğ, Ġmaj

Basım, Ankara, 2003.

HARMAN, Ömer Faruk, “Havvâ”, DĠA, c. 16, Ġst., 1997.

HARMAN, Ömer Faruk ve Cemal Kurnaz, “Hüdhüd”, DĠA, c. 18, Ġst.,

1998.

_______, “Ġbrâhim”, DĠA, c. 21, Ġst., 2000.

_______, “Ġsrâil (Benî Ġsrâil)”, DĠA, c. 23, Ġst., 2001.

_______, “Meryem”, DĠA, c. 29, Ankara, 2004.

HATĠBOĞLU, Ġbrahim, “MeĢâriku‟l-Envâri‟n-Nebeviyye”, DĠA, c. 29,

Ankara 2004.

HĠNDĠ, Alauddin Ali el-Muttaki b. Hüsameddin, Kenzü‟l-Ummâl, c. 1-16,

Müesseretü‟r-Risale NeĢr., Haleb, 1977.

HĠZMETLĠ, Sabri, Ġslâm Tarihi, Ankara Ünv. Ġlahiyat Fak. Yay., Ankara,

1991.

HUCVĠRÎ (ö. 469/1076), KeĢfü‟l-mahcûb; Hakikat Bilgisi, Haz. Süleyman

Uludağ, Dergah Yay., Ġst., 1996.

HÜDÂYÎ, Azîz Mahmûd, Dîvân-ı Ġlâhîyât, Haz. Mustafa Tatcı-Musa Yıldız,

Üsküdar AraĢtırmaları Merkezi Yay., Ġst., 2005.

ĠBN ARABÎ, Muhyiddîn (ö. 638/1240), Fütûhât-ı Mekkiyye, c. I- , Çev.

Ekrem Demirli, , Litera Yay., Ġst.

ĠNANÇER, Ömer Tuğrul, “Celvetîlik”, Dünden Bugüne Ġstanbul

Ansiklopedisi, c. 2, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yay., Ġst., 1994.

KANDEMĠR, M. YaĢar, “Fâtıma”, DĠA, c. 12, Ġst., 1995.

_______, “Hatice”, DĠA, c. 16, Ġst., 1997.

KARA, Mustafa, Bursa‟da Tarikatlar ve Tekkeler 2, Uludağ Yay., Bursa,

1993.

Page 161: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

149

_______, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yay., Ġst., 2003.

KARAĠSMAĠLOĞLU, Adnan, “Bostan”, DĠA, c. 6, Ġst., 1992.

KÂġÂNÎ, Abdürrezak, Tasavvuf Sözlüğü, Ġz Yay., Ġst., 2004.

KETTÂNÎ, Muhammed b. Cafer, Hadîs Literatürü (Er-Risaletü‟l-

Mustatrafe), Terc. Yusuf Özbek, Ġz Yay., Ġst., 1994.

KILAVUZ, A. Saim, Anahatlarıyla Ġslâm Akâidi ve Kelâma GiriĢ, Ensar

NeĢr., Ġst., 2006.

KILIÇ, M. Erol, “el-Fütühâtü‟l-Mekkiyye”, DĠA, c. 13, Ġst., 1996.

KONUR, Himmet, “Mesnevî‟de Mürid-MürĢid ĠiĢkisi”, Tasavvuf, Ankara,

2005, sayı:14, ss. 149- 157.

KÖKSAL, M. Asım, Peygamberler Tarihi, c.1-2, T.D.V. Yay., Ankara,

1995.

KUġEYRÎ, Abdükerim (ö. 465/1072), KuĢeyrî Risâlesi, Haz. Süleyman

Uludağ, Dergâh Yay., Ġst., 2003.

KÜBRA, Necmüddin, Usûlu AĢere Risâle ile‟l-Hâim Fevâihu‟l- Cemal;

Tasavvufî Hayat, Haz. Mustafa Kara, Dergâh Yay., Ġst., 1980

KÜÇÜK, Abdurrahman. “Câlût”, DĠA, c. 7, Ġst., 1993.

KÜÇÜK, Sezai, Klâsik Tasavvuf Kaynakları I, Editör. Ali Çınar, Sûf

Yay.,Ankara, 2003, ss.127-153.

MUSLU, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf [18. yy.], Ġnsan Yay.,

Ġst., 2003.

NAMLI, Ali ve Ġmdat YavaĢ, Kitâbü‟n-Netîce, c. I- II, Ġnsan Yay., Ġst.,

1997.

NAMLI, Ali, Ġsmâil Hakkı Bursevî Hayatı, Eserleri, Tarikat AnlayıĢı,

Ġnsan Yay., Ġst., 2001.

ÖZCAN, Abdülkadir, “Mustafa II”, DĠA, c. 31, Ġst., 2006.

Page 162: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

150

ÖZEL, Ahmet, “Mâlik b. Enes”, DĠA, c. 27, Ankara, 2003.

ÖZERVARLI, M. Sait, “Melek”, DĠA, c. 29, Ankara, 2004.

RÛMÎ, Mevlânâ Celâleddîn (ö. 672/1273), Macâlis-i Sab‟a [Yedi Meclis],

Çev. ve Haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Yeni Kitap Basımevi, Konya, 1965.

_______, Mesnevî, Çev. Adnan Karaismailoğlu, c. 1-2, Yeni ġafak Yay., Ġst.,

2004.

_______, Mesnevî-i ġerif ġerhi, Terc. ve ġerh A. Avni Konuk, c. 2, Kitabevi

Yay., Ġst., 2005.

SALĠHOĞLU, Mahmut, “Sâmirî”, DĠA, c. 36, Ġst., 2009.

SARIÇAM, Ġbrahim, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, DĠB Yay.,

Ankara, 2007.

SARIKÇIOĞLU, Ekrem, “Mehdî”, DĠA, c. 28, Ankara, 2003.

SARTAIN, Elısabeth, Celâleddîn Suyûtî Hayatı ve Eserleri, Çev. Hasan

Nureddin, Gelenek Yay., Ġst., 2002.

SERĠN, Muhittin, “Hamdullah Efendi, ġeyh”, DĠA, c. 15, Ġst., 1997.

SERRÂC, Ebû Nasr (ö. 378/988), Luma‟-Ġslâm Tasavvufu, Haz. Hasan

Kâmil Yılmaz, Altınoluk Yay., Ġst., 1996.

SUYÛTÎ, Celaleddîn (ö. 911/1505), el-Câmiu‟s-Sağîr, I- II, Kahire,

Tarihsiz.

ġĠRÂZÎ, Sâ‟dî (ö. 691/1292), Bostan (Külliyât-ı Sa‟dî), Haz. Muhammed

Ali Furûğî, Tahran, 1380.

TAHĠR, Bursalı Mehmed, Osmanlı Müellifleri, c. I-III, Bizim Büro

Basımevi, Ankara, 2000.

UĞUR, Mücteba, Hadis Ġlimleri Edebiyatı, TDV Yay., Ankara, 1996.

ULUDAĞ, Süleyman, “Ġbnü‟l-Fârız”, DĠA, c. 21, Ġst., 2000.

_______, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yay., Ġst., 2001.

Page 163: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

151

UZUNPOSTALCI, Mustafa, “Ebû Hanife”, DĠA, c. 10, Ġst., 1994.

YARDIM, Ali, Peygamberimiz‟in ġemâili, Damla Yayınevi, Ġst., 2004.

YAVUZ, Yusuf ġevki ve Zeki Ünal, “Cebrâil”, DĠA, c. 7, Ġst., 1993.

YAVUZ, Yusuf ġevki, “Mehdî”, DĠA, c. 28, Ankara, 2003.

YILDIRIM, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadîslerdeki

Dayanakları, TDV Yay., Ankara, 2000.

YILDIZ, Sâkıb, Türk Müfessiri Ġsmil Hakkı Bursevî‟nin Hayatı, Atatürk

Ünv. Ġslâmî Ġlimler Fak. Dergisi, Sayı 1, Aralık 1975, ss. 103- 126.

YILMAZ, Hasan Kâmil, Aziz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarikatı,

Erkam Yay., Ġst., 1982.

_______, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, Ensar NeĢr., Ġst., 2004.

YĠĞĠT, Ġsmail, “Ömer b. Abdülazîz”, DĠA, c. 34, Ġst., 2007.

Page 164: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

152

EKLER

Page 165: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

153

EK 1 VÂRĠDÂT-I HAKKIYYE NÜSHALARINDAN ÖRNEKLER

(B) Nüshasının Ġlk Sayfası

Page 166: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

154

(B) Nüshasının Son Sayfası

Page 167: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

155

(A) Nüshasının Ġlk Sayfası

Page 168: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

156

(A) Nüshasının Son Sayfası

Page 169: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

157

(E) Nüshasının Ġlk Sayfası

Page 170: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

158

(E) Nüshasının Son Sayfası

Page 171: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�������������

) ������������ (

���� ������ ��� !"�

�#� $�%&���'()*/ �(,-.

��/0�

1234� 5�%� 2%678&� �7�� �90 ��8�� 5�9:� ;3 <�8%�� <38=�

>��?@

��A�B CDE�* ��%F/�� G8%��

,���� 234@

Page 172: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�������������

) ������������ (

���� !"������� ��� �#� $�%&���'()*/ �(,-.

��/0�

1234� 5�%� 2%678&� �7�� �90 ��8�� 5�9:� ;3 <�8%�� <38=�

>��?@

��A�B CDE�* ��%F/�� G8%��

,���� 234@

Page 173: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�������� ���

���� ��� �� ��

������ � ����� �� � ����.���� ��� !" # $%& '(��� � �)�. �*��+ �, � ! �-.� � !� $%& � ������ �,. $/0 1��2� 3�4� 5/6� ���� 7"/�8 �� �.$9:� ��;,� $%<:� =�� �� !8�> . �� ?,�9� �@

�� 1�9 �, �6�4� A�9��� B �$%& C#� �, D� �EF G�:H I�J�E@� '�/, "F � �%�� !�%& $ ", '�/, K��+�, K��+ A�C#�"L� D� G�:H �9 � M�� �N�, � I4& O #� �E #"*> P% B ��:E@� I�/� Q� *> 1N���

C"R� � 5S� D�6, ��� �E*F �*�T ��U � �96:, V�#�� B �WF 1�9 . C"*4@� "F �

X�Y@� �WF $%&�� -��� G9� K 1�9 .QZ�[H !�� !<���� $ "�� \"��.�� =�] �WF � #��^ _G�`� ��H P Q��� #�"��� �����L� 5^ a�H Q� I#���� F�b c�4� ��H ��&�� =�] . da� �e�� G�`� �f

g:h �� � �*E, �<�:E�H G�� � Qi�Y� �jk �F��C� l� Q��� �,�/@� �jk P a�H �F(&m�� ������ 5^��4� �, !:� .

9 K��+ !"9 C#�cn�;J "*8 !%0# B �J� �, cn�;J �"�.%S� D� da� !�� �/��� �o�, Q�E& p�, !o�, 7"q c����F W^� ��;J a��8 !r�s G9� ����`� D� K Q�F� �9 a�H � �,t��� �(@� 1Y0 p�u (�"q

��� � Q�E&.! a�:��� v�:H B Q�� 3�4� 7�9 �, .w � a�� !x�y z",�{Q#"^ z5�.|,�� � }8�#C Q#"^ z5+.dHW:8 ���6^ ��C ��H� �, $%& d7�+ �����.

�e6�� ~FW� a�j�� ��W�� K��+ !"9 C#l�. � 1�� B $d%& C+ }� =N�/��� �#��, jH K� #�>�, j�% a��l C�s ����8 ����� at�4� �W� �,y �, �� O6:E� V�#��� B �*�T "F � #�*�E� ~�+:� �@ #��:&� 5� �

P� �t� �"^t@� �*��� �*%F� 5i c�48� �� �*%F� �& #� �� P�,� �@ ��&"� ~+:� ��� !��8 ��&"� �, !�%& �, �> ~FW� V"8 �� !�� ��H �> =N�/�� V"8 �� !���8 �#��@� K� �e6� � =N�/�� K� ~FW� 5>� �/8

�#��@� �(� C��J�� B 1Y� �9 � �e6� $F � A�6�Y� '�/, B 1Y� �/8 �*%F� �*8�� ~+�, �` da�8 ���0�"� $F 7���8 �C� �� '�/, A�W� '�/,� � "9 v�9 '�/, A�6Y� '�/�8 ~FW� $F � A�W� '�/,

$%o�L� ���0m�� $F ��o�� $%e6�.

� �<*:� �� !0�# �� ���# Q�E � $��> Ie0 G�2 Q#�C A"� �, G� B !���H "F �*�8 �J�0 � 7"/� G�2 }0 #�/�� I����� ~N��� I(. "� 1N�e8 =d/� � 18�"�E� ,� c�E& ����-%#�/� �%��� !�%& �E� a��:/� �*E& �� $�# v�-.�� D� a�H �9 � #WE�� G&> �, 1.�� B �*���8 #W�E� K�

� Bu kelime A Nüshası �b nolu varakta ��/%�� ; E nüshasında �b nolu varakta ��6%S�, şeklinde yazılıdır.

Page 174: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

5� �, �<*�:� B �W� �E,�@� da�8 a�� ��� � \�EF X��+ Wr:9� ��� � !�� ��H � �*E, P� �E� �l� #W� � G��� �, 3�4� Ie0 �^ � #���( !J� (8 P� B X��+ �*E� ��� � !E� �&��R� ��"d%Y� a��4�

a�H !�� O, ����� ����*, �(do� K 1do� ���a) ���%.m�� !:�%0 $%& Mm6_Y� �, �d6. B ����J GEH $���mH � �U�/L� �"%d�"+ � ��8�L� K� 7��:&�L� �����J �9 G%/8 ��E� B 7"/+ �, �(N� ����q�� K 7�/8 ! ������+ G�/8 G��L�

'�� 1H�� �;�S� da� }0 7(:^�L� 1H d1:^� �9 G%/8 Z���� ,� B 7"/+ ��8 7�/8 !�8 5^� �*�8 !����8 !+C"J da�8 P� � z��@� ,� 7(:^� ��E� �l C�/:&�L� ,� 7(:^� K� ;�S�� ��� #�>� � �/:� 7���� C�#� I"%. 1J� #�/� �%� 5��� O,�R� B ������ ��8"Y� �, ���0�� �"%:9 }0 �"q8� ! � I�% B ���E@�

B �"q8� �8�"Y:@� �WH � #�/� 6H ��,�� P6�H ��Y�@� 7(-: � a� =��� O9l� �, O9"8 �*%�*� � �*%�%e+ �` $��� � �e�l& Q��&C a"&��� ��� O, ���� ,� B �FC�/:&� �" *�8 #����� 1F� �, P� O9� �9 �

�%, v� a��E 'C�F � ��.�Y9 d�� 1:/+ � �,:�� �6E�8 5��� �, 6H� �F � �*�"&C 1�:/� a� 7"/�� a" � '�d��� K� c,�8 1:/% ~J"@� C���� A�#�,� �, �J� a�8 !l�%9 G//> 1F C#� !��8 �4 �� ���-%, a�H O�  � ��,� P� �� ¡�� �� 1� 1:/� �, ��>� �E:6�8 �J"� � a� � ��L� m�E@�5�i+ 5i% �� !��8 �F5� K�

6E� 7�:/ ���#������e� �"

!"/ _G�q"^ .�Hn��: � �Hn�*:��. =�q !�� C�*:J�L� "F P���� 7�0 ���: � da� �F�0� a��, ! � ��#"�> ����& a"H� (8� 7�9 p�0 �%��� !�%& �E� K� Q+ � � �4� =�q !�� P� !�l0 ��*:�� �WH� 7"_."�

� �0 Q�:�@� C�*:J� �*:  M%��� D� a�H � !��9+ 1Y� �� $9�:� B �>:�@� a� P� � C�>#�L� � �� �: K� I#�>� ��*:��� da� ��o�� a���( �%i4, ��4�� #",�� D� �� C�*:J�L� B !��9+ � �e�� �>@� $9: d��

J#��l, � C"J"� A�j+ ~+�, �"�9 �9 � 7��L� K� I#�>� ���: �L� a� ��H � �� ���: � p�0 ��8 ���#�C !c� ��9 ¢��`� Ie0 7"/ I#�>�� !�� � ���0�� �� � ��� 7��� 5Y�8 !�� $*:E� P����. G��� Q���

G��� .PE V�" PE =#��. � I^�� B #�]���/�] ��,� � M]%� � =�] ��,� \"%���� 5��� �WF ��� �"�� � */L� =�q "F ����� B� �� K� 5��% ���� � !�� p�o�� c#�E ~�W��:� !�� 7"."� �, c*9 �, ��

��� � $9:� B �F#� � a� 1���� '"%& d1J � �, � _�� ���: � !����8 P���� !�� $*:�� p�0 � I^�L� B ��� p�u �"��H �W� �F5� cW^t� � �� �, !��W^t� �,� � �e�8 £��� -�% ��*:�� � ��H ��,"%& �` ��*:��

�, 7��� da� !E, c���: � da� ��H �C;0 #�9 ��"¤� ����"F� ~�dW� ~Z<l& K� A"m@� �� a����� ��*:�� da� O ��p��� '"� ����¥ It4� �4:E� � d1:h !�� � ~�H:� �4:E� !E�8 P� "F �6]E� #W !E, =%h ��*:�� a� �,�S��

�r�> a"�%�+ � ��+�*,� a"] �, ��J^� K��+ 7�9 1*R� ���: �� a�H ��H 7"�/@L� 1*R� K� 1�������b) � �� �& ! �^ � !����8 Q� !��l� d1H �� �& �, �"�9 �W � ��r�> �%& ��l �%�� (�� K��+ 7�9�

� !E& �����L� $%& #�/� m� �W P%+ ��doH ��� Q� a"%F�R� �FdoH �]/� �%�� �"�9 � c���/� ���8 !E& ��E_� �, d1mH � �& \#�_� �/8 ��� �& \#�� � �, �WH � ��� �& \#�� �]/E� �& \#�� � �, �� 1�*��:% �]/E�

Page 175: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦

� � �� A�6�Y� � ��2�� A��%<: #�¥�� ��]�l ��,,�� '(��� ��%�� !%Fm� !8�l� ��H d1� 1H B F��@� �,P� �&�8 cC"*>l� cC"J_� ( Q� aZ"mH ( ��� �� a� 7�9 �l, 7"/ ?�, ��

a�ElJ �� a�l� � p�0 a��%� �, C#�, v9 �� O, K. � I#� �� B �%��� !�%& ��E� O, vC� "F �� Ol, K �%��� !�%& !"9 ?�, c�E�, a�H a� �� �, ���9 ���� a�H ���8 v/% "F ��� G9"� P� a�8 G9� �

�, �$ �/L� p���� B !"/ I#�>�� !�� � ��#"L� 1�0 �, !�� v9� �� � 7�9 ��H !E, v9� �� a�H K��+4���� c#�"�� #"*� �Q"E�@L� v/�"_F v/� WF l� ��&�#� !�� G �/+ ���> d � v�/+ � !�T �, c#� � ��

��� � ~�/L� �� "F 1 �/�/�� B ��_ � � v9 (8 d�� � c#�"q� �, ��&m�� � �� !�%& 1�:4� �,� !(lJ K��+ ��� ~�iL� "F ���� da� ��9#�8 �]/� �v� � � ���� � da� �%&�� $9��L� �� K� v/:� }0 ��6� ����

8 ~�i�"F v�FW� B ����l� v�� !�� ����� a�H ��� � c���� ���9 a�H a"�E� ��& �, ��]/� ~�i% ��,� ��� �& ~<:0� !� (, � !�>�"� Io� !E� c#�"q� B a�H ��o�0 !�, �� a�H a� � ��mR� "F � vi� ~��lJ K�

�� �C# ��� � ��#":�l, ���6^ c�E& F��� a�H � �� l� !:%.� �� c�]&� !:98 � !l+oH !���, B O]9 � !l: � �����E@� ��� K $d%� � ����E:,�L� !:� �� � K �� �0# !+�0l� ! Y�:Z�l� �/���+ ! =���+

# �� ! 7"/� "F � �d% � !�%& �� $d%. ��E� Q�l� �l �molJ ��&�� �E,m�,� da�H �<*:� �� G��# 7" K 1�/8 ����� A],�8 ! �&C � �%��� !�%& O648 ��/��� B K O6>�8 �d/l0 C�*:J�L� B �FW, a�H a� �� �WF � !�8 C�C# �� c�C# 1 !l:�&�6> !�%& QJ� �� !+"&C �%��� !�%& 1�m9 �, �m/0 '�l,�� ~FW, ��� � a� \�EF

� a� c � 7�mo@L� ��& B K 1o� �9 �©��L� !J"� �, �*�E8�& PWH �'��� !J"� �, !�FW, ���d/l0 ?8�& ��H � ~F�W@L� v�l-.� �, �0�" ª��%/+ �, ���4� B �� �� ���4� $%& ?:�+ ��� cWF �E,"%& da� a�Er�q�� IC��;

, 7"9 ��,� l� v�"�Y� "F ! ��%/:�8 '�,�� ~FW, "F ~F�W@� B v�"Y�� $,�,� ;�E+"+ ~FW, #m�" 7�9 � B ��/:� e� � �� ~FW@L� ����/, cF�b a�H a� � !Eq� B !H"% ����l0� ��� ��� � ~F�W@� O8# ! ��� (8 p�0 �, ��"� I"%�Y� a� O, ����� K� !�J":� I���/:, ���8 I"%�Y� K� Q+ �� �q��� B V(q�� F���

�E@� �&�� '��9�� =�;, �, '�/@� �WF da�8 Z�&�8 ��/%], V(q� !��8 ��"d]� �(� �/%], ~%/L� �6. I�J '(�� #�/� � �k !�FWk ;6+ '��� ��N�� N�l $%& '�,�� �>

(��¦a) $%&�� -��� B ad��@� 7"9 �E& C#�.'"E� �, 5^ I"%�Y�.�J�E@� $F � I"%�Y� da� O, I�&Wd� �, � 1�� B '"E� �, 5^ K��+ v�� ��o� � �=�� K� =%S� �, «�& 7���� a� P� � #"e���

C#l"� �), a�� !�8 Q#��� ���%�� ��R� =d%�:@� ��"��� ��� A�6. �, '"�E� �� =%S� K� �=�� �, 7�;�

� Bu kelime A nüshası ¬b nolu varakta �&�d� ; E nüshası ¦b nolu varakta �&Wd�, şeklinde yazılıdır.

Müellif hattında dahi �&Wd� yazmasına rağmen, anlam olarak �&�d� sakinlik, sukûnet manalarına

geldiği için, A nüshasındaki yazım uygun düşmektedir.

Page 176: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬

��+ !"/ V"%� ��*E, d1H � CZ#l"� B �%��� !�%& !"/ �e�� �9"%� a�H a� � "*8 ��� ��,� � �Q�� G/%^ �@ K�H �] �" 1 �] �� ( �9"%� !�"� ��mR� $%& �> !%8 ,m�� ���� �, !E� $0�# �� =%^ �, 7���, !�8 �

54� ��H ��E6� ��� �/%�:@� A�*J":� � A�H�� $F � I"%�.� a� "F � ^� ?�, A�H0 a��8 1�%� !�� 1e8� "F � A�H�� P%: 1Y� ��� C�>#�L� a� A�W� ��& B ��E6� a"�� �, 1e8� A�6�Y� ��& B ��/�� C�C, 7dj+ � 7"�/l, 7dj+ c�E��8 7dj+ ����]9 da� �`"9 ��,� � ������ 1��H � ������� �6. � ���:, 5^ !�� 7��&�

dj+ �*��� ��<Z�[@� Q�;� �,;� v�<0 � �%�*�% ��� ��� v�<0 "F � v�<-L� 1Y� ��� "F � C�>#�� 7 !�� O, 7"."� 1F� v�<0 !��8 �%�*@� ��d� v�<0 �(� 1.�"L� 5i� "F ��� Q�;� ���;� v�<0 da�8

�+ !"9 K� Q+ �� ��%�� � �%�R� B � ����E� v�<0 � �=�� I�J�E, O � }0 Q� \#�. P �4� �� K�=%S� ­�%�+. $%<:� �� �?��� $%<:� K� 7"."� 1Y� ��� � C�>#�L� ����]9 7���� a�&"� ����]/� da� �%&��

"� 1Y� ��� � ��&�� ¡"i� ���]9 $F � ��l�% ���#��@� ���]9 � �/�� ��� ��+, $F l� �$�%�� K� 7"_. v�]9�L� O�T $%& 7�l& �4, �0�l� v�]9�� ~]/8 �/�� �=0 ��+, $F � �?��� $%<:� �� $d/�� $%<:� �, a"."_Y� '"9 �F� C�8�� ��,� � 7��RL� N�l $%& ��9 1�J ��>�H '��( ���>@�� ��l�� B �8�Y:@�

�, ¡"i� �]�0 G� a"%^�C �*8 �� 7�J# � !N�,�� l� a�]%��� �©�"�H �F � !Jl� �, a"J#�^ � !J� ��#C�� d�� �(.� �0� a�C�/E� m� A�mW� '�/, B ��"� ���8 ��, 1F� I#�>�� �*��.

v�]��L�� V6:� 1Y�8 �<*:� �� I��@� I#�0 O9�. $%& ��,( � ��C �"H #�� �� 1�/81��2�.�� a�� #�E� GE�8���, ����l# P # K� $�J#� 1�9 � �d6S� A�lJ"8 #�"��L� G��8 � K��+ . v�]S��

cW� 7��� a��% _G%9 � A�6�Y� B !9"8 �> � �� ~�]@� $%&� �)e� � �*:6. X"J� a� �Er�]@� �6E%��H:� I#����.'�@" Gd6^ !%*J� Q5� aC !����#. �"�/@� �d6S� da� ?�� �6E� ��+, K� 7"_."� 1Y� ���

C�� � ��4� �*�8 ��%8 �F"� � I#��,�� �6E� ��+, �,� � c"� � �/� A��e@� �, I��@� ­�6:H $*8 �������#�� � �(� ��#�*J � �� �� ,� '��/� � A�C����� A�&�]� K� ®"*E� �, a����� V"�+ �8�oH � �%/¥ 1 .

(��¦b) 1�/8 �v#�� �� �� G%/8 I�o� � I#�<:� 1F� �, X��l+� K ��� � � �y/6� 3�> �� G��#C"T '"9 �F K. �, !�%& �F �, ~�� �*�N��q� �*�6�� a"�N�9 a��,�J I�o�� I#�<:� 1F� ?�� �F Q�

l �,� �*�6�� $�# ��8 ����q � ���6� �"4_��8 ������ '�]0 OT $%& ©�� �,� ��"%9 v�q �,� �*�N��q �% �,� �W%8 c"J_"L� �, !Jl" "� ��,�R� �*R� G,����8 �F#� m� �� Q" ���& C� �, � �*0��#m� =�� �#��+ �� 1. �� 7" �"E,� �, !��8 |�9 �H� K� Q+ �� a�,� � Yl& 1H B �WF � ����l � �" �^ 1 �"��+

H � �% � !�%& oH� � ��&� ��/6� ����F da� �WF �, �*8 �/8 ��E� ��/8 !&��+m� a"� �%�� !�%& !������ �"�� !�%& ��F � ¨� Q+ m�� K��+ �� �0# �, d�� ���E�m�� �(� C� K� v9� ��/6� #� � a� ���E��L� ����F �,

c�m� 1�J l� a�6��e% !�",m� 7W !���8 �%��� ~+�k ��8 }0 1�� �& C<:8 a�5�E� B !�6� $/� l� a� /%

Page 177: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯

� � �� °# �E]%��� \+ !���8 c� ���9 �FC� � ��F � 7�l0 PWH � A�Wd� � A�6�Y� � 7��8�� �, ��0":�� $%. �E���� #�:^� �W l� ��"m�� \+ B $F ��� ��/�/�� �E]%��� da� �(.� �*�� 1U �:8� � /6� �% � !�%& �

�0� $i�E� � ��%, K ~F �v# �%��� !�%& a���% 7"9 � �%�� !E, � �8�4@� ~+�@� �, �F�" �k � ��C"�_�� Q�� �,. K��� !��> K� ����E� �*,��: ����d� da� c�� �, �� 7" $i�E� � �F � ����d� "F � !�%, a��8

, � I5/0 ���� P%U a� ���l& a�]%� $i�E� M��8 ���9�L� a�]% K� ���E� X���e� �, ���leH $,���� !�YEK��+ !"9 dHW+ � �d%l � !�%& �� $d%. P���� #�9 �&�8 �� �:6� �. I��i� ��# a"&�l� ��W� C]+ � �

�N�C H� �F��&_C � �y/6� H� da�8 P� � $4��� �(� a�C]_� M��8 ��N�C v��� a"��/, �*8 1Y�:, �, �F ���8 ��C[q �"�F� ���� �"%�[9 ����J ���8 a"�FW� � a"r�  �*8 O]/E, 1Y6E, H� �FH� da�8 �)�E��L�

� 7"�/� �� 7�r�� Cm]� � ?iL� �, ���E�m�� $]&� ��f 5^ 7"�/�� /6� �, �� \�+� ��8 ��/6L���� . 7"_Y�� ����,Z �� �E&.

� _G�%& �, !E, G�%�8 �v# m�� "F G%/8 ���± � �L� $%&�L� -��� G9l� K��+ �� 1�9 �, _G�C_"� � ~+�@L� 7��� ��"`� ��+, da� ���8 ��+�W� ���0m��� ��`�� ���"`� I#"_. �% � !�%& �� $%. ���± I#"_. da� P�

:� °��, �:^ �9 ~+�@L� O�T a� ��/%], A�E���:� ^y �%�� !�%& ��± I#". �W�8 ���E��� l� ���%�L� A�E��� �9 � ��`�� ~+�@� ^� !��8 '(�� I#�>� !�� � ��Eq��� � ��F�d��� ��^��� ������ � !�6m8 c�E�l, � !+#"_Y

(H c�� �  �%8 a�/� B !_:�%H «#��� $0l� 1H ^� "*8 �'�l�� !J"� �, �QF�mb $0l� � '��¬a) �q� � ������� �, c5� $%& �WH � �%�� !�%& 'Cy $%& �j@� M-�Y� a�8 !:���� � !:��F�mb !�%& �9 � '�`� 1H

!E, ';%� �� �²5� � ��#":�� 1�³�� I#"Y a�/� *�8 a�/L� �, G��H ��� �% @�� $%& ���;, ! a"�� a� �` G��H ��� �%l @� � �)����� O�T da� !E, �%& � !,��: a�/� a"�� a� ';%� � a�/� �, a�H �, da�8 c5� �, �´���%� � �*�+�l, #�/ �Q���L� � ��� ������ IY�� ������L� �/�/�� �, ��Y0 �*%8 a�/� �, ��Y0

d� ��� � �� cWF �¥#"8 �����:� � ���+��@L� =�] P� �` a�H ��� � !e�8 O�E, l� �%��� !�%& �E� � � "F QW l� !�� �F5� �, v9� � I^�� � ������ B �%�� !�%& !N�" G� ��� c5� �, K�� � ! �=0� �,"_0@� ��,��

���� �(� �] �� ( I"�E� I"�4, �, W^�� �` �q� �, �Fn)���� �q�" �, a�W^�� ��� ���8 �,�L� N� � 1� a� �e�� !E, �%& � #��^m�� µ�-. ! �*> �, $%& �)���m��H �,�L� cWF �¥#� G��H �W� �%��� !�%& �E����

$%& ��e�� !�, $d%Y_� p�0 !��8 ��%Yl:� !�%& �9 � !�8 ��"^C � �� 7" # ���± �, ���Y0 ¡#�� ¡#�"L� B C#l� ��H ���± 7� $%& � ���± $%& d1. �*%� 7�/� p�0 ����:� B I�N�8 =�� �%8 G%9 am�8 !�8 !J�#��� l� V6� }�+l, � V6� ����:� I�N�8 G%9 �%��� !�%& !�, 7�� �WF Q� �"����8 �$%& �:�d%. ��� #��^�� D�

"9 K� Q+ �� 7�� a�> !�"E+ � O�RK��+ !. !��8 c"� � 7" �% � !�¶ �� da�8 �> �, �:�E� ��� �"�%&�� K��+ !"9 V(q�� � C���� �WF $%& d7C ��H �%��� !�%& �� ���E� $F �� ���E� da� O, ��C6E, 7" � !�8 H�

�� X�q� �/8 7"_ � O]� �,.� a"����� ��� P�"����� ��W� a� K��+ !"9 ��*���� V"8 �� �� �. $%& |,�8

Page 178: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·

~�]@�l� 1����� 5^ K� �� \�*l� ~+�@�. � !%�H� � !%¸� � �%��� !�%& !N)2� ��&� ����± � �� a� �e�� �%& �8"�Y� O�:J� ��,,m� � �%��� !�%& ��� ����± ��"[ � da� �e�� �%& � �q�"@�l� ~+�@� D� ~�-�8 c5� ��,� ��

OJ�# =%q� p�0 "*8 5��� �, 6H� ���8 �E&�d]� ��q K� �E+ � � "F ��%� HW� $%& �F#� � �� ��9 ��,� � �²"� � �0� �� "F 19 7�9 � "F d�� !� � QW� �� "F 7�9 ��H ����+ �%�� !�%& ��� � ��l.� �� K�

��8 c"� � : �� "F Pr��> da� !"9A�/%]@� �, � A����/@�. � 1��2� "F $%F� ! ���2 QWd� $2� da� �%&�� K��+ �� da�8 �� ��& �*E, � =� ��H ���± $N�2� ��8 �] �� ( �*e� 1J � �;& $� # �� ���2 ^[� �)2� K

��2�� g^m� �, � Q��l& !"/ ?�q�^��¬b)�Cl"% �� 'l0 _G%^C �d@� �,m�� B _G�9� �9 �v# �� G%9 X G%^C �, ^� ?,�+ ���F �Q� � $%F� K� C"_&m� � OJ#m� �6� �Q��8 �� #m�� A�6�� B P� � *>� ��� #��/,

P�%&.

�� 7" # ��± �� �� !� � K 1�/8.��¶ �,�� B �*�8 G�9� }� ������ *>�� da� ?�� �& )

�&: ��¶�� '0 B �*�8 G�9� '��� I4& � *>�( �9 �Q"�E� '�� B �,"l� a"�¶ � �� '0 B '���� I4& � �& I��, $F � I^�� Ol�_J �, ��_�_J �` 7�/� � �E ��� ��� $F � �%�E��� #�C I��, �% �/k P �*:%�J

� ��*:�� K� �%�� !�%& 'Cy ���: � �, d������ X"E�?,�k ?+��l& � ?l+��0� ����8 ���/¦ ��: �6���� �,�� �El M� !:�,� $9��Y_k �%�� !�%& ���0 G9��. P��H� !�8 \:4, 1�� �� �� �� !� � P"/ �El ���

�%��� !�%& 7�9 ��H !:�,� �& I��, $F ��H �� 7" # ��± P"/ .'"� �*%8 }�,� Gl,�/: � a�. Q� "F � �E M�a����+ ��f �El M�H P # �E& ��,"� da� � K��+ 7�9 ��H �$`�� '"l��. 7��� �, �E ��� ���l lA��_& P����8

?�@� �WF �$%& �� $/� ���%8 �^� � ����� �� 7"_ # ���± �� d�� !� � 1F� �, lAY8 !N�*:�� K� #"HW@� #���?%�lJ � !,��: �9��Y@L� ����0"@� O, #�lY&�� �, Yl& 1H B C"J"l, $���H � �E ��� ���l ! ��� �l�� �,

� I#"_. '�� �, �(Y6E, ���H� G�J8 �@��L� �, ���0� ! ��4� � �k ��,� B ?8�> K��+ �� da� G��#P� $%& 1�H�L� 1¸�� ���� � l� ��/�/0 � ?�l,.�#C�/� ��& �l*E,

�$H�:� !"/ �lE I4& �¶ 1�9 $� # ?�q�^ �9 a�H � . c��� \(,� c�E !��# #C�/� ��& ? �#. � ����+_# I#�4� ��4�8 7�� �� �, �0�� ���J �� #m�� A�6�� �� �¹�� �, G�J# �@ $�:0 c�E�, �, #Cm� �%8

��F � ��/l 1�%S� %��� !�%& '��/� dK� 5>[� � � HW_� � 7��� � v"_ER� . $�/l0 �/ !E, � �=�� ��& �*E, ��� �& �*6� 1F� !8�� =��& c� � ��9�- �L� ��%�� B ���/�� ����� �, !:/�/0 ��� �. z& �*E, �

�*E, � ! ?�q�^ K��+ �� da�8 ���� ������ A"�%, ��� .�%�9 �*E, ������� .�*E, � P:�9� K��+ 7�9 $6]Y@� $�,�L� $�:0 �8�4@� v�/�� �, �%��� !�%& �E� ! MY�+��, �*E, � $,(� � $+��l P:�6].�� $ ", '�/,

:�@� �)2�� 5�� � �� P� a��8 a�,�;� �WF B º�& 1 �F �, 1�%9 � !%F� �E& d�� ��� � HW_� � �, �*E, � ��E

¦ Bu kelime A nüshası »a nolu varak ve E nüshası ¯b nolu varakta ?,�k şeklinde yazılıdır.

Page 179: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼

1em6� �, ��2�� �, #"HW@� P� 1H � ��/d/� � ?�, 1 ��9(q� � ��6 ! $���:� � $%<:� �"<l� � p�0$`��. K $6]Y[@� ��# a�H � �d%l � !�%& �� $d%. $6]Y[@� ��# �E& d1J � ;& $� # ! ���2 �#�l�L� �*E, �

;6+ !8&�8 $6]Y�% #"E� 1�lJ �jk�WF 5� 1�-:� � '�/@� da�8.

!,��: G��� �WF K 1�9. a"[H " 1/& Fء���� ;,�� !m%[H 1/&.� $�� a�*J #�^ lF��w�!%[H c;,�� . �c�]l& l� !le�8 !��-�_ �� 7t�� �� �& �*6� 1F� "F � !%F� d�� �"6l� � ~�q � �"[%l� � ;,l# !�8. � !���� �,_u

Y, !"_ l#c�6].

(��¯a) $%&�� -��� B ad��@L� 7"9 �E& C#�.�� 7" # �� P�%& '(��� � I"%�Y�. I"%�Y� C�@� da� !"9 B #",�@� '(�� "F '(�� C�@� �WH � !�%& �"d%. �"E,� ��W� �*��� �� K��+ !"9 B I#",t@� I"%�Y� $F

��*E� O�_J � ����%�+ �"�d% � K��+ 1��9 �, C#�� !���8 '(��� �(� K��+ �� �, �eN�8 �/�/�� B I"%�Y� da� M/� � ��*E� ��8 !" # $%& !,(l � �� I"%. ��,� � c��� �, ~q��@� �,(� �4, ��-:� =�] ����

�� I"%�Y� $%& �E� $%& a"d%Y� !:�N(, � �� a� !"9 B Y:9� � �0� !�%& � \�EF Q�� � � O�R� ��& �, �7�9 ��H !�%& ��Edo� � ! ���-:� =�] c��& $%& �d%�� �e�� �� a�H a� � V6� ��& �, Q��� ��4� ���. '(

��0# v# �, �"9. a"�%��� �%��� !�%& �E� $%& a"d%Y� ����Y� cC��& O��lJ � K��+ �� da� �%& �9 G%9 a�8� !�%& � *�, $%& *�, �, C#�� !�� C���� $%& ����E� �WH l� � � $%& � � �, C#�� K��+ �� K� ����E� !���

B 7�9 �%�� !�%& �E� a� �µ. a�8 G �¥ 5� P� G%9 � '� !�6� $%& �d% � $d%. 1F �%��� !�%& �E� a� ��,��*4:�.�� ��# � �E� �*��� P�%& '(��� �q �, �� !+�"�� ~��J $%& ���� ~��J �%�� c�E��8 !+�H �

� I�0�"� �/�/�� �WH � �0�"� g�4�8 d�� � V6� ��& $%& O�R� ��& �, �� !:��4 �q $%& !:���%,7" # �� !"9 � �E� �*��� !"9 #�>� ��H� �, K� � I�0�l� ��l0 B !�%& ��d%�, � ��½�%�, a"�� � I"�E� da�8 ��

a�C !Eq� $%& I�<�@� �"  �W l� �=0 !_Eq� � ¾���/, ¾=%^ �%�� !�%& �E� _F��8 =%S� ~��J $%� �f �� � !���8 P� � ����� ��*��4+ c�9 7"0 ��q �, ���%�� 6H� �W � cF�b a�C !Eq� ��"q �"  �WH � cF�b

� �/� � ����� � ¾V8 � QW� ��"]� �F�E& X> �W� �/%]@� ����0�� A�dW� � K� I#�>� ����� a�8 M�E@ � I���/@� ���0�"� A�6�Y� � K� I#�>�8 M�E@� �/� �,� � =%], a�#l�C "F 1l ����� A�*J �, �*¿ !�8 ���/+

"%�Y� � !�68 ��%�:�� !+�*J �, �*J B '��/� c�E& X> �W ��/:� �� 1Y� � p�0 ¾��9 I"%�Y� F�b da�8 I �� 7�9 �/8 �� � vC�� v� �, F�d�� B ��/:� a� P� � V(q� �*Eq� � ����� A�*J �, �*¿

K��+.�� !J� �o8 �"d"+ ��E��8 . � P _AH� �k l� �H� �� Cl#� �W � =%], "F � �� 7� !�J"+ �q��� B $F�H�%�� !�%& !"9 �/�/0 G8& !E& _G6>".I"%�Y� B ?�& I�9 �. �� '0 B A�C���� oH� G��H �� G8& �

I"%�Y� Q"�E� '�� B � ��"d]�

Page 180: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

»

(��¯b) K��+ !"9 Cl#� .�¶ !� # $/�l�8 ��H�0� ��,� �<��� �0�l. ��. � ����4� $F �<��� C�@��l� �6E� �*Z�l�0�Y A�W%�� A�"*4� v�> �, I�, c:�� � 1/�� ,�h �, �S� � ��� �v� C�@�� a�l�

B ��9� �6E� Q� $F l� ���� d� A��F�4@�� �"4�� v�> A��F�¤�� A(,��@� ���9� I#�+ � ����l�6E�m@� 1�lu ~%Y_�8 a�l�� "F QW� ^�� ��,� � ��� � ��� P�%l, �,�^ A���S� ! �# �, P%@� a�"l& �5q 1H�:8 A"

�< B �l, D�l I�³ K� I#�>� P�`� l� $J�E� da� $F Q^� I#�>� ���� B � !��,C �'� B G�T }� I� �6�L� �%� ��8"�Y� D�l �"%:9 �#��@� 1Fm� �, ��%d]� �Q� B Z�l, lD�l a�8 P� l� �*e�l \(lF � ! _� B #�/

��,� P� �� ¡�� �� d1� �<��� B Q"��0 � ��W� [�8 5�m�� O,�R�.

��<*:� ��l �$&�l d� �WF C#�.#"E�#"H a��E^ [1H 7_�� !,�"H ��9� c�E9. 1_�% 1H"H !���ZEl �1[H#"E�#"H a���.l� v� #� P�� z"� � |�&1H "H !%���8 . 1/�� � �G�l,v"��J�> �\+ #"E�#"H a�. !�8 �

���H�:� !+���`� D�l B c� l��9 Q��`L� Ie0 7"9 K� I#�>�.7C � a�J a"��� c�+5l0 #�m/_��. � 9� c�E9�� !��. '�E8�. !��� $%& ��#��:&� c":�¥� l� ��/�/0 K��+ �� Q" �, �Z"m6l� ��W� �F � �E���[@� ����F�4@� '�/, �WF l�_ �=�� 1b �l& !�� $%& �� �e�� ��#��:&� c":�¥� � �/�/0 c"6� ��W� �F l� a"/d/�L� a��J�"� �*9"m8 l� !��-�

*qm�� ���9 �H�� 3��4� Ie0 7�9 ��H !d%b m� !��-� =��.�/�/�� B �=0 "F � 7��^ a"�� ���. �, �WF �, d�� '�/@� �WF �/�/u =/-:� 1�9 '��9�L� =�;l, !���8 $%&�� �Q�0�� M4��l� ? �� ��%� �%�� �� �0# �

�*E� $,� �k �� 1Fm� �"��� �)�%& $,l� '�/@� �WF B � c��l � � =/-:� 1�9 � (.m� �9��l� � #��� ! ��& ��m%8 A"_��� v�-.m�H �/�/�� ���%& l� !�8 �k Q#C� G��� ~0�. � 5�m�� �, 6H� � A���Y� d�� �_F�E

A"����.

�?_ �� ����<_, ! G%/8 �Q�/� �WF �y�� �, �(N�l K 7�/8 ���± ���d� ��� ? � Q�ZE& l� �Q��[9 K 1do�7"/+ am� c_n���.c��u � ����� �� a�-�_ c��u � �� a�-� . K� I#�>� !�8 � ���iL� ! 1lY0 �/8 !l:%9 ���8

�:� �> *qm�� c� ���9 �H�� 3�4� Ie^ ! $�.l� �9 � ��À� � ~%/� ���� !�� � !:%�e8 � #"HW@� µ��� �6�4� ��&Cm�� D�l �WH � !�8 �� ":�, !:��# �9 W, #�- m�� B QCZ#�� �, P� a�H � A�0":6� ���.l"� B

m�� B ��6i:�[@L� �, �%�<l� da� !l��-�_ �� 7t��#�- .#�*E� l� 1�m%� B ! ���,�m�� ��<�[@� �, � .

(��·a) �<*�:� �� a�:��� a�WF C#�.v��� c��0"+ !��� � \+.>w ¢�", !��0"+ �'v�#"H.a�*H�� � !" Ae0 �G%.�.a�*_, V�y !<F � !�@��. � c�;& � a����L� �4� a� K� I#�>� !�8

_."� B !��]%_ da� ��� � �*E& �v� ~<:� (8 ��/�� 1F� ��,� � c�� V�8� p�u $/�/�� v"��� K� 7" Q��`� Iel0 ��_& d�@ l� A����L� C�>#�� A�W� 1���: A�6�Y� ��& K� ���C_# ��� � �N���� C"*4� B �F�

K� 7�l, !�� !�8 �"�9 �� cC��� a�:^ ����¿ c ��97�9 ������.!��. #"���� !EJ�l",� AoH. !E ��#C A�0�%E%H v�H.;�%�� �� !� ��8 $^C .%E%H v�#"H �#���C P/0. �8�l, ���>�� A�dW� ���R� �%� K 1�9

Page 181: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

Á

��.>� ~%/� da� ���8 ~%/� �6. $F � W�W "*8 PWH "F �, d1H � $/�/�� v"��� �/d%�:, �*��� P� � � A����� O�T �� ���4 ��/�/0 ����H �)e&�L� �, "Ze_& 1� da� P� � ! =d%�+ �, �W�8 ��e&��� ���>�� d£S� IC"lJ �´���H �, da�8 �(o, ���H ¹N�:E� �, A�,��/@L�l� ~�]@� �, QC��@L� �jk ~%/L� 7��H K� ����E�

4� !�� 1.� �, !%�H� � !EZ�_0 � � c�E�lk � !8�_0 ��� � ay/� ��E =%�:, "F � Q"�� �,�L� �� �� 3� ���/L� !�� ­%l �, �F(&� � �6%:� A�i $%& ay/� I�y9 � ��"<�:� �´���H �, da�8 �(o, a��%�H � !�"] =�/�

$%&m� K� �@� 1l.� "%8 �e�m� a�/L� F�� �/%�:, $F � ������ A�/�q $%&m� K� ­% " �WH � d£S� ~+�, �F��l& �, a�H a� � �F��l&�, � �8�@� "F $%.�� C"Y/@� � �� =d%�:� �, � !+��%� 1 �� �8#�& ��� � ��"<:�

"%�@� �>� !/%�:, a"� '"%�L� $%&� ~%/� _�%�8 ~%/L� 1Y� ��� �$%.�� C"_Y/@� P�� A�EÂ��� �, � A�,������ �, «^ �9 � �r�> VW� �%8 ���>�� dW� �& ®&m� ��8 !��8� � !+�6. � �� A�� $F.

��F�E:@L� 5i� �� a"r> [��/�E� l� ��"�:� �6�-. K 1�/8 �` ���� � ��/� �*�%& �e�l& �6�-. K 1do� � £N�� $F �, �*E, da� O, ��/�E� I#"Y G%do� ��� � � d�� ��H@� A�C"J"m@� �, C"J"l, �, �, !�� A��H,

�*%9� �]/E� �, ��H:, $F � d�� A��%�� �, ��%H � ���� �, �0 �, �, !�� ��H �]/E� $%& 1�:4, "F7�9 �, 7"/ I#�>�� !�� l� O�l �FoH� l� �¶ �*] �� � p%¥.��� ! ��> 1H $68.�0�� !��� $%& d7�+. �&�8

(��·b) !d%H I#��& =�� C#�. =%S� da� K� PW 54� M�]%� A�#�>��� �6�4� A�#���� �, �WF ��� K��+ 7�9 l� �=�� !�� �` ����:� }0 �*�6�� B � V�8�� B �E+��� �*�E K��+ 7�9 ��H �=�� !E& ���,

� �,� ®#��� A�"��� �� =%^ �, Z�*�6�� B ��d�6:� � !0��#m� � !+���%6 � !+��"%� !½[%H =�� d�� ��*E c":�¥� � ��/�/0 �� Q" �, �"6� ��Wd� �F � �/d/-�L� ���J�"� �E���@� ���F�4@� �6>��@� �E& I#�l�& !,��Jm�

� � "<�� �, �F5m� �E& ��,� � !�� I#�>�� G/� ��H !d%b � �=�� �& !�� $%& ��#��:&� I#�>� !d%�8 �*�%� �, � ���� $%& �%�:4, I#���� G��H �d@ l� �l*�%�8 $�& �, � !�6lE%8 Y m� ��8 c"� �� �=�� d1b !�� $%& �)2�� IC¤� !8�0 $/�/�� C"J"� v�:�8 PWH $%d�� � $/�/�� C"J"� 1�J #"���� A����� A��%��

2�� !+��%H � ���l0�L� ��+�W� ��#�¥�� ��2�� c#" � ���0�"� ����8�� ��2�� !+��� � ���0�"� ��+�6Y� �) !+��y � ���%�L� �: �o� a��&�� A�,�:� !+��%H � �Ã�i� A��"r4� ����� !8�0 $%�� C"J"� v�:H � ��*�@�

���� #"Y� �%,��� c#" � ���o@� l� ��0��#m�� =N�/�� ����:@� =%^ �%��� !�%& !"9 � ��� �EF �, � ���E��L� �� ���s a�H a� � !+�#"_*b ~+�l, � !+��%� K� ����E� �/�/0 �� $%& I#"�Y� V(q� da�8 !+#"_. $%l& 'Cy ��

l��� O���� � I#�/L�l� IC�#��� �%��� I"��� $F !+#". � �@��� �& ���Ei� !+�� K� ���E� $%� �� � '(��� Y � I#���L� �& «Ä � }0 ���8 1�6� �*e�� � I�"/� �*e�� �e�� � �*%� �*e�l� � �*e�l� �*e�� ���>( � ~+�@� $%l& $4, �, da�8 1�o�:� � !��4:� !E, ';%� m�� P� $�� � K��+ �� a�8 P�6� !�*:4+ �k �`���+

�WF l� o�l� O�T ®�8 cC"J� ��, � �/�/0 � I#". ! !d%H C"J"� �� #���lC c5� #���� B �� 7�9 �, C�,

Page 182: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�Å

7�m�� �/�/0 ��+ GEH a�8 ��C"J"� ~FW, !E, ';%� � � �*%H V�8�� C�E: � ��4� #"� �, da� ��H ���>�L�� � µ�-�Y� � V#�6L� 1.�6� "F !���8 µ�-�Y� M4�� K� OJ#�8 � �EF $�4�:� � .�/L� 1/��8 d�� l� ��/��

�=�� �, � �"d%�� � �"d%� �/8 �"%*lJ ���& a��%� �"��U }0 �/�� �` ��m�8 �� ��C B a"dH�> 7"/_�� 1F� oH� �"�,

E�l, � $ ��� z�� � �.�El�� �, ���L� a�H#� a�H#�L� C�@� a�H#( 1,�0 a�/� C#� da� c� �W�8 1] G%] ��� }0 !��H#� ��l�� C"J� da� ���8 a�H#( 1,�-m8 a�/� ��,� � ��l�% �%,�l0 ���� a�H#� ,�� da� ~lF G%9 a�8 �F5i l� �] �" ���>�� O�T '�"9 a�/��8 O6+#� O6+#� ���8 a�/L� a�H#�� C"J�

%9 !%�9 7"/L� ��8 !�_;� ��l PWH !,H� ��8 ��� � l� ���� ��"�L� O�T B #�l c��8 º�/� �� '(H a�/� da� G �, � M0�Y@� �, a�,�;� ^� B O6+� a�/� a� Q+ �� �)E6L�l� 7���;� �� !��F� !��F� �, � ��/�� �� !,H�

��l d�� ?6� (8 ��l�� ��E8 Ge:9� ����� a� #���Y� c��l d1Y+ �� 1�&m�8 !&�6+#�

(��¼a) 5d]� ]� �)���� C#�. '��0m�� ®#�L� K� �)��� �, a"j� �*��� ��N(@� "F 5d]� C�@� #"_�q �*8 X� # � ¡(¥ � ?o, �-EJm� K�� K��+ 7�9 ��H �-EJm� �` l� ]@L� 7jl� ��H P� "� � ��e9���

*:-EJ� l� ���`� � a�H a� � �6�] '�l�J� ��� #"�d]� �-EJ� (8 �Q#"�Y� ��,� �Q"E�l, � �Q#"_. �&"� $%& � ��R� � a������ #l"_. �l ��m� K��+ �� da� c5� �, '� C"*�@� |��� �EJ �, $F m� �-EJ�� P%+ �/�/0 ���

"E�m@���,� � �*/N�/0 l� �F�C�", �l �WH � P%@L�l� �&"�E� ��WF A��¥� B #l� m� � #",[�� B �´��> � �´�"/8 �Q =N�/m�� �& 7"_F� 1 �gE� F�b �l& «�^ l� #"_Y9 $%�l*À�� '�,�� !%�8 ��H �Q"E�@� 7"m/� $%& C�Y:9�� da�8

�"� �WF �$%& C#� }d� �%�%� B �`�_;� IoH ��N(@L� ������ #�]Z,�� ?�, � !��� Q^� C#�� B �e�� dK� 5>� �9 � C# !�60 � !�"� l� !%e8 $%l& ���� � � !%Fm� �E& �,"%�, v�� m� 7�j: ( � P%l, M� a"�Z�l 5/6� �W� V�-_�

���.�Y:^�� !:���F � ��.�S� !:��E& � !:�(H �.

�5oH ��5^ a":N�8 a��Y/@� C#� .���0�� a��*:¤� ��,� � � /� 1 1�;R� J�� a�;N�68 c"� � K��%� B "_F ��� $���� da� �%&� � A��F�4@L� ¡#"_+ A��F�¤� a� P� � I�J�E@� � � I�0"L� #� m� � �%."L� l�

( ��m a� � K��+ !"/ I#�>�� !�� l� ����d]� l� �6E� ��+, B �WH � �/�]�� ����4� ��+, $�l �, d�� a��� � � $�l� � 1em8 � K��+ �� �, ��F"k �`"_Y-8 ���� � ~%/� ��+, �WH � �/�/�� � �8�@� ��+, ��,� � � 1em6� =�] 1 !:% �/, B � �*e�l � 7�l�� =�] $���� �% �/, B ~+�@� D� $]�� K��+ ��8 ~Z�m�

� K��+ �� ��n# !E, $%& a���:�+ � a"�FW+ ��m�8 c5� �, � K��+ !E, ~+�@L� O�T B =�8":� � I#�/� a�H ay 5Yl 5�^ a"%��+ �k � £�± ��N�#� �, �� � ���"0m� � ����8� � ���"9�.

����� �� 1e8 �, ��m C#�.���& �E+�9�� a"�� am�.L� �F � 4�� �g^� A�9�� �E+�9�� C�@� a"40":�� �´�9�� a�8 !��H =N�/0 $%& a"�%d]@� !(J � !��lJ #� � �& a"6>��@� �� a"��t:�@� �� Q"� ��&

Page 183: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

��

a� � �� 1H B $/�/�� v"��� O, a�H �, a� #"�[�� '���� �*,���� �W�8 #�À�� '���� ���� '���� da� ���8 ����H 1H B c�8 � cHW ����t:�, 7(mR� �e�9 � ~ei� #�¥� �, ��� a�^��� '"�`�� '"_�i� !�%& �l]� � a��,

IY-E, c#� '���� a�H �, �l V6� K� ���8 ����0�l� ���0� �%,�> ���%H ���l � ���� ���# a","0@� �F �� ::�� � ME. C#� �W � �/%], ����:, c#"J '��� a�H �, �l � I���/, 1H B �E �H �� �� �*E& �v

�E+�9��.�E:&� O�T B �E�%& 1�e6+ �.

(��¼b) �� 7" # ��± �� d�� !� � IC�*4� }�%H B C#�. M�� �(mR� 7��� 1�J K��+ �� da� K� I#�>� ��@� ��± 7��� 1�J � ��`�L� A�E���:� ����, $F }d� ���0�� M� K� �I#�>� $F }� ���0�"� °��, ��,

� '��Jm��� ���#m�� !E, £� � �%��� !�%& �Q���� ���� "F =%^ �, 7��� K��+ �� da� ���"�� A�E���:� °��l, 1�9 }� $F I�dj:� ~+��8 ��@� I#�l�H ��#�C !J#��, � C"J"� A�dj+ ~+�, a� K� ��@� �/%lu #�>� �e��

I�r4E� I�dj:� ~+�, B #". ���#m( �e�� � ���^�� �` � �F�� }d� $F «#��@� ~+�, � ������ �` l� ��"����� ��& $%& �� �´�,�/, �, 7j+ �0 ���#�� da� P� � Q^�� ��i+ ��+, d1H #l"_. �� «#��@� ~+�, �

$@�& � ©"_Y�@� ��& "F � 7��� 7�o@� �8�oH �, �8�oH � ���#�� ��& �8�] �, �8�] ! '��ZJm��� ���#�� � 7���� ���� 5� ��& "F � 5^�L� 7�o@� ��& 1^�+ a�� �� �9#�6k �q"@L� �WF �, «�+ �0 l� '��Jm�� ��l&

�` � '��J��l� ���#m�� � � 7���� da� ��H I^�� � ������ � � 5� �*E� #l"_. ���� �WF B �e�� #l"_. ��,� l� !�e:/� �, � !Eq"l, ~�u ����� �q", K� c�� �,� !%�9 �,� 7���� ���� #". da� 7���� �%�� #".

��/8 �-��9 G��H a� ��"����� I��4E� B I#C��.� ��9�"� 7��8�� ¹N�:� � 7��&�� #l"_. $F ���8 5^m�� ���� � �- � ��N(@��� !��8� � !��&� #"_. ~�u G�@� $%& a"j� !��"&� � A"m@� P%, da� }0 �E�-8 �E�0 G��H a� B I, ��%.�� !+#". $%& �+, �%��� !�%& 1��J �%��� !�%& �E� Q�# �, 5� ��%.�� �Fl#"_. $%& �0m� �F��

$*:E@� I#� �E& I�, � $%&m�� =8�� I;��-:, 5� G��H a� � �*Eq�", ~�u ;��� �` ���#�� da� �& �EF �, � ���8 ����� B c�# � ®#�� B $d%Y_� «��@� �%� �%�� !�%& $ ", Ie0 �%�� !�%& �E� Q�# �W � �/�/�� B

� I��, !�8 �� � ,�� ��& �, ���#m�� a� P� � ����@� B !0�_# I#". "F �e�� � ;��� M��8 I�C�, � a� � ��%.�� �F#". B C��J�L� �9#�6, �� ���<::8 ����Y� � 1���� ���#� G��H a� ���#�� da� �_& ���#�� #"_. �*�%& �/8 ®#�"�� � A��W� ~�u ���� B #"ÀY� �(:^� K� Q+ �� �*��-�8 �Y9�� G��H

%9 a�8 ��#��� 7��&�� ~�u v� �, $F ��� ��F"�� da� G%9 ��/E� �& ICs IC�*4� ��%H G%�_J � G }� �]/E� �l& AC�<8 �� 7" # ��± B �� �� �*:% �/, B G%�J �W � A�lF"t@� IoH ~�u � A�6�Y�

# $F I�0l� �& "%Ä � IoH 1H �� �*�8 �J#�E, ��� Ol, ��+�dW� I�0l"� $%& d7�+ ��%H I#"_Y8 �´"�%, � �*0� �l,"_F"l, G��H a� � Io�� C"J" 1Y� ��� ��0":� a�8 Io�� K� �´#�>� � ��0":� K� Ib�� �´#��� IC�*4� �0 1H #��:&� �WH � ÇIoH �´��%H � �*8�0 IoH #��:&� � ÇI�0l� I�0�� ��%H ��� #��:&� ��%�� cW*8

8 Mm��H ÇIoH �l0 1H B �J#�E, �]/� 1H #��:&� � O�l �� �¶ �� ��/� p%¥ K� �d%-E, ���;<:_, ���

Page 184: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

��

Q�;<:� � QW� �;R� �& "%h � ª~�Hl+ 1�8 ÇI�0l���»a) �� !:��&"l� #��:&� �WH l� !:��Y�> #��:&� �WF #�¥� IoH O, I�0�� ��d� �WH � !N�e&� IoH O, �0�l� ��R� da� Q+ ! � d�� �> �, ��8 �)e&�� B �F

�W�F � I�0�� �N��% �WH � I�0�� I4& ��� I4�% 7�/� !�� }0 ��/�/0 I�0�. I#�>� $�6_� � !� m� ��_, !�� � P%*:�� !��8 !+�6. � !+�� K� ���E� �WF K��+ �� Q" '"_F"l, !N�*:�� K� ���� ���: � �, C"J"l, d1H a� K�

�T '�/, �Q���� '�/@� da�8 ��± d�� 7" # � �� 7" # ��± B 1/� � � ���l0�� A�dW� B A�6�Y� � �)2�� O �, �WH � Q� 7"_ # d�� ��± �, l� K��+ !"/ I#�>�� !�� l� '�/�L� �WlF B Io�� A��¥� �, �� (m8 A�6�Y�

7" # d�� $��& �, � 7" # �� $ "_, !+t4� ~�u �*E, �0�� d1H ���<:� � Q� �W�F � ��� d�� 'Cy �, �WH � C#�"� B �E6% m� �9 l� ��F"�� l� �� " �� �C�e+ ��C"�_�� a� ��F"�� K� ���<:� � �*�� ���<:� � ���8 ����%@� K�

l� ������ �/�/�� �, ��Y0 !%8 ��� ¡#�� �WH � ��� 1H da� ^�� a�/� �, �WH l� �Q���� � �� �, �WH 1H V��. ��H a�H �� 7"_ # ��± �0m� 7�9 ��� }0 ��YE�� It4�E� K� ���E� �%��� !�%& � � �W l� �Q���L�

1�8 G%9 a�8 A�6�Y� l� �)2�� IoH O, $���@� I�0l� K� ���m8 !�8 «#l�E_, �*��T a� I�0 $%& �� ��� �WF a�H ��" C"J", 1H a� '�/@� �WF =�/� G%9 �,"F"l, A�C"_J� �%��� �*�%& �)����� A�C"J� a"�� a� ';%� D�6� $%<:� ~�u $d%.� �$�%& C"_J� !%8 �²5� �� ���"�0 �m� ������ a�H ��" � �²5� �� ��� �� �����

���E� �WH � $%<�:� �WF K� ���E� "*8 ��9�� C"J_"� ���% ���%:, ��/@� D�6� 1.��� ?��� $%<:� K� � 5� a�"��� a� }0 ��e± ��,��&� !,�_� � �> �$%� ��� �� a� c�� � l� ��� 1�9 � ��%�� '���k ��%8

�� ?�@� B�E+ � �,"_F"@� I#"�Y�8 D± '�� �� "F � ���/� '"� �� �+ 5Y� a����� da� ��/+ $%l& � =d/ $/�/�� cC"J� B P%*:�, "*8 C"J", �C"J� d1H � � !d%H �/�/�� ~�u C"J"�8 d1b ?���� �$�%�� C"J"� �8#��L� �E& P =-%� }0 ��� K� ��� ��� � ��� �, �Fl"� O8#�8 !�m%& a�H �, $%& am�� C#� ��H $9���

�Z�>.�� ��& da� � 4& ?¥� �:�%�� �, �0�� 1H ��0 1�J 4& ?¥�� «��� $%& ���#�lC a�H �@ Io X"J� da� K� I#�>� ��`� �0 ���� ^� 1�J � ª� � M� �, ���:E@� �)2�� 7"_.� K� �WH � �*�� I#�>�

5l� �� 7� ���� $*:�� ���8 $*:E@� P # K� a� � 7�9 ��H ��"`� K� A�o�� A�#�_�H �, �³ �Q#��:^� �Q#�lC ��4��� � I5l0 #�l0 � !��� B 1 =�]� £ � B $/ \"%��� �, �> $%& 1�Y-:� � �l, 1H � A�E���:�� �� '" "@� ��5�6+ B c�Ed//l0 �, $%& $�&� I^m�� B "*8 $�&� cWF B a�H �, � K��+ 7�9 ��H �F��

:H B � a����D�6� '�� v�.

(��»b) K��+ !"9 C#�. �� ��%J#� G� �, �� ��9"8 �, �� �W& ���%& p��l� a� $%& #C�/� "F 19D� �L� ��e� =�W� � ���> ����%�. 7���@� v�<�� "F �©�"S� K� ���E� V"6� �, K��+ ! �W& da� �%&�

@�� C"*4� �, �²��� O��@� ~%/�� ��� !J� $%& � Q"`� �(�: � � ��4�� ��.�m� "F G-:� �, l� �E��l��*�8 �´#"_. �6�E� � ����:-l+ ®#�� PWH �6��� B �´l#"_. ����� �����9"8 ������ da� ��H !�� c"�. �e�� �

#m�� G� �<��� da� G-:� �, 1Yl� �9 v�W�L�l� ������ �, 7j+ ��e9�� l� '��0m�� da� ��0 da� !/�/� � ��

Page 185: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¦

��l& ��8 �*6/l "F l� £��� z�� !9"8 � ��ER� ®#� "F � �$ [�� �*9"8 �,L�� �� ���� ��������/, �, ������ ��& 5i:+ � ���/� '"l� 7���:+ �W l� C��6�l� a"�� ��& �, �*d%H .�E��� O���� A�"���� �, �$ ��� z�L�

a�� !�%& $F A��%6��� �, �²�l�& �,� �$ ��� z�� "F ��� �/�/�� B �Q"%��8 A���� ! G]/� ��H �r,"l� 16��� B ��*&"9"¬ 7�;� � �m%�� �WF �, l� ��#�� K� ���E� ���"%_& A�"��� ���� '"l�� a�H a� l�

d]� � µ�� Q^� � �/&��Y� I#". B I�, ����� �, v�W�� �, !�"� P� d1H a� �F5� � �-��Y�� a�8" ��EmR� ��0 !9"m8 �,l� ��E*J ��0 O���� ��#�� G� K� �$ �� G� �, ����8 ��E*J v�Wl� =-:%_, v�W�� �EJ

�E*J ��0 �, 7jl� �f ! ��"�:l� l� ��ER� ��0 �, 7jl� a�mH �, K��+ !�rZ�lE8.F ��9"6� v�W�� �e�� � v�W�L� " � �*Nd��� �, �*�8 �E:� "F �f 1l @� v�W��"_F ��:-:�� �F �H� � �*8�>� �, ������ B �E9"8 "F ��f ¡"��m@� ��#"*/l, � "%i, �@� a"�� a� �"  !���8 �F5� B � � Ib�E@� B � ���0m� ¾�0� /-:�l� a� ;  � � �, � �F��l.�

� �, �l� G� �� a"[8�h 1/�� � ';m�� 1Fm�8 ���>�� /0� $F � ��"��� vdW_& C�� K� Q+ �� �r�> c���l� �d���L� �*d�� I�;&�� �E��# ��� # � ~�:� � p�0 �, !%�."_� c��& K� �> 7�lY�� C�#� ��� !���8 7�0 1H B K��+

�$6S� �@� �, �� �"�� l�.����%� �� !"9 1J� C#�"L� �WF '"l� B ��H �6%:� �9�8 ���E� a"mH K� I#�>� ����> =�W_� �WH l� ���� l� �E,�[@� �t ��8��� =�W� Q� D�l �t ��e�l =�W_� l� !"9 � =�l QW� 1:/�

�4+ �& "%h � '"�� �WF 1o, B A���� cWF C�#_� l� ���� l� ��/@� �t ���E@L� � ��#"_. A�m6�"Ä � A�l�� �� (8 7��À�� '"l� K� �q"_��, 7(mR�� 7��R� Q�� �, d1H � a� �S� '"/� d�� �� �, �,t� m� !���8 ���"E�l, #"�E� #"� "F �, �,_u #���� 1_ � � #�4� O8�l� K��+ �� 1�m �/o� l� ��J� �, �WH � �4S�� �"S� �,

l�#���� #�� .

(��Áa) K��+ !"9 C#�.���6� � �",��9 �. �� B ��E6� �, � A�J#��% ����Y� 7��&�� �, Q� K� �e�� I#�>� !�8 � ?�m@�� I#"Y� $%& 1�:4+ �ER� a� ��� �/� �6E� ! O6:E� �f ��*E, d(H da�8 A� [/%

� �f ���8 �(�� 7�;� 1�9 �9��Y� º�/+ A�#�>� !�8 l� ��-%�Y� �, 5o� O9l� ��H �(�� O8C B �6E� ! O6:E�*6�� �%�� 1Fm� $%& $6Ä � ^[�.

K��+ !"9 C#�.��E�C O�+ �@ d�� �"E,�+ ��. ��0"�:� ��C "F ��0":� 1Fm� K� ��e@� ����� da� �%&� I#���8 \4� ��C "F \4� 1Fm� K� ��e@� ���d�� �=0 B I#��& 1H �� � v�:�� 1F� B G��H a� � ����

a�U�� 1Fm� "F � M4��� a�U�� 1F� da� ?�k M4��� a�U�� 1Fm� �=0 B I#�>� "*8 v�<��l� 6�� 1Fm�6�� =0 B �'� ���"�� cWF 7��� da�8 $�& �� ��. K��+ !"9 B ��H Im6�� ��l.�� ��e MY�:, $/�/�� I

p�0 �, �%,��� �E,�[@� �=�� �F�"> �& $�& � =�� '(H �& �� � �=�� X��: � �& ��. ��� p�0 �,

¬ Bu kelime A nüshası �·a nolu varakta ve E nüshası �Åb nolu varakta Wr,"l� şeklinde yazılıdır. B

nüshasında � harfinin noktası eksiktir.

Page 186: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¬

� #��*/� �0�" �� 5� ��n_# �& $�& l� #�H��� Q" �k �d%�:� �& �� � #����� '(H X��: � �& ��. ���l� �, #���� !/d%�: C�Cl, ���4� B !��8 6��H ��H K��+ �� Q" �k !/d%�: 7"�/l, �/�/�� B l� ! a�U�� ~<

"F � A"��]� 6�� '��9 K��+ !���8 $/¥"L� I��� P��: � �/8 �� �,�� � A"��d]� 6�� �, l� K��+ 7�9~%/� ��%Ä � ! 6�� �, �� (8 �� �& d1�e_, !���8 K��+ �� Q"� �, �/�/�� B 6�� �WF 1Y� � �, !���8 !E&

:l "F $/�/�� 6�� G%9 Gr> a� � $/�/�� ��0":� "F l� �� �,�� � !"/ !�� #�4@� a�U�� 1Y� � V�6+ ��4� K� ��E� ��0� ��� a������ da� !�o, � �(.� a"m�� #�¥� �, ¥� $/�l� � }0 �� B ��E6� A�C"J_"�

Yl a� �%�� !�%& !"/ 1.�� $F ��%�� cWF � I���> ��%b B !���H ���>�� �, �r�> Q� � p�u 5Y�8 cc#"� �, �*�%& �z# � ��%b B =%S� =%^ ��. C"J"� #"� �, �*�%& �z# � '�l�� ��%b B =%S� #��9 Q�

�� �$�%�� C"J"� ��F�b ��#�lY8 ���/@�� ��9�� D�6� a� � $/�/�� ���� 1Fm� a� K� I#�>� ���� B � ?�l� !2� p�0 �, !%o, "F �@ d�� O�:� � � �,�� � !E� ! $%<:@� !2� p�0 �, !:�+, B �> 1H $&�_� a�H

��� 1��� P%8 �, Ol �� C"*4�� �%�L� P%8 a� ?�� 1���� �%�L� � V6� 1Y� �E*8 �Eq� l� ��F�b v�<:0 �� ���9 �9 K��+ �� C"�9 �, �*���8 ����4� F�"b �6�� � ^� ~FWk ~FW, £%l ;  � �W � V6�

�%,��� I#�e� G9��� 7�"0m�� �, 7�u �*E& V(q��� �*&�^ �µY� (8 ���T � "<��� �6>��@�

(��Áb) G��� �WF $%&m�� -��� B C#�.¢ $d/0 $`�1�9 '�m9 G �¥ . 'lC 1Fm� clC�6. �';l �y1�9. !."[%^ � ~%/� �)6Y 1Y� ��� ��6�E� �6�E� �WF da� K� I#�>� !�8 l� ��6� µ:6 �6�E� "F 'lC !"/ C�@�

,�9� � �� 'l0 K� $N�<:� lG9� $��� P� � µ��%� G��� B � �/%], A�/%�:� �& 1 ���"�� A�#���� �& } B 7�/8 �%��� !�%& eS� _G�/ #�- m�� �, -l $68 !�8 1i:>� � ��]m�� K� OJ#m� � 1�%� �"q� GEH !�8 �WF l� $�E& v�� � ��6Z�m�L� �, �� P%�lJ 7�/8 K �� XC[� G%/8 ��_+ |�� eS� ��� "F �� I#���� cW� ��[�

�� !�%& �E� !�� #�>� M�> '�/l,��l�� 1��9 �, ��� $�6l� ��Jm� $��� !"/ �%. ~]9 � ���� �6l� a�H � ! �d6E:� ���6l� ��.�S� !:�# #�¥� �, ���� !%�J �/8 �m/� ��l�[� ��& �m/� ����� '�Y�& Wr:9� ���� B 7�� m��

�/� a�l����L� $/�� ��H !N)/� $/�l� � '�l�� =�e, �& C"J"L� V� ��l�L� �W�8 !�6l� O �:: �$0 !�� ��H � !�6l� � �)����L� C�l& Y& 1H B �Fl� ZYl& �� ��Yl& �*��"+ � !�%& �%dH"@L� ����m�� ��6�� ���/� '"� K� C"J"l,

����H � ��(J � ���T c� *�, l� ������� �, ��� ¡#�� �*E, d1H a"�� a� $%& �%��� �*�%& K� ���8 B �*�8 ��lJ GEl ��� ��: I��, B �*m%�9 ��J �, da�8 ��.�Y:^�L� ��.�S� ��� �,"0�L� ��,�L� cWF C���: � �, $%& �F�& $F l� �El Mm� I�, B �´o� PEb ��8 #"HW�L� C�l�� $%& Y& 1H B �"��H ���8 Yl�L� µ@

p���� B �)J.Gl,�/: � a�'"� MY� �*%8 �/:�+ � a� � '"l� �*%8 }�,� . C�� }0 � ���� � G,�/: � �/8 �gE� ! =]� �, $%& �El M� �� �E& �0�"� '"�� da�8 �E �N���¶ "F QW� '"�� MY� $%& �F�_&

��� C"J_� ��:U !�.�"^ � !N���m� B $%<:@� ����� �6lE� C��:,� da� 1�.���� �q(��� �(H � ~�+# ��,ª,�l� � d1���� "F � !�� ��e@� �, ~�]@L� B '�È�S� '���: � � ~+��L� ~�++ ��W^m� ��� ?�� �� d1b �Fl� \"[%@� l�

Page 187: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¯

�� ~�+�:� �WFl� !&��+� l� !�.�"0 �, !�%� �, N� � ��&m�� ¡"i� !E& �lJ:@L� v�]9�� ~]9 "F QWd�k ~]9 ���� '�Y& a"� !�� 5>[� �, $%& #�"E@� !��,� B PWH a�H 1 �%�� !�%& �E� ��l �k ©"Y�

I��4E� cWF �, 1/:�� �d@ l� �q��L�l� F��� ~]/� "F !+��l0 B �%��� !�%& �E� a�H � G9"L� P� B 7�� ��@� K� IF�d�� ���]/� 1/:�m�8 ~+�@� V�6+ 1�#� � A�l ���� 1Fm� �"��H �W � I"�E�� ����4� I#"_. $F � \"%

1F� �"��H �W� ���"L�l� �/�/�� I#"_. $F � Yl& 1H B K��+ �� �� *�, "F �, K� �Eq�l�L� ����]/�� a� G%9 a�8 F��� ��/� ��9� ���"�� I"�E� �WH � �/�/��� ���4� cW*8 A�8Y:� ��*b� �l �%�� !�%& �E

c�9 B �$0 a�� "F � lG9�l. �/8 Y& 1H B.��Åa) cWF �, �6�E� 7�Y�+� K� I#�>� �e�� G�l�� B � !��� !+�8� �, ����9 !0�# �� ���# Q�El � $��> K 7�9 �9 l� !�d%� O��e� � K��+ �� da�8 ���/� '"l� K� 5/6�

a"o%o� � dÉ � c ���9 !�� $*:�� a� K� !*J� �� 'H �$%& ����� �, �/�d]� �%�% ?�� �%�%Â�� cWF �, $��� l� 3�4� a�> �6�E�� ���L� �6�b � �,�S�8 �6E�� �,�S� d�� 1Y-l� � K��� a��4� �WF da� � 7�9

WF K� ��54_, 7�9 � �6E�l� �,�S� _A�Jl� �, _A�J� _G%lJ� $���8 Q��l P 1Y�:� �6�E� �WF da� l� 5/6� � I#�>� !��� � G�� d�� Qq�^ B O/� � !��� � ��¶ � ��N�, a"_i%�l� �F l� $N)6%S� O�T B �%9 _A#C� � Qq�^

� � �WF �, *b� !:E��l �, $%& �*:%��/8 c�� _AW^� l� Q�l� W^� l� ��� � � $m��8 P:¥�#� K� '"_ "@� ��:H B oH �, � ��R� ��+"%R� �/�]� #� m� !�8 GE�� � c� ��9 3�4� Iel0 I�8� ��l !_:6�E. QW� "F l� D�m6� '��:

��;_J ��4& $%& ��;� �0�l� �d%s "F l� �Eq� � ��F�b �^� � ��l�� 3�l4� Iel0 7�"0m� �WH � �*��:�. � ��Y�+� $%& ���� �E� �L�# �E& K 1�9 �W � ��4� �l, !:� �g:h �� l� �"_:6L� 7"_.� l� ���� ��/ � �6�E� 7

v�:�� P�� $/%� a�"Jl+ GEH �, � !,0 B �%��� !�%&. �� ���]%_ ���E� a"�� a� 5/6� ��:� �_"J� M�H �\�  �� K��+ 7�9 �W l� ��9 �> 1H $%& K��+ ��?��8 (N�l& \�Jl� � Q�*8 d��� \�J� � Q��8 ���:� . �

!�%& !d/0 B C#l� �, d1H � A����� B �%��� !�%& !�"0m� A��d%H K� Y�E� � ��4��L�� $-e� I#"_ #�>� �9��"9 �WH � ��/�/0 � ��E�& � ���%& c�¥� $%& ��� !:¥#l� 7�"0m� K� I#�>� !�68 �I#��& �%��� ���/, � ���0 � �(�8 �

�*l��C ���8 �)����L� V���m� a"9�[Wl� � �)���� �� ��+l, 1H B !�l, � �%�� !�%& !:�+, B �"�"�� � a� � ����H ��*9�l��� � �´�,�m/k �L%��� B �����& ���� �*m �� �)����� �& ay/� B �/��Y� �� � � �W � �J#��� B da� ��H

��l�% $6�� � �%�L� V"8 V�dW�m8 �E]%��� V�� ! ��m �� !�"0� l� c#�"q� O��lJ � a�]%��� ��l� �, ��E, �WF 1o, 5/8 a"[�� a� ���8 5/6% $6�l� �WH � ��0 a"�� a� !m $��m�8 p�#�"@L� D�l B cm�"l, ¡�l� a� ��8>

X�l�+m� K� Ql+ m�� �?i� G� a��4� �W� a"E,�@�8 �F5� $%& �WH � ��l"L� X��+� $%& ���;, �` da�8 a�]%��� C"�l� !�� l� D�6� !E, l� ���� � �� � !½m%� � �L� ��EJ G� "F l� ~]/L� ��EJ G� �F l� ����m�� ��EJ

l�,�_�L� l�%F�mR� ���E@L� �, ��+ � l� �&m�8 ,�L�.l�9�_�@� �8#�l�� l���/@L� l�, �H 1 .��_�L� ���.

(��Åb) K��+ !"9 �)o%o� �%� ����Y� 1�9 C#�.a"�J�# !�� ���� � � ���. ^t+ K� I#�>� !���H ���C��� #�W&m�� D�l ~�l� A"6L� D�l O9"8 K��� IC�l�� �& �%�� P%+ B ®"*E�.

Page 188: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�·

9� K l�� �9 �$H�:� a��%� a�:��� a�WF Wr:. P��J "> v"�q !:l0�#"w#"��� V.*Ëw#ۀ a�C #"�<�� Q#���.c��� " ��H !����� 7_�� M�l0.#"_�q !l+_�� �H �H� !�"���. B �96� da� K� I#�>� ���� B �

�H�� 1Y� ��� X"J� a�8 �H�� B �%."� � a"��.Cl#� ?�@� �WF B �Q"Eo@� G�l . B ��+ � " }98a"��� ��.a"�J�l# !�� ���� 1/� �. �*� # K� 5Y@� �, �` �� � ��Er�]@� �6E� da� K� I#�>� X"J� Ì6 da� ?�l�

��.�m�� B G�/ l� OJ+ � ���8 '�:� ��E6� I�0l"� '�/, B �%."L� �` 1Y� $�:0 P # K� $�J#� 7�9 ��H _�ql� � !Eql� Vl#�8 �, "F l� m��± � V�6� 1Fm� ~�i� a�8 V�6� �, ��� �� � � iL� ��& B A�/: � � � ��.��L� �9#�m6, � \"%��� l� 5��� 1Y-l� ��� 7�l."� a"� � I�0"� ��& � � �q� l� ���#m�� ��& ����

��& � #�/, l� ¡��[�� ��& I�&��_,1�9 v"J"� .A�H A�H�� B. a����� C"*�4�� �%._"�� � /L� �Hl Q�G�l� G�¥ �, !"9 ��,� �. l� 1l�H ( �*:J� l� �H�� =�q B G�¥ �, c�E�l, �e�� � �H�L� �q"l, 5� B "*8

�& *b l� G�� #"6i� �v� K� �Q�0�� !J":� �& �&�/+ ( ��5l #�l � #"_:8 a"��� IW �Jl� � ! "[%], Q�E #�*E� da� ��H a"���� �l& B �H�� d�� 1Y-l� � a"�� P� � a"�� ��& K� I#�>� 1�%m�8 ! "_�-l, �E& � �q�"�� $F ��� I��L� da�8 �H�� �& B a"���� �� 1_Y� � �H�� P%+ � �Hm�L� ��& K� I#�>�

lJ � F�"�� A�,��Y� O�Tl� A�6�Y� ��& B #"*�� °��l�ËL� ~��J K� �H�� K� I#�l>� ���� �� A�mH�� _O�� 1 �F��l �H0 � l� ���/� K� I#�>� �):4� �� A�dW� ��& B a"]�� 7"_."� �E& a"[��� K� I#�>� ��6�S�

�� I#���� ��:+¯8 �F�E& A� (/��� 1-�e+ � � F�d�� B �H�� �, g%�:� � �q"@� �WF B '�lC �, a����� ��H ��#���� A�H�� ��,� � �H�� $e:/+ }d� ON�4� B P� � �q�l�L� B a"���� K� �(.� � a�H a�

!�j �*���"J K� �� \-:l� ��W� �, �H � �&�8 ��*:��L� �E& a"]�� K� 1/:E:8 ��+"%�% -��� G9l� �� A�-6E G9"� P� B ®�:� P� � I�*]@� ��"%9 � �� �/L� �* "6� A�"2 K� 5o�� D�6L� $%&m��

cC"J� !%e6 �H��� �� �EH#��+ �gE� B C#l� ��H K��+

(���a) �)�%�� �-:U ��E� � �E:6� X"9" C#�.� �*:��� B �*:  �*E, �e�l da�8 �*e�l � �*:+�,� !�8 �J� ��8 ���%�� cC��& �, �� |h ��� K��+ !"9 c#�l���, � 1]�[@� �, �*E, �=�� *��8 �`�0 $%& �*H:� !�8 �J"� � �l, � ��E� � �#��:@� "F �, $%l& '" � 1F� �, ��� � a� l� �/�/�� B ���%�� �, "*8 ��4S�

�(*R� �, "*8 P� �,� �%�� da� P� � l�%8�i� �E& I�:�@L� ��2� '"%�� 1Fm� �, a�H a� � ,�� �6� B '�l& � '��0�L�� ON�4� I���@� '�l& 7���L� �,(& � ��/�:@� �%& "F � $���ElJ �,� � �%8�i� �%& "F � ���

�8 !8(^ ��o� �,m(& l� 'd(l�� P%@� �� �, �"S� �%8 ���`� �I5� #�� !�%9 B K��+ �� �, �"S� �4: � � �d@ !��� C#�"� �WF C�#_� ~�l � ���L� '��:�� l� ��E� �(Y ��� #�. � �] �, l� �*E, *b �, |0�"6% ®l�

$d"[@�� $6]Y_, a�]%��� 1��9 �, #"4E@� C#l� � #�/� �%� 5��� O,�R� B 1:/� O9 � P%+ X��: � �>��@�� ¯ Bu kelime A nüshası �Åa nolu varakta eksiktir.

Page 189: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¼

� �N(� �,"m ��h � � �=�� ��_� �, ���:� 1F� �, �*E, ��� �%8 ! � �)�%& a�"%+ �=�� ��J� � Q"&�� �*E� ��W� Prn� ���]9 K��+ �� ��C B I5� �` ��m a(]�� 1Fm� �_F ��� � �(.� �=�� $%& �"��m ��� ! *b

�*��.�8 ���F#�Y m� $�&� � .

�$ #�6L� a��%� $&� � �WF $%&�� -��� B C#�.��J �*:d%& ��> �, �Gd%&. ;J �, �Gd%& �� ��� $H��^.�, �V"4�l, A"] #� '� cC,.�, V�#�8�, ^y �> F�. �� 5Y� !��8 ����� =4�� �d%& =>��� �d%&

� #�*E� � 1�� B µ�:�l� � p�u D�@�H �� P� B !�0 ��� (8 !�%9 v�W� � !��J 1-E� � !�"m d6lY� 'Cy £�F� �� ������ C"J"L� �µY� }� ��/�/�� �d%�� cWF 1J� � K��+ "F d�� D�@� 7�l0 ��� � ��H ��

d%± � �Í�� $%& ?:�� ��� =4�� a� ®#m�L� K� Q��@� ��EJ �, �%�� !�%& 4��" � *b ! l� ��ER� � ������ ! $%& ���E�@� =N�9� �, ��+ � �*E� ���± � =4& =N�9# �` G��H a� l� ��N(@� a� ��N(@� �l � !E� V6� !+��C"J� ?6� � �� ���& � 7(lJ � *9 [1F� �%�� m7�0 =>��� da� K� ��o� G��� #�>� � A���-:,�� � ��(��

d�� 7���m@� v�<�� ! 7�;� }0 ! !�l� !��8 ! !E, ���# V"4�@� ~��lJ �, !�� 1.�"� I"]��� � */� �Wl� �(�� � */� �W�8 ���� #� 7�;� V��#�� da� ���8 ! V�#�m6� V��#��� �jlk �Q*/� 1+�/� ���m�8 ��E�

J_" �"6Yl� l� A�����L� #� 7�;l� A�#���L� �l& C_"���b) �6%:�@L� A�li%� O��lJ da� K� I#�l>� C#�"L� �WF B � � M� �N���Z�l #��^m�� D�l B �, $%& $F l� �� �%��� !�%& 4�� " � �%�+ �W � ����l���L� �/�/�� B �J#l�E_,

d@ l� 1�Y6:� P� #�Y:^� �*d%� l� ��� �*E, #"*4@� a�H a� 7�9 ��H ���0�l� K��+ �� � � a����L� � a�H � a� $e:9� c� ?�l, Q� � Q� I#"_. a����� � Q� c� Q� � Q� a����� � $ �/� p���� B �� �� ��� �& � C�s #�& $�6�E� '(�� a� P� B #� m� � A�i%� P%+ �, �i 1� !��-� �� �%�:� cW*8 '�`�L�� $0"�� 7�l #�� � 7�;��� �0 �(o, �� l�L� I"�H c"_��� ��� � �F5� � ��H:� � �� #�6L�l� $%& $4, �, l� C"�/L� �& =%], K��+ !,(�8 d�� � A�� : ��� l� A�j:� ~+�l, A��#�l� �, I"���

«�L� B O/� � ~+�@�.

!"9 C#�.% �"  �$0�H a"�� a� �,��. K� I#�>� �WF l� $0��mH 7�l0 $%& G�o� m� p�u Q� ��/�� 1Fm� ��"%+ "F l� ����m@� 7"�/@� ��"%�:� ��,� l� v�<�� � �%6i� 1F� ��"%+ "F � C�C@� � '"_,W@� ��"%:�

7���� a� P� � $0�H ��"%:� �WF B a"�� a� M>���% �"<�8 M4�� � �F#�"q� � �6E� K� ��e, �&�"E:@� !+��%� � =�� K� v"�El, ��o� � �dj:@�

!"9 c��l C#� �W l�.�l#�lC QW� O, #_C.�#��d� � l�H���� d1� �.a"���� �H�� O, da� �%&� l�. a� �a"�� �"�m8 ��� � QW�.��� �, ®�, 7����8 �#���� �#�lC B V(q( M�� � ?���� #�� � � ��o�� a�#�

P �9(& a�"H�� ��� � � �*�8 �, l� ����� #�C d1^ l� !�l, #_�8 l#�lC p�0 Q� #�lC QW� $`�L� ,m�� Ol, #_C ?�@�da�8 a�"H�� K� �E� �m ! #�lC ��m8 a�#�È�� �W� ¾#",�, P�m�8 �$F�� ,m�� Ol, a�#��� �, �����, l� a�"H�� 7�0

Page 190: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�»

�H�� Ol, da� �%&� � �8�]%� �, #���� O, �H���� O�lJ B �, $6h � � a�> B '"� d1H K��+ ��� �6%:� B a"�� �Z"�m8 ~�]@� �, a�� K� ��� � QW� a� � a�Er�q� v�]�� d1� l� Z�_� �& 1�%8 a"����

�"� #",�� da�8 ! "_F a"_F@� �G9"� �W�8 I�0�l� �� B ��E� 5Yl� � '��� da� ���8 ���8# � ��� #�+ a"�� B ��9 �dW� � #��].�� $%& 1�l0 � ��%�l+ �Q� 5/6� �W` ��%�+ C#�"� �WF $68 �& �8q B M]%� K� */� 5Yl� �

WF � �_F#� � �� ���9 �/d/�� ��8"�Y� =�q !��8 #�/:8�� l� � #"HW@� 1:/� B v�]��� �, ��l4� C#�l"� � l� IC�#�� ��E8 �, �� (8 �� ��� �, d�� a"�� (8 ��_� ��l�� � ��_� �� a� � ��_� �@ 7���8 K��+ ��l� I5i� #"*[b

a�H a� � q�S� ��6. � '��:��L� �, �> B O�q (8 �F^� K� G*:�� p�0 ������ da� \"%�� £N�> �, �WlFq�S� ��6. � a�"^�� l� a�,;� l� a��@� �, �� � �� ,m�� �6� B.

(���a) K��+ !"9 C#�.P:E:8 �� $F a�. G�9 �, �*:%T �, }� C���� �l ��9�"L� Î6� a� K� #�>��� �-:U K��+ �� �, $F ��� =�l �, $%& 1:/� �E:8 �, ! � B � g%�@� � 8��� � �,�@� � ;���� cC��&

� ��4+ �, �� d1e+ K��+ !"9 "F � ���� �� �, !�� #�>� ��H �-%[@� � $�EÀ�� � =����;� � =���Y� � =8�E@� � ��Y�@� 7(-: � ��E� D� 6H #"HW@� 1:/� �E:6 *b p�0 PWH a�H �9 � �)4+ �, �� Q�´

a��-: � � �E��� 1F� �F � ��E� D� a�U� � �*E, ���,��� �*N��%& �, ����T #����� 1F� �F l� '��� W, �P��l� #����@� �WF 1o, ! �_ B O/� �l� �E@� �& a"F�E�� ���m@� a�,�� �� �, a"eN�S� �l&��R�

:8 ���8 �6��� B Q"/� �E:8 K� I#�>� !�8 � G-:8 G�9� ��� I��4�� I��S� Q"/� � �E:6� a� ?�l� ���� �E �*e� � #��� Q"/� Ge� 5¥�:� !�8 ��Y+ p�0 l� ��Y:� � 5 �:� =d%�+ a��� a����� ��� =d%�:

l& � !�8 ���]% #"*� ������mR� �*:� � �6E� K� #�4� � µN��/� A�E [� �� D�l� K��+ !��m8 vCm�� ��� ��q��+#� ^�� �²_�0� *�@�� F��� da�8 ���/� '"l� ����T ��d� � ��R� 7�l�_� �WF �, l� 5S� c�l�

���%H. �)��� �l �, �WH � g/�� m� � ���� � '�& �N���¶ vi@�� V4@� � �, =%^ K��+ �� da� _Ad�6+ ®#m���

!"9 C#l"8K��+ .®#�� � A�"��� =%^ QW� �� da� ��� ��m�. �,"l� B �*�8 �k A�"��� =%^ ?�l� ��H ��^� �,"� B �*�8�E, � �,"l� B ®#m�� =%^ � �,"l� B A�"2 O�l ��F�e/8 Q^� ��� B 7�9 ��H

"F � �gE� ! =]� �, $%& '���� ��: X"�¤� #�Y8 '��� �� #� B 7�9 l� ®#m�� � A�"���� �E/%^ �/ � K��+ !"9 X"�¤� a�H �N���L¶ �*/�& � �*�& � ®#m�� 7"[q �, d1H a�H ���8 �o%¥ �:�� MY� � '��� �: B ��*E� �,"_�¤� a�H a"]�L� #��:&� Q^�� �N���Z�mS�� M�� !�� ��eE� ���8 #"*�� #��:&� P� � �N���¶ � ��6� X

! C�@� ��� '���� �� #� B K��+ !"9 ?�l, "F � ��� �� #m� X"_�¤� a�H ���� ���l0� !�� ��E� ��8 ��� �o%¥� l� ��% M� � ~%/% M� � �6E% ¾M�8 ��� l� ���� � ~%/� � �6E� ~+�, O #m� a���( � �$`�L� '"��

cWF �_& K� �I#�>� ��% M� Ì%� I5�l, a�H ���� ��+, ���<:� � !��8 ��� ��+, 8��% ��� � �d@ � ��,�L�

Page 191: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�Á

� ���0�� ��r�> ZA#�lY8 G6N��+ �9 ���� � ~%/� � �6E� da� p��m�� ! =]� �, $%& '���� �o%¥ ���/L� '"l� c�%J �l �, v��u � �N�;� #��:&� ��,�� cWF �& I�, a� D�� � m�ER� ��ER� 1F� 1^�l� a� K� c�� �, l� �:�6E�

#��:&� C�@� 5Yl�8 !:�l # B �# $q"���� '�,�� !�%& �g� �, $%& �N���¶ � M� �, v/+ #��E� #�E� 1F� ��� �o%¥ a"]�� � #"*�����b)l+ X"_�¤� I��, da� I��@� cWF B cC���:Z � 8��� 1] m� �d@ l� ! I��, �(�Y6

���J !��H+ Ì%� � ��Eq� � ��F�b ����"�� ~<�� !�%& Gm6N��+ � X"_�¤� P� C�8� �, !��� p�0 �, ����ZJ���/%]_, ~<�� �H�+ �, K��+ �� �"�� '���� �o%¥ cC�J Ì%� I5�l, a"�� a� #��E� B � "/�� P%: ~9"k. a� �

"_F ��� #��:&�� �WF �, $%& �� ���� ����� ��/, �, �/�/�� B �:�_� ��� cm(&� da�8 cm(&� � ������ ��0 �C� =l� . #�Z m�L�� ���#( �%,�0 ��� p�0 �, ®#�L� �, MY�E� $%& ��� �,"l� A�"���� =%^ I��, a�H ��� �

% � ��`�� '���� �, ��,"l� ���% a� G8& �9 l� £/8 ���� a� ��_� �W� l� a�6Lm� Q� a�,"l� X"_�¤�8 PWH 5�� O #�L� ~+�@L� B ��ER� B a"���E:� A"_ �E� 1F� �y��_ da�8 A" �E� 1F� ���� �, MY�E� $%& A"�%@� 1F�

�(� ��`�L� A��%<:� �, ^�� dÌl0 5� dÌ0��� � ���� ~%/� � �6E� � ��R� �, 1�%8 A"�%@� 1F� �����Y� '�/, B �*8"9_� !�� 54� �, $%& �*%�9 � l� ���/� �� � a"-�E� m� � a" 4� � � a"%H�� � ���8 X�"�� B ������ B �_F"H#�l> ��H �*���� ��6�H �%�� � a� � ���E� B l����L� a"H#�4� ���8 ��R� �(�

M�%��:�. #�C �E*J a�H �d@ � �, �ER� 1Fm� ���� 1o, ���� #�E� 1Fm� ��� � v�"o� #�C � I#"Y� B v�W�L� ��"%9 � �* "6� � ���� � ������ B ���� � ��>� �, ��� P� 5� � ����� ���E� � v4�l� 1H��

��ER� 1Fm� MY� $%& �*8 A"�%@� 1Fm� !�� Y�� �, K� 7�@� B ��Y�m�8 �& 7�r�+ � l� �5^ ��b � �d]6:8�WF V"8 ��48�L� �t� �"_ t@� �*�� da�8 �S�.

��H:� I#���� cW� ���S� �%� K 1�9.Q�E�Z.� !��E8� 1��2�� !�� ��� #"_,�. � C#�"� �WF O9l� �"9 7� !�"E�, #",� I#�l�& O9l� �*E, I�, B � ��#�, �%�%� P%+ B _v�]S� 1�4+ ��� ��&� $F l� �Ï �� #",� !

1:/L� v�-.� a� ���T� �WF � l� ��(R� B IY-E, ���8 !�� ����� #",�� �(� ����R�� ��(R� #",�� $%& ���. �%�%� P%+ �"��_0 � �*<<_0 $��/� ~:�8 ���*�4� �*�%& �*l> !:^"_� I����@� �6N�]� �, #"HW@�

_� a� #"*b � !�J":� 5¥�+ �, At4l� ��� �� ����� #",[�� �, $F }d� IW^��@� P%+ da� K��+ �� ?�%&m�8 �"�m%Y #C�/L� ��l� �� ���2 ��,ª,�� ��5,� ª,m� d1� ma� $%l& �q�"l�L� A�5¥�l+ �, $F ��� «#�mS� B ��9�"� #�¥�� da�8 I5i�

�2� ���2 ��H #"_,�L� �E [� ����� l� P�� _A;, #�/8 �*8�8 �/ �l !�� _A>� �, $%& P� 5� � =�� ��& � 1� c�E�, a�H a� � ��9 � QF�mb � }�����J #��:&� "F l� $%Fm� ! ���2 � �� �WF da� 1��2� $2� K� �� ��½���

l� �W` "F ��� _g�Y�:�8 �������� �� O�], $2� p�0 �, dK� ®�"6_, �F5� � �� ���� #",[�� da� B�E� � "F 5¥�:8 �����:� P%+ �*J �, K �� c��0 QW� ���� p�0 �, P� � c"� � #C�/� ��&��¦a) ���L� P� B

8 QF�b #��:&� � !�8 �� ?,�9� QW� Q��0 � }�+l, #��:&� � ?q�l� "F ��� C�_��� �> F��� B K ��m !�� �, _#�¥��� ?�m@� Ì6� ?�@�� I#"�Y� Ì6� I#"Y�8 Im�_"�� '�d��� �, �*%F� �F�q��:� ��� � �� ����� #",�� �,

Page 192: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�Å

�, $%l& "F � 5¥�:� � ���8�� !E�8 �� �� d�� A"�%@� �� l� A"�%@� �, P%@�� ���#m�� �, #"�Y� � =N�/��4� �WF !+���H � !�T � !(J � !+�� � !+�6�. � !N�2� #�m¥� #"*� I�@�� !��8� ���H d�� ���� �� � ��9 ��

PW�8 !:� � �� 1e6 19 �H�/+m� �� �E& ��,H� a� �F�"/+ �F�+� � Q�F �FlC�� ���:F� ��W� � Q��F� �F�"&C ^� � a"��  �f 5^ "F �"06�%8�@�l�� �v# � ���� a.

��H�:L� I#���� cW� K 1�9.!%�� c�lJ !4�² ���& #�9 #C.#C !%F�J �> � #�9 ��H !��l. . �� a� �%&� �, d1�8 �e�m� v�]S� � '�`�L� ��& B P� � c�E�l, ?�*%_� � d��� 1�s ,m� ?�q�h � � �4 ?�*%_� � K��+

B !_+C#Z�m� !+C#�� �, d1H � ?�l, � ����� K��+ �� �, "F ���8 C��@L� !�%& C���@� v�]S�� C#�"� �, �d%¤� cWF �� �$ �/L� p��m��H "F � $�E, Ì6%� l� I#�l��� �� ��,�`� l� ?�l, �� �, "F ���8 ��e���� �4� =�]

�+�l, B �%��� !�%& 7"_ � ¡�l� ¡#�"� �, =�l ���8 P�� A>� ��H £%i+ � l� �&m�8 cC���: � ~�u ! O9� �l,� �� �E& 7"�/� ?�lk c�R� "F 7���� ��Y�@� B O9� �, da� #"HW@� G�l�� B _G�`�m8 �E_F IC�&�L� �& ?i_�

� $6h � �, $%l& �e�m� c�R� !�8 ?�m@� '��:�� O, 1F�mR� "F ��o� B !8> � $/�/�� �%�� ����L� #�9 da� c�E�l, !+�6. � !+�� �%� ��l�� c��& �� 1�m9 ���8 �$`�� 7"�m/L� l� �Q"E�@L� c�R� "F ��� �$2� �%��� ���� #�9 m� c;& �

�;& ! a�H ��"l ���8 l� ��;& P� ! $6H �4�� 7"_�/L� ��%^ !�%& O%^ � !��8� � 1F� �E& c�lJ� �> � a� � �� �E�& ! �> � � #�m9 � !���8 #"HW@L� ?�@� 1F�l<% �4� � #�/� a� ��+ (8 � �m� Q#"�Y� c�R� � ��H� �k MY�:@� "F l� 1�,��� K� �8YE_, a��8 ���l�� =%q� K��+ �� ���8 �*%H I�N�;� '"%�� ��@�l& a�H

mR� =%q� � l� !+�� � !+�6. � !��8� B �� �l& �^ ! ��� � �, "F l� �e�� 1,��� K� �8YE, a��8 �e�� 1F�1N�q $%l& ��8�E� '"%�� �, ���. ¹�� �, C"l�� �0 '��4� =�q B vl�L� I:8 B $�E, X�� �9 !�� �%&��

u ¹�� #� m� � 'm�L� A�C#�l� �*�8 I5�H �&"�<l, =N�/0 � !+�#��& MN�] B 1�9 �0�" P� ZÈ��:� � p� !e� l� ���&� # � ��"Eo, � ��C6, ��� & ��E� D� a�H � �4�� Î@�� 4E� � ��E� $%& 1�:>� !���8 !+�#�>�

P� B ���0 ! l� Q5� �, � $�E, c�6^�8 =%�% *�� a� �� C_� �%8 PWH ��H+ � ��� #�8.

(��¦b) K��+ !"9 �E& C#�.�%�� �"�[� � ��N(@L� l� "F d�� !� � !��� �� �*>. K� I#�>� �(R� da� !"9 B ��H #���� �¥#"� �, !�%l� �, � v�]9�� ~]9 1�6� �� *b }� ���%�H�� ������ �������L� �/�/��

@� "F �EF 1�� �W8 !�#� B �� 1b a�]%�� "F QW� a�]%��� a� ��H ?q��� ~]/� "F QWd� 1�H�� *� �F� I#"_. � �F#"� 1,�l0 � ��4� X8 �/� a� p�l0 �/� � ��4�H ��*8 �QF��L� ~]/� "F 1��

8��E� ,�� l� ����� P%@� *b �W � �!�: �l� *�, � !:�m�� $%s � ~]/� � I#"_. a�]%À�� �W�8 �,"���� W Q� � Q� a����� � �$ �/� p���� B K��+ 7�9 ��H ��`�L� �/�/�� I#". �������L� �/�/�� cW*8 �%,�4� IC�#��� �%��� I"�m�� �& I#��& $F }d� ��/�/�� I#"�Y� Q� !+l#"_. $%& 'Cy �� =%l �%��� !�%& 7�9 � c�

Yl��� O���� I#�/@�� P%+ d1b �/�/�� cWF Gl��H �@ � 'Cy B � �=�� B ���+, O�l A�6. $F � '(���

Page 193: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

��

A��%<:� 1�9 �*�6� B A�*> ���`�� �/�/�� da� ���8 �> !%o�H ��m K��+ !"9 � I#"_Y A*b �/�/���4, �� A�*l> ��������� �/�/0 �W�8 �*:��"_F I�0l" ���E��� l� ���%�� ��" !�%& a�H �, $%l& a�� !"9 �� �I�F

�0�l� $%<:� da�8 !+�W !+�� B �*� IC�*l> G��H ��"l l� �*�L6l� B �*�6E �*�6E IC�*> IC�*4� cWF G��HH Q� Yl�� µ@ B !��8 b��E� K� Q+ m�� ! $%<:@� IoH !�8 �E�m� l� �0�"� �� !E& #�Y� � �0�"�� �, 1

�0�l� C"J� "F "F p�0 �, C"J"�8 �J#�S� A�C"J"� IoH ~�� £%i� B O/+ � � �&m�8 cY Q��� cWF A�*> ���%8 ���]9 C"J"� 1�/� � '�l& $F $F p�0 �, !�%l& ��#�l�� ��F�@� da� ��H �(.m� '�l�� 1�/� �

�*Fdj+ � �*9(q� ��& B ��"`L� I�0l" �/�/�� Q"/� $F � �m�N(@� K� �´m�dj+ ~+�l, B IC�*4� P%+ A �*�� #�4@� #���Y� B }� _v"%/� $F l� �%�� K_�� K� �l*E, Al � Z�*H"[%, ��C $%& ��E� da�8 ����l0���

�%�L� '��: 1 � 1/�L� 7��� MY�:, ��% ~%9 Q� ~%9 ! a�H �@ P� K��+ !"/ �%�� B �� 1/l�� da�8 '�9� A"�%@� 1Fm� da� ��H !�� ����0�� Q"/� '��/8 �������L� �/%S� �, ��F�L� C"Y/@� "F QW� ?Z m�� ��d%� O, ���� «�l�C�� �, I�d":, lv"%/� a� v"%/L� K� ���E� ����l0��� Q"/� �W�8 A" �E� 1Fm� �, ��C"J_�

8 �6�E� 1*RL� ���> da� l�"6E� HW� �� A�*�,�� l� �� �� �& C��m�� � t:H a�� �� � ���#m�� �& I^�:, $*C��J�� � $*8��¬a) $��m� � �F5��+ G� �"6E� A*/�� '"%�L� #�"�� v"%/� A#�"E+ ���8 �*9"m8 �@ �� �+

�q(l �"�"�� a� ������%.a�C �%�L� �g^ ���� �� �8�m@� �, �>� "*8 ��l.��� �g^� �%�� a� �8�m@� �& �` ��;��� =N�/�� v� #� �=0 B ��8& �`"9 $%& �"-%].� ��� � �8�m@� � �%�� M."_� K��+ �� a� Q+

l, ��� ��+�Wd� ���"`� ���� cWF B H� � �)�%& ��"� ��l*:>� ��Wd� '" �� 1Fm� da� ��H ��`�� A�E��:� °�� !�%& Q����� ���� a�H ���#m�� ��& K� ��/@� D�6� ��"`� P%+ $%� 7dj+ �d@ � A�E���:� P%+ ^� 'm(�� Q^� I#"_. I�r4E� cWF �� ��� � �� A�E���:� P%+ ^� �������L� I�r4�E� da� ��H ����"�� A�E��:� 7��� �%���

� #". =N�/-% $]�� =%]_, C�"lJ K��+ "F l� �(�� a�H �� �� 1<:� � � Gl��mH " l� �� �� $d%<:� a� =�% �� !"m/ �/�d]� ����& �, "F � c ��9 K� �;i� #�>� ?�@� �WF K� l� !�e:/+ �, �*�%l& D�6_� � �´�C���: �

B l� C"_J"L� �WF �, X� m� a��,�� B IC�*�4� a�/� B K��+ �� �^� ��� � ma�H ��f X� m� A���l��� D� da� ���#m��� lv"%/� P� B �"���:� l� ���^�L� �´�C�*4�� t��*:� � ������ �´�C�*> �"6�E� HW:� I#"HW@�

5^ $*8 ��´���H $%& I���� A���H �` �� ��*E� A�� a� � v"%/� Gd%� �, � �*:N�4� ~�lu �*Z�"l m� �, P%@L� �� K� ����T 7��9��� a��Z m�� ���#m�� ���+#� $%& �F#"*b �"E@� ���� �� V(^��� ���`�� ��l.��� �, !

"_F ��� �*,�/8 v"%/� �, '�9� G��H a� � �"6E� da� ?�lk 'l��/� Q"&lC �EF��6� m� l� a��E@L� � I��4�E� ~�u �, 5oH � � "%]@L� IW%� c#"_*b p�0 �, !E, 1e8� �o� �� cÐ K� ���E� º�9 <4�8 7���� ~�lu Q":�l� 1F 19 K��+ 7�9 �9 � Q"&��� P%+ K� �� �F� a��4� �WF B �%�� K��� a�C�/E� � Æ��>�� ��8"�Y�

a"�%�l� � ��W� � a"�%�� ��W� cW� "F ��� c�R�� #�/� l� �4� da�8 1F�R� 3�4� $%& '��/, ���l�� �v�4�8 ��+l, "F l� X4� �q� '�/, '�/@� �WF da�8 �8& I�:�@� 7"_,�� � ��#��L� 7�"0�� �, �F5li � �%�e6�

Page 194: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

��

, z6� ��� � X4� �, �_�� ��m�8 µ��m6L� µ:6� l� µ�-�Y� M4�� «�m�� �, D�e�� ��m� � z�� �!�"l� l� !%em6 �H���� � �� �EH#��+.!��lJ ��n# � ��E6� �E8�> �.

(��¬b) K��+ !"9 C#�.��E� �, � �(_ # ��N(@� �, $6]Yl� ��. �)6].� a� K�[�� a�+#�>� !�8 � !�%& �� $%. �E���� ��6].� K� ��U� ��N(@� �, 1 �� !�%& !dj+ da� 7���� c"J" P�%m@� ��0 B !�� �d%

}�+, �l � $6S�� ��� }�+, � �] ":, ��� ~+�@L� 7l�&� $F l� ���� ��+, B a�H ��E� C�>#� �%��� 1�Z�J =0 B K��+ 7�9 �W l� �6�]� '��J� ��� ��N(@� a�> ����l0�� � �6�E� � ~%/� 7dj+ �%�� !�%&

���� l� �*�8 ��N(@�. �� $%o, ����� !"/ !�� #�4@� �Q��lY� '�/@� B $%&m�� Ñ@� \#�> �%��� !�%& !��� ��o� � oH �W l� #�"��L� !9�& �(:,� �y�i� K� «�:� � � '"�Y� 1�.�"� a��8 ?�/�l� � ?��]� $� # �E�& G� �

�"/ !0���!J�;, 7��:&� � !0�# I. a�H ��� � �F��l � � I�"�E� 1�9 m� K��+ �� �g�l� � �%��� !�%& !��� p�o�� 5� �m� 1�%R� !�YEl, K� ��E� #",�L� D� B �$`�� v�l:��� ! O9� ��� � v�_�E@� Z�m� ~J�"L� �� ®6� !��>

�%l& !��� lc"_J� �E�� �, $%l& P� P 6i� K��+ !"9 �E& µ:m6L� I#"_ B a���� ��_ '"_ "@� ��5�6+ B �%�� ! �WH � a�,�� �, a"%�6� � �F,m� �, �� a"]�l� � �*��� ��N(@� �� ��l, �9 l� ^t+ �,l� P��� �, '��/+ �, ��

l& ��F � ON�> �, $/ �k ����:� I�"�E� 1�9 �%��� !�%& a�H �� ¶ _v> � l� \> � !E, #�Yl� �%8 �%��� !�% ON�4� �& d��� !���ZJ� C�@L� da�8 Q�*8 d��� \�J� l� K��+ 7�9 ��H F�mb ,m��8 �F��l ��,� � �F5� � l� Z,l�

���m@� 7(�e� � a�/� 7�;�� �l*�� !:���F l� ��,�� cWF �� ����+ }d� '��0����>�l0. �%��� !�%& !��� O ���� '� !l �+ da��8 ��q��@� K� ������ ��l�� p�0 p%¥ �H���C �, dK� ~��0 7�9 �W � ��N(@�H �����, ���"%& a�H K� !�6� �8��� ����:-:� ®#��� ��%6��� ������ K� �*:8�l�� ��� $68 �ER� v�+ �, 1 ������ v�+ Z�, ���

I^�� !%H� �, �0 �, $e, �9 � A"m@� K� �Q��S� ���� d¥�:� �m !:���l0�# ��%i � ����9"6� ������� ��"%_�L� !�� �E%9 c"J"L� cW� l� ����0��� $%&� ��4�� $%& °]� A"@� da� A"m@� �E& ! d¥t+ � �E O #� A"@� K�

��� !�E� ��N(@� �, �%��� !�%& � ay/� ! =]� �, $%& 4 ! 1�/8 �Z�"l �� �, c�d"+ ~�u �q"@L� �WF B � Ol, !E, ��_# � 7�9 ��H ���� �%�� !�%& $l��& $%& =%q� K��+ �� a� ��H ����%@� P%+ ��4�L� cWF B�E_� �

l % �� c�6].�l� 4�� K� ��N(@� �, �" # a��8 �'�� �, c�d"+ a"_E,�[@� ! O6:E� }0 ���<:� ��a"��4��. �"��mH �*���8 !:�,� �, �%��� !�%& !:¥#l� ��6]Z.� K� I#�>� ��E� �, 1 �� ��6].� a� ����o� I#�>���

�� !6.l� �%È�� !�%l& 'Cy ��H ���.�lY:^�L� ��l % �_F�6]Z.m�8 ��dHW:m8 �%��� !�%& �FdHW8 �� �"�l� $�Em8 !"m/ !6.� ���¯a) ��H !E& ¡�#Z"m@�H ¡#�"� �� ��l.� ��l # � �¥�l#� ��l # ��,�� ��l 8 !� l# c��:ZJ� � !"m/

a�]%À��H ��"�� $��/�mH ~N�E� � 1�.m��H 1�H"� a�. a"�� a� �, ��&� �¥�#�"� ��l ��6].�� a� �+ 7�9 ��H 5i� C�>#� !���8 !�6� 1���: a"�� a� Z�, l� ?���+� �, � ��� I5Yl $%& �� K� �"&C� ����0 K��

1�%J �%& $%& ���� B G69� �WlF G8& ���8 ���:, 5^ ~0�. !�� 1e8� 7����� lPW� ��/�L� K� ªC�C, �v_#!�N�<& $e/E� � a�/� da�8 �WF 1�9 !�%& M/+ �.

Page 195: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¦

!"9 C#�.°/_��8�� 1�9 !�%& ay/� . c�9 56l $%& � 1�li� �� �8��� 1�9 G��@� $%l& a�/L� �/� Q� �8��� �& I�(�:� ^t+ " l� �/� B ��"_, a�/� a�8 ! ������ a"�� � �/� !�l, 1^�� v�:� !�%& 7�*_� a� 1�9

���8 �F� t+ #��/k �40"� !�%& 1^C � ��[�� g/:�� I�(+ �,�(, $%& !��El+ !�8 � �$`�L� C�>#�� �WF K� =%�:�� !:/�/u =d/-:� �WF V"8 � I^� � ���C �40"� Ql� � � �:��, l� ���l0 !�l, c#"� a"�� I"�m�� '���� a�/�

�� =d%�:� a�H Q� a�/L� !/%^ a�H �%�� !�%& !/0 B ®l# �4��l& Gm�9 �W l� !9(^� �� =q�E� ��`�� V(^ !�� I^��� ������ B �,�m� ! ��6. a�/� a�H � �, l� ?�l, � I#"_. 7�E:,�� !�8 IC#�"� ,���� l� a�/L� a�H �"_."@� V#�6+ � �6�Y� G��H �d@ l� ��� �� ��+l, B cC���� �� $d%� K��+ � ����m� �6. '(��� 'm(H

� Q_� �� a�/� I�m(+ #"�/� �, O��_� ��� # l� ! ��t:Z�l� � I#"_. ��0m� $%& �/� B �<�8 !�� V#�6_� � a�/ 7�ok !%do, �m� !+#"_. B ��%l, �� #�". !+��0 B !,�� �d@ !��� 7���� � l� c�9 B ���d%Y, #"�/� v�-.m� D�

?�l� �q"@� �WF B ! $��� ��lJ v�"¥ ! 1_Y� � ���/� '"l� K� �/� "F a��8 ��l�L� �WF B !+l#"_. 7�o�, =%l !+#"_Y lP%@� 1do�:�8 !+��l0 '��� !+"%. IoH ��o� � � �/�/m�L� B c���C 7��&m� �, !��� O]/E� m� � ��� � I�y/�

� � ���/� K� \�EF $d%Y�9 V#�6@� !0�_# �� ��YE�L� m� ��À� a� G8& �WF �, l� �e�� � m�� v�"¥ ! 1_Y B 4:E, �F#"� l� O ��� P%6� B ���8 ��4�H c�9 �, c#"� O]/E� m� a�H a� � �Q"%�� ��l�� B !l,�/, V#�6�

®#m��.� 1�9 �d%�:� � ��%��:� v"J� K� I#�>� �8��� 1�9 G�@� $%l& I��/� '�; B a� � K� l� �-%� l� A"l�L G� $6:h � c#"_� ::Z�l� a� 1�9 ! ���� 1���+ K� l� �*�%l& �� ��:� A��%�� �H�+ 1�9 a�/� �6�E� 5HW+

���E� ��6L�� ;�;l& lG9"� da�8 �6�E� A�E�"%+ A��%b. O #m�� 3��E� �, �o�o� ����E� l$�F a�/L� a� �%&�� �� #�4@� ���� � a�/L� =N�/l0 ���� � �6��� =N�/0 ���� � V�8�� =N�/0 ���� $F l� ��l Z#� ~:�� K�

����T 3�E� cWF A��� I�(: P�%�8 �F��l& �@ °��l, $F l� ���� =N�/0

(��¯b) K��+ !"9 C#�.v��0 5i �FJm� a�_ ��Y� $d8"_� ���.0 5i ��Y� J� a�H ��� a�C v�� X#��4� c�l:&� �9�8� ��;J 1�& 1� �� ������L�� O� ":� c_J� 1�<8 #�Y��� � =��e:� ��Y� B a� c5� J� �, l� �v# �� G%/8 1�T �Y8 !"9 ^� C#�� B K C#l� �9 � I^� � l� ���C � Mm�h (8 ������ ~lJ"k

l. =�e� � a� "F 7�9 1��mR� ��Y� 1� ��Y� da� "_F � ��98 1��mR� ��Y� � ��Y� V�], � da� ?�� \#Z� da�8 �©�"S� �. ��o� � �'�"�� �l. 7���8 �Í�� �dW%:� 1��R� ��Y� � !�*:4l+ � � !_F�+ �, $%& �6E�

dW%:� 1 c#��@� �& a"�dt:� � 1N���;� �, �"6�E� ��H;+ ~�l� �©�"S� �9 ��� #��E� B #l�E���� �W%+ �� a�� m� ���8 ��"%9 O� "+ #��/k ��Y� B �F#"_J�8 Ê��"l �Fl�E& */� l� M]%� a��8 */�� M]%� °��l, K� �"%l.�

%/� cWF 1o, �, 1Y-l� QW� ��Y� Jm� ���� � �W�8 A"[�%@� ��& �, v"%/L� a� O� ":� �W` ����v". B � l� ��� � #��E� O6+� � �� #���� cWF B !E, �� � �(�� da�8 c#��: � a�C �(�� ��W%:Z ��� ��Y� $%& 1� ���� �Í�L� W�8 l'��d]� µ%Y_� µ%@� da� ���8 µ%@�H �(�� l� �%��� !�%& 1�%S� ��F � O9l� ��H �� �dt:� O6+� ���

"J"� µ%Y_� 7�9 �9 l� ~lFdW� l� ��e6� p�^ #�E� *]� ��H 1N���� �& ~%/L� �*]� !��8 #��E�H �(�� �WH l� C

Page 196: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¬

"*8 !�6Y�:% ~�l Q��� da� P� l� G�Ò6_. �, 1o, ? $d6. �, c�E�l, � _G���[� �, 1o, d� Q��[� �, �%��� !�%&�� 7;�� �(: �L%� °��Y� ���� ��/�Y�H � �Ó> � ��5^ �(�� Q� =�>���8 Q�t@� ��ElJ �, �%��� !�%& 'Cy K��+

� ��f �(�� D� da�8 !�%& 7j� m� a� �� 7;;:� � l� �Yl� � !�;� �E& G�o� a� !E, ��8�l�� �� 7�r�� �� #�6� �W*8 �% @� �E_ �, V�]_� � �f #�6� C#l� �9 l� V�]_� �8 QW� K� ���E� ��l0 �( !E� �( �e��

!E,.

$%&m�� -��� B G�l�L� �Wl� _G��q"_. \;�l �£l $/0 Q�"wQ��� #�l� c��+ a.��%w Q"w1H !<E�Q�� �#�� Q��:H ~>. p�0 O� �� 1Ym6H $*8 I���R� A��%<:�� I������� A�lC#�"L� cWF ;�l �£^ !"/ C�@m�

� 1�m v�F� ! C�#� Q��� #�� Q�:H ~l> !"9 � #�FZ�m��� #�"��� O� � 1Ym8 �<:� ��H �� C��<:� v"%/� da #"� B c��l a�m�8 �6�E� 1� ��%b B a�mH ! $%<:� 7"_Y0 1�9 ~%/� a�8 ��l4���� #�� �s � v�<:0��

� l� 1�%� $e/�� ��� !��� �l��8 ��À� #�� ��� �W�8 ��J#�S� A��%d�� O�T 7�l� ��4� O%q l� µ��Y� <6� A�#���L� O��lJ 7�;8 ��`�L� A�l�%<:� ��� �¸ � ~%/L� �9 O%mq �*²� l� �`��^ � �6E� ��0 M4���

<0 PW8 A�9��L� D� B #�:: �� 1lY0 a� � ! ���, � ��l�. B '�/@L� �WF ~0�Y8 ����"�L� ��� ��# v� �*�Z�m6 X�]/�� m� � �*�� l M�l m� � $%<:� 1Fm� ���lY ���, � !�� 1�.�m��� Q�;d� ��l� v�l<0 � �%�*@�

��·a)�*:��E 7��l� � � .!"/ ^y C#�l� B K��+ �� ?�q�l �9 l� .P�%& }��� 1���[�.P� $%& ���� !%%8.

o�E� �WlF Cl#�µ��Y� 1�m9.m�H P��H lF �ۀ!"q !%�� G�] $,#�H . !d/l0w9!"_ 7"� a . ��]�� #�>� ��H a"���� B �96L� da�8 7"_."% �H�� �, !�8 �� � =�� =�]m8 \"%���� �H�� ��� "F l� a"���� K�

Q"Eo@� B ��J.a"���� �� B ��+ � " }98.J�# !�� ��� 1/� �a"�. �t�L� #�>� l� =�l ���8 !�� ��>� ��H I"�m�� �), K� �%È�� !�%& eS� 1l.� ��H D�6� K� 7"_."� "F �=�� =�q B �H�� �, v"%]@L� da� K��� ��� ��H DZ�m6� X�]/�� � �96� ��J a"���� l� ��]�� �, �t�� �(:,� ���8 A�l�%�� ~��J K� �H�� � K� ���68 K��+ 7�9 l� A�H�� A�H�� B 1�9 !���8 D�6� 7"_.� � �%."L� ��J \"%���� �H�� l�, AÑ:,�

��. I�(:�� I"%�Y� 7�i:>�� 1o, ��#"_. �H0 G��H ��"l �H�� $%& ~��l+ � ��]�� �& �W� G�l�� B l� �m� ��#�*J � �� ��#�� � (� HW�� d1H �� d���0"� !�J":�� ?q��L� �6� � �%/� HW� 7�i:>�� 1o, ��"E�l,

��_# ( ��<H ���8 �q��L� �H0 a�_� F��� �Hu #�l�:&� � !��� Ol, v��Z m�� �, ��*E,

!"/ _G��q"^.P%o, ¾�0� l� �.l, � Q� � ;�%H P%o�, !"/ �e�� ^� C#�l� B G�q"_ �9 � l� � c�E� $%& a�-J� !E, ';%� (8 ��4l� �, !:� �g:h K��+ �� da�8 A��d%<:� l� ~+�@L� D�l�� #"*d�� B P%o, ¾�0� m�� PWH ����m��� ������L� _O��lJ � ^� !J� �, ��"_e6, a"�� �9 !Jl� �, 1��m6L� da�8 c"_J"� 1H �, 5i�

� !�%l& !"9 K� Q+ �, "F � ~+�@L� D�l B �F5m� � �� #m�� �)6%S� A��6+ K� l� �H���C #"_,� �%&m� �:�m� �%�� Vq �, =�] dK"L� *�� �/8 =N(S� ��6�m� � ��l �� K� V]� 1�9 PW l� ©"Y�@� � �� gN�Y^

Page 197: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¯

����� DZ�l �, 1�6� !�8 *b �k c5� $%& 1e6� p�u �)2�� �)�� $%& �%��� !�%& º, �� 1�e8 �9 l� A $%& �*E& �� $�# �4��& a�-J# Ol, ��*E& �� $�# ��F;� ��q�8 � Q��� � �^ � �� y �WH � �@��L� �� ���,� 1Fm� $%& F�d��� �@��� $%& 1�Ny � ? �� 1�e8 �9 �e�� l� 7�YS� D�l B �*E& �� $�# ��q�8

& $%& �` a�-J_# !�68 �/%]@L� ���5S� �` G�¥�8 ��,� 5l �:EH ��,�� cWF �=0 B 7�9 � 7�YS� D�l� �F5� $% B a�H � �%l @� � ������� O�T $]&� �, A�;<�@� �, �%��� !�%& �E���E $]&� �W � c"J"� d1H �, �,�L� N�l

l, $%& "F �, Yl& 1H B ��,�L� cWF � M� �N�, �_F l� ������� C�l& a�,� 1H B ������m8 ������L� �, ��� v4 �H�� 3�4� Ie^ ��J ��5S� � 1��6:� B A��m6:% � #��^m�� D�l B ��J �, $%& �6� a�4& l� �� #m�

�� � !%�9 ¾�0� ! *�� � �k c#"*� P� � ����m�� ���^ *q�� c� ���9c

(��·b) !"9 C#� .��ER� B �:�l ! �� ?l . I����@L� �6N�]� �) n# �, ~�%_. ���8 a�H !��� !��l a(J# !�%& �*> ! � B 5��� O,�R� B I:6� O9� �@ � !�0 1N��m� B I�i�� �, a�H � 1�"q 1J# !:^"_�

$�0 � !�%Y $��/� ,�8 1:/L� >� ��f a�H !�� ~%�Y� �E& P� � ����@� ! "�� N�� � !��W �:&� !�� K ��E�l, 1�:�� "F l� C#�"� �WF K 1�/8 !�0 B Ad�6:8 �+C�*�4� $+� � 6i: � � �� K� v�:8. ��l �, �²_�0�

l+ da� �)�%�� 7�9 �9 � �i_� � �, c��& � "+ 1�/� K��+ �� da� "F � cC�#_� �� K �"�/, I��Eo@L� ���� �t�� � " K��+ �� da� �"<�8 !: "+ �µ. ���8 P� B�E� � � ����� A"@� da�8 ��ER� B �:� ! ? l� !: "+ 1�9 �� d1�%8

l� ���]k !%:9 ��,� � ��9� !:,"Y^ da�8 !%:9 QWd� 1�:/L� "F !_�Y^ � ���/� '"l� !�ZYl �l � !E� $�_� 1�:/� dK�)�%�� !E��l �l, $%& I^�� IW^y�, O8l� � "F l� $d64l:%%8. a� "F l� V�>�� G9l� ��0"�:� ��E¥� K ��l �, ��o� l�

l� ®Z#m��� ������ �l �/d%�_, !_�"H ��*:� =�q �, v"%Y@� 1�:/� ��8# l� ��8�� �& ��E_� �f #"HW@L� lC#�"� $F !:�EJ ��Y�m@L� da�8 �E,�[@� I�Y_& 8��� B 1^lC � 8��� �EJ � �,�@� �Z< ������ �%��� !�%& 7�9 ��H ������

������ B �� !�8# C#�"L� ?�l, a"��8 ��YZ�l, 1H �E& ���E�� a�U�� ���� �*e� �~-: � �W l� 6�� K� ���´ 1 ���´ !�, a"��8 !�m%. p�l0����. �, � ?i� � 1��8 �, l� µ%Yl� � 7"9 Z�, � O6E� � �%& �, �� �"�l�

��6� � 7�l0.K��+ !"9 �, c��l C#l� �, ��o� ?�@� �WF $%& d7�� l�. �, �Jm� � � �0� �� �, �5  � $��� 19��-:%, !��_C.�l#� ��� p�u */L� l� ��F"[�� I"] $%& d7�l� !���8�(N�l, �  � � ! �Cl, (m8 °" c��l C· ��<:%, �

O,�lJ A"m@�� =N�l */� l� �0�l� lv��� �� �E_F K� �EF �, ������ B �6� a�H �9 � K��+ !��_C �,.

K��+ !"9 $%&�� -��� B C#l�.a�]Z�l� �, l� �%/�l� a.l0�� �]/� $F l� �]/�E� a"� a"�E� C�@� ��� ��H@� A��%��� IC6@� ��[�� �]/E� �, ZGm%�Y6+ ��H '�l�J�L� l� ���#m��� a�l�&�L� Gm%�Y6+ �*E, }� ��+�dW� �& \"%��� � 5��� ���� ®# !�� K� 54� !���8 �)�L� G� �]/�E� ��� ®# �$%& ����� 7"/ I#�>�L� �*�� l�

· Bu kelime E nüshası �Åb nolu varakta aynı şekilde; A nüshası ¦�b nolu varakta ise �(N"l, şeklinde

yazılmıştır.

Page 198: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�·

}� ����l��R� ��"l�� ~<�� V^ $�:l0 ����#"�E� ~<�L� $F }d� ����0��� ��"�� �& l� �����%d�� ~<�L� $F � �/l& �� Ô10 �W*8 �²5li l� �$6�@� j�� l� ��+�dW� ���0m�� !E& ���@� 7���� °��m@� K� 1l.� l� ��6m� ���È��

@� cWF �, $d�+ � WZ m� �� ª���,� �yC� lv�/ �*E& ���� }d� ��+@� K� 7dj+ }0 �lC� �m� !"m/ �*E& ���� }� ��+ � ��_�� �*�8 �]/� 1�> � I<4� �*�8 I�"� I#"_. K��� B ma��8 ��C� ��l ÇW^� � d1l0 �� ¾�/& �W*8 �Z�l "9

�r�F��¼a)�E� �*�8 I<> I#"_. ����o� B l� C��m�� �*�8 �'[� �*�8 X�8 �r�F l� �]/E� �*�8 ��_0 1�> � I�" K��+ !"/ I#�>�� !�m� l� I�0"� 1F� v�<u G��m Io�� da�8 K��+ !+��%<: N�C P� d1H B "F � 7"_.��

%��� !�%& �E� da� ���8 Io�� I#� K� I#�>� I#���� da�8 $*:E@� I#� �E& Q^[� �;l� c�l# �/ � B !� l# Q�l# � �l& Io�� � � Io�� �& I�0l"� � ~<:� �%8 !�_;� �0 Io� '�/, B c�# �W�8 !J�_& �0 I�0l"� '�/, ~<�:8 �$>", a�"%, ¾v"¥ �I�l, !0�_# �� ��# $��> �E& �4_� �/ l� C"*4� 1F� 7�l0 �W�F � I�0"L�

7�/8 !��"m� l� !E�_0 �, a���m�� � ~�H�:� �, 1.�l0 ! $�#�l& ��[�� �WF da�m8 �"�<�:+ � !El& �� $�l# ®l& ��� !E, ~<�:� � a� ! $i�E� �W�8 !E, ~�<�:� � D� m� v"¥ K� �� ��� ���0m� a� ���8 D� m� ¾v"¥ !%.m�

#"_. !%i4_� � � Xm6� I#"_. B 1.m�� K� �E� M�>��@� a�8 ���� ®#�"& ! 1.m�� K� ��E� �l& X6� [I!�l<&m� �, a��l�L� �WF K� ���8. ��:@� ���� G� �]/E�H 1,�H�� N� �WH � ®l# �$%& a�m�8 7"[/l� � OJl� �

!��� ���0�� $F }d� �]/E� P%+ � a�mH �WH l� ���� l� ~�H�:� I#"_. B !:q�� �l& B a�mH p�u �*E,� �, !+#"_. $%& 'Cy �� =%^ �%��� !�%l& !"m/ I#�>�� !�� � ���� � ���� I#"_. B �v� a�m�8 ! d�� �� $%

��9 a�C���& ��#l� �Z�m � �WF �� !N�2� =N�/u � *b K��+ !+�m6Y �� !+m�dj+ ~+�l, B �� I#"_. 'Cy da� ?�l�. �� K� I#�>� �%/L�l� !"9 c]l �, K� I#�>� a�]�l� �l, � !"9 � �%�� !�%& Q����� ���� "F QWd� $%&m�� �%/

1��/� �WF �, l� A�m6�Y� Ol, A�W� W^� #��:&� OT ��� � ���6���� ��9�8�� #"���� A���L� �, �%/L� PW ��/%^ � �E%�lJ !"9 � ���� !"9 �, a�/� B C#l� �l, 1H �  �F�0l� A�dW� �:Z&� ��� !���8 O�R� a"E c5� � �E

� ��N)2�� Io�� cWF ��/l� m� � O�R� a"E I#�l��� �  A�6�Y� � �)2�� O, A�:&� ��� l� �0�l"� a"E I#�����+ l� W^�+ ��� l� �/�/�L� B I�0"L� B ��%*:�, Io�� a� !+�m� I�0l� B ��+�6�Y� K� ����E� �:

A�� :Z ��. �*�8 ��-:� l� _#�lY �� �*E& $��l� ��+, B Q� =%S� =%^ 1�9 ���& B a�H K��+ �� da� 1�.���� ����:-:� ���"m�� A�E��:� A*mb � ����9"6� ���`�� A�E��:� a"�E� ��+, �, $%<:� O9l� � A�H�#ZC�� l� 7"/_��

� '�/, B I�l4E� �, ~+�@L� C�l& l� a�]Z�l� �, l� !"m/ !�� #�l4@L� '�l�J�L� '�/l, B � �%/� !�� #�l4@� ��l�#m�G��L� �WF C#�"L� �WF ��E¥� C#l� �9 l� O�"m@� �WF 5� B �F��C�& a�_4& � a��m¥ 7��� 1/l�� K� ��������. !%/4&

c� Q�E��� �%/�� a"�.�i�.c[] � Z�0m� !³" ^y Q.7�9 �, 7�m9 ?�@� �WlF B �.A���l& �8�0 ��EH �/. �El;�A(�8�l #"] B.$l*:E@L� �� K� � !�%& ma�H �, $%& ma�� l� l«�_& � � 7�_;� � �/�/�� B �.

(��¼b) $H�:� G�l�� �WF lCl#l�.\H =@�� ��:l, 7C ��H �l .a�:,�/: �\H =@" a�4� . I#�>� !�8 ��� p�u a�H �W � a�Y���� ~�o� �, I<4� 1.m� �jk Q"/� l� ��e&�� �, ~%/� da� 7���� ��,� K�

Page 199: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�¼

�l�8 ��� l� �*%H X�6� µ%l. µ%.m� ��� I<4� 1.� a� ��H !d%H ��R� ��8 ��m8 ��� � !%H ��mR� µ%. µ%l.���l:�8 �*d%H X�6� ��8 Ie�� K� !�J":� �& !�%/� � p�u !�%& A��o�� �U;�� l� ~%/� V�Y $F ��� ~%/�

$%& �e�� O��� G�o�8 Q"/� l� �)e&�� K� !E, Al !�8 �+�:@� cWF A�J� ��8 7(R�� */� M.�"l& a��%����� �=-L� '(H $%& a��%�� �=�� ��n# $%& Yl�� l� =�� X��: � � � �=�� $4, K� 1J�� =�� W^� $%& �

� �%�/� K� !J":� !��48 ��d%Y, '�lC �, !���8 $d%Y@�H ! =%^ �, 5� K� ! =%^ ��f C"J"� ��;J� �, �;J �-E�����L� �& ��:0�L�.�� ON�4� B �e�� � 7�"Z0m�� O�T � 7��8��� 7�"9�� B $F � �,�/: �� a�o� � '��0m�

~%� � ,�� !�%& ��& �, �� a��,�� '��0� $%l& v"J"� '��0� ��%i 1Y� ��� � v�C�� l� =N�d]� B � ���:@� B P���� !��> ��� � Q/*9 OJl� � ��+l� �k# l� ª7�J $%& ��/:�� � ! "J_� '��0m� $%& !���,� '��0�

�@� <4� "F � �ZÈ�� �,�/: ��� "F l� #�l<>�� D�l O%/l+ M.�"�� da� Q+ �W l� ��*�8 ���%& !�"m� �� ���8 ��,�� cWF A�*�J"+ �W�F � �,�/�:Z �� �)��� $%l& ���l& ! �# da� � ®#�� !%.m� ���+#� I�"/ !�0 $%&

�/8 Q#�Y�E� l� C"*l�� ��,� � �(.m� �*�8 ���� � p�lu ��/:�_, ��l0 $%&�n8 ����� K� �,�/: �� �, �"�, ¼ � ����� ~%/� a�> �(� �F�"9 l� �6�E� a�> �W�F � �,�/: �� ��0 $m%& G�m ��� m� �8-E, �´�*�J"+ '(&m� � �*:,�lY I��E, � �6�E� |] lG� I#"*/, a"�+ a� d�� �Eq�l � ��F�b ��� � =�� �& 1�� � ���8 �²�"9

E, �´W^� ��>(:, � �*: le �8-

�6�]%� ��%�� cWF C#l�.��+ � ��%H.�� � !J� $%& v�<0. ��4 K� ��n� �8��� da� c�E*l, � l� C"J"� B \4� "F l� ~�m� !�� a"�� l� C"J"� �8��� da�8 $9��� !Jl"� $%& v�<0 �%��� !�%& $ "_,

7���� !J� $%l& �0� c�� 7�9 K��+ !����8 ��5li� ~N�"> �& gd%Ä �, "F l� '(� µ:6 �Ym%� ma�H a� ��l �� �& ��E6L� $%l& !��E+ !�8 l� ��+ G�m�8 ��� lGEH ���8 a�+ �m%8 lG�� G,C �, G�� ?�� P:�4� ��+ � $ ", ��

���� cWF �l& K��+ �� ��& �W l� !�6� K� C"J_"� �8��� �, � P��� �, '��/+ �, �� P 6i� !"9 B ~�Wd� �8 !�� �%�� !�8 �E [� p�0 �� d�� !� � !�� �%&�8 !"9 !�� #�>� QW� ~�Wd� "F � P��W 6i: � � !"9 B l� ^t+

��*�YEl, K� ���E� ~�� P� � $ ", K� ��+ � !"9 B ��n� A�E � ��H �%��� !�%& '"%�m@� l� ���l�� da�8 $ "_, a�8 �$N@� l� $N��� �WH � K��+ �� "F �/�/m�� B��»a) !�%l& �Ó�4il, �^ l�0 !� l# Q�# �W l� !�8 ªa�m8

��J �W�8 $%<:� I"] �, $>(+ �9 #"d]� �jk c��lJ a��8 ��4l�� 7�l0 B � �'�:� Æ(���� 7�l0 B ?�l� "_, I5Y�� �� ������ B !� # Q�# $l ", da� G�¥ �/8 G��@�mH #�l. � �� �]�� v]�� l� ���� �& 3%��� $

��0 B � �� ����T I5Y�� � Yl�� ! # Q�# �/8 �%��� !�%& �E���� ��,� l� ��4�L� 7�l0 Yl�L� � Æ(���L� 7�0 B 1 ��%�_, I#"_Y± ��� ����d� ��5�6+ B c�E/d/0 �9 l� ��%�� ~�H�:� m��l& V#�8 �0 z�� V"8 I^�� ��0

� ~%/L� �6. I5Y�� da� Yl�� � I5Yl�� ����d� B c�l# �, c�# ��� � �<�E� I#"_ B a���� ��_ '"_ "@L�

¼ Bu kelime E nüshası ��b nolu varakta ��C8 şeklinde yazılıdır.

Page 200: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�»

@� ��& �, Ol �� ��N(@� ��& "F QWd� A"�%@� ��& �, ~%/� Ol �� ���#m�� ��& "F QWd� A"[�%@� ��& � P% � ��H ! ���� � �� d1�� �, Ol �� ?�@L� ��l& "F QW� A"[�%@� ��l& � ����*@L� 5� �_F ��Wd� ��Nm(@� ��l& �,

£��� -l�% ����. �� �<0 ��4l�� cWF Gl���8 ���4�� ~<:0� a�l���� da� 1�.��� � �WF B IF�d�� ��n%�q"@�. �0m� c�# ���8 !Jl� !%H =�� C"J"� �� ��E� �E& �l#��:@� "F ��H !Jl"� =%�:+ ��� ��n_� da� �%&�l�

$%<:� � ��n�� Al��6:� �� � ! ��l0 � �� ��l0 � ��0 �l !�8 1Y6l� � A�*RL� O�T �, c�l� ���8 ��E6� 1Fm� �, ~�u B �)e&�L� O��lJ � !Jl"� Q�l# ��H ��n�� B �*e�l a"��8 ! $d%<:@� � $N�� 7�"0� �(:^�

Z�� l� ª�y# 1��8 �W�F � £/8 #��Y� Q�# ��H �*e�l � £/8 !J"� Q�# ��H �*e�l l� ������ g�4�V8 �*E, d1H ��n# �l ._ B � �� �� !Jl"� $%& �EF 7�9 ��� l� ~�u K��+ �� ��n# da� P # !J� ��� I#"

K� l� c�#m� $È�m� ¾#"� !"/ �%��� !�%& #�>m� 7��� K� � !+�6. ��+, B c�# c�# ��8 5� m� V�_�� 1��9 �, A�Wd�P� "� � �v�> I#"_. B $� # G��l# !"/ ��o�.

!"9 Cl#�.!H#�4� �, !�l, ��m. Ol, ��m Q� � ¡�l0 c�l"� �, C"J� a�8 cC"_J� B ! P�> � �� �� !�� l� � !d%H C"_J"�8 ��4� #"� ��m���� �, "F ��� � !�6� B 1�% C"J_� � ��H !�6� B ¡�l-% C"_J� �

Q"/L� l� ��e&�� �, ��4�L� ®#� $%& �, d1H Q� P # !Jl� $/�l� � a�8 �*�%& �, 1H !"/ I#�>�� ��F�m@��£m%i� B O/+ � l� �&m�8 "_F "_F p�0 �, C"_J"L� "F � K��+ !:*J $%+ }d� �*R� $/�l� � a�8 ��#��L�. !���8

£�E� �WF $%& C"J"� I�0� �8�l, P�%& ~ . K� ���E��8 �/�/�� B =0 "F l� 7��^ a"�� ��� !"9 ��,� � �, "F =%]@� =��8 $d%<:� I#"_. ���# ��4� � l� '�l�� B $/ �, "_F =m%]@� 1q���� a�H �, a�H $%<:� ! O9�

�(.� C"J"�

(��»b) !"/ _G��q"_.$N���l0� �:EH. B ��H ����l���L� ��;Jm�� #��:&� '"/L� a�l� B �����R� cWFd�� �������L� ��;J�� �, �;J �, �, !���8 ���� \��� K��+ !"9 �W�8 �Q"E�l, �� �Q#"_. ªM�%�+ X"E ~�m]_, "F �

����o� IË��4E� B �d":� QW� ~%/� 16q a�H a� � �/�/�� B v"��� da�8 !N��^� O��¿ !��0� ����& �� �~0� ���� �9 !�� K� I#�>� !�8 �e�� � �*�� !E, �~�� QZ�l�8 Q"[/� � �)e&�� O��l¿ ���+#� ! �� �0� � ¾~�J a"�

!�8 I����� �*8�l.�� X��<: � ����0�� I�jlk. 18�"�E� v9 � �l "9 v�9 1Fm� "*8 �~�� ?�k ~�mR� a�H a� � a�H a� � A�6½�Y� ��+, !:�+, �� !��0[� $�:0 !"9 !�%& d7C ��H �� v"_�± a�H a� � 18�"E� v9 1Fm� da�8

m� "*8 v"�-m@� ?�k A�6. a"�� �� a� p�l0 18�"�E� v9 V"8 DN�6� v9 da�8 DN�6� v9 � �Cm� �� 1F � $9�:� #��:&� �8�@� ���� �~��� ��*E� ªV8 �, �H � DN�6� B �� A�m6�. ���� a"�� � 18�"E� B ����

��jH GEH !"9 !�%& d7C 7dj:� #�l�:&� �~�� ���� �8�@� �8�@L� $%l& �~�� !�8 '��9 p�l0 �&� a� G��0m�8 ��6� m� ��:�_, K��+ �� A�6. l� ��8�� �l& ��-Y6, a�H �@ !���8 =4�� ��,� � ���� �6. � K��+ �� �6. À~���

d� =�>��� 7�l0 #��:&� !��8 �9m(q� �=��� =�>��� Ì6m �� $%& �"/%]� �m �*�8 ��8� ���8 � "9 v�9 1Fm� "F QW

Page 201: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

�Á

� �C� �m� ��+, B I�0"� 7�T C"*4 1��� ���8 =�9l# v�<0 ��*E� l� =4�L� ��+, B ��l�� da� c��l& �� =4���iN�l A�9(q�� cWF 1o, � �%H�4@� =�] �� $%l& =>��� V(q� a� 1.�m��� �Z ��� P� =�l�. È~[�� da� �

�9m(& *b� a����� B !�E� !��� � �E��-_� �_0[� 1�J B �%��� !�%& 7�9 �W � �> a�C �4 �g:h � ���"E�l, �/�9# � c"� � �~_0 �*m ��� � I"�l0 �` ��� � " �� ����/0 I"�0 �` ���>�� O�T a� �& !E, l� c5� B ��f �>� l�

� �m%6i� 1Fm� �*H�#C� �& ~<:0� a� v�<��

K��+ !"9 C#�.�E� $%& a"d%Y_� !:�N(, � �� da�. ��� !"9 �*�� #�>� ������#"� �%��� !�%& ��E% da� �%&� =%^ �, 7��� !"m9 �*�� #�>� �����0�_# � Q#"� �, a"E,�@�� �� #"� �, ��� Q� Q#"_� D�8 �, a"_E,�@�� �� �,

H+ $F ��������J � $0�# �� ���� B «l#��� �9 l� ��%o, 4 ��� ����� 19 K��+ !"9 �*�� #�>� QYE_�� ~� ��,�mR� �*RL� "F QWd� ��l.��L� �g^� #��:&� !�%& $d%. �*E, d1H � l�E,�@� I"%l. � ��N(@� I"%. � �� I"%l.

K��+ !�� !:����#"� �8�] #��:&� !�%& $%�. K��+ ��8 ��*E�l M�] � ®Z#m��� A�"��� #"� �� 7�9 ��H #"_� �8�] �*¿ !�%& �Z"Õ%l. ��N(@�l� 5�S� M��%� "F l� #�Y m�� \#�_� "F � #�Y �� !H#�+ � K��+ 7�9 ��H

l. a"_E,�@�� 1do�:� �E& d�� �*:8�]m 7��� 4�� �F�l� � }� ���l�� ���#m�� ��� �*:���0�_# !J� �, !�%& �"d% � � 1/�� � �H#�_, 5� !�%& �� I"%l. a��8 �%È�� !�%& !E�l � �*E� �H:4@� �*:�����lJ��Áa) M4m��

��H A�m8�l���� ~��E� ª$d%� 5� �, !+�� I�0l� �*J �, Ql_� � K��+ �� da� ���8 M�]%� #"E� I"%l. ��� !�%& !"m9 !�� #�>� ��� l� Q#"�E� '�/@� P� �, �%�� !�%& !���l0 ! 1,�& �, \l#�_� � �W�8 c�l#� $È�� ¾#"� �%���

�*��� M4�� � 1/l�� �Hl#�_, !�%& !J� �Q� � !�%& $d%. M�H ®��:� a� 5� �, �*��%�l+ �FC�/:&� ';%� ��# $%& IC#�l� I"%�Y� cWF l� V"%�@� ���� 1Fm� I"%l.�%��� !�l& �E�. ��� �e�� �Hl#�_, l�E,�[@� I"%l. a�H �

!�%& $d%. ��%H !��� �^� �W � �%��� !�%& ��E� ��J $%l& IC#�l� I"%�Y� cWF � V"%�@� ��R� 1Fm� I"%. �*���#m�� B ��± ��# $%& d1. �*%� A�"%�Y� D�l B C#l� � c�9 B !��� �� da�m8 !:�,� ���± ��J $%& d1l. � ���

!�m%& $d%Y� a� �=-:�_� ��H ��/� #"E #�"E@� ���� ma�m8 P� l� #"_�/� B ���± �9 $%& d1. � #��^m�� B � ��Y:� � 5 �:� =d%�+ ��E�l � #�"E@� ���� PW 1,�l0 !��� !�%& $%Y� a� �=-:�� �*]@� ��R� PWH

��]@� �/� PWH a� ^�� �*E, 1H ���+#� $e:9�8 �*]@� ��R� P� ��� !��� ��e�� !�%& $d%Y� a� $i�E� ~ � c� $%& �� I"%. da� � ªC�� �, �/�l� ��R� $%l& � C�l� �, ���� $%& I"%Y� �� I"%�Y� B �*E� Q�"�_�

N(@� I"%. PWH � �e�� c��lJ � !0�_# $%& I"%�Y� B�E� �©�^ !J� �, d�� g�Y�:� �� �� �E,�@�� ���d]6:8 c� K� ��;,l# �9. d1l. �*m%� a��%� 7�/� a� I#"HW@� I"%�Y� �F�0m� a��E�l, �` !Z�%& I"m%�Y� da� �%&��

�o� l� I#",t@� $F cW*8 #"[HW@� �gE� �, £�E:�_� �, $%& �d% � ��± 7y $%& � ���± ����� $%& I"%�Y� � �� 7"_ # �q�� d�� �l0� I�<��� �"  � !��� ���*E@� $F cW*8 !+�f �� c�9 $%& � !+�l�0 B ! I�<��� ?�k da� c�9 ��"mq �"  � �W l� Q"��E� '�� B $+#��s �0 M��4� ! °l# �E& �$%& Cl#� �, $%& �%��� !�%&

?�k I"%�Y� � ��"]� l� ���/�:� I#"_. I"%�Y� B � V(q�� I#". ��"]� B da� 5� ��0�l� v� �, I�<���

Page 202: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦Å

O��R ��*�, ��l�� a�H a� � �v� ��+l, � ��l�� ��+, �l ¾V8 !��� C"< � X"H# 5i G��@� $%& $%Y� � �, �� �l."_Y� �q�l�� � F��� B I�<���8 !+�6�. � !N)2� �e�� c 5i �"� ���8 �q��� B I�<��� �(� K��+

�9�6:, K��+ �� �)2� a� ! �)&C F��� B G��H a� l� !Eq�l� I�<��� 1��9 �, G��@� I"%lY8 ��6�� !�� 5>� ��H� 1Y-l�8 ��&m�� O,�R� � �� K� ©"_Y�@� !2� p�0 �, �©�^ !�J": !�J":� Ç1�8 cC��& B �*E, �&�6�4

� dB_& dK� I�"9 B �(J# �� #�� a� 1�9 �9 � D�l� �*e� �0� l� �*�5 �Fl*b� ��� !�� K��+ !E, 7"�/�l�!d%± B �& ��H �F5� B �J"� � �l, !�8 da�8 �� #m�� �� P�. GEH a� µ�ÈY� �=�� ';�m8 �WlF G8& ���8

C�>�� 1Fm� �,. l�C�-L���� ­��;�� \���� l� ! P�%&.

(��Áb) !"9 Cl#�.�� d�� !� �. #��E� B �l]_� �W � �(�%9 F�d�� B ��%�� cWF 1Fm� a�H !�� _G�`[�8 ��0"@� 5� ������ B ��m !�� ?�k �5oH �q��� B a�H a� � a"���+ � ���+ � �N����+ M� 1H �, ���/� '"�

B !:�F" � Oeh � Q� �FH� ��&"q ®#m��� A�"���� B �, �<�� � l� K��+ !"9 !�%& d7C ��H �/�/�� =���� "F �, $e:9�8 I^�� �, =��� ������ da� ��H �q�l�� �, =��� F�d�� da� c� � �A�C"J"@� 1H K��+

l� ������� O �m�� "F �, l� l®��/��� l� #�lY��� Ol ��� �, !Eq�l � lY^�� =���� �, a����L� F��8 lO� ":� A�C"_J"@L� �, �> � !��� l� K��+ ! !d%H C"J_"� da� ��� !E, l� �QF��� ��0":� B �`�l0 V�� �W � £l� �L�

L�� $� t:� ��,� � !��4 =�%� ��&"e^ ! O��^ !��]%_ � !+"�%, G� 1^�C "F � d�� ~�-�8 F��� B X�E:,� !/�q B ! QC�m � !2� �� ��/:�, ��. $%l& �e�� !&�E:,� B !�� $%l& !:/%S I��i, !+]8 $%l& ��#�l& 7�"0m� � !E�l& A��e:/, �, 1 �/� 7"�m/8 �)e/� �)e/� �%l �/, 1��9 �, �����L� C�>#� � �)����L� I"&C l� c����_, K�

� �Cl# �WH da� �/�/�� p�0 �, C"_J"l, d1H A�� $e:/, ��0"�:� da� 1�.�m��� �E%N�l # D� B c�Ed//0 �9 l� �C� ��0"�:� �WF �& 7��l� M��8 "F �� !� � !�� !�6� $%& �� �*> �9 � $/�/�� C"J_"� �, ®�m6:�_, cC"_J�

"9 !�%& d7C ����l � $d/> d1H �, !E, ®�6:�_, "F �, ��"/l� ®#�� � A�"��� =%^ �, �*:t �r � K��+ ! P� �e�� �"6E� ®#m� � ���#m�� A�"2 =�^ ���%8 �� "_F �_F�E& ®#m�� � A�"���� _=�l a�H ���8 ��

$/�/�� C"J"m@� 5� C"J_"� B ��m ����8 �"6E�� ���#m�� #l". ®#m��� A�"���� da� �0m�� C6� �d@ �� � � !�� Z�FdH� � �� �*�/�m� �Q4�� ®#�l�� $>�"i $4i:�� Q��¤� C"J_"� � (k ��%:� ��0"�:� �WF �"�l� ��0":� K� Q�C�@� HW� #��:&� � a��Y�L�� 6��� \4� K� Q�C�@� a����E� P� #��:&� $6�E� �W*8 �� �� !�

�q l� a�U���OJZ#m�8 =�l ���8 �6�]%� ��%�L� cWF MN�] �E�� �9 l� ���� �&.

K��+ !"9 Cl#�.���& z& �` � �> 1H �, G�+�� � �*�%� I�,� A�lJ� $���. C�>#�L� �F�_F 7�9� ������ �"<& $F � I�,� A�Jl� $��� C"J", 1H #��C ��q � C"J"L� C( #�C a� ��l ~%/� a���m%_� ��/% �

��l& 5¥�+ �, =%^ P%@� ��& �W�8 'Cy "F QWd� �@� �, G/%^ ���"0 da� ���8 �@L� �, ��� �I�,� G��2 �6�E� A�"���� $m%6��� $F }� ®#m�� K� ���E� $*8 Id¥�, �%�&�8 Ç�/�/0 I¥t:, �%�6E, �% �9 ª�/�/0 d1�%8 A"�%@�

Page 203: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦�

��E� l� ��%�� $F }� !%�9 ��� � QW� d��9"6L� ��À� �, A�d"l+ ��� ����:-:� �6�E� da� ���� $F �6E� K� ��P� B ��/� � �W*8 ��*J�l#C�� �, �d"+ �9 ~%/� a�H a� � a�"Hm�� �, �>.�*�%�. �, �"<l�� P%+ P%� Q�

da� !+*9 l� !+��l p�u !�"Z-l+ �, �6�E� l� !%�:4l+!��, �l� G� #"*/, \"%�m@�. �, �> 1H �, G�+�� � da� K� I#�>� !�8 � ���;@L�l� I>��@L� B !�� «�:� ��f Q"[/L�l� �)e&m�� �, �WH � �F���"l, � �F�.�E& ���>��

�k D*:El� ��� lC"_J"L� da� ��H v�� ��� ��l�L�l� '"/L� '"/l� ��� �E]%��� � P%@� A��� �, ! m£��� �¦Åa) !�m� � !l�:H !_:��0 Ge:9� �, 5� c*b� �9 � d�� ��r�> X�� � K��+ �� da� $%& ¾!��E+ � �Eq��L� £N�l "�� IF�d��

�H �f X� m� a�m�,� B ��m !��m� � '��� �:H B G�/ 1 $F �� $%� �, }� �)2�� $F l� A��E:�@L� I#�>�� � aa����� �*��� \l#�9 �&�8 �������L� I��4E� C"J"� #l"_. �:^ �W � =%], C�"lJ "F l� �(�� �� a�� d��. �_. �

a��Y�� ~0�l. �l� P��&.a��,�L� ��l& B �> X� m� P��8. ���� G�m�8 =N�/�L� #"_. O��lJ Q"]�� P�8 l����.���& z& �` l�.a�"H�� z& "_F � �)2�L� A�*�,� �, "F � F�d�� � �� $%� �, !��� ����� !6l.�

����E� ����& �'( da� ��H A�*�,�� 1��9 �, �� �, K� ����E� ���& ! a��8 �q���� F�d��� ^��� 7���� $F� K� ����E� ��,� l� ������ �"<l& K� ���E� �WF X�6�� C��m�� K� !��� �l�R� z& "_F ���l�� zl��8 �6�E

�y�6� G%9 am�8 a�/� ! �g� �, $%l& ����& cn��8 a�H �@ ����& ��� � " l� ���& µ W Q�W[8 p�0 ���&µ [� QWd� "F ���6�� µ W% O<�� QWd� "F ��mR� a� £/8 ��l<% !+#". G%9 £/8 ��<% � a���(. �

�l�R� da� �e�� G�Y^ PW � a�"H�� �, Q� �, ��&� \(8m�� da� ��H a����L� �, \#�_� � Q� �, ��&� �*d%H A�EN��L� C�@L�l� \(8m�� G/%^ �@ \m� " !"9 B HW� . �*,"9 � I°@� cWF lC�>#�L� �F�_F �Jl� �9 �� ~FWd� ��4%8 �*,"9 l� ������ �"<l& ��,� ��4% ma��_<�l� �/� a� ��6:H�� 1��9 �, '(��8 ��e6� �9

cWF �& $*E� Cl#� �9 � !d%± B �& �, $%& !�+�l, � ~FdW� Am�dj+ �, ��e6� da� ��H ��4� A�dj+ �,l� �����> ���0 ���*¿ ��#"HW@� ���d/E% ���_<�l+ � Q� �/% m� � ��4% ���_<�+ m� K��+ !"/ I�<��� 1�@�

��*E, 1H a�H a����L� ~%/ �*/lY�� �)�>�� �;&� ���"m� � ���%:� � ��Eq� ! V]El� p�u ���"9 �(�l, ��*�� ��e6� � ~FdW� l'�EZ.m�� ���� a� �?l � ?�EJm� � K��+ !"9 B '�E.m�� !�e�l ��8 }l0 ! �E:8 � �( ��&�

'�E.m( �<�l� 8���m8 F��� I�<l �, �>� �q��� I�< l� !Eq�l� ��e6� � ~FdW% �<Z�l� �,�@�l� cF�� !+WÄ� �W l� �*E, �´�H0 1H da� �´�5¥t+ � ���� ��4� �´�<l�8 �6�E� ��/� ��,� l� ��*E, ��&� �E. �Q�8

�´���<: G�E9 � �C"��l,.!"/ ���� ^y B �� �>#m�8. !� ������ z�L� �vl# "F d��. "F �=�� C"_��@� a� K� ?�l� �� z& � �� G� ~%/� da� �6��L� B ~%/� z& �vl# � V�8�� B £��� z�� �vl# "F � c�0l� K��+

�� �v# "F QW� �0m�� C6� vd� �, ��� $i�l� � a� !Eq� l� C"J_"� F�b B �l, $%& ~<l� da�8 �/%], z �EN�H ��C"��l, a"�� a� =-:�� � v" m@� �� ! d�� �q���l� F��� B �<�� (8 !�8 �l, �v# z�� �vl# "F �,

a�H �,.a�m�, � a�,� 1H B !+C�l�& � c_��0"+ <*� � �v�l�.

Page 204: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦�

(�¦Åb) K��+ !"9 Cl#�.����� �*�� �% _, $��� �. 1l #� �d@ !��� P� � �F�F �� $%& ~%/� a���m%_ !��-:,� �6E� ��/% � ����d� �"<& AC�#� ��0"�:� K� 1�9� l� \4� �& OlJ# �@ ���� ��� !�8 �� �:H C�>#�� c�E& a� �*�m� !+�6:� '�l& A�# ���%8 �*:E�l0 � !E�l& $%& �*8#�^� Q� ����d� GE��;8 � '� !:�l # B VC�l. "F 1l

�, �� �` 1��9 � ��C"E_J ~%/� a���%_ O, da� G�%lF G m� " �� G�%�: � � ! AlC�/�� $/ � � �*E, 5^ "_F G9� C"ER� �, ���E_J 5Yl+ ��l�� A��#� �, I#� 1H da�8 �´o� Q� "F d�� P # C"E_J �%�l� �, l� K��+ 7�9 ��H

�� �EJ a�H ®"��� K� Q+ �� I#��e� l� ���l�� ���#m�� $F ~%/� a���% C"E_J � �%�� !�%& ��F � ��E �� �, a"&8 !u� �, �%��� !�%l& $ ", ����0�# Q�"/+ ��H �> ! '"/� � ���"/+ �� Q�"/:� !���8 I��S� Q"/�

C"ER� �, $ ", O, a� #�� � � �> �` '"/� � cC"EJ a� a"&8 ��8 I#"Y�� 5i� ��� �, �Eq���� IF��� ��0�# � ����J "_F �, �y#�"L� �, ! a"�� a�,�;� ^� B ®# �Q�*@� «^ ��� �WH l� ����m� cC"EJ $%& �����L� ���l ����l0�_# � ®# �$%& ���� �����l0�_# "*8 ��0��� ��,� � ��Z�l �F l� M*m�� v�-.m�8 ����R� ��,�

WF �, l� ®l# 4l�� I�"9 �, ��>� ���#m�L� l� ��N(@� I�"9 � ���#m�� l� ��N(@� !�, � d�� �=0 �EJ �, �, !�� �"�9 � IF��� A�H�� 5¥�+ V"8 5¥t+ �` ���`� da� �*E, *b l� '��ZJ�� l�

K��+ !�� C#�. C�8 Cm� ! 7�9 � 1�9m�8 1�9m� 1/l�% 7�9.K��+ !��� ?�l� I#"_. B �$ �[/� 1/l�� �-:,� c�l"� ���& #� C��� �� $%& 7��9�� C�@�� P� d�� $e:/+ � !+t4� da�8 ,( �(r:f ����], c�J"m8 #� ZC���� 7��9�L�

��� $6E+ � 7"/L� P� �l& OJ: #�E� B �*90m�8 ��m� ��� � G�m� G�m� Gm�9 ���8 �6�E� �(� �WF l� lG�� G�o+ � ������ ��,� � �6�E� 7�0 �WF l� �m²"� � v�4� l� 1H�� \: �´#�0 l� ������ #�� ������ B #��E� cWF I#"_. � B �(.m� G���8 C"<��� �& �� �� $%l& !:%�l0 !�6� da� p�0 a�]��4� K� Q+ �� �` a�� �:8 a�]��4� �

��H ��� �WH � 7(���� #�- �� �, -l B ��]�� B ����d� K 1do� �/ � PmWH ������ G��H ���], �6E� G ��"� p��m�� B �%�� !�%& ��E� �*6l.� }d� �-��m/L� �´#"_. $%& $F l� M�4� '�L� ��#��s GEH �0

$%� ��f ����� #��J vm9 K A�<l�8 �F"� � ��9#l� t]¸ ��"<l& � $9��L� �H� �, 16 m� v�;�@L� ~��lJ �_, Q� �@�l À_, ��]�L� #�l�J ��#� �, �� "F l� �*&�Ä � ��E� ! �� ���<l& I#". B 1do� QW� �F�m@ G�9

\�> �, � PE, ��@� 5/6� K� #�>� �� �WF a"mH 7�0 }&�^ �� l� Q�, ��.e�� ��" a�m]��4� da� � I#"_. � �*�� ��" °>� ��]m@� B ��E� �%�lJ � �E@� lv9 �*���l� "F l� ���E� a"�& B �*E��� l� �����¦�a) �, �"�m9 �

K��+ �� ?�Yl�8 lv��L� $%� QW� ~��R� B �%��� !�%& �E� $Õ%Y_, B ���m�� K� �*�J":, _GEH � �*EÐ �, l� $Fl0 c�, �& !%em6 ���N�C ��Y�L� �� �, � \�EF $*J"+ $%& G�/ 1 (.� !�� G6:� � �}. �WF �E%� ��� �

O, N�C da� �&�q�L� !��> �, ��m $>��@� d�"�� �$N;R� 1/�� da� Q�C�l�@� dK�� $d%�� �$ �/� $%& 1/�L� =4�L� =�q C�F�;� 1�/� � �W � A��l�S�� '�F�m�� #�"E, �$ �9 1/l& �*l�, ��m p�l0 \�#ZC�� �& Z�F#"_Y/

� " � �e_� �*:�l� C��l� !"/ K��+ #�>� $N�]l�� M��4� 1/�L� �WF K� � ,m�� �/�/0 K� ! a��E� �� #"E

Page 205: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦¦

M4�� ��0 B !�-8 =�9l# v�<0 d�� $%<:� � l� !E� ��m !�� $%<:�#�� Q� #�� !��� �� �E%�lJ $%<:� �! ��#�"E, �H��� �.

a"�%�, �F ���8 #�*�E� !E, 3%�l� 1�m%� �` ��� l� K��+ !"9 Cl#�. #�:: ��� v�<:0�L� 1� ¨� #�>� 1�m%� P� �� =�l� � #�*�E� �WF 3%_ ���8 ���0m�� #"� �, 1.�m�� ��4���� � $%<:� #�� K� � ��4�� $>�"i

� ��mR� ~��lJ ��8�± l� I#�+ $%<:� ���� ~��J I�l&�, !�68 #�::Z ��� � $%<:� �l #� m�� I�lF�4_, �"�9 �W �,�9� $%l& #�/� �%8 �,"l� �� #m� ���`� '�/, B I�, c ��9 $,�]�l�� ��;l� " � $/ �9 � Q^� #�::Z ��

l0 7��6��L�� ¥t:� I��> �, A�"%Y� ��� � �#�l�� !E, ~�9 l� A�"m%�Y� Q�C�� �, #�9 lv�<�� �� �, 7t } p�u ®l# Q�El � $��> a�H �9 � � ��� Y, �8�9 B a"8�@� ��N�:� ~0�. c� ��9 ®#�m6� � �_&

��+ � *>� ����Ð � *>� ���l !�0 1N��m� B ���`� � $%<:�� ���� !�%& ��:�l� !�60 K��+ �� �� *>� � �� $d%� �@ �}0 !:�Z�lF 7��� !:l��s $%& �0� #�/� a�H �, �� �´�9�� B A�"%�Y� Q�C�� a�H }0 H� ��& a�H � !�0 $%& ~m%� }0 '"� d1H �9�8�� B C�C;� a�H !N�E8 �, �E ��4& � �:E¥ �� P� � �)/�L� !

�@ !��lJ �, p�u Y � �, 5� ���" !�8 Y�_� � � Q���� �$%�l�� !,(H �, �#�l�� ��> �, d�� t�> !E, ��4� K��+ �� #"E �+�/:@� !�E�& B M>��@�. �0m� B F��� 1F� !�%& QJ �, �El $%& Q^[� I#�>� ���� B �

�� �� *b� ���8 #�*b�L� ?�k 3%��� a� "F l� �*�l*J� a�,� da� a"�%�_, �F ���8 #�::Z ��� 1� $6^ l� $%<:� #F�d�� B �(�"q � ��5oH a�H a� � �/�/�� B 5�l� |��� G9l� � 5Y9 #����. K��+ �� �, ���%], 1���% da� ��0 B lP� � ��#�*J � ��� ��#�� � �(�m $d%<:� '��lC "F � Z�*m d�� P� 1Y� � ! �l � �W*8 �� Ol, �*N�/ 7

��� � �� Gm� G� ��� � �� =]� =]� ��� !��0�lY8 �N�9 |�& � �N�C #"_e0 "F 1 A��%<:� N�l �l�H B � �*l�, !�� a"�E�� ��E�� #�:/, P�%, �E& V�. ��/, B "F � �W�F � �� $4, $4, ��� � �� W^� W^�

d(^� �, l� �FC���& � �*/�q K� ���>_� a� !��-� �� 7tZ�l� ��� 1��9 �, "F QWd� ���� �WF �, c�>�l-8 �*N�*N�" � �*:��# G� ��4� � �F�C_� $%& �E��U � �*N�/ �E9�l�.

(�¦�b) K��+ !"9 C#�. �@ �� a�t� a� �� �, �� �*:&�m6> ?i+ � A�"�È�� B P%, �, �H �l� �)4�$�� . Ê����*:, d1�� a�H ��� P� � K��+ �� a�� $/%_� � �*%_� ��� '�`�� P%, a� K�[�� a�+#�>� !�8

�r�´ K� #C���%m8 P� !�6� B ��l�� �Jl� ���8 !E& P�,� �����, ��� � ���8 ��4�� ®#�"�� �, ��@�l '�`(94� ~��R� B � !�, P%@� a�8 d1�� O]/E, D�6� �� ��N�lC M]%� �e�9 a�C�l 7�l�R� #"� "F � !E, $

� �6E� !�, �WH � */� �e�9 aC�l 7(R� ��%b "F l� !E, �i� ~ER� B � �e�� a�]�4� !�, a� ~�� ������ �l& G m� I#���:, I�@� G��H ��� �}l0 ���� l� ~��J K� �´��%b �, Q���m8 ����d]� � �/�/�� #�"��

��l d�� !:&�6> ?�� m� � P� 7��m� B O64l�8 �l�� B ����-:, P%@� $/��8 ��`�� � ���"m�� =N�/�� "_. z�/:��!:&�m64� ! �@ I���:�, �������L� �/�/�� a"�� am� "F l� �$`�� a���.O%dq� ��� ������ l���� da� ����o� I#�>���

Page 206: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦¬

da�8 P� � P%@� 7t ��H 7�m�� 7��+ B �� 7t�l� C"R� l� D�6� 7"_.� �& ����l, C"J"L� B I#��H $%& B da� 1.m�� \(F $�l� � X6� l� cC��8 cC��8 B da� d1�� C�l�8 ��_� � �;R�� 4�� Q"9 D�l �, P%@�

� 7(:^� �, #���:� a�]%���� !H(lF !H(F!�%, '"/� �� da� ��&�. a��Z��� da� G8l& �WF $%l& G69� ���8 �%�+ B �q�l�� !��l� !&l��q ���8 �/�/0 a�� "F l� �q� a�� � ���4� a�� "F l� F�b a�� ���l�� 1,���

a��� �m� !�8 ! ��&���� 1Yl� a� P� � #"[6i� �� �, �> ~%q l� #",[�L� �, ,m� �8�_�@� c"_J"� �, !Jl" ! ��m l� $�� � �)4� �@ �� a�t� �, �=l0 B �©�^ a�� �W*8 !��lTl+ !�� �e�� F�d�� !��� !&l��mq '"/� �E& <0 � ���4� a�� da� c5� l� a��t@� =0 B �'�& a�l� �W*8 �q��� !��l� !&��]� F�d�� !��� !_&��]� ��d%H

! 5� �& 7�^ !Eq� l� �W�F l� c5i � ! ��ER� 7t�� l� ��E� ¹N�"l0 � !+�J�0 B � ����8 #",�� �, ,m� B ��,� � !: �lJ� d�� !�%9 B ��&�C �� =%^ �, !��� �(.�0 a"�� a� � �� � �q��� a�l�% 7"r�@� a� V6�8 ��

9 � 1_Y� �/8 F�m�� a��% 7��@��� ���4k d1�� � 1_Y� � �.

µ��Y� ��E_ 1�9 Cl#�.�*:4��, �*E� �E�l�9 ��. IF�d�� �4��@� 7���� a���9 �,"�/@� �4��@� P%+ � � K��+ !"9 B 1^�C !�� !>�8 �, '"[/l� �, �0 V�d� �� 7t�l� �%��� !�%& a�H � C��Jm�� �� $� :� }�

, �� �"t m� l� �@��� �vl# K��+ "F l� �� " �� Ol, I ��@� 7���� \+ B � �/%]_, !%e8 K� «�l:± 1��� !%e8 �P%��E9 B P:�� l� P%�l� }l0 �> 1H ?, 7t � $ ", �� a� �%�� !�%& $ ", K� $0�� �W. �4��@L� ��o��

� V��Z#�� $F l� ���#m�� �� Q�"/:� }d� �Eq�l�� �F#�"�� a�8 A�&�d]� � A�C�l��L�l� #�H���� C�l#��� �, �%.�m� � I#�9 � I"9 a����( 1_Y-�8 ���iL� �, 1.�m�� '��� V�_�� �%:U ��H Q�"/::m8 �� �%:�:8 ���#�� K� ��Yl+

� $%l& ���i� #��[9 ��� �W�8 7�0 d1H $%& M�e� !��8 �0m� $%l& V�d� #�[9 ��� ��H !J�;, �, �-E� !��8 ��� $N,� 1�%8 ~%]� CC;� � � ":�, ��#��/, �,"_�/, a�H �@ �� c5o�+ �, �� (m8 !+]8 Pl ��:� � � dK����

$%& '_C �%��� !�%& !"9 B 7"/+ �l, G%9 a�m8 5o��� 1�%/� �, �: �o� !E�l& $e:9�� ~�:H��,�¦�a) I#�*d]� � P�%l& O� "_� !+� "_��, �, �e�� O� "�:� �WF G%9 I#�*d]�H v�l� �� D�l� V��� O� ":� a� $e:/� !��8 V��

!+�#��/, IN�C �& «#�^��l� !+�,"_�/, �. �W� O�8 � �*&�"�m� ��"E�@L�l� ��#"�Y� I#�*d]% �'�& I#�*d]� �WF da� � � ~�� 1H �� �9�]_, A�l �<E� $F l� �*8(^ �& � l� I#�*d]� $%& '�lC g�> �v8 ���"E�, Ç�l �³ ��"%+ � 1�l,

a"�� �9 � ?�, � I#"_. ��/%], a"�� �9 O� "�:� "F QW� ��;R� �WF a� �Q#"�Y� V��� �, 1N�q $%& 1Yl�*d]� B !���8 �%��� !�%& �E� K� Q+ K� 1��/� �WF �, 1���� A��� "+ oH� � £/8 ?�l, V"8 a�H ��/%]_, I#�

�E& G� m� 7�9 �EF �, l� �Q"E�m@� !N��� O� "l+ B �e� � �W*8 A�9�m�� D�l B |��� =�� �, !�, Ol, d1�� � ������ /-: � �WF Vl�� K� 1.� �, l� l�,lH�� 'H� �E& A�l �lf ��9�# Ol �m� ��8 ?�/�� � ?��]� $� #

� �*�8 �, � �FiY: � !l�, 5�l� � �/�� B � � ������ B � ��� � O]/E� � QW� V��� �, ! �� ��9 �k $�l# V��#m� c�E& iY:�_�8 ��ER� !�, 1^�l� QW� V�� "F � K��+ �� �, ��,�H� a�H ��E�� !�, a"�� � #�l ��o�0

�e�m� ��ER�

Page 207: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦¯

!"9 Cl#�.�� d�� !� �.,� ��� ?�l� �� !� � �*%e8� l� #�H��� 5^ l� 5o�� HWd� a�/� B K��+ �� A���F"[�� $6:E� �*E, $6E��8 ��+��¥� � ���6� ��%�� cWF da� �²"� � '��ÂY� � I"%�Y� 1o, !+�9�m� c5� ���9 � ��

�� G�o� �*E, A��¥�� � �` ���� � }� Ido�:@� �,"F"m@� do�:, 1H cC"_J� OJl� }d� I�0":@� �//-:@� ��F" � ÇI#"_. *�, 1H B *b � �` ���� � F��@� da� I5oH $F � !+�6�. � !N)2� $d%<: �� da� P� � �*�m�

K� �� ��8 =m%]@� C"J"� "F � !:��F�, '�m9 ! �, !:/�/l0 � ! ��#�l�� !:��F�, !+#"_Y8 �/�/0 K� �WH � A���F�@� ®#�l�% �� �� a�� ���/�/�� �´�0l� $%& G��H a� � IoH �*�8 ��F"+ A���F�@� P%+ �� '�9 }d� A�C"J"� $>�E� ��F":� �WF O8l� $e:9�8 !+�m� B IoH ! �� ®#��� P� ! '�9 QW� C"J"L� �WH � !�6l� B C"J�

C��:� a� A�o�� #"_. �, �% �/k H�dW� �, A#l�. ��%H d1H a"�� }0 do�:� l� ����]� ��%�� P%: HWd� �0�"�l� �0�l� ,m� ,m�� da�8 K��+ � c�0l"�l� ��F"�L� �/�/0 G�o� � C���+ � !:��F"� �� O85 F��@� �, *�,

L�H !�+�, B c#l"_. do�+ QWd� ���8 do�+ " � do�:� � K� �8���� ��4� #�"��H � �0�l"� K� ����E� C��&� ��8"Y� 1e8 lG8l& a"8#��� !]�il� QWd� ����� ��� �WF $%& lG69l� ���8 �/�/�� B �*N"� l� �FC"J_� I�0�

F5� at> ��,� l� #"e�� � C"*4� ��+, B I�0l"% ��/�/� HWd� #�oH�� ���> da�8 �F5� $%& � �o@� cW� ��%m8 � � $���@� I�0l� �& �FF��l, A�o�+ � ��+�6Y� � ��N�2m�� A�o�� a"�<:�� I�0"L� �/�/0 �& a"%8�� ���� a"H4_, �F � d�� �� �FoH� �,�� �, � K��+ 7�9 PW l� \�4� v"4, �F��0"l+ �� � a���0"_, �F a�

+ � ��� � ��0"l: P�%�8�(.� ���E�E¥m� � � v"> � � \> !�, a"�� � ��6.

(�¦�b) !"/ $%&�� -��� B _G��q"_.PZ�lEZ�l& �l �m(�Y� #"_�. �> 1� 1�J K��+ �� a� �%&� l� �/�/�� K� I#�>� !J"�l� �*F"J� B �F��� K��+ 7�9 ��H c��R�� c"J"� B �(Y� 1Fm� �,(& l� �,(&

I#�>� ��&�� �� !Jl"� µ�l, � �²"� � !*J� �� 'H !"9 � P # !J� $/�l� � !"9 B A�Wd� �& �� ���� �W ����R� �/�/�� ��^� ��`�� �/�/�� da� ��H !�� �/�/�� P%+ *�l, �e�� �*�R�� �/�/�� '�/m@� K� X"_J� K�

��*E& ���@� ��(mR� �/�/��� K� ��� #�4@� #��l��� ��l�� ��^� �E��� � � �*�mR� PWH ������ �/�/�� � ���L� �, � ��.�E� �, ! �# =%l B °��_� ��^�l�� cWF � 1,��� a����� a"� l� �+#"HW@L� �:/�/��

$%. �� 7"_ Ê���:9� �F#� � �� ��9 ��8"�Y� v�C� �, a�H 5i ���¸ � �E�U �":6:%� � a� �d% � !�%& �� ���� C� � K� !�J"+ �d@ K��+ �� a� P� � �*:�d%� !�� �":6:%� am� d�� �> K� �*9�E&m� ��_"L%l� � l� ���"9 I#�l�

@� A��lE:�@� ��l&�, � � a�C � � $%& !�8 "%l� � l� !+�6�. � !N)2� O��l¿ !�J"+ a����� ��q� a�H � A�¥t:� !�%& ~  !��� B !� # �6. $%& a����L� a"�� a� 7�m�� $e:9�8 A�dW� �, A�6�Y� � �)2�� �jlk !J"� �, !*�J"+ I#"_. P� a"�� }0 C"J"� ��;J� D�l� "F � �$N;J !Jl" � C"J_"� �%�¿ "F � $d%H !Jl" !�J":�

���8 !�%/ �� K� �� l� g9�� !�J"+ c"J"� D�l� �� K� !�J":� �W�8 g9�� !�J"+ ��e&�� D�� !�J":� da� M.l� � � � d1H c"J" �� $%& 1�/� a� !�%l& a��8 ��2�� ���^� ! da� !N�2m� A��e:/, �, P�. ���8

,�> ~+�@� O��mR ��,�J ��+, �(�Y� da� �%&m�8 �WF $%& lG�%dq� da� ?�� cC�8� A�/l�] a����� 7"¸ �` �%

Page 208: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦·

���"L� �WH � !:E]%l � a�]%��� �, !9"8 �l, !�%& �9 l� ����Z��� ��"� a"H O, �g^� M.� �(o, I#��"� �E�� =���Y�� dK"� $%& =%]� a� P� B ��/� � � ��.��� �g^� �*%H �� ��� I"��E�� ��/���Y��

7"_ ��� B A��m6:+ a�]%���l� ��l"� ������� da� ��H �."YÖ � �,"�& !,�/l, ~�u �*E, 1H �(ÈY� � � �Q� a���� !���8 1,�m�L� a������ �mWH � �),��� � �, P�@� l«�^ �N�� Ml." ���9� �l �, ��*J�S �/�/��

a�H a� � �*�8 !��� c5� �������� �& «#�l a���� M "� 7"9 � G8l& �WF �, l� 7�m�� ��u �������� �*%�8 '���L� ������� �F � '��� cË�� � ����Y� C�#m� !���8 ����Y� ?/��� ��%�, ?d8"+ �%�� !�%& =���Y�

� C��8 ��H;: 1�.��� ���*E� 1Fm� �m(. "F l� ����Y� N�l �(l. V"8 �(lY �� ��-%. ��%�� �6E �/�/0 �"8& �, '" � 1Fm� a�8 7�/�l� 1�/� PE& XC l� �WF W�8 ������l� £� "�:� 1Fm� �(l. !�%& �/8

�*�%� �, �������� $%& �(�Y� � � V(q� ���#�, �0 ����;� Am(���:� K� �_"��8 �(�Y�.

(�¦¦a) Cl#�.���<:+ �� d�� !� � ��%H da�.. �9 F�"mR� #"_. B ���l<:+ ®�&m�� dam� �)�%�� �l �µ K��+ !"9 !�%& d7lC � �-�-�Y� #��^�� B C#l� B ��H ���<:� �*E, d1H �� �²"� � '���Y�� I"%�Y� #l"_. !E, l�

�Y� G��H ���8 7��&�� #l"_. #�*b� $F ��� �/�/�� B �r�E:� da�8 �"%�& �k �*r��E� � I#"_Y �/� B #�"Y:l+ I"% ��-. da�8 IC�*�4� ��%m� PEb ��8 �*%e8� � #l"ÀY� ��&m� a����L� I#"_. � A� /� ��&� ��"m� a����� !��8 1,��� [a��Z���� � �� �WF I#". l� ��&m�� � �L� "F l� �(R� � � �*�8 l� ��%�� cWF $%l& �8"9"l, I"%�Y�

��R� O,�lJ a������ C�@L�l� A�m6½�Y�� �)2�� O��lJ OJl, ��&m�� � �L� da� ��H =N�/�� O��¿ d1<:, ~+�@� O �� 7"_ l# �6�%l ~][/� da� �P> m� � �$`�L� �E@� l� ���� #��, !���8 v�]9�� ~]9 "F ZYl& 1H B 1,��L�

a�H ���m8 !:�m�� ¡#�� !��� �%�� !�%& �� !El& ¡�_#"@L� #"*� P�Eb ��8 ���`�L� A�6�Y� � �)2�� !¥#�l� #"*b p���� B Cl#� �9 l� !N�6%^ #l"_. B � �%��� !�%l& �E� I#"_. B ���� �9 �6��4� � ��� �WF � a� *�8

� Q� I#"_. � Q� F�b c� ?�� c� Q� � Q� a����� �� $ �/� l� c �/�/0 � c� �q� Q� �/�/�� I#"_. $%& IF��� �������L� �/�/�� �& I#��& I#"�Y�� ��� �WF l� !+#"_. $%& 'Cy �� =%l p���� B�8 'm(��� Yl��l� O����� I#�/�� IC�#�L�l� �%��l� I"�m�� $F l� ��+@� O���� A�6�Y� �& I#��& $F � ��`�L� ��

�m(� 1�6� �� c#"_*b I#"�Y� cWF $%& ��9"%� !�"m� 'Cy g�YÄ � �*�8 �J#�E, $9�"��� A�6�Y� A�*�,� lP�%l�8 �Fn�48� '� Q^� I#�>� ��%m�� P%+ ���� B � d1�� B �, I#� 1H B a�H a� � A�C"_J"@� N�l

�/�/�� ���� B da� � �64H � �9�� �*H�#C� m� � A��l : ��� A�j:� ~+�l, K� I#�>� #"�Y� �, Il#"_. B #�]9� B I4:E@� �F#�"�� � ��4� K� Q+ m� � !��-� !��-�_ c"J_"� �, !J" =�� ���/+ P� �, ';%�

��8 �*�� ���E� G/��e+ � Q"[�� �, G%^C a� � A��#W� �, �> �F���9 1F ®#m�� l� A�"��� �)J =�e:� � �, ���8 V(q�L� �, !�%l& �² �, $%& �F#�"�� � $F 1 �F#�"�m� � ��4� �6. � �*:6. "F � Q"�� �,

#"_F��� A#�lC a� � �*_ �<& $e/E� � p�l0 ��%�� cWF �>�.C"*4� � '���� Ge, �.

Page 209: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦¼

K��+ !"9 Cl#�. �;&m�� ��J�_� �E��@� K� �E�lJ# �r a""/� � !" � I;�� � � 7��� �*E,�E,��%. �*F"_J� G��H p�0 �E��@L� cWF B �/8�E@�mH }� �*8�.�m� � �6E� K� � C"J_"� �E��l, K� I#�>� !�8

m �� ��� � �,�+ � ���8 K��+ �� Ql" �, l� ������ K� �q��� B l� ���� � ~%/� K� � �� K� F�d�� B �, �� ��%�@� ���� $%& a�_#�/l� � p�0 '( �� #�C B �,W� 1F� '( ��H '( �� ���> ��� l� P� ���>

�*8�.�m� � �6E� cWF l� «�S�l� ��;RL� ��C� �` �*,m(�: � �¦¦b) ~�l� C"J_"� �E��l, �, GlJ�^[� �d@ Ol, X"_J�� B G�l�q I�lF�¤�l� ������ G�Jl# " l� !8�l.�� K� �C_� � ��6� �� ��� � �*�� �` X"_J# � ���

�6�%mS� !���8 ~L%m/� 7"_ � ��`�L� I#"�Y� IF��� �������L� �/�/-% Q� �E,��% � !" � � I�;�� G���6�E� $%& a"_��� ���8 �F�"9 l� ��À� ��.�m��� C"J"� �E��, B #"*b �` G��m � ���� m� ����0 �*8�l.�� l� �

�*:� �l:, l� �*:/8�"k d�� C"J"� �E��, B. �*8�.�m� � ����� ~%/� �& � �;&�� �´�6�. �& � �*E& GEH ��� �� !,"9 � a"&8 Ol, 1�N� � ? 7�l-H �*8�Y+ l� �F5��+ � �*��Z�m� G� P� 1�9 �"��H �*��� d7��� V�� �@

!E& �*�"%� � �8�Y+ �*�8 �"8�Y+ � �*EH�l�, K� �F�"9 l� ��_� 1�N� � �"E C�l& ��E6� ';%9 B �6�E� a"l&8 �� 7�l0 $F cW*8 Z m� �� �E]%l B � d7� ��l I�;& B � =�� �� |�& ��l# B l� �"^ �� �,m� B �"��m�8 �>

� 7�l0 � �*8�l.�� � �6E�c�� l� ���:� 1�9 l� �F�� l� ��H;:� 1�9 �²�"9 � ����� ~%m/. I#�>� ���� B � �(�%�+ � �*�6�� ���E� ��8"ÀY� ��/6 a""/� �"��H ! �_ I�% B ���Y�:@� #����� 1Fm� da� $F l� Q^� IF�mb

1:9 �*E, #l�. �d@ $�:0 I�%�L� �, �*JÖ � �*_�%i� �� � ��#�C"_. =�l ���8 !�m� ����,�� ��H ��8"ÀY� �, �0�� !�"��F":� � � �(.� a"%���:� �"��H �l, �( B �"�9� l� �"��. l� �"��8 �E:8 a"�+ � am� �"��l0 � �"%�:[9 � ��W� [�

� � �, 7�9 p�l0 �# K�;i� '�,�� V�. �/ � 1�9 �, �"%l QWd� B �� ��E_ ���]9 �%��� �WF �, ~�Y� ! �� a� c�E� �, � "/& d19� � !%Fm� !��%�+ l� ! =��Y�:� !E, ~�YE� �Cm� � ���S� �"_ O�%& ��^� $64�� ��F"�

'"%�L� ���0�� B ��H � �/@L�l� �/��Y� �%& "F � �r�> !E, V�� �. �"Eb � �WF ��#�Y&m� B #����� ��:>� �9 l� 1H da� ��H �8�H a�H ��6H a�U�� �� 8�H �,�@� �/:&� �, da�8 PW ��6H �9 � �9C��� l� I�0(, ��8"�Y�

�, �-%_, 1�/+ �� � a""/� �"��H ���8 lP� � �e�� ��m6�8 ��Y�m@� �"d%-: � ��e�� l� ��& �%�� �/:&�!�%9 lG//> 1lF �%��� !�%& 7�9 ��H �` 7�/�8 I�0(@� ����6@� �, �"��H �*0(.� �� ®#m�� B ���l�8� �d@ l�

�, �H��� � �� �E�lY& �$`�� M9"m@� �E& � 4�� B � �/� B l� A"m@� �0 �` 1�l� � �"�l�H �f �` 1�"87�m�� �" .7��&�L� A�r�� �.

�l � a����� � ���+#�L� �, � � ����Y� m1��[9 K 1�9���#m��� '��Jm�� � � v� . ���+#�� ��,� �l � !E� ���+Z#�� ��,� � ��� ��Y:� ��E�l ��,�J �*J !��8 �WF 1�9 ��_4@� ����8 �v� � � a����� �l

"HW@� ��� ~�l� a�l����� a��8 �����8 ���#m�� � � !E�l ���+#�L� ��,� l� ��R��8 '�l�J�� O��R ���,�lJ # ��":± !:����l0� � ��%6���l� ��"%�� '��J�� O��lJ =N�/0 $%& �(�:�_, !:���l��¿ � A�6�Y� � �)2�� =N�/0 ��� ~+�l, cC"_J� B �� ~�+# �W l� ���L� B �@ ��J�"�� � Q�H ���� a�H �W � ���#m�� O�T =N�/0 $%l&

Page 210: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦»

� �Z�R�� ����� !�"� ���>�� N�l ���+#� �, ��>� � ��&� $%H !Jl� �, !�"� ������ ���+#�L� �WF �� �,�¦¬a) \#�_� A��l �E@� cWF _D�l ���6^ � ���%J A��l �E_, � D�� �*e�l ���+#� �)�>( � �$N;_J !Jl�

7�9 ��H K��+ �� d�� �*H#�_� � �*e� � M4�� �*e�l � 1/l�� �/q�� a����� a�H a� �`"9 B a�;�@� 1Fm� �� K�:� �m� '��/@� �, ��>�� F��� B �9(& #���� ��/F�� � a������ ��/q�� �l ��� � a� � !��� =F�� #����8

#� � �H> !%8 ��l�� B �J� �, 1H � ��l�� B ��J_� ��f !�"m� ���6^ I����� �9(�� �, "%h �^�� O, ���+. � 7�0 ~�u ���"%:, I5oH �� �l � !E� ���+#�� �� 1.��� C"J"l, 1H $%& �/�/�� ��l& �, ��9�"� A�5¥t:� da� B *b �9 l� �E*lF cH�� am� $%& a�� #�9� � �� ����l I#"_Y c�"Y: P� K��+ �� ?8�& �9 l� C"_J"l, 1H

�H �"Y�:� P� ��� �WF $%& 'm(H ! l� d�� =Ò/± �, �, l� ��l �E@� � �&�m8 K��+ �� �& C"J", 1H W^� ���67�m/, '�/l, 1� � PW �"���:� �m ��,�9 a�H am� l�.7�lJ# 7�/, d1� �.

K6��8 �v# �� P*J" $*J� ZA�l<l G%/8 ����Y� 1��[9 ®#�L� $%& $*Jl� _G��l�.K 1�/8 ��� l� 7�m�� P%+ $%&.cC"<�l, ! dW�_� ���J�l G��# 1lF. �, «^ � �v� B ��l�L� ?8 ���8 �)E6� $F I�<��� a� ?�l�

��� � ��% � K� Q+ �� ��l.��� D�l !�8 $/ �, vdW�� ��� � ��� � !�6� �v� vÒW�� � l� �v� $/ �l�� G��H !�6� da� ���J���� �, �, �*E, da�8 �´�/�q #�/ l� dW�@� N�l �WF $%l& �9 � ��� � � dW�, #�lY8 ��9�

m� 7��� 1�,"_& � ���.�& ��E,�, A�l, ��H ��J#�^ � �(^�C a�H �, �*E, � ��8�H A�l, ��H ��%� #�l.1Zem6� .el �> $d%� ��� K��+ �� da�8 A�dW� "_F !Jl"� C�@� da� � !���8 #"d]� 1�J K� Q+ m�� ��%�� ! O

!��l �� a�H p�u ��d%H ��E8 �� B ?8 p�0 'Cy K� l� 'C� ����<_ �C�^ p�0 ��N(@� K� l� �> (+ � �\#�����lJ !E, d¥�+ !�%/ A�dW� $d%� O9� �d@ !���8 �l�� �, "F «^ l� !%J# l� c�� l� !��l� � cYl � � !0#�"J O

� �*H"[%, ��C $%& ��E� a� �J#�S� � �%^���� !&��+m� �< $%<:� �0 ~%/� �<l ���8 c�"9 � !N�e&� cC"<_ 7�l0 'Cy � � �& � t:� a�]��4� da� �"�9 �EF �, � �E,� a�H !%^C �, �W � ����� $F ~%/� �WF I#"_.

�8> �` da� ���m�� !"^C �E& �WH � a�H a� � '�� N�l �> V"8 �> ��]l�% � ��]m@� �> V"m8 � ��E� d1e�8 #� �� $%& M9�l� #�"qm�� ���l& !�� ����0 �� ��/�/0 ��,�� �*%H '��Jm�� ��& B #��l� a�]�4�

F � �,�� �m M�H G%9 a�m8 #�9 La� £��� -�� B !>& $%& "F l� z�L� $%& �"��H a� �%�� �, ��+@� cW� " ��& B 1^�C ��l�� �WF �& «#�^ "F l� A�W� ��& B 7"^��� ��l 1Y� ��� a�U�L� �/�/0 G%9 �"9"� �

=��& !��8 �WF �>�8 A�6�Y� � �)2��. C�8�� 1��� ��H dÉ� 1 ��,�+ a�H ��� I�<��� !E& ���@� ��E6� da� � !%H C"J"� a�H>� � K��+ 7�9 ��H ��#"�9 Q� ��#"� ?%�J�l� !N�&C B �%�� !�%& 7�9 l� �*� # #"E ®#�� G

��� �*%� !,���9 �, Q� ��H I"%�Y� B "F � !6%^ �, Ql� a�H �W � ��mH#� O��¿.

(�¦¬b) K��+ !"9 C#"m8 ��0":� ��"i4, _GEH.a"%,�& �E��� 1�&�m8.~%]_� �, 1�&�8 Q� �, PE, ��� 1��� a� $%& !6&�e+ K� I#�>� J�� $]�_, B O�R� C��� � J�� �, �E, ~%]� �, a"%,�& �E�� 1���

Page 211: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¦Á

��� ��+, �, #�. ��� � �N�k M&�e_� ���� ��+, �, #l�. ��� � I4� Ml&�e� ~%/� ��+, �, #�. da�8 1���� 1�& "F � I5oH ����� K� M� Ml&�e� "F �� PWH �*%�& �, �0�� �WH � M�H �*E, ���0�

!%e8 �� 7t�� �"_."@� 7��� O �+ �6�Y� 7��H � �*:6.. �,� � ���4� F�b K� ���E� ~%]� �WF da� �� ��0"�:� 1F� �& �]9�l A�8����� ~��E�� v"%]@�� ~�d]� � ���� !�� \�EF ~%q (8 �/�/�� K� ���E� N� J� a� ��H K��+ �� ��n# "_F ��� ��0":� 1Fm� Jm� a�8 �� �, �� �"�%q �Jm� �"�%q " ��� $%l& a"��6� �F

��;, �E�l� l� a�E:Z,�� '�/, B K��+ 7�9 �9 � ��n� �, �ER� ���8 ��ER� "F 7�����. 1��� a� K� I#�>� ���� B �$+�� a� K� £/�l� � �, !�� P� � A���i� ���� K� 1l.� a� � ����� B ��l�� '�C �, C��-lk �� !�� A"@�

#�6i: �� �."Y^ 1���8 ����/:� (H $%& � ���*E� 1Fm� �4� 1��9 �, � £ ":�� ������ 1Fm� $9:� v� O]/�� ��� � D�6� !E& O]/�� C#�"� !E& O]/�� ��8 �N�lC CZ#�� O, #�E� 1^�8 c�"l, �l � !E� �96� O9� D�6�

�%^����.

����m� �� a�C �, a�W�:+ �H�#m� K �, !"9 Cl#�. � �f ���� �� 5� ��Ä� #�Yl� a� �, ~�<�+ "Fa� ��l�� $%& ~<�8 �)2�L� O�T A���" £��� �� "F =m%]@� dK"�8 P� !E& #�Yl� am� $i�El� � ���� cW�:�

�> X"9� K� 54+ ���� cWF � c�l"� �@ ��C"�_�� v� �, � �� 5i =%�:� 1��9 �, !���8 I���/@� ����m�� �, c5��Y/L� �& ����� � 1�;� �, �E�Y�l� a� K��+ �� 7t�� c#�_�. � ���� P� �,. OT � $�N�� C�8� B �

g�YEl+ �$Nm@� ��e&��� ��C"J"� ��;Jm�� N�l K� !E, Ql � ~%/� �, #�l. �9 !�� � ��Ä�� P� µ�/ 7�0 $%& !&m(dq� K��+ !:�n# l� ����m�� �, dKl� ��;J�� �, �;J d1� �� �)���� OT �W � ����l���L� Q"/��

6�E� 7�0 $%& �e�� ���� X(dq� K� I#�>� !�8 l� ��l�� �` ���� A�"*4� � ������ � Q"`� �F��� �& �FJl� � �#"_F��� �f O, ��N�C !�d"+ l� #",�� �, ,� d1H B �� K� !�J":� "F QW� �Q"�� ���Y� �& 7�_�& !��8.

K��+ !"9 C#�.�`�",� ���F�J � �" �+� � � !"_ # � �� �"E,m� ��Wd� a"E,�@� ��� 1��l B �*�6�� � a"9C��Y� �F Pr�� ��. ~�.m� 7����l� ��E� �E& �*�6El� �9�. � �� �E& �*�6E� �9��. a"9C��Y� �F Pr�� Q�

~N�"> �& gd%�:@� "F � �0�� v� �, ��� g�%�@�� VC��Y� � 1���� �� µ�], "F � ��o� �,�� =���Y� a� ��H ����l�6E� A�6�Y� !�� l� ��5li� ~N�"l> �& �e�� g%�:@� "F � �0�� v� �, µ:6� gm%�@

V�l. �/� a"/���Y� �F Pr�� !"m/ I#�>���¦¯a) !���m8 l�Ym%�@� �*E, \lC��& d�� !"m/ �)Eo: �� B _��% � "F �� �e�� a�]�4� �& gd%Ä ��5i� �& gd%Ä �, a�8 �(.m� �*�%& ! ��� a� K��+ !"9 !�8 �E�m�� 5i� �,

$%& � �/@� =0 B 7����l� #� �� =0 B !��8 a�Y�_, �F ���8 ��dHW+ a�]�4� �, MN�mq �*��, ��� �"/+� ��W��+ !"9 !�� #�>� �, 1��/� �WF �, � a�Y�_, �F ���8 ��dHW+ !"9 K� Q+ �� 7m(e� ';%:�l� (��@� =%]_, a� K�

1�6� �%�� !�%& !E, �E:6� O/� � !��8 P�� �E�0 �� QW� �& P�"E:6� ��C�H a� �.

Page 212: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi



�y/6L� O, V�>�L� ��0"+ B ��� � K 1�9.a��&"+ �, �WlF. �, ���# HW� �%s da� Q� K��+ #�l>���l HdW� a�H �@ �� ��n�� ��ER� "_F a�H a� � C"_&"@�8 ��ER� ®��# !�� 7"_."� a�H �*�� �(.", � ��` �

�� da� �%�J�@� I^�� �EJ �, $%&m� $F }� ~%/� ��EJ $F � ����� B ��%J�& ��EJ �8#��% da� $%& �*�� ��".��"%:+ ®���� �jlk �` $F A��lF�4, � A�6>��, �e�� �` l� I^�� � ������ B �*E, $d%<:� ��� K��+ �*�%& a

l�, C"/6@� ��� � $9��L� �, ��6� ���m8 �$�� �� �*2"l, v�FW O]/E+ �*���8 ®��� �, $%&� $*8 �&�l d1HC"*4@� ��m�� �, C"_&"@� ��� � C"J"@�.

®# �$%& ����� K� v"�E@� #�/6� Q� 1�> $%& a�,�m9 ! ª�"[H I#"_. B V�>�L� ��0"l+ B K 1do� �,�/� a� c� � PWH ,�� da� �d]6: �*�8 b�E� ��,m� " ,�� �6� B #�/6� Q� I#"_. B �,�m/� a� $%& O]/�8 I^�� B ��,� l� ��mR� ���� '"/� ��H ������ B ~%/� '"/� ��� l� �6�E�� ����d]� }�+, K� I#�>�

E� B a�0]+ � !El& a�,�/� a�+�F � �*�8 $/%� ��E*J 7�;+ � �%��� !�%& !"9 B #���R� '�/ I#�>�� ��*�� � #� �Z�l0 �Z�l0 Q� P+�;& � L£m9 L£m9 7"/+ � D�l K� �*e� Q�j�8 !,�9 �*�8 #���R� Oe� }0 ��;, �, 1lF 7"/+

!��8 ��ER� B 1,��� a����� a��-Y:�+� �6�E� � ����d]� a�8 P� l� It4E� �, ���"� ������ B ��*l0q ���9 � ���%9 M�] 1H M]� a"��8 ���� � ~%/� I��4� $%& I^�� B �� !r4E_�8 ��� � ��*�-Y:�l� (8 ��#�E� a�8 ��ER� 1Fm� ���� �*&�8 � #�E� 1F� '"d9� I#���� 7"_.� a"H �� G8l& �/:� �WF �, � ���J � �0�#

`".� ����� ~%/� K� I#�>� ��"%�� �*&�8 � '"d9� C�_, d1H ��4E, �² �:%� ����d]�� �6E� K� I#�>� ��%6�� � µ>:, ª#�l� ��m �� D�6� �, !�8 �k a��6:E+ � ~%/� �"H $,�9 da� ��m�8 ���� �"%_0 d1H a��l, �² ��mW%�

m� #�E� B �6E�� �l���d]� 1Fm� �W�8 �E�%& �"e�8� a""/� �"��H a� � ��ER� B ���� ~%/� 1F� D�m6 a"�6:E� �WF �&�m8 ������ ��k ���d]� � :� X�6:�� 'Cy ������ B D�6� �"�6:E� � a�8���m8 �� ��9�l# �f �� ��@� �,

��5�6+ B �WF �, ���� c�E�:H �9 � ��� � ! O6:E+ ����8& '�/@� � !e�8 !��-� �� 7t�� a���� �� '" "@�c��]&.c��/ � !l���� �.

(�¦¯b) K��+ !"9 C#�.�@��� �v# �� \#��+ ,��� =%S� ! ��. C"J"% K��+ �� �, !��E+ m� m� !"9�� B ¾~�� "_F � C"J_"� ,� B ~+�@� $%& $4U � !��E:� am� $%& d�"m�� $/%S� _Y� ��� ��/��l� !��E:� a�8 �/�/

H� ��ER� B ��� � �W l� c�� a���� � � "* (8 c��:��� ��,�8 $/%S� C"J"� �, 1.�m�� a�l��E� � "*��� �� ���"E�@� ��ER� "_F 1,��� a����� ~%9 � �N�lC D± #"e0 $F 1 �ER� B �%6� � l� !%e6� Cq HW� da� ���8

K��+ !"/ I#�>�� !�� � ������ B �%6� �e�� ��"E�@� �ER� B ��� � I^�� B �%6� ��#"�Y� ��ER� B ��� � ���8 1���:� 7�l0 �& !E, � '"�E� '�� "F ��� #�*E� l� 1�m%� B I"%�Y� '��lC da�8 a"�N�C �´"%l. B �_F ��W��

a"�N�� �F � a"���/� '�E� � � ��E�& '�E� �%�� !�%& !"/ I#�>�� !�� � �´"%l. O]/�� PWH ��� � " �� � QW� �N��� c#"eu #��>� !�68 '"l�� P� B a�� �� 7�/8 $% '"l� �8#�l�� D� �& 1�r_ �9 � �%m9 �E�&

Page 213: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬�

a�H �, dHW:� � d�� l� ���li� !�%& °]�.#�>� =%S� da� � da�8 P� l� ���#�� ��& K� ,�� l� '��J�� ��& K� I #��/@� I#�/� =d%�+ 1 �H Ì6 \�EF a"�� a� 5� �, �H "F QW� �$`�� ,�� ����+ � *b ��� ���#�� ��&

,� �, l� Q� Y�� µ�%H I�0�� d�� ��,� �, � K��+ !"9 !�%& 7C ��H �> Xl � "F l� cC� �� ��� �4 �� cWF � �(:^�� �%<�� �E� µ�%�� �"*À�� � �&��� B Y�� µ�%H �H $F I�0�l� ��%H d�� !E�"�+ �� a�� P� � ��%�� P%: ��"�:�� =d%�:� �, 1�6� �*e�l �, *b �W � !+�"9 � a����� �q� B ��%��

�% �� a�l����� gN�Y^ �, $*8 K��+ cWF 5i IC�l�% �9#�^ #"_,� $%& �� a�� #�/� a�H a� � �> �*E, P% ��� !E, � I�C�, �, m� � I��, B � �$`�� ,�� !"Y� ���#m�� ��& "F ,�� ��& da� G8& �/8 ��%��

� a�H a� � $� l# =%^ �, � Q� $� # ,m� �, ���� 19 K��+ 7�9 ��H ���� M��l+ !"/ ,m�� �6� B ��9"% ����� ��/@� D�m6� C�<k 1 ^� =%^ �] �� m( !/%^ a�H �@ �� � $0�_# �� =m%^ �, 7��� �%��� !�%& !,�m( '�;%@� �mq�l0� '�l�ZJ�� £�-_, � !Jl� �, '"%�l, "F 1 =%]_, 7"*<k ���� ��m%8 ,�� ��& !�%& =%q�

�� $%&��� "F QWd� ��"�m�� ���% M��:8 C#l"� B C#l"� ��, 7"%_0 a��� d7�l0 ��� da� �`"9 �,� � 16 �, a� ��� !E, l� z�� V"8 ���� '�/, �:_� � Ìm%� "*8 d�� � d������ ���% m� 7��8�� ����l, � #�¥�� ��4E,

d1� £�-[@� ��RL� "F l� z�� ��l& V"8 �(^ � ! 7�/� QW� ���� �, � ��8"�Y� �E& �(m@� ��& �, '�l�ZJ�� A��¥� �, ';%� � ��H �´��� B IC�s F�"J �*��� ���#m�� ;��� !E, ';%� � �� � ������ !�%& ��H �(, � �

�"%& P� �& K��+ ��l�� �, ��%_�� �*R� B a"�� a� K��+ � ��9"6���5�H �. $���d]� �Z�R� ��8 =%S� ��& ��,� � ���%[b v�<0 !d%H '�l�J�� ��& � ��#"_� ¾v�<0 !d%H ���#m�� ��l�8 ���"@� ^� K��¦·a) a"��l d1���

�� !�%& 1�:>� �, da�8 �6��L� ��& B ��R�� ���� "_F �WF «�"�� � �*�L]m9 �, P���% �� � v�<0 M� V�8 �� Gl�¥� �9 � �FH�� _'� �*E, M]m� Q^� ~<0 ~<�� cWF V"m8 � ���%�_J ��J�l#��� �6��� B «l#��� �/8 �J#C ��l �J#lC ��+�W� !:��"� �*�8 d1<:, "*8 !:��"` Q� _!m m� � 7�9 ��H !:��"` ,m��� =%mS� �, ��"�� cWlF K��+

:�� A�dj:� A�lJ#C �, �� \#��+ 7�9 �W � $+�dW� !9(q� O, A�J�#��� O�8# K��+ !"9 !�� #�>� ��H A��9 �*:��F" �, � �@��� ��� "_ , ��u � !:��F_"�� !:�� " _# $e:/k �� + �8��� �@�l�� K� !:8��� a� ?�� �@�l�� �v#

$%& ��m%8 �@��L� �& ���E� K��+ !+�W8 d�� � "F "*8 !l��-�_ �� �, ¥� a"�� $%& m� � a"�� �, ¥� �� ���>� ���>���

�y/6L� O, V�>��� ��0"l+ B ��� l� K 1�9.C#"[H ×$*%�. �H� �, ��%lJ��� 7�9 K��+ !��� P� �� v� �, K��+ !:�n_# l� ! ����s ��� � d�� � ��%R� Q� a� � �� � ��%R�� ~<�� X�6+#� #"_e[��� M][%

!�e:/� �, $%& I^��� ������ B �6%:� #"_Y 1do�:� K��+ �� a�H a� � !�%& "F �, $%& ,m�� \�#C� �& ����@� B ���>�� �, �4 K��+ �=�� ���/+ A(do�:� cWF �, ';%l� m� � �-�-�Y� p�C�l0�� !�%& d7C ��H A�6�Y� '�/,

!+�� � $+�dW� $%<:� }0 I��@� �, ��n% �� � ��H *�@� �, $d%<:% �� � � A��d%<:� �, ���%� �q"l, 1� da�8 � ������ B � ��� m� O6+� � � a��,�� v�<0 $F � ���*�@� ��+, �, d�� !H�#�_� �, \�#�_� � a����� a�8 P�

Page 214: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬�

�� =-:� d�� � I^�� B � � " �� � A�#��:&�� O6+#� l� ����:@� ����:�� 1.m�� X8��l� d1�� QW 1 �*d%�8 �*Eq"l, ~�u G��"%+ a� � ��9� A��%� ��� O, �o�l& ��`�� A��%<:� a�� � =N�/�� G%]� A�#��:&�L�

�l�� A���F�@� $%& '�l�� �]� ��� � '�l�� �*�%l& ��]� � C"J_� I�0� � C"J_"� I�0" �"�9 �"�9 � �, � ��# �E� ��0m� ��� ���0�� da� Q+ m�� �/%], #�/:� X�6+#� !E, ';%� � � '�:� ��E6� 7�l0 P� � C"*4@�l� �F�4�

� �0m� C�#� ��� � �*�6� B IC"J"l, ���>�� G��H a� � ���>�� Ql� � !���8 �)�>�� K� �� � �Z�4% K� �E� a �)@� da�8 ������� 1Y-�8 ��4� �% �/, B !�el� � ��6�]m ��, c�%�l� � �6��� ���� W^�� !���8 ��4� ©9 ��À� �8�]% !%�/� $/�/�� #"E� Iy, "F a����� �W�*8 \��,�� !��> �, M�oH ������ 7"�/� !��> �, M�]

*�@� �, � (8 ��R� �8�o� !��U �

$H�:� G��� �WF K 1�9.G�-. a��� #�l� ;�� !#���m� .G�� Q^� P:�-. #�:98. �WF ~l� a�H !�� ~��J�� ��-_. �, P� �� ���8 ��/�/�� 1N��@� �, �%r�, B A( �, 3��4@� D� � � ?�l O9� !��

�, D��� P� da� $%& !��E+ !�8 l� A(l.�"@� MY� A(l �, 1:�:�� X�]/��� K� C�>#� � �/�/�� B ~��Jm�� #����� �& #�Z m�� a"l. K� ;,l# � ��9�l !:�-_. da�8 �� K� $%��.#�Y �� $�&m� �, #�"��� Ì60 �.�¦·b)

K��+ !"9 C#�.7��4� A�� � ��l�� A�� �*�d%/� �.*J K�� ����0��� ����mR� ?��� �*R� K� Q� � 1d]�+ ��R� ~��J ~%� ��� p�u ��R�� ���� �l ~d%/:� "F ��� I"��� ��/ da�8 �������R� ��(R� Q�_�� �6. 7����8 �*:�6E, 1] � �������R� I"��� g/:�� ��� ~��J ~%� ��� � �FC�l, O]/�� � ����0��� I"���

>��@� 7�l0 ��o�� l� "<�� �%8�i� ��:�@� �6. ^�� $%& �²�0� ~%i� � p�u ��*E� ~d%/:�� � "[%i@� �6 a� $i�E� l� #���� K� ���� �, HdW� B ~d%/:� �%�� !E, � �9��� ���6� �%.�"� �8#�l�� �, 1���� a�> �

B #"E�� ~��R� �WF B ��%�� a� #���� ~��lJ �, $6�E� ����, a"�� B ( H�W� ���: � ���8 ���� ~��lJ ~��J $%& l���L� ~��R� ��%b �q !����8 ���� ~��J K� !� !"/ 7�9 � #�l��� ~��J �, IC�*4� ��%H���m8 A��¥�� �"�� ���� #"E cÑ, �/8 ���� ~��R� K� �� d�� !"/ lG6:� ���8 �*E& d1�� $d%^ l� �U�� �

�U a"�� �W � ��*:��� B 1e8� #�l��� I"%�Y� B X�4� �0 '�,�� ��l� K� v�_� �W � ���: �� B 1e8m� 7�@�� 7�m�� ��#��:Z&� 7��4� A�� 5^�+ � ��l�� A�� º�/: I#�>�� !�� � '"/� K� 7��/: �� �0 ��#�l�� '�,��

�4� v�-.m� � K��+ !"/ � ����� ��� K� I#�l>� !�8 � ��8�� '"/� �E& �, ��%H da�8 7��4� v�-.� �, 7�� ����E� 1F� �, �"��m �_F a� � �FC"*> � ����0�� � K� #��E� B �F l� ���i� B 7(R� 1Fm� 7"_._� "F QW�

�Z&�m8.� ~d%/:� ��� � \-:� � � ~d%/:� � HW� 7�0 ��R� da� � �� #�4@� ��q�� d1-l, ��R� da� _�° ��2�� A�l,�/, K� A��d%<:� �0 °��@� ~��J �, G�9� ��� �Hm��8 A�E���:� °��, K� I#�>� ����� A�E���:� K�

7�;�E� ��l "_F ��� «��� da�8 °��@� ~��J K� A�,�/@� cWF ~��J �, m� A�6�Y��.� ��%�� da� � �, G�6+#� �� �"%+ M�H � ��� � Ç��%b �*�8 �"[%� (8 �Um�� ~��mR� ���Y, � ���� #"E AÑ:,� � ��m�� ~��R� �, � �6E�

Page 215: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬¦

���� ���� '�/, K� �*,�/, �, Gd9+ �9 � K� J�*@� 7�l0 ��� !E, � #"� d�� c�E& ��m '�/, K� G%l.� � !:�%� ~lF� � !�%b '�/, K� !: "+ #"_� Ql cC��8�� �� �, !�0 µ%.m� � !�%b �� �, v�+ ��� ���� a�8 !� #

_� M%��� a�H � !�6� �*�8 �%�� � ®#� K� J�*� �� a��@� P� B '"/� a� ! ��"�m8 ®#�� K� a�J�* K� �*E, A���+ �rq�S� !�6� ��%�8 ~N��:� 5i� ���� ��,� l� �WF �� "J_� � ��q��:0� �8�4� �l,�� K� � � ��/@�

Z�*�6�� �@��� �H�,m� ��"� ��%d�� #�¥� �F"� � �"[ '"9 �H�,� B �n�# �k# � I#l��¤� ��u �F5�. B a�H ��E+�% � �*,�H � I�%�� K� Q�l� p�u ���� v���e� l� a�^��� �, �"%h � a�l�F�� 1�¿ ��_� 1�J ! �_

#�¥� � �*: "-l� G�/l�8 µ:6� 1�9 \�EF ���/@� ��8��� a��F�� ���F '"> �, P� � �F�_�6�8 �*E�+�l� d7�� � M4m�� !�]�_� �Wm�F �&���� '��9 K� �*:�%b ��E, �"�%b ��Wd� �Ø�Y_+ � �E:8 �"/�+�� K��+ !"9 !�%&

a"�� a� K� Q���:� � !�6� B ����#"_� ����. ��#"�E� Ù��Y� a�H a� � #�"�� ��u Q#���� ¥�� "F �WF ��.�^#�"R� �" �, �� W�: �� 7�m�� �/�/0 �&�m8 c#�"J ��u ������%b ����q.

(�¦¼a) G%9���J�E_, $%&�� -��� B . d�� � $%e8 1F� �, G�� ��� K��+ 7�/8 �v# �� P / P%em8����� P:/%^ �@. "���� l� v/� 1F� �_F 1e6� 1F� da� K� ��6]%� ����R� ��%Zem6� �6�4� ��/@� cW� !�� #�>�

& �*�8 «#�E� � ����, "��_C � �j, lv9 K��+ ! �EJ �, 1�e6+ K��+ �� da�8 �%��� �*�%& ������� ������� '"� !�%& �E���EH $/�/0 �$9(q� !%em8 �l, 1e6� 1F� �, �� #�:/, P�%, �E& �"���8 A��m����� A��"�E� �*�m%&

e�� !�6� !�� #�>� � A�J#C �*le�l �E�8# � !"/ cl#�9 �� O8# �W � �)����� �l �H �%��� �E& G� m� !"/ � B "F a�H ���8 ����� B ! 1lY0 I^�� B c5i ! ��H 1Yl0 QWd� ���E�� '�/, da�8 ?�/�l� � ?��]� $� l# !E, 7"/� �WF da�8 }�,� }�,� !"/ I#�>�� !�� l� I^�� B !:���E& �/�/u PEb ��8 ���E�� �, ��+@� cW� �����

7"/� �, l�0 �W � d1�� v9 V"8 !� # K� ! 9 a��8 �(.� �6�E� ���/ !�8 =�� � !��� �4, $�6� $�6� d1�� a�H �W � �� �"� �� ��# I#". !�� P� � !%�9 !%ok ~ei� � ��e� �v� ~e� �, �0 �&�6�4� $%& �:J�

��� � � *�,.� N�l�H $���� �Q���/l+ !m%e8 �l, �*E, � �` da�8 �%��� !�%& �E���� K� ����E� �%��� �*�%& �)���� �F#� � ���9 ����m�� 7�"0m� �*�%& �9 � �%��� !�%& �E��� v9 '�/, K� !�����:� � v/� �, ��,"%�, ��,�/,

�*E& �� $�l# v�l-.�� N�l $%l& v/� V�8 !*J� �� '�H ~�q �� � �$%& ������8 !"9 �, P� �%_& � � " � �*�]^ �*E& �� $�# ��F;� ��q�8 da� ��e�� � c"� � $ "_, �, a�#�F �jk $�E, G�� �%��� !�%& ��q�8 G%^C �9 � c���� '���� !�%& �*J�;8 ®# �$%& =0 B d�� �$`�� $0"L� �)J ��8 ��*E& �� $�# �&

�, G%�H �%��� !�%& !"9 B ®# D� �, �*E, 1e8� ®# �4��& a"H P� B ��/� � � ¾O #� ���E� �%&� �:�� �%��� !�%& !"9 !E, � !��¿ P� �4l� � � c"J"� D�l �, ��"e6l, 1��6� a"�� �9 �� c"J"�

�)�E� B ®l# ��q�6 � 7�J�� B ®# �$%� "_F ��� =%]@� 7����8 �H���C #",� .����� �WH � 3�4� Ie0 G��H ?�� ����m�� ���^ ��J �W l� v/� A�,�/, B ������ �, 5� $%& V�8 !���8 *qm�� c� ��9 �H�� � ��m�"� D�8 K� �I#�>� �*F�"8m� B 36E8 '��/� '"l� K� ����m�� O�T ���#� !�� A�e0[� � ��.�S� ���"� ���^

Page 216: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬¬

+�Â4�, B !:��# �9 �, $]&[� ��� � $/�/0 1em8 !%em8 � $9m(q� v9 !_ /8 !,�m9 G%��9 � $�8 �I�, 1��9 ��#��, $ #� �� �l V8 �, �H � ��Z��� 1e8 !%e8 � �Q���/+ ¾v9 !�m� ���E� c5� v/8 c5i ���:� � �l, =N�/��

v�/_, � ªv�/, � � � � � � �WH � � /@��. � �� ���0 B���� 1e6� 1Fm� �, �*%H ������� '"�& a� ���,�¦¼b) �, �*%^C �, da� � #��E� 1^lC �, K� ����E� 1e8 1Fm� I6i@�� "6�� ���/� '"� �� !�# ��8

C"%S� 1Fm�8 C"%S� 1Fm� K� ����E� 1em8 1F� �/:E@� � � ��0 ��*:�� �� �*E& «^ � �E,�@� =%], 7�& 1Fm� v�/0�� A�6� � �El M� �F6H '��� �, '"� d1H �% �/k �" dW& ��� ���8 P� � ���, ���� 1e8 1F� l� ��0 a�H �, $%& V� v�W��m8 ��*��Z�m� ��d]9 $+(� I"�E� O]/� �� ��� � ��H v�W�� �m� �"��-_� � p�u ��_#�l.

��Z0��� �� � ��� � !�%& V�i: �H �Q�0�� C"*4� B �9i:�, a�5Yl� P� �E& � I��@� ��*:�� �� 1N�� � �F �� ��ER� 1F� ��H �F5� � ���E�� v4�� 1H�� �, �$+�6. ���� �` ��m �� l� ����� B !�8 1����

� 1e8 �` a�H Q� ���/�/l0 � �Ó����� �*%e8 a�H �W � a"��+�6. � a"��+�� ��ER� B A�J#��� 1F� D� K� ����E ��� $/�/�� C"*4� #"� da�8 ������ B ����� l� I�lF�¤� 1e8 ��_� !E, � ���.�9 cC"_*> a�H �, �*E, da�8�F��6qm� �%�%9 I��, B !�%& #C�9 "F � �*r6]� � ���8 ��E*lJ I#". $F }d� �6E� � ����]� #�� �)6q�� �� 1Y� I^�� B !&�6+#� «�:Z0� p�0 !�m%�� l� !6oH� �, ����d]� � �6lE� v�<0 K� ���8 I5oH I��, �� ��E*J B �� �� l� ��,�� cWF I�Y_� ��H �E �m�� ���l �� �E M� K� � 6�� 1F� ��H �*:��� Q#�_� � �%�"q I��, K�

�� 7t�� V�W� 1F� $%& $6h � �WF !� l� �E� c�¿ �/%]@� IC������ =%]@� 1em6� 1F� �, �E%�  a� !��-� �%�e6@�.

K 1�9.c�l"� �, �*�8 ��m ~%/� ��EJ. v#�9��l� v��0�� #�C ���8 ~��J��� 5��� �, K��+ c�l"� �, Q��� !E, l� !E, ��m ��f a�:�_�� 5*]:H 5i� �& �F5*]+ �, �� (8 � ~%/� ��ElJ $F � I��l0 �%J�l& ��ER� a� �

IC"_J"l, I�#� �*e�l 7�9 �9 l� I^�� ��EJ $F � ��N�� �%J� ��ElJ � A���%<:� �, A��o�� !H�"6� X�"�� �*�8C"J"� B �W�8 #��E�� �ER� �Z�l#�C I^�� B da� ���8 �6E� �E*lJ K� I#�>� !�8 � IC"/6l, I�#C �, 5^ �´#"_.

��EJ 1� �C da� ?�� I^�� B P� I#"_. $%& !�0 a�H ����� B 1^���� !%^C ��*���8 �6�E�� ~%/� $F � ��*E, d(H da� �/�� B #��E� 1^�lC ����� B �6�E� ��E*J 1^�lC � �/�� B �e�� �ER� 1^�lC ����� B ~%/�

I^�� I#"_..

� � $� # ?�q�l !"/ �y/6� Ol, V�>�� ��0"+ B ��. QC��& �, ��>� �, P �0#� }�# G�m� ��� a�H �d@ l� ~ei� 1Fm� #�lE� 1F� a� ��H ���� 1F� ��ER� 1F�8 ��e�m� ��E<% O9� v�]S� �WF � �+�l, P� O9l�

%]l, � !+��� *�, � K��+ !:�l# I#"_. ����� B 1,�m�� a����� � !N�2� #�¥� a��, � c#� m� O�E, l� c#�"�� O ��.�S� �� ��# 1F� �, \"%��� 5�� B ���:9� �m� ���/�/0 �Ó�_0 !�� 1Y�:@� a�H !+�� Iel0 �E, l� !+�6�.

a����� '�/l, �>� �, ���8 ! �� !�� �%8 ~ei� 1Fm� �, !:/�q \+ l� !�� Di�� !E& O]/E@�l� l� 1,���

Page 217: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬¯

!+��ER ���� da� }0 !�l0 1�H� �, l� cC"_J� �;&� �,�¦»a) I6i, � "6l� ���: � !+"l, ��l !�%& $d%Y@�� V��:>� �� !�� b�E�l� !:,�^ B $&����� $/�/�� 5/6� $%& V��Y:@� a� }0 � K��+ !��l� 1l��9 �, ! ��,�H�

" l� !/�q B ! O �:�� V"8 � A�J#� c5� �,�^ B $&���� V"8 l� ����m� c5� $%& V��Y:@� V"8 I"]^ �& �",-8 #����� �& c����m� :l K��+ �� ��� A�"]l �"[� c5i O �:� V"8 l� A�/�m] c5� K� b��E�

y# �, Cl#� �W l� !*J� B �Ñ:@� �� #"� ���*> c��*> " �� C"*4� p�u �'�"�� � ������ #�Y8 ��H� �F ��/�8 v4� � 1[H�� 4��� 4 dK"� da� dK"� �8�l, �, 1* m� �� �8�l, �"�9 �9 � µ�l> d�� �*E, Q_� ��"6+ O, I#". '��� 1o, P�@� a� ��H ?�l, � �I#". �F5liH �*E� ?�l, � �I#"_. c5iH !�� ����8 c5� $%& !9

B�E� � ��4l�� B \�:>�� a� ?�l� dK� $0"_� ��%o, 4 ��� ��� 19 K��+ !"/ I#�>�� !�� � ���.�mS� !�%& $��m� � ��5Yl a�H ?q�l�� �E� �� �, � $�&m� a�H QF��� �E� �� ��8 $0l"�mH �©�"S� D�l� C�6:�

&m� d1� ?q�l�� ��E� �WF ��l���� ��+# K� l� !Eq� Yl ��/� #"E #�"E+ � !�%9 �l& µ:6�� �, a�> "F ���8 $� ��f �H��� l� �� �E%�lJ �*:�lC �  a� 1�9 QC���� �y/6� �E& ��WÄ� !"/ �%��� !�%& #�>� �F#� � �� ��9

l� l����Y� �~0[� 7�9 �l, 7�9 ��H �H��@�� ��/6� �~� 1�8 Pm� � �� �*%� �%��� !�%& 7�9 � �*E, _G� �E���, ?:,� � �E���, ?�0m� �*%� ^�� !"9 B�E� � �WF l� �H��@� �~0 l� A��E@� \+ � A�5S�

�&�8 ���@� 5i� �~�� �, �~0� �~�� ���@�l� ���@� �~� ���@� a� �H�l�@� I,� B �40��.

5S� \�� K��+ !"9 Cl#�. �e�9 $F }� K��� �e�/� K�8 !(lJ �e�9 � !�T �e�9 $F K��+ �� �l� !��l� �:%H a�H a� � ���/>�� '"�& M��� 7��4� �e�9 $F }d� ����o� �e�/� K� � �y����� '"�& M��� ����

7�@� B � �/�/�� B Q� �H#��_, ��E��l� K��+ K��+ !"9 !�� #�>� ��H 7��� B � I#"Y� B PWH ��� � a� � ��"�/, ®#�� a� A�"���� $] ��l�� C��� �, �%& p�0 !E��� A��"], A�"����� !:e�9 ����T ®#���

l� !��� �:%H a� K� I#�>� ���� B �4� H� �� Q"q �9 � �e�� p��m�� µ�. B C#� �9 l� !��4 �H#��_, �� "F � ��r�> �"F�+ a� $�l& � K��+ 7�9 �W l� 5S� �/�/0 B �%^��8 4� I#"_. ��,� � �/�/�� B D± 5^ � !��E:% ���8 I^�� v�W& l� ����� ���l�H ,�� �6� B 5^ "F ����q �> "F QW� c��@� a� ?�l� Z�� 5^

�8 ~�W*:�� 5*]:�� �/���� d�� ��, "%l� (8 c5� �lJ� �, � dK��L� !%e8 �, !��8 �� ��-�%8 ��5^ �J� � �� �, � 7�l�� �%l,��k V�/-: � �F�l> �%l �m/k �l*%8 �> d1H Q�t, �6lE� a� P� � �Q� �� !�l& �, !�� !�6�

��ZY�� .

(�¦»b) K��+ !"9 C#�.1����� c�E��F ���.���� �E��lF 1�� K� F��� � �� p�0 �, cF�� a� � �� p�l0 �, !Eq�� � A� "o@�� A�J#�% ��J"[@� ����Y� 7��&�� ! >� QW� !%��` ¾~�Y� ��ER� da�8 ��ER�

���0� � !��&� d1H B K��+ �� K� v/:� Q"� ! QWd� !Eq�� ��Y0 � /� a�8 � /� 1��l K� �q��� � cF�b ��2�� O��lJ O�lJ '�/, ����0�� ��+, da� ��H !:����lJ ��+, dÌ0 "F ��� I�0l"� � da�m8 I�0l"� 1��l K� !Eq�

Page 218: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬·

m(8 I�0l"� =�q A�6�Y�� �)2�� A�oH da� P� l� O�R� a"E �E��F � ���� Cl#� �WF �, l� ���0�"� �m/d%�:@�, d�� I�0"� �:�� ��"`L� K� I#�>� ��`� a� I�0"� 1��l "F ��� =%]@� 1���� a� K� I#�>� !�8 � Io�� =�q �

C"Y/@� 1Y� � d�� � �Eq� � ��F�b A�m6�Y� � ��2�� ���&� �, \"%��� B �� � !��� K� � ��"`� a�> I�0"��6�Y� � ��2�� 1��l K� Q�:F� �, a� K� l� =�d]� B _�� "F l� A�W� �/�/0 K� �:*� � �*�+�, $%& £/8 A�

����`� �� 7t�� =�d]� B ��/�8 ®#�"l& ! ®�� � �� 'l0 ��� ��H "*8

K��+ !"9 Cl#�.a�;N�6L� �F ��ER� v�-.m� . � ���"E�l, ��EJ � I^�� ��ElJ $F � ���#"_. ��ElJ a�:�EJ ��ER��EJ $F ��ER� v�-.m� ��,� � cF�mb l� ���E� I#"_Y�8 K��� ��ER� v�-.m� ��,� a�;N�6� �_F ����-.m� � ~%/� �

�©�"S� ��n# d1± ����o� ��ER�� �'�"l�� ��n# d1± K�[�� ��ER�8 ��n� d1± �:�ER� �:%H � !Eq� � !:/�/-�8 ����o��>� � $%&m� ~%/� ��EJ G���8 �& cdj, K��+ ��� ��n� d1�� �ER� a"�� M�H G%9 a�8 ��#"�Y� ��ER� �,

�, �WF V"8 � ��*/6� �%�� ­%�l, �WF G%9 ��ER� B � ��ER� �, �� Q#m� 7�/� a� ';%� ��*/6� 7�9 �W � 7"[%��@L� � $N��� "F ��� ��ER� ���/:@� da� �, a"6>��@� !�� ~F� � ������ B $/�/�� $+�W� !9(q� $%& K��+ ��� �$N

a� !E, ';%� m� � ��n% �8b ����� a"%�<�8 ������ B �� Q�# �%��� !�%& �E���� da� a""/� ��� Q+ m� � I^��^� �;� cy# �/ � K��+ 7�9 ��H ��H� �, $%& a�/� d7�� � �e�� �$N�% �8b a"�+ !���8 $*:E@L� I#� �E& Q

���/+ �, ';%� � ��"r@� d1H � ����6@� D� !�� ~F� ��H 1�Z�J � K��+ ��"F �$N@� a"�� a� ��/+ $%& !�"H 7�0 !�_;� A��, �, I�0�� B !� l# �%��� !�%& �E� Q�# �/ � ?�@� a"��8 �� �$N@� ���/+ ���E�� ��n�

� !�%& !�9 �, �Cl� "F l� a�/�6L� !�%& =6�+� ��f ?�@� �WF l� z�� V"8 !�"H 7�l0 c�# ��H $*:E@L� I#� �E& �%����*/6�. �WH � ���� �� ��-lJ � !�� C"%S� 1Fm� ��#"�Y� ��ER� v�l-.�8 �F"_,��(, ��ER� v�-.m� lC�@� a� �

l �C# � !��� ~%/L� �EJ v�-.� " l� =�]� MY� �, ����+#� �/8 a���+@� ��,� l� 7��9� ��l #�l C� � � 7"�9 ��a" �/@� �F l� ���:� v� #m� � A�,�/@� v�-.m� a�> "F ��H \�E_F �"_,�9 � 7j@� K� �"%l.�.

(�¦Áa) K��+ !"9 Cl#�.�� a�� IoH �r8 G�m%� �%�%m9 �r8 �, �H. K� I#�>� !�8 �9 1�%/� �%�� da� �9 I�0�"� �6Y� a� K� � �F#����8 ����q a�H a� l� �´��%b 1�j_�8 ����. a�H a�8 I5o�� 7��&m�� $%& ~%i #����8 �����%b �����6� G��H a� � �´�#�_�H O8:8 ����#"� ����l0�# G��H a�8 I5o�� A�6�Y� $%& K":�l+

K� Q+ m� � �*:���l#"� ~%i� �9 l�0�"� 1J�� da� K� l� ��4� !J� $%& � �<0 5Y+ M�H �6�4�� v�-��� �F��_F #"� �d%9 � �F�"/+ M�le ��W� a�5o�� 7�J�� a"�� �9 � �/�:@� O, �� dam�8 c�"/+ I�"/ 7�J�� $%l&

a� W^ �, Q��i@L� D� B O/� �9 ��H �/� �6� Q;h �� da�8 a"[%�%9 �F � A"�q �r8 G�m%� �9 � � ��L� 1F� �� F�d�� B �*8���� �"��H ��4�9 da� O, |�9 $%& #�l�� 1Fm� ~%� �9 �WH � a�_5oH �F � A"�J �r8 $%&

@� C��,�� ��J ��� � �, � �� a�� ���� �"��m�8 �E����� 7�;�� � ��N(@� l�E,�[@� ��,m� K��+ �� G�m�# �"�% Wr��8 ��`�� IC��� p�0 �, !�%& ��;l, � �k =%]@� µ:6� 1lY0 � ��J�"8� �� ��C B a"%^�l� �*%H C"J_"� Q"9

Page 219: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬¼

1�9 ��9�"� �6E� A�E�"%+ $%& c: � !+6i, ~%q � !+�l0":8 $%& c���� l� !��4 =�%� m� ��& �� !�jl+ ';%l� �, �E%�ZJm� �*%� �WF=%]@� µ:6� 1F�.=m%i@� v�l�� �E�%& µ:8� �.

P� # !Jl� $/�l� � K��+ !"9 Cl#�. ��� � � ���� ��9� �*���8 ���"[ � �l*J $F � K��+ !:l*J $%+ }d� �*R� Q��� M��8 �=0 !%H C"J"�8 d�� � #"mq K� #"mq �, 7�/:��� ��#�l�� ��F�@� $%& �)E6� °]l� ��� � �)E6� !�%& ®

B F�b "F � !:��^� �& B 7���� "F K��+ ��8 �q���� F���l� ^��� 7���� "F K��+ !"9 !�%& d7lC =%][@� K� I#�>�� 1Jm� l� ~+�@� 7���+ l� 7�"Z0�� ��i: 7���:l� � � ��i:� � �Q� � dK�� ªV�l "*8 ���� l� ���Eq� �l&

��H��, ��6/� 1Fm� �, � !J"� 1Fm� �, GEH a� �&�8 !ZJl"� H� �$] P� # $/�� � 7�9 �, � P� # !Jl� 7�9 m�� !Jl"� 1H �& !Jl"� 1� a"_ "<�� �_F ��6/� 1F� l� !Jl"� d1H K� !J"� 1� a�b�E� �F !J"� 1F� da�8

� � �F#�lY m� µ:6�8 ���"`� �,u �� �*�� a� B c��l �,� � cl�E& ��,� � A"@� 1�9 ������ B �,� Z�*:��&m� 1�; !�� 5>� ��H v�m/0�� #�_, �� =%]@� 7m(R� 1Fm� K� ���E� P� � #�E� B ��,� l� 4�� B ��,� l� Æ���

B 7m(R� 1Fm� K� ���E� !(<8 '�H��� 7(R��� K��+ 7�9 PW � �/ �l K� �8���� !,�H� � 7(R� #�C�/+ � a�l� ��;, '�/@� �W` � 7��R� #�C B 7��mR� 1F�.�-:�� �/:� ?i_� � !E�.5Yl ! 7�m/� m� �@. ��l�

¾5�^ ��%&.��lJ D�6� "_F �, $%& ®���8.5/8 � ���, 1H $%& ��8"� v��Fl�.

(�¦Áb) �l, � K��+ !"9 C#���@� Û(�� d�� �E�%& . K��+ �� Ûm( K�[�� ~+�l, Û(�� �W` da� �%&� A�i%� �, G��H �i �Q� $*��Z4:� $�6%� '(��l� V6� ��+, K� �$*�j:� $�6�E� 'm(��� O�mR� ��+, �,

��*�d%& �9 � #��^m�� D� B Cl#� �, $%& �6� �N����l $F � �6%:�@� l� �� l�� �*%e8� l� �%�� !�%& 4�� � �� a"H �WF B ��/� � � �& �ER� 1F� a�l� � ��l& a�/�� ��& !�� v�� �%��� !�%& �E� �~0� �W��9� �, ��9 �� #�6� da�8 P� � �-�-Y� #��^�� D� B Cl#� �, $%& �e�� ��ER� 1Fm� a�l� ��#��� �� #�6� '

�, 1N�l�/� D�l a� �F�0m� a��> !�%& d7lC �� �� �*."Y� �*9��� B ��_ � � vl�% 1 �/@� �<�� �E��Lm� #��H da� ��o�� �o%¥ � �E¥� $<*:� ��0 a"�� �� � �� #�6� ����� Q�;�� ��R� � ���� G�%�+ v��

�*�%& �"6�E. � �� �"�d%�+ �9 �6� 1F� �*�8 �"�d�# �9 � �*El& �"��l, � �*-�9 µ�-�Y� �*64H $]&� " � Q"Eo@� B 7�9 ��H �*E& 56E:� �& �(e8�{H"H $ #wہG Z:>"^ Q��+ .ZG ��C �a� ��. #"^�l# =4&. l�

�E� 1Fm� a�� l� ��� ��ER� 1F� a�l� a���l� a��%�� #�E�� �ER� a�#�C _#���� �`"9 ��,� �, B�E� (8 �$�<�� #�E*F a���� ��;, �& P�Ei_� �, =�l ���8 �E�� �9 � c�� G8& ��H ��H�. �%�� �*�%& �)����� Û( ����o� ��+@��

�� ��H �� ��.�S� �*:i% P� � �l,[�� K� V6� ��+, �, G%9 Gr> a� � ���4�� ��+, K� ����%@� ��+, �,����� 1Y� ! �� ���� a��%� "F � P��l�% c����� �����8 K��+ 7�9 P�W � �F5m� � �������� ��������� ����

�� 1�*�8 �E:i $%& �� �� !:8�l, K� �E m1��l � �"�9 � ��_#W:&m� �*:i $%& a�/� ��� � " �� '"/� '�;�8 ���l� $%& !�;�� !�*8 �*�%&v�� $%l& ��<0 �� l��. � �Eq��� Q"/� K� ~%/� 7"_ # Ûm( �o�o� ��+@��

Page 220: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬»

K� !+l#�>� � �%��� !�%& �E� K� !�8 v�]S� I#��& #�W��m8 �[9 K��+ !"/8 �E�Lm�� �, a�l�� K� «�:� � P�8 M�4� '�� B Q"�E� �°� �E& ! _G��q"^ �9 � ~%/� 7"_ # '� ��,�l�% �QF�b #�W�� "_F � P� B A��-l:

!��6� 7"_ # �%�� !�%& 7"_ �� �¥#� �, Ô1�8 ��o� #�W��� !�� G8�8 C"Y/@� _G�`[� � ��.��% ?q� #�W�� "_F, $]&[� a� � !�6� �, ��% v9� m� � � 9�� P+54& #�W�m�� K��+ !"/ I#�>�� !�� � ����� B C�>#�� ��+

P� !%m8 �/�� �& ��+,. I8� l� A�6�Y�� �)2�� IoH K� I#�>� ~+�@� cWF $%& �E�%& B O�R� a"� B l� K��+ �� a�> �, da� K� I#�>� $%& ��%H B � A����l0��� Q"/� I#�;� � A�;<��� A���� Q�� a�����

K� � ­�%�:� C�"R� !2� $e:/k Q"/� ��0 �, da� K� � ��e/� ��e/� �% �/, ������� a��&m� A��e:/, �, da� 1Y-� a�� ��� �"6E� $%l& �%e6� �"e�6� l� D�6� �" 4� a� ~�Y� '��� ��H �, ®#m( � !"9 ~J"k

�FN� �(Y �(�Y�� �*�N�Ei '�E:��� 1�%

(�¬Åa) � $%&m�� -��� B _G�q"^�$H:� G��� �W.A�"H K", Gl*J � a�:l*J |l>. =0 ��&A�"H $%&� ~%]l, 7�[�. K� ���E� K��+ �� A�*J �*d%H a�H a� � G��� A�*R� da� c�E*�8 7���� X�Y@� �l,�

^� ^� � V4@� ~��J �, !% #� �� a� �*E, �0�l� �^� ��N(, [�� #� O�:J� �W � A�dj:� ~+�, !o� !�� � ����"H A�*J �*�E� l� 7��4� ~��J �, !o� !�� ^� � v"_EmR� ~��J �, !o� !��� ^� l� vi@� ~��J �, ��+l, �, cC"*> a"�� l� cC�  � K��+ �� ��0"�8 v"_J"�l� !��� ��& K� 5�l� a� M>��@� $%& ';%�8 ��¥��_0

l, �, � $/�/�� $+�W� V(q�L� A�*R� G��H �@ � !�%& a�H �, $%& a�� �� da�8 B���� �$�#�l�� ���/�:� ��+ �W � a�"H�� B ��,��� �E]% K� �I#�>� G��� A�*R� $%& �%��� !�%& a���%_ �^ a�mH G��� B IY-E,

1�l> �%��� !�%& �E��E I"��E� É�S ��� � � �*d%H ������ ! �� c"6.� ��� � A�*J �m� �*J ! £�-_� ©"Y� �, �*J !�8 �� !�� ��& a� !�� ��& B ��,��� �E]% K� I#�>� !�68 �%<m�� !:6� #��/, $%& a�H !�� lC A�W� ��& K� �� #�4@� ����� A�*J �, �l*¿ ���/+ 5� �, =m%]@� a�#��� !���8 ��"d]� X> �W � A�*R� d7

�F�8q ��� Q#�_� � ��6@� �/%��H �F 7�9 �, 7�9 ��H IC��± �*J �` G�� ���H ���8 �e��� !%�o� !�%&^y ��0 �, �*E, ��0 ;���:� � �/%�� da�8. ��2�� IoH $e:/, $%& I5oH ~�m]@� a� c�E*�8 ��o� X�Y@� ��,� �

"_F $%&�� ~%]@� ��� l� A�6�Y� � c����, ����T � !+�� ���"F � !+�0l� �*J �, K��+ �=�� ��& ��l�� a"�� a� cWF B da�8 ��*�%& ��H��� A������R�� A����0�� K� Ib�E� A�6�Y�� ��2�� ~+�, �, c5� ��& m�

K��+ c�l"� ���& ��0 a"�� a� "F 1���� �E& �:�@�� ����� � ��d9� ��C"�_�� ��H K��+ �� c�6H QW� ���� "F � K� I#�>� $F }d� !:��F��� l� !:�F"�� !:F"� °��, $F }� !:��"_F �/�/u =d/-:@� c��& Q� c��& ��� �� ��� 7�9

K��+ 7�9 � ����8m�� ���0�"� A�W� ��+, � ���0�"� ��+�6Y� A�W� ��+, � ���0�� !�+�dW� ��+, d�� !��U � $>�"� �& a�C�¤� ��/%]_, A�/%�:� ���C� �, a��*]@� �� �F� K� 1Y� m� � ��"`� cWF ��U � Q� a��*]@� !�� _A>� ��H �=�� ��l� K��+ �� ���2 �9 � #C��E% d�� =�d]� cWF µ:6� � �W l� �_F �, 1�%9 � ��]9 c�"� �,

�, � =� ���8 �, 7;lE+ ?[��� ��2�� da�8 �/l�� �=0 ��+k ?8�4� a� K��+ �� 7t � � $d/0 �/ ��J �

Page 221: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¬Á

�, �=�� � � a� $%& �6:� �WF d7C � !:�l # [1�  p�0 �%&� "F � c��l& O��e� � K��+ ��� ������ v".�H�� 3�4� Ie0 !�%& �g� A�dW� ��2�.*qm�� c� ��9.�=�� "F � M���Y+ D� B.

(�¬Åb) $H�:� G�l�� �WF $%&m�� -��� B K 1�9.#��`�� �mb 1H"H. �G�l+ ZG/�/0#��F�>.#��F�H !%�9 P�"�9.#��F�<��& P/0. ��% ��*��4+ �� G�l ~%/� a"H K� I#�>�8 7���� ��,�

�& I#��& ��m ~%/� �� Q#"�Y� B�� �Q"E�@� \�#ZC�� d1± $F �*�8 �&C", I�"9 �& 1 �� "E�Y� �ie@L� C�s ��`�� #� m��� A�l�%<:� C�#_� 1± !��� K� I#�>� l� ���& ����� K� ��e@� G��� da� ! ����+ !�8 l� C"*4��

:�# Q"l:�_, !�� �e�� �� z& ! 7�/� � �F5� $%l& ~%/� 1Fm� '"/� �� }� z�� a� ��H �6��� ��l& B ! ���#�� $%& �� �0# ! � !+t4� '"�_� ���� � � *�, �%��� !�%& �E���� a�H � V�8�� ��& B !:�# Q":�_, Q": � z�� $%& ���� K��+ !"9 � �_& �W� � �*E, d1� =�%� �, ���8� �*�%& ����� �F�J��8 '��ZJm���

�� da�8 ��H ��2�� �, c5� a�C !�%& ���":�_, � ��":�_, ���� 1�_J ��Y%S�� ��,��� !:�l# #�¥� *�, a�H �@ z #�¥� �, !%H ��"����� ��E���� ��E� �, c"� � a�/� ��%�+ �, c�� H� �, da� ���� I#"_ a�"E_& �e�� 1�_J

Z�_� ! �I#��Y_, ZG%�_<8 K��+ !:�Z0l# $%& �W�8 Q": � £��� z�� $%& ��� a� ���8 cl��l C� �, !�� �E z& $%& �WH � ���i� ~%]� �, N�l � Q"/� $%& ������8 ~%/� 7;l� � �W � Q":Z �� O,�R� ~%/� z&

@� cW� c5� 1 #� �,� �@��% ���# �� !% #� �W � Q":Z �� �%��� !�%& �E� C"J_� $]&[� d� �, � ���� �, ��+ �WF �, � �*����,� � �*m �,� O�8�� '�/@� P� B !E, a"�E� l� a�^��� a"��m�� !�8 !]�i� QW� C"��� '�/@� !

C"[R�l� D�m6� '�"9 ! C"J"� a�H#� �, �H# ��&� ~%/� a� �&[�. �/�:� �WF �, c�E�l, �& �/8 ��o� ��,� � 7�9 �W l� �F#�9 �"�d��� l� �F"�*6� ��E� !8#��:� �, I#"_Y =N�/��� ���@� 1�o� K��+ �� IC�& �, a�H � ��8 d�� � c��l $%l& ����� a�]%��� ��": � z�� $%& !:�# �6. ��": � �(�o� Q": � z�� $%& ����

E& �lF�6:@� ��": �� �l& cdj, K��+��,��� �. B �_� ��� ~%/� a� c�E�l�8 O��mR� �%�9 ~%/� a� "F � p�o� ��,� l� a�]%��� a� ���8 !:/�/0 � !+#"Y F��� C"��m@� �� �6�%^ #�l. C"[R�l� D�6� X�"�� a��m� $� + l� ����o� It4E�

O��lJ !�l�� �8(S� ��" ! �/��� � ���� $%& �%lJ ��� I�,��4� ���� $%� �W�8 18�l ��� K�&�� �, ���&�� !N�/ � C"J_� K� !J��:0� ! �<l � �*0��#� � �*,��J� �, a�"H�� B �, O�T !�l�� ~%/� $%& Q": � ���

_G%T� �/8 �(�Y6+ �Z&�m8 ���� #�¥� �, "_F ��� �. ~%/� a� =�l �@ �<�:E8 O �� ��,� � �� G�l a�H ��� �� c#�9 =0 �� ��#�9 �, � K��+ 7�9 a"r4� ��&� !��> � #��9�� O8#m� ���� c_#�/8 O��mR� �%�9 � ����� z���

!:J�mR � !�%& '"<`�l� !:J�J� �mH �, �"�E:,� l� !%F� � ~%/� �"�d�� c�#�9 ".��@� Ì8��� ���.

(�¬�a) O�]e_, ��� � K 1�9�� d�� !� ( �� HWl� �%9 � '"�E% .a�/� HW� ��EJ. �6���EJ �#��8�� . 1e8 � a�/� �> K� I#�>� !�8 � a�/� HdW� �, $F ��� HdW� �, �9"%�@� ��ER� a� 7���� ?�,

�� d�� !� � 1o, ­�%�� !�6% C#�"�l� K��� !��� �, �"^�@� HW� 7"0 � � �H� ��� � ����� �� a�-� �

Page 222: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯Å

HW� v�"¥ !%8 I�(:� H�dW� Q"� l� a�/� �, HdW� a�H ��� �"�9 �W l� �F"� � ����� �$%�� �� d�� I�"9 � ��8 G%9 a�8 C�s H� "F ��� � I�(:� ! 7�/� (8 a�/� Ì6 �, �� �, ��,�8 ����T I�(:�� }d� #�H��� ?�, �

� a� C�� =d%�:, 7����8 am�"9 #�H��� cWF 1o, B G%9 a�/� Ì6 �*�6 =8�"� a� 5� �, 3��4@� D� �*��+# !��+# QW� -�� v;0 1o, !%F� �, a�H a� 7"�/� =d%�:, ��o�l� '�`��� M4�� 1F� �, �*��+# QW� ���

#�>� �l# K��4� 3�4� a� � �/�/�� B $0"� 1��9 �, "*8 �©�"S� ! �`[� �, da�8 P� 5� � �%��� !�%& �E� I ^� a�H #� m�� '"�_J � =N�/�L� '"�� !:��,�J � c5� $%& a�/� 1e6 l� a�/� �J#C a�C !:Jl#C G��H

���_� K� a"%/:E� V�8�� ���E a"6>��� �, �� �*���8 1���� CZ#�� ��,�J ���8 a�/� ���E K� �*E, � �6��� $�0� �9 � 1�%� CZ#�� "F 7"�/@� CZ#"� da�8 #�-Z m�� B �*�%& a"���� �"��H �W l� �6�m��� V�8�� !��  � �l,

1H A��y 4& I�(+ B �Y/� � a�,m�� �Cm� � �%� d1H ��y }N�k c ��9 �H�� 3�4� �E��> Ie0 � �%� � !+�(: ��"i4, cF�b a�H !�%& !�[j �(F� _~%/� a�mH ���8 �%È�� !�%& �E� ~%/� 7;� ��� a�/� da� c� a�8 lP� $%& 5o�� ���� ��l� ��:�� ©�S� !Jl"� �, a�/� !�%& 7jl� ª¡#�� d1�8 !/N�/0 � c#� m� W^m� !Eq�

� c����� QWd� M4��c5� �, 1e8� a�/� Ì6% a"�� �e�� � a�/. ��� �6� �m%.�m�� ��ER� da� ��o� ?�, � ��l�%� HW� H�W�8 ��"E�@� �Eq��� ��ER� K� I#�>� !d%�� l� �F5� �, � �-�-Y� #��8�� �, �%�.��� ��ER� $F

� H�dW�� I^�� B ��#"�Y� IF��� �ER� ! F��%%8 �6:@� !�%& �9 � ��"E�m@� �Eq��� ��ER� ! d��ER� HdW�� 5� !�%& O%d]� � QW� "F $6S� HW� �"�9 �W � ��N(@� !�%& O%d]� � �q��� d1� l� �q� �q�l�% l� F�b.

K��+ !"9 '"�E� �E& Cl#�.��/, 1��l�� �*��� l�.� c�E�l, _G�`� �, �� � $6 �" '"9 �E��l, a� � c_F�b =�q $6 ~�/� �E��l, a� '"E� �E& !&"9� p�0 �, !+#�>� d1� � �F#�¥� a��� a�8�l�@� �*�%Z�l� G �¥ =�q �, � (8 �F#"�> �& Æ(����l� �*:� "%i, � ���� �& ���"^�@� �, �F#�¥� Q+ � '"�E� �E& ��"�� �*�%��

8 �� #��:&�L�cC�lk _�%&m� ��l� c�l�:��� I#". $%& 4�� a"�� � a"[�� �W�F A"m@� a�.

(�¬�b) 1�%� �"lJ B K 1�9».Ù��Y� 1�l�� �/� K� 7;� �, ^�. ����� !�� 7;� �, da� P� �� �",�/+ �, � K��+ !"9 M�h � �WF � !8"_."@ �6Y� �����+ 1��� !��:� 1��� ~0�. ���� 5^ �, ���6�

� ^� ?�l, !�8 � !+", 1�9 !,��9 �/8 !:6�-. B G�¥m� l� !%�& ��� !�� 1��� a�"�C K� ���E� "F ��� º�/�:� da� �, !�8 36� � c��" � K��+ !"9 K� Q+ �� ��À� "_F ��R� K� 7;l� �, 7���8 ��mR� K� I#�>� �/� a� "F

��� !0�_# ÇI>��_, "_F �� ��*l&��:J� � ��R�l� ��� «��C�� �"E, !�� Ù��Y� 1��� "_F !�� 7;l� �, ^� � � Ù��Y� 1��� #"E c�"9 � !N�e&m� O��¿ c��J l� c�9 #�"E� a� 19��� $%�8 ���� D�8 5¥�+ � Q"/�� ��e&��

� 1�l��� ~%/� B 3 �� a�U�� $%& �?�@� H� � �9�l. � '���. � I"m%. �, K��+ �� !Jl� ! ��#� �, "F ��YX4� !�� v�� �f P� 5� �.

» Bu kelime E nüshası ¬Åa nolu varakta eksiktir.

Page 223: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯�

K��+ !"9 Cl#�.(�.� � I� c"-���+ �. �& X"_�s �� c^� l� ��� 7��� B µ����� K� I#�>� !�8��� '"l�% da� ���8 ���/� ���l. 7�/� �W � �0�l� '"l�H a����� "F 7��� ��% �W�8 !%�.� "F �^� l� !+(� "F ��

da�8 c^� � #�*�E� 7��� B µ����:� 1i:>� ��� a����� Q� !��� ��H � !:^"��> � !:"*H "F ^� � !: ��> l� ^� � c�& 7��� B ! 1i:>� ��� �W�8 D�l� �*e�l !N�;J� 7�Y�+� c#�� ��;J� O�T K� Q�l� !-���+ �W

��� � A�r���� l�, ��*E� �k cW^��� a� �, 'H� K��+ ��m8 ����. �(�& �F^� � �@� �6�-l. 7��� a�H ��� 7�/� a�,� #�*�E� da� c5i �m� �� a�-� Ì6% a�H ��"l !�j�:� "_F QW� µ��Z�È:� $����� $/�/�� #�*�E� �g^

l� 1em6L� ��i: � �H�� !��4:� v� �, I#"�Y�� µ�-�Y� p���� !�%& d7C ��H �=m�� I#"_. a����� da� �e�� B c�F�4� l� a����� c�� ��f �> !%o�H �� K��+ !�� !�j:� 7�i:>�� 7��� $le:9�8 !�j�:� $e:/� QW�

��,�9� � ���6�� !+�H0 l� !+��d%/+.K� '"_�/, a����� �& a� �%&�� $F � !: �l�4 K�[�� ��Y�� glY�0 p%¥ � !N�E8 K� !:^"��4 �o�o�� �� #m�� K� ��4�� �, $F � !:^"��> � !:"_*H K� !: ��> ���/� ����o�� a�4&

�& B lM%:^� �9 l� v�9�� �9�d9C ������l� �:��� � �, da� ~�i� ~�u �:��� K� �� #m�� �, !F �E� am� ��% $i�E�8 �*o%¥ 4& ?¥� �, �� #m��8 '_0 �� #� �*E, K��+ 7�9 �9 � ��E a"�: � p%¥ *>m��l� �%��� !�%& �9 � �:��� K� ����E� �E a�4�& "F � !�� !:9l� O��lJ �. ! =6:� � a� �=�� ~%q K� c�_& ]> �Yl�

l �� #�� �� B"�Y� 1�9 1�9 P� � ON��]� 7��:&� �, \"%��� B �� � � �QYE�� !J�;, IC�_� Q� C#�7��:&�� $%& !N�E: � \"%À�� =6�:� ��d%/8 ��l��� B 1^lC 7��:&�� �WF G9l� $el, ���8 ����� �� #m��

(�¬�a) 1�%� �"lJ B Cl#�.����U� � ������ �l $��l� �H#"_�.�E� ��l�� #"�E� !�� ��q��@� #" K� �e�� !:8��� µY� a�H a� � �*�� �8�e@� ��/:�@� A�*J":�� �9C�Y� 7�"0��� ����Y� 7��&m�� 1�.���

~�o@� "F !���8 K��+ ��Á 7���> (8 #� �� ��,� � �/@�l� #� �� K� I#�>� ���� a�U��� Q��m�� �g^ � =d8"@�l� �` �� 7�¸ � � ��l� (8 a" �/@� ��,� l� �` ��l� � 7��4� v�-.m� a� ��H ��l�� v�-.m� �` 7�/� �W l�

p�u �%��� !�%& a�H � ��#"� ?%�ZJ�l� !"/ !�m� �%�� !�%& �E� #�>� D-l, #"� l� =%], !Jl� �F 1l �*m ��69m�� $%& !d%b O/� m� ��4� B $4, ��� ��0�_# � ����J �C�s ��#"� a��8 cF�b K� Al �Eq��� !:���#"� �� ®#

!:¥#l� �, l� ��`�� �/�/�� ��,�:� !+���m� I"%�Y� B "F � !6%^ �, Ql� a�H �W � �Eq� � ��F�b ���%9 � ����9� �WF �, � �(.� d1b ! Q_� � p�0 P� B !:r�F $%& "F �, 1���� � ��6/�l� ��%�� 1Fm� 7�0 �� �/:

v�/E�� ��]i�� v�<��� ��%�� �, �� �"��

K��+ !"m9 �y/6� Ol, V�>��� ��0"+ B ��m� � Cl#�.a�U�� ��"%9 B ~:H Pr�[�. ��H�dW� ¨� #�>��� ~:H ��E� �m%6m� G9l� K��+ �� HW Z�`�i:>� �*���8 l����m�� � �*�8 �: �¥ ��/:�_, a��8 a�U�� ��"%9 B

Á Bu kelime A nüshası ··b nolu varakta ~�o@� (B nüshasıyla aynı); E nüshası ¬Åb nolu varakta ~���@� şeklinde yazılmıştır.

Page 224: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯�

�*�8 �: �¥ ��"%9 ��"� B � ":�, a�U�� a"m� �e�� �Ü���"� � �(e8 � !E, ��]& ��� � �*E& 7�_;l� � l� �*E, «hM�� �l, � !%�l& Q"9 !��lU� Q"9 ��8 !�8 �k �µ> :� ª���� 1H �� �� HW �"%i:>� � �:�� A��¥ M�l� !��U�

�*&8 �o� �%8 �*%.m� ��l� }� I<4�H "F �� ! 1�l& � ! a�U� m� �l, � !%�l&. $/�/0 a�U� a�U�� �WF da� � ���d%/@� �'�"l�� a�U� "F � ���� ! lA��¥ m� '"_ � �, !�"� ��o� �� ���mH ���<:0� $���� a�U� � ��F� �$64H

�� a�U��8 l� �©�"S� �� �4@� a��0�� ��+, "F � ��C"*> � ��#"e0 � �/�/0 #�l. ���li�l� � �� ��l0 ���J � � l� C"*> ��+l, �/�� �& ��+, � ~�� ��+, �/�� �%& ��+l, da�8 �/�� �l& ��+l, B d�� �W�F 5Y� �

�� ©�Y:^�� d�� ��%�� ��+@� cWF �@� V�W� �"�9 ��H �%�[R� B ~��% 1^�l, �*�� 7"_."% a�H a� � �$` F��� B ��;J G��H a� � ����`�m8 �E%�_ �*E��*lE �E�8 ���lF�J ��W�l� K��+ 7�9 � A��F�4@� ¡#"+ A��F�¤�

v�� m�� � v�� m�� �E& 1�6� K��+ ��� �/�/�� B �&"� ~�u 1e8 �*E� I�lF�<�% �l�� v"<-m@� µ:6�%8 �i� �l�� �, O8l� �. �, P���� "%h � �Er�]@� K� 7"_."� 1�/8 a�Er�q�� 1Y� ��� � �:�� cWF da� �%&��

��9:, a�H a� � I��0�l� ��0 $%& G �o8 c��l ��,� � 7"_.� � �98 � A��¥� l� "± � 7"�9 � �Cl#� ��� � ��"%+A��%<:� .A��9�:� �8�4:, l�. ���J ay 1H 7;;�:� �, ��ZY�� �� �, l� ����+ � ��H�+ d1��� 5��% ���� m� ��

(�¬�b) ��� G��L� �WF Yl�� �� 1�9.�$il. ª~%9 �, #��Hm��� ��i� 7�;� �. ���� �( "%h � ��$6l ªM] �,.� Cl#� !��� G�l�� cWF MN�d]� �, � G�l� �^#�+ $&�:�l� �8#��, !E� � ?� a�H g�> cC�_#� �

Z�� � ���]9 !+<F �9 �f P� 1o, a�H �@ �Ó�J $%& P� 1/¥ � �$��lE $d%J £� !: �:H Ol, �����lJ c�E �9�;� � ~%/� da� � ���]& ��% d1H G� � �-E, �E± 1H G� da�8 #"HW@� GZ�l�� a"�ZeËm@ !_:%�9 A�#�_�H $ �m/� 7

a�H �9 l� ���#�� #�¥� �, m� C��Jm�� '��0m� �, P� da�8 A�/d%�:� v"> �l& �6l. a� � ���l0 '�C�, ������ �r�> a��:Z � !�l, �, el0 �, ! Ml� � �d@ �� � ��:� ��E]E]�[/� B !���� ?l !l0�_# �� ���# Q�El � $��>

�8 v��0m�� D� �, $± � A�9(l�� �& O]/�� �9 7�9 !��� I�, !��� �, _G�2 �9 l�E l4l& #��/, ���"_��l, $/ 7�@� D�l B !��m� B ! ���l �k !E�lC $e9 K��+ �� da� � �q�S� $%l& A�m9��� D�l B ��l�� �U !��� 5m� #�m�8��

Md%h � ������ �, 1�#� �d@ � 7(m�� ��5�l ��r�>�� !El& ¡#"_� ���l,

$H:� G�l�L� �WF K 1�/m8 G�l�� I�/�, B #�� K 1do�.a"�+"q P��J�[� Z=4�& |+y. !4+y 7�� P�%9a"�+�_C v"���. Z�, "F � !�%l& G+m� d�� �> $%& �� m� }d� Q��� #�E� $F � ����� ��8� "_F =4��� da� �%&�_."� £N�> A����H ��6E, 5oH ! a"�� � ~�� �~_0 � F�9 =4�& 5� �, I�lF�¤�� ������ Cs da�8 7"

=4��� 1F� �"4H ��,� � A���"%�� �, � A��%6��� �, �*8"_4H oH� da�8 �,m( �� D� � �6 m(6�� ����F�!+�6�. � K��+ �� 7��8m� �/d%�:@� A��"%_�� 1��9 ��8 $F ��� =4��� #�� da� � ��9�8� � ���6�� ! �:H =N�/0 � !+�� �

'd(l�� P%@� $m� 7"."�� '�:� ��E6� 1_Y� P� �E�8 K��+ �� Q"� �, G90m� ���J Gm%�:>� ���8 ����� #"� ��l � =4���8 7�:�[@� ����� #"� $/ � ��6[@� =4��� ?m8 ��/�� 1Yl0 ��� � � �Z� "m9 v�9 ��+, $F � ���E�E¥�� $e:/

Page 225: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯¦

�& �-YL6[@� =4�� A�#�l0 G�6+#� l� V"4�m@� K� 7"_."� 1Y0 ���8 V"4�m@�� =�>��� �l ����� !�� P�~�l0 �%��� !�%& !�� Q+ m�� =4�L� '�/, V"m8 ��� "_��� '�/�8 �� "�± �~-[@�� ��9"4�l, =�>��� #�l. V�6� Q� ��

�%S�m8 �(�%^ cWÄ� �� a� !+"l, ®, B C�8� �%��� !�%& !�� G%9 a�8 ^� '�/, �� "_��� '�/, V"8 ��m%8 �� v"_�± �� "_��� �, �>��¬¦a) IF�d�� ��,� �Eq� � ÇIF�b �d%S� da� G%[9 !/%l 1�H� $%& �� �� �&m� �, ^� �*���

�%& ��F � �d%�8 $*8 ��F � �d%^ �q� $F �%�� !�%& �E���� �d%^ a� ?�l� �%��� !�%& �E���� �d%�8 �Eq�l�� ��,� � �%��� ! !��� �� ~��0 �%��� !�%& �E���E� 1�9 l� �%S� F�� F�b !�� �� 1�%^ ��F � 1�9 �W � ¾�0�� ,m� �� "�-m@��

, ��F � �d%�8 �d%S� �q�l� F�b cWF l� ���� � �� ��+, �, �%�� !�%& �E���� �%^ � ��0�� � �� ��+l, ��%��� !�%& ! �g^ PW � � �� P� �, ��&� �Z ���.

K��+ !"9 Cl#�.a"��� ��f �"/6E+ $�:0 ��� �"�E+ �m. �*���l� � ��ER� �F� l� �l&�d]� =�q B ��mR� V�6��8� V�6�� � � K��+ �� Q"� �, $6� =�q B ��� �9�6�� � ���%�& ���@� K� 7"_."� �F� � �8�m@� =�q B ���

cWF d1H � �*_�� �E� �9�6�� ��+, d1� da� ��H !_�� �E� � '�/, d1�%8 ��#"e_0 � ��C"_*> K��+ �� K� 7"_."� �F� �9 !��� a������ !��� ��f ~+�@� �*%F� K� A���,m�� ���C�+ a� �H,�� �� da� K��+ 7�9 �9 � �?�l, � I#"_. cC"J� '�"

!�� �& ��8 �FC�C:Z �� �, �� m� !�0�l. �E& ���,� Q"/�l� ��e&�� �, ��� =%�:� �, l� ���l� ��R� �, d1�8L�l� #����� �*�0�l. a"h � c�E& ���#�l& $F � �*�%& �,m� �� v�l� �9 � q�S� ~�] !�� �*��C�� 1 \�l�,��

��l�� $/ � ��E6� 1Yl0 ��� }l0 V�6���� 7W��l� 7"�/L� �, �� m(8 !Eq� � cF�� C"_J"� ���,m� ��Ct+ K� K��+5l ~FÕW� da� ���8 ?6l� � � A"�l� m� ��d/0 P� �, 5^ C"J" �� !��"& ��� � a�H I^��� �;S� �,

Q���¤� C"J"� �, 5^ ��d/�� C"J"� �W�8 K�[�� �, 5^. !�"m� !��-�_ �� a� V�6���� 7W�� cWF È da� � !�e:/� �, � � d1H $]&� C�"R� !2� K��+ ��8 �� V(^� �"/d%Ä �%�� !�%& 7�9 �9 � C�"mR� �~� ��C�"lJ

��� l� !:/�/0 ��2�� �� $%<:� ! 1Y� � �l, ��2�� �, c�E& =�l� �%8 ��"�� BI#"�Y�� C"*4� ��� !E, Ý(H ���8 PW cl�E& �*��,m� �*E� � �� $%<: ����� A��le:/, �, �e�� �� $%<:� a�H "%8 A��E:�@� �` 7�m/� }�

� !N�2� �, c�E& �r�> �=�_� � K��+ �� a�H c���l =%� =%�:� ���� $%& ~<�8 ! $d%� � !W d�� !+�6. ��%�È:� �=�� O, !:%,�l�, B �@� V(^� �l�0� #���� D� 7�9 �W l� ��]��l� 7W�� "F � c�J"_, �G�E $d%<:��

������l� "6l�� =%S� O, !:%,��, B !9(^� ��0m� � $����.� P a�F �WF G8& ���8 �(e8 P�6E � C"� a!_ "_�0 cl�E& '�C�, da�8 ¡#�m�� K� Q+ m�� C����� 7�",m�� �&. !%e8 �� 7�r�� ! "%]l, ���E� �, 1Y-l� �

!�"� � cC"_J� .

(�¬¦b) !"9 '"ÈE% X�l<]��L� ��l Cl#�.!� �, !�l, a�H �l, �. �,� a�� !�� K��+ !�, a�H " da�8 � ���J�� �9"%� a"��8 ¡�± ���@�� ��E�f ��,� � ��C���:, ~J�"� a"�� a� !E, ';%� !�� !�(] $%l& �F �9

��� � ��/%]_, !� �, !�, a�H �, K��+ !�� G�o8 £ "F � =�l�% ������_, V"%�@� a"�� a� ';%�8 K��+ ~J�"%

Page 226: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯¬

';%� � � !+�W �,�� $F l� !+�6. � !N�2� !�, a�H $*8 !+�6. � !N�2� #�¥� ���� B �, 1�8 ��,�/� C���+ !E, �Z�l�r4 '"�E� �E& C#�"� �WF Cl#� ��� � c�0� ! P%@�8 K��+ ~J�"� "F 1&�6� �H���� ��H�l0 � �,"�± �*%H

�> �, � �9"%�@� a�> �, '"E� a� ��o�l� Wr�^ K��+ �� ��0"� a�H �%9 da� 7���� � K��+ 7�9 ��H =�S� a '�l& a� P� B�E� (8 £9 ��,�& 4& ���l �E� � �%��� !�%& ��#C� da� �, Cl#� �, ��,� � '"l� m� � �E� cW^�+ �d@ � ���� clC�8� �l, $%& �� =%� =d%Ä �9 P� B "F � '"�E� !��> a"�� am� B ��/� � "F � cC� �, a�H !,"�

> a�H '�E� � l� Q�E�& '�E� 7�9 c5� �/�q �, �% m� !:/�q � c5� a�> �, �VC� �d% l� !�%& �� $%. �E���� a� "F � A"[�%@� ��& �, ��� �Eq��� ��L� �& _c�6� l� P%@� ��& �, ��� IF�d�� ��% '"�E� G�¥� ?�l� �%9 �E�&

���8 P%@� ��& a�C ��/�L� ��& �, 7"_ # F�b da� �E%9 � �, l� !��4 =�%� �, �q"l, 1� G�¥�8 ��E6L� ��l& �, ! 7�9 =�9C �� l� c�E6m% m� �9 l� !Eq� �(� c�9 7"l0 ��e�m� ��"]� �"  � � ! [I�<��� �"  � �%��� !�%& ��

�_& ! �d�6+ �@ � �l��_� ��E¥� Q�9 1�� � �*%� �%�� !�%& �*���"J 1�J Q� �4��& I<0 �d¶ ;�;�� ��& � � 1H�� � � '�E� m� p�u a�H "%8 M��4� cC"J_� K� �/� #�>� � I"%lY �l*%�/:�� a� �0� ��U (r ������

0�# I"9 �, V#�"S� D�l !E, *b �@ �%È�� !�%& $��& Q#�Y�E� ��l& ��H ��E� c��l� �(.m� v4� � � !:��� =/-:� � �l, ��/�� ��l& B =/� !�� �²"� � $��& � ��#C� 7�l0 �, �% m� �%��� !�%& ��E� 7�l0 a�m�8 �*:�%�

�E:&�l� �&�8 !�%& �� M�%�+ C#�"� #��:^�L� ��/ !�8 l� ���:�� ��/�L� �, ª'��� � �m(. d1�8 c5� ! .

K��+ !"9 '"�E� �E& Cl#�.��! �"H4+ � � �� ���_�&. 1e8� _��0"�:�� K��+ �� ��0"� Wr:9� �%9 a�H � � \�>��L� �, �F"� � '�E.m�� IC��� ����4� '�/, B !��%<8 �$6^ � $d%J \4� � A�lE�m�� ��0m� � A�C�l���

E�"%�:�l� 5i� $%l& C��:&��l� #�¥�� ��n �/�/�� '�m/, B !��6^ ���� ~%/�� a��� X"_�s a"�� a� �� m(8 A���Y�� �� 7t�� #� C���l� a�/L�l� a�Y/�E� ��J �/8 d�� l� !Eq"l, ~�lu ! \4_, 5� K��+ � ��� �& ���� .

(�¬¬a) K��+ !"9 1�%� �"J B Cl#�.!"9 K� ��,���� �E���� G%�& ��f �` �E/%^ ���� ��� ��� a"%H��. �E���� G%�& ��f �` ���J�� �E+�6. � �EN�2� X��<: � ���� C"*> � I5Y ��n# a����� � � �� c�E�, �

��8 d�� � '����� #��:&� Q#��m�� OT � c�&, � C"J"� �&#;l, B $&+ }� ������d]� ����"��� Q"/� $F ��,���� � ��(lJ � ���T a�:E¥ �� G��H a� � �Q�� _G/%^ �@ �%��� !�%& 'C� =0 B K��+ !"9 ��*�� #�>� ��H 5�

O �l.� �, �Z�l��.� � �,�@� ~%9 �%��� !�%& !"9 !�� #�>� ��H a����� O �.� C��+ ~l�0 IC���:, K��+ !� �l.�L�l� IC�#��� I#�/�� �%��� I"�m��H �l�%�� !+�6. !� �.� � ��� !+#"_. $%& 'Cy =%^ �d@ K��+ !�� P� � 7"/���� l� a���( �, K��+ � a"�� a� �% �m/@� =�/� $e:9�.a"��, �` �*8. I#"*/, �*���� G� I���_, �*���

�` �F�E%d� l�.�;��[@� � � ;�i: �H����;& ���� ��H d7W@� � � 1�W: .��"Hl# �*E�8.�� �6�E� $F � $F }d� ����"� �QYE�� ��mR� � ����"��� �6E� cWF �] �" a��� G/%�+ ��� �/q�E� �6�E� da� �/q��E� �6E� ~Hl,

�6�E� cWF ~Hl,.a"%H�� �*E, l�. ���� 1mH"+ � I�lF�¤�l� ����� �d�� µ W+ p�0 �����d]� �6E� I/ $F �

Page 227: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯¯

K��+ 7�9 ��H �´�l�e:/, O, �*��� '����� cWl� 1,�m�L� a���( K��+ �� �Î,� �/8 �I/l �"uW+ a� �H,�� �� a� � #�*�E� '��. a� K� I #�>� !�8 � C"[R� '�� � C"*�4� 7�l�H �*:���# l� �´�lF�<k 1Y-l� C"_J"L� '�"�9 ��"H

l� �²5��l+ � �6�E�� ����]� 1�W+ �, 1�%� '��9 �6E� �*:d%� p�0 ���� �%8�i� 7�-8 K��+ �� a" ��0 B �"���8 �Fn�l��� �*:d� ��Wd� 7�J��H �*8 '��/�l� '���Y� � �& �",0 l� '�E@� B �"�i��8 ����d]��

&�m8 5� � '��/� 1Fm� "F '��"/�8 ���E� $%& a",��"9 7�J�� K��+ 7�9 � ��& "F � ����E��d]6+ � �.

$H�:� G��� �WF µ��Y� ��E �� Cl#�. 7�[� ':± 7�[� ':±Ü'���� 7�[� '��� 7�� '����':-_,. �� �E& ��,H� da� K��+ 7�9 ��H Q"/:� "F �/�/�� B '��l� '��, ':± G�m�8 'H �� GEH a� ?�l�

� IC�����l� Q��� �,��� da� ?�� �H�/+� V�6���� 7W�� '�� B 1^�l� � Q"/:� 1Y� ��� �� �E& $��� K��+ �� da� =�l ���8 G8& �9 � 1N��;� �, �² ��W%� \��,��� 1��� �& v�E:ZJ��� ��/�+�� 1Y-l� ! a�

� ��l�% � (8 !W l� ! $%� d�� A��E:�@� 5� !+�6. � !N�2� �, ��r�> ^�C� �, !�%& a"�Fl� c��� =%� =d%�:� a A�W� ��0": �l��: � M�H �%��� !�%& 1�%S� ��F � K� Q+ �� c�l� � ! �, 7W �& �(e8 cC"J� 7mW

7�",m��� C����� C"J"� ��E8� �% �/, B 7��8��� A�6�Y��

(�¬¬b) !"9 C#l�.º�� �� $%& J�� ���.& '��/� l�0 P� � a�Jm� �J�� da� �%&�l� �"_�"� $% �@ �� �/�/�� B J� �� K��+ �� �� ��0":� "F � K��+ �� "F J� � 7��&�� J� "F K��+ �� �, J� '���Y� a�H �@ � !�8 ��l�% ~�H � 1e8l� !E, ��]& c��0"+ da� P� � Jm�� !�%& =%q� J�� I#"_. B a�H

*bm� 1��9 �, !�� ��J� � ! Ê��;lJ a"H� Q� ! Q;J� ��� l� K '"�Y� 7�9 ��H !�� cË��;J �El !�� 1�."_, =�qv�� ���8 ������ !N�E8� l� C"J"� � ����Å ���"`� "F QW� $/�/�� C"J_"� *b ���"/� ����� Q��¤� C"J_"� @� ��+, �, !:��"_F ���� $9(l� Wr��8������ �yC# $F }� ��*�. B !�6� $%l& K��+ �� !�J�m� J�� �WF da� �

��� � O]/E, 5� Q� ��Ws 5� ��]& !"9 K� Q+ �� � m�� ~��J B cC�, O]/E� (8 !�8 !�m%& !�J�m� �, � 7�m��8 � m�� ~��J B ��,� � m�� K� 7��� �, "F �� ���� X"]/, 5� !�"� C���8 7��� ~��J B ��,� l� !+#"_. C���

7"9 ��_� !E, � �?�, � �I#"_. X"[]/, 5� c���� �� �)]& l� ��� � � ���� I�d%�@� ��ER� B ���� ����8 !:/�/0 � c�E�l,� �E 7"_.", "*8 ��W¤�5i� �EN�]l� !�%& �lE���� �l, Q� �E�� 1.� �l, ��E& OJ# �, �# $%�4� (.� �E& O]/E, 5

K� OJl� M��8 A�E��:�� A������ ���� $9��� K� 1.�"� "_F ��6� da� !8�l.�� K� �Cl� � ��6� �"�9 �W � B ��,m� c5li � �� !�6� K� X"J�� �E& � !� # �E& �"9"� �0 ���� "*8 !�L6lE � �� OJl OJl# " � !8�.�m�

�����)/�L��8 ��o� B ��,� l� ��E6� $68 7.

�Å Bu kelime A nüshası ¼�a nolu varakta �v�� olarak; E nüshası ¬¦b nolu varakta v�� (B nüshasıyla

aynı) şeklinde yazılmıştır.

Page 228: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯·

K��+ !"9 Cl#�.�"06�%8 PW�8 !:� � �� 1e6 19. a� l� K��+ �� "F ��� �/�/�� B �6� da� �%&� ��n% � "�-l, I��@� da� ��H !%Âe6@ 1 !+�W m� � "�± #�l. �W l� ! I�, !%e8 da�8 !%em8 I#"_. B a�H �´�W m�

�1_e6@� �& ! ~<:0� �, � v� #�� �v# �E& c���C B a�H � v�<�� �, gm%^ 1Zem6� B 1�e6[@� �lF�l> ��8 c��& ��;&� K� !�� 1e6� �8��� !��-� #�>� �/8 v�<�� d7W ? ÒW�+ � $`� 7�m9 �, 7�9 ��H v�W�� B O9l�

�6� da�m8 !E& v�<�� d7� O8l I#"_. !�%& �9 l� c5i � ! # � À�� � �6� "_F ��� !�� ��e@� 1e6� B $%�[@� l��F�4_� a� $%:��% $i�E� ?�l� $%�[@� "F �� da� P�%& PE& �(�� �� Md6�� 7�9 �, 7�9 �W l� 7���

��m� ��d]9 $+(� I"��E% O9� ��H !E& �(�� �� O6+� $�:l0 !N( B ��*9� i: � O]/� �� �9W� �m ���8 ��*� B �*eil a�H a� � �/�/�� B �0�� =�� $%& ���`�� A��%<:� a� �_& �EF �, � �%��� !�%l& M "� C"*> M>��@� K� ����E� 7����8 ��4�� ��Y� ��l�� �,[� �W � 7��� =�q �, �*e� � 1em6� =�q �, I#"�Y� a�H ���8 Q^[� �l. � I�, ¾�� !�-8 v"_<�� K� ����E� ��E¥� � 7�0 1H $%& ���� !�-8 �Í�� �W%:, !��8 �, #�E� a�8 I^�� B #�E� 1F� 7�0 P� �, �d]6:8 �� ��-�8 !�%& �(e8 c���l� � �(�� ������ B �dW%:� ��l��

�Í�� 1��9�¬¯a) �9 � �I#"_. a� K� #��E� B A�Yl�� D� $%& l'"�E� $/%_� K��+ �� a� µ�-�Y� �S� B G�¥ ! Qd��:� M�H �<��� B !�"H�#�� � ��� !��8 ���� �& �"^t@� a"-��@�H "*8 �(.m� �4 ��� (8 �*E, «h

�� 'm��� !:� "[%/, 7�0 B !E& O]/E� p�0 v"[%i@� D�m@� 7�0 !�-8 G��H a� � �� ��_� � !�� ?�k X�J�m� $%�[@� �FC"_*4 ���8 ���m�� ;�;�� P%@� C"*> K� ��6:� '�/, B �`".� l� v�/0m�� 1F� !�%& ��9 � IC"_J"l,

a� �F�"&C ^)8 ������ B �)E6� 1Fm� 7�-H �`�0 #�lY8 ���9� a�H a� � �*N( �& ��W^[� �*Nm( �& B ����d1J� � '�/@� �WF �VC� �, � ��_�Yl+ � �� ��YZ m�8 �F"%.� ���� �` 7�/� a� �� P� � �@��� �v# �. � ��m��8

d1J � ;&.1J�� 7"[%0 1�9 c�� �)]&� $%&.

K��+ !"9 Cl#�.a"_E�%�_+ �, � a���+ �, �%�l�.!�%& K��+ =%& �/8 7�"0m�L�� 7��&m�� �, Q� �, d1H K� D� a� !E, �%_& �/8 £/8 �m%�L� K� a"%�6+ �, a"�%�� ��+�H ��,�H !"9 B ��N(@� �%& =d%& � =%��� ��� d�� ��E, �, � �"�m9 ��N(@� a� c�� � A�#�l,�� D�� �*e� $%& �"�%dq� a� � ��N(@� �*�%& O%d]� � �Eq��� #"_,��

8 '"%�, '�/l, ! !%�& ���<_� �, C���� �©�"^ �, �� � C���� 7��&m� �*�� $*:E� }� $*:E@� I#Z�� �´�,�m/, ^� M�H !%�& Q#�� m� �l, �*E, � �%/� '�/, K� !%�l& ��Y� �, �*E, � �"m%� $%& !%�& �U �, �*E, � z�� K�

�, � �o@� cW� 7��&�� D� a�H ���m8 a�H ��� l� a�H ��%_�� Ie�� K� C"_��Y� �, ��+@� cW� � $6�;�l� � /� a� P> m� � !� l# �l � !E� � "F � !�%& O%d]� M�H � I#���� B #"_Y± !_,�/, QWd� P%@� ! �_�Yl� M�mH

%,�& l� �6�] ª7(^� a"/d%�:, � ��N(@� �E& G�� I;�;& '"%& K� a"%.�� 4�� 1��m8� � �6�l> 7��&m� a" �²�0� ��:,�m8 P� $]�_� � �*Eq"l, a"� �*//� � �*%�& � �*/%�: ��N(@� ,�� � ���6^ 7�"0m� a"//-:, '� � ���� a�_C 7"e6m@� 7�0 $%& ¾O%d], 1e8m��� ��N(@� $%& 4�� 1e8 *b � !+t4� ��u I^�� �&

���&� 7�-H #"_,�� D� $68 a�H ��d%� F��� c��l& $%& �� I5� �, ��6^���� :��� �WF a�H � a�m]%��� O,

Page 229: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯¼

"F � d�"mH a� � �*d%H A�EN��� $%& £��E[@� $/�/�� C"J"� "F � �$`� ay a��y ��l�L� �W*%8 !+�6�. � !N)2�� �/�/��� ��`�� �/�/�� � !:�^� ~�lu !�8 ��%<:@� A�6�Y� ��0 1H B F�mb d��� ��[�� �WF �� ����"�

���_C �, �F � !:��N;_¿ �*e�l B l� 1,�H�� �F � !:�%� F��@� D� $68 cC���: ��� !+t4� ~�u *�,"��� �$`�� a�� #"*b B d1�� 1�H� �%��� !�%& �E��E8 �d/0 ��H� �, �� �*�8 ���,m� � ���>�� O��lJ K� ���8 d�

$%& *b �%�� !�%& M "� $68 PWH Q#"�Y� ���� a� ��H �´�/�q ~�-�8 �)��m��� �)����� N� ��,� � ~�u *b ��[�� 1Fm� �, c5� B � !E, lµ%,� �%È�� !�%& �E��� a�H a� � !+4 ®�� p�0 �, ��%�H�� !J�

���-[@� "F K��+ ���.

(�¬¯b) � G�l�� �WF C#�$-�e� G9� ���R� '"l� $H�:. aC���C Q�:H a��y a�El Q��[� F�b!E�.!E�y ^y $0�_# !Jl� $9� !Jl� Q�%9. $F }� �� #m�� ��2�� ~�u �����0���� ������R� A�E����:� K� #�>�

K� I#�>� $0�# �� =%^ �, 7��� �%��� !�%& !"/8 �q���� F���� ^��� 7���� K��+ !"9 � ���"m�� ������ I#"�Y� �, ^�� �W�8 a"m�� ��& K� ����E� ���� �, 7��� m� ��H !���8 ����"m�� ��^�� K� I#�>� a�l����� =m%^

�d@ � ���`�� �/�/�� I#"_. $%& Q� !+#"_. $%& 'Cy �� =%^ �%�� !�%& 7�9 PW � !�� ���E� ��������� G��H A�6�Y� cWF G��H � '(��� Yl��� O����l� I#�/�� IC�#��� �%��� I"��� $%& �%�:4, ��`�� I#"�Y� cWF G��m �8(S� da�8 ��6�%^ ®#�� B 1&�lJ $��� K��+ 7�9 PW � �Eq��� !:�����l�¿ �/d%�:, 'Cy K� ���E� ��`��

��0��� 1 ������R� p�0 �, ��`�� �/�/�� ��+, �, ���#�� $%� a�H � !�8 XC�[� QW� ����� ��� 1 ��� � ���#�� I#"_. B ��d%<:_, �/�/�� A#�Y8 $%<:� P� �, ���#m�� Al*�8 ���/@� D�6� ��+�dW� ��"`�l�

� P%+ ~ �E� �, ~�u �6%:�@� #"�Y� $%<: 7;l+ �%8 ��"l�� B Al#�C I#"ÀY� B ��� y A�l am� K� ��"l� �@ � $<*:� ��_0 C�l& ���%H ��+, ��4& � ��Ð I#"�Y� cWF K� 7���� 1/l�� ��+, �, a�H � �������� cWF C�l8� A"lk P� l� �q�l�� � �� ~�u a"]�� K� G%/:�� F�d�� � �� ~�u I#"ÀY� cWF B A*b

� � It4�E� �������� �/�/��� I#"HW@� I#"�Y� ��l�% ����%:, G,�lC �, �/�/�� cWF I��, G��H � �*��0 ®�/� #�. #"HW@� 7�/:��� �´���± �& I#"�Y� cWF Gm�� ���%8 ���"�� �/�/��� ���`�L� �/�/�� � ��,�R� ��^���

��� �WF I#"_. �� � �` I��, ���� '�/l, B *�� ��mR� !/d%�+ �� !��8 C�¤� ���� I#"_. 5� V#�6@� � A�dW� �& I#��& $9��� !J"� da� =�l ���8 G8& �9 � ��-��9 �� ��E�0 !��8� #l"_. � !��&� ¹N�:E Æ���

1�J $9��� !J"� da� ?��8 ���T D± !J� $F ��� � !."Y� �` !J� m� }d� ���0�� Q� ! I��, ���� !Jl�! Iy�, ���� �WF #�Y8 V#�6@� ���� I#"Y �/�/�� P%+ A*b.!:8�] $6h � a��� a�E !"9 �. #"*b da� �

�` �� l� �@�l�� �& ���E� K��+ !+�W8 d�� l� A�6�Y�� ��2�� ~+�, p�0 �, #"*b ��¤�� $N�@� �, �=��� �(.� I#"_.��5�H ��"%& P� �& K��+ ����0�_# � � ������J . =�� #"*b a� #"HW@� �/:� �, #�/+ �9 !�� �

C"*4� �& !,�9 d7� ��8 F��@� ~�u d�� !�8 A��6+ � �0�l� #_"*b A��%6���� A���"%�� B. �/�/0 B �P> �C"J_"�.!��4�:�� C�m���� B O9l� �/8.�� K� «�:0� �!��E�:�l� Ú�/�.���J �l&�8.

Page 230: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯»

(�¬·a) K��+ !"9 Yl�� �� Cl#�."_F d�� !� � QW� �� "_F. ���"`� � "_F !"/ �/%]@� ���"`� G�¥�@� �, ��*:��� 1Fm� 7����8 "F d�� !� � !"/ ���F_"�� I�0" I���/@� ���"`� � �� !"/ !:��F"[�� I���/@� �6>��

���F �Fl�E& �,���l, ��#��� A���F�@L� �� K��+ �� ���"_F $F I�0�� ���"_F d�� a"/�o� � �*��� a" /@� �F � v�<�� 1Fm� ��o�l� �0�� �Fl�E& C"_J"�8 !��-�_ �� d�� F��@�� $�N�@� O�T B a�l� � �*8 ����0 �H(F

Z�lC"J_� a":�o� �*���8 �� "_F ���0�� ��`� d�� a"_:�o� � �*�E� �E¥� C"J_"� a�l� �*8 aZ"m�� C"J� � �� C"J_� � A��¥� $F � \4� �, Q^� �q#l� B �"�9l� C"J"� ���E�E¥� K� ���F� O, ���8 \4� 1Fm� p�mo� l� K��+

:>� �,� � ��(/:Z � ��,� K��+ �� 5i ��F_"[�� ���"_F � !:��"F �*%H ��"�� B ��#���� ��"`� da� K��+ �� G�¥�8 ��H� m� �� ! ��`�� G��H ! ��"`� G��H ���8 !:��"_F � !+�W �,�m(� !+�m6. � !N�2m� "F ��� � \�EF 5� m� �� c5�

&� (8 ����/�/0 I�0� ���0�� a�mH ! ��`�� G��H ��� � �` �0�;, �%& #"Y9 �, "_F �����8 '�F�m�� 1F� \�>� #��: � �/�� �l& �, �� � 1 !�m%& "F �, $%& !+��¥� B $6�� � �%�� C�s da� $%& !�� �/8 1 !��Y/� � ��0"�:�

\�>��l� C���� oH �W%8 ![%F� 1�%9 � a"E��� \"�4� ! O6+� �k ,m�� C"_*>.� � �d@ !��� � B K��+ �� 5� �� #�H��� �, "_F �l�%H �Fl#� � �� l��9 ��8"�Y� 1�lJ c5� K� m� !�� ��8�e, ª���"_F d1H a�H � ��/�/l0 C"J_"� �� �""/� am� ��8"ÀY% da� $%l& ��2�� B�E� � 5��e�8 ��5�� a�H a� � "F da� $%& ����:, �*�J, da� �6��4�

� 7�J# "`� ��& �E%9 �W` � �E0m(].� ~�u ���E& ¾D± � � "_F �H�E& ��2� � ��5�� a�H ��8 7�J# ��� A�C��� ���F 1o, �(].� B ��Y_Y^ �m(q��� B �49�E, � � ��5�� !�"H �l& c��<: !�%& 'm(� 7�^C�

�F�E& da� �*6� 1Fm� �qm( � �%�� 1F� �q� � �_F ��W� �, �` ��d]�8 ��8��E� '"%�� �, �F5� �E& �� �, �C# C�� 1F� �, �)J ��8 �/%], 7"�/� 1F� ��� C�C, "*m8 �*8(^ $%& 7�m/, d1H � �F#��9� 1*mR� v�

B M�4� � �� �WlF �"%�J ��8"�Y� a� 1.���� $/�/0 � dB��� 7"�m9 ���U� ��/+ $%& �`"�9 � �*�%& ��+@� I�0� A��¥� K� I#�>� cC�<k �m� �"�9 � $%R� \4� 1F� '�F� � ���] � �� d�� !� � �"�/8 �)2�� �, �o�o� ��C"_J"� ~lFW, !E, ';%� m� � K��+ "_F d�� C"J_"� B �� !�� K� �;,# "F �"�9 � A�F"t@� Io� �/%�:@� ��`��

� A��¥� da� �&�m8 ��0"�:� d1h I5oH A�C"_J_� A��¥� �EF �� l� ��0"�:� 1��9 �, I�0�"� ��"`� �0�"� C"J"���J .

(�¬·b) ��<*:% �"�"� K� G�9 �0 K 1�9.�� ��m�. O��R O,�lJ "F 1 !+�� B K��+ � ��m� � Q�@� �& 7�� ��� da�8 !+�6�. l� !N)2� ~�u A��E��� � a��@�� a�,;� �, �> !�l, ��� � � �� a�H � a��

�, � ��"F !9"8 �, ���& B �%�� !�%& 7�/8 =%S� =%h a� 1�9 �E� # a�H ��m� �%��� !�%& �E� 1r �9 � �²5�"`� C�@�� '"*6�� #�lY �� �*E& $���8 G�� � � � � �� �` ����+ � ��+, B Q� ��"lF !:� A�E���:� d��9"6� ��

�, ���"�� A�E��:� ��:-:� ��"`� l� A�E���:� N� K� ���E� ���& ��� 7��8��� A�6Y� � �)2�� �, ��`�� a� 1�9 d�"H ����+ � � �$`� ����+ !��-� ! ��� �%8 ��`�� A�E���:� K� ���E� �%8�l ��� '��J��� ���#m��

h G�� a��&m��� a"r4� ��+�8 A�E���:� O��mR ��,�mR� ��+@� �����m8 A�E���:� A*b =%S� �J�� ��%8 =%S� =%

Page 231: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¯Á

���6� ��jH GEH 7�9 ��H =%S� C� � K� !+�6. � !N)2� !�J"+ �d@ K��+ �� ��� �/�/�� B =%S� ~+�, �,�&[� =%S� G/%�8 �&� a� G��ZJ�8 ��+, B � ��+�W� A��"r4� ��+, $F � ����0�� ��+, B !:��"_F ����+

� !�%& � !+�� B c#"_*b ~�u ��9�� D�6� A�E��+ A�E���:� cWF A#�lY8 !���%�� a��&�� ��+, $F l� �%���J��� ���#�� ��+, $F � $J#�S� ��� ��+, B ���/@� D�m6� ����:� O9�'�. ��+, $F }d� ��+@� cW*8

��N)��� ��+@� P%+ �l& '"_*6�l� #�Y �� G��l& ��H !��8 O���� ��#�� G� QWd� =%]@� ��"m � �*% �/_� �)��� ~�u 16��� ~��J B ��9�"� ��N�"`� ��+@� cWF �& ZGl��& PWH A��%<:� ~�u "%�� ~��J B ��9�"�

�8 A�E��:� ��0�_# � ����J ��5��� ���� "F � v"%/�� ���#m�� N��, � '"%_�� \#��, "F �:�+@� �+�F � � !E� ���+#�� p�0 �, d�� K��+ �=�� K� �8�@� =%�:� � !���8 !:8�l, K� 1��l � ��*E& «^ �, � �+"�%, � ��%,

#"mq �& ¾«#�^ c��l& �, � A�EN��� � � � ��9"6� ��� ��+, $F �6��� ��& B !+#". � M4��l� 1/�� ���s � cF��, B c�� � �ÍR� ��+, $F � !+�� B !+�W =%S� C� � 1�9 �=�� #"*b a�m�8 d��:-:� ��R� ��+,

��+, K� 7"."�l� C"J"� �H> �& g%�:� "F $/�/�� /6�� �Í<: �� ��+, $F � $F l� ���6� ��jH GEH 1.� ��� ��H /8 d1H 1.m� $F ��+@� P%:8 ��+@� P%+ �, !+�6. � !N)2m� C�lJ K��+ �� a� ?i� °��l, �e��

d��E� ��� � ��5/8 ��� � ��8 ?i� 1.m� K� 1Yl� � /6� 1.� K� 1Yl� � ��8 �?� 1H. ��� !"/ 7����� da� ��E l# a�H v�"¿ �%��� !�%& ÃE� v�Jm�8 I#���� =�� �, P� a�H � =%S� ��& !�e:/� QW� !��4:� '�/, �,

� !rd]h M�H � I#���� P%: !�"r B !rd]h � PW � 1N���� ��+k !:8�@ !��4�:�� !�j�:� '�/, $%& 1�:4,K� A#�>�8 �� ��� ��C"l ��#�R �e�� "F 7�9 �9 �%�� $e:/, a� �@�& 1/� � � �E,"_, ��� 7�/8 �����

µ��Y��¬¼a) K� I#�>� �:EH ��E�m� ���, "F � 7"/� K��+ "F � ©"_Y� ��� �)��� da�8 ���-�:� ��m *b �9 � �F5i � �� £�� � M�H � ��8��� £�± ��� K��+ 7�9 �W l� A���E��� O�T B c#"*b

_Y �F#l". � �/�/�� B c���� K��+ � ��9"6� A��¥� �, ';%� � !�� ��#�R� P%+ a�U� �%��� !�%& �E� ��0 �/8 C� � �� K��+ �� da� !+#�>� �, �%�_� !�� ��"lF !:� �, � ��"F !9"8 �, ���& B !"9 I#�>� B �e�� "F �*:�¥� �9

�9"m6� A�E���:� B a�H =%S� �/�% ~�u �%��� !�%& �l& a�H �9 � ����"�� ��E:-:� A�E���:� B � ��`�� ��� K� I#�>�� �� c��#� ^� ��,� a���_� 1 I#���� P%+ 1ok �/�/�� B ���-:�� !��4:� a���_� � �*��� vl��

*b d1± �)��� a"H �, 1 �l*�8 K��+ !�"H C�/:&� �, G�� �)��� "� l� c���e9 � c,��� 7dj:, � !��]%_ #" �*�8 I�"H, ����� K� I#�>�� A�Jl" ���%��� ���,�� �, X��d]� O�T lG�*6+ " � mI54@� 6�_� � �W � P�

� K� �` I#�9 m� ����� a� ���%l& �@ !"_ # � K��+ �� da� ���m8 (��l �*8(^ K� �� � p�u ��+, K� C"��Y ��+ � � \��� Vm(^� =%�:� P�%�8 a��0��� "6l�� (,�l& � a�U�� ��e/8 �*,"*8 ��+l, K� m�dj+ ��*�%& � A���E�m�� O��lJ da� �%&�� a�WS� �, �� �"�� � a�U�� �, G�m� «�l:8 l�,�@� �6�_:8 ~+�@� �%F�R� �,

7�9 ��H K��+ 7��/�: �� ?�, ��8 G%9 a�m8 ��(R�� ����R� !+��%<: ��%<:@� !+�� Q� �� !J� ��o8 �"d"+ ��E��m8 � ;H@� B ���/:�� }0 ���E% ����C�+ c]> ��F"J_� �"dl"8 7�9 ��H �$`�� ,�� P� G%9 I"%�Y� B �%�/� K�

Page 232: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·Å

R� da�8 ��q��� ~��"R� K� �":6:%� � I#�>� ��� A�*R� �>� ����� �*<8 K��+ � Gl��H a� � �*%H A�* '� ��, G��H ���8 Q/� �'� �d�, G��_ �W � A�6�Y� O��¿ O�<:�[@� �� � m�� ��+, $F � A�W� � K�

� K� I#�e� X�l� � '�C ��8 �*m%e8� l� �J��@� 1.m� !:%�:>� QWd� �<�@� a�H Q/� �%�/� �& ���� 1Y-l� � � �*8�l� �, !�8 �� a��, B a�H a� �*:*J � ����k 1*R� I#��e� ?�l, � 6H �*E& �����8 p�u �q�"@� O�T B vCm�� a"&�� "-�Y� 1F� a�8 "-�Y�� ���� 1F� 7�l0 K� I#�>� !�68 �e�� Q-�:� !

B �"��� �*E, �4 �"d%^� " ���� 1F� ��,� � P� $e:/� �´�,�/l, �"%& � �*�² ~YE, a� IW^��[@� ®�, �*8��� B �*�l, �� da� �*E& �� "6�l�8 ���:� 1�9 QW� ��"%:� $e:/k A�8���� D�l �*E& #�Yl� �/8

� � ��E6�� ���� 1F� � ���& ¾V68 ��W^��k �"�� ���"^�, ��"� �*8 �� 7t�� ��/��� "-Y� 1F� cC��& �� v�C� }� v�C�� vC�l:� .

(�¬¼b) ����Y� 1��[9 $H�:� G��� �WF Cl#�.c��� " �l: #C+ 1�E_ . #C#�� QC� P� !�c���mq. 1�%� B IC�<:@� ���":@� !+�C#�� �Q]� ![%�E_ � ~%/� "F QW� ma�:��� Û� !"/ C�#� O� ��� #�*�E��

"F � !� !"/ C�#� � �F5i Q:�l� ��H */� M.�"& �, �)E8 �*�:�l� � p�u ��:�4�� M��Y�� M�S�� #�F���� #�"���� C�#��� da� ?�l� �$J#�S� C"J"� 1�lJ B ���"�:@� ���"%:@� #�F���� C�#��� O�¶ ��� l�� =N�/4�

� B G�E+ }� A�C#�"� �, a�H 1�E �Q� ~%9 a�:�_ B G�El� QW� �Q]� 1�E��� K� ����E� C�s ¾� � ����� da� ��H !���8 P� l� � �� P� K� ���E� ?�@�H $*8 ������ a�:� C�#�� ��H �8�E.m� � ��&�"�� �` da�8 ���%/�

K� ����E� C�s � � �*E�0��l#� ��E� !H�"8 7��H � �*�6� B �*N�E8 � �´dW B ���Y/E �*E�0��l# � �ER� !H�"8 �, ~%/� da�8 M�>��@� ~%9 �l, K� ����E� ������ B �, �W�8 �N�C �*[%H� K��+ 7�9 ��H �*%H� ��/ � ��ER� ����

%�� A"�%@� a�_C ?il� ��mR�� P%@�l� P%@� ��_# A"�%@�l� A"�%@� ��& �, $+"�%k ~%/� B �,� �W�8 ��� ��m�8 �l�L� �, ��*E� ���8 � I^��l� ������ B ~%/� 1F� O, !���8 #"e��l� ���� �0��l#� �����iL� A�C#�"�

�Y�� ��2�� a�"%+ ~�u !+��%� a�"%:, � !_�� # �N�lC ~%/� a�:�_�8 F"R� �, �;S� ��m� � $9�l�� �, ��6� A�6���,l ���E:, � �� � ®�+, a�:�_�� �WF B ~%/� 1F�8. � ���l, a��# F�d�� a��� B 1�E��� a� $6h � �

A�C#�"� da� K� I#�>� P� ! �� �k � ���q ���# ! �k ����R� B 1�o�:�8 ���# ! �� !E� =N�/4� �WH���0 '"_�4@� 1��9 �, �*d%H ~%/� 19���8 ����_0 '"�4@� 5m� 1��m9 �, �*d%H �F#�F�m� � ����� C�#�m� da� K� � �

a�H a� � !���8 =N�/4� a"%H C�¤� a"m%� �:i� � � ¾��% ��0 ! a�H a� '"�4@� K� '"�4@� 5� �, 1/E�8� ~%/� B ���"%:@� �� �i�. �� �i�. �� �, ��0m� �, � �� �i�. �����Y� �%�e8 ��_� !E, � �*E, 1e

da� P� � a"����Y� a����� �, �J#C ��E� v9� !"9 ^� C#�� B K C#� �W` � ��� 1F� N� K� ���E� A��lF�4@�� a�m/��� v"%/� ­l�. � ����Y� 7��&�� C��J�� F�"b � a�U( �"6E� ­��Y� A�J#C 7���

l� a����� a�H �d@ � at> B ���/E, 5� a�� '"� 1H K��+ �� da� A��%<:� cW` ���� m� � ��� A��%� X�"�� � ­��Y� =%]_, B 1,��� a���( �(H�4:, 1�_J !+#". !�� p�0 �, Û���Y� 1�8 B *b� ?q��� Û��Y��� WF

Page 233: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·�

� ��¥ �0�� dalC �, «^� �%�� !�%& $��& a� G�¥ �9 �& � A��%<:� �(:^� ~�l0 $%& Û��.�� �6%:� 7�9 �W � ��Eq� � ��F�b ������. a�mH � !��l> O�T B I5Yl $%& a�H 1 !%�8 B $�&� a�H �, !:80 � �(F�lJ $�&� $/��8 C"Y/@� $%& �� 7��:Z ��� !J� �& ¾�.�9 �*�0�. �� �=0 '"%�� lO�T a� ��`�� ������ $F ��H ���>�� ���#m� �v# �%l�� !�%l& 7�9 �W � �_�� C�6� 1�9 ,m�� �/�/0 $%& �"9"� �� 7t�� �%�� I#". B

�¬»a) I�"�E� IN�C B 1^�� ��� dK� � ��� 1H da�8 �´"�%, � �*/N�/0 �, �*�%& $F �, $%& �´�lF�4, C�@�� �� � �� ��n� cWF �� ���"�� �C� �v# 19 � �8�, !:/�%^ 1�H�� �,m� K��+ 7�9 �W � �6>��@� '"%� ��

���%&. 7�;iH A��%<:� 7"�/ $*:E@� A�C#�"% ���:�@� ~%/� a� K� Q^� �I#�>� 54� 1�E��� 1�o�:� a� � !��8 #"HW@� ~%/� �W�8 !:<8�l� _~�]�8 Q#�-�Y� B 1�E��� $&� !��8 P��@� #�-l. B A�lC#�"L� 1 �El $&�

'�l4@� '"H;l, �&�4@� ��l, a�H �l, ��,� � ��%�� ���� 1F� d�� !��4� � � P�@�H �"6� l� !�0 ~�]�8 �q��� ~�]� p%¥ �H���C �, dK� ~��_0 �%��� !�%& 7�m9 �W � �40"� 1F� �_F5� � �Z�[�� 1Fm� �4� 1F�8 !H#�_� (8

)�E�� � � �$`�� ~��-:� dK� ~��0 Q� p���� �WF �> B �# Q�El � $��> 7�9 I"%�Y� B ?�& I�9 7���� ��,� I"%Y� "F p�o�� ���E� "F ��o�� ~�d]� $F 7���� p%¥ �H���C B �%�.��� �)�>�� �, dK�� a����

� ��,� � I����� ��[�� V�m� !�8 �lJ"_� !��(m8 !�8 �J"� !�(8 p�o� ��,� l� �%._"�� � /� V�m� !�8 �J"� !��(8 ��o#�Y:^� $*:�� I�lF�4@�l� �6>��@� V��. �~��� 7�9 p�0 ®#�� B a���� A��Z��� K��+ �� �Î,� �9 �

�9 � ����6@� D� �E& � ®l# �l��� �E& '"�4@� "F a���� da�8 a���� MY���� ®_& �, �%�� !�%& 7 a�� ������J a�H " � ����H ��6�6^ a�H ����0�_# a"H ���8 Q� 1��� M�6^ da�8 c�Cl� (8 a��# !�%& $%& !N�/�� !,��4: � � !��0 $%& �WF �E,"l� K� �,m�� 1F� �~Hm� P� �, � �C_� � a� $i�E�8 �l�R�H ��64H

�9�@�� �6�4� A�#�;@� �0����8 ����¥ � ��� �* °# B ]& � a��# �& �P6E+ � �FË���� da� $�:0 �6�]m%� �*:��%8 �q��� B ��,� � A�+���E� N� K� ���E� �´#�E%8 F��� B ��,� �q���l� F��� B 1,��� a������ I#"_.

� ��4� ��"d��� ��E� a�H �W � ���"� � ����]� �, ��m O�"�� =�%��:� �WF a�H a� � �,���� $%& �*/�%�+ ���Lm�� ���;:� ���F 1o@ $i�E� (8 F�d�� B �rZ�m � d¡# $/�/0 /8 1F� ��"� ���8 ��Cm� � =�d]� 1F� O��

��ER� �, GJ^[� A�+��E� 5iH G��m ��"m� � �*E��� B ��;� �, A�/�%�+ � I^�6� � ���9 !�, d1H G�� � a�H �ER� �, «^� �d@ �%��� ��*�%& ��"0 � 'Cy da�8 V��� O,l��H 1,��� a����� ��;J� D� �, ���q ���# ��*&"_,C �, �� =%^ d�� ��� �, � ���# Q� 1H ��*:��# �, G�� d�� �E`� �, a��k ��, ��8 �ER� ���# ��*�%&

�%�H #�9 !�, �WF B�E� � � ��� Cl#"� «���@� �%� �%��� !�%& �E���� Vl& �, =%^ �WH � �²"� � a�Jm@�� � �, ���# ��>� !9& a�H !�� �*��q B �9l& �%�  ���E� G��H �WH � �� C#� !%�9 ���� B a"�� a�

��� 5¥�:� �, d�� �� �WF da�8 �:�+ ���8 �0���� ���# I(e8 �, ��4� a�H ������ 1F� D� da� $�:0 ?q��m9 �> 1H $%& ��� !9& �& �(e8 P�@�.5Ym@� !�� l�.5�l& 1H ���, "F �.

Page 234: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·�

(�¬»b) K��+ !"9 $-�e� G9� Cl#�.��l� P d1Y8. -E� � K��+ v� I�J�E, K� I"%�Y� #�>��, I�J�E@� O��", ���� K� A� �4@�� A�"H�@� �8�oH �, 1Y� ~�i� ~�u O��"@� P%+ � V��Y�� -�E�

!�<�� Q� 4& !/�� � I��/� Q� B ®�+#� !���8 #"d]� B �%��� !�%& $ ", 7�0 a�H ��H �*%�%/+ ~<�8%& �E��� a�H � ��%� �� #m� $ ", ���&�� �� � K��+ 7�9 ��H a�H �, c,� �, a��8 D� B ®�+� �%�� !�

����� cWF � ?�/�� � ?��]� $� # �E& G� m� $%o, ���� !"9 � <�� �]l�� ��> "F � !%�8 !�%& d7C ���0�L� a�8 5oH � 1�%9 7(0 $%& I�, !:%� 1H #�]8�� d�� 1N�q $%& 1Y-l� � ª�0�� ��8 !6�l� � «�;@� I"9 ~�u

m�� �, �(:,� Ê��&C � I�J�E@� a�,0 ~J"_� A�0��@� v��+#� B �� ��� #���� D� 7�9 �9 � �)&C � 7( $%& ]6� 7;� �%8 �:E �, v/� �k !+"l, 1�9 Æ"�]@� �& !�6� P�,m� !0�_# �� ��# Q�E � $��> a�H

!�� K� I#�>� !�8 � c� �� ���9 ���� P%+ $%& A�, $�:0 Cs ;�^ � �), !��8 A"@� 1�9 a��� ��/E+ �, �� � A��"6_� 1�;[@� ��0":� �, �/�/�� B 1_Y� 3��6:�� $m%�� '�l& a�H a� � �/� B ��R� 3��6+ '�& $%& ��_,�F � �q��� B ���*> �� F��� B ���*> �"��H ��"l ���*�4�� ������� C��Jm� ®#�� $%& �� '�0 �9 � a��� '�/, �, $F � $*:E@�� Q�:��% I5oH �N�"8 ����% da� 1�.�m��� I"�E� '�/, $%+ ��/���Y� da�8 a"/���Y� c�E�8#� K��+ 7�9 ��H ����� K� X�6+#�� �%��� !�%& l��#C� 1lY0 '"E�� 1Hm�� O]9 � C<:� � �����Y�

$l��& � eS�� ���� � "_F a��8 ���%& ����, ���� da�8 ���� � eS� � ¾V8 !��� d�� ����0�_# �%��� !�%& � D�/� �& ���EH ���� da� �"�9 �W � Ge�9 � ����l0��� c�"9 B ��J�;@� c�"9 G�%*: � p�0 v4@� �$��#C�

~�i� ��& K� ����l0��� c�"9 � IC�*4� ��& K� ��J�;@� c�"9 G]�l���8 eS� �,� B a�:d6�� a�+�F G�:&�8 a� �WF B�E� � � £�l�� �& ���EH eS� a� �"�9 �W l� ��" ��0 $%& !�� ��*:��� G��H p�u cC"J_� a�;�, ®#�� "F ��� a� F�b !*Jl� l� -�� B ����� ��� B a"�� eS� a� �"�9 �W � �$J#�^ C"_J_� ��` a"��

l& �%�:4, ®#��� �%�� !E, � !:�����J ~��lJ ���� ��%� �%�� !E, � !:���0�_# ~��lJ -��8 c5� � -�� $% ~�� ��@� da� ��H $l ", 7�0 ��l& ��%� �%�� !+t4� $%& ~�i� a�H a� � �²(H eS� B a�H � �$&4�

����0��� !�%& ~�i� a�H ��%8 ���� ��,� � ®Z#m�� oH� $%& I"���l� �%�� O�E, "F QW� ~�i� ~��lJ ���"� (H �, cC�� ��J �9 � $l��& 7�l0 ��*�%& �9 l� ���� P%8 �, Ol �m� ![�%8 eS�8 -�� B C��,�( ����+

����9 ��F�� a�H !�� ��o�l� vm�� ��l.�� !:� m(, ! Z��� �%8 £/m8 �'�� �, �d"+ !�� 7���� �*Jl"� !�8�E� m� � � K� lG%.� �WlF G8l& ���8 C<:� B�E� m� '��d]� 1H� C�s �� '��d]� a(H�� ���H !�,� =0 B � !�8 K��+ !"9 l� �0�# A"[�%@� ��& K� �@ 1Y�:� ! � ���� '�/, K� $9:� 1Y� ��� da�8 ������ C<:� �N�"8

����J.�¬Áa) �E� a� �%&�� º� $*E ��%8 �E�%l& � �E !�� �/m6> $� !E� 7�l."� '". �& $*l� �%��� !�%& l� !�%& �� m� !H+ "%8 �� � � � �E�%& ��/6> C�*>�� ,� !���8 ��E, 7�& Q�� ���*>m� � K��+ !"9 K� Q+ ��

cN��� !�%& �9.

Page 235: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·¦

�� � Q��� I"-e� G9� $H�:� G��� �WF Cl#�~9�_, �.a"H" Q�+� #"*b #����# � . 7C ! a"H" Q�+� #"_ $%F�. ��0��#� A���%<:� #"_. B *b }0 ���6� ��jH a�H � !+�6. � !N�2� =N�/0 K��+ c�

P%+ � $J#�S� C"J_"� I"�H �F�l��8 ���� !2� =N�/�� $%& �0# K��+ !�� ��� K� M��� � ��,��J� �� G/%^ �@ \� " Cl#� PW � =N�/m�� N� $%& �0# �/�/�� cW� K��+ "*8 ������� �/�/�� �& I#��& =N�/�

��# d�� \�E% #� �, � K��+ !"9 �, P� �_& M�4� � �� P� �/�/� ��*�, �%�� !�%& a��8 \(8��, ��.�^ � �/%]_, ��,�& ��� cWF da�8 �@��% cW� £�+, !��J � !0� � d�� ��"l�� �, ��& �, ��8 I���/

���+#� �, ��>� 7��� M�Y� B �, ���+#� a�H � �,� �� ��l�+#�� �Jl� ���� #�/ � �������� ������� �/�/�� '�,�� v9 K� v�� X#�4� a� Q+ �� '��Jm��l� ���#�� B P� � p�o�� ��o� "*�� �, �% m� !��

'�,�� ������H ad��@� �^ �� �� �)]S��. a� � "F � '��Jm��� ���#( $%<:� '"l� K� I#�>� a"H" !"9 � �� #�8 #"_ !"9 �ÜHW_� � ^� ;,# !�8 � �^�� � I^y � ���C ��� � ��:f !�E� �/�/�� B ��/E, 5� ���y a�H

z�� ����lJ ?�k � #"*b ~��l� ~%/� 1F� da� ?�l� ��m�"� �� l� ��� � � !E� V8 �9 � �t@� ��� �F"� � I#�>� !�68 �������� ��4E�� #�À�� B �����R� P%+ 1F� 7�-H !�-H a�H ���s N�l � ~%/� B ���

#":6�� ��i� B �t@� 1F� 7�l-H v�<�� 1F� 7�0 da� K� a"�� � ����� B PW a"��:� � �_F a� � ®��/���� ! ��0�� '�& a�H �� � ������ B ma�H lv�W�� da�8 v�W�� �"9�W8 K��+ !"9 !�%& d7C I4& � |��� 1F� ���

���� B !�"H#�� � �"��H a� � I^��� ������ B a" dW�_, �*8 v�<�� ��%� l� ���4�� !:�%� �, �WF �, ��8 �� �(�� ��>� ���8 ����9 � ���%9 Q� ��� � �08 � �q�4� $&�:�+ c��& � � �� � �� ���8 ���"� �> �/:� PEb ��8 �W�F ���"� �> a�H ���8 !N(: � $%& ~�/�� �� ~%/�8 1o,��8 1o,�� � ����m�� � �)����� $%l&

� I�"�E� �4 ���� 1 �,�� ��( $%& �)����� �l. �� _"� P%: l� ���"� �, �q�0� ���� � O �m� �*���8 �� ���%�;R� !���� $%& � ����� !/�/� =�l �, $%& ~N�lY@�� ���;� ���W%+ 1 ���e�l� ����� B . c�l��]& �

�%�%R�.!�"� � !%em8 ��;, $%& ! ��4��.":, �!�e8� O �::, � cC"_J +�.cC�l& $Y� � ���> � ����. � �c�,m� O]/E� .

(�¬Áb) !"9 Yl�� �� Cl#�.P� ,�� Q#�lY9 a�H � P%�9 ¾�0� �,� �,. �"[6�Y� A��6+ K� #�>�8 �F�� ��f a�U�� B '�9m� ��`�� Iem�� $%� QW� 7���� M�Y� 1F� a�8 ���#�� ��& B �"E,� ��� �F�� �, da�

� ?�@�� =�/-�:� �, v9m� l� ��%/:� �, �% m� !�0�. a�H �] �� ( v/� a�H ��%H � �*����: l� �*:] �" lGE,�8 Ie�� I���± B P�"m� 1�� 1�9 v�]S� G�2 QW� lG�� P��8 ��� G�� 1�9 �0 P%�9 �0m� �,�

m� ��/�/l0 �����& ���U� �WF Q� P� '��ZJm�� ��& K� ����E� Q� !:��� l� ,�� Q#�lY[9 a�H � ���2l# ����� ����U� QC�E_� �, IC����� v�� m� �, �$J#�S� C"J_"� �WF B P�8 *b �9 ?�� !�8 ��Z,�� �H�#C� \#�_� � ��-_� QW�

& P:��� #�Y8 ��0��� �$�%�� C"J_"� B P+C��l $%& ����F *b �@ 7��� ���E& m� " � P:��� ~�l0 $% '�/@� $%& 1�C K�:�8 � ��. !�� � 7���� 1/l�� "F A�9"%�@� '�9� da� G�¥ �9 l� '(�� �WF ?�, �, G%9 a�8

Page 236: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·¬

/� 7��H a�� '(�� �WF �, C"Y/@� �� � ��� G%9 ~+�@�l� #�"q�� O��lJ B Ie�� $%� QW� "F v �, '�9m� ~q��@� �WF a"[�� a� !E, ';%� m� � !�%� �, � ��o� M�Y� a�U� 1�9 O9� ~q��@� a�U� a� � ��0��� a�l����� �W*8 ��."_Y^ cC�8� �, Cm8 � ��/%], 1,��� a������ ~q��@� C�_� a� �"  !��� $%& 7È��� 1/��

l� da� ��H 7���� 1/l�� B «#l�E, �, ��/%^ K��+ 7�9 PW l� v�+ �, �� !/%l �0 !�8 «l#��� �9 'Cy � a�H 7���� 1/�� �� !:¥�#l� p�0 �, !���m8 1,��� a���( ���l& M�4+ !�8 � �)@� �, a"9"%�l, ��� O, v�+

_F 1�9 ��H ?�m@� C�-�+� B X�/� � #l"_Y� C���+ � !+#"_Y ��F�b � !��0 B �8mq ��� Q#�_� � ��6@� �m/%��mH � �,y d1H a"E,�@�� !� # �, !�� 7;�� �k 7"_ � �,y K��+ 7�9 ��� �W` l� \��lF �, $%& �� �>�� �*8�8 �8�F

� V6� ��& ��0 "F �, $%& ! �� �:� �E,�@� � � l� !:�+_# p�0 �, ����� 7" � '��9 ?�l� � �� �*E�l OT �,y d1H !"9 B V8 5m� �,.

$H�:� G�l�L� �WF Cl#�.�, ÞE�!%�� �� ""q �%9.!%�� c�> ~�0�lY, !%�" #��,#��. K��+ !"9 K� #�>� '�/k ���:�[@� 1,��� �,�@� "_F �,�@� C�@� a"��8 $/:� Q��l& ~%9 ?� � �� � $N�2m� � $�#m� ?� l� �,

/� �� a"�� am� c#"E � K��+ �� 1,�m�� �,�@� �WF ~%9 �Í:,� �, ';%� � � �� z& � �� G� "F QW� ~% ��0m(, 5� �, ���>�� N�l K� ����E� ~%/� �� _� a�� C�@�8 ��± � £�-_, K��+ !��8 ��q�± ��C��-l, K��+

WF 7"/� ��� $%& ���<�:�� �q�l0�� ��0 l� ���� ~%/% a"�� a� ��/+ $%& "F ��� #�[W�� �, H� QW� � '�l& $&�:Z�l� �d�� ���� '�l& da� C��± 5� �e�� !��l� QW�8 C��Z± 5� a�H ���8 P� ! �� � C��-l,

=%S� ��& �, ��"� IC��± $F � �� "El. �ie, ~%/�� �WF M�H G%9 a�8 ���@L� ���� �� G%9ÜP%@�� Ol �� ~�i�� ?�m@� ��l& �, ��"� $F l� �*�8 �� �*&lC �� }� I�"/� 1 �9"%�@L� �ie@� cWF ~%/� C�@�

�¯Åa) ���H #"_Y± "*8 �"�� ��l�� 7��� � B���� ~�i� ��l& ���#�� ��& da� ���#m��� '��J�� ��l& �, ��& �(� '��J��~%/� B XC�[� QW� a����� � $%� QW� =m%]@� ~�li� . '�*6: ��� ��o� ��Y@� ?�l, �

!:�-. da�8 $/�/�� a������� 1,��� �,�@� �WF 1o, �� Ol, ~0�Y, � C�0m�� �, �0m� �� ?�l� �Q#������� � !�l, "*8 ! ��r%:f a�H ��� !�%9 da� c5� ��-. �, Q"9�m� da�8 PWH c5� �� � C"*> l� #"e^ � ��6Y �

!�%9 a�H �l, ��� � ��%�� !Jl� $%& m� ��N;R� !J� $%& "*8 cC���: � ~�u "F ��� �0� 1H B �=�� #"*b K� �F#�"�� 1Y� !���8 MN�. '"l� B G�m%q ��� ��4�H �*��T #"*� �$%<l, a�H ��f ����� D�l #"*� �I��,

�lJ ��� '"� B Gl�%q ��� � �*� # #"_E ®#�� G9>�� K��+ !"/ I#�>�� !�� � c��l#� ���� � ��"_.� #�]9�� O� 5i !E�l � v�<�� ��#� �, $%<:� � ¾V68 ~_<�� K� I#�>� ��i�8 MN�l. '"� B }�H G�Z� �F#�"�� da�m8

*6Y� � ��4� X"[%q � ¾V8 �WH l� v�<0�*�%& ��� m� � �*&"[%q � � ��i� B �.

��l�� G�l�� �WF Cl#�.$%:f ���;l0 ¾~%9 �E�%9.$%, FC B a;[�� 7�;� m�. �%:f ��;0 ~%9 �E�%9 Q� � V�">m�� 1�� a;0 !��� #���� cWF B �E,C �, ��� � ?�l� I���l, I��, � 7"mq FC B !�;_0 7�_;� � p�u a;[��

Page 237: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·¯

7���� G%9 �"�9 ��H ����� ��,�/, a;�� ��� G%9 a�8 '��l� � ��;� 1 ��� � 7�;l� M��8 V�:4@� It4� !�&�:Z�l� 1�.�":, a�H �%��� !�%& �E� a� Q+ �� !:%H�> $%& 1��l� 1�8 O�8�� K� ����E� �&�l. � Oe�:@� K� ����E�

v"/�� da� � ��6� �N�C a�;0�� !�%& �E���� da� � $�&m� #�l. }0 ��,�& �� #m� a;�� G� B $� �%��� !�%&��� � ��� l� a;_0 � a;_0 � ¾V68 !EF �� $�# ��F � !E � A"@� $� �%���. Q�E � $��> _G��# �9 l�

m�� a�H }0 ���& A��%H 7"/� � A��, '"� B $��� c�& ^��m� B c� �� ��9 �9 � !N��� a"��l� a��� � $9��# _G�8": � $���8 �WF ��l A�l�@�l� I"��� �$%& ��" 7"/� !:�2 �9 �� �F��#l� ���� � ���� K� �(�.�� a�H

1lY0 �, K 1Y0.

V�>�� ��0"+ B ��/6� Ol, ��� � Cl#�.���� B ��/6� �l&.�yl#C��� B �)�E��� ��J �. �& ?��� O9� ��H �l�� K� ~%/� �, �FC"*> ���� �9 � ��� � �*E& :l:�l� � �v� da�8 �?i� �v� 7�T ��N_# B ��/6

�%��� !�%& �E���E «���@� �%�m. �W � /8 1H 1.m� "F /6 ��/8 ��_#�. ��� ��� � �0�� B �´�� � �*E�& �e�� l�m� "F �?i ���E�� ��_#�.����� ?i� �WF B a"�d%/:, �F � a"h:�� � M��8 �?� 1H 1.. ���E��� F"J ��,� �

���lY8 $9��� $%& ��6� ��#�:^� ��� a�"m �� ��#C��� $68 �QF��� ?i� �� �*8 ��n� '�� m� a�*[@�� ���*_, �e�� !�8 � 7�@� �~u ��"[%9 ��l# ~�� �*� # �& a"_ "<± �E& ���9 � #�9 ! QW� �Q#"Y� F"mR� K� I#�>�

a;� � �� ���%8 l���/�/�� ��/6� �E& � �� �E& Q���_+ � �FF�"<8 �H��� \"%@� �E& d�� �J"� � � ��E��F"� � F�"R� M��8 ��"l� ��EJ �� �E& �*�8 �, � ������.

(�¯Åb) K��+ !"9 *�� �� Cl#�.l#���6�H 7�lY%l. �, a����� =%. � a� �8#�l�� �E& �P> � da� a������ 5.�E& �, a����& a(.� �² ��W%� �)@�� v�:� l� �� �E@� � da� �> � �> � ª#�lJ �� �E@�

�)�%��� ��"�� O�T B a��� a�+�"9 "F � ��%&�6� I�"9 ���% da� ��H ���% �/� I�"9 � ��0�_# �%�%�:, A�EN��� � �r�4� �0m� ���% �/ d�� �µY� � ���E� �WF � ���"E�, �� ��#". ���E�� «��C��� �, �*%_�%�l+ B �� � � ����J O9l� �d@ � HW� �jk �)@�� ?¥�� �jk v�:� a��8 HW� �6. ��%&�6�� ?¥�� �6. ��% �/�8 ^�� !:%&�8 �

� a�E:,�� '�/, B 7�Y%l. �, a����� =%^ d7lC � ~�i� ~�<�� M�4� a������ ��*E� �, «^ ��*E� ��/% � ��#�9 \"%@� ��&� a� $�:0 $o��� �> $%l& ��"E����� ��E��� �&"E:@� K��+ !�� a�� B �*,��: I#"��� da�

J����H a"�� � ��#�J K� 1�U ���> �*�8#� I#". ����� a�H a� � �/�/l0 �*,�/, O8#� ��8 «��C��� �E& �` � K��+ �� =%^ �W l� ��/%� �, �F � d�� C"J"l, �, ��8 5i P�Eb ��8 A�9"%�@� �>� 1.m� �¥"��� G��H ���8

�� Bu kelime A nüshası »¯a nolu varakta ��#�lY8 ; E nüshası ¯�b nolu nüshada ���lY8 (B nüshasıyla aynı

) şeklinde yazılmıştır.

�� Bu kelime yerine aslında anlam açısından v�:% (toprak için) kelimesi olmalıdır. Ama kelime diğer

iki nüshada da aynı şekilde intinsah edilmiştir. Bkz. A nüshası vr. »¯a; E nüshası vr. ¯�b.

Page 238: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

··

� 'C)8 v��:� $F }� $o��� �, Gm/%^ ����8 �F�":�l� � �*�� ��� 'Cy O%� �, �y�"0 HdW� I#". B $o� a�H �d@ � �����> ����6�� 1�6�� l� �*�� 7��8 'Cy B �*�J¥� p�0 $o��� I#". B H� �y�"0 �, �d"+ p�0 M�h � l� a�H �), �Q� l� a�H �$0 �Q� ��@� �, �$0 �> 1H �� 1�lJ cF�b � ,�� I#". B �>� HdW�

� "F � da�mR� =%^ � K��+ !"9 P� 1.� a"�� a� �"  !�� ��"`� �]%:� #�� �, Q� #�� �, «#�, �, ��R� " � v�:� !E, =%^ QWd� ��@� "F � vWl�� Q� �)@� $%& !>l& a�H � K��+ !"9 !�%& 7lC ��@� "_F #�E�� ��"`�

�E�l� ��"`� �, �W�8 ��E�q 5Y�8 ��@� �, 1�6E� v��:� da� ��H � c"� ! QW� � �l�� �]� "F � ��Y%. 5Y�8 # 1��6� �6. #��E�l� ��"`�� ��@� �, d1� � ����:� 1�J �W l� 7��6��� �6. v�:%%8 !��_� O��_� A"l. Q� �%lY%l.

B ��"m �H � �%�l� �"*��� B ��@ a�H � ®��/���� � "_��� B v��:�H 'C)8 �����9"8 1�J �W l� #�@� Q� �;S� "F � #���6� 7�Y%�Y� �� !��> �W � �Í��:Z �� #�E� �6. a�8 ~ei�� I���� B #�E�H � a��-��� p�0 �, ���� �6E� �, � !:������J p�0 �, !��:� �, � 7�Y%. �, �9"%� a�����8 #��E� Æ"�]@� �d]�

���� =%^ K��+ �� da� !:���0�_# ��6� µ:6 �6E� P� a��8 C� ( #��/@� I#�/� =%�+ "F � �H ��%� A"�Y�� �6�E� $%& '(��� A��%��� ����� v��:� $%& £�l��� ��R� da� ��H !�%& £����8 ���� K"�lF

'Cy B �� 36� �W � �z# � µ># 36E� B l� 1.�� B ��l"F � µ�# �6E� da� P> � l� ��l �E@� �)<8 !0�_# B A�� �E@� $%& G/%^ ���>�� a�8 I#". ��6�] ^��� �6�oH �²_�0� a�H a� � !0�_# � c��J � ��e�� �, 56� ��J !�� ~F� a� � ��R�� ���� � �-H�E@� �"  � !�� ��_� !E, � A�J��C��� G%lY0 A�� �E@� �

=%^ ����� da� P� l� ���%�� V"%_�� 1�<8 =�l ��H ��@�� v��:� �, �¯�a) $o��� �0# B �)@�� �)/� !�8 !:6. �, � V"%�� �"  M��8 $o��� �0# B ��"`� �)/� !�8 V"%�� 1�<8 ��"F � #�� �, =%^ da�R� da� �

  � �W l� ��"`�� #��E� ���i� !:6. �, � � ��@�l� v�:� !:��i� � I�"E�H A�� �E@� d�� #�<>�� B ��/%� �" �y"0 �, v/� � 'Cy da� P� � ��ER� C�� �, a�H 'Cy �l� 1� �9 !�� a�H �l, 7"9 C�l�8 ��� !E, � �F5�

;, $%& ������� I#". B ���ER� G%do� " ��� P��@�H µ�# "F ��� � �), �ER� B ��%8 �d%_ " � ��ER� B ^y «� l� �WF $%& 7"�± ��/% A�"8 ���EJ «��;+ �%��� !�%& a���% ��/% � � da� 7�9 �, 7"m9 d1� l� V"%_�� ��, � a�,�_� �, a"%�6� � �F,� �, �� a"Y�� � �*8 ��N(@� �, ���H a� ����8 A�#�l, � A�_#�F 7�0 ��� !E,

�"[�9 �, $%& a��Y�& ��*E& #�Yl� M��8 «�;, $%& ��*%�lJ ®#m�� K� ��*]�F� �0 K��+ �� a� 7�/� a� d�� �, ��*E& #�lY8 ��4�L� I"�H 1o, Q^[� I"��H ��*l���� ����%@� ��� ��*E& O%^ l� 4�� «�;�H ©"Y�

C �J�;, � I#". ��R�� P%@�� 4�� �l ��m� K��+ �� da� $%& �"/�q� ���%�� da�8 #�. =%^ �*E, d(H da� !�%& d7 1do�:� ����0��� !�%& G�m%� �, da�8 1do�:� ~�u "F ��� 4�� I#". B �R�� ��N(@� a"�8 �l."_Y� I�C�, �, ~�l� A"�%@�l� ���#�� ��� !�Y�+� PWH �e�� �0�:@� a����� a� }0 #"�Y� �, ��> I#"_. �Q� B

�& Æ(����l� C<:� !�8 c5� I#". �& �(e8 !:/�/0 5� �/�/0 B *�� ��> ��� !��� }0 � ��4�� ��.�� B P%@� 7"^C ;<�%8 P%@� �/�/0 B 4�� 7"^C ��J� ��8 �*:��i ��H�#C� �� *�� � 5d]� �/�/0 B �(o, 1^

Page 239: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·¼

#"_. B 1do� ��� P%@� a� ��� !E, � c"� � Æ(���� 4�� �/�/l0 �, I#"�Y� P%+ '��"% 1o� 4�� I ! da� K� �I#�>� !J8 $%& ��@� �zl# �%��� !�%& �E% �"�_"� �%��� !�%l& 1��J �d%& �d@ �E � �F"� � ��e&�� H� 7�o,� �"��� }0 '"_ �� ���%& �WF 1o, B ��� �9 � !+l#". B 1do�:, !�� p�0 �, 4�� «6H �J8

��: B C#� �9 � 7��S�� �Fl"� v�> �l& ��8�Y� �Y�S� v��� �& �(e8 ���%��� 7"/�� �*El& "�E� I���l A(� a�H �@ �� �*E& K��+ !Fdj+ O, A���4:@� �, "F ��f �F"� � ���� ~�<�:�l� P-e�� � 7�j� A��¥� X�4�

� A�� : ��� A�dj:� ~+�, ~�u P� !�o,� B K����8 !(J � !��� d1h �� !��¿ �4� �f !�� ��� =%q� �@ P� B ­�� $%& �"��H " � �*�*8 #��/k �%�+ X#�4� a�8 v�� �/�%l $%& a��R�� 1��t:� '�l&

l 1���:� K� ��&�C I#�e%8 ��^�:@L� A(���+ �+� � $�:> �)S� K� !%l #� l� '(�� a� � 'm(�� �& �J#� ��+, B K��+ �� '(H c��l0 �m@ �� O2 !"9 da� �/�/0 1F� 7�9 �EF �, l� !+�� p�0 �, P� $e:/� '(��

a��l�� �WF ~l<&� �, ���8 =�� a�� =%S� a�l� �"�9 � DN�6� v9.a��E@� �� �, l�. "F �, $%& ,�� \�#C�a�H ��E�� !�%& .

(�¯�b) ��L� G��� �WF 1�%� �"J B Cl#�.!�8 �l, !�&�:�l� 7"/� µ�l.. B ��@�� X�6e� 7"/H!�8. "F � ��"/�, �"9 $&�:�� 7"/�@� ?�@� a� ?�� ��"/�l, a�H �, !�. 5� � �b"6%, a�H �, 7"/� µ�l.

�k Ú"6%@� 7"m/� �WF µ>:� $�:0 ��b"6%, ��"9 $&�:�� B !-���l+ � X�6e� 7"/H "F � 7"/�@� ?�m@� �, !�8 �8 B �, �WH � GYE� � � G��� � � ��:� µ����:� A�"�� !���8 X�6�e�H ��, !�8 B ��8 !�8 B ��@�� -��

l� a��_��H ?�@� a� K� I#�>� !�8 � #�� � #�/� � �d%�:� am� � �� m� !���m8 D�6� ��, !�%9 �/�:� ��� $&�:� �, 7mt�l+ ���8 ®#m�� B ��"8�m@� �dR�mH � #"�Y� �, �� =�%� �k #"_*�� Gl&�: � =N�/�� a� ��H ��:� �-:�� }0 K�-m@�� F��@� B =N�/��� a��@� O��lJ $%<:� a� ��`�� ����� Ge:9�8 v"_�> l� X�[6 ��#"*b ��

��2�� �d6E:� l� �F_#�¥� $/�l� �6d"l, �6�EY, ��/%]_, '"%_�� 1F� Q+ �W l� A�W� �< �, gd%�:+ � A�6�Y�� ����� $e:/k 1F�R�l� ��`�� ����� !�e:/� m� �k �l�q �/8 �WF B �l�q ��8 �F#�"q� *�� l� �F_#�"�� 4:E�

�� �"�� a���� � a�"�l0.

l�L� G�l�� �WF Cl#��.P%@�� a�]%��� P ���� P.P%6� P �)@� P A"�� P. =�] C#�� �WF ��H�:>� � \5i � =%]@� ���� P ?�� �H�4� �]l m(, V& Q��¤L� C"J"� 1F� ~%9 Z�, O]/� g�Y-:�

P � �*E� ��� ��l� 7�9 ��H Q^��l� K��� B �H��� G�m�8 ��(/: � � � ��� 7�9 ��H ��%i�l� a�]%��� P � ����� '"l� P�, 7�9 � ®#��� A�"��� P%, � l� 7�9 ��H P�@� G��8 P%@� P l� c,m� $%l& ~�m� K� I#�>� "F � ��@� P � ����Y� 7��&�� K� I#�>� "F � �)@� P l� ����Y� 7��&�� K� I#�>� "F � A"[��

`�� D�6� ����4� �E�6l K� I#�>� "F � -�� B A�4E@� #�"R� ! l� 7�9 ��H �E�6��� Q� P%6� P � �$ l� �³ ����� ���E�� µ�# �/8�"k X��4� �WF 1��: � ��8 v�C��l� '��0m�� X�4 I�Z0l"� u B Q� �/�]�l�

Page 240: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·»

%+ !:6�^ �9 � !%²m� �, l� C�@� 10�l K� 1.� }0 7"_.�� £�e P�%�8 V& l� -�� #���+ B P%lF µ��� P7"_."L� K� �/�q ��.

��� G�l�� �WlF Cl#�.v"%/� ®#� $F �� � +.v"_ER� �%��L� �, �*�8 G�El�. B ®#�� B v"%/� !��>� �:� da� ���8 �� � + 7�9 p�0 K��+ !�� �8���� �*8�> � A����� K��+ 7�9 ��H v"_ER� X�;�� G�E_+ ���]�

��� !"/ �%��� !�%& $��& 7�9 �9 l� ��8�E� '"%�L� G�E_+ ��8��Y� v"%/� �W�8 !� # a�� !+��� «h ~�d]� �%���/0 "F � O��":� K� #�>� ®#m�� 1o, ~%9 B �� G�El+ � ����� PWH 7�/8 ®#�� B �"�m9 ���� G�E+ �/�

m� ����l�6� ®�&� $%& �?�l, "F �� �> B O��":� �, ��%8 =%�:� �,� l� �(.m� �l ��# ��*�l, �� }� ��C"��� �, ����� O� �El� ��0��l. �� #m� � gm%^� �, �e�� �%��� !�%& 7�9 �9 l� ��C"�_�� �*�l, �µY��¯�a) $%& !�%9

l� µ� �E�� a� �P> � � !��l� OT� ®#m�� G��H �W � ®#m�� B d�� a"�+ � c#"_*b � �)@� X"_E O��", $F a�����8 1�-:�� A"����� a"��� B 1,��� a����� I#". B G��H � �*E, ��9"%� a����� a"� =N�/��

$d%�� ��E6� K� �� #�4, I�<��� G��H �W � v��:� ��& cCl� �, ^y 1,��� K� �I#�>� �F5� a�_C ®#�� B1.m�� X6� X"J#.

K 1�9. �� �,� }E � a� �$`�� ;�;�� v�]S� �WF ~�l a�H K��+ �� #��9 �, d�� a"[�� � � _��Y+m� ?�� _�Y+� � ]e_, �EJ B GE��� 1�%� �"J B 1�/8 �´��0 ��� �� O9� p�u �����> ��, �e�, A#�l. A��@�l� I"��� �, ®"6-m@� �"m%� B ~:H � 7��� B K��+ �� Q��9 �, d�� a"�� � !���8 P:E � ®, $%& �Z.�� £���� !%8 £� �, l� c�/%� a� K� !E, �)�� !%8 $�# ��8 OE�Y� ��0� � 5 ���:� � C � l�C�/@L� #��9 �9 !��m8

c�/%� am� K� !E,.� (8� 1�9 �#�_��Y� B �, 1ÂY_0 � #"�/� B �, o� ��� �%�. ���� #�>�8 �(,�0 $+�,� G��H � �l0� "F l� #"_*�� K� a"]�� �, 1/:E� � $-l� #�_��Y� B A�",�� D� � #"�[/� K� 5Y� ���0�� D� a� K�

#�>�� $F l� Q^� I#�>� �*�8 l� at> B "F '"� 1H K��+ !"9 ���, �, #"*b � �F#��_. � v"%/� #"�9 K� I te/� $�# $%& �E%�  am� K��+ �� 7t�� �F#":�l, � �*��6^ �, �*�8.$�� p�0 ���l� l�.

!"/ 1�%� �"lJ B �# ?�q�^.I^��� ������ B dK� lG��. �%��� !�%& =���Y� M "_� !�9 �9 �?��8 V8 ��*E� � K��+ � �� �]^ �, ������� ����� ���� �, �$%& Ge8� �*��, � Q#"_,� K":, G�� M "� 7"9

!�d"+ �, � �,��� P:�d"+ � �&�]� ?:�d"+ QW� G�� c��� �� �]^ �� 7"m9 ?�l, � ��4� a�l� !E& Y/�/� A�Jl#C K� I^�� B � IC����� v�� m� K� ������ B !:���F c��l� a�H �, � �� v"�± "F dKl"�8 ��n�l� �

7�m�� B IC��l �, a�H ��8 7�m�� I��, � m�� �� ���N�C $��� !%8 I^�� B �� v"�± "*8 ����� B �� v"�±��:�� � �� B ��i:� m(8.*%8 �E]%È��H I�"�E�l� ���� '"�_& �*%8 I#�l�"�H ���"� da� �%&�� m� �*:s 1�8 !."Y_ �

�(� C�*:J��� ��R� µ:/ � C��Z�l, ��� da�8 �lE]%��� ��+, 7�El� a� ';%� m� ��H I"�E� ��+l, 7�El� a� ';%� 1H �`�El� a� ';%� m� �� � ":� v� =%i� a� K� =%i� m� �"_:6, �*_ ��8 ���/� '"l� K� ��9� ���8 ���"� ��+l, �*:s

Page 241: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

·Á

!"9 !�%& d7C �/�/�� B !:�.�Y:^� ��N�]& �*%H A�J#��� ~+�@� N�l � I#��"�� �E]%��� ���"�� I�"�E� �� ���J�l# �%��� !�%& �E� a��m P� B 1^�l, C�*:J( a�H " �� v�:�� P�� $/%� am� "J+ GEH �, l� K��+

�0 1�J B ����� cC�*:J� =�l� P� P� a� C�*:J�� ~�/& �.�/@� D�l 7"_Y0 �, ���� v"���� c"� � ��\C�*:J� I�"9 P�i� (8Üv�� m�� � !E, ����0 v�� �� �E& 1�6� K��+ ��� !�%& ?�,. B �� $%& 1H":8

\C�*J.

(�¯�b) V�>�� ��0"+ B �y/6L� Ol, ��� l� $&� �� �WF O9l�.%�%8 #�/4& |�EJa#�_���_C . �Gm�l0a#����_C %�%8 #��C.1H"H Q��� v�l�H c��� |+y.a#��E�"_ #��,#�� z� =0 D�8. ��� A�EN��� a� �%&��

� !+�� 1�l, �& I#��& K��+ !��0 � �&[� a� _G��0�8 �$ �/� p���� B K��+ 7�9 ��H �$`�� �~�� �, *bK� !+�6. l� !N�2� �Q"E�@� �**J"+ 1l =�>�l& K��+ �� da� 7�/� m� �� =4��� ! 7�/� �~�� ~%� ��� � C� ��

=�] =%]_� � 7�/_� a� d�� �*%m� ��l�� A�6YH �*�8 ��8� � 7��:&�� $%& K��+ !+�6. da� P� � �~±& �e�� �v�l� � "9 v�9 ��+, B Q� !� =�>�& ���� 7�/� !���8 1H�4:� K� 1l.� ���8 ��+@� P%+ B ! =>�

A��6]�� �9 l� =�]� B G��H =4��� I#�0 da� =�>�& ! 7�/� � �)/�� �)E6� �� ! 1Y0 l� �Cm� �m� ��+,����� ���± a�H !�� !%�9 � =4��� �� �%.��� ����� Q� �~± ! 7�/� 1 7��� 7�:&� l� V"_4�@� K� 7"_."� ��:�@� IC#�l�� �EH���� ����� #"� ZG�/ � �q6@� I�#��� #��E� ~F� � c#�E �9:-_, #�Y8 =4& � ���� #"E ��#�"E, 1�:i, �WF P%J DH#� �%�� !�%& lv"��� K��+ 7�9 � ��F � $%& ��,( � ��C �"H #�� �� K��+ 7�9 ��H

#�l ��@� a��8 v�> � C#� � F�d�� �0 C�l !+C���8 �)@� C� �� !Ed��8 ��� I#�0 ��8� �, !�%l& a�H �@ �C I�"9 !�68 �$`�� �~�� $%& �?�, cC� � � d�� C"J", �, �, !��� �/�:� �WF �, (*�8 �q��� ��� C�l � �> !�"�

mR �%È�� !�%& 7�9 �W � ��:�L� =4���� �~�� !�8 ����� ¥� #"*� !_Y�YÄ � !��� � �E��� ¾�0[� �E��m@� B �0[� 1� A�H�± I#"�Y� B �` a�H a� � a�#���� B \(8�L� G�9� P� �, � 1�6�H I�"/� �� � c5� a�_C 1�6�

G���� z�� 7"l0 a�#�È�� B ��N(@� G�9� �WH � ���"%& 1H��lF � ��N(@� �, !�8 «��<�� lX"9_� #"��@� ��� a���( v"_F"@� =4��� ��+k P� ��� � a� � ����� ¥� �, Z��"%9 B �, K� I#�>� ����8 ����� 7"l0 ®#�� K� 'Cy £�F[� � �, � ����� =%], a�_C �(�� $&�:�� =4�� a� �P> � � a�����H �E�� 1Fm� �, �"_��

�, a"�� O��lJ �*J �, ! �� ���� a� 4�� 5i È��:� � QWd� ��"� �#C !E, «�:�l� �(�� u B �9i: c5� /8 ��,� � �?�� 1H 1.�" $d%H /8 "F � /6� �6� O9� �W l� �*R� cWF �, �� K� c#�/:8� da� ��H !N�2�

�$N;J !J� �, cn�E� #�. �W � �$N;J /68 � !9�:Z0�� O8�l� (8 /6� #�� B V:-_, $d%�� /6� 5/6�8 �e�� �E& a�H QW� "F D�6� �WF � �*:���0� l� �)2�� O�T c"J_" �]� �� 5� �, 1.�m�� �$`�� D�6� d�� !+#�0

�"���� �e��� O�l� � �� c5� a�_C �` !:��%F� ����,m� 7"*R� '"%�� a����� �'�:� �)E6� d�� 1Y� � � ®#��� A� "�_�� �, �*9�6+ � �*9�/4�� �� d�� ]@� D�8 K� 1Y+ � ®#m�� a� ��H. 1Fm� a� K� I#�>� ��H� ���8 �

#"*� ! g�4� 1F�: � ���8 !%F� d1� a�#l���� a� �`"m/ C�@� "F � �F_5� m� a�#���� 1F� �F =4�L�� �~��

Page 242: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼Å

�, lG�� 'm� K��+ !"9 HW� l� ~E:Z<�%8 d�� � P� !%8 1��6� !�%9 B =4��� ¥��¯¦a) #�:^� �9 � l��&(� v"%i, a"�� a� 5� �, �H�� ����& � a�#�C � �Hl0 5� �, ��C"�[9 � ��,��9 HdW� ��R� ��+"%R� �E:/�q 1Fm�

vC�� \+ �, #��:^�� v"%�l, 7��� am� Æ(���� �,(& � 7dj:% � $9:% "F ��� HW�� 7dj:� ¡#"_� !H+ � g�> � g�> �l �H�� B V8 !�� 1.�m��� �%¤� 1F� �, ���0�l� � � �%¤� m�� !�6� � ��� �

��/�� B c�� QW�� ���, �q���l� F��� B !:H0 l� P� !%8 ��E6� B c� QW�8 !�� l� �/8 �q��� B !:H-8 � $*:E@�� Q�:��% ��,�& �q�l�� �H-8 v�-È�� �, �� $F � I�,�J �*��� 7��R� Q+ � K��+ !"/ I#�>�� am� d�� �$`�� �~�� $e:/k X����� �E& !Eq� B �H0 ! 1Y� � d�� �0m� �, �, !��8 �/�/��� ��¤� 1F� �WH

�, a"�� ��(]_� � ~+�@� G%] d�� l� 1F�� 5i �*�8 d£^ m� �*%Fm� ��.��8 F�d�� �H0 ��,� l� �8�� 1Fm� �, �d":� Ç1�l, !+��� D� B !E& �� $�# d1J�� �E��> 7�9 �9 �Ü��Y���� =�8":� �� �, � =N�/�� G%]

> X����� �E& �l��� A"�Y% ����d]� ���m], X����� �E& a��m��l� a��iE� �l��], B �6�E� �, �d":� 1�l, � I"* ���� �, �":� 1�, � =4�& X����� �E& K��+ =�� 7��8� #"� ���], ~�� ~%/� �, �":� 1�, � �Q"F

� #"� I�F�4, ~�l� ��� �, �d":� 1�, � a"� � #"e_0 � ��± K��+ !+�6. #"� ���], ~�� ��[� K��+ !+�$*:�� d���# !�� ��/%], 7(l0 $9m���� ��]�> !�� �*:,0 B �*�> � X����� �, a�����l�. l� �Q"9 #���, �W*8

�l, ��/:�_, ��]Z�9 � º"9 a�;�,)��*E, �0�� 1H Q� (7� "�l� 7(�e� ~��J $%& ~%/� 7�l, l� !E& ���. �K�;iL� '�,�� cH� �, d1H "F � M�H � ��H� �, $%& �?�, "*8 v��� �WF B �Y^�� �, '"%�L� �)�0� B �#

P_:�E�� �9 � �WF ~+�@� $%& d�� 7"/� =%]� m� � �d/0 d�� 7"/� (8 �)���� IC�*4 �/�d]� ����& �,���Y�@� �& ���.��� .����Y� �, 1�%� lG8& !l:H#C� G�� a�m8.

"+ B Cl#�c#"� Q#"� � Q#"� c_#"� G��L� �WF V�>�� ��0.c#"_ Q#"_ � Q#"_ c#"_ . ?�k #"��� � ��8��� � ��,��q Q� ��#"_ �� OE. �9 �� �J da� V�ES� 1F� �� 7�9 ��H �%��� !�%& �E� �*8�> �� #�8 �8���e�

� ^�� ?�@� #"��� da� �8�] V�ES� O, #"��� OT B V�E�% º(, �E��@� £��0 "F. K� I#�>� G��� �c� ���9 �H�L� 3�4� 7"9 K� � c� Q� � Q�� a����� �� K��+ _!"9 "F QWd� �$ �/� p�����¦ "%8

���H QWd� a�H �m@ ��m�" l� cm�. !��H #"*b da� l� ���� � *�@� F��� ���+#� K� I#�>� !���8 OE:f �$N)2�� !���: � "F #�W��� �$N�2m�� � $+�dW� 7���� B "F ��� 5i� =�� 7���: � X�E:,�8 ���"�� F��@� a��

K��+ Q#��� A�� B a�Y/E� ';%� (8 !+�6�. l� !N�2� � c5i . #��:&�� ��� da� #"�E� ��� �& ��& !��� ��E� l� �?q��� a�8 *b �, *b � ��l �, �l� #"�E��8 #"�E� !2� c� *b� ��� K��+ �� da� �QF��� #��:&�� #"

�¦

Bu kelimeden sonra A nüshası Á�b nolu varakta X harfine benzer işaret (B nüshasında da mevcut

olan), E nüshası ¯¯b nolu varakta bulunmamaktadır.

Page 243: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼�

C� ��l� gm%S� #"E �²#�"E_, Q� ®#m��� A�"��� #"� �� K��+ 7�9 �9 l� c5i �*�_, !+�� B F�b #"�E�. �C�6:�@� C"J"� K� '��� �, �²*�_,.

(�¯¦b) O9�$-�e� 1�9 �$ #)6� G�l�L� �WF .c�> a�C�> �, a�;± q�^. a���l, '� !�Y� Q�E�E+c�>. K��+ 7�9 ��H #����� �6� �, �> !�8 O�l� �, $/�� � p�u ~%/% =��e� 1Y� ��Yi�� �i� da� �%&�

p�u �i�l� �40"� �6 ��"%9 Ñ:,� Q� �*�[6�� �*�%& G9�� l� ���L�� �0��� �, �> �*�4� �, �*�8 =�� � #�¥� �, ��i�� c�> a���l, 7�9 PW � X���+�L� "F QWd� c�� 1Y-l� � =��e� 7�;� �iL� �WF 7��;�8 #�����

��� da�8 ������ B �@� '�C �, ���)8 ���y #��l� ��*E, d1H � 7��R�� M]%� #�¥� �, #����� 7(S�� */� ��,�lJ ��� ���8 �l��]l�� ��E.m� '�E:��� ���� a�> � ��(l�� X�"�� �(: �� ��R� a�48 ����� ��<% 'Cy �����l ��` �, 1H 7�;� Qm� ����d]�� �6�E� �, !��:� �, � ��R� ��0 7��;H ���]�� 1F� �, ��(�� 7�;l� I^�� a�H

(: �� 1Y-l� ! �, � �(: �� ��+k ��ER� a"%^�� ��� �*���8 �e-m@� ���]l�� $/�l� � ����d]�� �6E� ��+, �, � C�l�J�� 5Y� � �F#l"_Y 1do�:+ Q� C��ZJ�� I#"_. B �*0��#m� 5Y� �W l� �8�]%� ����> l� ����� ~%/�

� #�Y �� �*� # a�l� �W � �8�]%� m���� ��6�] IC�s ��0��#m� �����o� v�" �� �, I�0�l� ��8C B a"%^�l� � IF�� ���8 7�J�� �, M�]%:� 1Fm� K� Q+ m�� !E& �����l, �6�4�� C��J�� a"� ������ B �WF 1o, #dW�+ O, ��E<%

���J ���� m� �8�]m% v�" m� 5i a�#�R� �, a�W6E�.�Y� �4 1Y� ��� $/�/�� #��� da� � K��+ 7�9 ��mH # B I, �)9 !0�# �� ���# Q�E � $��> a�H �9 � �*%F� �*8�� ~+�l, �4� �W` � \#�l. P �4� �� ��q�l4� � �d6^ �Jl� !��l �, P� 1lY6�� ��%8 A��, �M�� �1, #��/, ��0":� IoH �, ��9:± ��,lC !�l0 £ ���

� P� � �F��#� ���� � ��#�_ � ��4E� a����� �<l� �d6S� cW� � !�6 �, PW ��^m� ��H �/�� !�+�� a� K �& �=�� m� ~<:� (8 V6� A��9l� � O�R� A�C#�" 1�:� �� � M."� � p�u A�C����� A�&�]� B

Q"Y/� ���i� $F cWF � �=�� �& =%S� � � =%S�

$H�:� G��� �WF Cl#� .m(:�,��:� P/%^ !�%�� a��[� �� Q. #���� c��� Z�l $�� Q�EH !��EmH���. �� ��,� � ��l<% ~�W_, �:�_, �� ��*E, d1H � V�6� �"^ �, ��,� � I^�� 7"lF �, ��,� ��i� da� �%&�

@� ���i� �, �0�� B O9l� ��8 ! ��9�& � l� ��6� =d%�:, �� !�� �:�_, 5i8 ������ �� K� ! �J�0 (8 ��#"HW �0�l� �� !�6�� !��8 �*�� G6:%� � a� ��% $i�E� �� IoH a� l� ���� � � '"_�`�� '"�i� a� ?�� �(.� «#�^ � � 5i� ���� a�d�t:� m� � �� �� 1F� � I^�� 1F� #�. �W l� c5� �� �, g%^ !��� !�%& ~m%� ��8

ªz�� K� a"��:�l� B 1�9 ��Wd� ����m�� �, !��8 �� B !@� � � !�;_0 � �� !À�� a�H �@ �"]8 ½ªv�> � ªX� � �*Eq", B a;��� �"S� �, q"L� �"e9 �9 l� a"�;� � a"8�h M�H l� a"�;� �F � � �*�%& �"^ � �*/0

#����l� a;��� �"S� °��l, $F ���� K� �"%.l� �.E, l�#"�m��� M]%�� */� O�. 7��mR�� 7(R� a��l, �#"E�� .

Page 244: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼�

(�¯¬a) $-�e� �,"l� �, c)�:��L� �� $H�:� G�l�� �WF Cl#�. a�J !��J ! #"�� ��_, à�lJ !��lJ!: .!:� P�� 1�E 7"> #"�� a�;8� $ !��C.H !�� dK��� V"4�@�� $/�/m�� v"_��� ! C�#� à�J !"9 ����

I���8 m(8 ªa�m8 V"%�@� �~0 � V"%� ���� a� ���� �~u !/d%�+ �, ��>� !��u !/d%�:H !��� ~%/� =d%�: a�l�� B �] �l� "F �� ! ~%/� =d%�+ ��� � �] �l� "F � ��� �] �� a�H �d@ ���� �� =�S� �~0 �(� !��0 B

/�/�� ! "�± � � !E� ��4� #"� a� ��H Q"/�� �)e&�� B c_5¥�+ 4:E, �0�l� ,� !���8 C���:� � ����� $ a�8 �E¥� a�H ��� G��� B «�Â�� da� ��H C��,�� �Ht:� � Q�"/:� !�E� l� #�]9��� V�8�� B ¾4:�� �0�� #"_�

E��� �e�� c5�� � �0�� #"E� da� O, ^�� Q�"/:� �²�0m� ��;� !��� !�8 �"�9 ���8 A�,"�4@� �, "F QW� 1� B �0�"� d�� !E& #�Yl� � �0�"� �� I�0�� 1.�� B !:��l0 �WH � �0�� 1�E���8 �� �:� �Z�_u �E 1H B !+���0

&m�� �WH � ^�� �*E, I�0�� 1H Q�"/+ l� !+���0 C�� A�6�Y�� �)2�� IoH $e:/k �� �/�/�� $*:E+ ���8 C�� °��, �, 1.�� B ���8 A�d/4@�H � !%�Y6+ ~+�, �, "*8 c��& �, 1H � Io�� B #��� QW� "F � �0�"� K� �9 � �6�Y� O, A�W� K� ��� #�4@� �:��4 ZGl:�� l�0 I�0�"� I�"E� G�l� ��� �WF 1Jm� � #�Ym@� "F �0��

�6:� �WF 1�9 �6�Y� G��H B I�"/� �� I��0�� 1.�� B ��*8 ��*:6Y A�W� A*�8 I�"�E� A�� B �� l� O�R� ��& �, ���t:� K� Y�E� #�>�8 �E,�@� l� cYE \���� QW� "F K��+ 7�9 ��e�� ��� �W` l� ��*&��:J�

F � A�dW� ��& "F O�mR� ���8 V6� ��& �, ����:� K� �E,�@� � A�6�Y� ��& V6� ��& � I�0"� $e:/� " ����:� �WF �%�� !�%& ! 1Y� � ���0�L� A�W� � '�/, � �� '0 ����� G��H �@ l� Io�� $e:/� "F�:8 ���0�l"� A�6Y� #"� '�/l, � �%��� !�%& �E� '0 �E��@� K� � � 1 �d�, B �Q�0�"� '�/@� �, $+�6Y� ���

Cl#� �W � I5o�� v"%/�l� ���#�� �jk K��+ !q�_#� M�4� !�%9 a��8 !�%9 � !0�_# I�"9 C�� � �E,�@� \�EF c5i 1Y� � �, C��,��� X��:J�� �W� 1_Y� � �0�� 1J# ~%9 $%& �� B a�"^�� da�8 �� B ���"^� �"�"H

��H �����8 C���:�l� V�6:� �, �*&8 � G �¥ �*%.m� I<4H a�H ! "�> oH ��%H � 1�E���H !�8 a������ a�:� ����� B I�"/�� #"�E� #��C�� �� 1_Y� �´�El�0 K�s � �´��l�H F��, ���`�� ������ �~0� � �, � �)��� B

_ # �~0� � �� �~0� �l, �~0� ����� ��� �WF $%& M9� �l, � I^��� B � !�6� �(.�� B $�l � !" ��@� ��� 1�Y6@� � � ~�u !:�+m@ �(�Y6+ a"�+ ! I�, 1�Y-l+

(�¯¬b) ZYl�� �� $H�:� G�l�� �WF Cl#�.%�%:�^ #���4�� a�E(lJ. !:��,C ##�H*9 PEl %�. B oH� �*�E� #����� #�iY% ��#�& X�J���� ®�,�� da� �%&� a"_&�d]� 1o, �'��� �� "� ���: � #�i�Y�

a� P> � l� Q^[�� Gd6^ ��*��0� G%/¥ ��� a�;�@� }d6H 1o, �6�Y� O, A�W� a� c� � �²5� � Q#�[R�� �� \(`� K� Q�C��8 A�6�Y� IoH ~�l� A�dW� M�e:8 F��@� IoH ~�� ®�+ ��� X�J�m��� ®�,��

K� Q+ a�H oH� G��H ��%H � G�¥� � Q"9m� �*%.� a�H d19� ���lY�� � �*&�8 G��H ��%H ���8 I<4� ��& K� ��8 ~�l� #���� �, ~%�� #�i�Y� B M��e� l� �*:d%9 � I�o� IoH �*�m%& �9 � $^#m� � M���

^ � A�dW� �mq K� �"�%/�� ®#�"l�� �Cm� �` ®l& ���8 A�dW� �` da�8 #�l��� �(� A�6�Y� IN�C �& �"J

Page 245: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼¦

c5�� � �$%.� ���� �� ®#�& M�� ~�l� #�i�Y� ��0 B a"�� a� d�� #�i�Y� \���: � V"8 �H���: � �e�, #�l. �� ���� |�� �m �,�o� *4� B «^ "%8 M�le�8 O ���� *4� B �����> �H� \-:� !��8 �ER�

��& ���, IN�C B ��H"H �,�o� *4� B �� QW% �³ � ���� �/%], �)���� 7�9 �W l� A�",�� C�l��& �, ! !�8 d¥�� � !,�l& � ®m@� da� � �(J� �6� d1� #��9 K��+ �� a� B�E� � c��H� QW� 'm(�� �WF l� ~H�"��

�m@� v�� �� �]�+, ��#"ÀY� v�� �� da�8K��+ �� 5¥�+ �, �²m(H � ��"E. I#�>� X�J���l� ®�,�� �WF da� � ~�l� ��_#�Y8 ��� 7��H K� Û"%�� a����Y� D�l� Gl�]9 �*��� ���8 \"%���� 5��� B �l�9�"� Æ���� K�

D�� G�]9 Æ���� P%+ PW�8 ��#"ÀY� I"��� O8�E, �& �,�_± �Q#"�Y� \(`� B �_F ��W� ������ 1F� ���/�/�� ��"E�@� I"l��� O8�E, �& �,�_;± �Q"E�m@� \(`� ~�� ��#�Y8 C�@L� '�� K� 7"_."� a���Y� ��0 G�]9 �k# ���m8 IF�d�� ®�,m�� !�%& �9 � 7��� �/�/0 \�#ZC� �& ����-:, 7(R�� */� IN�C B �"��m�8

d�� =�d]� A��%� � A���9l+ �` ®�,��� ��(�� IoH da�8 ���: ��� £� ":� � �)*:��� 1F� �, P���� a"�� a� ��8�& M� $%& ����� !+C�#� ~�u �` �� c����F ��0�� �Í a"<�0_� � �` �� C�#� �, d�� �*�8 a�_��_� � �F l�

� ��,� ��� � �*�6�� �` �����_� �q", B �=�� $%& A��o� "F � �VC� �²_�0� ��E�l, $%& ��8�l�� 7��� X#��4 }� v"�W� !�%& K��+ �� �"6�� a� ��o�� ��Y�& � ��8�& �Q� ��ZY& � ��8�& "*8 �%�� !�%& v"�� A��oH �Í��

���Y_, �, �� �.� �, � 7�9 K��+ �� a� �6�E� I��4� d1� �*%J� �, 5oH �& "6�l� � �����m� G��H ���8 I^��� ������� ����� B ��8���� "6l�� �� 7t��.

$H:L� G��� �WF Cl#�.A�C#�� '��,C c�q�^ #"%H.AyC#�l� 1HC !�%9 !H ?�, ">. �'�+ ���Ä !�8:�� A�lC#�"� a��m@�� ���� "�� �J�"`�l� q�"S� d1± ~%/� da� C"Y/@�l� �, !�� $/� QW� a�H a�8 A��%<

v� ��/� 1 �] �l� ( �� º�� P%@� �l� A��J !:���F l� �� �/� !��8 !�%& 1��9m� � !%�9�m8 ��`�� A�C#�"L� 1��9�¯¯a)�8 !E& C� � c�C# � !Z0lq�m8 ����]��4� ���l "�� �����6�E� �J�"`� 1��9 �, a�H a� l� ��0�� � �, !�

�*�8 I���8 � }� q�"S�� A���E� oH� !�8 1^C � 7� "� B P�9"� � 7��� P�%& ��6_� ��H. ~%/% da� �%&�l� 7"�/� !d/%:8 �=0 "*8 �*R� cWF �, P�%& 1^C �, d1H � C��6� "F � ~�i� ��& $%� 7���� !J"�8 �*J�

� #��Y� "F � IC�*4� ��& $%� ��o�� �/�/��l� X4� a�;�k !��l� !�8 1�,�:8 ~��R� �WF �, P�%& C#� �, d1H ��Z�m��� P%@� �& PYd%h !�8 �=�� K� P��*l� �� d1�.

I<0 K� I#�>� !�8 � l��4� !&��> ~%� l� ��q�� ���� #"_� Yl�� �� I<�� I�"H �, 1^lCda�8 I�0"� #"� � ~�li� I�"H � ~%/� ��H C"J"� ���9� #�]9� #��� C��6� ~��J �, ~%/� 1^C ��� #"�E� �mWF

PWH ®#�� #�]9� $%& �F#"� �, 1N�0 ( G�%q ��� ��4� da� ���8 �*� # #"E ®#m�� G9>� � K��+ 7�9H �`"0 �, � F��� I<0 K� ���� �`"0 �l, � �q�l�� I<0 ! #�E: � ���8 #"�E� �WF ��4� #"� ���<:� ��

Page 246: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼¬

#�"��� !�%& �9 l� Ê�)2 � ���#� V�8�� 1o, ��0�_# � ����J �6���8 1N�l0 c�Cl� � � ®#�� K� A�"���� �,��"E�@�l� ��#"�Y� ��"�m��l�.

1�%� �"lJ B 5/6� ��l�� �WF �=0 B 1�9.!�8 I#�_, � IC�s IdW !���.��`�� �8�@� #��:&� I�m(0 ���8 A�r���� "6l& #��:&� �� I�(0 ( «^ �*9W� � � ����� �, «^ �, �W � �F�*>� l� ���>�� $%0� I�(0 �Q� ���� � � #�E� �, �@� g%�:� � '�C ��8 ���]/�l� ����� #�E� "F ���l� �%."�l� � /�� �ER� $F IW%� a�8

�� � ��ER� �  � �/%], ���-8 �E/%^ GE��0 ��H �*%� a"�� $��m� � a�H a�� ��m�� =%[S� #��:&� �� ��/%], �*9��$H�:� G��� �WF !��/l& Cl#� !��� �e�� !�%& d7C l� �E/%_.=%_ ��_0 Q��� Cy�,� ��l&. c#�l v�-.m� ��H !:��

=%_ 1�^. ���&m��� C��,��� ��J ��l�H =%S� ��_0 da� ?�l� #� '"l� �n�J =% 1�^ $%& ��H�� ��N(@�H � �W l� �*E& �� $�# ��0��Y� V(^m� ��_0 �, �"/%^ ��N(@� ���F a� K� I#�>� !�8 l� v�-Z.m�� C��,���

��� B !9#�6� � ������ B !9#�m6� � ���8 !��0�l. V#�6� � =%S� ��0 a� ��H I��4� �q", B �F"9#�6� B � Æ '�l� ������ B 4�� �F�l� � ~�i� �*E�[� ���8 ��N(@� I#"YH I#"_. �l�0� $%& �� c#�"l. � I^�� Øq�^ �9 l� a����� ��N(@� Ol, =%S� ��-H ��m�� �� !E, =%h � !��8 ��0 "F �, d1H da� *�8 �` �*%���

<6� �E �l C#�"� �WF ���. �� !"/ #�"E@� �E��@� B Q"�E� ��� �E& Øq�^ ��H P%l, �� !"m/ �*�8 � �#�4 P%@� � � �`"m9 �,� � ��`�� �8�m@� $%& �#�& �� !"9 � =%S� ��_0 $%& P%l, �� !"9 d7�8 �#�& ��

� ����T ��,� � �/%_ �,� � �/%l ��,� !E�_0 #��:&� a"�� a� 1�:-�8 V#�4@� =%�:� ���% ��%:� �& #�& !E =%[S� ��_0 a� *�8 !+�6EY, B !,m(H !�%& d7C =N�/�� 1F� �, � '"_ � 1F� �, "*8 ��/�/�� ��`�� V(^�� "F � C�m@L�� a"�� �� �, l� �*���J� a�_C �/�d]� v#�m9 � "_F ��� �8d]� (� =%��:�� �q� � F�b a�8q !

�E���.

(�¯¯b) !"9 B Cl#�.#�E� �, �J� �*%�. l� vi@�l� <6� }�E �� A��, O�l !+��9 K� v��_� !��� O�l ! �&C ��8 g�E� B C#� �, $%& '"_�/, �;J �*E, v� d1� v�" m� ���l #��E% da� $%& !+#��� P� d7C

, �� c#�J� ��#"[HW@� �:9"� B A��, ���" � �6�E� ��E*J �, c#�Jm� �WH � C�l�� � "F � ���" m� ���l� #�E� � �~0 � 7�@� �~0 � ~eli�� ������ �l���� ~<_��� ��� $F l� #�E% ������ v�" m�� �% �/, B $F }� ������

F ! $&��d% a� l� v�" � ����Ð ��E<% da� $%& !+#�>� d7C � c�R� ';%:�l+ #�E� �, I#�J��8 �����o� v�" �� cW ?%^C�� ������ ���" m� #��E� �, �Jm� �*%� 7�9 !����8 ��ER� £��-8 ��&�� ��,� � a�#�lC #��� da� ��ER� 7�^C�

!+#�>� d7C � vim@� ��E �� !+°9 �WH � 7��m�� $%& !+#��& d7C �����o� ���" � �, ��ER� !+°9 �WH � ��o� $%& �& Q"[/�l� ��e&�� 1d]�+ � '�E@� ���"�� v�" m� C������ �*�8 � ��%�� �& I#��& 1�%� a� P� � <6� ��E �� �*/�C�E. � �*:� �"l+ V��]�� � �*:�%b p�0 �, ��E*J � �*�68 1em6�l� V��� ��i: � �, �*��:� �, l� A�H��

� �*%Fm� $%& �*%�8 �F"� � ����Y�� ������ '"9�;� ��,� � �lF"� � ���E�� v4�l� 1H�� ���l� �l& ���l,0

Page 247: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼¯

��,� � =�l ���8 �_& ��H 7�@� B a"��+�� �F l� $+�6�Y� ����E� �` a"�� $��m� � ���� l� v�"¥ � ��� � v�W&�"�� v�" � ��:6�� !�8 � #"�E� �& I#���8 #�*�E� A�H�� B O� "l:�� z�6� �, '��/�l� c��:���� �e/�� �

V��#�� 7�_;� a�,� "_F QWd� ����Y� G9l� ! ��&��� ~ �lE8 ���l� 1H d1± ��� ��ER� �, 7j� ��� V���8 V���l�l� !�J":� M�4� G9"� P� $%l& #���� Ì8�0 �W � ��"E�l, �m� ��#"_. ����� �, �,���_, � #�H��� �,�(,

K� �� #�l4@� 1�%� A��%b �, �*F�d³ �, $%& K��+ �� a���-l� � ��/%], V��#m�� a�_]�:�l� ���H C�#�m�� � ~%/� ��"�m� � ��ER� #�"�m� K� �� #�4@� #�*E� #�"�m� �_F��m� �, $%& !���4� l� �6E� A��%b l� #�E� A�l�%b

d%� �%��� !�%& �E� !E, ��"�+ �W � ��E� oH� K� ����E� �` ~�l !��� �~�@� V6� #��E� �%T �, a�H � !+�� 7;�� l� /6� #�� �, ���R� '"�� �WF B �Jm� �*%� 7"/l� 1N�/� da��8 ��"l �*_ �� � � #��E� �� #��E� �, ��"�+ ��mH

j+ }d� P+�H �, �$%& !���H � !F��:�� G9l� c"� � V�� "&�l� �%��� !�%l& a�H � ����Y� G9� ®#�� $%& 7 7�;: � ~�l � #"_� �i� �WF � #�l� ��i� P� da�8 P��� $�� 1�J� l� \�"� �@ �i� #�� �, �J� 7"/� ��e��

#�*E� K� �d%�8 �%�d%� !+�l� �9 a������ a� ����Y� B ���� V��� ~%]� QW� "F v��l� vm�� �jk "_F QWd� ��l"� ~%]l� �, V��� #�*E� 7��� B 7���� �� �, ~%q�8 ����Y� !�� #�4@L� ICm�"� 7��� !���m� � !E, ~%]� ��

�:@� I�"/��� V��� ��� !�,� �, �l�%� !+Cm�� 7���.��@� a�/� 7;�� !E, l�.

(�¯·a) �*0> O, I�0 $%& �´C#�m� �9 l� $-�e� �,"l� �, c��:��� �� ������ A�� m�� cWF Cl#�. " !l�]/� v"9� Üa%�"_ a"� � 7�C � c�:��0"áwa%�"_ a"E8 V. $F � ��9�W� ����� $F ����� C�@�

� A�dW�� A�6�Y�� 7��8�L� =N�/0 �& �o0�l�� ��`�� ������ ���0 l� !�%& $F �, $%& ���>�� �8�, ����� a ��*E� OT �9 � �6 (6� K� � "_�E@� ��o-�� ����� � $F ��H ���>�� ���#m� �v# �%�� !�%& !"/ I#�>�� !��

,m� �]/E�� a"E� C�@�� V�>�� ���0 ~l�E_� !�� � ~%0 B 7":/@� ����� v�*> 3�4� ��,�� cWF �, �0�l� C��, O�:s $F }� ���0m�� ��+, $F l� v�:�� �'� "F QW� C"J"� v�:H 1l.� $F � �]/�E� a"� a"E� a� I#��� I����@� ����0�"� ��+l, A*�8 G���4+ ��"E8 � �]/E� P%+ Im��C K� I#�>� 7����� ���� z"/� �C�"l,

�d6E+ �]/E� da� ��H Io�� $*:E@�a"E6� Al*b }l0 A��%��l� ���� �*E, G�H:8 ��q�/� A#�. � ZG. ?��8 !�%+ }� a"_E6�� d7����� �, !�%& d7�� �, � $+�dW� O�R� a"E� ��& �, $���� ����� cWF B �d%�+� $��� G�l��

, l� A�8��Y� K� I#�>� a�/� B © da�8 �d6l. A�8�ÈY�l� K��+ 7�9 ��H I#"_ B �*�� #�4@� �����Y� ��+ �, � �]/�E� � !�68 ������ B C"J"l, 1H da� P� l� I5oH ��"E8 Il�0�� �]/� �, �d%�+� $��� �e�� � ©(^�� �6E $� l# A��%� ��C��, -�� a�H " 19 K��+ 7�9 �W l� ! ���� m� !+�6�. l� !N�2� �48 �]/E� !�8 a�H !�6l� ��%H ~:�� a� 1�9 �6E� -��8 !+�#��/l, � �� A�,"%�l, A��%�� C�@�� $� # A��%H �6E+ a� 1�9 -�� $*:El+ A��0l"� O��_J �� � A�o�� ~��4+ � A��0l"� IoH K� I#�>� '(�� B � A��%�� N�l �& �(e8

T da� ��H I�0�� �I�0� 5Y:8 ���0�� A�W� K� � ���0�� ��#"� 5Y:8 !�m%& ZGl�%q �lf D�/E+ ��4� #�"�� O� 1.�� K� �C+ I<4� X�_8 O�T da� ��H �I�0�� IoH 5Y:8 ���0�"� A�dW� K� $*:E+ A�o�� O�T �WH

Page 248: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼·

� 1�%/�l� C���:@� ��0�"� G�m�8 ��E� ���,�8 I�0l"L� d�� �l�� B ��%8 I�0�� �I<> 5Y:8 �8�@� �� 7t�� do�:@!E%.m� Zv"[9�l \C"J_� �G^#�C.��%Z�"_ a"_<>�� '�"_ ;�EHCC. ��H ���0�� A�dW� $F C"J"� I<> 1.m�

a��� �jk "F QWd� �$&6� 1.�� #��:&� � I<4� I�"� �jk "F QW� $/�/�� 1.m�� #��:&� P� � =�l 1.�� �WF da�8 I<4� X�6� G���4+ !E, � ��o� 1.�� !E, *b 7���� 1.��8 ���0�"� A�W� $F �$&6�

Y-E, 5� �*�%& 'm(�� a�H �/�/m�� B IY-E, 5� K��+ !N�2m� G��H ���%8 a"<4� I#�>�� !�� l� a�Y�m���C��-k G�� A�W�l� A�W� K� I�E:�, $F � �` #�Y��� M�H � �e�� �` a� �F#�Y�� '�& �, �%& � ���]9 I

�� K��+ 7�"0m�� X"E:� l� '"[%�� o�:� � V����� C�<:� l� A��%<:� a�"%:� ! � p���� a"<4H �6%:� ��"<>7�/l, �� M�.� !]�� a� �& 7��:@� P%@�.�(��l !*EH K� ¾�0� �  ��.�(�9 �� �, V�.� �, �.� K��+ 7�9 �9 �

a"H4� ��& K��+ � !��-�_ !E��l� A���"]l, A�"���� !:le�9 ����¶ ®#��l� c#�9 =0 �� ��#�9 �,

(�¯·b) �C���ء �%/�� �m� a"_�.P��"âa%�"_ a�]�l� �, l� a. !��� a"�E� ���_� ~%/� 1�J�"%� ��,� � ���0�� A�W� ��"�m� O%], � $+�dW� O�R� #�"�� $%s �W � ���E� P%: �� �+ ���E8 Ú"6-m@�

� ! 1l<�: P��l� ! \�� � !"/ I#�>�� !�� � �©�S� !Jl"� �, $0"% ��� �+ �'��� !Jl"� �, $0"� 1�_J ��H ��"��l� MN�-�Y� $%& �%/� �l�� !�:�� a"�E� ���� �, ~%/� ���� $%& C� �, 1H da� �%/� ��� 1�J

7�9 �, 7�9 ��H A(8���� #"]�� �, !�%l� �, $%&�� �%/� ~:mH K��+ �� a�.A���l& �8�_0 �EH �/. B �E;� �%�8 a����� I��4� K� $*:E+ a� K� ������R�� ����0��� A�E���:� a�]�� �, � !"/ C�@�8 A(8� #"]

�0�_# �%8���� c#"] � C"_J" � �:H a� !E, � ���� ~+�H da� ��H !+m�dj+ � $%&�� �%/� ����+ ����J � � !�8 � d�� �0 �, �, � �l0 �*�8 � d�� ��%H �, �, !��� �%�� !E, l� !+(���+ � ��lY/� �%/� ����+ ����E� c#"]_

�, ��Y0 !�8 � d�� C"J"l, �, �, !��� ��H �� �:^ � �]/E� $N� �9 � �]/� � !:�+, #�/ ������� �/�/�� #��:�l� P��l> �E !E,�e� �E6% � �9 =��l& =�9C � "F � �%��� !�%& �E% ������+ a�"H�� �d��� �W � cC���: �

�E%Z�"_ .� a�> " âa%�"_ a"r> P� �"� c. !�+�l, �, ��+, d1H � ~+�, ! l� $/�/�� a����� a�> C"Y/@�dj+ "*8 �*�:H da� ��H �%�� !�%& �E���� A�dj+ �, �%�� �*�%& '���� ������� �, !��C �, � 'C)8 !+�dj+ �, 7

1H �� A�;<�[@� 1¸� !+�;<�_, � ���`�� ~:�� OT� a�/� a�H �W l� !�� � "_�E, �´�;<�_, � ! �:H ��;J� �,!E& #�l. � �*J�"� !�8 �J_� �9 c5i I;<�, da� ?�� �*8#��l, � �´�,�H l� �)���� �*�%& �9 � �*%H�4� �,

I;<�, dKl"� �,�H A#�l. �W � !�� � "_�El, �*8#��l, � �[ �,�lH � �%�� !�%& �E� C"J" 1�Y6+ �*E, d(H%& c�"&lC "*8 A����� �4� ��8 �*E, �0�� �& #�. Q�"&lC 1H �WH � �%�� !�%& ��E% ��m !E� �%��� !�

#C�/� ��l& 3�4� 1o�8 ��C"��� 1 IC����� K �8 � Q��8 m� � 'Cy � l� ��� ��� 7�9 ��H #��:8( a#�/k �, a"&��� �, a"&��� ���8 Q��&��� 1Fm� �, �Fl#� � �� ��9 �²5� � $,�]�l�� ��;� �m� 3�4�� �(���

E� a�l� �, 7���� "F ��� F��@� 7��mH � cF��, �*8 �8(S�� ¡#�� =�] d�� P� �` �� �� �%��� !�%& �

Page 249: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼¼

1F� a�> �, �� Q"&��� a� ��l� Z�*���l&C B � �*�8 �l�q 1�%R� ��� �WF ��� � �, l� F�d�� 7��H�¬ %�lJ a� $%& �4�� I#�/�#"_*b ½da��, B A"���� Q"9m��8 �)E6� G69� �WF lG8& ���8 PW �Iy�, K��+ �� !

X��<: � !d%± �4 a�4� N� a�> �, �m�&� !��8 $/�/�� a����� a�l� �� �+ A���4� O�T da� $%l& a� 1�9 �ER� v� $%& � z�� V� $%& �� ~:H �W � 1�6� �F#�¥� � �*,�m�0� #"*b � A�6�Y�l� �)2��

N�l =%h �, 7��� 7dj+ !�� K� I#�>� �*:-l+ � �(R� $%� ��± � � 1�<8 �� 7" # ���± �� d�� !� � =%S� 'Cy B 'Cy C��m� «�l#��� !�8 «#l�E_, !�� c5� H� Q"q � !��> ��� HdW� !Y�Y�8 ���0�� A�dW� A�dj+

2�� OT� 'Cy � � da� ���8 v�+ �, �� !/%^ �0 � �*E, 1� ��,C�� A��¥� 'Cy �"E cC��� 7�/� �W � �) ���± 'C�8 �/�/m�� B cC"_J� � �%�� !�%& ��± � � �W�8 H� ��H !�8 C���� «�#��� A��dW� OT !+�� �WH

!8Z&�m8 c5� �WH � �$N;_J !Jl� �, �� � ��C"J_� � ��2��¯¼a)�$ !�� P�y �El #��y !� ."_ � Lam9 w !³" ca%�"_ a�[9. C�#���� A���� O�T ��/�� !E, l� ��/E@� 5i� a�� "F l� �$/�/�� C"J"� "F a�� da� �%&�

�)2�� X��<: � ~�u "*8 d�"�� a�� �,� � !E, ��Y0 !%8 C"J", d1H � $+�dW� a�� "F l� #�"q��l� #"F������ d([H 1��6� A�6�Y�� l� c#"*b #�/ !E�_0 ay � !E�_-8 I"/� 1 1�6� d1�% Iy, �0� d1H ��m �� �e�

���± �, � M "� �, � a���%_ �, l� 'Cy ��8 ����� B ��C"*4� A�J#���� ��C"_J"� A�/l�d]� G/%:^� �W� O�.� �-���[@� G%�<8 ��� B O �.�� ~+�l, G6%:^� }0 �%��� �*�%l& ��"� � �`��:&� !�� I#�>��� ��0":

QW� $/�/�� C"J"� a� "F A���� O�T �'�8 ~�]@� B A��6:� �� ~+�@� B ��8 �WlF $%& l� I"��� *�l, l� a�� �WF � K� 1l.l� ��8 $0�_# �, !�8 G�6� � !"/ !8�> �W l� cF��, 1�H� 1,��� a����� a�H

, $%& $4, � !:���mR �� � ��0�� a� B ��Y-E, !r�s a� a�H a� � a�/� O��lJ �, �%�:� "*8 a��,��� !�+� �E/%^ �/ !"9 ��o� K� l� �²"� l� Y��l� !"9 � Ù� ��6� ��jH GEH !"9 #�>� 7���� a�� K� l� !:q�0�

#"_. ��0�8 �H#�". l� !"9 � º"/+ ��0� B a������1�Y6�:� ��;l, $&�:�l� '�/@� �WF � �²5� l� �H. ��1�%/L� �W� �E�6:H�.1��� 5o�� $%& !��.�El �4�� !ZF�b 1Fm� #�l�.a%�"_ a"[] � � F�mb �� !H. da� K� 54�

���`�� ������ !//0 �, $%& !Eq� l� ���%�� c��8 �, $%l& cF��8 ��E] � ��*b a�/% B 7"�/l, ��*E, d1H � $%& O%d], "*8 =N�/�� $%& O%d], d1�8 ��À� ���� =N�/��l� ��R� �6. '��0��m8 =N�/0 � '�m�0� !�� !,�/, $%& O%], 1H �� l� ��C"_J"� A��%<:� ¹N�:� $F ��� ��C"*�4� A��%<:� a� �P> � l� �*:] �� ��� '��0��

� $%& ���%], '��0m�� =N�/-% ���E, '��0�� $%& O%d]@� a�H ��� ���: � ��*E� �(:^��� ����:� O9"8 =N�/m� a��%� 1F� �, a������ ~�0�Y_, a"�� a� �, �� (8 a"�E�l� �~e� ��-_YH �E���:@� ��-_Y8 ����:� Q"/�8

�, � a��4� �WF B �%¤� �/& �, I�N�6� 1_Y� }l0 a�8�L�l� O]9 l� I"%SL� ��_#�:^� � a"8#�l�� Pl�,� � D� $�E, ��:� �9 � V��#��� �� V����� �, �Fl�E& '(��� �'�"`�l� A�4��H ���m8 �'�"�� �& =N(l�� �¬

Bu kelime A nüshası �ÅÅa nolu varakta 1F� (B nüshasıyla aynı); E nüshası ·Åa nolu varakta !%F�, şeklinde yazılmıştır.

Page 250: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼»

�WF �4� ��E¥� B K 1�9 �� �² �� ��9 K��4� 3�> |�4, � � I"%. �> '" � 1F� �, ���%��G�l��. �%9#Cl $��� c��y => $��� #C�FCã� .� ��F# P�y #�� Fl� ~dH,w#C�e_, c. 1/l& a� _G�%�8

$0� �9 �"_���l ��%8 �8�"Y:@� D�l �,��@� ��, B a�H �WH � ! ����H a"�� 1 _G�:H �, 1�-:� m� 1N������ �, D�l �` #�9� _GE�8 ��`�� #� �� D�l 7�� B ��W^� � º�/� P(� $6 P�� K 1�9 }0 K M4

º�/� 7m(e�8 K�u G%i:>� � �*�� _A#W:&�8 �% m� A"���� A�J"8 !�%& _G*��_E8 �WF 1o, !%�9 #�l. a�H �9 �, «Ä � ��� $%& $,;�m8 a�� �*�:H� }� #� �� cWF � #� �� D�l ��48� �, �WF 1�9 O9� QW� "F

d�� I<�� K�/:�� � $+�8� ��l �¯¼b)a"� � ��H ��d/l0 a"H" #��El .� �� ���"H !<�H"wa%�"_ a. C�@� 5/6% !�"H ?�l, � !�d6%+ � ��"�:�� C� ( #��/@� I#�/� =d%�+ �8#�l�� �E& "F � �H "_F a"�E�� ����

-�:� cWF P� �, � I#�/� ��& �, �r�> ! da� $d/l0 B !�8 � !E, � ! �%�:� �� �6�%^ P� B "*8 A������� �� a�> $%& �Í/�� d7�:�l� !+#�9 #�¥� *�_� � �)�@�� µ��Y�. $%& V"[%�@� a����� I#"_. B !�d%� �

º"/+ �l�0�.I#�>�� 1F� �, lGEH a� P�� _A;,# �/8.I#���� �& ���<:� �]6:� P�%�8.

� �WF Cl#���� $&� .7�m�� B ¾º�9 �%�& �E�%&.7�;� � ���l& D�8 �Ee�8. � M�> 7�0 �E�l07�_;�.7�l;_� � º"9 � �E� . ���� �%�& ��,� l� !+"�� ���:� ���+"�do� !+�6�. �, "F � dK�m� º�m9 K��+ �� �%& da� �%&�

*J � ¡C��� �6. !�"� ¡��[�� �*J a�:*J !%8 B c#"_*b ¡C��� ��� � �/�/�� B �� �%& !�"� '��/� � C"J" �"El, cl#"*b da�8 F�m�@� =%�:@� K��+ � $%�6� �%���H �%�� £N�> N� � cC"_J_" �"El, !�� ��l��

�+ !"9 B �)�%�� D�l 7�9 �, c5�� � I#�/�� !�%�� =%l�:, !�"0� � "F QW� *�@� !�d%& Q� ay/� �d%& K� ��%�:� '��9 #��:&�� �W� � a�l�E� "F � �d%l�@� C"_J" ��q"E, ��%�:� P� #"_*b l� ���l�� !��%�+ a��8 7��� B c����& B ��C"_J� IC"J"m@� ���>�� O��mR da� Q+ m�� $6h m� ��H ���� $e:/� $+�dW� ~�+�:�8 d�� � =%S� $%& �%

B G �¥ º�9 �L%�& �E�%& da� '(�� ?��8 �¥C�0 �$J#�mS� �FC"_J� a�H a� � dK�� �$�%�� �FC"_J"8 K��+ �� �WF ��W^� ���� �$J#�S� C"_J"�� �QYE�� ��R� �W� �q"_El, ���l����� �E�"H p�0 �, c_#"*b a�H a� � 7���

A"U � QW� �$�� �, M��4� �%�� �*,"[%_& ��W^� ���8 '"_ � 1F� �, ��5� �(� �$0 �& �$0 �%�& �E�%�m8G��, �& G�, �%�& �*_�%& � ?6� � A"U QW� $�� �,. O��R ���m� ���/@� D�m6� p�0 �, �Ee�8 l�

� ���@�l� #"�Y�� '��J��� ���#( 1,�> �WH � a"�� B �, ���� 1,��� a�4� �� A�EN��� �WF 7�;� m� � m� �����o��� �����ER� I�4E� B l� 4�� B � ��� B � A"m@� �E& l� A"m@� K� ������ B ��;� 1 ��� � D�6� �)/ 7�o,�L� C�<: V� !E� !Jl� K� !Jl� �, ���"-:, ���l0 a�H a� � !���8 7�_;l� � M�> 7�0 �E�l0 � C) ��

8 ! ®�&m�� �*�8 _~%/:� 7��� _~�0�. 7�;� � �&�"E:, �6%:� A��%� �6�4� 7�"0�� �� �  X"� l� ~FW� X"lEa�> B "F '"� 1H K��+ !"9 $e:/k. � � 1�;, ���� !�0 �& 7�;_� � ��/:, º"9 ~%9 �E�%9 ?�l� �E� l�

a�U�� !�8 �� ~:H �9 � M�H l� ��± M�-: �-E�.�> �a������ �/l�� 7��m� !8. 7�l�R� �, G�¥� "*8 ��5� 7�l ��,� � ��E�/� ACC�� �, �)]i� M4H " ®# $%& '�,�� ���� 7�9 �WlF �,� #"��Y� ��_. � �$ ����

Page 251: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

¼Á

�� oH� B ��E� Q+ �W l� !%F� 1�%9 l� cC"J l� !%em6 �� !Hl#��:� am� d�� !�l0 �& ��i:� 1�:-�8 #�Y&Q#��l .Q#��l0 ,�� �/�/0 \�#C� �l& �.��%/�:� $%& �F�EZ�l, a"� �> $%l& a":�o� m�. ���� ,� B a"_ ]Zel� �

��0":� v�l B �F#"_Y/ .

(�¯»a) !"9 C#�.!�6� B V�Y� a���� �����.!�Z,m� �, ��5^ !,"� 1�_J. �i�. $%& V��Y� Cl#��cC�� K� I#�>� X#�le@� � c#"� C�C;� !���8 VC�Y� µ�Y� K� Q+ m�� !�,m� �, ��5^ !,"� a"�� PW �� ��)8 ��y

!���l � c#"� B a�H " l� ��%b !�/�� v���� µ��Y� da�8 ��9C�. !�"H ��_� ! l� ��4� X"[%q K� C�<:�PWH a�H �@ �9C�.. "F �:�@� V��Y� a� K� !�6� B !"9 #�>� l� � !E� V��Y� � !� # � � ��l�� � V��Y�

A�6�Y� v"> �& gd%�:� V��Y�� �*9Z�. �9C��Y� O6E� '"l� K��+ !"9 1�� �WF $%& � £/8 =%S� � Q": � �, C#� �9 � !9Z��. ~�� VC��Y% $9�:� 7"_Y0 K� !�,m� �, �5^ '"l� 1�J !"9 #�>� � �����6�E�

"*8 c�,"l� 5i� a��� $/�/�� '"l�� !���8 �6l� 1H B 1 '"� d1H $9�:� $%& a"�� a� P���% $i�E�8 a"�i, B � #"e�� �> $%& �*��� I^�� '"�� B 1^C l� ��,� � '���� $d8_& ��0�� '"� $68 !�8 G�m� QW� ��/E@�

� �q�l��� P%@� �WF �q� "_F I^�� 1 C"_J"m@� ��0 a� �"  � ��#":�, � �<0 �l�� B da� 5� F�d�� V#�6� a���Y� Am�dj+ � �����@� �i��� 1J� A��9+ K� I#�>� !�8 l� I�8"� '"l� '"�� � IC�"� '"l� �,m�� C��

m� �� �� '�H � "F ��� V���� �� �*:��#� Z�� �E/�m� K��+ 7�9 PW � ���m � � �´�J#C K� �"im% ��#W� a� '"%_�� ~�u $9�:% d�� �� a��� ���� =d%�+ a� �%�l� !E, � �*�+�l, B �d%/:�_, �"��H 1 �"[/��[� �@ d�� 7��� �(.��� ,�� \#��+ B �Y9 �� M�%�:� ��0 K� 7"."� 1�9 A�l, a� $9:� �WF �l& '_0 ��8 7��&���

�$J#�S� C"J"� ���# ��4� � l� ���#m�� ��& B $/ ������8.

Cl#�.�ER� ���# ?�0#m� �*%�. «^ ��f PE, ~�9 P�8 1^C �, �� ~%/� �EJ $F l� ���m/� �ER� Q� I����� �ER� ���# �> ! 1*l �/8 ���m/� �ER� ���# ��> ��8 ��#"ÀY� I����m� �EJ $F � PE& � K��+ 7�9 �W l�

_~�/�:� ������l� �/:�% ��ER� G6�[�.

!�8l� Ù��Y� 1���l� ~��]� �%�� ��Yl� !�� $%&�� -�� B HW� 1i:4, ��� � Cl#�. O8��� da� �%&� �%�� da� ~��]� �%�� "F X"8@�l� º�� �� !J� ! $i: � �, "F l� Ù��Y� 1�l�� "F A��¥� "F ��� ~��]�

� A�6�Y� ��& �, "*8 �0�"� C"J_"� A�6. =�/-: "F ��� Ù�Y� 1���� A�W� ��& �, "*8 C"J"� I�0l� 1�J a� ��& " l� a����� B ����� I#�>�� !�� l� A�6�Y� ��E¿ �� A�W� 5]� (8 A�dW� ��EJ A�6�Y�

�# X"8@�l� �&"8, O8�� K� Q+ �� 7��&�� 7"�9 B O6El� QWd� "F ��0"�:� B ©(^�� da� P� � ��lJ ���8 B �, «�:�� a� ��l�� $%�8 �*N�H> K� 1Yl� "*8 � ma�H �l,� �� K� 1Yl� (8 �*N�H4 a�H ��8 K��+ !"9

���-_, �%�_� a� � 7��&�� A�,�(k 7���� �, !+�"9."� 1.� �W�Fa"%^���� v/� '0 B 1^C l� a_"%�.� .

Page 252: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

ȁ

(�¯»b) K��+ !"9 Cl#�.�@�d�� �, GEH �� P��-�_ . �%b �%�� C�@�8 !Eq� ��,� l� F�b c_F�b�� ��/��� �F�"lF IC��& O�"l, !+�� B �)E6� l� �� IC�l�& O�" �6E�. �& ;<�� �& PF�;�� Q� P��-� !"9 �

l��� 7�lY�� K��+ !"9 ��H� �, $%& 7C � "_<&� 1H �E& �� a�-�_ 1o, PW8 �%�� �, ��%�� ��+� cWF K� C� �) �� '�l&� $���� ���,�� cWF 1o, 1� da�8 a����� �*%� � !"9 �m�� ��@� '�/, B ��"*lJ �,"%b a�H !��

�d² da�8 a����� ©"_Y�@� ���`� �"%& �, �*E& �� P��-�_ !"9 da� �:��� �l Vm6�8 ��+l, #�/ C"J"l, 1H IC�*> ��"*J ��,"%b a�H !�� !"9 � V6� ��& ��0 "F � ���,"%�� !�6E ���� �, IC�*> �@�d�� �, GEH

/�/u *b �, �� K��+ �� 7"m/ =��Y+ ���� 7"/8 O�R� ��& ��0 "F � �� c��� �� �, �'� cF�b � 1i6� !:cN��� !�%& �9 � ��, �Q� ��, !Eq� �.

!"9 Cl#�.�� _GE,y. 7��H $&�:Z�l� ���/�/0 ���%.m� ��9�� ���64H ���E�/� ���C"*> ������& ���U� ! GE,y Q�l� C���� � 7(� � ­�� 5� �, !+�6�. K�s � !N�2� F��, B c#"*b !+�0� l� cC"J" =��Y:� �, 7�9 �EF �,

��N�/& !��� B =N(S� �/l& 7�9.���/:&� �, O�T A�/:&� ��� �. '�/l, !�&�:�� µ�. a�U� 1 6� �� �WF l� 1Z<�� IC��& B �Q,���� '"9 1�8 ��H F��@� c"_J� �, !J" =�� C"_J� ���/+ B 6�� ��� � µ��Y� M4��

6H �e�� V(q��8 G%9 a�8 �, $%& !��-� �� ���:8 1�l�� '�/, � �%�� '�/, � V8 G%9 ��0":� B�E� !�� !J� a�C !Jl" �%��� ���/+ !E, ';%� � �� � ��"%+ a�C =�/� � \�>�� a�C ��0"+ � �)�# a�_C ©m(^� c,�

�@�� �%�� B ��"l ���Em��� �<�@�8 1�l�� P%8 �, Ol �m� !�%8 da� ���"H B ��"l 8���� �,�@� a� ��H �8 �, ';%� m� ��H �N�E�� B '�E.m�� ���� l� �J��m@� B �� ���� a� ��*�8 1��� ��"�+ !E, ';%� � � �� =L%l

V6� m� a� C"J"� I�0� �8�l, $e:/, $��� 1.���� 6��l� a�lU�� ��"�+ =%S� B 8���� �,�@� ��"�+ B ���>� ���>�� G��H a� � Vm(q�� $%l& !+�6. � !N)2� � � #"_*�� da� d1�� � O�³ 1 �> � �> �l �%���

'�/@� �WF P �E-l��� �9 � l*�@�� F�d�� � ¾V68 ���/:� ©"YS� $%& �*�6� B. I5Yl $%& ��8 =� ���8'��9�� =�;, �, !��8. �8�, ��m �� �, c"� � M9�"@� v�:H B ��8 I�.�/� 7"/_�� a�> �, C"J_"� I�0�

� ��H M�>��@� K� ����E� ,�� �6� B ��]S� ';%� m� � !�*8 K� ¾OJ�8 #���lC c5� #���� B �� 7�m9 �, �r]��6>��@�l� � "<�� � ��8 !"�9 �, ';%� ��� l� #�6H��� �, 6�� ';%� �, $N��� vi@L�� V4@� � ��H

�� K� ���68 �� �:E,� �:EH a�8 a"_�lFW+ ���8 �/d/-_, �& K� d�� �E� � ~�9 �, b��E�l� �-�>�� Q� � ��� � =�d]� �*�%& O½� "_� O �"� � ��� K� �"�J#m�8 ���%Z�l, � ���FWl, B =�� �� 1lY0 a�8 �:EH ��E�m� l� !:���

7"/�� =��el, �& �"Yd%�:+ }l0 M4��� ������ =4��� !:�C.7"i� !�� �H�&lC ��& �"�J+ l�. K� ���:´ l�=�]� 1Fm� �lJ �, �"�%�+ l� #�:/, P�%, �E& ��/� N�]^ B ����� ®��#. 7��� �/�/0 �& M4��

=�/-:� '�/l, K� 7"_."�l�.P �E�#� �*%� .

Page 253: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

»�

(�¯Áa) K��+ !"9 ����:� '"� B Cl#�.���& µ W c�E��8 �. � ���� µ dW� Ml.� K��+ �� da� �%&�� !+�6. � ?��� !N)2� �, ����� a� �P> � � �� Vm(^� �"/%Ä C#� !�� �%��� !�%& 1��2� �6. �/�/�� B "F

=/-:� l� =%�:� �WF B 1.m� a������ ��%_�� a� ���� �Q�� G/%^ 7�9 � ��2�� 'Cy �d%& l� K��+ 7�9 �W l� �$�#�& µ dW� B ����� MZ.l"8 ����� � G�T �9 a����� 1�9 �/�/0 ��� �%8 �*d%H ����R� ��2�� �& I#��&

�%& 1��2�� �/�/m�� B µ dW�� �$+�� "F �� ����� �y�8 a�H !�� p�0 �, ! �� !6l.� I#"_Y 1do� �9 �%�� ! G��m ��,�J �l*J !E�l � !E�l da� |��� I#"_Y ��."Y_ !:/�/0 �����R #"�Y� O��¿ 1do�:� a��Z��(� |��� cWF X��+� �E �:H B �� ��,m� �9 � �%��� !�%& ��F � �d%k IC�@� $F }d� C��/���� ��%�:� �6. $F � �²5� �

d%@� �%o,� �, ���o�, µ W� P� a"� � !8&�m8 5i� �d%k X��+�� ';%� m(8 �E& �, !��� p�0 �, �*&��+� a"��8 � 1:9 ~J" !:������� p�0 �, 1��2� I#"_. �"_ W@� a�H " � �*�� vl�� l� �/�/�� �%��� !�%& �E� X> 1��2�

�d@ �� �´Cm�� �E& �*-Z � � C���� �E& ���6� �E�FW, B �~-: � I#"HW@� !:6. p�0 �, !+#"_. a�H da� P� � $o�( �0�l� |�H � HW% a�4�H $F � !+�"�� ��l !�L6� �/�/& �%��� !�%& µ � ��� �W` � IC�"�

�8 ?�@� ��,� � µ W� I#"Y I#�>�� �*��8 I#"�Y� ��,� ?�@�� I#"�Y% 1�,�l0 1J�� 1��2� I#"Y I#�>�� !� ��8 �0�"� $%& �*�8 Y:9�8 $o�� � Hm� |��� da� ?�@� $%l& I#"_Y/, �`�-8 $o��� ��,� � a�E¥�� ! �~-: �8

��%�:� I�*_& �& «^ �/8 cCm��� � !�6E �=&. � a� Q� !�6E �=& �E"9 ?�, � ��F � � 1��2� �%, B 1^lC �!��l� !E& �=���%��� !�%& �E���� 1�8 �l�H IC�"� �E& . !�"� �*��&m� � A�&�d]� �>� a� /� "F QW� '��� �W*8

��<8 1��2� 1��2� Q�8 �� da� ?�l� c�E��8 l� !"9 � I#�>�� cWF 1o@ c5m� $%& �¹�� µJ# �W l� A�dW� '�/, B/� a� !�%& a�E:,� c5i ��� � � !�6� ���8 ~�u ��"E���� ��5i� ��� � �l�� B 5� � �� P Ê���8 GEH ��� 7"

?�m@� ��E�& B�E+ � $F � I#"�Y�. V:Z0� }0 �½��%l, ��FC ����� #��J $%l& ��/d%�, a�H |��� P� a9 da� �%&�l�� �)���� �, ���l� �)e� #�� �*9� ����� � �9 � �WF M�H G%9 a�m8 cWF 5li ��(0 � �m/L� '�"� ��� � �

B a"�e� �"��H 1�Ny �� ? da� !�%l& 7C �*d%H $%& � �" W@� ��;Jm� D�l 1H� $%& 7"�± V�0��� G%9 ��,�� µ����:� $%& 7"_�± V�0�� a� 7�/� a� �"  � �*9-�8 #�� �<�8 !N�;Jm� ~�qm� � ! �¥ � !,"-> a� /� G� ��9�"� �"_�/@� � �/� 7�0 $F cWF � ��EmR� B $&_# � 1�[/8 'Cy �l� 1� �F a� 9 a�H ����� µ �W� a� !�%& d7lC ��YZ�m@�� \�4� 1F� �, � I:6�� ��%F�R� a�,l� B V�0�� ';%� (8 �%�� �*�%& �*N�6%^ � ������� a�,� B

�8�l, ! �l, $%& $6h m� ��H.

(�¯Áb) $-�e� �,"� �, c)�:��� ��l K 1�9.z�� ���0��� �/�/�� _'�/,. ��l& $%� z�� a� � '�/, �` ��%8 �*%�9 �,� � a�� �� �9#�6, �� ���#( ��,�/, a"�� a� ~l �E8 �)�>�� O �m� "F ��e�� � ���#��

E� � � �E& �WH l� ��`�� ������ �E& I;��-:k G��!"9 ��,� � �.O8#�� d1�� �, P�� G]�lF. ��;�+ A�� ��9# l�O�E� �. � � ����J ��� � ��8 d�� � �Y:�� 5 �:� =d%�+ a�l�� �6E� =d%�+ !�FW, 1& !�8 �"�`� C�@�8

1^lC � ��0��� ���� "F QW� O8#m�� d1�� "F � $%&�� �, 7�;�E� MY�:� m� ������J ���#� ���#�� B

Page 254: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

»�

$%&m� ���8 ���d]9 � �,��@� �d��H ����@� �"%_& ';%:�l� a��@� �"%_& � �F5� l� z�� �%� �, ��N(@� 1��8m� �W l� ���0�� A�W� I#"_. ����� da� A�W� ��+, 1F� K� I#�>� ��� � �� #�"J B ��"� �F5m� �, �����,

���� ���> a�H $%& �"%�_J �*���8 I#�"E@� �E��@� a�d� �(� �FH d�� �F��l& �l, K� a":6:%� m� p�u �"%��l� �)=%S� ��_0 � O��":�. G��H ��"l a�� �� �9#�6_, ��l 1&m�� z�� �*_,�/, a�H a� l� ��0��� �/�/�� a� �

��6:_, ��� #m� A�/�q da� d�� A"@� �� '"�E� ~�u �*J#�l�, � �*J#��, da�8 A�*�J":�� 7��&�� A��6:H �+ V6�H A�,�/@� B � �/@�l� #� m�� � V68 ������R� =N(��l� ����"�� A�l#���� �l& �´"6. � �*."%^

� ~�u �*]9��, � �`��lE, PW�8 ��<�� 1F� � I�Y_�� ��,� l� A�*�J":�l� 7��&�� B �*E� � v�<�� ��% ¹N�:E� �, �Q"%�� ��% �E��� ��n� a� �WF �, �%_& � ���l�� !J#�l�, K� «�_�� �� 7t�� !:d9# l� !:8�EH

!8m(^ !�%& �9 � �*�# ~�q �, �> ! 1Y�:� !��8 �0���� � 1^C �, da� Q+ �� '�/@� =N�/0 l� I"6�Y�.

���� G��� �WF C#�.q G9�c��:>� !�8 ��m ����.!�� a��0�� ��q �, !���. �8�m@� V�� ��d]� C�@� !+"�� �%& �%��� !�%& �E� a� Q+ � � =d/�� �Q#��e� B 7��>� m� �� !/N�mW c��:>� V�dW� �WF B ��m I ��`��

K� P� B ¹:-l� � � �%�� !�%& 1�Z�J �s G9l� Q#��e� �%�� � �^ !�� GJ�:0� a� � 7m��: ��� � c����_, �, VWl� � l� !2� H� �l, 1�l�L� ��� M�H � ��� �%8 VW� � �, ��,� � �*E& �� $�# Q��� ?�� �%�%9 ���`�� �8�@�� I5oH '"%_�� a� �©�S� �$`�� a��0�� ��q ��+, �, �$*4� V�dW�� W�W%� ��]� �WF

9 "F a�l�0�� �e�� � ��+�6�Y�� ��N�2�� '"�ä]� X�"�� l� =N�/�� �I"d%f ������ ®#�� G��H a� � �*/N�� d1 �� d�� �� �/�/�� B �*9�� � 7���� $%& �8�@� ��mq a� P� l� a������ I�lF�4@� ��+, "F l� a�U�� �q�

�H � v"<[�� �����, � V"_4�@� C"*> a� F�d��� I�4�, B dK� 5>[� �, $%& �8#��� �, �# ��&�� �E,�,� a �, �# $�8��4� '�,�� a�H � !%�9 1.��� g9�E� a�8�� � 7"_."� $%l& ~�+:@� 1,��� a�8�� "F !��8&

�6:� ��`�� �#�l�@� � 7"_."� =%], �, $%&m� �8�m@� �J#C a� V6�l� �%.�"� C�8�� D�l da� }0 ����m�� 1�'�/@� �WF V�m� 1Fm� d�� c�  � � 1�N� �� ? ������ �, �0�" £�_� � �l, �8�@� �, ! $]�_�. _��l� � QW� m�

'���� �, �@� �, "%��.���E�� �� �, � .�·Åa)��4� '�,��� ��&m�� '�,�� �l V6l� �$`� � �EF � ��*�# �$�8 1^�C !�"� "F � a�� �$�8�4� '�/, "F $��F �� '�/@� da� "F l� �� '0 B $+#��<_, �0 !E& _G6>"H �� 1F� �, � �%.�"� �, a�H $�8�4� da� K� 54� ! � $%& 1�:4+ QW� �*R� �yW�0 � ����� v9 l� ��]@�

�$6E�� 16�� ��,� l� O�R� l� v/� a�H �6�E^ � � da� K� 54� ��FdW� v�;�@� �% �/, B � ��]@� «#�^ !�"m�%8 QWd� V6� ?�lk � l� �)E6�l� 7"_."� 1�9 Ìl0(_� QW� ��_�� ?�lk � �� V6�l� ���� 1F� �, � �8#��� �,

�Q� v�<�� 1F� _V8 7���� Vm6� "F l� ��/%�� O�R� 1�9 �:�_� QW� ��_�� ?�lk 1l Q��;� ��È;� 1Fm� v�<0 K� �C� �m� ��+l, �, «���@� �%�m �%��� !�%& �E� X"_J# !�� #�>� QW� $+�6�Y� ��_�� "F l� v/� �& B 1Y�

m 7�/� � ���:� 1Fm� V8 "F l� ��/�� 7�l0 B 1_Y� QW� V6L� ?�k 1 � $*:E@� I#� �W� � ��o� V6� ! !�� O�mR� �& ~<:� V6� �WF B "F l� C�>#�� �, C�>#�� 1Fm� �d��:l� ���:� B ��"%:�� ��/��l� V6�

Page 255: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

»¦

Q^� �;� c�# �/ l� K��+ !"9 !�%& d7C Cy�6� #�"E, #Z��Y� ��_4l,. �%��� !�%& !�� ��H ?�� $*:E@� I#� �E&/, B !� # Q�# O, "F l� c�� � M�H l� �:�n� B ��"l ��0 $%& a��8 I5o�� I#�� �E& cy# PWH I�0l"� '�

W^�l� � !%�/:Z�l� !�%& 7"^ 7"^��� 1�9 !��8 �8��e% !N���0� �;&� �l&C �m�� '���� �, ����0�� da� Q+ �� ��� � �$N@�c#�lC B ��9�"� Q��� !+��� !��_� � c�� O, ~�mR� PW8 c#�lC �, «#�l K� !�, OJl� !��8 OJl� a� C�#m� ��� �

!J�^ � !"^C B !��J. 1�9 a��8 �F��l 7�l0 � I<`� 1�9 7�0 am��0 �%�� !�%& �E% a�H 7"/� � OJ� � K� J�F �d@ � �*J � �*J � �96+ 5� �, ����� K� $d%Y� �d�, B "F � I<`� ��� � v�;�@L� K� 1l�/:Z �� �E��@�

Q"9� ������ !�%& \+ �k W^��l� !�"0m� ^��m� #��:&� � a�� !�%l& "F � ~��R� P� K� c�<�l, lv�± 1�J �� a"H �,� � =8�� v�;�@� K� 7�l�/: �� ��<m8 c�& ^� B !�� 1�/: � �@ �/8�", �$6E�� 16-m@� a��8 c5m� �, P

a�H ��H ��"%:�l� �)E6� 7�0 �, $%&� "F � ���:�� �)/�� 7�0 K� I#�>�m8 ��]@� «#�^ B M�E@� 16�� c���� �W l� ��/�� 7�l0 K� I#�>� I<`� a"� ��, B "F � !�l0 �, $%&m� �E��m@� B "F � �%��� !�%& �E� 7�l0

�E,Z�[@� � cZYlE �E��@� B �� ! 1�9 !m]� "+ ���%8 ��u 1^lC !�� '�,�� Iel0 M4�� 1Fm� D�l Q� #�9 � a��8 d�� l� C�*:J�� �%s '�,�� �%J ~��� �W` l� I5Yl $%& �*&C� l� �� C��& �>#�� 10��� K� OJZ#��

1e8� !�0 #�Y8 �Q�0�� O�R� '�/, B �� 7�i:>��� ��E� �& I"%S� �Y9 cC�>#� $%& ��E 7���� !�l0 �, c ��9 �H�� 3�4� Ie0 !�%& �g� �, $%l& �� #�� C�+��� �, $�8��4� '�,�� a�H � K�� Q���:@� 5S� a�8 K� K M4�E� �%8 ��*E& �� $�# P�l, � ��� a(�%R� a� ^�� a�,�,�� ��,� l� ����@� A�l0":6� B *q�L�

8 a��l�/���Y� �, ��� � �� K� a"[%�.�l� ��N�L� lO�T da� _F�d��� �> ��*�. 1F� �E& �4 �� �*�8 _��]�l�����.

(�·Åb) $H�:� G��� �WF Yl�� �� Cl#�.�d/> Q��[� !%e�m8 ��%9. $e�8 " !�Z��H Q�,#"[H�d/l0.�, D�6_� ��d/�� da� ��H !�� ��/��� �%/� !��> D�m8 c#�/E, �, D�6� �%/� PWH ��@� D�8 � �/� �8

®���6� "*8 K��+ �� ���8� �� �+ !:��8� � ~%/� ���8� X8 ���8�� cWF B �%/�l� ���8�� B �*l �4:8 �%���C"J"� F�� �)�0�� �%/�l� a��%� K� !&4, �~YE� � D�6:Z�l� !e�8 ®"l0 �, ~%/�l� =m%]@� da�8 !Eq� �

!d%± D�m6� ~�Y_� }0 |]�� V�:0�� �, � � �� �$`�� D�6�l� ��%� �%�� ���: � I"�l-% ~� �%�� !�� ~+�@� $%& C"J"% !e�m8 � 7���� 1/l�� �%9 K� �F#�>� !�8 � #"��Y� $%& �)��� D�6H a"��8 d�� �

#�Y8 ���/@� D�6� �� c_�J�� l� Q#"�Y� D�6� ?�, � �I#"_. _A�EN��� 1l�%�l+ � �, � D�6� �W` ��*�, 7�/� �W` l� ��E�� ��ER� �, �r�> + � l� ��6��� G�]/� � ���� C��,�L�� D�6� P� O]/�� " p�u �Q"E�@�

� D�8 C��,� K� I#�l>� ��0�l� � Mm� �"_� � M� '"l� 1H B A"U !�� C�@� O]/E� �l&���� v9 a�H ���8 C"J_"!8&�m8 c^� K� $*:�� a� K� a�Y/E� B C"0"� W^t�8. �%9 �, �~YE� QW� D�m6� �WF da� ��o� X�Y@� ?�l, �

~�0 !6%:� ®"�6�l� A�C���:Z �� ~�u �&�"E:, A��%<:� a� P� � C"_J"� B ¾�0� !m%o, � � 5/6� �����©�S� !2� $%& Q<l� d1��8 A�6�Y� l� �)2�� �(:^�.©�Y:^� ! ! QW� !e�8 �. #"*b a�H ��%�8

Page 256: Ismail hakki bursevî hazretleri'nin vâridât i hakkiyyesi

»¬

!l��_C QW� �, �;&m� !��0�l. a�H 8Z�m� ~%m/� �"_E_ � oH� D�m6�.!��> � cl�t> Z\#�_� � �f 1e8� �. B ��%8�/�/m�� ~�u Q"&lC '(��.

����Y� 1��[9 K 1do� A��%H !�8 l� c ��9 Q�E � $��> Iel0 K� �(�Y6_, �(�"mq � �:H ~:H� $���$H�:� 7"/� �WF _G�:�8 c^� K� G�*:�� }0 �8�m@� �, ���l&.; ��� £�-_, QC"J� ®#m�. K� I#�>� 3�4�8

C"J"� ®#� !:q�0� !��> D�m6�l� �%��� '�/l, � �8�m@� O�El, !�� ��À� a� =�l �9 � ��"l�� zl�L� �q�0� !:� �, $%& ~��/, 7�& P%8 d1H a� �$9�8�� ��l�� I#"_Y £�-_, z�� da� ��m�8 ��/%]_, ���#m�� '�/, "_F z����& O8�E, 1_Y� !:q�0� �, � $�6��� ��l�� I#"Y £�± ��À� �W�8 */L� P%8 K� $*:E� a� K� 18�l �, ��

B a"�� (8 �y�&�L� C( $%l& K":�l� � ���9�� µ:6� !��8 M�l ~�0�. ���l& a�H ��� a�]%�H �6�> �N�"8 l� l� !8&�m8 ��l� ����8 ��^�� ~Y�S� o�� l� �E:6� �, ��E�,� !�l& MEH B ���l&�� µ�:�l� � v��Z0m�� d�� !�#m�

m� B O9� ��� D�6� a� ��� !_e�8 �l, ���m8 I��4�� v�mR� �& "%Ä � !E& ���S� ®#m�� da�8 ®#m� a�_C ®# a�H ��� !���8 !8(� !�%& �9 l� ��;Jm�� O�T $%l& £��E, *qm�� ��9�� D�6� �, �e��8 $d%H !e�8 ��f �$N;J

7�9 �W l� C"J"� ®#� ��6� !���8 ��mR�� �6E� ~��lJ B �(�:Z ��� �*�0(.� ��l ®#�� B �����6_+ � � K��+ � !�%b ��l �, v�+ ��8 ��9�8� � ���6�� ��lC��l� $.�9�L� K� ��#�l C�E�8��� C��6� '"> � ��YZ�@� !: "� a�8

l� 7"�m/� �(e6:, ����0l# �%�� A��%b �, $el, �@ ��+�l ��#"6� �� �lJ� 7�l�� X�"�� !�l0 µ%.� �, l� $6;� a"��� I�9 �, ���L� 7�l� ]h m�.