GAZİ ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİM FAKÜLTESİ

JAMES TOBİN VE TOBİN VERGİSİ’NE İLİŞKİN DERLEME

Hazırlayan YUNUS EMRE ÜLKÜ

MALİYE BÖLÜMÜ

MART 2017,ANKARA

JAMES TOBİN

Prof. James Tobin (5 Mart 1918, Champaign - 11 Mart 2002, New Haven), ABD'li iktisatçı.

Yaşamı boyunca Beyaz Saray Ekonomik Danışmanlar Konseyi ve Federal Rezerv Sistemi Yönetim Kurulu’nda (Council of Economic Advisors and the Board of Governors of the Federal Reserve System) hizmet etmiş ve Harvard ve Yale Üniversitesi'nde ders vermiştir.

Tobin, Keynesyen ekonomik düşünceyi geliştirmiş ve ekonomik durgunluğa atlatmak için devlet müdahalesinin gerekliliğini savunmuştur.

Tobin’in akademik çalışmaları yatırımlar, parasalcılık, finansal politikalar ve mali piyasalar alanlarında öncülük eden makalelerden oluşur.

Tobin, “Tobit Model” olarak ünlenmiş “gizli (gözlemlenemeyen) içsel değişkenlerin varlığı” nı açıkladığı ekonometrik modeli üretmiştir. Tobin 1981 yılında Nobel Ekonomi Ödülünü almıştır.

Tobin ayrıca “Tobin Vergisi” olarak bilinen kambiyo işlemleri vergisini üretmiş ve önermiştir. Tobin bu vergiyi tehlikeli ve verimsizlik olarak gördüğü uluslararası para piyasalarındaki spekülasyonu azaltmak için tasarlanmıştır.

TOBİN VERGİSİ’NE İLİŞKİN BİR DERLEME

I-BAŞLANGIÇ

Temel itibariyle ülkelerin dış ticaretlerinde cari açık vermelerinin sebebi;

Sabit kurların ekonomileri istikrarlı tutacağı, Aralarındaki mal ticaretini kolaylaştıracağı ve böylece Dünya refahının artacağı öngörüsüyle çalışılması, Bretton Woods sisteminde kurların nominal değerinin sabit tutulduğu dönemlerde her

ülke aynı büyüme,rekabet,verimlilik gücü ve enflasyonun sahip olmadığındandır.

1970’lerin ilk yıllarında bu sistem çökmüştür ve küresel boyutta iktisadi değişim rüzgarları esmeye başlamıştır.

Yeni sistem;

Devletlerin pazardaki rolünü azaltması ve Katı kurallara bağlı olmayan serbest piyasa eğilimiyle küresel bir ekonomik

entegrasyonu öngörüyordu.

Diğer bir deyişle sınır ötesi sermaye akışı üzerindeki tüm engellerin ortadan kalkması anlamına geliyordu.

Bu gidişat zaman içerisinde ülke ekonomilerinin kısa vadeli dış borçlanmalarının artmasına ve portföy akışına bağımlı hale gelmesine neden oldu.

Bağımlılığı artıran diğer neden ise şüphesiz bilgi ve iletişim teknolojisinde yaşanan gelişmelerdir.

Gelişmelerle birlikte özellikle çok uluslu şirketler ve bireysel yatırımcılar küresel sermaye transferlerini çok kolay yapar hale geldi ve böylece zaman içerisinde sermaye hareketliliği arttı.

Bu durum ise; gelişmekte olan ülkeler için yabancı sermayeyi çekmek adına bir rekabet oluşturdu.

Sonuç olarak; yeni piyasa şartları ve hızla yükselen sermaye transferleri küresel ticaret hacminin hızla büyümesine zemin yarattı dolayısıyla küresel ticaret hacmi;ticaret hacminden daha fazla artan konuma geldi.

Dünya Bankası(The World Bank) verilerine göre; bir iş günü ve dünyadaki döviz rezervi 82,5 milyar $.’dan(1980) 1,9 trilyon $’a(2004) fırladı ve işlemlerin yaklaşık %90’nı kısa vadeli sermaye akışlarından oluştu.

Böyle bir ekonomik ortamda devletler kaçınılmaz olarak spekülasyon ve mali oynaklık(Volatilite) gerçeğiyle yüzleşmek durumunda kaldılar.Çünkü kısa vadeli sermaye akışlarının bu derece yüksek olması yanında piyasadan ani çıkışlarıyla oluşabilecek döviz kuru riskini getirdi.Bunun sonucu olarak büyük ölçüde riskin var olduğu spekülasyonların ve mali oynaklığın neden olduğu krizler dün gibidir veyahut yakın geçmiştedir(200 Türkiye Finansal Krizi).

TOBİN ise; İlmi yanı sıra tecrübeleri ve öngörüsü ile birlikte sistemin karşılacağı olan spekülatif

hareketler ve mali oynaklık sorunlarının vergi ile önlenebileceğini önerdi.

II-TANIMLAMA Ve AFAKİLER

J.Tobin;

Spekülatif amaçlı uluslararası sermaye hareketlerinin giderek artmasının sebep olduğu finansal ve ekonomik dalgalanmaları önlemek ve ulusal politikaları piyasanın diktatörlüğünden korumak için;dövizlerin çevrilmesini içeren bütün uluslararası kambiyo işlemlerini etkileyecek bir verginin uygulanmasını önermiştir.

Mahfi Eğilmez’e göre; Sermaye hareketlerinin küresel çapta serbest hareket etmeye başlamasından sonra

özellikle gelişme yolundaki ekonomilerde sıcak para olgusu yaşanmaya başlandı. Kısa sürede yüksek faiz ya da yüksek getiriden (borsalardaki hızlı yükselişten sağlanan kazanç gibi) para kazanmak isteyen fonlar bu ülkelere yatırım yaptılar. Kurların fazla oynamadığı ortamlarda iyi de para kazandılar. Kurlar aleyhe çalışmaya, riskler yükselmeye başladığı anda da bu ülkelerden çıktılar. Sıcak para bu ekonomilere girişte nasıl ciddi bir imkân yarattıysa çıkışta da büyük sorunlar yaratır oldu. Tobin vergisi, bu gibi sıcak para çıkışlarında bir engel oluşturmayı, sistemi bir anlamda dengelemeyi amaçlayan bir vergi. Belirli sürene az kalıp da giden yabancı fonların elde ettiği kazançlardan vergi almayı hedefliyor. Böylece sıcak paranın yerine daha kalıcı, daha uzun vadeli yabancı fonların gelmesi ve kısa dönemde çıkarak ekonomiyi olumsuz etkilememesi hedefleniyor. 

Temel çerçevesi;

Döviz alımı-satımındaki belli oranda(%0,1-0,5) vergi konulup spekülatif amaçlı sermaye akışını önlemek ve

Mali oynaklığı azaltmak veyahut istikrarı yakalamak şeklindedir.

Bu doğrultuda verginin; öncelikli amacının kısa vadeli spekülatif yabancı döviz işlemlerinin önüne geçip yabancı dövizdeki mali oynaklığı azaltması düşünülmektedir.Vergi oranın küçük olması bu tür sıcak para akışının spekülatif etkilerini azaltacağı öngörülmektedir.

Yani;

Döviz kurlarının gidişatını kısa vadeli beklentiler ve riskler yerine uzun vadeli temel dengeler belirleyecektir.

Tobin Vergisi bir diğer amacı ise;

Ulusal makroekonomik ve para politikasının korunması ve teşvik edilmesidir.Böylece yerel anlamda ulusal ekonomiler finansal ve iktisadi politikalarını ve kapasitelerini arttırıp döviz kuru baskısından çok az da olsa demarke olacaklardır.

Bunların dışında:

Tobin Vergisi,devletler için ilave gelir kaynağıdır.Örneğin;Dünya Bankası(The World Bank) verilerine göre 2004 yıllık küresel döviz işlem hacmi 470 trilyon $. Üzerinden alınacak %0,01’lik vergileme sonucu 47 milyar $. gelir elde edilmesi imkanı sunmaktadır.

III-ŞUMÜL

Prensip olarak verginin sadece önödemeli döviz işlemleri üzerine konulması önerilmiş olup;

o Mevcut finansal sistemde çok çeşitli türev araçlarının bulunmasının,o Spekülatörlerin döviz alımı-satımı anlamına gelen başkaca araçlar ve işlemler

kullanarak da aynı sonuca varmalarının ve o Vergi kaçakçılığına zemin hazırlayacağı da unutulmaması önem arz etmektedir.

IV-ÖNGÖRÜLEN AVANTAJLARI

Tobin Vergisi’nin göz ardı edilmemesi şu hesaplama ile dikkate alınmalıdır;

Dünyadaki döviz ticaretinin günlük oylumu(hacmi) yaklaşık olarak 2 trilyon $. olduğu ve bunun %95’nin spekülatif amaçlılığı,döviz işlemlerinin yarısından fazlasının vadesinin bir haftadan kısa süreli olduğu ve döviz işlemleri üzerine %0,002 gibi düşük oranda bir vergi oranının uygulanıp,elde edilebilecek yıllık vergi hasılatının 250-400 milyar $. arasında bir gelir elde edilmesidir.

Uzun vadeli yapılacak yatırımlarda bu vergi;

Toplam proje maliyeti içinde ihmal edilebilecek kadar küçük üstün veyahut ekstra maliyet getirmesi,

Buna karşılık kısa dönemli spekülasyonlar için ise;

Çok önemli maliyetli olması ve spekülatif amaçlı işlemlerde döviz alımı-satımı zarar riskini artıracaktır.

Savunan kesimce Tobin Vergisi’nin faydalarını şöyle sıralayabiliriz;

Kısa vadeli sermaye hareketlerini etkileyip,spekülatif hareketleri önleyebileceği ve daha yüksek oranlı getirileri olması,uzun vade yatırımları üzerinde daha hafif etki yaratacağı,

Tobin Vergisi’nin aynı zamanda uluslararası ekonomilerde bir mali sigorta görevi görmesi ve yüksek faiz oranları ile döviz kuruna baskın gelmesi kuşkusuz işsizlik ve bütçe dengesi üzerine dikte edecektir.

Kısmen amaç olmasa da uluslararası uygulanacak olan Tobin Vergisi,yukarıda ifade edilen hesaplama doğrultusunda göz ardı edilmeyecek bir vergi hasılatı oluşturmaktadır.

V-TATBİKİNİN RÖVANŞ ZORLUKLARI

Tobin Vergisi’nin uygulanması için uluslararası finans merkezlerinin birlikteliği olması gerekir.Birlikteliğin olmaması sorunu;portföy yatırımları vergi uygulamasının var olmadığı ülkelere akıp,sıcak paraya karşı kırılganlığı daha da artıracaktır.

Meta ve hizmet ticareti yapanlar,bu vergiyi yansıtan rolü oynayarak;meta ve hizmet fiyatlarında yükselişe neden olacaktır.

Tobin Vergisi’nin uygulanma kapsamının ve etkinlik alanının hangi işlemler üzerine olacağı belirsizliği diğer eleştirel yaklaşımdır.Örneklendirecek olursak;vergi matrahının hangi iş ve işlemlere uygulanacağı,gerek merkez bankalarının gerek kamu kurumlarının gerek ise uluslararası kurum ve kuruluşların piyasalarda aktif rol oynayıp vergilendirmeye tabi ve/veya gayritabiiliğinin belirsiz olmasıdır.

Diğer eleştiri ise,Tobin Vergisi’nin döviz(savyazı) kuruna istikrar getireceği garantisinin olmayışıdır.

Spekülasyonun ve mali oynaklığın döviz piyasasında yitemli olduğu fikri genel olarak kabul edilmemiş veyahut görmemiştir.

Bu vergi eşanlı olarak devletin piyasa işleyişine müdahil olması şeklinde de görülüp,iş ve işlemlerin vergisel boyutu genel olarak zararlıdır.Şöyle bir örnek vermek yerinde olacaktır;Borsa işlemleri üzerine işlem vergisi koyan İskandinav ülkelerinde borsalar gelişmemiş olup,Tobin Vergisi konumu görecek ‘Faiz Eşitleme Vergisi’ uygulayan ABD,ülke dışında bir ‘’Euro Market’’ oluşmasına sebep olmuştur.

Hatta bu uygulamanın siyasi ayağı var olup,en sıkı ekonomik birlikteliği olan gelişmiş ülkelerle ekonomik bazlı siyasi soğukluk şaibesi de politika yapıcılarca göz ardı edilememektedir.

Tobin vergisi uygulamasında yaşanması olası teknik zorluklar ve koordinede yaşanılabilecek sıkıntılar ve piyasaların işleyişine müdahalenin piyasaların etkinliğini azaltacağı yönündeki endişeler bu tür bir verginin uygulanması konusunda özellikle G-8 ülkeleri arasında bir görüş birliğine varılamaması sonucunu doğurmuştur. Diğer taraftan Tobin Vergisi; Joseph Stiglitz, Paul Krugman gibi ekonomistlerce, finansal piyasaların düzenlenmesine ilişkin önlem paketlerinin bir unsuru olması halinde faydalı olabilecek nitelikte bir çözüm önerisi olarak değerlendirilmiştir.

Tobin vergisi uluslararası alanda uygulanmamış olmakla birlikte konuya ilişkin vergi oranı, verginin konusu bakımından farklı esaslara göre farklı ampirik çalışmalar yapılmış ve yapılan çalışmaların birçoğunda verginin, piyasalardaki volatiliteyi daha da artıracağı yolunda, diğer bir deyişle Tobin vergisinden beklenen amacın tersine sonuçlara ulaşıldığı gibi, spekülatif hareketleri azaltacağı yönünde bazı sonuçlara da varılmıştır.

VI-ÜLKEMİZ İÇİN FİZİBİLİTESİ

Ülkemiz de,1980’den sonra kısa süreli sermaye devinimliliği ani olarak giriş ve çıkışlarla sahne olmuş olup,bilhassa 5 Nisan 1994,20 Kasım 2000 ve 21 Şubat 2001 krizleri bu konuya ilişkin olumsuz anlamda örnek teşkil etmektedir.

Uygulabilirliği açısından dermayen fikirler şöyledir;

Vergi oranın küçük olması günümüzde var olan döviz kur-faiz arbitrajı kuşağında bir anlam taşımayıp,amacen benzer olsa da döviz alımı-satımı tutarları üzerinden alınan kaldırıldığı tarihe kadar Kambiyo Gider Vergisi’nin %0,1’lik oranının rücusu olmamıştır.

Ülkemizde oynaklığı(Volatilite) fail konumuna sokan sadece dış kaynaklı fonlar ve işlemler değildir.Şöyle ki; mali sistemdeki mevcut bulunan mevduatların kayda değer kısmının döviz hesabı bulunması ve tasarruf sahiplerinin TL.’den -$.,€.,etc.-‘ye geçmeleri de ehemmiyetli bir oynaklık durumu gösterecektir.

Tobin Vergisi,yalnızca sermaye çıkışlarından alınıp,sermayenin ülke içine girişinden de alınmamalıdır.Hatta kısa vadeli iş ve işlemlerden alınıp,belirli zaman içinde ülke içinde kalan ve finansal araca bağlanan sermaye vergiden istisna tutulmalıdır.Nitekim benzeri bir uygulama Malezya tarafından 1997 Asya Krizi sırasında kısa sürelik uygulanıp,bir başarıya ulaşılmıştır.Yakın zamanda Brezilya için bu durumun uygulaması sonucu bir başarıdan söz edebilmek pek mümkün değildir.Şu şekilde açıklamak mümkündür;

Uluslararası nitelikte olması gibi bazı unsurları bünyesinde barındırmasa da, Tobin vergisini ilk kez 2009’un sonlarında, sermaye girişinin realin değer kazanması ve bunun sonucunda ihracatın azalarak cari işlemeler dengesinin bozulması ve borsada balon oluşumuna yol açacağı gibi nedenlerle Brezilya uygulamaya geçirmiştir. Buna göre, Brezilya borsasına para yatıracak ya da bono-tahvil alımında bulunacak yabancıların, getirecekleri dövizin yüzde 2’si kadar vergi ödemeleri gerekmektedir.

Tobin Vergisi’nin Türkiye’de uygulanabilirliği de zaman zaman gündeme gelmiş ve özellikle Brezilya uygulamasının sonuçları bu değerlendirmede dikkate alınmıştır. Brezilya’nın Tobin vergisi uygulamasının sonucunda verilere bakıldığında, sermaye hareketlerinin devam ettiği ancak yavaşlama eğilimine girdiği, nominal kurun değerleme sürecinin durakladığı, bu süreç sonucunda ihracat verilerinin düzelme eğilimine girdiği görülmüş ancak yine de bu sonuçların Tobin Vergisi ile bir korelasyon ilişkisi içinde olup olmadığına dair bir çalışma bulunmamaktadır. Türkiye’nin makroekonomik yapısı ise, Brezilya’dan (Brezilya’da uluslararası rezervlerin yüksekliği, dış ticaret fazlası veriyor olması, reel faizlerin yüksekliği gibi nedenlerle) farklılık göstermektedir. Bu bağlamda cari açığın finansman kaygısı gibi nedenlerle, Türkiye’de Tobin vergisi konulması sonucunda sermaye hareketleri üzerinde olası bir kısıtlamanın olumsuz etkilerinin, faydalarından daha fazla olabileceği düşünülmektedir.

Tobin Vergisi,bütünsel olmalı,her türlü iş ve işlemleri kapsar nitelikte olmalıdır. Doğrudan yabancı sermayader yatırımları için vergi istisnaları uygulanıp,oranı %0

olmalıdır. Spekülatif amaçlı tevdiatlar için zamana göre değişken oranlar

uygulanabilmelidir.Bununla birlikte Bakanlar Kurulu’nun vergi oranlarını artırması veyahut azaltması belli bir oran dahilinde olmalı ve T.C.M.B ve/veya B.B.D.K gibi kuruma da salahiyet verilmesi olanağı da sağlanmalıdır.

Tobin Vergisi ile elde edilen getirilerin kamu bütçesi dışında ayrı bir yerde fonlanıp,T.C.M.B’nin birikimlerine eklemesi ve kurun istikrarı için kullanılmalıdır.

Hatta ve hatta bu verginin farklı zamanlarda ve farklı yapılara sahip ekonomilerde özdeş sonuca varılamayacağı da göz ardı edilmemelidir.

VII-HÜLASA VEYAHUT SONUÇ

Ulusal para otoritelerin otonomi sağlamak,Ulusal para otoritelerini para piyasalarının küreselleşmesine karşı korunmak,Döviz kurlarında istikrarı sağlamak veGelir elde etme gayesi güdülmesi

sonucu önerilen Tobin Vergisi,kısa zamanlı sermaye hareketlerini engellemek konusunda en şümullü öneri olup,James Tobin’ce yapılıp günümüzde de tartışılıp,ülkemizde uygulanabilirliği hususuna ilişkin genel kabul görmüşlüğü bulunmamaktadır.

Ülkemiz,kısa zamanlı sermaye hareketliliği konusunda hummalı bir durumdadır.Dalgalı kur sistemine geçişle birlikte görüşülen döviz kuru dalgalanmaları sorunsalına rağmen kesin ifadeyle tanınmamış olup,spekülasyon bazlı döviz kuru akademik çevrenin desteklemesi giderek artmaktadır veyahut fazla destek almaktadır.

Mahfi Eğilmez’e göre;

Türkiye, Tobin vergisi uygulamaya her zaman karşı durdu. Ne var ki bunun sıkıntısını da Fed açıklamalarının ardından çekti. Bugün artık bu vergiyi uygulama imkânımız bulunmuyor. Çünkü sermaye akımları artık gelişmiş ülkelerden gelişme yolundakilere doğru değil gelişme yolundakilerden gelişmiş ekonomilere doğru oluyor. Bu durumda Tobin vergisi uygulamak kalan paranın da çıkmasına yol açar. 

Berrak Atila’ya göre;

Türkiye’nin makroekonomik yapısı ise, Brezilya’dan (Brezilya’da uluslararası rezervlerin yüksekliği, dış ticaret fazlası veriyor olması, reel faizlerin yüksekliği gibi nedenlerle) farklılık göstermektedir. Bu bağlamda cari açığın finansman kaygısı gibi nedenlerle, Türkiye’de Tobin vergisi konulması sonucunda sermaye hareketleri üzerinde olası bir kısıtlamanın olumsuz etkilerinin, faydalarından daha fazla olabileceği düşünülmektedir.

ÖZCESİ;

İşgücü ve ürün piyasaları şoklara karşı doğru tepkiyi veremiyorsa refah ancak uluslararası finansal akımların “iyi yağlanmış dişlileri arasına bir miktar kum serperek” arttırılabilir. J. Tobin, 1978

• Kısa vadeli spekülasyonları engelleme ve uzun vadeli yatırımları teşvik etme konusunda vergi uygulaması önerisinin kökleri J. M. Keynes’e dayanmaktadır.

• Ancak spekülatif karakterli sermayeyi vergileme fikirleri içinde en dikkat çekeni, Tobin Vergisi önerisidir.

• Tobin Vergisi, 1970’li yıllarda Nobel ödüllü iktisatçı James Tobin tarafından uluslararası mali piyasalardaki spekülatif işlemlerin istikrarsızlıklara neden olmasını önlemek için ileri sürülmüş bir politika aracıdır.

• James Tobin, uluslararası spekülatif sermaye hareketleri ve döviz kurundaki volatilite(oynaklık) nedeniyle finansal piyasaların istikrarsız olduğunu savunmuştur

Tobin Vergisi Lehindeki Görüşler

• Spekülasyonu Caydırma Fonksiyonu• Gelir Sağlama Fonksiyonu• Mali Tampon (Fiscal Buffer) Fonksiyonu: Para politikası uygulamalarının kur

değişikliklerin olan bağımlılığını azaltma• Kısa Vadeli işlemlerin Maliyetlerini Artırarak işlem Vadelerinin Uzamasını Sağlama

Fonksiyonu• Vergide Eşitlik ve Adalet ilkelerinin Sağlama Fonksiyonu

Tobin Vergisi Aleyhindeki Görüşler

• Tobin Vergisi Spekülatif Amaçlı Sermaye Hareketlerini Engellemez: Yapılan çalışmalar, dünya çapında uygulanamayan bu verginin caydırıcı olamadığı yönündedir.

• Tobin Vergisi’nin Çeşitli Uygulama Sorunları Vardır: Vergiden kaçınma ve vergi kaçırma ile –dünya çapında uygulanamama özelliği nedeniyle- sermayenin vergi dışı bölgelere hareket etmesi sorunları vardır.

• Kesin Bir Vergi Oranı Belirlenemez: Yüksek oranların finansal piyasaları daraltma, düşük vergilerin caydırıcılık özelliği taşımama sorunları vardır. Optimal bir oran belirlemek güçtür.

• Mali Egemenlik Sorunu• Politik Sorun: Bu tür işlemlerin çok büyük miktarda gerçekleştiği ülkelerin vergiye

direnmesi söz konusu olabilir.

Tobin Vergisi Hasılatı (by David Felix, 1995)

1 trilyon $. x 240 işlem günü = 240 trilyon $.

Yüzde 20 istisna uygulaması (-48 tr) = 192 trilyon $.

Yüzde 20 kaçınma ve kaçırma (-48 tr) = 144 trilyon $.

İşlem hacmi yüzde 50 azalsa (-72 tr) = 72 trilyon $. (matrah)

Yüzde 1 = 720 milyar $. (vergi) Binde 1 = 72 milyar $. (vergi)

Tobin Vergisi Hasılatı (by David Felix, 2015)

3,125 trilyon $. x 240 işlem günü = 750 trilyon $.

Yüzde 20 istisna uygulaması (-150 tr) = 600 trilyon $.

Yüzde 20 kaçınma ve kaçırma (-150 tr) = 450 trilyon $.

İşlem hacmi yüzde 50 azalsa (-225 tr) = 225 trilyon $. (matrah)

Yüzde 1 = 2.250 milyar $. (vergi) Binde 1 = 225 milyar $. (vergi)

KAYNAKÇA:

Atilla,B(2012).Tüm Yönleriyle Tobin Vergisi I.Yaklaşım Yayınları.Sayı 232.(Nisan 2012).

Atilla,B(2012).Tüm Yönleriyle Tobin Vergisi II.Yaklaşım Yayınları.Sayı 233(Mayıs 2012)

Atilla,B(2012).Tüm Yönleriyle Tobin Vergisi III.Yaklaşım Yayınları.Sayı 234(Haziran 2012)

Atilla,B(2012).Tobin Vergisi. http://www.vergialgi.net/makaleler/tobin-vergisi/ (13 Ekim 2012).

Eğilmez,M(2013).İmkansız Üçleme ve Türkiye’nin Durumu. http://www.mahfiegilmez.com/2013/08/imkansz-ucleme-ve-turkiyenin-durumu.html (31 Ağustos 2013).

Saraç,Özgür. kisi.deu.edu.tr/userweb/ozgur.sarac/Tobin_vergisi.pptx

Sarıçiçek,H(2011).Tobin Vergisi. http://www.ozdogrular.com/content/view/15389/ (11 Mart 2011).

Vikipedi,Özgür Ansiklopedi.James Tobin. https://tr.wikipedia.org/wiki/James_Tobin (Eylül 2015).