АУДИТЫН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ, ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ

ХИЧЭЭЛ №1.

БОЛОВСРУУЛСАН: А.Одгэрэл

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

2

АГУУЛГА

Аудит гэж юу вэ? түүний хэрэгцээ, шаардлага

Аудитын үүсэл, хөгжил

Санхүүгийн хяналт ба аудитын ялгаа

Аудит буюу баталгаажуулах үйлчилгээний зорилго

Аудитын үйл ажиллагааны төрөл

Аудитын тухай хууль

Аудитын үйл ажиллагааны зарчим

Аудиторын үүрэг, хариуцлага

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

3

АУДИТ ?

Нягтлан бодох бүртгэл ?

Нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээлэл ?

Нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээллийн хэрэглэгч нь хэн бэ?

Нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээллийг ашиглах хэрэгцээ ?

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай

4

Бизнесийн байгууллага

Хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигч,

зээлдүүлэгч, засгийн газар

Нөөц ашиглагч

Мэдээлэл гаргагч

Нөөцөөр хангагч

Мэдээлэл ашиглагч

$$$

Санхүүгийн бүртгэлийн мэдээлэл

БалансОрлогын тайланӨмчийн өөрчлөлтийн тайланМөнгөн гүйлгээний тайланНэмэлт тодруулга

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

ТодорхойлохТодорхойлох

БүртгэхБүртгэх

толилуулахтолилуулаххамааралтайхамааралтай

бодитойбодитой

зэрэгцүүлэгдэхүйцзэрэгцүүлэгдэхүйц

Нягтлан бодох бүртгэл

Нягтлан бодох бүртгэл

гэдэг нь

систем

мэдээллийг

Мэдээлэл хэрэглэгчийн шийдвэр

гаргалтанд туслах

Мэдээлэл хэрэглэгчийн шийдвэр

гаргалтанд туслах

Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

Гадаад хэрэглэгч

•Зээлдүүлэгч

•Хувьцаа эзэмшигч

•Засгийн газар

•Бэлтгэн нийлүүлэгч

•Гадаад аудитор

•Худалдан авагч

Дотоод хэрэглэгч

•Менежер

•Удирдлага

•Дотоод аудитор

•Борлуулалтын ажилтан

•Төсвийн ажилтан

•Хянагч

Мэдээлэл хэрэглэгч

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

7

Аудитын хэрэгцээ, шаардлага ?

Сонирхолын зөрчил

Алдаатай мэдээлэл

Мэдээлэл шалгах бололцоогүй байдал

Мэдээллийн нарийн төвөгтэй байдал

Мэргэжлийн шинжээч, зөвлөгч

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

8

Аудит нь

“Сонсох” гэсэн утгатай латин үг. Санхүүгийн тайланг авч, хэлэлцэх гэсэн утгаар хэрэглэгдэж ирсэн.

ААНБ-ын санхүүгийн мэдээлэл нь үнэн зөв бэлтгэгдсэн гэдгийг нотлох нэгэн төрлийн баталгаажуулах үйл ажиллагаа юм.

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

9

Аудит гэдэг нь

Эдийн засгийн үзэгдэл, юмсын талаарх мэдэгдлүүд болон тэдгээрт тогтоосон шалгууруудын хоорондын нийцлэлтийн зэргийг тодорхойлохын тулд холбогдох нотолгоог цуглуулж, баталгаажуулах замаар дүгнэлт, санал гаргаж үр дүнг нь хэрэглэгчид хүргэх үйл явц юм.

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

10

Аудитын үүсэл, хөгжилАудитын үндэс суурь- Эртний Египет, Грек, Ром зэрэг орноос гаралтай.

МЭӨ 4000 онд- Вавилонд татвар цуглуулалтын анхны хяналт хийгдсэн.

1500-аад оны дунд үе – Баталгаажуулах аудитын анхны хэв загвар гарсан.

1600-аад оны сүүлчээр – Аудиторын хараат бус байдлын талаарх анхны санаанууд гарсан.

1854 онд – Мэргэшсэн нягтлан бодогч цолыг Шотландын их сургууль бий болгож байсан.

1800-д оны сүүлч- АНУ-ын төмөр замын компаниудад дотоод хяналтын алба байгуулагдсан.

1936 онд -“Хараат бус аудиторын санхүүгийн тайланг шалгасан тухай” гэсэн нэртэй аудитын анхны албан ёсны тайлан гарсан.

1939 онд- Аудитын горимын анхны мэдэгдлүүд гарсан.

1948 онд- АНУ-ын МНБ-ийн Нийгэмлэг Нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн аудитын 10 стандартыг гаргаж байжээ.

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

11

Аудитын үүсэл, хөгжил

Орчин цагийн аудитын тогтолцоог үүсгэж, хөгжүүлсэн улс бол Англи улс юм.

1844 онд батлагдсан “Компанийн тухай хууль”-д хувьцаат компаниуд санхүүгийн тайлангаа хянуулсан байхыг тусгасан.

Аудитын тухай хууль батлагдсан. – 1862 онд Англид– 1867 онд Францад– 1937 онд АНУ-д

1997 онд Монголд улсад аудитын тухай хууль батлагдсан.

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

12

Аудит буюу баталгаажуулах үйлчилгээнйи зорилго

Баталгаажуулах үйлчилгээний зорилго

Үйлчлүүлэгчид хандсан үйлчилгээ

Үйлчлүүлэгчид баталгаа гаргах

Үйлчлүүлэгчийн итгэлтэй байдлыг нэмэгдүүлэх

Үйлчлүүлэгчийн эрсдлийг бууруулах

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

13

Аудитын үйл ажиллагааны төрөл

• Заавал хийгдэх• Сайн дурын

Хийгдэх үндэслэлээр нь

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

14

Хөндлөнгийн аудитСанхүүгийн

тайланг баталгаажуулах

Үйлчлүүлэгчээс хараат бус

Аудитын тухай хууль, АОУС,

Мэргэжлийн аудитор

ТУЗ, Хувьцаа эзэмшигч

Дотоод аудит

Засаглал

Удирдлагын үйл

ажиллагаа

Эрсдлийг удирдлага

16

САНХҮҮГИЙН ХЯНАЛТ

Санхүүгийн сахилга бат, хөрөнгийн ашиглалтанд хяналт тавих

Төр, засгийн газрын байгууллагаас үүрэг авч хийдэг.

Зөрчлийн талаарх акт бичдэг.

Төрийн

Төрийн хууль, дүрэм, тогтоол мөрддөг.

АУДИТ

Мэдээллийн үнэн зөв эсэхийг батлах

Бизнесийн үйлчилгээ үзүүлж байна гэсэн үг

Аудиторын дүгнэлт тайлан, зөвлөмж бичнэ.

Хувийн

НББ-ийн бодлого, зарчим, стандарт мөрддөг.

Санхүүгийн хяналт ба аудитын ялгаа

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

17

Санхүүгийн тайлангийн аудитад оролцогч талууд

Аудитор

Аудитын пүүсүүд

Үйлчлүүлэгч

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

18

Аудитын тухай хууль

Аудитад хамрагдах байгууллага

Аудитаас чөлөөлөгдөх байгууллага

Аудиторын үүрэг хариуцлага

Аудитораар ажиллах хүн

Аудитораар ажиллах пүүс

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

19

Аудитын тухай хууль

Аудиторыг томилох

Аудитороор ажиллах хугацаа

Аудитороос татгалзах

Аудиторын сонголт болон татгалзахад аудиторын үүрэг хариуцлага

Аудиторын эрх

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

20

Аудитын пүүсүүд – Монгол улсад

Компанийн тогтолцоотой

Захирал (хугацаагүй эрхтэй)

Аудиторууд гэрээт ажлыг удирддаг

Аудитор, аудитын багийн ахлагч нар аудитын багийг удирдан чиглүүлдэг

Компанийн хууль болон Аудитын хуулиар зохицуулдаг.

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

Хэн ?

Брокер, дилерийн компаниуд

Улс төрийн нам, татан буугдаж буй болон бүх хөрөнгөө дуудлага худалдаагаар худалдах гэж буй ААН

Хувьцаат компаниуд болон хөрөнгийн биржид бүртгүүлэх зөвшөөрөл хүсч буй компаниуд

50 сая төгрөгөөс дээш активтай ХХК

Гадаадын хөрөнгө оруулалттай ААН

Банк, банк бус санхүүгийн байгууллага, ХЗХ, даатгалын компани

Аудитыг хэн хийлгэх вэ?

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

Аудитын компанийг сонгох

Аудитын дүгнэлтийн талаар тайлбар өгөхийг шаардах

Аудитын дүгнэлтийг зөвшөөрөхгүй бол шүүхэд гомдол гаргах

Үйлчлүүлэгчийн эрх

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

Аудитын үйл ажиллагаа явуулах нөхцөл бололцоогоор хангах

Шаардлагатай баримт, материалаар хангах

Шалгалтын явцад илэрсэн алдаа,зөрчлийг залруулах

Удирдлагын зүгээс аудиторт саад учруулахгүй байх

Санхүүгийн тайланг СТОУС-ын дагуу үнэн зөв бэлтгэх, холбогдох баримт, тайлбарыг бүрэн танилцуулах, энэ талаарх үүрэг хариуцлагыг хүлээх

Үйлчлүүлэгчийн үүрэг

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

24

Аудитын пүүсүүд – Олон улсад

Партнершипийн тогтолцоотой

Партнер – аудиторууд удирддаг

Партнерууд гэрээт ажлыг удирддаг

Партнерууд аудитын багийг удирдан чиглүүлдэг

Партнершипийн хуулиар зохицуулагддаг

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

25

Аудитын пүүсүүд – Монгол улсад

2010 оны байдлаар аудитын компанийн тоо 70 орчим

Аудит, баталгаажуулах үйлчилгээний батламж бүхий аудиторын тоо -284

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

26

Аудитор – Монгол улсад

Ажлын туршлагатай байх

Мэргэшсэн нягтлан бодогчийн -2 жил, 5 жил, Хугацаагүй эрх авсан байх

Монгол Улсын Мэргэшсэн Нягтлан бодогчийн Институтын гишүүн байх

Аудиторын батламж авсан байх

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

27

Аудитор – Олон улсад

АССА qualified (Англи болон английн колони байсан улс орнууд, Төв азийн орнууд)– АССА-ийн шалгалт өгөх, ажлын туршлага

хуримтлуулсанаар АССА-ийн гишүүн болох

СРА qualified (Америк, Канад, Япон гэх мэт)– СРА шалгалт өгөх, ажлын туршлага

эзэмшсэнээр AICPA гишүүн болох

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

28

Аудиторын үүрэг хариуцлага

Аудитын үйл ажиллагаанд аудиторын хүлээх хариуцлага хамгийн чухал юм. Энэ нь дараах баримт бичгүүдэд тусгагдсан байдаг.

– Аудитын Олон улсын стандарт– Ёс зүйн дүрэм– Аудитын тухай хууль

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

29

Аудиторын үүрэг хариуцлага

Аудитор нь үйлчлүүлэгч байгууллагын санхүүгийн тайлан нь үнэн зөв бэлтгэгдсэн эсэх талаар дүгнэлтээ илэрхийлэхээс гадна

Аудитор нь аудитын ажлыг төлөвлөх, гүйцэтгэх, аудитын дүгнэлтийг нотлох аудитын нотолгоог олж цуглуулах үүрэг хүлээнэ.

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

30

Аудиторын үүрэг хариуцлага

Аудитор нь дараах зүйлсийн төлөө хариуцлага хүлээхгүй.– Санхүүгийн тайлан бэлтгэх– Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг сонгох– Дотоод хяналтын системийг хэрэгжүүлэх– Удирдлагын байгууллагадаа бий болгосон

стандартын талаар саналаа илэрхийлэх– Нягтлан бодох бүртгэлийн системийг

зохион байгуулах

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

31

Аудит буюу баталгаажуулах үйлчилгээ нь “туйлын зөв” гэсэн баталгаа

өгөхгүй.

Аудитор бүх зүйлийг шалгах боломжгүй.

Хэрэгжүүлэх горимын мөн чанар, цаг хугацаа, цар хүрээ

Аудитын нотолгоо нь дүгнэлт өгөх үндэслэл болж байдаг

Аудитын нотолгоог түүвэр тестийн хүрээнд олж авдаг.

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

32

Аудитын үйл ажиллагаанд баримтлах стандартууд

IFAC – International Federation of Accountants

IFAC Code of Ethics (ёс зүйн хороо)

IAASB – International Auditing and Assurance Standards Board

ISASs – International Standards on Auditing

ISQCSs – International Standards on Quality Control

С А Н Х Ү Ү Э Д И Й Н З А С Г И Й Н Д Э Э Д С У Р Г У У Л Ь

33

Аудитын үйл ажиллагааны зарчим (аудитор нь)

– Хараат бус байх • (садан төрлийн болон эд хөрөнгө, өмчлөлийн холбоогүй)

– Зарчимч байх• (Хууль болон дүрэм журмыг чанд сахин биелүүлэх)

– Мэргэжлийн ур чадвар, хянамгай байдал• (МНБ байх, ажлын туршлага хуримтлуулсан байх)

– Нууц хадгалах• (үйлчлүүлэгч байгууллагын санхүү, үйл ажиллагааны

мэдээллийг задруулахгүй байх)

– Мэргэжлийн ёс зүйг баримтлах• (Үнэнч, шударга, асуудалд бодитой ханддаг, найдвартай байх)

– Арга зүйн стандартуудыг баримтлах• (НББОУС болон АОУС, мэргэжлийн байгууллагын дүрэм

журам мөрдөх)

34

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа