Lecture 10

Ил уурхайн процесс

СЭДЭВ №10 ТЭЭВЭРЛЭХ ПРОЦЕСС

Course instructor - Khatanzorig.E (Mining engineering school)

ИЛ УУРХАЙН АЧАА ТЭЭВЭРЛЭХ, ШИЛЖҮҮЛЭХ ТУХАЙ ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ

• Хөрсний чулуулаг, ашигт малтмалыг ил уурхайн үндсэн ачаанд, тэсрэх бодис, замын материал, түлш шатахуун, тоног төхөөрөмжийн сэлбэг хэрэгслийг туслах ачаанд хамааруулна.


• Үндсэн ачааг тээвэрлэхэд ил уурхайн тээвэр оролцох ба ашигт малтмалын хувьд цехийн тээвэр, гадаад тээвэр тодорхой үүрэгтэй.

• Ил уурхайн тээвэр нь: үндсэн ачаа болох хөрсний чулуулаг ба ашигт малтмалыг ил уурхайн догол мөргөцгүүдээс гадарга дээрх хүлээж авах байгууламжуудыг хүртэл тээвэрлэнэ.

• Цехийн тээвэр нь: Ашигт малтмалыг боловсруулах үйлдвэрийн хүрээнд зөөж тээвэрлэнэ.

• Гадаад тээвэр нь: Уурхайгаас гарч буй бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчид хүргэх үүргийг гүйцэтгэнэ. Үүнээс гадна хүн тээврийн ажиллагаа уурхайд шаардагддаг. Ил уурхайд тээврийн ихэнх төрлүүдийг ашигладаг.


• Ил уурхайн тээврийн үндсэн онцлогууд:

• Ашигт малтмалыг олборлох нийт зардал дотор тээврийн зардлын эзлэх хувь их (ихэнхдээ 40%, заримдаа 60-75%).

• Замын өгсүүр ба уруу налуу ихтэй

• Хөрсний чулуулгийг ачих ба буулгах цэгүүд, ашигт малтмалыг ачих цэгүүд нь тогтвортой бус (шилжилттэй) байрлалтай холбоотой

• Нягт (хүнд) ихтэй, элээх чанар бүхий ачаа зонхилох ба ачилт буулгалтын үед цохилт үүсгэх

Course instructor - Khatanzorig.E (Mining

engineering school)

• Дээрх онцлогуудтай уялдуулан ил уурхайн тээвэрт дараах шаардлагууд тавигдана.

• Уулын цулыг, түүнийг дотор хөрсний чулуулгийг тээвэрлэх зай хамгийн бага байх

• Тээврийн байгууламжууд (төмөр зам, авто,конвейерийн шугам г.м) ба түүний хэсгүүд нь аль болох суурийн байршилтай байх,

• Нэг уурхайд аль болохоор нэ төрлийн тээврийн хэрэгслийг хэрэглэх • Тээврийн хэрэгслийн багтаамж, ба бат бөх чанар нь ачих

төхаарамжийн чадал, техникийн үзүүлэлтүүдэд дүйцэж тохирсон байх

• Тээврийн хэрэгсэл нь үндсэн төхөөрөмжийн (ачих) ажиллагааг найдвартай хангах, сул зогсолтыг бага байлгах

• Ашиглалтын аюулгүй байдал, хямд ашиглалтын нөхцөл хангах


• Ил уурхайн тээврийг бүтэц зохион байгуулалтаар нь дан ба хосолсон тээвэр гэж ангилна.

• Нэгж хугацаанд (цаг, ээлж, хоног, сар, жил) тээвэрлэгдэж буй ашигтай ачааны хэмжээг ил уурхайн ачаа эргэлт гэнэ.


ИЛ УУРХАЙН АЧАА ТЭЭВРИЙН АЖИЛЛАГААНЫ МЕХАНИКЖУУЛАЛТ

• Ил уурхайд явагдах үйлдвэрлэлийн процессуудаас хамгийн их ачаалал бүхий процесс нь тээвэрлэлт юм. Тээврийн төрөл ба хэрэгслийг зөв сонгосноор үйлдвэрлэлийн найдвартай ажиллагаа хангагдах ба зардал хэмнэх бодлого хэрэгжинэ. Ил уурхайн үндсэн ачааны тээвэрлэлт ухаж ачих төхөөрөмжтэй (үндсэн төхөөрөмж) нягт холбоотой байдаг.


• Чулуулгийг ухаж ачих төхөөрөмж ба ил уурхайн тээврийн хослол


Ухаж ачих төхөөрөмж Тээврийн төрөл

Шууд ба урвуу утгуурт экскаватор

Автотээвэр

Төмөр замын тээвэр

Коньейерийн тээвэр ба дамжуулан

ачих төхөөрөмж

Гидротээвэр ба нэмэлт

байгууламж

Драглайн Төмөр замын тээвэр

Төмөр замын тээвэр ба дамжуулан

ачих төхөрөмж

Автотээвэр ба дамжуулан ачих

төхөөрөмж

Гинжит утгуурт экскаватор

Роторт экскаватор

Конвейерийн тээвэр

Төмөр замын тээвэр

ИЛ УУРХАЙН АВТОТЭЭВЭР

• Автотээврийг их, бага хүчин чадалтай янз бүрийн ашигт малталын ордыг ашиглах ил уурхайд хэрэглэнэ. Мөн зарим хосолсон тээвэртэй ил уурхайд тусгай тээврийн хэлбэрээр уурхайн ачааг аль нэг хэсэгт тээвэрлэх зориулалтаар хэрэглэж болно.


• Ил уурхайн авто тээврийн давуу талууд: • Тэжээлийн бие даасан үүсвэр • Хэрэгслийн хөдөлгөөний хялбар схем • Сэлгээ хийх өндөр чадвар • Ажиллагааны уян хатан байдал • Замын их налууг туулах чадвар • Авто зам бүхий нээгч траншейн нэвтрэлтийнн

эзлэхүүн ба зардал бага • Автотээвэртэй хослон ажиллах экскаторын бүтээл

нэмэгдэх боломжтой • Овоолгын ажлын механикжуулалтыг хялбар шийдэх

ба зардал хэмнэх боломжтой • Уулын ажлын төвлөрүүлэлт, гүнзгийрэлтийг хангах

боломж өндөр Course instructor - Khatanzorig.E (Mining

engineering school)

• Авто тээврийн дутагдалтай талууд:

• Ойрын зайн бүхий уурхайд үр ашигтай ашиглагдана

• Тээврийн зай нэмэгдэхэд уурхайн авто тээврийн ашиглалтын зардал эрс нэмэгддэг

• Харьцангуй олон хөдлөх бүрэлдэхүүн (автомашин) ба жолооч шаардагдана.

• Түлш шатахуун, тос, дугуйн зарцуулалт ашиглалтын зардлын дийлэнх хувийг эзлэнэ

• Автомашины механик хэсгийн эд ангийн элэгдэл их байдаг

• Цаг агаарын нөхцөлөөс ихээхэн хамааралтай

• Уурхайн агаарыг автомашины утаа бохирдуулах тул агааржуулалтын нэмэлт арга хэмжээ шаардагдана.


• Автосамосвалын хөдөлгөөний хурдад дараах хүчин зүйл нөлөөлнө.

• Автосамосвалын хийц, техникийн үзүүлэлтүүд

• Автозамын нөхцөлүүд

• Замын дагуу налуу,

• Замын хучилтын чанар

• Байнгын ба түр замын эзлэх хувь

• Хөдөлгөөний эрчим


engineering school)

• Тоормослох зайн урт нь замын нөхцөл, хөдөлгөөний хурдаас хамаардаг. Автосамосвалын шатахуун зарцуулалтанд дараах нөхцөлүүд нөлөөлнө.

• Машины хөдөлгөөний горим

• Замын нөхцөл

• Хөдөлгүүрийн элэгдэл


• Автосамосвалын туулах налуугийн хэмжээ 20-100 хүртэл нэмэгдэхэд дизелийн түлшний зарцуулалт 70-80%-иар өснө. Түлш зарцуулалт хамгийн их шаардагдах ажилбарт сэлгээ хийх, ухрах ба хөдөлгөөн эхлэх зэрэг хамаарна. Ухрах үед жирийн үеийнхээс 2.2-2.5 дахин илүү шатахуун зарцуулдаг байна.


• Автосамосвалуудын хийцийн ба ажлын хэмжээсүүдэд урт, өргөн, өндөр, даац, эргэлтийн радиус гэх мэт үзүүлэлтүүд хамаарна.


• Дизель троллейвоз. Байнгын зам дээр цахилгааны шугамаас, түр замууд дээр дизель хөдөлгүүрээсээ тэжээл авч ажиллах авто хэрэгслүүд үүнд хамаарна. Гадарга дээрх, траншейн доторх зэрэг байнгын замын хэсгүүдэд тэжээлийн шугамаас цахилгаан эрчим хүч авч цахилгаан хөдөлгүүрээр ажиллахдаа шугамаас цахилгаан эрчим хүч авч цахилган хөдөлгүүрээр ажиллахдаа илүү хурдтай хөдөлгөөн хийх, илүү өгсүүрийг туулах чадвартай байхаас гадна хөдөлгөөний зай чиглэл өөрчлөгдөж байдаг уурхайн ажлын доголууд ба овоолгын доголууд дээр дизель хөдөлгүүрээр ажилласнаар зардал хэмнэх нөхцөл нь бүрддэг.


УУРХАЙН АВТО ЗАМ

• Ил уурхайн замыг ерөнхий зориулалтын (аж ахуйн) ба уурхайн зам гэж хуваана. Хөрсний чулуулаг ба ашигт малтмалыг тээвэрлэхэд зориулагдсан замыг уурхайн зам гэнэ. Ашиглалтанд хамрагдах хугацаагаар нь уурхайн замыг байнгын ба түр гэж хуваана. 1-2 жилээс дээш хугацаанд хадгалагдан үлдэж ашиглагдах замыг уурхайн байнгын зам гэнэ.


• Автозамын зэрэглэл

• Ил уурхайн түр зам нь III зэрэглэлд хамаардаг.


engineering school)

Замын

зэрэглэл

Замын

ачаалал сая/

жил

Шулуун зам

дээрх

автомашины

хурд км/цаг

Замын

тойруу дахь

автомашины

хурд км.цаг

I >25 50 30

II 3-25 40 25

III <3 30 20

АВТОТЭЭВРИЙН АЖЛЫН ГОРИМ, БҮТЭЭЛ ПАРК

• Автотээврийн ажлын горимыг дэс дараатай хийгдэх рейсүүдээр тодорхойлно.

• Автомашины рейсийн (мин) хугацаа:


АВТОТЭЭВРИЙН АШИГЛАЛТЫН ЗАРДАЛ

• Автотээврийн ашиглалтын Zат (төг) зардалд хөдлөх бүрэлдэхүүний Zа (төг) ба автозамын Zаз (төг) холбогдолтой зардал орно.


ИЛ УУРХАЙН ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

• Зүтгүүрүүд. Ил уурхайд цахилгаан ба дизель хөдөлгүүр бүхий зүтгүүрүүдийг хэрэглэж байна. Мөн уурын хөдөлгүүрт зүтгүүрийг зарим оронд нүүрсний уурхайд хэрэглэж буй жишээ бий. Тогтмол ба хувьсах гүйдлийн цахилгаан хөдөлгүүрт зүтгүүр замын 40‰ хүртэлх өгсүүрийг туулах, байгаль цаг уурын нөхцөлөөс хамааралгүй ажиллах боломжтойгоос гадна түүнийг удирдах ажиллагаа нь хялбар зэрэг давуу талтай.


• Гэхдээ зүтгүүрийн дэд станц байгуулах, тэжээлийн цахилгаан шугам тавих фронтын хэсэгт шугамыг шилжүүлэх шинэ байрлалд тавих зэрэг нэмэлт үйл ажиллагаа зардал шаардагддаг.


ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВРИЙН АЖЛЫН ГОРИМ, БҮТЭЭЛ

• Ил уурхайн төмөр замын тээврийн ажлын горим нь дараалан хийгдэх галт тэрэгний рейсээс бүрдэнэ. Рейсийн Тр (мин) хугацаа:

•

• ТУс бүр харгалзан ачуулах, ачаатай явах, ачаа буулгах, хоосон явах хүлээх хугацаа, мин


ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВРИЙН ТЕХНИК ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

• Даац ашиглалтын коэффициент

• Галт тэрэгний бодитой ачсан ачааны хэмжээг даацаар ачих ёстой ачаанд харьцуулсан үзүүлэлтийг даац ашиглалтын Кда коэффициент гэнэ.


• Ачааны геометр эзэлхүүнийг тэвшний багтаамжинд харьцуулан тэвш ашиглалтын Кта коэффициентийг тодорхойлно.

• Нягт ихтэй ачаанд , харин бага нягттай хөнгөн ачаанд байна.


ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВРИЙН АШИГЛАЛТЫН ЗАРДАЛ

• Төмөр замын тээврээр ачаа тээвэрлэхэд хөдлөх бүрэлдэхүүний ашиглалт, төмөр замын үйлчилгээ ашиглалтанд тодорхой зардал гаргана. Нэгж ачаанд ногдох тээврийн өртгийг дараах байдлаар томъёолж болно.


• Зтх-хөдлөх бүрэлдэхүүний ашиглалтын өртөг, төг/т

• Ззт-төмөр замын үйлчилгээ, ашиглалтын өртөг, төг/т


• Төмөр замын үйлчилгээний ашиглалтын өртөг

• Zтж- төмөр замын үйлчилгээ ашиглалтанд жилд зарцуулах нийт зардал, төг/жил

• Ауж-тухайн замаар жилд тээвэрлэх ачааны хэмжээ, т/жил


ИЛ УУРХАЙН КОНВЕЙЕРИЙН ТЭЭВЭР

• Ил уурхайн тээврийн конвейеруудыг дараах байдлаар хуваана.

• Шилжих конвейерууд. Эдгээр нь ил уурхайн ажлын догол, овоолго дээр байрлана. Фронтын шилжилтийг дагуулж шилжүүлэгдэнэ.

• Хагас суурин конвейерууд. Дамжуулагч, цуглуулагч конвейерууд үүнд хамаарна.

• Суурийн конвейерууд. Өргүүр (траншейн) ба магистраль шугамын конвейер, агуулахын болон чулуулаг ялгах конвейерууд суурин байршилтай байдаг.


• Конвейерийн үзүүлэлтүүд хамгийн их хэмжээсүүд


Конвейер Бүтээл Ажлын

төхөөрөм

жийн

хурд, м/с

Зөвшөөрө

гдөх

налуу

град

Нэг үед

ногдох

урт, м

Хэвтээ

хавтгай

дахь

муруйлты

н

зөвшөөрө

гдөх

радиус, м

Туузан 20000 18* 2000 1000

Татуургат

туузан

1200 2-2.5 16 4000 120-150

Гинжит

туузан

3000 1-1.5 45-50 хязгаарлаг

дахгүй

60

Ялтаст 2500 1-1.5 45-50 - 40

• Тусгай бүтэцтэй конвейерт тухайн 35-450 хүрнэ.

• Конвейерийн чухал үзүүлэлтэнд туузны (м) өргөн, туузны хөдөлгөөний хурд, ачаа өргөх, буулгах хамгийн их (град) өнцөг, конвейерийн нэг үед ногдох ур зэрэг хамаарна.


• Конвейерийн туузны өргөн. Шаардагдаж буй бүтээлийн хэмжээ, хөдөлгөөний хурд, чулуулгийн ширхэгшлийн хэмжээнээс хамаарна. Тээвэрлэх чулуулгаас хамаарсан конвейерийн (м) өргөн:

• а-тээвэрлэх чулуулгийн хамгийн том хэмжээ, мм


engineering school)

• ихэвчлэн зөөлөн, бутармаг үйрмэг чулууулаг болон жигд бутлагдсан хатуу чулуулгийг конвейероор тээвэрлэдэг. Конвейероор тээвэрлэж буй чулуулгийн хамгийн том нь 350-450мм-ээс хэтрэхгүй байх нь зохимжтой.

• 200-250мм-ээс ихгүй хэмжээний чулуулаг нийт чулуулагийн 30%-иас багагүй байвал түүнийг том ширхэгтэй чулуулгийн жийргэвч болох ба конвейр нь туузны элэгдэл багасч эдэлгээ нь уртасдаг.


• Конвейерийн налуугийн өнцөг. Чулуулгийн шинж чанараас болон конвейерийн хийцээс уг өнцгийн дээд хэмжээ тогтоодог. Ердийн туузан налуу конвейероор тэсэлж буталсан чулуулгийг өргөх чиглэлийн өнцөг 16-180 бол бөөрөнхий гөлгөр гадаргатай хайрганд 13-150 байна. Конвйерийг жигд ачаалах тохиолдолд өргөх чиглэлийн өнцгийг 1-20 –аар байга байдаг.


КОНВЕЙЕРИЙН ТЕХНИКИЙН БҮТЭЭЛ

• Туузан конвейерийн өргөн, конвейер дээрх ачааны хөндлөн огтлолын талбайй, хөдөлгөөний хурд, жигд ачаалалт, чулуулгийн тээвэрлэлтийн хүндрэлээс (м3/цаг) бүтээл хамаарна.


• Sa-конвейер дээрх ачаны хөндлөн огтлолын талбай, м2

• Vk-конвейерийн хөдөлгөөний хурд, м/с

• Kаз-конвейерийн ачааллын зэрэглэлийг тооцох коэффициент

• Ктх-чулуулгийн тээвэрлэгдэх хүндрэлийг тооцох коэффициент

• Кжб- ажиллагааны жигд бус байдлыг тооцох коэффициент


• Чийг ихтэй болон бөөрөнхий хэлбэртэй чулуулгийг тээвэрлэхэд Ктх коэффициентийн тоон утга өөрчлөгдөнө.


Конвейерийн хөндлөн огтлол

• Мөргөцгийн конвейерийн бүтээл нь ачигч төхөөрөмжийн бүтээлээс илүү байх шаардлагатай. Олон утгуурт экскаватораас 5-10% нэг утгуурт экскаватораас 10-15%-иар конвейерийн бүтээл илүү байх нь зохимжтой. Үүний дүнд конвейерийг хэт ачааллахаас сэргийлэх, ачих төхөөрөмжийн тасралтгүй ажиллагааг хангах нөхцөл бүрдэнэ. Энэ нөхцөлд тулгуурлан конвейерийн туузны В(м) өргөнийг дараах байдлаар тодорхойлно.


engineering school)

• E-экскаваторын утгуурын багтаамж, м3

• Куд - утгуур дүүргэлтийн коэффициент

• Кнө- нөөцийн коэффициент

• Vk-конвейерийн туузны хурд, м/с


КОНВЕЙЕРИЙН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ПРОЦЕСС

• Конвейерийг хөндлөн чиглэлд шилжүүлэх ажиллагаа. Конвейерийг экскаваторын орол дуусах үед шинэ оролд бэлтгэж шилжүүлнэ. Шилжүүлэхдээ конвейерийг тасралтгүй ба мөч мөчлөгөөр шилжүүлэх аргуудыг хэрэглэнэ.


• Тасралтгүй шилжүүлэхдээ чирэх, гуйвуулах, алхуулах аргуудыг хэрэглэнэ.


RELATED LINKS

• www.khatnaa-mining.blogspot.com

THANK YOU FOR YOUR ATTENTION


http://www.khatnaa-mining.blogspot.com/



Education

Lecture 10