O ESPAZO URBANO

Morfoloxía e estrutura urbana

MORFOLOXÍA URBANA Que é?: O aspecto externo que

presenta a trama ou plano urbano

Está influída polo emprazamento e pola situación

É tamén o resultado da combinación do:– Plano

– A construción

– Os usos do solo

Emprazamento Posición

Espazo concreto Medio físico e as súas

características Topografia

Segundo a función da orixe:

-Sitio defensivo

-Comercio

-Vías de comunicación

Posición relativa respecto do entorno xeográfico amplo:

- Unido ás funcións da cidade

respecto do entorno:

- control de rutas

- encrucillada de camiños

- Localización estratéxica no

político, militar, comercial, etc.

Plano, construción e usos do solo

Clases de plano: Irregular Radiocéntrico Ortogonal Complexo

Trama urbana Aberta Cerrada

A edificación Bloques colectivos Vivendas individuais

Usos do solo

Residencial Comercial De negocios Industrial De equipamentos Lecer, etc.

Palma de Mallorca

Carboneras (Almeria)

ESTRUTURA URBANA

A ESTRUTURA URBANA

1- A CIDADE PREINDUSTRIAL: O CASCO ANTIGO (ver esquema)

1.1 A herdanza da época preindustrial

1.2 As transformacións da época industrial

1.3 Os cambios actuais

2 – A CIDADE INDUSTRIAL: O ENSANCHE URBANO

2.1 O ensanche burgués

2.2 Os barrios obreiros e industriais do extrarradio

2.3 Os barrios axardinados

3- A PERIFERIA ACTUAL E AS RECENTES TRANSFORMACIÓNS

URBANAS

3.1 Os barrios residencias da periferia

3.1.1 Os barrios marxinais de infravivendas ou chabolas

3.1.2 Os barrios de promoción oficial

3.1.3 Os polígonos de vivendas de promoción privada

3.1.4 O rexurdimento da mazá pechada

3.1.5 As áreas de vivendas unifamiliares

3.2 As áreas industriais e de equipamento da periferia

A CIDADE PREINDUSTRIAL:O CASCO ANTIGO

1.1 A herdanza da época preindustrial

1.2 As transformacións da época industrial

1.3 Os cambios actuais

Tres momentos

A CIDADE PREINDUSTRIAL1.1 A herdanza da época preindustrial

a) Características comúns Murallas Plano irregular

Radiocéntrico Lineal En cuadrícula

Trama cerrada Usos de solo diversos Coexistencia de diversos grupos sociais

b) A cidade romana Plano regular Exemplos: Zaragoza, León, Mérida e Tarragona

c) A Idade Media Cidade musulmá

Núcleo principal (medina) amurallado Trazado irregular Fóra: os arrabaldes tamén

amurallados

A cidade cristiá Amurallada Trazado irregular: radiocéntrico, lineal

ou en dameiro

d) O Renacemento Créanse barrios novos de plano regular Constrúense edificios monumentais

Casas de concellos, palacios, igrexas, hospitais, conventos

Edificios de fachadas uniformes Prazas e rúas maiores rectilíneas

A CIDADE PREINDUSTRIAL

e) Barroco e a Ilustración

A cidade embelécese e racionalízase o seu

trazado Trázanse rúas amplas e rectas Prazas, xardíns e zonas de arboredos Mellóranse as infraestruturas de abastecemento

e hixiene

A CIDADE PREINDUSTRIAL

a) Plano Primeira metade do s. XIX

Consecuencias da Desamortización: Abríronse prazas e novas rúas nas zonas máis valoradas Trazados máis rectos

Segunda metade do s. XIX e primeiro terzo do s. XX Constrúense grandes vías arrodeadas de suntuosos edificios Nalgúns casos rompen coa trama da vella cidade Noutros, unen a cidade histórica co novo ensanche ou estacións

ferroviarias Nos novos edificios instálanse funcións terciarias» Obxectivos: sanear e revalorizar o solo urbano

As políticas de renovación a partir de 1960 Obxectivo: máxima rendibilidade do solo Resultado: destrución do plano e da herdanza histórica do casco

antigo

A CIDADE PREINDUSTRIALAs transformacións da época industrial

b) Trama:Proceso de densificación Tras a Desamortización mudou o uso de certos edificios (institucións, hospitais, etc.) A edificiación verticalízase, sobre todo dende 1960 A fins do s. XIX e primeiros do XX: estilo historicista, novos materiais, etc.

O uso do solo Progresiva terciarización (culmina arredor de 1960)

Consecuencias: Aumento do prezo do solo Saturación Problemas de conxestión Deterioro de edificios pola contaminación

Socialmente: Incrementouse o proceso de segregación social Dende fins do s. XIX a burguesía trasládase aos novos ensanches Os casos históricos son ocupados por grupos sociais de baixos ingresos Os cascos históricos sofren unha paulatina degradación

A CIDADE PREINDUSTRIALAs transformacións da época industrial

Leváronse a cabo políticas de rehabilitación integrada para revitalizar a morfoloxía tradicional

No plano Peonalízanse rúas Ensánchanse e axardínanse prazas

Na edificación Rehabilítanse os edificios históricos Concédense axudas oficiais

Nos usos do solo Combínase o uso residencial con novos usos

Turismo, cultura, etc. Lévanse a cabo plans de promoción urbana e

marketing que revitalizan os cascos antigos

A CIDADE PREINDUSTRIALAs transformacións da época postindustrial (dende 1975)

A CIDADE INDUSTRIAL:O ENSANCHE URBANO

Dan resposta ao crecemento que experimentan as cidades

En moitos casos derrúbanse as murallas e no seu lugar trázanse bulevares

Nestes novos espazos reflíctense os ideais burgueses:

Orde (plano regular)

Hixiene (pavimentado, rede de sumidoiros, espazos verdes, abastecemento de auga)

Grandes beneficios coa construción de vivendas, comercios e transportes

a) Plano regular De baixa densidade Edificacións de estilo historicista, intercaladas de palacetes e casas

axardinadas Uso residencial burgués Os primeiros ensanches: Barcelona: Ildefonso Cerdá; Madrd:

Carlos María de Castro, Bilbao: Alzola-Hoffmeyer y Achucarro

A CIDADE INDUSTRIAL:O ensanche burgués

b) Densificación posterior da trama

Mazás cerradas e de maior altura, sobre todo a partir de 1960

Os ensanches toman unha posición central

Os transportes unen todos os puntos da cidade

Usos do solo: La función terciaria gaña

importancia:

- comercios, bancos, oficinas, sedes de empresas, etc.

A CIDADE INDUSTRIAL:O ensanche burgués

S. XIX: Nas mellores zonas do centro histórico e nos ensanches: vivendas da

burguesía Na periferia:

Estacións de ferrocarril Servizos: mercado, cemiterio, fábrica de gas, etc. Fábricas Barrios marxinais para traballadores

A CIDADE INDUSTRIAL:Os barrios obreiros e industriais do extrarradio

a) Ao principio:• Os barrios obreiros adoptan planos diversos• Xorden poboacións sen control en solo rústico• A trama faise cerrada e densa• Vivendas de escasa dimensión e calidade• Escasos servizos e infraestruturas• Mestura de obradoiros e vivendas• Ambientes pouco sans, focos de infección

A CIDADE INDUSTRIAL:Os barrios obreiros e industriais do extrarradio

b) Na actualidade Non existe a dependencia de antano ao ferrocarril A comunicación por estrada é o máis importante As instalacións industriais están plenamente incorporadas á cidade

– O solo industrial revalorizouse Crise industrial Tendencia á migración industrial

– Os solares industriais mudan de utilidade Creación de minipolígonos industriais Áreas comerciais

Os antigos barrios obreiros fican dentro das cidades: Os mellores comunicados revalorizáronse e remodeláronse

Substitución dos residentes habituais Os menos accesibles e desorganizados mantéñense coma espazos

marxinais

A CIDADE INDUSTRIAL:Os barrios obreiros e industriais do extrarradio

Xorden entre finais do s. S.XIX e o primeiro terzo do s. XX Como consecuencia da expansión das ideas hixienistas e naturalistas

– A Cidade-xardín de Ebezener Howard Para clases medias e traballadroas Desexo de aunar a cidade e o campo

– A Cidade-Lineal (Arturo Soria) Desexa superar a segregación social

Rúa de 40 metros de ancho rodeada de casas unifamiliares con xardín

• Servizos básicos: - tranvía, - auga, - sumidoiros, - electricidade, - xardíns

A CIDADE INDUSTRIAL:Os barrios axardinados

CIDADE XARDÍN

Zurbaranbarri (Bilbao)

Ebenezer Howard

Garden Cities of Tomorrow (1902)

A PERIFERIA ACTUAL E AS RECENTES TRANSFORMACIÓNS URBANAS

A posguerra, época de depresión económica, coñeceu pouca actividade construtora nas cidades

Por falta de materiais Por incentivación oficial das actividades agrícolas

Dende 1950 as cidades terán un gran crecemento: Por crecemento demográfico Debido ao desenvolvemento da industria e dos servizos

A tendencia actual é a descentralización urbana Traslado de poboación e actividades económicas á periferia Crecente extensión da cidade: “cidade difusa” Límites imprecisos entre o rural e o urbano: áreas suburbanas A periferia actual estrutúrase en diversas áreas segundo a súa

morfoloxía e función: Barrios residenciais Áreas industriais Áreas de equipamento

Barrios marxinais Construídos en solo ilegal e sen organización

urbanística: Vivendas autoconstruídas Sen os servizos básicos (auga,

electricidade, saneamento) Chabolas

Na década de 1950 tiveron a súa máxima expansión

Nos últimos anos: campañas de erradicación do chabolismo e realoxo da poboación en vivendas sociais

A PERIFERIA ACTUALOs barrios residencias da periferia

Tiveron o seu maior desenvolvemento entre 1940 e 1960

Creáronse máis de 400.000 vivendas “protexidas”:

Prezos limitados Co fin de paliar a escaseza de vivenda

Son construcións abertas Fórmana bloques illados Construcións monótonas De baixa calidade Con falta de servizos e equipamentos.

Na actualidade precisan plans de recuperación

A PERIFERIA ACTUALOs barrios de protección oficial

Urbanización entre 1950 e 1970

Los polígonos de viviendas de promoción privada

Xurdiron a partir de 1960 Produciuse unha gran especulación cun escaso control

Trama aberta en bloques ou torres con espazos axardinados

Trazados desordenados Edificios xeométricos que crean unha paisaxe

monótona Barrios “colmea” Os comercios e a dotación do barrio

concéntranse en sitios determinados

A PERIFERIA ACTUALOs polígonos de vivendas de promoción privada

Los polígonos de viviendas de promoción privada

A PERIFERIA ACTUALOs polígonos de vivendas de promoción privada

Barrios colmeas

Barrio da Concepción. Madrid

Vigo

A PERIFERIA ACTUALOs polígonos de vivendas de promoción privada

Polígono de Coia. Vigo

Rexorde a mazá cerrada Nas décadas de 1980-1990

Xeito de recuperar a escala urbana en altura e o trazado das rúas

Teñen menor densidade cos tradicionais

Os patios conservan usos colectivos: xardíns, zonas de xogos infantís, piscinas

Para as clases medias

A PERIFERIA ACTUAL

As áreas de vivendas unifamiliares Esténdense polas periferias urbanas a partir de 1980

Para clases medias que buscan o contacto coa natureza

Comporta o uso masivo do automóbil

Trama aberta, edificación individual exenta ou acaroada

Uso do solo: residencial

A PERIFERIA ACTUAL

As áreas industriais e de equipamento sitúanse xunto ás principais vías de acceso á cidade (abunda solo barato e próximo á cidade)

a) Áreas industriaisEntre 1950 e 1960Créanse polígonos industriais ben planificados ou instalacións industriais

sen control, con impacto negativo no medio

Na actualidade

Rehabilitación de vellas instalacións

Creación de novos espazos industriais

» Parques empresariais» Parques tecnolóxicos» Polígonos de naves acaroadas

b) Áreas de equipamento• Superficies comerciais• Escolas, hospitais• Zonas de lecer• Centros administrativos

A PERIFERIA ACTUALAs áreas industriais e de equipamento da periferia