Pasjonaci na tropie historii gminy Mykanów

Mapa gminy Mykanów ze str. 19 została udostępniona przez wydawnictwo COMPASSwww.compass.krakow.pl

Okładka: Topograficzna karta Królestwa Polskiego z 1839 roku

W celu ułatwienia dojazdu do niektórych obiektów opisanych w folderze przy opisie podajemy współrzędne GPS.

Przewodnik opracowali lokalni pasjonaci historii:

Adam Wochal, Jan Szlama, Tomasz Ancerowicz. Edward Cekus, Jerzy Migoń,Roman Popenda, Jan Ferenc, Dawid Dróżdż, Krzysztof Wrzalik, Jurek Karoń, Piotr Merc oraz gościnnie Andrzej Siwiński

Koordynator działań grupy lokalnych pasjonatów historii: Adriana Moroń

Projekt graficzny i skład : Ewa Polczyk

Zdjęcia : Jarosław Polczyk

Zdjęcia bunkrów: z archiwum prywatnego Andrzeja Siwińskiego

3

Folder ten stanowi próbę upowszechnienialokalnej historii. Adresowany jest zarówno do Tych,którzy mają pasję odkrywania nowych, mało znanychmiejsc, jak i do Tych, którzy doceniają wartość miejs-cowej kultury.

Publikacja została w całości przygotowanaprzez lokalnych pasjonatów historii w oparciu o ichwiedzę. Nie wyczerpuje ona oczywiście tematu, a jestjedynie subiektywnym wyborem informacji. Szkic doty-czący historii opiera się głównie na zaprezentowaniunajważniejszych zabytków historycznych i ciekawychprzyrodniczo miejsc, stąd też nie wszystkie miejscowościz terenu gminy Mykanów zostały w niej ujęte.

Wydając ten folder, mamy z jednej stronypoczucie ogromnej satysfakcji, że utrwala on wiedzęo cennych dla nas miejscach, a z drugiej strony poczucieniedosytu, że na pewno nie udało się napisać o wszys-tkim, co powinno zostać utrwalone. Mamy nadzieję, że praca ta stanie się punktem wyjściado dalszego odkrywania gminy Mykanów.

Pasjonaci na tropie historiigminy Mykanów

4

Mykanów

Budynek "B" Urzędu Gminy, murowany z lat 20-tych XX wieku. Na budynku tablica upamiętniająca19-tu mieszkańców gminy poległych w wojnie polsko – bolszewickiej

1920 r. Zdjęta i zakopana przy budynku w czasie II wojny światowej tablica, przeniesionai ukryta później w miejscowym Banku Spółdzielczym przez ówczesnego dyrektoraNikodema Nabiałczyka, została po upadku komunizmu ponownie umieszczona na budynku11 listopada 1990 r.

Nieistniejący już stary cmentarz usytuowanyprzy obecnym zbiegu ulic: Częstochow -

skiej, Kościuszki i Słonecz nej. Dzisiaj jedynymśladem po nim pozostaje tutaj stary pomnikowydąb. Pień tego drzewa pierwotnie dużo wyższyjest teraz zasypany co nastąpiło podczas budowyi podwyższania drogi a także wy rów nywaniaprzyległego terenu. Na cmentarzu tym zaprzestano grzebaćzmarłych gdzieś w połowie XIX w. Do początkulat 70 –tych XX w. cmentarz, choć pozostawionysamemu sobie, ciągle jednak istniał. Wtedy toteren wyrównano oraz wybudowano w tymmiejscu pawilony Gminnego Ośrodka Usług By-towych „Spójnia”, które istnieją do dziś, chociażjuż w rękach prywatnych.

Kościół p.w Św. LeonardaOpata z 1836 r., zaprojek-

towany w stylu neogotyckim przezwybitnego archi tek ta włoskiegopochodzenia, HenrykaMarkoniego. Jest to świątynia jednonawowa, zjedną wieżą, wzniesiona na planieprostoką ta, z prezbiterium zwró-conym na wschód. Fasada i tylnaelewacja zostały zamknięte niewydzielonymi szczyta mi, z fryzemarkadowym pod gzymsem wieńczą-cym, a szczyt fasady - zakoń czonypłaską wieżyczką z ostrołuko wymprześwitem na sygnaturkę, czyli na-jmniejszy z dzwonów kościoła. Z dawnych lat na wyposażeniu kościoła znajduje się po dziś dzień, ornat z późnogotyckimhaftem figuralnym z końca XV w. Uroczysta konsekracja kościoła miała miejsce w dniu7 czerwca 1903 r. a dokonał jej biskup włocławski Stanisława Zdzitowiecki. W latach 1957 – 1959 kościół otrzymał nową polichromie „al. fresco”, wykonaną przezartystki malarki Janinę Pol i Barbarę Pawłowską. Kościół jako jedyny obiekt w miejsco -wości Mykanów wpisany jest do rejestru zabytków pod poz. rej. (A/20).

5

Cmentarz parafialny, położony przy drodze w kie runku Kościelca, na wzniesieniu, około300 m na południowy wschód od kościoła parafialnego. Cmentarz ten został zało żony

w poł. XIX w. na nowym miejscu. Nekropolia rozplanowa na jest na bazie tra pezu. Głównaaleja biegnie w kierunku wschód – za chód i przecina się pod katem prostym z aleją po prze-czną. Taki układ dzieli cmentarz na cztery kwatery grzebalne. Na cmentarzu znajdują sięgroby pomordowanych członków AK: Jana Stali, Stanisława Marchewki i GrzegorzaMarchewki

Figurka Św. Jana Nepomucena z 1808 r. posi-adająca cechy późnobarokowe, usytuowana

nad stawem w pobliżu kościoła parafialnego.Miejsce postawienia figurki nad wodą związanejest z uznawaniem świętego m.in. jako patronatonących i mostów. Według tradycji ludowej byłteż świętym, który chronił pola i zasiewy przedpowodzią, ale również i suszą. Wpisana do ewi -dencji zabytków figurka obecnie mocno nisz -czejąca, pilnie wymaga fachowej renowacji.

6

Czarny LasDawny cmentarz ewan-

gelicki. Najstarszegroby pochodzą z połowyXIX wieku, a najnowszez okresu II wojny światowej.Cmentarz obecnie jest bar -dzo zaniedbany. Porastają gostare drzewa i liczne zaroś -la.Większość nagrobkówmożna rozpoznać jedynie poregularnym kształcie poroś -niętym trawą. Na kilkunastunagrobkach można znaleźćżelazne krzyże oraz kamie n -ne tablice z napisami w języ -ku polskim i niemieckim. Teren cmentarza w CzarnymLesie w 2009 roku został przekazany parafii katolickiejw tej miejscowości i połączony z tamtejszym cmentarzem. s.50.89306d. 19.08472

Jaskinia pod Skipirzepą to jedna z naj -dłuższych jaskiń na Jurze Krakowsko-

Wieluńskiej, której korytarze liczą łącznie450 m. Wejście do jaskini znajduje sięw nieczynnej obecnie studni gospodar-skiej na terenie prywatnej posesji, nagłębokości 9 m. Jaskinię tworzy systemniskich korytarzyków, położonych na jed-nym poziomie blisko podziemnego lustrawody. Część jaskini jest okresowo zale-wana, a w jednym miejscu znajduje sięstałe jeziorko. Ciekawostką jaskini jestwystępowanie licznych skamieniałościfauny w liczbie niespotykanej gdzie in-dziej na Wyżynie Krakowsko-Wieluń -skiej. Jaskinia została odkryta w 1978roku w związku z gwałtownym przypły-wem wody podczas pogłębiania studni.

Dróżki Maryjne -sakralne uroczys -

ko zwane „DróżkamiMaryjnymi” to obszer -na łąka położona nadsamym brzegiem me-andrującej Sękawicy,na której powstałykapliczki ze scenamiz objawień fatimskich.Kapliczki owe są przy -pisane do każdej miej -scowości należącej doParafii. Objawienia temiały miejsce w portu-galskiej, podgórskiej wiosce o nazwie Fatima (było to także imię córki proroka islamskiegoMahometa). W ciągu 6 miesięcy (każdego trzynastego) 1917 roku ukazywała się tam trojgudzieci (pastuszków) postać Matki Boskiej nakazującej modlić się (odmawiać różaniec)o pokój na świecie.s. 50. 93139d. 19. 12250

7

Murowana kapliczka przy drodze z Kruszyny doRusinowa z figurą św. Jana Nepomucena (na

zdjęciu obok) została zbudowana z ini cja tywy właści-ciela gruntu na którym jest zlokalizowana, w drugiejpo łowie XIX wieku. Św. Jan był uznawany za patrona mostów oraz orę-downika chro nią cego przed powodzią. Stąd zapew nelokalizacja kapliczki w pobliżu potoku i mostu na Pijawce.

Cmentarzysko kultury łużyckiej w Jamnie jest jed-nym z wielu należących do grupy górnośląsko-

małopolskiej. Ceramika i kamienne obwarowaniegrobów pozwalają zali czyć je do podgrupy kępińskiej.Mieszany obrządek grzebalny oraz datowane analo-giami typy naczyń przemawiają za użytkowaniemcmentarzyska na przełomie epoki brązu i żelaza.

Jamno

Rybna

8

Cykarzew

Zabytkowy modrzewiowy krzyż przydrodze Cykarzew – Mykanów dato -

wany 1667 r. jest jednym z najstar szychobiektów tego typu na naszym terenie.Krzyż zlokalizowany jest przy drodzez Cykarzewa do Mykanowa, na koloniizwanej południową (obecnie ul. Leśna).Najprawdopo dobniej do lat 70-tych XIXwieku znajdował się przy drodze zwaną„rybińską“. Po uwłaszczeniu w 1864roku, część tej drogi znalazła się na grun-tach kościelnych, natomiast po kasacjidóbr kościelnych drogę zlikwidowano. s. 50.94861d. 19.17889

Na cmentarzu w Cykarzewie znajdujesię grób żołnierza z kampanii wrześ -

niowej. Jego zwłoki znaleziono po przejś-ciu frontu na pobliskim polu.Naj prawdopodobniej był to porucznikkawalerii Jan Bazylińki z Krakowa - 21Pułk Ułanów Nadwiślańskich, 4 Szwadrons. 50.96000dł. 19.16917

9

Zbiorowa mogiła żandarmówniemieckich w lesie k/Grabówki.

Na granicy lasu państwowegoMykanów z gruntami wsi Grabowaznajduje się zbiorowa mogiła Niemców,którzy zostali zabici 16 stycznia 1945 r.Na drzewie umieszczony jest krzyżstylizowany na swastykę. Prawdopo dobnie zostali pochowanitam żandarmi (17 osób) z posterunkuz Cho rzenic, którzy w obliczu zbliża-jącego się frontu uciekali od Borownaw stronę lasów kruszyńskich. Ich ciałazostały ekshumowane w 2004 roku.

Dąb Marszałka Józefa Piłsudskiego w CykarzewieStarym rośnie przy drodze z Cykarzewa do

Mykanowa. Dąb ten został posadzony po śmierciJózefa Piłsudskiego w 1935 roku. Na rozwidleniudróg posadzono wtedy 3 dęby, ale w związku z elek-tryfikacją wsi i budową drogi dwa dęby zostaływycięte. s. 50.51611d. 19.03944

10

KocinMurowana kapliczka św. Jana

zbudowana została w poło -wie XIX wieku. W kapliczceznaj duje się ok. 100 letnia drew -nia na rzeźba przedstawiającapostać św. Jana. Niegdyś przedbudyn kiem kapliczki odprawia -ne były msze święte. Za ołtarzsłużył wówczas niewielki stolikprzy niesiony przez mieszkańcówKocina, a wierni podczas mszystali na drodze. s.50.95222d. 19.11583

Młyn na rzece Kocince istniał już napoczątku XX wieku i był własnością

Żyda Zygermana. Młyn napędzał trak tarta -ku. W 1917 roku młyn doszczętnie spłonął. Po I wojnie został wykupiony przez rodzinęGromadzkich, którzy go odbudowali. Młyn działał do 1966 roku, kiedy to powstałynowe młyny elektryczne w Cykarzewie i My -kano wie, a działalność tego pierwszego stałasię nieopłacalna. Młyn w Starym Kocinie jestwyjątko wym zabytkiem hydrotechnicznym,woda doprowadzana była specjalnym betonowym korytem, następnie spadając z pewnejwysokości na koła wodne, wprawiała je w ruch.

s.50. 96333d. 19.15306

Lemańskie jodły „Natura 2000“ - powierzchnia lasuzaj muje 150 ha. W lesie na Zasmolu powyżej koron

sosen i świerków strzelają w górę drzewa o niecodziennymkształcie korony. W naturalnym zasięgu związane z sied -liskami terenów podgórskich. Krajobraz lasu miejscamijest niezwykle mroczny, gęsty bór jodłowy ze skąpymposzyciem i runem leśnym nie przepuszcza promienisłonecznych. Innymi miejscami obok jodły występujątakże sosny, dęby. W obrębie leśnictwa Lemańsk ochrona gatunkowa roślinobejmuje następujące gatunki: widłak goździsty, barwinekpospolity, bluszcz pospolity i konwalia majowa.

Torfowisko w Nowym Kocinie. W kompleksie leśnym położonym na południo wy-wschód od wsi Nowy Kocin, w bliskiej odle głości od drogi z Nowego Kocina do Ryb-

nej znajdują się rozległe torfowiska. W tym miejscu przepływa nieduży ciek wodny, dopływKocinki, tworzący lokalne rozlewiska otoczone roślinnością torfowis kową. Torfowiskospełnia istot ną funkcje w środowisku przy rodniczym. Szczególnie ważną rolę odgrywa jakomagazyn materii organicznej i wody. Kocińskie torfowisko cechuje bogata roślinność. Spo-tykamy tu szuwary właściwe, przeważnie trzcinowe oraz szuwary wiel koturzycowe z turzy-cami: sztywną, błotną, dzióbkowatą. Licznie występują tu krzewinki: bagno zwyczajne,borówka bagienna, żurawina błotna. Najciekawszym jednak gatunkiem tu występującymjest rosiczka okrągłolistna – roślina prawnie chroniona. s. 50.93750d. 19.10750

11

Lemańsk - grób zbiorowy wo-jenny żołnierzy Wojska Polskie -

go Wołyńskiej Brygady Kawalerii:Eryk Stokłosa oraz 4 nieznanychżołnierzy. s. 50.97750d. 19.10417

Borowieński cmentarz położony napółnocno-wschodnich krańcach

wsi przy ulicy Cmentarnej. Najstarszyczytelny nagrobek należy do starejszlacheckiej rodziny Kanigowskich(niegdyś właścicieli pobliskich Rud-nik- kopalni wapienia). Pochówekposiada datę śmierci Tomasza Kani -

gow skiego 1856r. Na nekropolii znajdują się ponadtomiejsca spoczynku pochodzącej z Kościelca malarkiWandy Wereszczyńskiej (20.06.1910 - 07.12.1978 r).,trzech Partyzantów Gwardii Ludowej zastrzelonych nakrańcu ul. Cmentarnej, Żołnierzy kampanii wrześnio -wej, ofiar działalności hitlerowskiej żandarmerii woj -skowej z Chorzenic, ofiary terroru Oświęcimia orazKrypta z prochami Światowej sławy śpiewaka opero we -go Edwarda Reszke i jego familii. Obejrzeć też możnakwaterę żołnierzy z okresu pierwszej wojny, spoczywałow niej 2 Austryjaków, 4 Niemców i 181 Rosjan (stan na1918 r.), a także cywilne ofiary Powstania Styczniowegoz roku 1863r (m.in. 70-letnia matka poety KonstantegoGaszyńskiego oraz 16-letni syn Gorzelanego - oboje zeZdrowej)

12

BorownoAleja lipowa pomiędzy Borownem a wsią Zdrowa

długości ok. 1 km. Położona przy ulicy Cmen-tarnej, kierunek z zachodu na wschód. Po stroniepółnocnej rośnie 67 lip zaś po stronie południowej59. W swoim czasie konserwator przyrody nakazałniektóre lipy po spinać stalowymi linami. Chodzi ozbyt rozrośnięte korony grożące odłamaniemposzczególnym gałęzi. Przy ostatniej lipie po prawej stronie patrząc od Bo -rowna miała miejsce 04.09.1943 r. egzekucja wyko-nana przez Żandarmerię niemiecką z Chorzenic natrzech działaczach Gwar dii Ludowej tj. AntonimBracisiu pochodzącym z Rybnej, Janie Owczarkuz Nieznanic oraz niejakim Nowaku z Gdańska.Egzekucją dowodził ppor. Korber.

13

Kościół pw. Św. Wawrzyńca kon-sekrowany w 1846 r. powstał

w miejscu drewnianego wybudowa -ne go w 1688 r. Budowla ta dzię kidwóm czworobocznym wieżomo wy sokości 50 m widoczna jest nacałą okolicę.

Aleja lipowa pomiędzy Borownem a wsią Baby, dłu-gość ok. 1 km (zdjęcie obok). Położona przy ulicy

Lipowej. Kierunek z południa na północ. Po stroniewschodniej 28 lip i jeden klon, po stronie zachodniej 28lip i dwie akacje. Niektóre egzemplarze pospinane sąstalowymi linami.

Samotnie rosnąca lipa u zbiegu ulicy Częstochowskieji Ogrodowej (przy rondzie). Obwód jej to 4 metry

i 90 centymetrów.

Krzyż Dwóch Braci. Na końcu ulicy Lipowejpo lewej stronie, pomiędzy lipą 2 a 3 licząc

od końca, posadowiony jest na ceglanym postu-mencie stalowy krzyż z wykutym na nim napisem„EWA S KOZŁOSKICH FóNDOWAŁAPAMIĘCI ZABITEGO KAMIENIEMWIELKIM JANA POSTAWY- TE FIGUREZROBIEŁ W BOGUSŁAWICACH KM – ROK1883”. Krzyż ten w październiku 2013 rokuzostał przeniesiony z oddalonego ok. 100 metrówpola i odremontowany siłami sympatyków miejs-cowej historii. Do końca lat 70-tych ubiegłegowieku krzyż ten stał na poboczu istniejącej wów-czas drogi do wsi Baby. Jak mówi legenda, EwaKozłowska postawiła go na pamiątkę śmierciswego syna Jana Kozłowskiego.

14

Wierzchowisko

Kolumna Denhoffa - obiekt ten posadowionyprzy drodze wiodącej z Borowna do Kruszyny

liczy około 300 lat. Obelisk w kształcie strzelistejkolumny zrobiony jest z piaskowca. Do roku 1957/58 zwieńczenie kolumny stanowiłkrzyż, który zniszczyło uderzenie pioruna. Symbolizuje, jak mówi legenda, miejsce samobójczejśmierci jednego z Denhoffów.

Grób małżeństwa Józefa i FranciszkiSowów z Wierzchowiska, którzy od je-

sieni 1942 roku ukrywali pięcioro Żydów.Rozstrzelani zostali przez Niemców w dniu1 września 1943 r. Dom rodziny Sowów został otoczony przezNiemców w nocy z 1na 2 września 1943 r.Małżeństwo zostało bestialsko pobite przezoprawców, ale nie wyjawiło miejsca pobytuukrywanych. Niemcy odkryli kryjówkęŻydów dopiero po podpaleniu domu. Józef i Franciszka Sowa oraz pięcioro Żydówzostali rozstrzelani, a dzieci Sowów wywie -zione do pracy przymusowej w Niemczech.s. 50. 89250d. 19. 17944

Murowana kapliczka z początku XX w. Kapliczkę pod wezwaniem Najświętszego SercaPana Jezusa wybudowano w latach 1901-1905 dzięki wysiłkowi miejscowego społe -

czeństwa. W miejscu tym, do roku 1997, odbywały się nabożeństwa odprawiane przezksięży z kolejnych parafii, do których należało Wierzchowisko: św. Zygmunta , św. Andrze -ja Boboli i św. Brata Alberta Chmielowskiego w Częstochowie. s. 50. 87278d. 19. 12028

Budynek przedszkola. Obecnasiedziba Przedszkola w Kuź -

nicy Kied rzyńskiej mieści sięw budynku wznie sionym w 1934roku. Od początku w budynku znaj-dowała się szkoła. W 1939 rokuwraz z wybu chem II wojny świa-towej, budynek został przejętyprzez niemieckiego okupan ta. Do roku 1945 mieścił się w nimposterunek niemieckiej żan-darmerii. W latach 1946 – 2001 w budynku

miała swoją siedzibę szkoła podstawowa, a po jej likwidacji zostało w tym miejscu zorgani-zowane przedszkole.s. 50.94333d. 19.16556

15

Radostków

Kuźnica KiedrzyńskaMurowana kapliczka z końca XIX w. Kapliczka ta znajduje się przy ulicy Wincentego

Witosa i pochodzi z końca XIX wieku. W ostatnich latach został przebudowany jejdach.

Młyn. W czasie II wojny światowej wmiej scowości Radostków znajdowała

sie granica pomiędzy Generalną Guberniąa III Rzeszą Niemiecką. Przebiegała onawzdłuż rzeki Sękawicy, a następnie rzekiKocinki. Granica była nieustannie kontro -lowana przez patrole niemieckie z psami.Za jej nielegalne przekroczenie groziłodot kliwe pobicie a nawet śmierć. RzekaSękawica pełniła również funkcję siłynapę dowej, jej spiętrzone wody, które ro-zlewały się na obszarze 1,5 ha napędzałymłyn wodny. Od 1986 r. napęd wodny został zastąpiony napędem motorowym (silnikiemparowym opalanym koksem).W roku 2002, prawie 100-letni młyn został rozebrany z powodu złego stanu technicznego.Do dziś można zobaczyć jego pozostałości. Zdjęcie archiwalne.

16

Łochynia

Kokawa

Cmentarz wojenny z okresu I Wojny Świa-towej 1914-1918 (fotografia obok)

Miejsce rozstrzelania Żydów w czasie IIWojny Światowej

Rozstrzelane Żydów ukrywających się w Ko -kawie dn. 13.08.1943r. Pogrzebani są bezimi-ennie w lesie od strony Kokawy. Braun Mordka 47l.Brzózki Zelek 21 l.Kalka Baruch 25 l.Kalka Josek 26 l.Lichter Kopel 33l.Paum Lewek 26 l.

Miejsce stracenia partyzantów - Jan Stala(24l.) i Stanisław Marchewka (24l.) -

partyzanci rozstrzelani przez okupanta 6 IX1943 roku w lesie Mykanowskim. Obecniespoczywają na cmentarzu w Mykanowie.

Łochynia aleja lipowa. Podwójny szpalerdrzew po 52 sztuki, rosnących ze

wscho du na zachód. Korony niektórychopasane linami stalowymi. Chore, spróchniałe egzemplarze zastąpionomłodymi drzewkami.

17

Poniemieckie bunkry wojenne wchodzące w skład linii fortyfikacyjnej, mającej osłaniać Częstochowę od północnego wschodu przed Armią Czerwoną.

Mykanów Południe

Mykanów Północ

Mykanów Północ

Nowy Broniszew Południe

Nowy Broniszew Północ

Broniszew Południe

Nowy Broniszew Południe

Stary Cykarzew Północ

Stary Cykarzew Północ

Mykanów Południe

Mykanów Wschód (Łochynia)

18

Nowy Broniszew Północ

Nowy Broniszew Północ

Nowy Broniszew Północ

Stary Broniszew Północ

Stary Broniszew Północ

Nowy Broniszew Północ

Stary Broniszew Północ

Stary Broniszew Północ

Stary Broniszew Północ

Stary Broniszew Północ

Stary Broniszew Północ

Stary Broniszew Wierzby

MykanówCzarny LasJamnoRybnaCykarzewKocinBorownoWierzchowiskoKuźnica KiedrzyńskaRadostkówKokawaŁochyniaBunkry

Folder „Pasjonaci na tropie gminy Mykanów” został opracowany w ramach projektu

„Organizacja warsztatów edukacyjno-artysty-cznych, rajdu rowerowego i wydanie publikacjio pasjonatach z terenu LGD „Razem na wyżyny” realizowanego przez Gminny Ośrodek Kultury

w Mykanowie. Folder nie powstałby bez ogromnego wkładu pracy

i społecznego zaangażowania grupki lokalnychpasjonatów historii, którzy postanowili podzielićsię tym, co jest dla nich najcenniejsze, czyli swoją

pasją. Mamy nadzieję, że ich zapał nie osłabniei niebawem będziemy mogli usłyszeć

o kolejnych ciekawych działaniach na rzecz naszej lokalnej społeczności.

Naszym drogim pasjonatom dziękujemy za zaangażowanie w projekt, poświęcony czas

i miłą atmosferę na spotkaniach.