T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

SPOR YÖNETİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

İLERİ KOÇLUK BECERİLERİ

“PROBLEM TANIMLAMA”

DANIŞMAN ÖĞRETİM ELEMANI

Prof. Dr. Turgay BİÇER

HAZIRLAYAN

Giray ÇAVDAR

2012

İSTANBUL

1. PROBLEM

John Adair (2000) problemi “Problem sizin önünüze atılmış sizi engelleyen bir

durumdur” biçiminde tanımlamaktadır. Stevens (1998) “Bir ortamdan veya durumdan

daha çok tercih edilen bir başka ortam veya duruma geçiş esnasında önümüze çıkan

engeller, zorluklar” olarak; Vangundry “Olan ile olması gereken arasındaki uçurum

olarak” ve Kneeland (2000) “Bir şeyin olması gereken durumuyla mevcut durumu

arasındaki fark” olarak tanımlamışlardır.(4)

Başka bir deyişle problem “Amaçları zedeleyen, istenilen şartlarda ürün/hizmet

sunumunu engelleyen, ürün/hizmetlerin birbirleriyle uyumlu olmasını önleyen olaylar”

olarak tanımlanabilir. Problemler gerçek durumun koşulları istenen durumun

koşullarından farklı olduğunda ortaya çıkar.(3)

Bir şeyin kişi için problem olabilmesi için;

1. Mevcut durum ile olması gereken durum arasında bir farkın bulunması,

2. Kişinin bu farkı fark etmesi ve farkı anlaması,

3. Algılanan farkın kişide gerginliğe yol açması,

4. Kişinin gerginliğini ortadan kaldırmaya yönelik girişimlerinin

engellenmesi gerekir.

1.1. Problemin Özellikleri

Bir problemin problem olabilmesi için öncelikle, üzerinde düşünülüp

taşınılması gereken bir sorun olması gerekir.

Problem doğal olarak çözümlenmemiş bir sorundur. Eğer

çözümlenmişse, artık bu öğe problem olarak nitelendirilmez.

Problem huzursuzluk kaynağıdır. Çünkü problemler gerçekleştirmek

istenilen hedeflerle birey arasında duran bir engeldir.

1.2. Problem Tanımlama

Problem çözme sürecinin ilk basamağı olan “problem tanımlama” bu sürecin

en zor ve en önemli aşamasıdır. Başka bir deyişle; problemi tanımlamak çözümün

yarısıdır. Ünlü Alman bilim adamı Albert Einstein’ın “Bana bir soruyu çözmem için 1

saat verseler, bunun 45 dakikasını sorunu tanımlamaya, 10 dakikasını çözüm yolu

geliştirmeye, 5 dakikasını da soruyu çözmeye ayırırım.” sözü bu konuyu özetler

niteliktedir.

Bir problemin var olduğuna ilişkin somut kanıt, bireyle bireyin ulaşmak

istediği hedef arasında engel olduğunda ortaya çıkar. Yöneticinin görevi bu engelleri

çözümlemek değil; engellerin ortaya çıkmasıyla ilgili problemlerdir. (2)

Şekil 1: Problemin unsurları

Yukarıdaki üç unsurdan biri yoksa problem yoktur.

Çözümü gerektiren problemin doğru olarak belirlenmesi zorunludur. Bunun

için bu üç unsurun doğru bir şekilde ortaya konması gerekmektedir.

Aşağıdaki olayda, doğru olarak birey, engel ve amaç unsurlarını belirlemeye

çalışalım:

“Her gün işe kendi arabamla giderken 4. caddeyle 5. caddenin kesiştiği noktada

çok sıkışık bir trafikle karşılaşıyorum. Pek çok kere bu nedenle işime geç kaldım.

Patronum gecikmelere sinirlenmekte ve beni işten atmakla tehdit etmektedir.”

Öncelikle problemi belirleyelim:

Problem, işe zamanında nasıl varılacağıdır.

Problem, 4. caddeyle 5. caddede meydana gelen sıkışıklığın nasıl ortadan

kaldırılacağıdır.

Bunlardan hangisi problemdir? 4. cadde ve 5. Caddedeki sıkışıklığın ortadan

nasıl kaldırılacağına ilişkin seçenek seçilirse eğer, engelle problem birbirine

karıştırılmış ve hata yapılmış olunur. Trafik sıkışıklığını çözümlemek kişinin yeteneği

dışındadır.

Kişi kontrolünde olan şeylere odaklanmalıdır. Kontrol dışındaki şeyler kişinin

sorumluluğu değildir. “Sana ne olduğu değil, sana olanla ne yaptığın yaşamının yönünü

belirler.” (Biçer, 2008: 101)

Birey Engel Hedef

Unutulmamalıdır ki yöneticinin görevi engellere çözüm getirmek değildir.

Yönetici engelleri belirler ve bu engellerin varlığından kaynaklanan problemleri çözer.

Problem “İşe zamanında nasıl varılır?” seçeneği midir? Olabilir fakat problemi

değişik biçimde, denemelik problemler olarak da ifade etmek gereklidir. Problem şu

şekillerde ortaya konulabilir: “İşe nasıl varılır?” ya da “Patron nasıl mutlu edilebilir?”

ya da “Kovulmaktan nasıl kaçınılabilir?” Böylesi denemelik problemler ortaya

koymanın sebebi, yeterli verinin olmamasından kaynaklanmaktadır.

Yukarıda verilen olayda problem sahibi hakkında hemen hiçbir bilgi

verilmemiş; çok genel biçimde tanımlanmış ve yalnızca dolaylı olarak amaç

belirtilmiştir. Problemi doğru bir biçimde ortaya koymak için daha fazla veriye ihtiyaç

vardır. Bu veriler “tüm problem çevresi ayrıştırılarak” elde edilebilir. Tüm problem

çevresi de daha önce bahsedilen “Birey, Engel, Hedef” unsurlarıdır.

Problemi doğru belirlemek amacıyla, gerek duyulan verileri toplamak için bu

üç unsurun ilişkisi ayrıştırılmalı ve yorumlanmalıdır.(2)

Problemler kendileri içinde bir hiyerarşi (ağ) oluştururlar. Eğer neyin problem

olarak algılandığı netleştirilmezse, problem ağı içerisinde yanlış yollara gidilebilir.(5)

Problem ağı içerisinde üç temel kavramdan söz edilebilir;

1. Odak Problem (Fotokopi makinesi kağıt sıkıştırıyor)

2. Yaratan Problem (Kullanılan Kağıt)

3. Yaratılan Problem (Raporu Zamanında Hazırlayamıyorum)

2. PROBLEM ÇÖZME

2.1. Problem Çözmenin Dayanakları:

1. Geleneksel Yöntem: Çözümü geçmişte arayanlar.

Avantajları:

Denenmiş olması

Ucuz olması

Alt yapısının hazır olması

Dezavantajları:

Şartlara uymayabilir.

Verimsiz olabilir.

Yenileşmeye engel olur.

Zaman kaybına neden olur.

Bu yöntem gerekli ama tek başına yeterli değildir.

2. Kişisel Deneyimler: “Ben böyle yaparak başarılı oldum, herkes böyle

yapmalı” şeklindeki genellemeler, her zaman olumlu sonuç vermeyebilir.

Tümevarım; parçadan bütüne doğru yapılan genellemelerdir.

Avantajları:

Pratik olması

Yaşanılmış olması

Dezavantajları:

Yanılma payı, örnekleme hatasının olması

Bilimsel çalışmalarda tümevarım tek başına kullanılmaz

3. Uzmanlara Dayalı Problem Çözenler: Konuyu uzmanlara sorarak onları

önerilerini uygularlar.

Tümdengelim; bütünden parçaya doğru yapılan genellemelerdir.

Bilimde mutlak doğru yoktur. Uzmanlar arasında görüş farklılıkları

vardır.

Bu yöntem de tek başına yeterli değildir.

Problem çözümünde bu üç yöntemden de faydalanılmalıdır.

2.2. Bilimsel Problem Çözme Süreci:

2.2.1. Problem çözmeye başlamadan önceki sorgulama:

1. Gerçek ile beklenti arasında fark var mı?

HAYIR → cevabınız ise problem yok

EVET → cevabınız ise iki numaralı soru

2. Bu fark rahatsızlık veriyor mu?

HAYIR → cevabınız ise problem yok

EVET → cevabınız ise üç numaralı soru

3. Etki alanınızda mı?

EVET → cevabınız ise sorunu çözmeye başlayın

HAYIR → cevabınız ise yetkili ile görüşün

Problem çözme sürecinde problemin tanımlanması ve veri toplama aşamasında

sorulan sorular büyük öneme sahiptir. Sorular cevap odaklı değil, soru odaklı olmalıdır.

Bilgiye ulaşmada ve problemi anlamada doğru sorular sorularak teşhis konmalıdır.(2)

2.2.2. Doğru Soru Sormak:

Herkes dünyayı değişik şekilde algılar ve deneyler ne kadar otak özellik

gösterse de kişiler kendine özgü tecrübe yaşarlar ve bunlar tamamıyla kişiseldir. Çoğu

zaman insanların durumlarını anladığımızı, onlarla eşduyum içinde olduğumuzu

düşünürüz fakat aslında değilizdir. Biz sadece, “O durumda biz olsak ne yaparız?” diye

düşünür, “Kendi hissettiklerimizi karşımızdaki hissediyor” diye kabul ederiz. Bunun

sonucu olarak da bir iletişim ve anlaşamama sorunu yaşanır.

Özellikle soyut kavramlar daha farklı çatışmalara ve kavgalara sürükler.

Adalet, sevgi, zevk vb. gibi kavramları herkes kendine göre yorumlar. Soyut kavramları

somutlaştırdığımız ve “ne olduğunu” ortak akılla belirlediğimizde çatışmalar

azalacaktır.

2.2.2.1. Meta Model:

NLP, dildeki anlam kargaşalarını ve anlaşmazlıklarını gidererek konunun

özüne giden ve anlamını somutlaştıran bir model geliştirilmiştir. Bu modele NLP

literatüründe Meta Model denilmektedir.(1)

Meta Model, bir dizi soru sorarak konuşmanın özünü kavramaya yarayan

genelleme, bozma ve silme/seçici davranma süreçlerini eleyerek düşüncenin ve

konuşmanın ana temasının kavramasına ışık tutmaktadır. Konuşulanların yerine onlarla

ne/neler denmek istendiğinin anlaşılmasına yardımcı olur, imaları netleştirir, anlamayı

kolaylaştırır.

İşte birkaç örnek:

“Bu iş çok zor.”

→ “Zor olan nedir? Neye, kime göre zor?”

“Beni anlamıyorsun!”

→ “Nereden biliyorsun? Nasıl anladın?”

“Ben zaten hep böyleyimdir!”

→ “Hep mi böylesin? Hiç böyle olmadığın bir an yok mu?”

2.2.3. Problem Çözme Sürecinin Diğer Basamakları

Problem çözme sürecinin ilk basamağı olan problem tanımlamadan sonraki

basamaklar şu şekildedir;(5)

Problem için çözümler belirleme (Alternatif üretme)

Problem için çözüm seçeneğini belirleme (Harekete geçme)

Eylemi planlama ve uygulama

Sonuçları değerlendirme

Şekil 2: Problem Çözme Süreci(6)

2.3. Çözüm Önündeki Engeller

Problem çözmek karmaşık bir süreçtir. Görmediğimiz birçok etken,

problemleri çözmekte kişiye güçlük çıkarabilir. Bu güçlüklerin bazıları psikolojik,

Sorunu Fark Etme

Problem Tanımlama

Alternatif Üretme

Harekete Geçme

Planlama ve Uygulama

Değerlendirme

bazıları ise çevresel ortamlardan kaynaklanır. Bu engeller doğru saptanmadığı sürece iyi

bir problem çözücü olunması zordur. (3) Bu engeller;

Problem çözücülerden kaynaklanan çözüm engelleri

Algılama eksikliği: Problemin tek ya da çok az boyutunu görmek.

İfade edememe: Problemin çözümüne aykırı düşecek bir dil

kullanmak. Açık ve net ifade edememe.

Duygular: Başarı, takdir edilme, ait olma, çekinme ve korkmak gibi

kişiden kişiye değişiklik gösteren birtakım duygular, içinde bulunulan

problem ile çakışırsa, uygun şekilde davranmayı güçleştirir.

Zeka: Zekanın doğru kullanılmamasından kaynaklanan engellerdir.

Önemli olan neye sahip olunduğu değil, nasıl kullanıldığıdır.

Ortamdan kaynaklanan çözüm engelleri

Fiziksel çevre: Çalışma ortamının durumu

Politika, süreç ve prosedürler: Kuruluşun politikası, kurallar vb.

Kültür ve yönetim tarzları: Toplumun ve örgütün kültürel yapısı ve

yönetim anlayışlarının, gelişim ve yeniliklere açık olup, olmaması

KAYNAKÇA

1. Prof. Dr. Turgay BİÇER, NLP Kişisel Liderlik, Beyaz Yayınları – 2009, ISBN: 978-975-8261-80-2

2. T.C. Mili Eğitim Bakanlığı Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Endüstriyel Teknik Öğretimde Toplam Kalite 9, Problem Çözme Teknikleri, 2001

3. T.C. MEB Mesleki Eğitim ve Öğretimin Güçlendirilmesi Projesi, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Problem Çözme, 2008 Ankara

4. Problem Çözme Yönteminin Çevre Eğitiminde Uygulanması, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl:2003 Sayı:14

5. http://www.slideshare.net/giraycavdar/problem-zme-teknikleri-eitim-teknolojileri 6. http://www.slideshare.net/giraycavdar/problem-zme-becerisi