Małopolskie Obserwatorium Kultury

Sceny kulturowe a polityki kultury w Małopolsce

Jakościowa analiza i diagnoza kultury Małopolski w wymiarze funkcjonowania gminnych scen kulturowych oraz tworzenia lokalnych polityk kultury

  10 gmin w Małopolsce (gminy wiejskie,

miejsko-wiejskie oraz miejskie)

W badaniach (wywiady pogłębione, obserwacje uczestniczące, grupowe wywiady zogniskowane) uczestniczyło około 150 aktorów kultury.

 Analizy zaproponowane w raporcie badawczym:

Kim są aktorzy kultury i jak definiują kulturę.

Analiza strukturalna scen kulturowych Diagnoza polityk kulturowych

Lokalne modele kultury – kultura jako źródło napięć społecznych oraz koncepcja prowadzenia polityk publicznych

Kultura to układ scen. (aktywność, uczestnictwo w kulturze, praktyki kulturowe)

Kultura to gra o „dobro wspólne” w środowisku aktorów kultury. (debata, konflikt, narracja)

Kultura to „sekcja” w rozwoju lokalnym, program usług publicznych oraz realizacja wybranej polityki kulturalnej. (zarządzanie polityką publiczną według uspójnionej strategii)

Lokalne modele współpracy – metafora gminy jako festiwalu

Gdzie w gminie tworzy się kulturę?

 Gmina to festiwal, na którym istnieje szereg scen (scena główna, sceny niszowe, kontrsceny), na których praktykuje się zróżnicowaną działalność kulturalną wedle różnych możliwości i metodologii uczestnictwa czy sposobów aranżacji sceny.

  Współpraca / konflikt / brak relacji Czy tylko samorząd i instytucje kultury tworzą lokalny sektor

kultury?

Lokalne modele współpracy – metafora gminy jako festiwalu

Czy społeczność gminy uczestniczy w tworzeniu kultury? 

Publiczność takiego festiwalu zachowuje się jak konsumenci (prosumenci), którzy mogą się angażować mocniej (prawo do własnej aranżacji sceny) lub słabiej (prawo do korzystania z oferty), na niektórych scenach obowiązują ich opłaty, mogą tworzyć społeczności opierające się na zasobach danej sceny, a czasami, w proteście albo dlatego, że oferta nie okazała się dla nich interesująca, mogą ten festiwal opuścić.

  Petenci/klienci/interesariusze Czy działa się „historycznie” (rozwój liniowy, poprawianie istniejącej

oferty), czy działa się „celowościowo” (badanie potrzeb, określanie wyzwań, w efekcie dobór narzędzi interwencji)?

Lokalne modele współpracy – metafora gminy jako festiwalu

Czy władze gminy powinny zarządzać sceną główną czy współpracować na wszystkich scenach?

 Zespół scen jest sferą aktywności społeczności, którą można określić uczestnictwem w kulturze. Taki festiwal nie ma jednego organizatora, to przestrzeń otwarta dla różnych organizatorów, choć realnie pewne sceny są uznawane przez różnych aktorów instytucjonalnych, zbiorowych i indywidualnych za ważne, inne bywają marginalizowane bądź uznawane za niekulturalne.

  Główni gracze/organizacja polityk kultury/cele oraz kluczowe działania Czy osiąga się spójność działań i czy są wyznaczone (przyjęte przez

społeczność) priorytety?

Obraz gmin w Małopolsce – sceny kulturowe i samorząd

Gminy o „tradycyjnym” modelu kultury (dom kultury, biblioteka oraz imprezy)

Gminy o „społecznym” modelu kultury (kultura jako narzędzie rozwoju społecznego, wspierania aktywności społecznej, integracji społeczności lokalnej)

Gminy o „produktowym” modelu kultury (turystyka dziedzictwa kulturowego; animacja kulturalna; innowacyjne rozwiązania – ekonomia społeczna, przemysły kultury, skuteczne lokalne grupy działania)

Obraz gmin w Małopolsce – polityki kultury

Bardzo często polityki kultury ograniczają się do tworzenia dorocznego kalendarza kulturalnego gminy (obchody świąt, stałe imprezy).

  Bardzo często polityki kultury tworzone są w obrębie małej grupy

interesariuszy (osoby o autorytecie wynikającym z tradycji, brak reprezentantów kontrscen – licznych, ale bardzo rozproszonych).

  Bardzo często wytyczone są twarde linie demarkacyjne pomiędzy kulturą,

turystyką, sportem, edukacją i pomocą społeczną – organizatorzy tych polityk wzajemnie ze sobą nie współpracują.

  Bardzo często zasobem dla tworzenia polityk kultury jest tzw. dorobek

kulturalny gminy – wykorzystuje się zasoby popularne i raczej tradycyjne (folklor, twórcy ludowi, krajobrazy, lokalni artyści), nie ma miejsca na eksperymenty i innowacje kulturalne.

Bardzo często polityki kultury są równoznaczne z rozwijaniem infrastruktury kultury (działania te określa się polepszaniem dostępu do kultury).

Trzy kluczowe wnioski z badań związane z rozwojem kapitału społecznego w Małopolsce

1.Polityki kultury nie są konstruowane zgodnie z zasadami partycypacji społecznej. Decyzje podejmują nieformalne, lokalne „porozumienia kulturalne”, które czasem są twórcze i przynoszą rozwój, a czasem petryfikują lokalną normę. Gminy nie mają zbyt wielu narzędzi do ustanawiania polityk kultury opierających się na współpracy z interesariuszami.

 Efekt: brak rozmowy o lokalnej kulturze, sztuczne budowanie opozycji technokratów rozwoju lokalnego oraz społeczności pragnącej rozrywki i kultury popularnej.

Trzy kluczowe wnioski z badań związane z rozwojem kapitału społecznego w Małopolsce

2.Samorząd nie zarządza działaniami i nie koordynuje ich, prowadzi tylko własne projekty (zachowuje się często jak formalna instytucja kultury), zapraszając do współpracy faktyczne instytucje kultury i organizacje pozarządowe (w ten sposób wymuszając ich lojalność); skupia się na ogół na widowiskowych działaniach.

 Efekt: samorząd jest suwerenem przemeblowującym kulturę według uznania i politycznych (środowiskowych) przyjaźni.

Trzy kluczowe wnioski z badań związane z rozwojem kapitału społecznego w Małopolsce

3.Lokalne różnice zdań i debaty nie są dla aktorów kultury częścią normalnej/ważnej gry (o ustalanie standardów i reguł, kreowanie zmiany), ale raczej niszczeniem lokalnej wspólnoty i zagrożeniem dla spójności, dlatego aktorzy podejmujący dyskusję są postrzegani jako lokalni destruktorzy wspólnoty. Nie tworzy się więc lokalnych przestrzeni dyskusji o rozwoju, znaczeniu kultury. Spory toczone są nieformalnie, co mocno je personalizuje, wywołując tworzenie zamkniętych grup interesu.

 Efekt: przewaga działań o charakterze umoralniającym i „bezpiecznym” wizerunkowo nad działaniami eksperymentalnymi i kreatywnymi.

Rekomendacje zmian

Uzupełnianie się biblioteki (centrum nowych technologii i informacji; fachowa pomoc innowatorom) i domu kultury (strefa aktywnego uczestnictwa w kulturze oraz miejsce tworzenia koalicji aktorów kultury)

Stała debata o kulturze i planie strategicznym – badania społeczne nie muszą być drogie; otwarte konsultacje (fasylitator z zewnątrz)

Powołanie obok samorządowej komisji kultury społecznej rady kultury – wspólna praca, lepsza komunikacja społeczna

Nacisk na uczestnictwo lokalnego sektora kultury w programach rozwojowych (Dom Kultury+, Program Rozwoju Bibliotek, inne działania), uczestnictwo w zrzeszeniach i organizacjach rozwoju kultury

Gotowość do eksperymentowania z powoływaniem projektów i programów kulturalnych (ważne: lobbing na rzecz rozwoju regionalnych instytucji kultury w stronę instytucji wspierających rozwój lokalnych podmiotów kultury)

Nowa publikacja MIK

Strategie dla kultury. Kultura dla rozwoju. Zarządzanie strategiczne instytucją kultury

Większość zamieszczonych w podręczniku rozdziałów została napisana przez praktyków zarządzania, a konkretnie przez osoby zajmujące stanowiska strategów organizacyjnych. Opisane przez naszych Autorów kwestie o znaczeniu strategicznym dla ich instytucji i dla całego sektora kultury w Polsce są zatem omawiane z perspektywy ich doświadczenia.