Upload
ciler-celebiaziz
View
734
Download
9
Embed Size (px)
Citation preview
Türkçenin Sesleri ve Özellikleri
Ses nedir?Ses nedir? Ciğerlerden gelen havanın ses
yolunun herhangi bir noktasında boğumlanmasıyla meydana gelen ve kulakla algılanabilen titreşimlere ses adı verilir.
Ünlüler (Vokaller)Ünlüler (Vokaller) Akciğerlerden gelen havanın ses
yoluyla herhangi bir engelle karşılaşmadan dil ve dudakların oluşturduğu sese ünlü denir.
Ünlüler çıkışlarında hiçbir engelle karşılaşmayan seslerdir.
Ünsüzler (Konsonant)Ünsüzler (Konsonant) Ses yolunun bir noktada
kapanması veya daralması yahut diğer ses organlarından bir engelleme sonucunda çıkarılan seslere ünsüz denir.
Ünsüzler çıkışlarında engellerle karşılaşırlar.
Dildeki seslerin özelliklerini Dildeki seslerin özelliklerini bilmenin sağladığı faydaları bilmenin sağladığı faydaları
söyleyinizsöyleyiniz
• Dildeki seslerin özelliklerini bilmek iletişimde anlamayı, anlatmayı kolaylaştırdığı gibi konuşmada da doğru ve güzel telaffuz sağlar.
Türkçede Ünlüler ve Türkçede Ünlüler ve Ünsüzler Ünsüzler
Türkçede 29 ses vardır. Bu seslerin 21
tanesi ünsüz, 8 tanesi de ünlüdür.
Türkçedeki ünlü sesler Türkçedeki ünlü sesler nelerdir?nelerdir?
Ünlü sesler; a, e, ı, i, u, ü, o, ö
ÜnlülerÜnlüler
Ünlüler
Düz (Dudaklar düz durumda)
Yuvarlak(Dudaklar yuvarlak durumda)
Geniş(Ağız çok açık)
Dar (Ağız az açık)
Geniş (Ağız çok açık)
Dar(Ağız az açık)
Kalın(Dil geride)
a ı o u
İnce(Dil ileride) e i ö ü
ÜnsüzlerÜnsüzler
Ünsüzler Sert Ünsüzler
Yumuşak Ünsüzler
Sürekli ünsüzler f h s ş ğ j l m n r
v y zSüreksiz Ünsüzler p ç t k b c d g
BÜYÜK SESLİ (ÜNLÜ) UYUMU BÜYÜK SESLİ (ÜNLÜ) UYUMU Türkçe kelimeler kendine özgü bazı
özellikler gösterirler, böylelikle Türkçe kelimeler yabancı kelimelerden ayırt edilir. İşte bu özelliklerden biri, büyük ünlü uyumudur. Buna “ kalınlık – incelik” uyumu da denir.
İki Kuralı Vardır: İki Kuralı Vardır: 1). Türkçe bir kelimenin ilk
hecesindeki sesli harf ince ise diğer hecelerdeki sesli harfler de ince olmalıdır.
Örnek; öğütlerimiz / öğretmenim
2). İlk hecedeki sesli kalın ise diğerleri de kalın olmalıdır.
Örnek; koyunlar / konuşmacı
Soru: Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde
büyük ünlü uyumu yoktur?
a) Mahallede b) Gezerken
c) Arkadaşlarımı d) Görmüşler
Büyük ünlü Uyumu Büyük ünlü Uyumu Özellikleri;Özellikleri;
1) Türkçe oldukları hâlde zamanla ses değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü uyumuna uymazlar.
ör: Aslı Değişmiş Hali Alma Elma Ana Anne Kangı Hangi
2) Türkçemize yabancı dillerden girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir.
Ör: İnsan Gazete Dünya Otomobil Kitap Televizyon
3) Birleşik kelimeler ve tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
Ör: Birleşik Tek heceliler Kadıköy Türk Gecekondu Dört Hanımeli Film Okuyabilirim İlk
Soru:Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde
büyük sesli uyumu aranır?
a) Kütüphane b) Söz
c) Televizyon d) Öğrenci
4) Dilimizdeki ekler, eklendiği kelimelerin son hecesindeki ünlü harfe uygunluk gösterir.
Ör: Gemi_ ci Çiçek_ ler
Halı_ cı Baş_ lık
Süt_ çü Sev_ gi
Soru:Soru: “ Çocuk” kelimesine aşağıdaki
eklerden hangisini getirirsek büyük sesli uyumuna uymaz ?
a)- ler b) –miş
c) – ken d) - di
KKÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUTürkçe kelimelerde aranması gereken diğer bir ünlü uyumu da küçük ünlü uyumudur.Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu birlikte aranır. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler küçük ünlü uyumuna da uymazlar. Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa sonraki hecelerde de düz ünlü bulunur.
Örnek: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek, saygı, sevgi, çocuk, oyun, sömürge…
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ü) veya geniş düz (a, e) ünlü bulunur.
Örnek: boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta, özlemek, güreşmek, sürmek.
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
Bu tür kelimelere geniş düz (a,e) ünlü taşıyan bir ek geldiği zaman sonraki hecelerin ünlüleri geniş düz (a,e) olabildiği gibi düz dar (ı,i) da olabilir. Sebebi, kendisinden önce gelen düz ünlüye uyum sağlamasıdır.
Örnek: boylarını, uygunlaşır, günleri, öndeyiz, yoldayız.
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
Türkçe’de “o, ö” ünlüleri yalnızca ilk hecede bulunurlar. İlk hecenin dışında “o, ö” ünlüleri bulunan sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz. Bunlar Türkçe değildirler.
Örnek: horoz, şoför, doktor
AYKIRI SÖZCÜKLERAYKIRI SÖZCÜKLER
Küçük ünlü uyumuna aykırı birtakım Türkçe sözcükler de vardır.
Örnek: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur.
AYKIRI EKLERAYKIRI EKLER
-ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar.
Örnek: bugünkü, dünkü, öbürkü.
-yor eki küçük ünlü uyumuna uymaz. Örnek: atıyorlar, koşuyor...
HANGİ KELİMELERDE ÜNLÜ HANGİ KELİMELERDE ÜNLÜ UYUMU ARANMAZ?UYUMU ARANMAZ?
• Tek heceli kelimelerde ve birleşik kelimelerde, ünlü uyumları aranmaz.
Örnek: çok, bir, delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan...
• Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz.
Örnek: aktör, alkol, bandrol, daktilo, doktor, horoz, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUKÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU ARANIRKEN ARANIRKEN
Bir sözcükte küçük ünlü uyumu aranırken, her hece kendisinden sonra gelen heceye göre değerlendirilir.
a › a, ı (bakar, alır) o › u, a (omuz, oya)
e › e, i (geçer, gelir) ö › ü, e (ölçü, ördek)
ı › ı, a (kılıç, kısa) u › u, a (uzun, uzak)
i › i, e (ilik, ince) ü › ü, e (ütü, ürkek)
Örnekler;Örnekler;Koşarken yuvarlak ünlüden sonra düz-geniş ünlü gelebilirYatıyor düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmezKolayca yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilirGörüyor dar-yuvarlak ünlüden sonra geniş-yuvarlak ünlü
gelmezUçurtma yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilirBegonya Türkçe kelimelerde o,ö ünlüleri sadece ilk hecede
bulunurYağmur düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez
sesli harfler
düz yuvarlak
geniş dar geniş dar
kalın a ı o u
ince e i ö ü
Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu birlikte aranır.
Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.