გურამ რჩეულიშვილი

სიყვარული შემოდგომაზე

მოთხრობა

გრძელ, მოწყენილ ქუჩას მიჰყვებოდა ნელი ნაბიჯით ცქიტო. გაყვითლებული ფოთლები ფეხის დაბიჯებისას შრიალებდნენ. მოხუცი, დაბალი ტანის მეეზოვე ხეების ძირიდან ცოცხით ერთ ადგილას აგროვებდა მათ, კალათაში ტენიდა. ქუჩის ნაგვის ყუთში ისინი აღარ ეტეოდნენ. მეეზოვე ნაწილს იქვე ჰყრიდა სანაგვესთან. Qჭუჭყიანი პირისახის გოგო-ბიჭი ფოთლებში წყნარად თამაშობდნენ. ცქიტომ გზიდან გადაუხვია. მერე მუხლებამდე შევიდა შეგროვილ ფოთლებში და შრიალით გაიარა. მეეზოვემ წყრომის თვალით გამოიხედა, შემდეგ ისევ განაგრძო დაგვა.ცქიტომ ახლა ვიწრო შუკაში შეუხვია. მზის გულზე მჯდარმა კატამ ზანტად დაუთმო გზა. მერე მონგრეულ ღობეზე აძვრა, თავი წინა თათებში ჩარგო და თვლემა განაგრძო. ცქიტო ფართო ეზოში შევიდა, წელში მოიხარა, გასაშრობად გამოკიდებულ სარეცხის ქვეშ გაძვრა, ქვის კიბეზე ავიდა და ზარი ჩამოჰკრა.კარი მოხუცმა ქალმა გაუღო.- გამარჯობათ, მასწავლებელო! - თავაზიანად მიესალმა ცქიტო.- გაგიმარჯოს, ჩემო ბიჭუნა. შემოდი, შემოდი, აი, აქ დაჯექი.- გმადლობთ.- მე ახლავე შემოვალ, მანამდე აი, ეს წიგნი წაიკითხე.მასწავლებელი გარეთ გავიდა. ცქიტო ხედავდა, თუ როგორ ჩაიარა მან დერეფანში. მარტო დარჩენილი ფეხზე წამოდგა და სარკეში ჩაიხედა. მერე ისევ დაჯდა. ცოტა ხნის მერე მასწავლებლის მიცემული წიგნის კითხვაში გაერთო.- ცქიტო, გენაცვალე, - მოესმა მასწავლებლის ხმა, - ცოტა ხნით გარეთ გამოდი.ცქიტო სწრაფად წამოხტა, კარი გამოიკეტა. ვიწრო შუშაბანდში მასწავლებელი გაყვითლებულ პალმას წყალს უსხამდა.- მოგეხმარებით, მასწავლებელო.- არა, არ მინდა, გმადლობთ. დედა როგორა ბრძანდება?- გმადლობთ, კარგად.- მამა და და?- ისინიც, გმადლობთ.- მგონი ბებო და ბაბუა იყვნენ არა ავად?- დიახ, მაგრამ მორჩნენ. ახლა ბიძასთან არიან აგარაკზე.- მამის დედა როგორ არის, ისევ სოფელშია?- არა, აქ არის.მასწავლებელი ფანჯარასთან მივიდა, გამოაღო.- ასე სჯობია, ყვავილს უფრო მეტი ჰაერი მიუვა.- რა თქმა უნდა.- არ ვიცი, რა ვქნა, ჯერ კიდევ ზაფხულში დაიწყო ხმობა.- სასუქი უნდა იქნება.- სასუქს ხშირად ვაყრი, აგრონომიც მყავდა, ქოთანიც გამოვუცვალე. არაფერი შველის.- ალბათ, დაბერდა, მასწავლებელო.- ალბათ. იგი ხომ ჩემი ხნის არის. მე როცა დავიბადე, მაშინ უყიდია მამაჩემს დედაჩემისთვის საჩუქრად. მერე თექვსმეტი წლის გოგონამ გერმანიიდან თან წამოვიღე საქართველოში. როცა გავთხოვდი, ამ ყვავილისთვის ცალკე ვერანდა გავაკეთებინე. თავს ვევლებოდი, როგორც სამშობლოს, ერთადერთ, ჩემთვის ყველაზე ახლობელ ცოცხალ არსებას.- უკაცრავად, განა აქ ნათესავი არავინა გყოლიათ, მასწავლებელო?- ნათესავი? არა. შვილიც კი არ მეყოლა. მერე ქმარი გარდამეცვალა. კარგი ადამიანი იყო ცხონებული.- დიდი ხანია?- ასე ოცდაათი წლის წინათ. ქმრის ნათესავებიც მიმოიფანტნენ. მას მერე ვმასწავლებლობ. ბევრი, ბევრი მოწაფე მყავდა. ყოველთვის გვიყვარდა ერთმანეთი, მაგრამ ყოველთვის ვავიწყდებოდით მერე.- მე არასოდეს დაგივიწყებთ.- შენა? ჰო, შესაძლოა, შენ კარგი ბიჭი ხარ, ისინიც კარგები იყვნენ. მაგრამ მათი ბრალი არაა, რომ დამივიწყეს, რა ქნან. ბევრ მათგანს ახლა შვილიშვილებიც კი ჰყავს, ყველას თავისი საქმე აქვს. მე თქვენისთანები მიყვარს, ახალგაზრდები. მათთან ყოველთვის კარგად ვმეგობრობ. მათაც ვუყვარვარ.მასწავლებელი ახლა წყალში სასუქის გახსნას შეუდგა.- მომეცით, მოგეხმარებით. - უთხრა ცქიტომ.- არა, გმადლობთ, ჩემს ბებერ, ავადმყოფ ნათესავს ვერავის ვანდობ. აგერ ორმოცდაათი წელია, ერთად ვცხოვრობთ, რა ვქნა, შევეჩვიე.- მასწავლებელო, ყვითელი ტოტები რომ შევაჭრათ!

1

- რათა?- იქნებ ახლებმა ამოიყაროს.- არა, გენაცვალე, მაგის დღეები დათვლილია.- მერე ახალი უნდა იყიდოთ?- არა.- რატომ?- შენ ვერ გაიგებ, ჩემო ბიჭუნა, შენ ბევრი, ბევრი ახლობელ-ნათესავები გყავს, ეგ კი ჩემი ერთადერთი იყო, ისიც უსულო, თანაც ყველა სულიერზე ერთგული. ახლა კი ვატყობ, მღალატობს.ვიღაცამ ზარს ჩამოჰკრა.მასწავლებელი გავიდა. ცოტა ხნის მერე ოთახში ხნიერ კაცს შეუძღვა. როცა დერეფანში დაბრუნდა, ცქიტო იდგა და ნაღვლიანი თვალებით უყურებდა პალმის გაყვითლებულ ფოთლებს. მასწავლებელმა პატარას ნაზად დაადო მხარზე ხელი და ალერსით უთხრა:- ცქიტო, ბაბუაშენი მოვიდა, სასეირნოდ უნდა წაგიყვანოს.ცქიტომ მოიხედა. ბაბუა ოთახიდან გამოსულიყო და დერეფნის კარებში მდგარი გაღიმებული უყურებდა მას.- წამოდი, გენაცვალე, წავიდეთ. დეიდაშენთან მინდა წაგიყვანო.ცქიტოს თვალები გაუბრწყინდა, მერე მასწავლებელს შეხედა.- ასე გენაცვალე, ოთხშაბათს მოხვალ, ახლა კი გიშვებ.- გმადლობთ.ბაბუამ ცქიტოს ხელი მოჰკიდა, გამოემშვიდობა მასწავლებელს, მერე კიბეზე დაეშვა. ბაბუა და შვილიშვილი ეზოში მიდიოდნენ ხელიხელჩაკიდებულნი. მასწავლებელი ზემოდან გაღიმებული თვალებით უყურებდა მათ. მერე მოიხედა და თვალი თავის გაყვითლებულ პალმას გაუსწორა. შემდეგ იქვე სკამზე ჩამოჯდა და უაზრო თვალებით შეხედა კედელზე ჩამოკიდებულ თავის საგვარეულო სურათს.

1956 წლის 6 მაისი. კვირა. 12-1 საათი.

Гурам Рчеулишвили

«Любовь осенью»

2

Р а с с к а з

По длинной скучной улице шёл медленным шагом Цкито. Пожелтевшие листья шуршали под ногами. Пожилой ( старый) дворник, низкого роста, сметал их веником от подножья деревьев в одно место, запихивая в корзину. В уличной мусорной урне они не помещались. Часть их дворник сбрасывал там же около урны. Девочка и мальчик с грязными лицами спокойно играли в этих листьях. Цкито свернул с дороги. Потом по колено вошёл в собранные листья и прошёлся по ним с шуршанием. Дворник гневно взглянул и опять продолжил мести улицу.Теперь Цкито свернул в узкий переулок. Кошка, гревшаяся на солнце, с неохотой уступила дорогу. Затем она вскарабкалась на поломанный забор, и, спрятав голову в передних лапах, продолжила дрём. Цкито вошёл в просторный двор, нагнувшись, прошёл под вывешенным бельём, поднялся по каменным ступенькам и позвонил в дверь.Дверь открыла пожилая женщина.-Здравствуйте, хозяйка!- с уважением поздоровался Цкито.-Здравствуй, мой мальчик. Заходи, заходи, вот сюда, садись .-Спасибо.-Я сейчас приду. А пока вот, эту книгу почитай. Учительница вышла. Цкито видел, как она прошла по коридору. Оставшись один, он встал и посмотрел в зеркало. Потом вновь сел. Через некоторое время увлёкся чтением книги предложенной учительницей. Цкито, милый, - послышался голос учительницы, - выйди во двор на некоторое время.Цкито быстро вскочил, прикрыл дверь. На узкой веранде учительница поливала пожелтевшую пальму.- Я помогу вам, учительница.-Нет, не надо, спасибо. Как мама?- Спасибо, хорошо.- А отец и сестра?-Спасибо, и они хорошо. -Кажется, дедушка и бабушка были больны?-Да, но уже выздоровели. Сейчас у дедушки гостят на даче.-А как мать отца, опять в деревне?-Нет, здесь.Учительница подошла к окну и открыла его.-Так лучше, цветок получит больше воздуха.-Конечно.-Не знаю, что делать, ещё летом начал чахнуть (сохнуть).-Может быть необходимо удобрение.-Удобряю часто и агроном был, даже горшок поменяла. Ничего не помогло.-Наверное, постарел, учительница.-Наверное. Ведь он мой ровесник. Когда я родилась, мой папа купил его маме в подарок.Затем шестнадцатилетней девушкой я привезла его из Германии в Грузию. А когда вышла замуж, то для этого цветка специально построили веранду. Оберегала его как Родину, как единственное для меня близкое живое существо. -Извините, учительница, неужели у вас здесь не было никого из родственников? - Родственники? Нет. У меня не было даже детей. В дальнейшем муж скончался. Хороший был человек, покойный.- Давно?- Где-то лет тридцать назад. Даже родственники мужа растерялись-рассеялись. С того времени учительствую. Много, как много было учеников. Очень любили они меня , я их, но со временем терялись, забывали.- Я никогда не забуду.

3

-Ты? Дааа, может быть, ты хороший мальчик, и они хорошие были. Но это не их вина, что они меня забыли, что поделаешь. У многих из них уже даже внуки есть, каждый занят своим делом.Я люблю таких как вы, молодых. С ними хорошо дружить. И они меня любят.Учительница принялась разводить удобрение в новой воде.-Дайте, я вам помогу.- сказал Цкито.-Нет, спасибо, моего старого больного родственника я никому не доверю. Вот уж пятьдесят лет живём вместе, что поделать привыкла.- Учительница, а если обрезать жёлтые ветви!- Зачем?- Может быть новые пойдут.- Нет, мой милый, дни его сочтены.-Значит, вы новую пальму должны купить?-Нет.-Почему?-Ты этого не поймёшь, мой мальчик, у тебя очень много близких и родственников есть, а для меня этот цветок был единственным, да ещё не живым существом, но преданнее любого живого. А теперь замечаю, что начал он изменять.Кто позвонил в дверь. Учительница вышла. Вскоре она вошла в комнату в сопровождении с пожилым человеком.Вернувшись в коридор, она заметила печальные глаза Цкито, которыми он смотрел на пожелтевшие листья пальмы. Учительница нежно положила руку на плечо малыша и ласково сказала: -Цкито, твой дедушка пришёл, он поведёт тебя на прогулку.Цкито оглянулся. Дедушка, вышедший из комнаты, стоял в дверях веранды и с улыбкой смотрел на него.-Пойдём, милый, пойдём, хочу повести тебя к твоей тёте.У Цкито засияли глаза, потом он перевёл взгляд на учительницу.-Так, милый, придёшь в среду, сейчас же я тебя отпускаю.-Спасибо.- Дедушка взял за руку Цкито, попрощался, потом принялся спускаться с лестницы. Взявшись за руки, шли по двору дед и внук. Учительница же, с улыбкой на глазах, сверху смотрела им вслед. Затем осмотрелась и остановила взгляд на своей пожелтевшей пальме. После этого там же присела на стул и глазами, ничего неговорящими, посмотрела на своё фамильное фото, висевшее на стене.

6 мая 1956 года. Воскресенье . 12-1час.

4