Środki stylistyczne warto znać.

Co to są środki stylistyczne?

• to elementy języka, które mają na celu pobudzenie wyobraźni odbiorcy i wywołanie określonych emocji;

• pozwalają w sposób sugestywny i oryginalny wyrażać myśli i uczucia nadawcy;

• rzadko występują w języku codziennym;

• spotyka się je najczęściej w literaturze, głównie w poezji.

ŚRODKI

stylistyczne = poetyckie = artystyczne

Powyższe wyrazy stosuje się wymiennie, dlatego pojęcia:

• Środki stylistyczne,

• Środki poetyckie,

• Środki artystyczne

Z N A C Z Ą T O S A M O

Środki artystyczne dzielimy na

leksykalne składniowe słowotwórcze fonetyczne

• porównanie

• przenośnia

• epitet

• apostrofa

• powtórzenie

• refren

• zdrobnienie

• zgrubienie

• neologizm

• onomatopeja

• rytm

• rym

EPITETWyraz będący określeniem rzeczownika, wyrażony najczęściej przymiotnikiem, ale również imiesłowem i rzeczownikiem, np.:

CZERWONA CZERWONA RÓŻA

UŚMIECHNIĘTE UŚMIECHNIĘTE DZIECKO

ŚPIEWAJĄCY ŚPIEWAJĄCY PTAK

BLASK BLASK KSIĘŻYCA

Funkcje epitetu:

• uwydatnia cechy przedmiotów i osób;

• uplastycznia obraz poetycki;

• współtworzy styl wypowiedzi;

• wzbogaca wypowiedź.

PORÓWNANIE to:• Zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów, zjawisk lub osób ze względu na pewną, wspólną ich cechę.

• Uwydatnienie jakiejś właściwości opisywanego zjawiska poprzez wskazanie na jego podobieństwo do innego zjawiska.

Zestawiając ze sobą porównywane zjawiska używamy łączników:

jak

jako

jakby

jak gdyby

niby

ni to

na kształt

jak

pracowity jak mrówki

jako

oczy jako gwiazdy

niby

wesoły niby ptaszek

na kształt

owoc na kształt księżyca

PRZENOŚNIA = METAFORA

Zestawienie wyrazów, które osobno znaczą co innego, a w połączeniu

nabierają nowego znaczenia.

Przykład metafory

odmęt

zieloność – zieleń

(głęboka, wzburzona woda, otchłań, toń)

(trawy, krzewy, drzewa,tereny pokryte tymi roślinami)

odmęt zieloności

(rozległe miejsce porośnięte gęstą, intensywnie zieloną roślinnością)

ODMIANY METAFOR:OŻYWIENIE – polega na przypisywaniu przedmiotom martwym, zjawiskom natury lub pojęciom abstrakcyjnym właściwości żywych istot, np.:

nadzieja umarła, komórka mi zdycha, przebiegła mi przez głowę pewna myśl, gryzło go sumienie.

UOSOBIENIE (personifikacja) - polega na przypisaniu cech ludzkich czemuś co człowiekiem nie jest (przedmiotom, zjawiskom, roślinom, zwierzętom, czy pojęciom abstrakcyjnym), np.:

dumny kościół, wstaje dzień, zwariowany rok, słońce uśmiechało się, niebo płacze, dby stanęły na baczność.

OKSYMORON - zestawienie wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu, (zwykle rzeczownik z przymiotnikiem lub czasownik z przysłówkiem ) np.:

zimny ogień, gorzka słodycz, ciepłe lody, spieszyć się powoli.

Składniowe Środki poetyckie

Celowy dobór wyrazów w zdaniu, typów i rozmiarów zdań oraz sposobów ich powiązań

w celu osiągnięcia zamierzonej ekspresji wypowiedzi.

APOSTROFA

Bezpośredni zwrot do osoby, uosobionych pojęć lub rzeczy. Często występuje w przemówieniach.

Przykład:

"Litwo, Ojczyzno moja" (Adam Mickiewicz)

POWTÓRZENIE

Polega na powtarzaniu tego samego elementu językowego w celu nadania mu większego znaczenia czy rytmizacji w utworze.

Przykład:

„Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni”.

REFRENpowtarzająca się strofa, wers lub jego część.

Przykład:

Wzięli ją z ziemi na ramionaI w białe róże utulona,Zakuta w trumnę, ale dumna,Szła pieśń.

Nieśli ją w ciszy i w żałobie,Lecz nie złożyli pieśni w grobie,Bo w białych zwojach, w róż koronieAby z królami być na tronie Szła pieśń.

SŁOWOTWÓRCZE ŚRODKI POETYCKIE

Celowy dobór takich form słowotwórczych wypowiedzi, które nadają jej zamierzony efekt

znaczeniowy i emocjonalny.

ZDROBNIENIE - to wyrazy o dodatnim zabarwieniu uczuciowym. Poprzez zdrobnienia autorzy najczęściej wyrażają sympatię do opisywanych osób czy zjawisk lub traktują je w sposób

żartobliwy, np.:

kwiateczki pachnące gwiazdeczki błyszczące

ZGRUBIENIA – to wyrazy o ujemnym zabarwieniu emocjonalnym. Autorzy, stosując zgrubienia, wyrażają często niechęć czy pogardliwy stosunek do opisywanych rzeczy czy osób, np.:

wielkie buciska leniwy kocur

FONETYCZNE ŚRODKI STYLISTYCZNE

Celowy dobór wyrazów w zdaniu lub głosek w wyrazach, aby tworzyły dla ucha dźwięczną całość.

Najczęściej za pomocą brzmień głoskowych pisarze starają się oddać głosy i dźwięki, towarzyszące

opisywanym zjawiskom przyrody.

WYRAZY DŹWIĘKONAŚLADOWCZE - ( onomatopeja)

zabieg imitujący różne zjawiska akustyczne za pomocą dźwięków mowy.

Występuje także w języku potocznym w postaci wykrzykników dźwiękonaśladowczych imitujących głosy zwierząt: miau, hau-hau, kuku ryku,; różne odgłosy: bum!

bęc! oraz innych części mowy, i czasowników typu: terkotać, mlaskać, łopotać, zgrzytać czy rzeczowników

typu: łomot, huk, grzechotka, gwizdek, chlupot.

RYTM - to występująca w utworach literackich powtarzalnośc sylab w poszczególnych wersach i sposób rozłożenia akcentów wyrazowych.

RYM - to całkowita lub częściowa zgodność brzmieniowa zakończeń ostatnich wyrazów w wersie.

Rodzaje rymów:

• Żenskie - w których rymuje się ostatnia sylaba wyrazu i głoska z sylaby przedostatniej (czyli rymujące się wyrazy muszą być co najmniej dwusylabowe), np.:Goście weszli w porządku i stanęli ko-łemPodkomorzy najwyższe brał miejsce za sto-łem.

• Męskie - rymują się wyrazy jednosylabowe, np. :

I tych klonów pod śniegiem rząd (...) Miła moja! Wesołych Świąt!

• Dokładne - mają identycznie rymujące się cząstki, np.:

Młodości! ty nad pozio-myWylatuj, a okiem słoń-caLudzkości całe ogro-myPrzeniknij z końca do koń-ca.

• Niedokładne - opierają się na przybliżonej zgodności brzmieniowej rymujących się cząstek. Rymy te coraz częściej spotykamy we współczesnej poezji, np.:

Tu nie pomoże nic...a cóż ja znaczę!ten sam sen, ten sam błysk, srebrne akacje.

• Gramatyczne - opierają się na identyczności form gramatycznych, dowodzą kunsztowności poetyckiej, np.:

Martwe znasz prawdy, nie znane dla ludu,widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce,Nie znasz prawd żywych, nie zobaczysz cudu!Miej serce i patrzaj w serce!

• Niegramatyczne - poeta nie przestrzega w doborze rymów żadnych zasad. Takie rodzaje rymów są charakterystyczne dla poezji nowatorskiej, której twórcy odchodzą od tradycyjnych systsemów wierszowych.

Ćwiczenie sprawdzające

W tabelce poniżej zamieszczono przykłady środków artystycznych.Rozpoznaj i nazwij je. W celu sprawdzenia poprawności kliknij na wybrany przycisk, a przekonasz się czy znasz środki poetyckie.

UWAGA!

W kilku przykładach można wybrać więcej niż jeden przycisk.

Przykłady Epitet Ożywienie Uosobienie Porównanie Powtórzenie

kwitną zniczami ciemne chodniki

tęcza usycha pośród bylin

gwiazdy błękitne, kwiateczki czerwone

wiatr śpi w pachnącym maku

lampa warczy na kwiaty

uliczki odprowadzają nas do domu

od żywej, ciepłej ziemi

słońce czerwone niby pożar na dachu

miłość, o której srebrny świerk nuci

ziemia nurza się w morzu

bór czernił się na kształt dachu

w kołnierzyku białym jak śnieg

spadł na głowy, spadł na kwiaty

SPRAWDŹ SWOJE WIADOMOŚCI

BRAWO,BRAWO !!

NIESTETY, MUSISZ JESZCZE POĆWICZYĆ !!

Prezentację opracowała: mgr Małgorzata Iwańska

Gdy wątpliwości masz…

czy środki poetyckie znasz –

- spróbuj jeszcze raz!