TEMA 4: A ESPAÑA DO SÉCULO XIX: A

CONSTRUCCIÓN DUN RÉXIME LIBERAL

1. Guerra e revolución liberal (1808-1814)

2. Entre o absolutismo e o liberalismo (1814-1833)

3. A independencia da América hispana (1808-1826)

4. A revolución liberal (1833-1843)

5. A etapa isabelina (1843-1868)

6. O Sexenio Democrático (1868-1874)

7. A Restauración monárquica (1874-1898)

Antía Sanmarco Martínez 4ºESO

1. GUERRA E REVOLUCIÓN LIBERAL (1808-

1814)

1.1. A crise da monarquía borbónica

Inicio do reinado en España de Carlos IV (1788-1808).

España uniuse ás potencias estranxeiras que lle

declararon a guerra á Francia revolucionaria.

Manuel Godoy deulle un xiro radical á política exterior

española. Tratado de Fontainebleau (1807), España

autorizou a Francia atravesar o seu territorio para

invadir Portugal.

Motín de Araujuez (1808), abdicación do rei no seu fillo

Fernando VII. Abdicacións de Baiona.

Xose I (1810-1813) impuxo en España os principios

liberais da Revolución francesa.

Afrancesados.

1.2. A GUERRA DA INDEPENDENCIA

O 2 de maio de 1808 o pobo de Madrid ergueuse contra as tropas francesas.

Seguintes fases:

Resistencia popular. Grupos de patriotas, organizáronse en guerrillas para fustrigar aos franceses. Parte do exército francés foi derrotado na batalla de Bailén(1808)

Ofensiva francesa. Napoleón interviu persoalmente e as súas tropas ocuparon toda España. Isto implicou os asedios.

Vitorias anglo-españolas. Axuda das tropas británicas, ao mando do mariscal Wellington, resultou decisiva para derrotar ós franceses en Los Arapiles (1812)

Asinouse o Tratado de Valençay.

1.3. AS CORTES DE CÁDIZ

Creación das Xuntas locais e provinciais de defensa.

Creouse unha Xunta Suprema Central, convocou

unha reunión de Cortes constituíntes en Cádiz.

Redactaron unha Constitución, aprobada en 1812.

Reflectiu os principios básicos do liberalismo

político.

As Cortes de Cádiz aprobaron unhas leis destinadas

a abolir o Antigo Réxime.

A situación bélica dificultou a aplicación das leis

aprobadas en Cádiz e impediu a consolidación do

réxime liberal. Volveu Fernando VII.

2. ENTRE O ABSOLUTISMO E O LIBERALISMO

(1814-1833)

2.1. A restauración do absolutismo (1814-1820)

Fernando VII, chamado ‘’O Desexado’’, regresou a

España en 1814.

El clausurou as Cortes, anulou a Constitución e

derrogou todas as leis aprobadas durante a guerra.

Volta ao Antigo Réxime.

Represión contra os liberais.

Os opositores do absolutismo organizaron múltiples

pronunciamentos.

2.2. O TRIENIO LIBERAL (1820-1823)

En 1820, triunfo do pronunciamento como

protagonista ó coronel Riego.

O rei viuse obrigado a acatar a Constitución de 1812,

decretar unha amnistía e convocar eleccións.

Facer fronte á oposición absolutista creouse a Milicia

Nacional. Santa Alianza encargoulle a Francia a

intervención militar en España. Os chamados Cen

Mil Fillos de San Luís derrotaron aos liberais.

2.3. A DÉCADA OMINOSA (1823-1833)

Volta do absolutismo.

Produciuse unha grave crise económica.

Reforma fiscal.

Conflito dinástico. Fernando VII tivera só fillas e a Lei

Sálica impedía que mulleres reinasen. Por iso,

derrogou a Lei Sálica e ditou a Pragmática

Sanción.

Coa morte do monarca estalou unha guerra civil

entre carlistas e isabelinos.

3. A INDEPENDENCIA DA AMÉRICA HISPANA

(1808-1826)

3.1. As causas da independencia

Factores que contribuíron:

• Principios de liberdade e igualdade promovidos

pola Revolución francesa, como a independencia

de Estados Unidos en 1776.

• Descontento da burguesía crioula que vía a

España como un freo para a súa economía

Os levantamentos a prol da independencia foron

dirixidos polos crioulos, conseguiron o apoio de

indios e mestizos.

3.2. PRIMEIRA FASE (1808-1814)

As autoridades americanas formaron Xuntas nas

colonias, que comezaron a se autogobernar.

En 1811, Paraguai proclamou a súa independencia

de España. Movemento dirixido por Simón Bolívar,

Antonio José de Sucre e José de San Martín. Para

enfrontarse ás autoridades españolas apoiáronse

sempre no exército.

Co regreso de Fernando VII freouse o proceso e

disolvéronse as Xuntas.

3.3. SEGUNDA FASE (1816-1826)

Etapa definitiva, Arxentina proclamou a súa

independencia no Congreso de Tucumán.

• O xeral San Martín dirixiu unha expedición que

derrotou os españois e logrou a independencia de

Chile.

• Simón Bolívar derrotou os españois e fundou a

Gran Colombia, que despois dividiuse en

Venezuela, Colombia, Ecuador e Panamá.

Fernando VII vendeulle Florida a Estados Unidos.

• A rebelión de México logrou a súa independencia,

que foi seguida pola de toda Centroamérica.

4. A REVOLUCIÓN LIBERAL (1833-1843)

4.1. A primeira guerra carlista (1833-1839)

Coa morte de Fernando VII iniciouse unha guerra civil, en forma de conflito dinástico, foi un enfrontamento entre absolutistas e liberais.

Os partidos de don Carlos, os carlistas, agrupaban os sectores máis tradicionais da sociedade. Conservación dos foros.

Isabel só tiña tres anos, logo súa nai, que rexía como raíña rexente, buscou o apoio dos liberais.

O carlismo foi un movemento esencialmente rural e as súas tropas non conseguiron ocupar as grandes cidades, que estiveron sempre baixo o control dos isabelinos.

A guerra durou sete anos e finalmente dominou o exército liberal. O Convenio de Vergara púxolle fin ao enfrontamento.

4.2. AS REFORMAS LIBERAIS

A nai de Isabel impulsou a formación dun goberno liberal. Primeiro intentou facelo cos liberais máis moderados. Logo por diferentes causas entregáronlle o poder aos progresistas.

Os progresistas, dirixidos por Mendizábal, implantaron o liberalismo político e económico.

A construción dun réxime político liberal iniciouse coa Constitución de 1837.

A nivel económico estableceuse un conxunto de leis: a disolución do réxime señorial, a desvinculación da propiedade e a desamortización.

Conseguíuse unha economía capitalista e de libre mercado.

Os moderados accederon ao goberno e intentaron darlle un xiro conservador á revolución liberal.

4.3. A REXENCIA DE ESPARTERO (1840-

1843)

Os progresista xeral

Espartero foi nomeado

rexente.

En 1843, un novo

pronunciamento

moderado obrigou a

Espartero a dimitir e as

Cortes adiantaron a

maioría de idade de

Isabel II, proclamándoa

raíña.

5. A ETAPA ISABELINA (1843-1868)

5.1.A Década Moderna

(1843-1854)

O Partido Liberal

Moderado mantívose

case todo o tempo no

goberno co apoio da

monarquía. O xeral

Narváez foi o líder

moderado que estivo á

fronte do goberno en

diversas ocasións.

O NOVO RÉXIME MODERADO

O sistema político liberal en España adoptou un

carácter conservador e centralista.

Nova Constitución, promulgada en 1845. Asinouse

tamén un Concordato coa Santa Sé.

A administración estatal e municipal foi reorganizada

segundo un criterio uniformista e centralizadora.

País Vasco e Navarra conservaron os seus antigos

dereitos forais.

Elaborouse un Código penal e a creación dun

sistema de Instrución pública nacional.

En 1844, creación da institución da Garda Civil

AS LIMITACIÓNS DO SISTEMA POLÍTICO

Principais problemas:

• A intromisión da Coroa

• O camarillismo

• A inxerencia política do exército

• O falseamento electoral

5.2. O BIENIO PROGRESISTA (1854-1856)

En 1854 produciuse un

pronunciamento militar

en Vicálvaro, liderado por

O’Donnell.

Ante a presión, a raíña

entregoulles o poder aos

progresistas e Espartero

formou un novo goberno.

Nova desamortización

promulgada por Madoz e

unha Lei de ferrocarrís.

5.3. A CRISE DO SISTEMA ISABELINO (1856-

1868)

Alternancia no goberno entre os moderados e a

Unión Liberal, un partido creado por O’Donnell,

reunía os sectores menos radicais dos progresistas

e os máis reformistas dos moderados.

A oposición ao réxime foi en aumento e xurdiron

novos grupos políticos, os demócratas, que

defendían o sufraxio universal masculino, e os

republicanos, que avogaban pola abolición da

monarquía.

6. O SEXENIO DEMOCRÁTICO (1868-1874)

6.1. A Revolución de 1868

Os progresistas e demócratas asinaron o Pacto de Ostendepara presentar unha alternativa ao sistema, baseada na democratización política e na recuperación económica

As causas da Revolución

• Grave crise económica

• Monopolio do poder

• Descrédito da monarquía

• Difusión dos novos ideais democráticos

O estalido da Revolución

A Gloriosa foi unha insurrección contra a monarquía en 1868. Iniciouse coa sublevación da escuadra de Cádiz comandada polo almirante Topete e sectores do exército liderados por Juan Prim e Francisco Serrano.

As tropas fieis e á raiña foron vencidas na batalla de Alcolea

A FORMACIÓN DUN GOBERNO PROVISIONAL

Este impulsou un programa de reformas para lle dar

satisfacción ás demandas das Xuntas e

democratizar o sistema político.

Aprobouse a Constitución de 1869, esta contaba con:

• Soberanía nacional

• Monarquía parlamentaria

• Sufraxio universal masculino

• Gran número de dereitos individuais e colectivos

6.2. A MONARQUÍA DEMOCRÁTICA (1870-

1873)

O elexido como rei foi Amadeu de Savoia, da casa real italiana.

O novo rei contou coa oposición de moderados, carlistas e da Igrexa. Tivo que facer fronte a dous conflitos armados: unha insurrección na illa de Cuba e unha nova guerra carlista.

Amadeu de Savoia renunciou ao trono en 1873.

6.3. A PRIMEIRA REPÚBLICA (1873-1874)

Proclamación da República.

Esta foi recibida con entusiasmo polos sectores

populares. Os republicanos prepararon un

programa de reformas sociais e pretendeuse

organizar o Estado de forma federal.

A República enfrontouse a unha permanente

inestabilidade. Prodúxose un cantonalismo.

En 1874, un golpe de Estado que tivo como

protagonista ao xeral Pavía disolveu as Cortes e

entregoulle a presidencia do executivo ao xeral

Serrano.

7. A RESTAURACIÓN MONÁRQUICA (1874-

1898)

En 1874, o xeral

Martínez Campos

proclama a Afonso de

Borbón rei de España.

Os grupos

conservadores

esperaban que a

monarquía garantise a

orde social e

proporcionase

estabilidade política.

7.1. O SISTEMA CANOVISTA

Antonio Cánovas del Castillo foi o impulsor dun novo sistema político que pretendía poñerlle fin ao protagonismo dos militares e das revoltas populares.

Un dos primeiros obxectivos foi a pacificación do país. Redactouse outra Constitución en 1876 e creouse un sistema de partidos que debían alternarse no poder.

A Constitución de 1876

Constaba dun carácter moderado, pero suficientemente aberta.

A súa flexibilidade apreciábase sobre todo na declaración de dereitos.

BIPARTIDISMO E QUENDA POLÍTICA

O bipartidismo é unha organización ao redor de dous partidos que se alternaban no poder.

Estes partidos asumían de maneira consensuada papeis complementarios:

• O partido conservador, partidario do inmobilismo político, da defensa da Igrexa e da orde social.

• O partido liberal, encabezado por Práxedes MateoSagasta.

Sucedíanse no poder tras unha quenda pacífica.

Cando un goberno se desgastaba, proclamábanse unhas eleccións que sempre gañaba grazas ao caciquismo e á corrupción electoal.

Excluídos da quenda quedaban partidos marxinados.

7.2. OS NACIONALISMOS

Movementos nacionalistas:

• En Cataluña, impulso da Renaixença

• En País Vasco, creación do Partido Nacionalista

Vasco

• En Galicia, impulso do Rexurdimento

7.3. A CRISE DO 98

En 1895, unha nova insurrección en Cuba.

Fundamento do Meine.

Logo de tres anos de guerra, tras unha rápida

derrota, España perdeu as últimas colonias: Cuba,

Porto Rico e Filipinas.

Isto provocou na sociedade española un estado de

frustración e pesimismo. Xurdiron movementos

rexeneracionistas.