thiết kế bài giảng hóa 10 tap1

Cao cù gi¸c

ThiÕt kÕ bμi gi¶ng

hãa häc

Nhμ xuÊt b¶n Hμ néi

tËp mét

§Ó hç trî cho viÖc d¹y – häc m«n Hãa häc 10 theo ch−¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi ¸p dông tõ n¨m häc 2006 – 2007, chóng t«i biªn so¹n cuèn ThiÕt kÕ bμi gi¶ng Hãa häc 10 tËp 1, 2. S¸ch giíi thiÖu çch thiÕt kÕ bµi gi¶ng theo tinh thÇn ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc nhËn thøc cña häc sinh.

VÒ néi dung : S¸ch b¸m s¸t néi dung SGK Hãa häc 10 theo ch−¬ng tr×nh

chuÈn cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ban hµnh. ë mçi tiÕt d¹y ®Òu chØ râ môc tiªu vÒ kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é, çc c«ng viÖc cÇn chuÈn bÞ cña gi¸o viªn vµ häc sinh, çc ph−¬ng tiÖn trî gi¶ng cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o chÊt l−îng tõng bµi, tõng tiÕt lªn líp. Ngoµi ra s¸ch cßn më réng, bæ sung thªm mét sè néi dung liªn quan ®Õn bµi gi¶ng b»ng nhiÒu ho¹t ®éng nh»m cung cÊp thªm t− liÖu ®Ó çc thÇy, c« gi¸o tham kh¶o vËn dông tïy theo ®èi t−îng vµ môc ®Ých d¹y häc.

VÒ ph−¬ng ph¸p d¹y – häc : S¸ch ®−îc triÓn khai theo h−íng tÝch cùc hãa ho¹t ®éng cña häc sinh, lÊy c¬ së cña mçi ho¹t ®éng lµ nh÷ng viÖc lµm cña häc sinh d−íi sù h−íng dÉn, gîi më cña thÇy, c« gi¸o. S¸ch còng ®−a ra nhiÒu h×nh thøc ho¹t ®éng hÊp dÉn, phï hîp víi ®Æc tr−ng m«n häc nh− : thÝ nghiÖm, quan s¸t vËt thËt hay m« h×nh, th¶o luËn, thùc hµnh,… nh»m ph¸t huy tÝnh ®éc lËp, tù gi¸c cña häc sinh. §Æc biÖt s¸ch rÊt chó träng tíi kh©u thùc hµnh trong bµi häc, ®ång thêi còng chØ râ tõng ho¹t ®éng cô thÓ cña gi¸o viªn vµ häc sinh

trong mét tiÕn tr×nh d¹y – häc, coi ®©y lµ hai ho¹t ®éng cïng nhau trong ®ã c¶ häc sinh vµ gi¸o viªn ®Òu lµ chñ thÓ.

Chóng t«i hi väng cuèn s¸ch nµy sÏ lµ tµi liÖu tham kh¶o h÷u Ých, gãp phÇn hç trî çc thÇy, c« gi¸o ®ang trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n Hãa häc 10 trong viÖc n©ng cao chÊt l−îng bµi gi¶ng cña m×nh. RÊt mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña çc thÇy, c« gi¸o vµ b¹n ®äc gÇn xa ®Ó cuèn s¸ch ®−îc hoµn thiÖn h¬n.

t¸c gi¶

Lêi nãi ®Çu

TiÕt 1 «n tËp

A. Môc tiªu

1. Gióp HS hÖ thèng l¹i çc kiÕn thøc ho¸ häc c¬ b¶n ®· ®−îc häc ë THCS cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn ch−¬ng tr×nh líp 10.

2. Ph©n biÖt ®−îc çc kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ trõu t−îng : Nguyªn tö, nguyªn tè ho¸ häc, ph©n tö, ®¬n chÊt, hîp chÊt, nguyªn chÊt vµ hçn hîp.

3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng lËp c«ng thøc, tÝnh theo c«ng thøc vµ ph−¬ng tr×nh ph¶n øng, tØ khèi cña chÊt khÝ.

4. RÌn luyÖn kÜ n¨ng chuyÓn ®æi gi÷a khèi l−îng mol (M), khèi l−îng chÊt (m), sè mol (n), thÓ tÝch khÝ ë ®ktc (V), vµ sè mol ph©n tö chÊt (A).

B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS

• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái gîi ý.

• HS : ¤n tËp çc kiÕn thøc th«ng qua ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp.

C. TiÕn tr×nh d¹y – häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS

Ho¹t ®éng 1 (15 phót)

I. «n tËp çc kh¸i niÖm c¬ b¶n 1. Çc kh¸i niÖm vÒ chÊt

GV : Yªu cÇu HS nh¾c l¹i çc kh¸i niÖm : Nguyªn tö, ph©n tö, nguyªn tè ho¸ häc, ®¬n chÊt, hîp chÊt, nguyªn chÊt vµ hçn hîp. LÊy vÝ dô.

HS : Ph¸t biÓu → §−a ra vÝ dô.

GV : ChiÕu lªn mµn h×nh s¬ ®å ph©n biÖt çc kh¸i niÖm :

Nguyªn tö Nguyªn tè

§¬n chÊt

Hîp chÊt

Ph©n tö

Nguyªn

chÊt

Hçn

hîp

Cïng lo¹i

Kh¸c lo¹i

Cïng lo¹i

Kh¸c lo¹i

2. Mèi quan hÖ gi÷a khèi l−îng chÊt (m), khèi l−îng mol (M), sè mol chÊt (n), sè ph©n tö chÊt (A) vµ thÓ tÝch chÊt khÝ ë ®ktc (V)

GV : Yªu cÇu HS ®−a ra çc mèi quan

hÖ :

• Khèi l−îng chÊt (m) ↔ khèi l−îng

mol (M)

• Khèi l−îng chÊt (m) ↔ sè mol (n)

• Khèi l−îng mol (M) ↔ sè mol (n)

• Sè mol khÝ (n) ↔ ThÓ tÝch khÝ (V)

• Sè mol (n) ↔ sè ph©n tö, nguyªn tö

(A)

HS : Ghi çc c«ng thøc :

mn =

M

=⎧⎪→ ⎨

=⎪⎩

m n.M

mM

n

=KhÝ

V( )n

22,4

→ =V 22,4.n

(V lµ thÓ tÝch khÝ ®o ë ®ktc)

= → =A

n A N.nN

(N = 6. 1023 ph©n tö, nguyªn tö)

GV : ChiÕu lªn mµn h×nh s¬ ®å :

3. TØ khèi h¬i cña khÝ A so víi khÝ B

GV : Tõ mèi quan hÖ gi÷a n vµ V trong s¬ ®å ta cã :

= ←⎯⎯⎯⎯→ =A B A Bcïng ®iÒu kiÖn

T, PV V n n

GV : Yªu cÇu HS nh¾c l¹i ®Þnh nghÜa vÒ tØ khèi cña chÊt khÝ.

HS : Ghi c«ng thøc :

• = = =A A A AA

B

B B B B

m M .n Md

m M .n M

(mA, mB lµ khèi l−îng khÝ A vµ B do cïng thÓ tÝch, nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt)

GV : BiÕt kh«ng khÝ chøa 20% 2OV vµ

80% 2NV → tÝnh A

KKd ?

+= = g

KK mol

32.20 28.80M 29

100

= AAKK

Md

29


II. mét sè bμi tËp ¸p dông

GV : Chóng ta sÏ luyÖn tËp mét sè d¹ng bµi tËp vËn dông c¬ b¶n ®· ®−îc häc ë líp 8, 9.

GV : ChiÕu lªn mµn h×nh

Bµi tËp 1 : a) H·y ®iÒn vµo « trèng cña b¶ng sau çc sè liÖu thÝch hîp :

Sè p Sè n Sè e

Nguyªn tö 1 19 20

Nguyªn tö 2 18 17

Nguyªn tö 3 19 21

Nguyªn tö 4 17 20

HS : §iÒn vµo b¶ng nh− sau :

Sè p Sè n Sè e

Nguyªn tö 1 19 20 19




– Nguyªn tö 1 vµ 3 thuéc cïng mét nguyªn tè ho¸ häc v× cã cïng sè p lµ 19 (nguyªn tè kali)

b) Trong 4 nguyªn tö trªn, nh÷ng cÆp nguyªn tö nµo thuéc cïng mét nguyªn tè ho¸ häc ? V× sao ?

c) Tõ 4 nguyªn tö trªn cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®−îc nh÷ng ®¬n chÊt vµ hîp chÊt ho¸ häc nµo ?

– Nguyªn tö 2 vµ 4 thuéc cïng mét nguyªn tè ho¸ häc v× cã cïng sè p lµ 17 (nguyªn tè clo)

→ §¬n chÊt : K, Cl2

→ Hîp chÊt : KCl.

Bµi tËp 2 : X¸c ®Þnh khèi l−îng mol cña

chÊt h÷u c¬ X, biÕt r»ng khi ho¸ h¬i 3gX thu ®−îc thÓ tÝch h¬i ®óng b»ng thÓ tÝch cña 1,6g O2 trong cïng ®iÒu kiÖn.

GV : Gîi ý HS sö dông mèi quan hÖ

gi÷a V (khÝ hoÆc h¬i) vµ sè mol n.

HS : = → =2 2X O X OV V n n

→ = → =XX

3 1,6M 60

M 32

Bµi tËp 3 : X¸c ®Þnh 2

AHd biÕt ë ®ktc

5,6 lÝt khÝ A cã khèi l−îng 7,5g ? HS : = =A

5,6n 0,25 (mol)

22, 4

→ = =A

7,5M 30

0,25

GV : TÝnh → →2

AHA An M d

→ = =2

AH

30d 15

2

Bµi tËp 4 : Mét hçn hîp khÝ A gåm SO2

vµ O2 cã =4

ACH

d 3 . Trén V lÝt O2 víi

20 lÝt hçn hîp A thu ®−îc hçn hîp B cã =

4

BCHd 2,5 . TÝnh V ?

GV : TÝnh → →A BM M V

HS : = =AM 3.16 48

+= = =+B32.V 48.20

M 16.2,5 40V 20

→ V = 20 (lÝt).


dÆn dß – bμi tËp vÒ nhμ

GV : Nh¾c HS néi dung sÏ luyÖn tËp ë tiÕt 2 vµ yªu cÇu HS «n tËp çc néi dung sau :

1. Çch tÝnh theo c«ng thøc vµ tÝnh theo ph−¬ng tr×nh ph¶n øng trong bµi to¸n ho¸ häc.

2. Çc c«ng thøc vÒ dung dÞch : ®é tan, nång ®é C%, nång ®é CM, ...

GV : Cho HS ghi mét sè BT thuéc d¹ng sau ®Ó vÒ nhµ chuÈn bÞ bµi ®−îc tèt h¬n.

Bµi 1. Mét hçn hîp khÝ A gåm 0,8 mol O2; 0,2 mol CO2 vµ 2 mol CH4.

a) TÝnh khèi l−îng mol trung b×nh cña hçn hîp A.

b) Cho biÕt khÝ A nÆng h¬n hay nhÑ h¬n kh«ng khÝ ? bao nhiªu lÇn ?

c) TÝnh % thÓ tÝch vµ % khèi l−îng mçi khÝ trong A ?

Bµi 2. Ph¶i dïng bao nhiªu gam tinh thÓ CaCl2.6H2O vµ bao nhiªu gam n−íc ®Ó ®iÒu chÕ ®−îc 200 ml dung dÞch CaCl2 30% ?

Bµi 3. Cã bao nhiªu gam tinh thÓ NaCl t¸ch ra khi lµm l¹nh 600 g dung dÞch NaCl b·o hoµ tõ 900C xuèng O0C. BiÕt r»ng :

SNaCl(O0C) = 35 g vµ SNaCl(900C) = 50 g.

Bµi 4. Cho m g CaS t¸c dông víi m1 g dung dÞch axit HBr 8,58% thu ®−îc m2 g dung dÞch trong ®ã muèi cã nång ®é 9,6% vµ 672ml khÝ H2S (®ktc).

a) TÝnh m, m1, m2 ?

b) Cho biÕt dung dÞch HBr dïng ®ñ hay d− ? NÕu cßn d− h·y tÝnh nång ®é C% HBr d− sau ph¶n øng ?

Bµi 5. Ng©m mét l¸ nh«m (®· lµm s¹ch líp oxit) trong 250 ml dung dÞch AgNO3 0,24M sau mét thêi gian lÊy ra (röa nhÑ, lµm kh«) thÊy khèi l−îng l¸ nh«m t¨ng thªm 2,97g.

a) TÝnh l−îng Al ®· ph¶n øng vµ l−îng Ag b¸m vµo l¸ nh«m ?

b) TÝnh nång ®é mol cña çc chÊt trong dung dÞch sau ph¶n øng ?

BiÕt thÓ tÝch dung dÞch thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ.

TiÕt 2 «n tËp (tiÕp)

A. Môc tiªu

1. TiÕp tôc rÌn luyÖn kÜ n¨ng tÝnh theo c«ng thøc vµ tÝnh theo ph−¬ng tr×nh ph¶n øng mµ ë líp 8, 9 çc em ®· lµm quen.

2. ¤n tËp l¹i çc kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ dung dÞch vµ sö dông thµnh th¹o çc c«ng thøc tÝnh ®é tan, nång ®é C%, nång ®é CM, khèi l−îng riªng cña dung dÞch.


• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái gîi ý.

• HS : ¤n tËp çc néi dung mµ GV ®· nh¾c nhë ë tiÕt tr−íc vµ gi¶i mét sè bµi tËp vËn dông theo ®Ò nghÞ cña GV.

C. TiÕn tr×nh D¹y – häc

Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS


I. «n tËp çc kh¸i niÖm vμ c«ng thøc vÒ dung dÞch

GV : Yªu cÇu çc nhãm HS hÖ thèng l¹i çc kh¸i niÖm vµ c«ng thøc th−êng dïng khi gi¶i çc bµi tËp vÒ dung dÞch.

HS : Th¶o luËn nhãm (3 phót).

GV : ChiÕu lªn mµn h×nh çc néi dung mµ HS ®· th¶o luËn (l−u l¹i ë gãc b¶ng ®Ó tiÖn sö dông) :

HS : Ghi çc kÕt qu¶ trªn mµn h×nh vµo vë häc.

1.

⎫⎪⎪ → = +⎬⎪⎪⎭

dd t dm

2

ChÊt tan (r¾n, láng, khÝ)

Dung dÞch m m m

Dung m«i (H O)

⎫→ =⎬

⎭t dm t

dm

2. §é tan (S) : m hoµ tan trong m mS .100(g)

mS(g) hoµ tan trong 100g dm

• §a sè çc chÊt r¾n : S t¨ng khi to t¨ng.

• Víi chÊt khÝ : S t¨ng khi to gi¶m, p t¨ng.

3. Ph©n lo¹i dung dÞch → dùa vµo gi¸ trÞ ®é tan :

• NÕu mt = S → dung dÞch b·o hoµ.

• NÕu mt < S → dung dÞch ch−a b·o hoµ.

• NÕu mt > S → dung dÞch qu¸ b·o hoµ.

4. Çc lo¹i c«ng thøc tÝnh nång ®é dung dÞch :

a) Nång ®é phÇn tr¨m C% → Sè gam chÊt tan trong 100g dung dÞch.

⎧ =⎪⎪= → ⎨⎪ =⎪⎩

ddt

t

dd tdd

m .C%m

m 100C% .100(%)m m .100

mC%

b) Nång ®é mol CM → Sè mol chÊt tan trong 1 lÝt dung dÞch (1000 ml).

=⎧⎪= = → ⎨ =⎪⎩

M ( )

M( )

M

n C .Vn n.1000

C nVV( ) V(ml)

C

5. Mèi quan hÖ gi÷a C% vµ CM.

⎫= ⎪⎪⎪

= ⎪⎪ → =⎬⎪= ⎪⎪⎪= ⎪⎭

t

dd

M

M

dd

t

m (g)C% .100

m (g)

n.1000C

C%.10.dV(ml) CMm (g)

d (M lµ khèi l−îng mol chÊt tan)V(ml)

m (g)M

n


ii. h−íng dÉn gi¶i mét sè d¹ng bμi tËp

GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 1 lªn mµn h×nh

®Ó HS theo dâi.

Bµi tËp 1. TÝnh khèi l−îng muèi NaCl

t¸ch ra khi lµm l¹nh 600g dung dÞch

NaCl b·o hoµ tõ 900C xuèng 00C ? BiÕt

SNaCl(00C) = 35g

SNaCl(900C) = 50g.

HS : Suy nghÜ 3 phót.

GV : Gäi mét HS nh¾c l¹i ®é tan cña

NaCl thay ®æi nh− thÕ nµo khi gi¶m t0 dung dÞch ?

HS : §é tan gi¶m.

GV : Lµm thÕ nµo ®Ó tÝnh ®−îc khèi

l−îng chÊt tan NaCl vµ khèi l−îng dung m«i H2O trong 600g dung dÞch NaCl b·o hoµ ë 900C ?

HS : SNaCl(900C) = 50 g/100g H2O

ë 900C :

50g NaCl + 100g H2O → 150g dd

200g NaCl ← 400g H2O ← 600g dd

GV : NÕu gäi m lµ khèi l−îng NaCl

t¸ch ra khi lµm l¹nh dung dÞch tõ

900C → 00C th× t¹i O0C mt vµ mdm lµ

bao nhiªu ?

HS : Gäi m lµ khèi l−îng NaCl t¸ch ra

→ ë 00C : mt = (200 – m)g

mdm = 400g

GV : ¸p dông c«ng thøc tÝnh ®é tan

NaCl ë 00C → ph−¬ng tr×nh bËc nhÊt

Èn m → m ?

GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm, ®ång

thêi nh¾c l¹i çc b−íc lµm chÝnh.

(cã thÓ HS lËp luËn theo çch kh¸c).

GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 2 lªn mµn h×nh :

HS : −

= =0NaCl

200 mS (0 C) .100 35

400

→ m = 60g.

Bµi tËp 2. ë 120C cã 1335g dung dÞch

CuSO4 b·o hoµ. §un nãng dung dÞch lªn 900C. Hái ph¶i thªm vµo dung dÞch bao nhiªu gam CuSO4 ®Ó ®−îc dung dÞch b·o hoµ ë 900C ?

HS : Suy nghÜ 3 phót.

BiÕt

=

=4

4

0CuSO

0CuSO

S (12 C) 33,5g

S (90 C) 80g

GV : T−¬ng tù NaCl, ®é tan cña CuSO4

sÏ thay ®æi nh− thÕ nµo khi t¨ng nhiÖt ®é ?

HS : §é tan t¨ng.

GV : T−¬ng tù bµi tËp 1 h·y ®Ò nghÞ

çch tÝnh khèi l−îng chÊt tan CuSO4 vµ

khèi l−îng dung m«i H2O trong 1335g

dung dÞch b·o hoµ ë 120C ?

HS : =4

0CuSOS (12 C) 33,5g

ë 120C :

33,5g CuSO4 + 100g H2O → 133,5g dd

335g CuSO4 ← 1000g H2O ← 1335g dd

GV : ë 120C dung dÞch ë tr¹ng th¸i

b·o hoµ, vËy khi ®un nãng dung dÞch

lªn 900C, tr¹ng th¸i dung dÞch sÏ nh−

thÕ nµo ?

HS : T¹i 900C → dung dÞch sÏ ch−a

b·o hoµ.

GV : NÕu gäi m lµ khèi l−îng CuSO4

cÇn thªm vµo ®Ó thu ®−îc dung dÞch

b·o hoµ t¹i 900C th× t¹i 900C mt vµ mdm

lµ bao nhiªu ?

HS : Gäi m lµ khèi l−îng CuSO4 thªm

vµo

→ ë 900C : mt = (335 + m)g

mdm = 1000g.

GV : ¸p dông c«ng thøc tÝnh ®é tan

CuSO4 ë 900C → ph−¬ng tr×nh bËc

nhÊt Èn m → m ?

HS :

+= =

4

0CuSO

335 mS (90 C) .100 80

1000

→ m = 465g.

GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm, ®ång

thêi nh¾c l¹i çc b−íc lµm chÝnh. KÕt

hîp víi lêi gi¶i bµi tËp 1. GV cã thÓ rót

ra çc b−íc gi¶i tæng qu¸t cho bµi to¸n

"tÝnh l−îng chÊt tan cÇn thªm vµo

hoÆc t¸ch ra khi thay ®æi nhiÖt ®é

dung dÞch b·o hoµ cho s½n".


HS : Çc nhãm th¶o luËn çch lµm cho

d¹ng bµi tËp nµy.

Bµi tËp 3. Cho m gam CaS t¸c dông víi m1gam dung dÞch HBr 8,58% thu ®−îc m2gam dung dÞch trong ®ã muèi cã nång ®é 9,6% vµ 672ml khÝ H2S (®ktc).

a) TÝnh m, m1, m2 ?

b) Cho biÕt dung dÞch HBr dïng ®ñ hay d− ? NÕu cßn d− h·y tÝnh nång ®é C% HBr d− sau ph¶n øng ?

HS : ChuÈn bÞ 3 phót.

GV : ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng khi

hoµ tan CaS vµo dung dÞch HBr ? TÝnh sè mol H2S ?

HS : CaS + 2HBr → CaBr2 + H2S↑

nH2S = 672 : (22,4 . 100) = 0,03 (mol)

GV : NÕu CaS tan hÕt (HBr ®ñ hoÆc d−)

h·y tÝnh sè mol çc chÊt trong ph−¬ng tr×nh ph¶n øng theo sè mol H2S ?

HS : CaS + 2HBr → CaBr2 + H2S↑

0,03 ← 0,06 ← 0,03 ← 0,03

GV : Tõ ®ã h·y ®Ò xuÊt çch tÝnh m,

m1, m2 ?

HS : m = mCaS = 72. 0,03 = 2,16 (g).

= =2CaBrm 200.0,03 6(g)

→ m2 = =6.100

62,5(g)9,6

GV : Lµm thÕ nµo ®Ó tÝnh ®−îc m1 ? HS : ¸p dông §LBTKL :

m + m1 = m2 + 2H Sm

→ m1 = 62,5 + 34.0,03 – 2,16 = 61,36 (g)

GV : Lµm thÕ nµo ®Ó chøng tá HBr d−

®Ó chÊp nhËn gi¶ thiÕt CaS tan hÕt ? HS : = =HBr b®

61,36.8,58m 5,26(g)

100

Theo ph¶n øng :

mHBr p− = 81.0,06 = 4,86 (g)

→ HBr d− → gi¶ thiÕt CaS tan hÕt lµ ®óng.

GV : TÝnh C% HBr d− ? HS : mHBr d− = 5,26 – 4,86 = 0,4 (g)

→ C% (HBr d−) = =0,4

.100 0,64%62,5

.

GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm. Gi¶i ®¸p

th¾c m¾c cña HS. Nªu râ nh÷ng chó ý

khi tÝnh to¸n theo C%.


Bµi tËp 4. Cho 500ml dung dÞch

AgNO3 1M (d = 1,2 g/ml) vµo 300 ml

dung dÞch HCl 2M (d = 1,5 g/ml).

TÝnh nång ®é mol çc chÊt t¹o thµnh

trong dung dÞch sau pha trén vµ nång

®é C% cña chóng ? Gi¶ thiÕt chÊt r¾n

chiÕm thÓ tÝch kh«ng ®¸ng kÓ.


GV : TÝnh sè mol AgNO3 vµ HCl ban

®Çu ? HS :

3AgNOn 0,5.1 0,5 mol= =

nHCl = 0,3. 2 = 0,6 mol

GV : ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y

ra khi trén 2 dung dÞch ? HS : AgNO3 + HCl → AgCl + HNO3 (1)

0,5 < 0,6 → 0,5 → 0,5

GV : X¸c ®Þnh l¹i thµnh phÇn cña chÊt

tan trong dung dÞch sau ph¶n øng ?

HS :

(Chó ý lo¹i çc chÊt kÕt tña). dd sau ph¶n øng

⎧⎨⎩

3HNO : 0,5 mol

HCl : 0,1mol

GV : §Ó tÝnh ®−îc CM cÇn ph¶i biÕt V ? HS : Vdd = 0,5 + 0,3 = 0,8 lit

→ M 3

0,5C (HNO ) 0,625 M

0,8= =

M

0,1C (HCl) 0,125 M

0,8= =

GV : §Ó tÝnh ®−îc C% cÇn ph¶i tÝnh

khèi l−îng dd sau khi trén ? HS : = =

3ddAgNOm 500.1,2 600(g)

mdd HCl = 300. 1,5 = 450 (g)

(1) → mAgCl↓ = 0,5. 143,5 = 71,75 (g)

→ mdd sau p− = 3ddAgNO ddHClm m+ − AgCl↓

= 600 + 450 – 71,75 = 978,25 (g)

→ 3

63.0,5C%(HNO ) .100 3,22%

978,25= =

36,5.0,1C%(HCl) .100 0,37%

978,25= =

GV : NhËn xÐt vµ chÊm ®iÓm. Nªu râ

çch ¸p dông çc c«ng thøc tÝnh CM,

C% vµ §LBTKL.

Ho¹t ®éng 3

dÆn dß – bμi tËp vÒ nhμ (5 phót)

GV : Yªu cÇu HS «n l¹i mét sè kiÕn thøc träng t©m c¬ b¶n cña líp 8, 9 ®Ó chuÈn bÞ cho ch−¬ng tr×nh lãp 10. Cã thÓ yªu cÇu HS vÒ nhµ lµm mét sè bµi tËp sau ®Ó cñng cè kiÕn thøc :

Bµi tËp 1. Hoµ tan 15,5g Na2O vµo n−íc thu ®−îc 0,5 lÝt dung dÞch A.

a) ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng vµ tÝnh CM dung dÞch A ?

b) TÝnh thÓ tÝch dung dÞch H2SO4 20% (d = 1,14 g/ml) cÇn dïng ®Ó trung hoµ hÕt dung dÞch A ?

c) TÝnh CM çc chÊt trong dung dÞch sau ph¶n øng trung hoµ ?

Bµi tËp 2. Cho 50ml dung dÞch H2SO4 1M t¸c dông víi 50 ml dung dÞch NaOH thu ®−îc dung dÞch A lµm quú tÝm ho¸ ®á. §Ó dung dÞch A kh«ng lµm ®æi mµu quú tÝm ng−êi tan ph¶i thªm vµo 20ml dung dÞch KOH 0,5 M.

TÝnh nång ®é CM cña dung dÞch NaOH ®· dïng ?

Bµi tËp 3. Khö hoµn toµn 10,23g hçn hîp 2 oxit lµ CuO vµ PbO b»ng khÝ CO ë nhiÖt ®é cao. Toµn bé l−îng khÝ CO2 sinh ra ®−îc dÉn qua b×nh ®ùng dung dÞch Ca(OH)2 d− thu ®−îc 11g kÕt tña.

a) ViÕt çc ph−¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra ?

b) TÝnh thÓ tÝch khÝ CO (®ktc) ®· tham gia ph¶n øng ?

c) TÝnh thµnh phÇn % theo khèi l−îng cña mçi oxit trong hçn hîp ?

Bµi tËp 4. Hoµ tan a gam mét kim lo¹i M võa ®ñ trong 200g dung dÞch HCl 7,3% thu ®−îc dung dÞch X trong ®ã nång ®é cña muèi M t¹o thµnh lµ 11,96% (theo khèi l−îng).

TÝnh a vµ x¸c ®Þnh kim lo¹i M ?

Ch−¬ng 1

nguyªn tö

TiÕt 3 thμnh phÇn nguyªn tö

A. Môc tiªu

1. Gióp HS lµm quen víi çc lo¹i h¹t c¬ b¶n cÊu thµnh nguyªn tö : proton (p), electron (e), vµ n¬tron (n). Tõ ®ã hiÓu ®−îc s¬ l−îc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö gåm líp vá electron cña nguyªn tö vµ h¹t nh©n nguyªn tö.

2. HiÓu vµ sö dông çc ®¬n vÞ ®o l−êng vÒ khèi l−îng, ®iÖn tÝch vµ kÝch th−íc

cña nguyªn tö nh− : u, ®t®v, nm, o

A .

3. TËp ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò qua çc thÝ nghiÖm kh¶o s¸t vÒ cÊu tróc nguyªn tö.


• GV : ThiÕt kÕ thÝ nghiÖm m« pháng vÒ èng tia ©m cùc cña T«m-x¬n hoÆc

phãng to h×nh 1.3 (SGK).

• GV vµ HS : Cã thÓ tham kh¶o phÇn mÒm Elements hoÆc Atoms, Bonding

and Structures (2003) t¹i website : www.rayslearning.com víi phiªn b¶n míi nhÊt.

C. TiÕn tr×nh d¹y – häc


i. thμnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö (30 phót)

GV ®Æt vÊn ®Ò : Tõ tr−íc CN ®Õn thÕ kØ XIX ng−êi ta cho r»ng çc chÊt ®Òu ®−îc t¹o nªn tõ nh÷ng h¹t cùc k× nhá bÐ kh«ng thÓ ph©n chia ®−¬c n÷a gäi lµ nguyªn tö. Ngµy nay, ng−êi ta biÕt r»ng nguyªn tö cã cÊu t¹o phøc t¹p : gåm cã h¹t nh©n mang ®iÖn tÝch d−¬ng vµ líp vá electron mang ®iÖn tÝch ©m.


1. Eelectron

a) Sù t×m ra electron

GV h−íng dÉn HS t×m hiÓu thÝ nghiÖm minh ho¹ ë h×nh 1.3 (SGK) theo ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

GV : Khi phãng ®iÖn víi mét nguån ®iÖn (∼ 15kV) gi÷a 2 ®iÖn cùc b»ng kim lo¹i g¾n vµo 2 ®Çu mét èng thuû tinh kÝn trong ®ã cßn rÊt Ýt kh«ng khÝ (gÇn nh− ch©n kh«ng) → thÊy thµnh èng thuû tinh ph¸t s¸ng mµu lôc nh¹t → chøng tá ®iÒu g× ?

HS : Ph¶i cã chïm tia kh«ng nh×n thÊy ®−îc ph¸t ra tõ cùc ©m ®Ëp vµo thµnh èng.

GV : Ng−êi ta gäi chïm tia ®ã lµ nh÷ng tia ©m cùc (ph¸t ra tõ cùc ©m).

HS : Chïm tia kh«ng nh×n thÊy ph¸t ra tõ cùc ©m gäi lµ tia ©m cùc.

GV : Trªn ®−êng ®i cña tia ©m cùc nÕu ta ®Æt mét chong chãng nhÑ → thÊy chong chãng quay → chøng tá ®iÒu g× ?

HS : Tia ©m cùc lµ mét chïm h¹t chuyÓn ®éng rÊt nhanh.

GV : H¹t vËt chÊt trong tia ©m cùc cã mang ®iÖn hay kh«ng ? Mang ®iÖn d−¬ng

hay ©m ? Lµm thÕ nµo chøng minh ®−îc ®iÒu nµy ?

HS : Cã thÓ ®Æt èng phãng tia ©m cùc gi÷a 2 b¶n ®iÖn cùc mang ®iÖn tr¸i dÊu.

→ NÕu tia ©m cùc mang ®iÖn th× nã ph¶i lÖch vÒ phÝa b¶n ®iÖn cùc mang ®iÖn ng−îc dÊu

GV : Minh ho¹ qua thÝ nghiÖm m« pháng hoÆc m« t¶ → Tia ©m cùc lÖch vÒ phÝa b¶n ®iÖn cùc d−ong.

VËy tia ©m cùc lµ chïm h¹t mang ®iÖn d−¬ng hay ©m ?

HS : Tia ©m cùc lµ chïm h¹t mang ®iÖn ©m.

GV kÕt luËn : Ng−êi ta gäi nh÷ng h¹t t¹o thµnh tia ©m cùc lµ electron (kÝ hiÖu lµ e). Electron cã mÆt ë mäi chÊt, nã lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn cÊu t¹o nªn nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ho¸ häc.

HS : Tia ©m cùc lµ chïm h¹t electron (e).

⇒ Electron t¹o nªn líp vá nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ho¸ häc.

b) Khèi l−îng vµ ®iÖn tÝch cña electron

GV : Yªu cÇu HS ®äc vµ ghi khèi l−îng

vµ ®iÖn tÝch electron vµo vë.

HS : me = 9,1. 10–31kg

= 9,1. 10–28g ≈ 0,00055u.

GV : §Ó biÓu thÞ khèi l−îng cña nguyªn tö vµ çc tiÓu ph©n cña nã, ng−êi ta dïng ®¬n vÞ khèi l−îng nguyªn tö, kÝ hiÖu lµ u (atomic mass

unit) : Mét u lµ 1

12 khèi l−îng cña mét

nguyªn tö ®ång vÞ cacbon – 12 (cã gi¸ trÞ lµ 19,9265. 10–27kg).

→ 1u = −2719,9265.10 kg

12

= 1,6605. 10–27kg

= 1,6605. 10–24g.

GV : Electron cã ®iÖn tÝch ©m vµ cã gi¸ trÞ qe = –1,602. 10–19cul«ng, ®ã lµ ®iÖn tÝch nhá nhÊt nªn ®−îc dïng lµm ®iÖn tÝch ®¬n vÞ (®t®v) : qe = 1–

HS : qe = –1,602. 10–19C = 1–


2. Sù t×m ra h¹t nh©n nguyªn tö

GV ®Æt vÊn ®Ò : ë trªn chóng ta ®· biÕt nguyªn tö chøa çc h¹t electron mang

®iÖn tÝch ©m mµ nguyªn tö th× trung hoµ vÒ ®iÖn. VËy ch¾c ch¾n ph¶i chøa nh÷ng phÇn tö mang ®iÖn tÝch d−¬ng. §Ó chøng minh ®iÒu nµy, chóng ta tiÕn hµnh tÝm hiÓu thÝ nghiÖm cña R¬-d¬-pho ®−îc minh ho¹ ë h×nh 1.4 (SGK).

GV : M« t¶ thÝ nghiÖm ë h×nh 1.4 (sö

dông h×nh vÏ phãng to hoÆc m« pháng thÝ nghiÖm b»ng m¸y tÝnh) : Sö dông chÊt phãng x¹ ra®i phãng ra mét chïm

h¹t nh©n anpha (α) mang ®iÖn tÝch

d−¬ng, cã khèi l−îng gÊp kho¶ng 7500

HS : Nghiªn cøu çc thiÕt bÞ cña thÝ

nghiÖm vµ môc ®Ých cña chóng.

lÇn khèi l−îng cña electron, qua khe hë nhá vÒ phÝa tÊm bia b»ng vµng máng, xung quanh lµ mµn huúnh quang h×nh vßng cung, phñ ZnS ®Ó quan s¸t çc

h¹t α b¾n vÒ çc phÝa (mµn sÏ loÐ s¸ng

khi cã h¹t α b¾n vµo).

GV th«ng b¸o kÕt qu¶ thÝ nghiÖm.

– HÇu hÕt çc h¹t α xuyªn qua tÊm

vµng máng.

– Mét sè Ýt h¹t α (kho¶ng 1/10000 tæng

sè h¹t α) bÞ bËt trë l¹i.

⇒ KÕt qu¶ nµy chøng tá ®iÒu g× ?

HS : HÇu hÕt çc h¹t α xuyªn qua tÊm

vµng máng → chøng tá nguyªn tö kh«ng ph¶i lµ nh÷ng h¹t ®Æc khÝt mµ cã cÊu t¹o rçng.

– Çc h¹t α tÝch ®iÖn d−¬ng, chóng bÞ

lÖch ®−êng ®i hoÆc bÞ bËt trë l¹i → chóng ®Õn gÇn çc phÇn tö tÝch ®iÖn d−¬ng nªn bÞ ®Èy.

GV h−íng dÉn HS kÕt luËn :

Nguyªn tö cã cÊu t¹o rçng, h¹t nh©n cña nguyªn tö mang ®iÖn d−¬ng n»m ë t©m cña nguyªn tö vµ cã kÝch th−íc nhá bÐ so víi kÝch th−íc cña nguyªn tö.

Xung quanh h¹t nh©n cã çc electron t¹o nªn vá nguyªn tö khèi l−îng nguyªn tö hÇu nh− tËp trung ë h¹t nh©n.

– V× chØ cã mét phÇn rÊt nhá çc h¹t α

bÞ lÖch h−íng → çc h¹t tÝch ®iÖn d−¬ng trong nguyªn tö g©y nªn va ch¹m chØ chiÕm mét thÓ tÝch rÊt nhá

trong nguyªn tö.

HS : Ghi kÕt luËn.


3. CÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö

GV ®Æt vÊn ®Ò : H¹t nh©n nguyªn tö cßn ph©n chia ®−îc n÷a kh«ng, hay nã ®−îc cÊu t¹o tõ nh÷ng h¹t nhá nµo ?

a) Sù t×m ra proton

GV : M« t¶ thÝ nghiÖm cña R¬-d¬-pho

n¨m 1918 : Khi b¾n ph¸ h¹t nh©n

nguyªn tö nit¬ b»ng h¹t α, «ng ®·

thÊy xuÊt hiÖn h¹t nh©n nguyªn tö oxi vµ

mét lo¹i h¹t cã khèi l−îng 1,6726.10–27kg mang mét ®¬n vÞ ®iÖn tÝch d−¬ng, ®ã lµ proton.

GV : KÕt luËn: H¹t proton (p) lµ mét thµnh phÇn cÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö.

HS : Ghi kÕt luËn vµ nhËn xÐt

• H¹t proton (p) lµ mét thµnh phÇn cÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö.

GV : Khèi l−îng vµ ®iÖn tÝch h¹t nh©n proton lµ bao nhiªu ?

(h¾t m¸y chiÕu çc th«ng tin vÒ h¹t proton)

• qp = 1,602 . 10–19C = e0 = 1+

mp = 1,6726 . 10–27kg ≈ 1u

b) Sù t×m ta n¬tron

GV : N¨m 1932, Chat-uých dïng h¹t α

b¾n ph¸ h¹t nh©n nguyªn tö Beri thÊy xuÊt hiÖn mét lo¹i h¹t míi kh«ng mang ®iÖn : h¹t n¬tron.

HS : Nghe vµ ghi th«ng tin.

GV : H¾t m¸y chiÕu th«ng tin vÒ h¹t n¬tron :

N¬tron còng lµ mét thµnh phÇn cÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö. qn = 0 ;

mn = 1,6748 . 10–27kg ≈ u.

c) CÊu t¹o cña h¹t nh©n nguyªn tö

GV : VËy tõ çc thÝ nghiÖm trªn, h·y kÕt

luËn vÒ cÊu t¹o h¹t nh©n nguyªn tö ?

HS : Nªu kÕt luËn (SGK tr 7).

ii. kÝch th−íc vμ khèi l−îng nguyªn tö (10 phót)


1. KÝch th−íc

GV : Nguyªn tö cña çc nguyªn tè kh¸c nhau cã kÝch th−íc kh¸c nhau. NÕu

HS : §¬n vÞ ®Ó ®o kÝch th−íc nguyªn tö vµ çc h¹t p, n, e lµ nanomet (nm)

h×nh dung nguyªn tö nh− mét qu¶ cÇu trong ®ã cã çc electron chuyÓn ®éng rÊt nhanh xung quanh h¹t nh©n, th× nã cã ®−êng kÝnh kho¶ng 10–10m con sè nµy

hoÆc angstron (Å) :

1nm = 10–9m = 10Å

1Å = 10–10m = 10–8cm

lµ rÊt nhá, nªn ng−êi ta th−êng dïng

®¬n vÞ nanomet (nm) hay angstrom (Å)

®Ó biÓu diÔn kÝch th−íc cña nguyªn tö

vµ çc h¹t p, n, e. Chó ý :

1nm = 10–9m = 10Å

1Å = 10–10m = 10–8cm

GV th«ng b¸o :

– §−êng kÝnh nguyªn tö kho¶ng 10–1nm.

– §−êng kÝnh cña h¹t nh©n nguyªn tö

kho¶ng 10–5nm.

– §−êng kÝnh cña electron, proton vµo

kho¶ng 10–8nm.

HS : Ghi çc kÕt luËn th«ng b¸o cña

GV.

KÕt luËn : Çc electron cã kÝch th−íc

rÊt nhá bÐ chuyÓn ®éng xung quanh

h¹t nh©n trong kh«ng gian rçng cña

nguyªn tö.


2. Khèi l−îng

GV : CÇn ph©n biÖt khèi l−îng nguyªn

tö tuyÖt ®èi vµ t−¬ng ®èi :

a) Khèi l−îng tuyÖt ®èi lµ khèi l−îng

thùc cña mét nguyªn tö, b»ng tæng

khèi l−îng cña tÊt c¶ çc h¹t trong

nguyªn tö :

m = mp + mn + me.

HS : Khèi l−îng nguyªn tö tuyÖt ®èi lµ

khèi l−îng thùc cña mét nguyªn tö

→ m = mp + mn + me.

VÝ dô : Khèi l−îng nguyªn tö H lµ :

mH = 1,67. 10–24g

Khèi l−îng nguyªn tö C lµ :

mC = 19,92. 10–24g

HS : Ghi vÝ dô.

b) Khèi l−îng t−¬ng ®èi cña mét nguyªn tö lµ khèi l−îng tÝnh theo ®¬n vÞ nguyªn tö (u) víi quy −íc :

1u = 1

12 khèi l−îng tuyÖt ®èi cña mét

nguyªn tö 12C.

HS : Khèi l−îng t−¬ng ®èi cña mét nguyªn tö lµ khèi l−îng tÝnh theo ®¬n vÞ nguyªn tö (u).

GV : VËy 1u b»ng bao nhiªu gam ?

GV : C«ng thøc (1) dïng ®Ó chuyÓn ®¬n vÞ gi÷a u vµ g hoÆc ng−îc l¹i.

HS : 1u = 2419,92.10

12

−

= 1,66. 10–24g (1)

VÝ dô : TÝnh khèi l−îng nguyªn tö t−¬ng ®èi cña nguyªn tö H biÕt

mH = 1,67. 10–24g.

HS : Theo (1) ta cã :

KLNT (H) = 24

24

1,67.101u

1,66.10− ≈ .

Chó ý : Khèi l−îng nguyªn tö dïng trong b¶ng tuÇn hoµn chÝnh lµ khèi l−îng t−¬ng ®èi gäi lµ nguyªn tö khèi.

HS : Ghi chó ý.


cñng cè bµi

Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5 (SGK).

D. t− liÖu tham kh¶o

• N¨m 1901, Perrin ®Ò xuÊt m« h×nh hµnh tinh : "Mçi nguyªn tö gåm hai phÇn : mét phÇn lµ mét hay nhiÒu khèi tÝch ®iÖn d−¬ng rÊt m¹nh, kiÓu nh− MÆt Trêi d−¬ng mµ ®iÖn tÝch rÊt lín, cßn phÇn kia lµ nh÷ng h¹t nhá, kiÓu nh− nh÷ng hµnh tinh ©m, nh÷ng khèi nµy chuyÓn ®éng do t¸c dông cña nh÷ng lùc ®iÖn vµ ®iÖn tÝch ©m tæng céng b»ng ®óng ®iÖn tÝch d−¬ng, do ®ã nguyªn tö lµ mét hÖ trung hoµ ®iÖn".

• N¨m 1903, Thomson ®Ò xuÊt m« h×nh tiÓu cÇu : "Nguyªn tö lµ mét qu¶ cÇu nhá cã ®iÖn tÝch d−¬ng, nh÷ng electron chuyÓn ®éng bªn trong qu¶ cÇu nµy".

• N¨m 1911, Rutherford lµm thÝ nghiÖm t¸n x¹ h¹t α bëi l¸ vµng máng. KÕt qu¶ cho thÊy m« h×nh Thomson lµ kh«ng ®óng. Do ®ã Rutherford ®· söa ®æi

Nguyªn tö

Proton

(p)

N¬tron

(n)

trung hoµ ®iÖn

Vá (çc electron)

mang ®iÖn ©m

qe = –qp = –1,6. 10–19C = 1– = – e0

me = 9,1. 10–28g ≈ 0,00055u

Lâi (h¹t nh©n)

mang ®iÖn d−¬ng

qp = +1,6. 10–19C = 1+ =e0

mp = 1,67. 10–24g ≈ 1u

qn = 0 (kh«ng mang ®iÖn)

mn = mp = 1u

m« h×nh hµnh tinh nh− sau : "Mét h¹t nh©n trung t©m duy nhÊt tÝch ®iÖn d−¬ng, çc electron quay quanh h¹t nh©n theo nh÷ng quü ®¹o trßn".

Nh÷ng m« h×nh cæ ®iÓn nµy kh«ng nhÊt qu¸n. Khi chuyÓn ®éng trªn nh÷ng quü ®¹o trßn, çc electron cã gia tèc ph¸p tuyÕn kh¸c kh«ng, mµ theo vËt lÝ cæ ®iÓn, th× h¹t tÝch ®iÖn cã gia tèc sÏ ph¸t n¨ng l−îng liªn tôc, dÉn ®Õn n¨ng l−îng

cña nguyªn tö gi¶m liªn tôc vµ electron dÇn dÇn sÏ r¬i vµo h¹t nh©n → Nguyªn tö lµ mét hÖ kh«ng bÒn v÷ng.

• N¨m 1913, Bohr ®· kh¾c phôc tÝnh kh«ng nhÊt qu¸n cña m« h×nh Rutherford b»ng çch vËn dông thuyÕt l−îng tö ho¸ cña Plank vµ chÊp nhËn muèn cho quü ®¹o trªn lµ bÒn v÷ng th× b¸n kÝnh r cña quü ®¹o vµ vËn tèc v cña electron ph¶i tho¶ m·n hÖ thøc :

me. v. r = n. víi n ∈ N* vµ h

2=

π gäi lµ h»ng sè Plank rót gän.

ChuÈn cña vect¬ vËn tèc v liªn hÖ víi b¸n kÝnh r theo hÖ thøc :

2

o e

e 1v .

4 m r=

πε

(εo lµ l−îng tö n¨ng l−îng tÝnh theo hÖ thøc εo = hγ).

§iÒu kiÖn l−îng tö ho¸ mevr = n dÉn ®Õn hÖ thøc :

2 22 2o o

2 2e e

4r n . n .

m .e .m .e

πε ε= =

π

§¹i l−îng 2 2

o o2 2

e e

4

m .e .m .e

πε ε=π

nµy ®ång nhÊt víi ®é dµi, nªn theo truyÒn

thèng, nã ®−îc gäi lµ b¸n kÝnh Bohr vµ kÝ hiÖu lµ ao :

2 2o o

o 2 2e e

4a

m .e .m .e

πε ε= =

π

→ Nh÷ng quü ®¹o bÒn v÷ng cña electron lµ nh÷ng vßng trßn cã b¸n kÝnh r sao

cho r = n2.ao.

→ Cã thÓ suy ra nh÷ng gi¸ trÞ t−¬ng øng cña n¨ng l−îng toµn phÇn E cña

nguyªn tö. V× r bÞ l−îng tö ho¸ bëi n nªn E còng bÞ l−îng tö ho¸ bëi n theo biÓu thøc :

4 2e

n 2 2 2 2o o o

m .e 1 e 1E . .

8. .h n 8. . .a n

− −= =

ε π ε

→ Tõ nh÷ng møc n¨ng l−îng cña m« h×nh Bohr vµ tõ gi¶ thuyÕt Einstein vÒ

n¨ng l−îng cña photon víi tÇn sè V, cã thÓ suy ra d¸ng vÎ cña phæ nguyªn tö hi®ro. Tuy nhiªn m« h×nh Bohr kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®−îc phæ cña nh÷ng nguyªn tö kh¸c nguyªn tö hi®ro. §©y lµ mét h¹n chÕ lín cña m« h×nh nµy.

• NhiÒu d÷ kiÖn thùc nghiÖm kh¸c (vÝ dô hiÖu øng Comptom) ®· thóc ®Èy çc nhµ vËt lÝ më réng l−ìng tÝnh sãng – h¹t ra cho tÊt c¶ çc vi h¹t nh− ®· lµm víi photon vµ m«n c¬ häc sãng cña de Broglie ®· xuÊt hiÖn trong hoµn c¶nh ®ã. C«ng tr×nh cña de Broglie ®−îc bæ sung b»ng nh÷ng c«ng tr×nh cña Schrodinger, Heisenberg, Pauli vµ Dirac vµ th−êng ®−îc gäi phæ biÕn lµ VËt lÝ l−îng tö vµ ®· më ra cho ho¸ häc mét lÜnh vùc lÝ thó – ®ã lµ Ho¸ häc l−îng tö.

e. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp trong sgk 1. C©u ®óng lµ B.

2. C©u ®óng lµ D.

3. C©u ®óng lµ C.

4. TØ sè vÒ khèi l−îng cña electron so víi proton.

31

27

9,1095.10 kg 1

1,6726.10 kg 1836

−

− ≈

TØ sè vÒ khèi l−îng cña electron so víi n¬tron :

31

27

9,1095.10 kg 1

1,6748.10 kg 1839

−

− ≈ .

5. a) Khèi l−îng riªng cña chÊt r¾n tÝnh theo c«ng thøc :

33

m(g)d (g / cm )

V(cm )= .

ThÓ tÝch cña 1 nguyªn tö Zn lµ : 34V r

3= π

r = 1,35. 10–1nm = 1,35. 10–8cm

→ −= 8 34V .3,14(1,35.10 )

3 = 10,29. 10–24cm3.

Khèi l−îng cña 1 nguyªn tö Zn lµ :

65. 1,66. 10–24 = 107,9. 10–24g

→ 3

24g

Zn 24 3 cm

107,9.10 gd 10, 48

10,29.10 cm

−

−= =

Chó ý : Gi¸ trÞ khèi l−îng riªng nµy t−¬ng øng víi gi¶ thiÕt tÊt c¶ çc nguyªn tö Zn ®−îc xÕp khÝt vµo nhau sao cho kh«ng cßn chç trèng nµo trong tinh thÓ (tinh thÓ ®Æc khÝt). Thùc tÕ, trong tinh thÓ, çc nguyªn tö Zn chØ chiÕm h¬n 70% thÓ tÝch, phÇn cßn l¹i lµ rçng nªn thùc tÕ khèi l−îng riªng cña Zn lµ 7,3 g/cm3.

b) TÝnh khèi l−îng riªng cña h¹t nh©n nguyªn tö Zn :

ThÓ tÝch h¹t nh©n nguyªn tö Zn lµ 34V r

3= π

r = 2. 10–6nm = 2. 10–13cm

→ − −= π = =3 13 3 39 34 4V r .3,14.(2.10 ) 33,49.10 cm

3 3

Thùc tÕ, hÇu nh− toµn bé khèi l−îng cña nguyªn tö tËp trung ë h¹t nh©n nªn khèi l−îng cña h¹t nh©n lµ :

65. 1,66. 10–24 = 107,9. 10–24g

→ Khèi l−îng riªng cña h¹t nh©n nguyªn tö Zn lµ :

3

2415 g

39 3 cm

107,9.10 g3,22.10

33,49.10 cm

−

− =

TiÕt 4 h¹t nh©n nguyªn tö

nguyªn tè ho¸ häc. ®ång vÞ

a. môc tiªu

• Gióp HS hiÓu ®−îc çc kh¸i niÖm ®iÖn tÝch h¹t nh©n, sè khèi, nguyªn tö khèi vµ çch tÝnh.

• Tõ ®ã hiÓu ®−îc ®Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc vµ kÝ hiÖu nguyªn tö cña nguyªn tè.

b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS

• M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, bót d¹, giÊy trong.

• M« h×nh hoÆc h×nh vÏ cÊu t¹o h¹t nh©n cña mét sè nguyªn tè.

c. tiÕn tr×nh d¹y – häc



kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp vÒ nhμ

GV : Yªu cÇu 1 HS tr×nh bµy tãm t¾t

thµnh phÇn cÊu t¹o cña nguyªn tö vµ

cho biÕt ®iÖn tÝch, khèi l−îng çc h¹t

c¬ b¶n (p, n, e).

HS : Ph¶i tr×nh bµy ®−îc nguyªn tö

gåm 2 phÇn :

• H¹t nh©n (p, n)

p

n

p n

q 1

q 0

m m 1u

= +⎧⎪

=⎨⎪ = =⎩

• Líp vá electron (e) e p

e

q q 1

m 0,00055u

= − = −⎧⎪⎨

=⎪⎩

GV : Gäi 1 HS kh¸c lµm nhanh bµi tËp

tr¾c nghiÖm 1, 2, 3 (SGK) vµ 2 HS

kh¸c lªn b¶ng lµm bµi tËp 4, 5 (SGK).

GV : NhËn xÐt vµ cho ®iÓm.

HS : Lµm bµi tËp.

i. h¹t nh©n nguyªn tö (10 phót)


1. §iÖn tÝch h¹t nh©n

GV : ë bµi tr−íc çc em ®· biÕt h¹t nh©n nguyªn tö gåm p vµ n nh−ng chØ cã p mang ®iÖn. Mçi h¹t p mang ®iÖn tÝch 1+. VËy suy ra sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch cña h¹t nh©n ph¶i b»ng sè h¹t nµo trong h¹t nh©n ?

GV : NÕu h¹t nh©n cã Z proton th× ®iÖn tÝch cña h¹t nh©n b»ng Z+ vµ sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n b»ng Z.

HS : Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch cña h¹t nh©n b»ng sè proton (p).

GV : §iÖn tÝch cña mçi h¹t e lµ 1– mµ nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn, vËy cã nhËn xÐt g× vÒ sè p vµ sè e trong nguyªn tö ?

HS : Sè p = sè e.

¸p dông : Cho ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña nguyªn tö N lµ 7+. Hái nguyªn tö N cã bao nhiªu p vµ bao nhiªu e ?

HS : Sè p = sè e = 7

GV : BiÓu thøc liªn hÖ gi÷a sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n Z, sè proton vµ sè electron :

Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n Z = sè proton = sè electron.

HS : Z = sè p = sè e.


2. Sè khèi

GV : Nªu ®Þnh nghÜa vÒ sè khèi A

→ C«ng thøc : A = Z + N

→ NhËn xÐt vÒ sè khèi A ?

HS : Ghi ®Þnh nghÜa vµ c«ng thøc :

A = Z + N

Z : sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n

(sè h¹t proton)

N : sè h¹t n¬tron

⇒ Sè khèi A lµ mét sè nguyªn.

GV : TÝnh sè khèi cña Li biÕt h¹t nh©n

Li cã 3 proton vµ 4 n¬tron ?

HS : A = 3 + 4 = 7.

GV kÕt luËn : Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t

nh©n Z vµ sè khèi A ®Æc tr−ng cho

h¹t nh©n vµ còng ®Æc tr−ng cho nguyªn

tö, v× khi biÕt Z vµ A cña mét nguyªn

tö sÏ biÕt ®−îc sè proton, sè electron

vµ c¶ sè n¬tron (N = A – Z) trong

nguyªn tö ®ã.


¸p dông : Trong nguyªn tö Na biÕt

A = 23, Z = 11. TÝnh sè h¹t c¬ b¶n p, n

vµ e trong nguyªn tö Na ?

HS : Na cã 11p, 11e vµ 23 – 11 = 12n.

ii. nguyªn tè ho¸ häc (12 phót)


1. §Þnh nghÜa

GV ®Æt vÊn ®Ò : TÝnh chÊt ho¸ häc cña

mét nguyªn tè phô thuéc vµo sè electron

vµ do ®ã phô thuéc vµo sè ®¬n vÞ

®iÖn tÝch h¹t nh©n Z cña nguyªn tö →

çc nguyªn tö cã cïng sè ®¬n vÞ ®iÖn

tÝch h¹t nh©n Z th× cã cïng tÝnh chÊt

ho¸ häc.

GV chiÕu lªn mµn h×nh ®Þnh nghÜa :

Nguyªn tè ho¸ häc lµ nh÷ng nguyªn tö

cã cïng ®iÖn tÝch h¹t nh©n.

HS : Ghi ®Þnh nghÜa.

GV : TÊt c¶ çc nguyªn tö cã cïng sè

®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n lµ 11 ®Òu

thuéc nguyªn tè natri. Chóng ®Òu cã

11p vµ 11e.

GV : Cho ®Õn nay, ng−êi ta biÕt kho¶ng

92 nguyªn tè ho¸ häc cã trong tù nhiªn

vµ kho¶ng 18 nguyªn tè nh©n t¹o ®−îc

tæng hîp trong çc phßng thÝ nghiÖm

h¹t nh©n.

(GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh).


2. Sè hiÖu nguyªn tö

GV : ChiÕu lªn mµn h×nh ®Þnh nghÜa :

Sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö cña mét nguyªn tè gäi lµ sè hiªu nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã, kÝ hiÖu lµ Z.

HS : Ghi ®Þnh nghÜa

GV : T×m sè hiÖu nguyªn tö cña

nguyªn tè Natri ?

HS : Z1Na = 11


3. KÝ hiÖu nguyªn tö

GV : ChiÕu lªn mµn h×nh, kÝ hiÖu mét

nguyªn tö :

HS : Ghi kÝ hiÖu nguyªn tö.

⎧⎪⎪⎪⎨⎪⎪⎪⎩

AZ

X : KÝ hiÖu ho¸ häc cña

nguyªn tè

X Z : Sè hiÖu nguyªn tö (sè

®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n)

A : Sè khèi (A = Z + N)

GV : Nguyªn tö Na cã 11p, 11e vµ 12n.

H·y cho biÕt kÝ hiÖu nguyªn tö Na ?

HS : A = 11 + 12 = 23

2311 Na

GV : KÝ hiÖu nguyªn tö oxi :

168 O

HS : Nguyªn tö O cã 8p, 8e vµ 8n.

H·y cho biÕt nguyªn tö O cã bao nhiªu

p, n, e ?

iii. ®ång vÞ


GV : H·y tÝnh sè p, sè n, cña çc

nguyªn tö sau :

11 H

(Proti)

21 H

(§¬teri)

31 H

(Triti)

HS : Tr¶ lêi

Proti : ChØ cã 1p, kh«ng cã n.

§¬teri : 1p, 1n.

Triti : 1p, 2n.

GV : H·y cho biÕt ®iÓm chung cña çc

nguyªn tö trªn ?

GV : Çc nguyªn tö trªn cã khèi l−îng

nh− thÕ nµo ? T¹i sao ?

HS : §Òu cã cïng proton (1p) nªn cã

cïng ®iÖn tÝch h¹t nh©n.

HS : Chóng cã khèi l−îng kh¸c nhau

v× h¹t nh©n cña chóng cã sè n¬tron

kh¸c nhau.

GV : Çc nguyªn tö trªn thuéc cïng

mét nguyªn tè ho¸ häc (nguyªn tè

HS : §ång vÞ lµ nh÷ng nguyªn tö cña

cïng mét nguyªn tè ho¸ häc cã cïng

hi®ro) gäi lµ çc ®ång vÞ. VËy mét em

h·y cho biÕt kh¸i niÖm ®ång vÞ ?

GV : Hi®ro trong tù nhiªn lµ hçn hîp

cña 3 ®ång vÞ :

11 H (99,984 sè nguyªn tö)

21 H (0,016 sè nguyªn tö)

31 H (rÊt Ýt)

sè proton nh−ng kh¸c nhau vÒ sè

n¬tron nªn sè khèi (A) cña chóng kh¸c

nhau.


cñng cè – bµi tËp vÒ nhµ

Bµi tËp : 1, 2 (SGK)

TiÕt 5 h¹t nh©n nguyªn tö

nguyªn tè ho¸ häc. ®ång vÞ (tiÕp)

A. Môc tiªu

1. HS hiÓu ®−îc kh¸i niÖm ®ång vÞ.

2. BiÕt çch tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña çc nguyªn tè ho¸ häc.

B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : Phãng to h×nh 1.4 (SGK).

• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm h¹t nh©n nguyªn tö, nguyªn tè ho¸ häc.

c. tiÕn tr×nh bμi gi¶ng



kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp

GV : Gäi 3 HS lµm bµi tËp sè 1, 2 vµ 4 (SGK).


HS : Lªn b¶ng lµm bµi tËp.

IV. nguyªn tö khèi vμ çc nguyªn tö khèi trung b×nh cña çc nguyªn tè hãa häc


1. Nguyªn tö khèi

GV : Nªu ®Þnh nghÜa vÒ nguyªn tö khèi theo SGK : Nguyªn tö khèi cña mét nguyªn tö cho biÕt khèi l−îng cña nguyªn tö ®ã nÆng gÊp bao nhiªu lÇn ®¬n vÞ khèi l−îng nguyªn tö (u).

HS : Ghi ®Þnh nghÜa.

GV : BiÕt nguyªn tö Mg cã 12p, 12n vµ 12e. TÝnh nguyªn tö khèi cña Mg vµ tØ sè khèi l−îng cña electron trong nguyªn tö so víi khèi l−îng toµn nguyªn tö ?

HS : m12p = 1,6726. 10–27kg × 12 =

= 20,0712. 10–27kg.

m12n = 1,6748. 10–27kg × 12 =

= 20,0976. 10–27kg.

m12e = 9,1095. 10–31kg × 12 =

= 0,0109. 10–27kg.

→ Khèi l−îng nguyªn tö

Mg = m(12p + 12n + 12e) =

= 40,1797. 10–27kg.

→ Khèi l−îng nguyªn tö Mg tÝnh ra u :

−

− ≈27

27

40,1797.10 kg24,197u

1,6605.10 kg

→ Nguyªn tö khèi cña Mg :

=24,2039 u

24,20391u

→ TØ sè :

=Khèi l−îng çc e

Khèi l−îng nguyªn tö Mg

−

−=27

27

0,0109.10 kg

40,1797.10 kg

= 0,00027 ≈ 0,0003

GV kÕt luËn :

• Khèi l−îng cña e qu¸ nhá bÐ

(kho¶ng 3 phÇn v¹n cña khèi l−îng

toµn nguyªn tö) → Khèi l−îng cña

nguyªn tö ≈ Khèi l−îng cña h¹t nh©n

= mp + mn.

• V× khèi l−îng cña mçi h¹t proton

hoÆc n¬tron ®Òu xÊp xØ 1 u → Nguyªn

tö khèi coi nh− b»ng sè khèi (khi kh«ng cÇn ®é chÝnh x¸c cao).


¸p dông : X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi cña

photpho (P), biÕt Z = 15 vµ N = 16.

HS : Khèi l−îng cña mét nguyªn tö lµ

15 + 16 = 31 u.

→ Nguyªn tö khèi cña P lµ 31.


2. Nguyªn tö khèi trung b×nh

GV : HÇu hÕt nguyªn tè ho¸ häc lµ hçn hîp cña nhiÒu ®ång vÞ nªn nguyªn tö khèi cña mét nguyªn tè lµ nguyªn tö khèi trung b×nh cña hçn hîp çc ®ång

vÞ tÝnh theo phÇn tr¨m sè nguyªn tö cña mçi ®ång vÞ.

GV : NÕu gäi A1, A2, ... Ai lµ nguyªn tö khèi cña çc ®ång vÞ vµ x1, x2, ... xi lµ % sè nguyªn tö cña çc ®ång vÞ t−¬ng øng. H·y tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh (Ā) ?

HS :

1 1 2 2 i i

1 2 i

A x A x ... A xA

x x ... x

+ + +=

+ + +

= 1 1 2 2 i iA x A x ... A x

100

+ + +

¸p dông : Trong tù nhiªn Clo tån t¹i 2

®ång vÞ :

3517 Cl chiÕm 75,77% sè nguyªn tö.

3717 Cl chiÕm 24,23% sè nguyªn tö.

TÝnh nguyªn tö khèi cña Clo ?

HS :

Cl

35.75,77 37.24,23A 35,5

100

+= ≈

Ho¹t ®éng 4

cñng cè bμi – h−íng dÉn gi¶i bμi tËp (20 phót)

GV : H−íng dÉn HS lµm çc bµi tËp 3, 5, 6, 7, 8 (SGK).

Bµi tËp vÒ nhµ : Trong tù nhiªn nguyªn tè clo cã hai ®ång vÞ 35Cl vµ 37Cl cã % sè

l−îng nguyªn tö t−¬ng øng lµ 75% vµ 25%. Nguyªn tè ®ång cã 2 ®ång vÞ trong ®ã 63Cu chiÕm 73% sè l−îng nguyªn tö. BiÕt ®ång vµ clo t¹o ®−îc hîp chÊt CuCl2 trong ®ã Cu chiÕm 47,228% khèi l−îng. X¸c ®Þnh ®ång vÞ thø hai cña ®ång ?

d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK

1. §¸p ¸n C.

2. §¸p ¸n D.

3. §¸p ¸n B

4. ThÝ dô : 73 Li cho ta biÕt :

– Sè hiÖu nguyªn tö cña nguyªn tè Li lµ 3, ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö lµ 3+, trong h¹t nh©n cã 3 proton vµ (7 – 3 = 4 n¬tron).

– Vá nguyªn tö Li cã 3 eletron.

– Nguyªn tö khèi cña Li lµ 7u.

5. Gäi x lµ % sè l−îng nguyªn tö cña ®ång vÞ 65Cu.

65x 63(100 x)

100

+ − = 63,54 → x = 27% 65Cu → 73% 63Cu.

6. Trong n−íc nguyªn chÊt chøa chñ yÕu ®ång vÞ 11 H vµ 2

1 H .

Gäi x lµ % sè nguyªn tö ®ång vÞ 21 H ta cã :

2x 1.(100 x)

100

+ − = 1,008 → x = 0,8

2

gmlH Od 1= → 1ml H2O cã khèi l−îng 1g.

2

gmolH OM 18= → 1g H2O cã sè mol lµ

1

18 mol H2O.

1mol ph©n tö H2O cã 6,02. 1023 ph©n tö H2O.

→ 1ml H2O hay 1

18mol H2O cã

236, 02.10

18 ph©n tö H2O.

1 ph©n tö H2O cã 2 nguyªn tö H → sè nguyªn tö H cña c¶ 2 ®ång vÞ cã trong

1ml H2O hay 236, 02.10

18 ph©n tö H2O lµ

232. 6, 02.10

18.

→ sè nguyªn tö cña ®ång vÞ 21 H lµ

23202.6, 02.10 0,8

. 5,35.1018 100

= (nguyªn tö).

7. Theo tØ lÖ ®Ò bµi, ta cã :

16O 17O 18O

99,757 nguyªn tö 0,039 nguyªn tö 0,204 nguyªn tö

? 1 nguyªn tö ?

⇒ Sè nguyªn tö 16O lµ 99,757

25580,039

= nguyªn tö.

Sè nguyªn tö 18O lµ 0,204

50, 039

= nguyªn tö.

8. Ta cã :

Ar

40.99,6 38.0, 063 36.0,337A 39,98

100

+ += =

→ Khèi l−îng mol nguyªn tö Ar lµ 39,98g.

ë ®ktc th× 1mol Ar hay 39,98g cã thÓ tÝch lµ 22,4 lÝt.

→ 20g Ar cã thÓ tÝch ë ®ktc lµ :

22, 4.2011,205

39,98= l.

E. t− liÖu tham kh¶o

Theo hÖ thøc thøc Anhxtanh : ΔE = Δm. C2 th× khi tæng hîp h¹t nh©n tõ nh÷ng

proton vµ n¬tron lu«n lu«n cã hiÖn t−îng hôt khèi l−îng vµ khèi l−îng hôt nµy lµ

®¸ng kÓ v× n¨ng l−îng gi¶i phãng lµ rÊt lín. V× vËy kh«ng nªn nãi mét çch kh¼ng

®Þnh lµ khèi l−îng cña h¹t nh©n b»ng tæng khèi l−îng cña çc proton vµ çc n¬tron

t¹o thµnh.

§iÒu nµy cho phÐp gi¶i thÝch t¹i sao oxi cã 3 ®ång vÞ 16O, 17O, vµ 18O nh−ng

nguyªn tö khèi trung b×nh l¹i lµ 15,993 < 16 ?

Trong tù nhiªn oxi cã 3 ®ång vÞ víi % sè nguyªn tö nh− sau : 16O (99,762%), 17O (0,038%), 18O (0,200%). Trªn thùc tÕ, khèi l−îng h¹t nh©n nhá h¬n tæng khèi

l−îng cña proton vµ n¬tron t¹o nªn h¹t nh©n v× hiÖn t−îng hôt khèi. Do ®ã, khi

x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm khèi l−îng çc ®ång vÞ cña oxi nh− sau : 16O lµ

15,99491 u ; 17O lµ 16,99914 u vµ 18O lµ 17, 99916 u. V× vËy nguyªn tö khèi

trung b×nh cña oxi lµ :

15,99491.99,762 16,99914.0, 038 17,99916.0,200A

100

+ +=

= 15,9993 u.

Còng dùa vµo hiÖn t−îng hôt khèi cã thÓ gi¶i thÝch ®−îc th¾c m¾c : T¹i sao

nguyªn tö cacbon ®−îc cÊu t¹o bëi 6 proton, 6 n¬tron vµ 6 electron mµ mçi proton

còng nh− n¬tron ®Òu cã khèi l−îng lín h¬n 1u thÕ nh−ng nguyªn tö cacbon l¹i cã

khèi l−îng chÝnh x¸c b»ng 12u ?

§iÒu nµy còng gi¶i thÝch v× sao mÆt trêi to¶ ra mét n¨ng l−îng khæng lå vµ cã

thÓ coi nh− vÜnh cöu, v× ®ã lµ n¨ng l−îng cña ph¶n øng nhiÖt h¹ch : Sù kÕt hîp

tõng cÆp 2 h¹t nh©n nguyªn tö 21 H ®Ó t¹o ra h¹t nh©n nguyªn tö 4

2 He .

TiÕt 6 luyÖn tËp : thμnh phÇn nguyªn tö

A. Môc tiªu

1. Cñng cè kiÕn thøc vÒ : Thµnh phÇn cÊu t¹o nguyªn tö, h¹t nh©n nguyªn tö,

kÝch th−íc, khèi l−îng, ®iÖn tÝch cña çc h¹t, ®Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc,

kÝ hiÖu nguyªn tö, ®ång vÞ, nguyªn tö khèi, nguyªn tö khèi trung b×nh.

2. RÌn luyÖn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh sè electron, proton, n¬tron vµ nguyªn tö khèi

khi biÕt kÝ hiÖu nguyªn tö, tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh khi biÕt % sè

nguyªn tö çc ®ång vÞ vµ ng−îc l¹i.


• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái gîi ý.

• HS : ¤n tËp çc kiÕn thøc vµ thµnh phÇn nguyªn tö th«ng qua ho¹t ®éng

gi¶i bµi tËp.




a. kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng

GV : KiÓm tra 3 HS.

1. Cho biÕt thµnh phÇn cÊu t¹o nguyªn tö vµ khèi l−îng, ®iÖn tÝch cña çc h¹t t¹o nªn nguyªn tö ?

HS : Nguyªn tö bao gåm h¹t nh©n

mang ®iÖn tÝch d−¬ng (p, n) vµ electron mang ®iÖn tÝch ©m (e) :

mp = mn ≈ 1u

qp = 1+ vµ qn = 0

me ≈ 0,00055u

qe = 1–

2. Mèi quan hÖ çc h¹t trong nguyªn tö víi sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n Z ?

HS : Z = sè p = sè e

3. Tr×nh bµy kÝ hiÖu nguyªn tö ? §Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc ? §ång vÞ ? C«ng thøc tÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña çc ®ång vÞ ?

HS : Tr¶ lêi theo SGK.


b. bμi tËp ¸p dông

GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 1 :

Bµi 1.

a) H·y tÝnh khèi l−îng (kg) cña nguyªn tö nit¬ (gåm 7p, 7n, 7e).

HS : ChuÈn bÞ 2 phót

b) TÝnh tØ sè khèi l−îng cña e trong nguyªn tö nit¬ so víi khèi l−îng cña toµn nguyªn tö.

GV : Tõ sè liÖu b¶ng 1 cã thÓ tÝnh khèi

l−îng cña 7p, 7n vµ 7e

→ Khèi l−îng (kg) cña nguyªn tö

nit¬ ?

HS : m7p = 1,6726. 10–27kg × 7 =

= 11,7082. 10–27kg

m7n = 1,6748. 10–27kg × 7 =

= 11,7236. 10–27kg

m7e = 9,1094. 10–31 × 7 =

= 0,0064. 10–27kg

→ mN = 23,4382. 10–27kg

GV : H·y lËp tØ sè gi÷a khèi l−îng çc

e so víi khèi l−îng cña nguyªn tö nit¬

→ NhËn xÐt ?

HS :

27e

27N

m 0,0064.10 kg

m 23,4382.10 kg

−

−=

= 0,00027 ≈ 0,0003.

→ NhËn xÐt : Khèi l−îng çc e qu¸ nhá

bÐ → khèi l−îng nguyªn tö coi b»ng

khèi l−îng cña h¹t nh©n (bá qua khèi l−îng e).


Bµi 2. TÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh

cña nguyªn tè K biÕt r»ng trong tù nhiªn thµnh ph©n % çc ®ång vÞ cña K

lµ 93,258% 3919 K ; 0,012% 40

19 K vµ

6,730% 4119 K .


GV : ¸p dông c«ng thøc tÝnh KA vµ

cho biÕt gi¸ trÞ trung b×nh gÇn víi sè khèi nµo nhÊt ? T¹i sao ?

HS :

K

39.93,258 40.0,012 41.6,730A

100

+ +=

= 39,13484 ≈ 39

(% ®ång vÞ 39K lµ lín nhÊt).


Bµi 3. a) §Þnh nghÜa nguyªn tè ho¸ häc.

b) KÝ hiÖu nguyªn tö cho biÕt nh÷ng ®Æc tr−ng g× cña nguyªn tö cña mét nguyªn tè ho¸ häc, lÊy vÝ dô nguyªn tö kali.

HS : ChuÈn bÞ 2 phót

3919

19p

K 19e

20n

⎧⎪⎨⎪⎩

→ Z = 19, A = 39, N = 20.


Bµi 4. C¨n cø vµo ®©u mµ ng−êi ta biÕt ch¾c ch¾n r»ng gi÷a nguyªn tè H (Z = 1) vµ nguyªn tè urani (Z = 92) chØ cã 90 nguyªn tè ?

GV : ChiÒu ®Ò bµi tËp 5 :

HS : Mçi gi¸ trÞ Z chØ cã 1 nguyªn tè

→ tõ Z = 1 ®Õn Z = 92 cã 90 gi¸ trÞ Z

→ cã 90 nguyªn tè cã Z tõ 2 ®Õn 91.

Bµi 5. TÝnh b¸n kÝnh gÇn ®óng cña nguyªn tö canxi biÕt thÓ tÝch cña 1 mol canxi tinh thÓ b»ng 25,87cm3. BiÕt trong tinh thÓ, çc nguyªn tö canxi chØ chiÕm 74% thÓ tÝch, cßn l¹i lµ khe trèng.


GV : Trong tinh thÓ canxi, thùc tÕ çc

nguyªn tö canxi chØ chiÕm 74% thÓ tÝch, cßn l¹i lµ khe trèng. VËy thÓ tÝch thùc cña 1 mol nguyªn tö canxi lµ bao nhiªu ?

HS : V1 mol nguyªn tö Ca = 74

25,87.100

=

= 19,15(cm3).

GV : Theo ®Þnh luËt Avogadro, 1 mol

nguyªn tö canxi cã 6.1023 nguyªn tö. VËy thÓ tÝch cña nguyªn tö Ca lµ bao nhiªu ?

HS : −= ≈ 23 323

19,15V 3.10 (cm )

6.10

GV : NÕu coi nguyªn tö Ca lµ mét qu¶

cÇu th× b¸n kÝnh cña nã lµ bao nhiªu ?

HS :

23

3 33V 3.3.10

r4 4.3,14

−

= =π

≈

≈ 1,93. 10–8 (cm).


Bµi 6. ViÕt c«ng thøc çc lo¹i ph©n tö ®ång (II) oxit, biÕt r»ng ®ång vµ oxi cã çc ®ång vÞ sau :

65 63 16 17 1829 29 8 8 8Cu, Cu, vµ O, O, O .


GV : BiÕt c«ng thøc ®ång (II) oxit lµ CuO. H·y viÕt c«ng thøc CuO víi çc

®ång vÞ 65 6329 29Cu, Cu víi çc ®ång vÞ

16 17 188 8 8O, O, O ?

HS : Cã 6 c«ng thøc : 65Cu16O, 65Cu17O, 65Cu18O.

63Cu16O, 63Cu17O, 63Cu18O.


bμi tËp vÒ nhμ

Bµi tËp :

1. Oxi cã 3 ®ång vÞ 16 17 188 8 8O, O, O víi thµnh phÇn % sè l−îng çc ®ång vÞ t−¬ng

øng lµ x1, x2, x3 tho¶ m·n x1 = 15x2 vµ x1 – x2 = 21x3.

TÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña oxi ? (§S : OA 16,14= ).

2. Mage cã 2 ®ång vÞ lµ X vµ Y. Nguyªn tö khèi cña X b»ng 24. §ång vÞ Y h¬n X mét n¬tron. Sè nguyªn tö cña X vµ Y tØ lÖ 3 : 2.

TÝnh nguyªn tö khèi trung b×nh cña mage ? (§S : MgA 24,4= ).

TiÕt 7 cÊu t¹o vá nguyªn tö

A. Môc tiªu

• HS hiÓu ®−îc trong nguyªn tö, electron chuyÓn ®éng quanh h¹t nh©n t¹o nªn vá electron cña nguyªn tö.

• HS hiÓu ®−îc cÊu t¹o ®¬n gi¶n vÒ vá electron cña nguyªn tö : Kh¸i niÖm líp, ph©n líp electron, obitan nguyªn tö.


• GV : Phãng to h×nh 1.6 (SGK), phÇn mÒm obital viewer, m¸y chiÕu.

• HS : ChuÈn bÞ bµi ®äc thªm : Kh¸i niÖm vÒ obital nguyªn tö (tr. 22, SGK).




GV : KiÓm tra bµi cò 1 HS : Thµnh

phÇn cÊu t¹o nguyªn tö ?

HS : Nguyªn tö gåm h¹t nh©n vµ vá

electron.

GV : Gäi 2 HS lªn ch÷a bµi 1 vµ 2. HS1 : Bµi 1.

x1 – x2 = 15x2 – x2 = 14x2 = 21x3

→ 3 2 2

14 2x x x

21 3= =

A1 = 16, A2 = 17, A3 = 18.

→ 2 2 2

0

2 2 2

216.15x 17x 18. x

3A2

15x x x3

+ +=

+ +

= 16,14

HS2 : Bµi 2.

Gäi x1, x2 lµ thµnh phÇn % sè nguyªn tö cña 2 ®ång vÞ X vµ Y.

x1 : x2 = 3 : 2 → 2 1

2x x

3=

A1 = 24, A2 = 24 + 1 = 25

→

11

Mg1

1

2x24x 25.

3A2x

x3

+= =

+

= 24.3 25.2

24, 45

+=



i. sù chuyÓn ®éng cña çc electron

trong nguyªn tö

GV : Giíi thiÖu m« h×nh nguyªn tö cña

R¬-d¬-pho, Bo vµ Xom-m¬-phen (H×nh 1.6 SGK). H−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó

rót ra kÕt luËn :

HS : Ghi çc kÕt luËn.

• M« h×nh hµnh tinh nguyªn tö cña R¬-d¬-pho, Bo vµ Xom-m¬-phen cã t¸c dông rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn lÝ thuyÕt cÊu t¹o nguyªn tö, nh−ng kh«ng ®Çy ®ñ ®Ó gi¶i thÝch mäi tÝnh chÊt cña nguyªn tö.

• Ngµy nay, ng−êi ta ®· biÕt çc e

chuyÓn ®éng rÊt nhanh xung quanh

h¹t nh©n nguyªn tö kh«ng theo nh÷ng quü ®¹o x¸c ®Þnh t¹o nªn vá electron

cña nguyªn tö.

• Sè electron ë vá electron cña nguyªn tö cña mét nguyªntè ®óng b»ng sè proton trong h¹t nh©n nguyªn tö vµ còng b»ng sè thø tù Z cña nguyªn tö nguyªn tè ®ã trong b¶ng tuÇn hoµn.

• Khu vùc kh«ng gian xung quanh h¹t nh©n mµ t¹i ®ã x¸c suÊt cã mÆt electron lµ lín nhÊt (kho¶ng 90%) gäi lµ Obitan nguyªn tö, kÝ hiÖu lµ AO

(Atomic Orbital). Mçi AO chøa tèi ®a 2e.


ii. líp electron vμ ph©n líp electron

GV : Trong vá nguyªn tö, çc electron chÞu lùc hót bëi h¹t nh©n. Do electron chuyÓn ®éng xung quanh h¹t nh©n cã thÓ ë gÇn hay xa nh©n mµ n¨ng l−îng cÇn cung cÊp ®Ó t¸ch eclectron ph¶i kh¸c nhau. Nh÷ng e ë gÇn h¹t nh©n nhÊt, liªn kÕt víi h¹t nh©n cµng m¹nh, ®é bÒn cµng cao (khã t¸ch ra khái nguyªn tö), ta nãi chóng cã møc n¨ng l−îng thÊp. Ng−îc l¹i, nh÷ng e ë cµng xa nh©n, liªn kÕt víi h¹t nh©n cµng yÕu, ®é bÒn cµng thÊp (cµng dÔ bÞ t¸ch ra khái nguyªn tö), ta nãi chóng cã n¨ng l−îng cµng cao.

B©y giê ta t×m hiÓu xem çc e trong nguyªn tö s¾p xÕp theo quy luËt nµo ?

1. Líp electron

GV : Tuú theo møc n¨ng l−îng cao hay thÊp mµ çc electron trong vá nguyªn tö ®−îc ph©n bè theo tõng líp electron :

HS : Ghi kh¸i niÖm líp vµ kÝ hiÖu líp electron.

• Líp electron gåm nh÷ng electron cã n¨ng l−îng gÇn b»ng nhau.

• Cã tèi ®a 7 líp ®−îc ®¸nh sè tõ trong ra ngoµi vµ gäi theo thø tù :

Líp e (n) 1 2 3 4 5 6 7

Tªn líp K L M N O P Q

• Çc líp ®−îc s¾p xÕp theo thø tù n¨ng l−îng t¨ng dÇn tõ thÊp ®Õn cao t−¬ng øng víi n = 1, 2, 3, ...

• Trong mçi líp çc electron cã n¨ng l−îng gÇn b»ng nhau.

2. Ph©n líp electron

GV : H−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó rót ra nhËn xÐt.

HS : Ghi çc nhËn xÐt :

• Mçi líp e l¹i ph©n chia thµnh çc ph©n líp.

• Çc electron trªn cïng mét ph©n líp cã møc n¨ng l−îng b»ng nhau.

• Electron ë ph©n líp nµo cã tªn cña ph©n líp Êy. Çc ph©n líp ®−îc kÝ hiÖu b»ng çc ch÷ s, p, d, f, ...

• Sè ph©n líp trong mçi líp b»ng sè thø tù cña líp ®ã.

GV : H·y cho biÕt sè ph©n líp vµ kÝ

hiÖu ph©n líp cña çc líp n = 1 → 3 ?

HS :

• Líp thø nhÊt (líp K, n = 1) :

cã 1 ph©n líp → kÝ hiÖu lµ 1s

• Líp thø hai (líp L, n = 2) :

cã 2 ph©n líp → kÝ hiÖu lµ 2s vµ 2p.

• Líp thø 3 (líp M, n = 3) :

cã 3 ph©n líp → kÝ hiÖu 3s, 3p vµ 3d.

GV : Sè l−îng çc AO trong mét ph©n líp phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña ph©n líp. Cô thÓ :

Ph©n líp s → cã 1 AO

Ph©n líp p → cã 3 AO

Ph©n líp d → cã 5 AO

Ph©n líp f → cã 7 AO

HS :

Ph©n líp s p d f

Sè AO 1 3 5 7


cñng cè bμi tËp vμ bμi tËp vÒ nhμ

GV yªu cÇu HS n¾m v÷ng :

• Kh¸i niÖm vµ kÝ hiÖu líp, ph©n líp electron.

• Kh¸i niÖm AO vµ sè l−îng çc AO trong mét ph©n líp.

Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2 (SGK).

TiÕt 8 cÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp)

A. Môc tiªu

• TÝnh ®−îc sè electron tèi ®a trong mét AO, ph©n líp vµ líp electron.

• ViÕt ®−îc s¬ ®å sù ph©n bè electron trªn çc líp cña mét sè nguyªn tö


• GV : Phãng to h×nh 1.7 (SGK), m¸y chiÕu, m¸y tÝnh.

• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm AO, líp, ph©n líp vµ kÝ hiÖu.




kiÓm tra bμi cò vμ ch÷a bμi tËp vÒ nhμ GV : KiÓm tra 1 HS vÒ kh¸i niÖm vµ kÝ hiÖu AO, ph©n líp vµ líp electron.

HS : Tr¶ lêi theo néi dung tiÕt tr−íc.

GV : Gäi 2 HS kh¸c lªn gi¶i bµi tËp 1, 2 (SGK).

HS1 : (Bµi 1)

Nguyªn tö M cã 75e → Z = 75

cã 110n → A = 75 + 110 = 185.

→ KÝ hiÖu cña nguyªn tö M lµ :

18575 M (®¸p ¸n A).

HS2 : (Bµi 2)

19p vµ 20n → A = 39

→ §¸p ¸n B : 3919 K .

GV : NhËn xÐt vµ cho ®iÓm


iii. sè electron tèi ®a trong mét ph©n líp, mét líp

GV : H·y cho biÕt sè electron tèi ®a trong 1 AO ?

HS : 2 electron

GV : Sè AO trong çc ph©n líp s, p, d,

f ?

HS :

Ph©n líp s p d f

Sè AO 1 3 5 7

GV : Dùa vµo sè e tèi ®a trong 1 AO

→ sè e tèi ®a trong 1 ph©n líp vµ

trong 1 líp (xÐt 3 líp ®Çu n = 1 → 3).

GV : §iÒn sè e tèi ®a cña ph©n líp vµ

cña líp vµo b¶ng sau :

HS : §iÒn vµo b¶ng :

Líp K

n = 1

L

n = 2

M

n = 3

Ph©n líp s s p s p d

Sè AO 1 1 3 1 3 5

Sè e

tèi ®a cña

ph©n líp

Sè e tèi ®a

cña líp

Líp K

n = 1

L

n = 2

M

n = 3

Ph©n líp s s p s p d

Sè AO 1 1 3 1 3 5

Sè e

tèi ®a cña

ph©n líp

2 2 6 2 6 10

Sè e tèi ®a

cña líp 2 8 18

GV : Tõ kÕt qu¶ b¶ng trªn cã thÓ suy ra

sè e tèi ®a cña líp n b»ng bao nhiªu ?

HS : Sè electron tèi ®a cña líp n lµ 2n2.

GV : Tõ c«ng thøc tÝnh ®ã h·y suy ra

sè e tèi ®a cña líp thø t− (líp N, n = 4) lµ bao nhiªu ?

HS : n = 4 → sè e tèi ®a cña líp N lµ

2.42 = 32 electron.

GV : H·y cho biÕt sù ph©n bè electron

trªn çc ph©n líp ?

HS : §iÒn vµo chç trèng cña b¶ng :

Líp Sè e tèi ®a

cña líp

Ph©n bè e

trªn çc

ph©n líp

K (n = 1) 2 1s2

L (n = 2) 8

M (n = 3) 18

Líp Sè e tèi ®a

cña líp

Ph©n bè e

trªn çc

ph©n líp

K (n = 1) 2 1s2

L (n = 2) 8 2s22p6

M (n = 3) 18 3s23p63d10


thÝ dô ¸p dông

GV : H−íng dÉn HS lµm thÝ dô trong SGK (GV chiÕu lªn mµn h×nh) :

VÝ dô : X¸c ®Þnh sè líp e cña çc

nguyªn tö sau 14 247 12N vµ Mg

GV : H·y cho biÕt nguyªn tö N cã bao nhiªu p, n, e ?

HS : Z = 7 → N cã 7e, 7p, vµ 14 – 7 = 7n.

GV : H·y cho biÕy sù ph©n bè çc e trong líp vá cña nguyªn tö N trªn çc líp.

HS : 7e trong líp vá ®−îc ph©n bè nh− sau : 2e trªn líp K (n = 1) vµ 5e trªn líp L (n = 2).

GV : H−íng dÉn HS vÏ s¬ ®å ph©n bè e trªn çc líp cña nguyªn tö N.

HS : Quan s¸t h×nh 1.7 vµ vÏ vµo vë.

GV : H−íng dÉn t−¬ng tù cho HS víi nguyªn tö Mg.


cñng cè bμi – bμi tËp vÒ nhμ

7+

• Träng t©m : Çch tÝnh sè e tèi ®a trong 1 ph©n líp vµ 1 líp.

• Bµi tËp : 3, 4, 5, 6 (SGK)

d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK 1. §¸p ¸n : A

2. §¸p ¸n : B

3. §¸p ¸n : B

4. §¸p ¸n : D

5. Theo SGK

6. a) Z = 18 → Ar cã 18p vµ 40 – 18 = 22n → 18e

b) Sù ph©n bè electron trªn çc líp : 1s22s22p63s23p6.

TiÕt 9 cÊu h×nh electron cña nguyªn tö

A. Môc tiªu

3. Gióp HS hiÓu ®−îc quy luËt s¾p xÕp çc electron trong vá electron.

4. BiÕt vËn dông viÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö thuéc 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng tuÇn hoµn.


• GV : Phãng to h×nh 1.10 vµ b¶ng cÊu h×nh e nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng (tr. 26 SGK), m¸y chiÕu.

• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm líp vµ ph©n líp electron.




kiÓm tra bμi cò

GV : Gäi 2 HS yªu cÇu tr¶ lêi :

1. Kh¸i niÖm AO, líp vµ ph©n líp electron.

HS1 : Tr¶ lêi theo SGK.

2. Sù ph©n bè electron trong 1 líp vµ ph©n líp víi nguyªn tö oxi.

HS2 : 1s22s22p4.


i. thø tù çc møc n¨ng l−îng trong nguyªn tö

GV : ChiÕu lªn b¶ng : S¬ ®å ph©n bè

møc n¨ng l−îng cña çc líp vµ çc ph©n líp.

GV : Çc electron trong nguyªn tö lÇn

l−ît chiÕm çc møc n¨ng l−îng nh− thÕ nµo ?

HS : Quan s¸t.

HS : Theo thø tù tõ thÊp ®Õn cao.

GV : Tõ ®ã h·y s¾p xÕp d·y thø tù çc

møc n¨ng l−îng trong nguyªn tö ?

GV : Møc n¨ng l−îng cña çc líp t¨ng

theo thø tù tõ 1 ®Õn 7 kÓ tõ h¹t nh©n, vµ cña çc ph©n líp t¨ng theo thø tù s, p, d, f. Khi ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng, cã sù chÌn møc n¨ng l−îng lµm cho møc n¨ng l−îng ph©n líp 3d > 4s, 5d > 4f > 6s vµ 6d > 5f > 7s.

HS : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p

6s 4f 5d 6p 7s 5f 6d 7p ...


ii. cÊu h×nh electron cña nguyªn tö

1. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö

GV : ChiÕu lªn b¶ng : CÊu h×nh electron nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng tuÇn hoµn.

HS : Quan s¸t.

GV cho biÕt : CÊu h×nh electron nguyªn tö biÓu diÔn sù ph©n bè electron trªn

HS : Ghi ®Þnh nghÜa cÊu h×nh electron.

ph©n líp thuéc çc líp kh¸c nhau.

GV tr×nh bµy çc quy −íc viÕt cÊu h×nh electron.

HS : Ng−êi ta quy −íc viÕt cÊu h×nh electron nh− sau :

– Sè thø tù líp electron ®−îc ghi b»ng ch÷ sè (1, 2, 3, ...).

– Ph©n líp ®−îc ghi b»ng çc ch÷ çi th−êng (s, p, d, f).

– Sè electron ®−îc ghi b»ng sè ë phÝa trªn bªn ph¶i cña ph©n líp (s2, p6, ...).

GV : ViÕt mÉu cÊu h×nh electron nguyªn tö H ®Ó minh ho¹ quy −íc trªn. H−íng dÉn HS viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö He, Li, Cl. Sau ®ã GV cho HS tù m×nh chän lÊy vÝ dô, tù viÕt råi tù söa sai theo b¶ng (tr. 26 SGK).

GV : Electron cuèi cïng cña nguyªn tö

Li ®iÒn vµo ph©n líp s → Li lµ nguyªn tè s.

Electron cuèi cïng cña nguyªn tö Cl ®iÒn vµo ph©n líp p.

→ Cl lµ nguyªn tè p.

HS :

H ( Z = 1) : 1s1.

He (Z = 2) : 1s2 (®· b·o hoµ).

Li (Z = 3) : 1s22s1.

Cl (Z = 17) : 1s22s22p63s23p 5 hay [Ne] 3s23p5.

GV : Tr×nh bµy çc b−íc viÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ?

HS : Çc b−íc viÕt cÊu h×nh e :

– X¸c ®Þnh sè e cña nguyªn tö (Z).

– S¾p xÕp çc e theo thø tù t¨ng dÇn n¨ng l−îng :

1s22s22p63s23p64s23d104p6 ...

– S¾p xÕp theo cÊu h×nh e : theo thø tù

tõng líp (1 → 7), trong mçi líp theo

thø tù tõng ph©n líp (s → p → d → f).

GV : ViÕt cÊu h×nh e cña Fe (Z = 26). HS : Z = 26 → Fe cã 26e.

Thø tù n¨ng l−îng :

1s22s22p63s23p64s23d6.

Suy ra cÊu h×nh e :

1s22s22p63s23p63d64s2.

hay [Ar] 3d64s2.

GV nhËn xÐt : Electron cuèi cïng cña

nguyªn tö Fe ®iÒn vµo ph©n líp d →

Fe lµ nguyªn tè d. Tuy nhiªn electron

líp ngoµi cïng ph¶i biÓu diÔn theo

nghÜa cÊu h×nh electron cã nghÜa lµ 4s2

chø kh«ng ph¶i lµ 3d6.

2. CÊu h×nh electron nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu

GV : Cho HS tù chän çc nguyªn tè tõ

Z = 1 → 20 ®Ó viÕt cÊu h×nh electron.

Sau ®ã chiÕu b¶ng (tr. 26 SGK) ®Ó HS

nhËn xÐt vµ tù söa nÕu sai.

HS : ViÕt cÊu h×nh electron cña çc

nguyªn tè cã Z = 1 → 20.

Quan s¸t b¶ng vµ söa l¹i nÕu sai.

3. §Æc ®iÓm cña líp electron ngoµi cïng

GV : H−íng dÉn HS nghiªn cøu b¶ng

trªn vµ cho biÕt nguyªn tö chØ cã thÓ

cã tèi ®a bao nhiªu electron ë líp

ngoµi cïng ?

GV : Çc nguyªn tö cã 8 electron

ngoµi cïng (ns2np6) ®Òu rÊt bÒn v÷ng,

chóng kh«ng tham gia vµo çc ph¶n

øng ho¸ häc (tõ mét sè tr−êng hîp ®Æc

biÖt). §ã lµ çc khÝ hiÕm.

HS : §èi víi çc nguyªn tö cña tÊt c¶

çc nguyªn tè, líp ngoµi cïng cã

nhiÒu nhÊt lµ 8 electron (trõ He).

GV : H·y viÕt cÊu h×nh electron cña

çc kim lo¹i Na, Mg, Al, K, Ca vµ cho

biÕt cã bao nhiªu electron ë líp ngoµi

cïng ?

HS : Na, K cã 1e líp ngoµi cïng.

Mg, Ca cã 2e líp ngoµi cïng.

Al cã 3e líp ngoµi cïng.

GV : H·y viÕt cÊu h×nh electron cña çc

phi kim N, O, F, P, S, Cl vµ cho biÕt cã

bao nhiªu electron ë líp ngoµi cïng ?

HS : N, P cã 5e líp ngoµi cïng

O, S cã 6e líp ngoµi cïng.

F, Cl cã 7e líp ngoµi cïng.

GV : H−íng dÉn HS rót ra kÕt luËn. KÕt luËn :

• Nh÷ng nguyªn tö kim lo¹i th−êng

cã 1, 2, 3 electron ë líp ngoµi cïng.

• Nh÷ng nguyªn tö phi kim th−êng

cã 5, 6, 7 electron ë líp ngoµi cïng.

• Nh÷ng nguyªn tö khÝ hiÕm cã 8

electron ë líp ngoµi cïng (trõ He).

GV bæ sung : Çc nguyªn tö cã 4

electron ngoµi cïng cã thÓ lµ kim lo¹i

(nÕu thuéc chu kú lín) hoÆc phi kim

(nÕu thuéc chu kú nhá).


cñng cè bμi – bμi tËp vÒ nhμ

• Yªu cÇu HS ph¶i :

– BiÕt çch viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö cña çc nguyªn tè khi biÕt gi¸

trÞ cña Z.

– BiÕt çch biÓu diÔn cÊu h×nh electron theo obitan.

– Dùa vµo sè electron líp ngoµi cïng ®Ó dù ®o¸n tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim cña

mét nguyªn tè.

• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6 (SGK).


1. §¸p ¸n A.

2. §¸p ¸n C.

3. §¸p ¸n D.

4. Ta cã : Z + N + E = 2Z + N = 13 → N = 13 – 2Z

Tõ nguyªn tè Z = 2 → 82 trong b¶ng tuÇn hoµn lu«n cã :

N1 1,5

Z≤ ≤

⇔ Z ≤ N ≤ 1,5Z

⇔ Z ≤ 13 – 2Z ≤ 1,5Z

⇔ 3,7 ≤ Z ≤ 4,33 → Z = 4 → N = 13 – 4 – 4 = 5.

a) Nguyªn tö khèi : A = 4 + 5 = 9.

b) Z = 4 : 1s22s2.

5. ViÕt cÊu h×nh electron :

Z = 3 : 1s22s1 → cã 1e líp ngoµi cïng.

Z = 6 : 1s22s22p2 → cã 4e líp ngoµi cïng.

Z = 9 : 1s22s22p5 → cã 7e líp ngoµi cïng.

Z = 18 : 1s22s22p63s23p6 → cã 8e líp ngoµi cïng.

6. a) Z = 1 : 1s1 → Phi kim.

Z = 3 : 1s22s1 → Kim lo¹i.

b) Z = 8 : 1s22s22p4 → Phi kim.

Z = 16 : 1s22s22p63s23p4 → Phi kim.

c) Z = 7 : 1s22s22p4 → Phi kim.

Z = 9 : 1s22s22p5 → Phi kim.

s¬ ®å ph©n bè møc n¨ng l−îng cña çc líp vμ çc ph©n líp

7p

6d

5f

7s

6p

5d

4f

6s

5p

4d

5s

4p

3d

4

5

6

7

E

Sù ph©n bè electron trªn çc líp vμ cÊu h×nh electron

nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu

Sè electron Sè hiÖu nguyªn

tö Z

Tªn nguyªn tè

KÝ hiÖu

n = 1

(K)

n = 2

(L)

n = 3

(M)

n = 4

(N)

CÊu h×nh electron cña nguyªn tö

1 hi®ro H 1 1s1

2 heli He 2 1s2

3 liti Li 2 1 1s22s1

4 beri Be 2 2 1s22s2

5 bo B 2 3 1s22s22p1

6 cacbon C 2 4 1s22s22p2

7 nit¬ N 2 5 1s22s22p3

8 oxi O 2 6 1s22s22p4

9 flo F 2 7 1s22s22p5

10 neon Ne 2 8 1s22s22p6

11 natri Na 2 8 1 1s22s22p63s1

12 magie Mg 2 8 2 1s22s22p63s2

13 nhom Al 2 8 3 1s22s22p63s23p1

14 silic Si 2 8 4 1s22s22p63s23p2

15 photpho P 2 8 5 1s22s22p63s23p3

16 l−u huúnh S 2 8 6 1s22s22p63s23p4

17 clo Cl 2 8 7 1s22s22p63s23p5

18 agon Ar 2 8 8 1s22s22p63s23p6

19 kali K 2 8 8 1 1s22s22p63s23p64s1

20 canxi Ca 2 8 8 2 1s22s22p63s23p64s2

TiÕt 10 luyÖn tËp cÊu t¹o vá nguyªn tö

A. Môc tiªu

5. Cñng cè kiÕn thøc vÒ : Líp, ph©n líp electron. Thø tù çc ph©n líp electron theo chiÒu t¨ng cña n¨ng l−îng trong nguyªn tö. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö.

6. RÌn luyÖn kÜ n¨ng gi¶i mét sè bµi tËp c¬ b¶n vÒ viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö khi biÕt gi¸ trÞ Z vµ x¸c ®Þnh ®−îc sè electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö 20 nguyªn tè ®Çu, tõ ®ã suy ra tÝnh chÊt c¬ b¶n cña nguyªn tè. Dùa vµo sè electron tèi ®a trong mét AO ®Ó tÝnh sè electron tèi ®a trong mét ph©n líp, mét líp.


• GV : Phãng to b¶ng 3 vµ 4 (SGK), ®Ìn chiÕu.

• HS : ChuÈn bÞ çc bµi luyÖn tËp (SGK).





GV : Yªu cÇu 1 HS ®iÒn vµo çc « trèng cña b¶ng sau ®©y :

HS : §iÒn th«ng tin vµo b¶ng.

Líp n = 1

(K) n = 2 (L)

n = 3 (M)

n = 4 (N)

Sè ph©n líp

KÝ hiÖu ph©n líp

Sè e tèi ®a ë ph©n líp

Sè e tèi ®a ë líp

GV : ChiÕu b¶ng 3 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS ®èi chiÕu vµ söa ch÷a nh÷ng sai sãt trªn b¶ng võa ®iÒn.

HS : Nghiªn cøu b¶ng 3 (SGK) vµ tù söa ch÷a (nÕu sai).

GV : Yªu cÇu HS kh¸c ®iÒn vµo çc « trèng cña b¶ng sau ®©y :

HS : §iÒn th«ng tin vµo b¶ng.

CÊu h×nh e líp ngoµi

cïng

ns1

ns2

ns2np1

ns2np2

ns2np3

ns2np4

ns2np5

ns2np6

He: 1s2

Sè e líp ngoµi cïng

Dù ®o¸n lo¹i nguyªn tè

TÝnh chÊt c¬ b¶n cña

nguyªn tè

GV : ChiÕu b¶ng 4 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS ®èi chiÕu vµ söa ch÷a nh÷ng sai sãt trªn b¶ng võa ®iÒn.

HS : Nghiªn cøu b¶ng 4 (SGK) vµ tù söa ch÷a (nÕu sai).


B. gi¶i bµi tËp sgk

GV tæ chøc h−íng dÉn HS gi¶i bµi tËp trong SGK, khuyÕn khÝch em nµo lµm xong tr−íc lªn b¶ng tr×nh bµy. Sau ®ã h−íng dÉn HS kh¸c nhËn xÐt bµi gi¶i.

GV : ChiÕu ®Ò bµi 1 lªn mµn h×nh.

Bµi 1. ThÕ nµo lµ nguyªn tè s, p, d, f ? LÊy vÝ dô nguyªn tè s, p, d.

HS 1 :

• Nguyªn tè s lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã e cuèi cïng ®iÒn vµo ph©n líp s.

VÝ dô : Z = 11 : 1s22s22p63s1.

HS 2 :

• Nguyªn tè p lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã electron cuèi cïng ®−îc ®iÒn vµo ph©n líp p.

VÝ dô : Z = 8 : 1s22s22p4.

HS 3 :

• Nguyªn tè d lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã electron cuèi cïng ®−îc ®iÒn vµo ph©n líp d.

VÝ dô : Z = 26 : 1s22s22p63s23p63d64s2.

HS 4 :

GV : Electron cuèi cïng lµ electron ®−îc ®iÒn sau cïng vµo ph©n líp cã n¨ng l−îng cao nhÊt.

VÝ dô trong nguyªn tö Fe, electron cuèi cïng ®−îc hiÓu lµ electron thø s¸u trªn ph©n líp 3d.

GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 2 lªn mµn h×nh.

• Nguyªn tè f lµ nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cã electron cuèi cïng ®−îc ®iÒn vµo ph©n líp f.

Bµi 2. Çc electron thuéc líp K hay L liªn kÕt víi h¹t nh©n chÆt chÏ h¬n ? V× sao ?

GV : Minh ho¹ qua h×nh vÏ sau:

HS : Çc electron thuéc líp K liªn kÕt víi h¹t nh©n chÆt chÏ h¬n v× gÇn h¹t nh©n h¬n vµ møc n¨ng l−îng thÊp h¬n.


Bµi 3. Trong nguyªn tö, nh÷ng

electron cña líp nµo quyÕt ®Þnh tÝnh

chÊt ho¸ häc cña nguyªn tö nguyªn tè

®ã ? Cho vÝ dô.

HS : Trong nguyªn tö, nh÷ng electron

ë líp ngoµi cïng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt

ho¸ häc cña nguyªn tö nguyªn tè.

VÝ dô : Mg cã 2e, Ca còng cã 2e ë líp

ngoµi cïng → ®Òu thÓ hiÖn tÝnh chÊt

cña phi kim.


Bµi 4. Vá electron cña 1 nguyªn tö cã

20 electron. Hái :

a) Nguyªn tö ®ã cã bao nhiªu líp

electron ?

b) Líp ngoµi cïng cã bao nhiªu

electron ?

c) Nguyªn tè ®ã lµ kim lo¹i hay phi

kim ?


E

K L M

⊕

GV : Nguyªn tö cã 20e → Z = 20.

ViÕt cÊu h×nh electron ?

HS : 1s22s22p63s23p64s2.

GV : Nguyªn tö ®ã cã bao nhiªu líp

electron ?

HS : 4 líp e.

GV : Líp ngoµi cïng cã bao nhiªu

electron ? thuéc ph©n líp nµo ?

HS : 2 electron thuéc ph©n líp 4s.

GV : Dùa vµo sè e ngoµi cïng h·y kÕt

luËn kim lo¹i hay phi kim ?

HS : Kim lo¹i.


dÆn dß – bµi tËp vÒ nhµ

Bµi tËp : 5, 6, 7, 8, 9 (SGK).

TiÕt 11 luyÖn tËp

cÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp)

A. Môc tiªu

TiÕp tôc rÌn luyÖn kÜ n¨ng : ViÕt cÊu h×nh electron tõ ®ã suy ra sè líp electron, líp e ngoµi cïng, sè electron trªn ph©n líp vµ líp, dù ®o¸n tÝnh chÊt cña nguyªn tè.


• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, bót d¹, hÖ thèng bµi tËp SGK vµ c©u hái gîi ý.

• HS : ¤n tËp çc kiÕn thøc th«ng qua ho¹t ®éng gi¶i bµi tËp.



b. gi¶i bµi tËp sgk

GV : ChiÕu bµi tËp 5 lªn mµn h×nh.

Bµi 5. Cho biÕt sè electron tèi ®a ë çc ph©n líp sau :

a) 2s ; b) 3p ; c) 4s ; d) 3d.


GV : Cho biÕt sè AO cña ph©n líp s, p vµ d.

HS : Ph©n líp s cã 1 AO.

Ph©n líp p cã 3 AO.

Ph©n líp d cã 5 AO.

GV : Mçi Ao cã tèi ®a 2e. VËy ph©n líp s, p, d cã tèi ®a bao nhiªu e ?

HS : Ph©n líp s cã tèi ®a 2e.

Ph©n líp p cã tèi ®a 6e.

Ph©n líp d cã tèi ®a 10e.

GV : Ghi sè electron tèi ®a lªn çc ph©n líp 2s, 3p, 4s vµ 3d.


HS : a) 2s2 ; b) 3p6 ; c) 4s2 ; d) 3d10.

Bµi 6. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö photpho lµ :

1s22s22p63s23p3. Hái :

a) Nguyªn tö P cã bao nhiªu e ?

b) Sè hiÖu nguyªn tö cña P lµ bao nhiªu ?

c) Líp electron nµo cã møc n¨ng l−îng cao nhÊt ?

d) Cã bao nhiªu líp e, mçi líp cã bao nhiªu e ?

e) P lµ nguyªn tè kim lo¹i hay phi kim ? V× sao ?


GV : Yªu cÇu mçi HS chuÈn bÞ mét c©u ®Ó tr¶ lêi. §èi víi HS yÕu cã thÓ gîi ý thªm vÒ çch tÝnh sè e ? Sè hiÖu nguyªn tö ? Sè líp e ? Sè e trªn mçi líp ? TÝnh chÊt nguyªn tè ?

HS :

a) Nguyªn tö P cã 15e.

b) Sè hiÖu nguyªn tö P lµ 15.

c) Líp thø ba (líp M) cã n¨ng l−îng cao nhÊt.

d) Cã 3 líp, sè e trªn mçi líp: 2, 8, 5.

e) Cã 5e líp ngoµi cïng → P lµ phi kim.


Bµi 7. CÊu h×nh electron nguyªn tö cho ta biÕt nh÷ng th«ng tin g× ? Cho thÝ dô.

GV : Cã thÓ yªu cÇu HS lÊy mét vÝ dô vÒ cÊu h×nh electron cña 20 nguyªn tè ®Çu.

VÝ dô : S (Z = 16) : 1s22s22p63s23p4.


GV : Tõ cÊu h×nh e cã thÓ biÕt nh÷ng th«ng tin g× ?

HS : Sù ph©n bè e trªn çc líp vµ ph©n

líp → Dù ®o¸n tÝnh chÊt c¬ b¶n cña nguyªn tö nguyªn tè. (S lµ phi kim).

GV : Yªu cÇu HS ph©n tÝch tiÕp mét sè cÊu h×nh kh¸c.


Bµi 8. ViÕt cÊu h×nh electron ®Çy ®ñ

cho çc nguyªn tö cã líp electron ngoµi cïng lµ :

a) 2s1 ; b) 2s22p3 ; c) 2s22p6 ;

d) 3s23p3 ; e) 3s23p5 ; f) 3s23p6.


GV : Electron ®ang ®iÒn vµo ë líp ngoµi cïng, chøng tá çc líp ë bªn trong cã sè e nh− thÕ nµo ?

HS : Çc líp bªn trong cã sè e tèi ®a (b·o hoµ).

GV : Tõ ®ã suy ra cÊu h×nh electron ®Çy ®ñ ?

GV : Cã thÓ yªu cÇu HS tr¶ lêi thªm vÒ çc nguyªn tè ®ã lµ kim lo¹i, phi kim hay khÝ hiÕm ?


Bµi 9 : Cho biÕt tªn, kÝ hiÖu, sè hiÖu nguyªn tö cña :

HS :

a) 1s22s1 → Kim lo¹i.

b) 1s22s22p3 → Phi kim.

c) 1s22s22p6 → KhÝ hiÕm.

d) 1s22s22p63s23p3 → Phi kim.

e) 1s22s22p63s23p5 → Phi kim.

f) 1s22s22p63s23p6 → KhÝ hiÕm.

a) 2 nguyªn tè cã sè e líp ngoµi cïng lµ tèi ®a ;

b) 2 nguyªn tè cã 1 electron ë líp ngoµi cïng ;

c) 2 nguyªn tè cã 7 electron ë líp ngoµi cïng.


GV : H−íng dÉn HS sö dông b¶ng cÊu h×nh e nguyªn tö cña 20 nguyªn tè ®Çu (tr. 26 SGK) ®Ó t×m nguyªn tö tho¶ m·n ®Ò bµi.

GV : NhËn xÐt vÒ viÖc chuÈn bÞ bµi tËp vµ çch tr×nh bµy cña çc HS trong líp. Cho ®iÓm.

HS : a) 20 4010 18Ne ; Ar.

b) 23 3911 19Na K.

c) 19 359 17F Cl.


dÆn dß – chuÈn bÞ cho bµi sau

GV : Yªu cÇu çc em gi¶i l¹i çc bµi tËp nµy vµo vë bµi tËp vµ «n tËp l¹i çc kiÕn thøc c¬ b¶n cña ch−¬ng 1 ®Ó chuÈn bÞ cho tiÕt sau nghiªn cøu ch−¬ng 2.

Ch−¬ng 2

b¶ng tuÇn hoμn çc nguyªn tè hãa häc vμ ®Þnh luËt tuÇn hoμn

TiÕt 12 b¶ng tuÇn hoμn çc nguyªn tè ho¸ häc

A. Môc tiªu

1. Gióp HS hiÓu :

• Nguyªn t¾c s¾p xÕp çc nguyªn tè ho¸ häc vµo b¶ng tuÇn hoµn.

• CÊu t¹o cña b¶ng tuÇn hoµn (¤ nguyªn tè, chu kú, nhãm nguyªn tè).

2. RÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông : Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn suy ra cÊu h×nh electron vµ ng−îc l¹i.


• GV : B¶ng tuÇn hoµn vµ ch©n dung Men-®ª-lª-Ðp (phãng to).

• HS : B¶ng tuÇn hoµn (cì nhá).




s¬ l−îc vÒ sù ph¸t minh ra b¶ng tuÇn hoµn

GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn vµ ¶nh ch©n dung §. I. Men-®ª-lª-Ðp lªn mµn h×nh, råi cho HS nghiªn cøu SGK (®äc qua phÇn ch÷ nhá) ®Ó biÕt râ s¬ l−îcvÒ sù ph¸t minh ra b¶ng tuÇn hoµn.

HS : Quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn vµ ®äc SGK.


i. nguyªn t¾c s¾p xÕp çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn

GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh, cho HS quan s¸t, råi rót ra nguyªn t¾c s¾p xÕp çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.

HS : Quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn.

GV : §iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö cña çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn thay ®æi nh− thÕ nµo ?

HS : T¨ng dÇn.

GV : Çc nguyªn tè trong cïng mét hµng cã ®Æc ®iÓm g× gièng nhau ?

HS : Cã cïng sè líp electron trong nguyªn tö.

GV : Çc nguyªn tè trong cïng mét cét cã ®Æc ®iÓm g× gièng nhau ?

HS : Cã cïng sè electron líp ngoµi cïng trong vá electron cña nguyªn tö.

GV : §©y lµ 3 nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó s¾p xÕp çc nguyªn tè vµo b¶ng tuÇn hoµn.

HS : Çc nguyªn tè ho¸ häc ®−îc s¾p xÕp vµo b¶ng tuÇn hoµn theo ba nguyªn t¾c sau :

GV : ChiÕu 3 nguyªn t¾c lªn mµn h×nh vµ gi¶i thÝch :

Electron ho¸ trÞ lµ nh÷ng electron cã kh¶ n¨ng tham gia h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häc. Chóng th−êng n»m ë líp ngoµi cïng vµ cã thÓ ë c¶ ph©n líp s¸t ngoµi cïng ch−a b·o hoµ.

1. Çc nguyªn tè ®−îc s¾p xÕp theo chiÒu t¨ng dÇn cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö.

2. Çc nguyªn tè cã cïng sè líp electron trong nguyªn tö ®−îc s¾p xÕp thµnh mét hµng.

3. Çc nguyªn tè cã sè electron ho¸ trÞ trong nguyªn tö nh− nhau ®−îc s¾p xÕp thµnh mét cét.


ii. cÊu t¹o cña b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc

1. ¤ nguyªn tè

GV : ChiÕu mét « nguyªn tè bÊt k× trong b¶ng tuÇn hoµn (vÝ dô « sè 13, nguyªn tè Al) lªn mµn h×nh. Sau ®ã giíi

HS : Quan s¸t.

thiÖu cho HS biÕt çc th«ng tin ®−îc ghi trong « nh− : sè hiÖu nguyªn tö (13), kÝ hiÖu ho¸ häc (Al), tªn nguyªn tè (nh«m), nguyªn tö khèi (26,98), ®é ©m ®iÖn (1,61), cÊu h×nh electron ([Ne] 3s23p1) vµ sè oxi ho¸ (+3).

GV : Chän mét sè « trong 20 nguyªn tè ®Çu b¶ng tuÇn hoµn råi yªu cÇu HS nh×n vµo ®ã ®Ó tr×nh bµy çc th«ng tin mµ HS thu nhËn ®−îc.

GV : Çc th«ng tin nµy rÊt quan träng gióp chóng ta t×m hiÓu cÊu t¹o, tÝnh chÊt cña nguyªn tö.

HS : Quan s¸t vµ tr¶ lêi.

GV cÇn nhÊn m¹nh ®Ó HS biÕt çc nhµ khoa häc ®· x¸c ®Þnh ®−îc sè thø tù cña « ®óng b»ng sè hiÖu nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã. V× vËy khi biÕt sè thø tù cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn th× cã thÓ suy ra sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö, sè proton, sè electron.

HS : Sè thø tù nguyªn tè = sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n (Z) = sè proton = sè electron trong nguyªn tö.

2. Chu k×

13 26,98

Nh«m[Ne] 3s23p1

1,61

+3

Al

Nguyªn tö khèi trung b×nh

§é ©m ®iÖn

CÊu h×nh e Sè oxi ho¸

Tªn nguyªn tè

KÝ hiÖu ho¸ häc

(Sè thø tù cña «) Sè hiÖu nguyªn tö

GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ chØ vµo vÞ trÝ cña tõng chu k× vµ rót ra nhËn xÐt.

HS :

• Chu k× lµ d·y nh÷ng nguyªn tè mµ nguyªn tö cña chóng cã cïng sè líp electron.

• Sè thø tù cña chu k× b»ng sè líp electron trong

nguyªn tö.

• Chu k× nµo còng ®−îc b¾t ®Çu b»ng mét kim lo¹i kiÒm vµ kÕt thóc b»ng mét khÝ hiÕm (trõ chu k× 1).

GV cho HS nghiªn cøu tõng chu k×

(tõ 1 → 7).

GV : Chu k× 1 cã bao nhiªu nguyªn tè ? Më ®Çu lµ nguyªn tè nµo ? KÕt thóc lµ nguyªn tè nµo ? Cã bao nhiªu líp electron ? Mçi líp bao nhiªu electron ?

HS : Chu k× 1 gåm 2 nguyªn tè lµ H (Z = 1) 1s1 vµ He (Z = 2) 1s2. Nguyªn tö cña 2 nguyªn tè nµy chØ cã 1 líp e, ®ã lµ líp K.

GV : Hái t−¬ng tù víi chu k× 2 ? HS : Chu k× 2 gåm 8 nguyªn tè, b¾t ®Çu

tõ Li (Z = 3) 1s22s1 vµ kÕt thóc lµ

Ne (Z = 10) 1s22s22p6.

Nguyªn tö cña çc nguyªn tè nµy cã 2

líp electron : Líp K (gåm 2 electron)

vµ líp L (cã sè e t¨ng tõ 1 → 8).

GV : Hái t−¬ng tù víi chu k× 3 ? HS : Chu k× 3 gåm 8 nguyªn tè, b¾t ®Çu

tõ Na (Z = 11) 1s22s22p63s1 vµ kÕt thóc

lµ Ar (Z = 18) 1s22s22p63s23p6.

Nguyªn tö cña çc nguyªn tè nµy cã 3

líp electron : líp K (2e), líp L (8e) vµ

líp M (cã sè e t¨ng tõ 1 → 8).

GV : Hái t−¬ng tù víi chu k× 4 ? HS : Chu k× 4 gåm 18 nguyªn tè, b¾t

®Çu tõ K (Z = 19) [Ar] 4s1 vµ kÕt thóc

lµ Kr (Z = 36) [Ar] 3d104s24p6.

GV : Chu k× 6 ? HS : Chu k× 6 gåm 32 nguyªn tè, b¾t ®Çu tõ Cs (Z = 55) [Xe] 6s1 vµ kÕt thóc lµ khÝ hiÕm Rn (Z = 86) [Xe] 4f145d106s26p6.

GV bæ sung : Chu k× 7 ch−a ®Èy ®ñ, dù ®o¸n cã 32 nguyªn tè t−¬ng tù chu k× 6 :

• Çc chu k× 1, 2, 3 ®−îc gäi lµ chu k× nhá.

• Çc chu k× 4, 5, 6, 7 ®−îc gäi lµ chu k× lín.

Chó ý : 14 nguyªn tè ®øng sau La (Z = 57) thuéc chu k× 6 ®−îc gäi lµ çc nguyªn tè thuéc hä lantan. 14 nguyªn tè thuéc chu k× 7 sau Ac (Z = 89) gäi lµ çc nguyªn tè thuéc hä actini. Hai hä nµy cã cÊu h×nh electron tæng qu¸t:

(n - 2) f (n - 1) d n s2

vµ ®−îc xÕp riªng thµnh 2 hµng ë phÇn cuèi b¶ng.


cñng cè bµi tËp vÒ nhµ

GV cñng cè toµn bé tiÕt thø nhÊt, l−u ý HS hai ý:

• Nguyªn t¾c s¾p xÕp çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.

• Çc ®Æc ®iÓm cña chu k×.

Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4 (SGK).

TiÕt 13 B¶ng tuÇn hoμn çc nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp)

A. Môc tiªu

1. TiÕp tôc nghiªn cøu cÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn : Nhãm nguyªn tè.

2. Dùa vµo cÊu h×nh e cña nguyªn tö nguyªn tè ®Ó kÕt luËn nguyªn tè thuéc nhãm A hay B.

3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.


• GV : B¶ng tuÇn hoµn, m¸y chiÕu.

• HS : B¶ng tuÇn hoµn.





GV : Yªu cÇu 1 HS tr×nh bµy ®Æc ®iÓm cña chu k× trong b¶ng tuÇn hoµn ?

HS :

• Nguyªn tö cña çc nguyªn tè trong cïng mét chu k× cã cïng sè líp electron.

• Sè thø tù cña chu k× b»ng sè líp electron trong nguyªn tö.

• Chu k× nµo còng ®−îc b¾t ®Çu b»ng mét kim lo¹i kiÒm vµ kÕt thóc b»ng mét khÝ hiÕm (trõ chu k× 1).

GV : Yªu cÇu 4 HS tr¶ lêi 4 bµi tËp tr¾c nghiÖm 1, 2, 3, 4 (SGK).

Bµi 1. Çc nguyªn tè ë chu k× 6 cã sè líp electron trong nguyªn tö lµ :

A. 3 B. 5 C. 6 D. 7

HS 1 : §¸p ¸n C.

Bµi 2. Trong b¶ng tuÇn hoµn çc

nguyªn tè, sè chu k× nhá vµ sè chu k× lín lµ :

A. 3 vµ 3 B. 3 vµ 4

C. 4 vµ 4 D. 4 vµ 3

HS 2 : §¸p ¸n B.

Bµi 3. Sè nguyªn tè trong chu k× 3 vµ 5 lµ :

A. 8 vµ 18 B. 18 vµ 8

C. 8 vµ 8 D. 18 vµ 18

HS 3 : §¸p ¸n A.

Bµi 4. Trong b¶ng tuÇn hoµn, çcnguyªn tè ®−îc s¾p xÕp theo nguyªn t¾c :

A. Theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n

B. Çc nguyªn tè cã cïng sè líp electron trong nguyªn tö ®−îc xÕp thµnh 1 hµng.

C. Çc nguyªn tè cã cïng sè electron ho¸ trÞ trong nguyªn tö ®−îc xÕp thµnh 1 cét.

D. C¶ A, B, C.


HS 4 : §¸p ¸n D.


3. Nhãm nguyªn tè

GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ chØ vµo vÞ trÝ cña tõng nhãm vµ nhÊn m¹nh ®Æc ®iÓm :

• Nhãm nguyªn tè gåm çc nguyªn tè cã cÊu h×nh electron nguyªn tö líp ngoµi cïng t−¬ng tù nhau do ®ã tÝnh chÊt ho¸ häc gÇn gièng nhau ®−îc xÕp thµnh mét cét.

• B¶ng tuÇn hoµn cã 18 cét ®−îc chia thµnh 8 nhãm A (®¸nh sè tõ I A ®Õn VIII A) vµ 8 nhãm B (®¸nh sè tõ III B ®Õn II B)

• Mçi nhãm lµ 1 cét, riªng nhãm VIII B gåm 3 cét.

a) X¸c ®Þnh sè thø tù nhãm A

GV : §Ó x¸c ®Þnh sè thø tù cña nhãm cÇn dùa vµo cÊu h×nh electron ho¸ trÞ.

GV : Yªu cÇu 1 HS cho biÕt cÊu h×nh electron ho¸ trÞ tæng qu¸t cña çc nhãm A ?

HS : Nhãm A → nsanpb

a, b lµ sè electron trªn líp s vµ p :

1 ≤ a ≤ 2 vµ 0 ≤ b ≤ 6

GV : Çch x¸c ®Þnh STT cña nhãm ? → STT nhãm A = a + b.

GV : Dùa vµo sè electron ho¸ trÞ cã thÓ

dù ®o¸n tÝnh chÊt nguyªn tè ? HS : • NÕu a + b ≤ 3 → Kim lo¹i

• NÕu a + b = 4 → Kim lo¹i / Phi kim

• NÕu 5 ≤ a + b ≤ 7 → Phi kim

• NÕu a + b = 8 → KhÝ hiÕm

GV : Çc nguyªn tè nhãm A bao gåm

nh÷ng nguyªn tè nµo ? VÝ dô ?

HS : Çc nhãm A bao gåm çc nguyªn

tè s vµ p. VÝ dô :

Na (Z = 11) 1s22s22p63s1 → I A

O (Z = 8) 1s22s22p4 → VI A

b) X¸c ®Þnh sè thø tù nhãm B

GV : Çc nguyªn tè nhãm B bao gåm

nh÷ng nguyªn tè d (tõ nhãm III B ®Õn

VIII B) vµ nguyªn tè f (hä lantan vµ

actini). ë ®©y ta chØ giíi h¹n x¸c ®Þnh

STT nhãm B cña çc nguyªn tè d.

GV : Cho biÕt cÊu h×nh electron ho¸ trÞ

cña çc nguyªn tè d ë d¹ng tæng qu¸t.

HS : Nhãm B bao gåm nguyªn tè d vµ

f. CÊu h×nh electron ho¸ trÞ cña nguyªn

tè d : (n – 1) dansb

§iÒu kiÖn : b = 2, 1 ≤ a ≤ 10

• NÕu a + b < 8 → STT nhãm = a + b

• NÕu a + b = 8, 9, 10 → STT nhãm = 8

• NÕu a + b > 10 → STT nhãm = (a +

b) – 10

GV : ViÕt cÊu h×nh e cña nguyªn tè cã

Z = 26 vµ cho biÕt vÞ trÝ cña nguyªn tè

trong b¶ng tuÇn hoµn (chu k×, nhãm

A/B) ?

HS : Z = 26 [Ar] 3d64s2

→ VÞ trÝ chu k× 4

(Fe)nhãm VIII B

⎧⎨⎩

GV : Çc nguyªn tè d gäi lµ çc kim lo¹i chuyÓn tiÕp.

GV : ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè cã Z = 29.

HS : Z = 29 [Ar] 3d94s2

GV : Ph©n líp 3d9 chØ thiÕu 1e lµ ®¹t ph©n líp b·o hoµ bÒn v÷ng 3d10, do ®ã 1e ë ph©n líp 4s sÏ nh¶y vµo ®Ó t¹o ra hiÖn t−îng “b·o hoµ gÊp”. VËy cÊu h×nh electron ®óng ph¶i lµ thÕ nµo ? Suy ra vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?

HS : [Ar] 3d104s1


(Cu)nhãm I B

⎧⎨⎩

GV : ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè cã Z = 24.

HS : Z = 24 [Ar] 3d44s2

GV : Ph©n líp 3d4chØ thiÕu 1e lµ ®¹t ph©n líp nöa b·o hoµ 3d5 bÒn v÷ng, do ®ã 1e ë ph©n líp 4s sÏ nh¶y vµo ®Ó t¹o ra hiÖn t−îng “nöa b·o hoµ gÊp”. VËy cÊu h×nh electron cña nguyªn tè ph¶i nh− thÕ nµo ? Suy ra vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?

HS : [Ar] 3d54s1


(Cr)nhãm VI B

⎧⎨⎩

GV : VËy khi viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tè d cÇn chó ý ngo¹i lÖ nµo ?

HS : b = 2, a = 9 → b = 1, a = 10

b = 2, a = 4 → b = 1, a = 5


cñng cè vμ bμi tËp vÒ nhμ

• GV yªu cÇu HS cÇn n¾m v÷ng çch x¸c ®Þnh sè thø tù nhãm A vµ nhãm B tõ ®ã suy ra vÞ trÝ cña çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn dùa vµo cÊu h×nh electron ho¸ trÞ.

• Bµi tËp vÒ nhµ : 5, 6, 7, 8, 9 (SGK).

D. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK

1. §¸p ¸n C.

2. §¸p ¸n B.

3. §¸p ¸n A.

4. §¸p ¸n D.

5. §¸p ¸n C.

6. Nh− SGK.

7. Nh− SGK.

8. Sè thø tù nhãm A = tæng sè electron ho¸ trÞ.

9.

Chu k× 2 Li Be B C N O F Ne

Sè e ë líp ngoµi cïng 1 2 3 4 5 6 7 8

e. t− liÖu tham kh¶o

Vµo th¸ng 8 – 1997, t¹i Geneve (Thuþ SÜ), trong mét héi nghÞ gåm çc thµnh

viªn cña 40 n−íc tham gia IUPAC (International Union of Pure and Applied

Chemistry) ®· thèng nhÊt çch ®Æt tªn cho çc nguyªn tè ho¸ häc tõ 104 ®Õn 118

thuéc chu k× 7 nh− sau :

• Nguyªn tè 104 ®−îc ®Æt tªn lµ Rutherfordium kÝ hiÖu lµ Rf mang tªn nhµ

b¸c häc Rutherford, ng−êi ®· ph¸t hiÖn ra h¹t nh©n nguyªn tö. Nguyªn tè nµy

kh«ng cßn mang tªn Kursatovium (Ku) mµ tr−íc ®©y Liªn X« (cò), çc n−íc

Scandinave vÉn dïng ®Ó t«n vinh nhµ b¸c häc Kusat«p, cha ®Î ra nÒn nguyªn

tö häc X« ViÕt.

• Nguyªn tè 105 : Dubnium (Db) mang tªn ®Þa danh Dubna (Nga) n¬i cã phßng

thÝ nghiÖm Dubna. Tr−íc ®©y cã n−íc gäi nguyªn tè nµy lµ Nibsbohrium (Ns).

• Nguyªn tè 106 : Seaborgium (Sg) mang tªn nhµ b¸c häc Gleen Seaborg,

ng−êi ®· l·nh ®¹o tµi ba phßng thÝ nghiÖm Berkeley (MÜ), n¬i ®· tæng hîp

®−îc hµng lo¹t nguyªn tè siªu urani. §©y lµ tr−êng hîp ch−a tõng cã ®èi víi

mét nhµ khoa häc khi cßn sèng.

• Nguyªn tè 107 : Bohrium (Bh) mang tªn nhµ b¸c häc Nils Bohr (§an

M¹ch), ng−êi cã c«ng ®Æt nÒn mãng cho lÝ thuyÕt cÊu t¹o nguyªn tö.

• Nguyªn tè 108 : Hassium (Hs) mang tªn ®Þa danh Hass (§øc), n¬i cã trung

t©m nghiªn cøu çc nguyªn tè siªu nÆng.

• Nguyªn tè 109 : Meitnerium (Mt) mang tªn nhµ b¸c häc Lise Meitner (§øc),

ng−êi céng t¸c víi Otto Hahn trong c«ng tr×nh ph¶n øng ph©n chia h¹t nh©n.

• Çc nguyªn tè 110 ®Õn 118 t¹m thêi ®Æt tªn theo hÖ thèng çc con sè (nil lµ 0, un lµ 1, bi lµ 2, tri lµ 3, quad lµ 4, ...) thªm tiÕp vÞ ng÷ ium. NghÜa lµ :

• Nguyªn tè 110 cã tªn lµ Ununnilium (Uun)

• Nguyªn tè 111 cã tªn lµ Unununium (Uuu)

• Nguyªn tè 112 cã tªn lµ Ununbiium (Uub)

• Nguyªn tè 113 cã tªn lµ Ununtriium (Uut)

• Nguyªn tè 114 cã tªn lµ Ununquadium (Uuq)

• Nguyªn tè 115 cã tªn lµ Ununpentium (Uup)

• Nguyªn tè 116 cã tªn lµ Ununhexium (Uuh)

• Nguyªn tè 117 cã tªn lµ Ununseptium (Uus)

• Nguyªn tè 118 cã tªn lµ Ununoctium (Uuo)

TiÕt 14 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ho¸ häc

A. Môc tiªu

1. HS hiÓu ®−îc sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron cña nguyªn tö çc nguyªn tè.

2. HiÓu ®−îc sè electron ngoµi cïng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt ho¸ häc cña çc nguyªn tè thuéc nhãm A.

3. Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong mét nhãm A suy ra ®−îc sè electron ho¸ trÞ cña nã vµ dù ®o¸n tÝnh chÊt cña nguyªn tè.


• GV : Phãng to b¶ng 5 (SGK) – CÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè nhãm A.




kiÓm tra bμi cò

GV : Tr×nh bµy çc nguyªn t¾c s¾p xÕp

çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?

HS : 3 nguyªn t¾c.

GV : ThÕ nµo lµ nguyªn tè s, p, d vµ f ?

LÊy vÝ dô nguyªn tè s, p.

GV : NhËn xÐt, cho ®iÓm.

HS : Theo SGK


i. sù biÕn ®æi tuÇn hoμn cÊu h×nh electron

nguyªn tö cña çc nguyªn tè

GV : ChiÕu b¶ng 5 (SGK) lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS nhËn xÐt vÒ sù biÕn thiªn cña sè electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö cña çc nguyªn tè trong çc nhãm A qua çc chu k× ?

HS : LÆp ®i lÆp l¹i → BiÕn ®æi mét çch tuÇn hoµn.

GV : H·y cho biÕt sè electron líp ngoµi cïng cã quan hÖ nh− thÕ nµo víi sè thø tù cña nhãm A ?

HS : Sè thø tù çc nguyªn tè trong nhãm A = sè electron líp ngoµi cïng (sè electron ho¸ trÞ).

GV : Bæ sung : Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè khi ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn chÝnh lµ nguyªn nh©n cña sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè.


II. cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè nhãm A

1. CÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè nhãm A

GV h−íng dÉn HS quan s¸t b¶ng 5 (SGK) ®Ó tr¶ lêi çc c©u hái.

GV : H·y nhËn xÐt vÒ sè electron líp

ngoµi cïng cña çc nguyªn tö thuéc

HS : Trong cïng mét nhãm A çc

nguyªn tö cña çc nguyªn tè cã cïng

çc nguyªn tè trong cïng mét nhãm A ? sè electron ngoµi cïng (electron ho¸ trÞ).

GV : Cho biÕt cÊu h×nh electron líp

ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè nhãm A thuéc chu k× n ? Vµ chØ ra sè electron líp ngoµi cïng ?

HS : nsanpb

(1 ≤ a ≤ 2, 0 ≤ b ≤ 6)

GV : Sè electron líp ngoµi cïng cña

çc nguyªn tè nhãm A ®−îc gäi lµ sè electron ho¸ trÞ.

→ Sè electron líp ngoµi cïng = a + b

GV : Cho biÕt electron ho¸ trÞ cña çc

nguyªn tè nhãm IA vµ IIA thuéc ph©n líp nµo ?

HS : Ph©n líp s → çc nguyªn tè s.

GV : Electron ho¸ trÞ cña çc nguyªn

tè nhãm IIIA, IVA, VA, VIA, VIIA vµ VIIIA thuéc ph©n líp nµo ?

HS : Ph©n líp s vµ p → çc nguyªn tè

p.


h−íng dÉn gi¶i bμi tËp (SGK)

GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 1 (SGK) lªn mµn

h×nh :

Bµi 1. Çc nguyªn tè thuéc cïng mét

nhãm A cã tÝnh chÊt ho¸ häc t−¬ng tù, v× vá electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè nhãm A cã :

A. Sè electron nh− nhau.

B. Sè líp electron nh− nhau.

C. Sè electron líp ngoµi cïng nh− nhau.

D. Cïng sè electron s vµ p.

GV : ChiÕu ®Ò bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn

h×nh :

HS : §¸p ¸n C.

Bµi 2. Sù biÕn thiªn tÝnh chÊt cña çc

nguyªn tè thuéc chu k× sau l¹i ®−îc lÆp l¹i t−¬ng tù nh− chu k× tr−íc lµ do :

A. Sù lÆp l¹i tÝnh chÊt kim lo¹i cña çc nguyªn tè ë chu k× sau so víi chu k× tr−íc.

B. Sù lÆp l¹i tÝnh chÊt phi kim cña çc nguyªn tè ë chu k× sau so víi chu k× tr−íc.

C. Sù lÆp l¹i cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè ë chu k× sau so víi chu k× tr−íc (ë ba chu k× ®Çu).

GV : ChiÕu bµi tËp 3 (SGK) lªn mµn

h×nh.

HS : Sù biÕn thiªn tÝnh chÊt cña çc

nguyªn tè thuéc chu k× sau l¹i ®−îc lÆp l¹i gièng nh− chu k× tr−íc v× cã sù biÕn ®æi tuÇn hoµn sè electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè khi ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn

→ §¸p ¸n C.

Bµi 3. Nh÷ng nguyªn tè thuéc nhãm A

nµo lµ çc nguyªn tè s, nguyªn tè p ? Sè electron thuéc líp ngoµi cïng trong nguyªn tö cña nguyªn tè s vµ p kh¸c nhau thÕ nµo ?

HS : Çc electron ho¸ trÞ cña çc

nguyªn tè thuéc nhãm IA, IIA lµ

electron s → çc nguyªn tè s.

Çc electron ho¸ trÞ cña çc nguyªn tè thuéc nhãm IIIA, IVA, VA, VIA, VIIA vµ VIIIA lµ çc electron s vµ p

→ çc nguyªn tè p.

Sè electron thuéc líp ngoµi cïng trong nguyªn tö cña çc nguyªn tè s lµ 1 vµ 2. Sè electron thuéc líp ngoµi cïng trong nguyªn tö cña çc nguyªn tè p lµ 3, 4, 5, 6, 7, 8.



Bµi tËp vÒ nhµ : 4, 5, 6, 7 (SGK).

TiÕt 15 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp)

A. Môc tiªu

1. TiÕp tôc t×m hiÓu sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè thuéc nhãm A.

2. Nghiªn cøu mét sè nhãm A tiªu biÓu. Gi¶i thÝch sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt çc nguyªn tè.

3. Tõ cÊu h×nh electron dù ®o¸n tÝnh chÊt cña nguyªn tè.


• GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, b¶ng 5 (SGK).




2. Mét sè nhãm A tiªu biÓu


a) Nhãm VIIIA lµ nhãm khÝ hiÕm

GV : ChiÕu b¶ng 5 lªn mµn h×nh vµ giíi

thiÖu : Nhãm VIIIA lµ nhãm khÝ hiÕm bao gåm çc nguyªn tè heli (He), neon (Ne) agon (Ar), kripton (Kr), xenon (Xe), ra®on (Rn).

GV : Yªu cÇu 1 HS nhËn xÐt vÒ sè

electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè trong nhãm ? ViÕt cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng ë d¹ng

HS : Nguyªn tö cña çc nguyªn tè

trong nhãm (trõ He) ®Òu cã 8 electron líp ngoµi cïng.

→ cÊu h×nh ns2np6.

tæng qu¸t ? (trõ He : 1s2).

GV : CÊu h×nh líp vá ngoµi cïng ns2np6

lµ rÊt bÒn v÷ng → hÇu hÕt çc khÝ hiÕm ®Òu kh«ng tham gia çc ph¶n øng ho¸

häc (trõ mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt) → ng−êi ta cßn gäi çc khÝ hiÕm lµ nh÷ng khÝ tr¬.

HS : HÇu hÕt çc khÝ hiÕm ®Òu kh«ng

tham gia ph¶n øng ho¸ häc.

GV bæ sung : ë ®iÒu kiÖn th−êng, çc

khÝ hiÕm ®Òu ë tr¹ng th¸i khÝ vµ ph©n tö chØ gåm mét nguyªn tö.

HS : ë ®iÒu kiÖn th−êng, çc khÝ hiÕm

®Òu ë tr¹ng th¸i khÝ vµ ph©n tö chØ gåm mét nguyªn tö.


b) Nhãm IA lµ nhãm kim lo¹i kiÒm

HS : Quan s¸t. GV : ChiÕu b¶ng 5 (SGK) lªn mµn h×nh vµ giíi thiÖu : Nhãm IA lµ nhãm kim lo¹i

kiÒm gåm çc nguyªn tè liti (Li), natri (Na), Kali (K), rubi®i (Rb), xesi (Cs) vµ Franxi (Fr).

GV yªu cÇu 1 HS nhËn xÐt : CÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö çc nguyªn tè nµy ?

HS : ns1 → chØ cã 1 electron líp ngoµi cïng.

GV nhËn xÐt : V× nguyªn tö chØ cã 1 electron líp ngoµi cïng nªn trong çc ph¶n øng ho¸ häc, nguyªn tö cña çc nguyªn tè kim lo¹i kiÒm cã khuynh h−íng nh−êng ®−êng ®i 1 electron ®Ó ®¹t ®Õn cÊu h×nh electron bÒn v÷ng cña khÝ hiÕm. Do ®ã, trong çc hîp chÊt çc nguyªn tè kim lo¹i kiÒm chØ cã ho¸ trÞ 1.

HS : Ghi nhËn xÐt.

GV h−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó biÕt vÒ çc

tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n cña kim lo¹i kiÒm vµ yªu cÇu HS viÕt ph−¬ng tr×nh

ph¶n øng.

HS : Kim lo¹i kiÒm cã mét sè tÝnh

chÊt ho¸ häc c¬ b¶n sau :

– T¸c dông m¹nh víi oxi → oxit

4Na + O2 → 2Na2O

4Li + O2 → 2Li2O

– T¸c dông m¹nh víi n−íc t¹o thµnh dung dÞch baz¬ :

Na + H2O → NaOH + 1/2 H2↑

K + H2O → KOH + 1/2 H2↑

– T¸c dông víi çc phi kim kh¸c t¹o thµnh muèi :

2Na + Cl2 → 2NaCl

2K + S → K2S


c) Nhãm VIIA lµ nhãm halogen

GV chiÕu b¶ng 5 (SGK) lªn mµn h×nh vµ giíi thiÖu : Nhãm VIIA lµ nhãm halogen gåm çc nguyªn tè flo (F), Clo (Cl), brom (Br), iot (I), atatin (At).

HS : Quan s¸t.

GV yªu cÇu 1 HS nhËn xÐt : Sè electron líp ngoµi cïng vµ cÊu h×nh electron cña nguyªn tö çc nguyªn tè nµy.

HS : Cã 7e ngoµi cïng

→ ns2np5.

GV nhËn xÐt : Nguyªn tö cña çc nguyªn tè halogen cã 7e líp ngoµi cïng do ®ã trong çc ph¶n øng ho¸ häc, çc nguyªn tö halogen cã khuynh h−íng thu thªm 1e ®Ó ®¹t cÊu h×nh e

bÒn v÷ng cña khÝ hiÕm (8e) → trong

GV : Ghi nhËn xÐt.

çc hîp chÊt víi kim lo¹i, halogen cã ho¸ trÞ 1.

GV bæ sung : ë d¹ng ®¬n chÊt, çc

ph©n tö halogen gåm 2 nguyªn tö : F2, Cl2, Br2, I2. §ã lµ nh÷ng phi kim ®iÓn h×nh (At lµ nguyªn tè phãng x¹).

HS : Ph©n tö halogen gåm 2 nguyªn tö : F2, Cl2, Br2, I2.

GV h−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó biÕt çc tÝnh chÊt c¬ b¶n cña halogen vµ viÕt çc ph−¬ng tr×nh ph¶n øng.

HS : Halogen cã mét sè tÝnh chÊt ho¸ häc c¬ b¶n sau :

– T¸c dông víi kim lo¹i → muèi :

2Al + 3Cl2 → 2AlCl3

2K + Br2 → 2KBr

– T¸c dông víi hi®ro → hi®ro halogenua

F2 + H2 → 2HF

Cl2 + H2 → 2HCl

Br2 + H2 → 2HBr

I2 + H2 → 2HI

– Hi®roxit cña çc halogen lµ nh÷ng axit : HClO, HClO3, ...

Ho¹t ®éng 4 (20phót)

h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 4 lªn mµn h×nh :

Bµi 4. Nh÷ng nguyªn tè nµo ®øng ®Çu çc chu k× ? CÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ®ã cã ®Æc ®iÓm g×


chung ?

GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn cho HS quan s¸t.

HS : Nh÷ng nguyªn tè kim lo¹i kiÒm ®øng ®Çu çc chu k× (trõ chu k× 1). CÊu h×nh electron cña nguyªn tö çc nguyªn tè kim lo¹i kiÒm cã 1 electron

líp ngoµi cïng → ns1 (n = 2 → 7).


Bµi 5. Nh÷ng nguyªn tè nµo ®øng cuèi çc chu k× ? CÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ®ã cã ®Æc ®iÓm g× chung ?


GV : ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn cho HS quan s¸t.

HS : Nh÷ng nguyªn tè khÝ hiÕm ®øng cuèi çc chu k×. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö çc nguyªn tè khÝ hiÕm ®Òu

cã 8e líp ngoµi cïng (trõ He lµ 2e) → ns2np6.


Bµi 6. Mét nguyªn tè ë chu k× 3, nhãm VIA trong b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc. Hái :

a) Nguyªn tö cña çc nguyªn tè ®ã cã bao nhiªu electron ë líp ngoµi cïng ?

b) Çc electron ngoµi cïng n»m ë líp electron thø mÊy ?

c) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö nguyªn tè trªn ?


GV : Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn (chu k× 3, nhãm VIA) cã thÓ cho biÕt : cã bao nhiªu líp electron ? Líp ngoµi cïng cã bao nhiªu electron ?

HS : Cã 3 líp electron, líp thø ba (ngoµi cïng) cã 6 electron.

GV : Suy ra cÊu h×nh electron ?


HS : 1s2222p63s23p4.

Bµi 7. Mét sè nguyªn tè cã cÊu h×nh electron cña nguyªn tö nh− sau :

1s22s22p4 ; 1s22s22p3 ;

1s22s22p63s23p1 ; 1s22s22p63s23p5.

a) H·y x¸c ®Þnh sè electron ho¸ trÞ cña tõng nguyªn tö.

b) H·y x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña chóng (Chu k×, nhãm) trong b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc.


GV gîi ý : Nh×n vµo cÊu h×nh electron

cña nguyªn tö çc nguyªn tè cho trong

bµi tËp h·y suy ra :

– Sè líp electron → sè thø tù chu k×.

– Electron ngoµi cïng lµ s vµ p → ®Òu

lµ nguyªn tè p → nhãm A.

– Sè electron líp ngoµi cïng → sè thø

tù cña nhãm.

GV nhËn xÐt çc bµi gi¶i vµ cho ®iÓm.

HS :

1s22s22p4 → chu k× 2, nhãm VIA.

1s22s22p3 → chu k× 2, nhãm VA

1s22s22p63s23p1 → chu k× 3, nhãm IIIA

1s22s22p63s23p5→ chu k× 3, nhãm

VIIA.



GV cho HS lµm thªm bµi tËp sau :

Bµi tËp : BiÕt nguyªn tè Br thuéc chu k× 4 nhãm VIIA.

a) Nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã cã bao nhiªu electron líp ngoµi cïng ?

b) Çc electron ngoµi cïng ë líp electron thø mÊy ?

c) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö Br ?

TiÕt 16 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn tÝnh chÊt cña çc

nguyªn tè ho¸ häc – ®Þnh luËt tuÇn hoμn

a. môc tiªu

1. Gióp HS hiÓu ®−îc tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim, ®é ©m ®iÖn vµ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt nµy theo mét chu k× vµ mét nhãm A.

2. Tõ ®ã hiÓu ®−îc tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè biÕn ®æi tuÇn hoµn theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n.

3. Cã kh¶ n¨ng vËn dông qui luËt ®Ó gi¶i thÝch cho çc chu k× vµ nhãm A cô thÓ.


GV : M¸y chiÕu, giÊy trong, h×nh 2.1 (SGK), b¶ng 6 (SGK), b¶ng tuÇn hoµn.

HS : ChuÈn bÞ bµi theo SGK.




kiÓm tra bμi cò – ch÷a bμi tËp vÒ nhμ

GV gäi 1 HS lªn b¶ng yªu cÇu tr¶ lêi :

XÐt mét chu k× khi ®i tõ tr¸i qua ph¶i HS : LÆp ®i lÆp l¹i sau mçi chu k× →

biÕn ®æi tuÇn hoµn.

cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña

nguyªn tö biÕn ®æi nh− thÕ nµo ?

GV gäi 1 HS kh¸c lªn ch÷a bµi tËp vÒ

nhµ. GV chiÕu ®Ò bµi tËp lªn mµn h×nh

Bµi tËp : BiÕt nguyªn tè Br thuéc chu

k× 4 nhãm VIIA.

a) Nguyªn tö Br cã bao nhiªu electron

líp ngoµi cïng ?

b) Çc electron ngoµi cïng n»m ë líp

thø mÊy ?

c) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn

tö Br ?

GV nhËn xÐt, cho ®iÓm.

HS : Nguyªn tö Br

a) Thuéc nhãm VIIA → cã 7e ngoµi

cïng → ns2np5.

b) Chu k× 4 → líp thø 4 lµ líp ngoµi

cïng → 4s24p5.

c) [Ar] 3d104s24p5.


i. tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim

GV chiÕu lªn mµn h×nh néi dung tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim.

HS ghi chÐp çc kh¸i niÖm :

– TÝnh kim lo¹i lµ tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè mµ nguyªn tö cña nã dÔ mÊt electron ®Ó trë thµnh ion d−¬ng. Nguyªn tö cµng dÔ mÊt electron th× tÝnh kim lo¹i cña nguyªn tè cµng m¹nh.

– TÝnh phi kim lµ tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè mµ nguyªn tö cña nã dÔ thu electron ®Ó trë thµnh ion ©m. Nguyªn tö cµng dÔ thu electron th× tÝnh phi kim cña nguyªn tè cµng m¹nh.

GV ChiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ gi¶i thÝch thªm :

Ranh giíi t−¬ng ®èi gi÷a nguyªn tè kim

lo¹i, phi kim trong b¶ng tuÇn hoµn ®−îc ph©n çch b»ng ®−êng dÝch d¾c in ®Ëm. PhÝa ph¶i lµ çc nguyªn tè phi kim, phÝa tr¸i lµ çc nguyªn tè kim lo¹i.


1. Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét chu k×

GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ cho HS ®äc SGK ®Ó th¶o luËn vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim trong chu k× 3 theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n.

GV : H·y nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim cña çc nguyªn tè trong chu k× 3 theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n ?

GV l−u ý cho HS : Quy luËt nµo ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i ®èi víi mäi chu k×.

HS : TÝnh kim lo¹i gi¶m dÇn vµ tÝnh phi kim t¨ng dÇn.

GV chiÕu lªn mµn h×nh phÇn nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét chu k× : Trong mét chu k×, theo chiÒu t¨ng dÇn cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n, tÝnh kim lo¹i cña çc nguyªn tè yÕu dÇn, ®ång thêi tÝnh phi kim m¹nh dÇn.

HS : Ghi nhËn xÐt vµo vë.

GV chiÕu h×nh 2.1 (SGK) lªn mµn h×nh vµ ®Ò nghÞ HS quan s¸t sù biÕn ®æi b¸n kÝnh nguyªn tö theo chu k×.

HS : B¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m dÇn.

GV gi¶i thÝch : Trong mét chu k×. Khi ®i tõ tr¸i sang ph¶i, ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn nh−ng sè líp electron cña nguyªn tö çc nguyªn tè b»ng nhau

→ lùc hót cña h¹t nh©n víi electron

HS : Nghe gi¶ng.

líp ngoµi cïng t¨ng lªn → kho¶ng çch gi÷a h¹t nh©n víi electron líp

ngoµi cïng gi¶m dÇn → b¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m dÇn.

GV giíi thiÖu trªn h×nh 2.1, b¸n kÝnh nguyªn tö cña çc nguyªn tè trong chu k× gi¶m dÇn theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n, ®−îc hiÓn thÞ t−îng tr−ng kÝch th−íc çc qu¶ cÇu gi¶m dÇn. Sù gi¶m b¸n kÝnh nguyªn tö ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i qua çc chu k×.

GV : Khi b¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m th× kh¶ n¨ng nh−êng vµ thu electron cña nguyªn tö t¨ng hay gi¶m ?

HS : B¸n kÝnh nguyªn tö cµng gi¶m → kh¶ n¨ng nh−êng e cña nguyªn tö gi¶m vµ kh¶ n¨ng thu electron cña nguyªn tö t¨ng.

GV kÕt luËn : Nh− vËy trong mçi chu k× b¸n kÝnh nguyªn tö gi¶m dÇn theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n ®· lµm cho tÝnh kim lo¹i cña çc nguyªn tè yÕu dÇn, ®ång thêi tÝnh phi kim m¹nh dÇn.



2. Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét nhãm A

GV chiÕu lªn b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ cho HS ®äc SGK ®Ó th¶o luËn vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim trong nhãm IA vµ nhãm VIIA theo chiÒu t¨ng ®iÖn tÝch h¹t nh©n (tõ trªn xuèng d−íi).

GV : H·y nhËn xÐt sù biÕn ®æi tÝnh kim lo¹i (nhãm IA) vµ tÝnh phi kim (nhãm VIIA) khi ®i tõ trªn xuèng d−íi ?

HS : Trong nhãm IA tÝnh kim lo¹i t¨ng dÇn (xesi lµ nguyªn tè kim lo¹i m¹nh nhÊt). Trong nhãm VIIA, tÝnh phi kim gi¶m dÇn (Flo lµ nguyªn tè phi kim

m¹nh nhÊt).

GV l−u ý cho HS : Quy luËt nµy ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i ®èi víi mçi nhãm A.

GV chiÕu lªn mµn h×nh phÇn nhËn xÐt vÒ sù biÕn ®æi tÝnh chÊt trong mét nhãm A : Trong mét nhãm A. theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n, tÝnh kim lo¹i cña çc nguyªn tè m¹nh dÇn, ®ång thêi tÝnh phi kim yÕu dÇn.

HS : Ghi nhËn xÐt vµo vë.

GV chiÕu h×nh 2.1 (SGK) lªn mµn h×nh vµ ®Ò nghÞ HS quan s¸t sù biÕn ®æi b¸n kÝnh nguyªn tö trong nhãm A khi ®i tõ trªn xuèng d−íi ?

HS : B¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng nhanh dÇn.

GV gi¶i thÝch : Trong mét nhãm A, khi ®i tõ trªn xuèng d−íi, ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng nh−ng ®ång thêi sè líp electron còng t¨ng v−ît m¹nh h¬n lµm cho b¸n kÝnh nguyªn tö cña çc nguyªn tè t¨ng nhanh.

HS : Nghe gi¶ng.

GV giíi thiÖu trªn h×nh 2.1, kÝch th−íc cña çc qu¶ cÇu t¨ng nhanh trong mçi nhãm A, hiÓn thÞ b¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng nhanh. Sù t¨ng nhanh b¸n kÝnh nguyªn tö ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i qua mçi nhãm A.

HS : Quan s¸t h×nh vÏ.

GV : Khi b¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng th× kh¶ n¨ng nh−êng vµ thu electron cña nguyªn tö t¨ng hay gi¶m ?

HS : B¸n kÝnh nguyªn tö t¨ng → kh¶ n¨ng nh−êng e cµng dÔ vµ thu electron cµng khã.

GV kÕt luËn : Trong mét nhãm A, theo chiÒu tõ trªn xuèng d−íi, b¸n kÝnh nguyªn tö cña çc nguyªn tè t¨ng nhanh nªn kh¶ n¨ng nh−êng electron cña çc

nguyªn tö t¨ng lªn → tÝnh kim lo¹i t¨ng, kh¶ n¨ng nhËn electron cña çc nguyªn


tö gi¶m → tÝnh phi kim gi¶m.

GV bæ sung : Nguyªn tö Cs cã b¸n kÝnh nguyªn tö lín nhÊt nªn dÔ nh−êng electron h¬n c¶, nã lµ kim lo¹i m¹nh nhÊt. Nguyªn tö F cã b¸n kÝnh nguyªn tö nhá nhÊt nªn dÔ nhËn thªm electron h¬n c¶, nã lµ phi kim m¹nh nhÊt.


3. §é ©m ®iÖn

a) Kh¸i niÖm

GV chiÕu kh¸i niÖm ®é ©m ®iÖn lªn mµn h×nh : §é ©m ®iÖn cña mét nguyªn tö ®Æc tr−ng cho kh¶ n¨ng hót electron cña nguyªn tö ®ã khi h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häc.

HS : Ghi kh¸i niÖm vµo vë.

GV : §é ©m ®iÖn cã ¶nh h−ëng g× ®Õn tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim cña mét nguyªn tè ?

HS : §é ©m ®iÖn cña mét nguyªn tö cµng lín th× tÝnh phi kim cña nã cµng m¹nh vµ ng−îc l¹i.

b) B¶ng ®é ©m ®iÖn

GV chiÕu b¶ng 6 (SGK) lªn mµn h×nh vµ giíi thiÖu : Trong ho¸ häc, cã nhiÒu thang ®é ©m ®iÖn kh¸c nhau do çc t¸c gi¶ tÝnh to¸n trªn nh÷ng c¬ së kh¸c nhau. Trong SGK lµ b¶ng gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn do nhµ ho¸ häc Pau-linh thiÕt lËp n¨m 1932. V× nguyªn tè flo lµ phi kim m¹nh nhÊt, Pau-linh quy −íc lÊy ®é ©m ®iÖn cña nã lµm chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh ®é ©m ®iÖn t−¬ng ®èi cña çc nguyªn tö nguyªn tè kh¸c nhau.

HS : Quan s¸t.

GV : H·y nhËn xÐt sù biÕn thiªn gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn theo chu k× vµ nhãm A ?

HS : NhËn xÐt :

– Trong mét chu k×, khi ®i tõ tr¸i sang ph¶i theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t

nh©n, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña çc nguyªn tö nãi chung lµ t¨ng dÇn.

– Trong mét nhãm A, khi ®i tõ trªn xuèng d−íi theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña çc nguyªn tö nãi chung lµ gi¶m dÇn.

GV : Quy luËt biÕn ®æi gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn phï hîp víi sù biÕn ®æi tÝnh kim lo¹i, phi kim cña çc nguyªn tè trong mét chu k× vµ trong mét nhãm A mµ ta ®· xÐt ë trªn.

GV kÕt luËn : TÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim cña çc nguyªn tè biÕn ®æi tuÇn hoµn theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t nh©n.



cñng cè – bμi tËp vÒ nhμ

• H−íng dÉn HS gi¶i bµi tËp 1, 2 (SGK)

• Bµi tËp vÒ nhµ : 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11.

TiÕt 17 sù biÕn ®æi tuÇn hoμn tÝnh chÊt çc nguyªn tè ho¸ häc – ®Þnh luËt tuÇn hoμn (tiÕp)

a. môc tiªu 1. Gióp HS hiÓu ®−îc sù biÕn ®æi tuÇn hoµn ho¸ trÞ cao nhÊt víi oxi cña

nguyªn tè trong oxit vµ ho¸ trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro.

2. N¾m ®−îc sù biÕn thiªn tÝnh chÊt oxit vµ hi®roxit cña çc nguyªn tè nhãm A. Trªn c¬ së ®ã hiÓu ®−îc ®Þnh luËt tuÇn hoµn.

3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng suy luËn trong gi¶i bµi tËp.


• GV : B¶ng tuÇn hoµn, b¶ng 7, b¶ng 8 (SGK), m¸y chiÕu.

• HS : ¤n l¹i tiÕt tr−íc vµ chuÈn bÞ çc bµi tËp ®· giao.

c. tiÕn tr×nh bμi gi¶ng



kiÓm tra bμi tËp vÒ nhμ

GV : Gäi lÇn l−ît 7 HS tr¶ lêi çc bµi tËp

4, 5, 7, 8, 9, 10, 11 (SGK). Yªu cÇu çc

b¹n cßn l¹i nhËn xÐt vµ GV nhËn xÐt, cho

®iÓm.

(Tham kh¶o lêi gi¶i môc D).

HS : ChuÈn bÞ tr¶ lêi çc bµi tËp.


ii. ho¸ trÞ cña çc nguyªn tè

GV chiÕu b¶ng 7 (SGK) lªn mµn h×nh cho

HS quan s¸t.

GV : Nh×n vµo b¶ng biÕn ®æi ho¸ trÞ cña

çc nguyªn tè chu k× 3 trong oxit cao nhÊt vµ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro, em ph¸t hiÖn ra quy luËt biÕn ®æi g× theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn ?

HS : Quan s¸t.

HS nhËn xÐt :

Trong chu k× 3, ®i tõ tr¸i sang ph¶i, ho¸ trÞ cao nhÊt cña çc nguyªn tè trong oxit t¨ng lÇn l−ît tõ 1 ®Õn 7 cßn ho¸ trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro cña çc phi kim gi¶m tõ 4 ®Õn 1.

GV bæ sung : Sù biÕn ®æi ho¸ trÞ cña çc

nguyªn tè trong çc chu k× kh¸c còng diÔn ra t−¬ng tù nh− chu k× 3.


iii. oxit vμ hi®roxit cña çc nguyªn tè nhãm a

GV chiÕu b¶ng 8 (SGK) lªn mµn h×nh cho

HS quan s¸t.

HS : Quan s¸t.

GV : Nh×n vµo b¶ng 8 vÒ sù biÕn ®æi tÝnh

axit – bz¬ cña hîp chÊt oxit vµ hi®roxit cña

çc nguyªn tè nhãm A thuéc chu k× 3,

em cã nhËn xÐt g× ?

HS : TÝnh baz¬ cña çc axit vµ

hi®roxit t−¬ng øng yÕu dÇn, ®ång

thêi tÝnh axit cña chóng m¹nh dÇn.

GV : Na2O lµ mét oxit cã tÝnh baz¬ m¹nh,

tan trong n−íc cho dung dÞch baz¬ m¹nh

(kiÒm).

ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?

HS : Na2O + H2O → 2NaOH

GV : MgO lµ mét oxit cã tÝnh baz¬ yÕu

h¬n Na2O do ®ã kh«ng tan trong n−íc mµ

chØ tan trong dung dÞch axit t¹o thµnh muèi

vµ n−íc. ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?

HS : MgO + 2HCl → MgCl2 + H2O

GV : T−¬ng tù Mg(OH)2 còng lµ mét

baz¬ yÕu kh«ng tan trong n−íc chØ t¸c

dông víi axit m¹nh. ViÕt ph−¬ng tr×nh

ph¶n øng ?

HS :

Mg(OH)2 + 2HCl → MgCl2 + 2H2O

GV : So víi Na2O mµ MgO th× Al2O3 cã tÝnh

baz¬ yÕu h¬n vµ b¾t ®Çu thÓ hiÖn c¶ tÝnh

axit, Al2O3 ®−îc coi lµ oxit l−ìng tÝnh, cã

kh¶ n¨ng ph¶n øng trong axit m¹nh vµ baz¬

m¹nh. H·y viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?

HS : Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O

Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O

GV : T−¬ng tù Al(OH)3 lµ mét hi®roxit

l−ìng tÝnh, kh«ng tan trong n−íc, nh−ng

tan trong axit m¹nh vµ baz¬ m¹nh.

HS :

Al(OH)3 + 3HCl → AlCl3 + 3H2O

Al(OH)3 + NaOH → NaAlO2 + 2H2O

ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?

GV : SiO2 kh«ng cßn thÓ hiÖn tÝnh baz¬

mµ b¾t ®Çu thÓ hiÖn tÝnh axit yÕu chØ tan

®−îc trong baz¬ m¹nh ®Æc nãng. Hi®roxit

t−¬ng øng H2SiO3 lµ mét axit yÕu. GV gîi

ý cho HS viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng :

ot2 ® 2 3 2SiO 2NaOH Na SiO H O+ ⎯⎯→ +

H2SiO3 + 2NaOH → Na2SiO3 + 2H2O

HS :

+2 ®SiO 2NaOH0t⎯⎯→ Na2SiO3 + H2O

H2SiO3 + 2NaOH → Na2SiO3 + 2H2O

GV : P2O5 lµ mét oxit axit m¹nh h¬n

SiO2, tan trong n−íc t¹o ra hi®roxit

H3PO4 lµ mét axit trung b×nh. GV gîi ý

HS viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?

HS : P2O5 + 3H2O → 2H3PO4

GV : So víi SiO2 vµ P2O5 th× SO3 lµ mét

oxit cña axit m¹nh, tan tèt trong n−íc t¹o

axit m¹nh H2SO4 t−¬ng øng. ViÕt ph−¬ng

tr×nh ph¶n øng ?

HS : SO3 + H2O → H2SO4

GV : Oxit cña nguyªn tè cuèi cïng trong

chu k× 3 lµ Cl2O7 cã tÝnh axit m¹nh nhÊt,

khi tan trong n−íc thu ®−îc hi®roxit

t−¬ng øng HClO4 lµ mét axit rÊt m¹nh.

GV gîi ý HS viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ?

HS : Cl2O7 + H2O → 2HClO4

GV : Sù biÕn ®æi tÝnh chÊt nh− thÕ ®−îc

lÆp l¹i nh− ë çc chu k× sau.

GV kÕt luËn : Trong mét chu k×, ®i tõ tr¸i

sang ph¶i theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch

h¹t nh©n, tÝnh baz¬ cña çc oxit vµ


hi®roxit t−¬ng øng yÕu dÇn, ®ång thêi

tÝnh axit cña chóng m¹nh dÇn.


iv. ®Þnh luËt tuÇn hoμn

GV : Trªn c¬ së kh¶o s¸t sù biÕn ®æi tuÇn

hoµn cña cÊu h×nh electron nguyªn tö,

b¸n kÝnh nguyªn tö, ®é ©m ®iÖn cña

nguyªn tö, tÝnh kim lo¹i vµ tÝnh phi kim

cña çc nguyªn tè ho¸ häc, thµnh phÇn vµ

tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè ho¸ häc biÕn

®æi theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng,

nh−ng kh«ng liªn tôc mµ tuÇn hoµn sau

mçi chu k×. §ã chÝnh lµ néi dung cña

®Þnh luËt tuÇn hoµn.

HS : Nghe gi¶ng.

GV chiÕu néi dung ®Þnh luËt lªn mµn

h×nh cho HS ghi vµo vë :

TÝnh chÊt cña çc nguyªn tè vµ ®¬n chÊt

còng nh− thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt cña

çc hîp chÊt t¹o nªn tõ çc nguyªn tè ®ã

biÕn ®æi tuÇn hoµn theo chiÒu t¨ng cña

®iÖn tÝch h¹t nh©n nguyªn tö.

HS : Ghi néi dung ®Þnh luËt.



Bµi tËp : 3, 6, 12 (SGK).


1. §¸p ¸n D.

2. §¸p ¸n D.

3. Nh÷ng tÝnh chÊt sau ®©y biÕn ®æi tuÇn hoµn :

a) Ho¸ trÞ cao nhÊt ®èi víi oxi.

c) Sè electron líp ngoµi cïng.

4. §¸p ¸n A.

5. §¸p ¸n A.

6. §¸p ¸n C.

7. §¸p ¸n C.

8. Mg (Z = 12) : 1s22s22p63s2 hay [Ne] 3s2.

§Ó ®¹t cÊu h×nh electron cña khÝ hiÕm gÇn nhÊt (ne), nguyªn tö Mg nh−êng

2electron. Mg thÓ hiÖn tÝnh chÊt kim lo¹i.

9. S (Z = 16) : 1s22s22p63s23p4 hay [Ne]3s23p4.

§Ó ®¹t ®−îc cÊu h×nh electron cña khÝ hiÕm gÇn nhÊt (Ar), nguyªn tö S nhËn 2

electron. S thÓ hiÖn tÝnh chÊt phi kim.

10. §é ©m ®iÖn cña mét nguyªn tö ®Æc tr−ng cho kh¶ n¨ng hót electron cña

nguyªn tö nguyªn tè ®ã khi h×nh thµnh liªn kÕt hãa häc.

Trong nhãm A, khi ®i tõ trªn xuèng d−íi theo chiÒu t¨ng cña ®iÖn tÝch h¹t

nh©n, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña nguyªn tö çc nguyªn tè gi¶m dÇn.

11. Nguyªn tö cña nguyªn tè F cã gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn lín nhÊt v× F cã tÝnh phi

kim m¹nh nhÊt. Ng−êi ta quy −íc lÊy ®é ©m ®iÖn cña nã lµ 3,98 (≈ 4) ®Ó x¸c ®Þnh

®é ©m ®iÖn t−¬ng ®èi cña çc nguyªn tè kh¸c.

12. Trong 2 d·y chÊt sau :

Li2O BeO B2O3 CO2 N2O5

CH4 NH3 H2O HF

Ho¸ trÞ cao nhÊt víi oxi t¨ng tõ 1 ®Õn 5.

Ho¸ trÞ víi hi®ro gi¶m dÇn tõ 4 ®Õn 1.

TiÕt 18 ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoμn çc nguyªn tè hãa häc

A. Môc tiªu

1. HS hiÓu ®−îc mèi quan hÖ gi÷a vÞ trÝ («) nguyªn tè, cÊu t¹o nguyªn tö vµ tÝnh chÊt cña nguyªn tè, ®¬n chÊt, hîp chÊt cña chóng.

2. BiÕt khai th¸c, vËn dông mèi quan hÖ ®ã trong bµi tËp.


• GV : M¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu, hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp.

• HS : Tæng kÕt vµ vËn dông kiÕn thøc ®Ó t×m hiÓu ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè hãa häc.



i. quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ cÊu t¹o

GV h−íng dÉn HS nghiªn cøu thÝ dô 1 vµ 2 (SGK).

ThÝ dô 1 : Nguyªn tè K cã sè thø tù lµ 19, thuéc chu k× 4, nhãm IA. H·y cho biÕt çc th«ng tin vÒ cÊu t¹o nguyªn tö K ?


GV : Sè thø tù 19 cho biÕt ®iÒu g× ? HS : Sè thø tù 19 → Z = 19 → 19p vµ 19e.

GV : Chu k× 4 cho biÕt th«ng tin g× ? HS : Chu k× 4 → cã 4 líp electron.

GV : Nhãm IA cho biÕt th«ng tin g× ? HS : Nhãm IA → cã 1 electron líp ngoµi cïng.

GV : ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö K ?

GV cho HS lµm tiÕp mét ¸p dông sau :

HS : 1s22s22p63s23p64s1.

¸p dông : Nguyªn tè X thuéc chu k× 3,

nhãm VI A.

a) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö X ?

b) Cho biÕt ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña X b»ng bao nhiªu ?


a) 1s22s22p63s23p4.

b) §iÖn tÝch h¹t nh©n cña X b»ng 16+.

ThÝ dô 2 : Cho cÊu h×nh electron cña nguyªn tè X lµ :

1s22s22p63s23p4.

X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn ?


GV : H·y so s¸nh d¹ng bµi tËp ë thÝ dô 2 vµ thÝ dô 1 ?

HS : Hai lo¹i bµi tËp ng−îc nhau.

GV : Tæng sè e lµ 16 cho biÕt th«ng tin g× ?

HS : Tæng sè e lµ 16 → sè thø tù cña nguyªn tè lµ 16.

GV : X lµ nguyªn tè p cho biÕt th«ng tin g× ?

HS : Nguyªn tè p → thuéc nhãm A.

GV : 6 e líp ngoµi cïng cho biÕt th«ng tin g× ?

HS : 6 e ngoµi cïng → nhãm VI A.

GV : 3 líp electron cho biÕt ®iÒu g× ?

GV cho HS lµm tiÕp mét ¸p dông sau :

HS : 3 líp electron → chu k× 3.

¸p dông : Nguyªn tè X cã sè hiÖu

nguyªn tö lµ 20. H·y :

a) ViÕt cÊu h×nh electron nguyªn tö cña nguyªn tè X ?

b) X¸c ®Þnh vÞ trÝ nguyªn tè X trong b¶ng tuÇn hoµn ?


a) ZX = 20 ta cã :

1s22s22p63s23p64s2.

b) Sè thø tù : 20.

Chu k× 4.

Nhãm : II A.

GV tæng kÕt mèi quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ cÊu t¹o theo s¬ ®å c©m sau vµ yªu cÇu HS ®iÒn th«ng tin vµo çc « vÞ trÝ vµ cÊu t¹o :

HS : Hoµn thµnh s¬ ®å.


ii. quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt

VÞ trÝ

nguyªn tè

–

–

–

CÊu t¹o

nguyªn tö

–

–

–

VÞ trÝ

nguyªn tè

– Sè thø tù

nguyªn tè

– Sè thø tù chu

k×

– Sè thø tù

nhãm A

CÊu t¹o

nguyªn tö

– Sè p, sè e

– Sè líp e

– Sè e líp

ngoµi cïng

– CÊu h×nh e.

GV ®Æt vÊn ®Ò : BiÕt vÞ trÝ cña mét nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn cã thÓ suy ra ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt hãa häc c¬ b¶n cña nã ®−îc kh«ng ?

GV chia nhãm HS, yªu cÇu th¶o luËn tõng nhãm, sau ®ã nhËn xÐt ®−a ra kÕt luËn.

HS : Th¶o luËn theo nhãm.

⇒ Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn cã thÓ suy ra :

– Nguyªn tè cã tÝnh kim lo¹i hay phi kim.

– Hãa trÞ cao nhÊt cña nguyªn tè víi oxi.

– C«ng thøc oxit cao nhÊt vµ hi®roxit t−¬ng øng.

– C«ng thøc hîp chÊt khÝ víi hi®ro (nÕu cã).

– Oxit vµ hi®roxit cã tÝnh axit hay baz¬.

GV yªu cÇu HS vËn dông :

ThÝ dô : BiÕt nguyªn tè S ë « thø 16 trong b¶ng tuÇn hoµn. Tõ ®ã suy ra ®−îc nh÷ng tÝnh chÊt g× cña nã ?


– S ë nhãm VI A, chu k× 3, lµ phi kim.

– Hãa trÞ cao nhÊt víi oxi lµ 6, c«ng thøc oxit cao nhÊt lµ SO3.

– Hãa trÞ víi hi®ro lµ 2, c«ng thøc hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ H2S.

– SO3 lµ oxit axit vµ H2SO4 lµ axit m¹nh.


iii. so s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña mét nguyªn tè víi çc nguyªn tè l©n cËn

GV ®Æt vÊn ®Ò : Dùa vµo quy luËt biÕn ®æi tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn, ta cã thÓ so s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña mét nguyªn tè víi çc nguyªn tè l©n cËn (l¸ng giÒng) ®−îc kh«ng ?

HS : Th¶o luËn theo nhãm

1. Trong chu k×, theo chiÒu Z t¨ng :

– TÝnh kim lo¹i yÕu dÇn, tÝnh phi kim m¹nh dÇn.

– Oxit vµ hi®roxit cã tÝnh baz¬ yÕu dÇn, tÝnh axit m¹nh dÇn.

GV chia nhãm HS, yªu cÇu th¶o luËn. 2. Trong nhãm A, theo chiÒu Z t¨ng :

– TÝnh kim lo¹i t¨ng dÇn.

– TÝnh phi kim gi¶m dÇn.

– Oxit vµ hi®roxit cã tÝnh baz¬ m¹nh dÇn, tÝnh axit gi¶m dÇn.

GV kÕt luËn : Quy luËt biÕn ®æi tÝnh axit – baz¬ cña oxit vµ hi®roxit t−¬ng øng víi quy luËt biÕn ®æi tÝnh phi kim – kim lo¹i cña nguyªn tè.

GV chiÕu thÝ dô (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó cho HS ph©n tÝch.


ThÝ dô : So s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña P (Z = 15) víi Si (Z = 14) vµ S (Z = 16), víi N (Z = 7) vµ As (Z = 33) ?


– Çc nguyªn tè Si, P, S thuéc cïng mét chu k× cã Z t¨ng dÇn theo d·y : Si,

P, S → P cã tÝnh phi kim yÕu h¬n S nh−ng m¹nh h¬n Si.

– Trong nhãm VI A, theo chiÒu Z t¨ng :

N, P, As → tÝnh phi kim gi¶m dÇn → P cã tÝnh phi kim yÕu h¬n N vµ m¹nh h¬n As.

– VËy P cã tÝnh phi kim yÕu h¬n N vµ

S → TÝnh axit H3PO4 yÕu h¬n HNO3 vµ H2SO4.

GV cho HS th¶o luËn ¸p dông sau :

¸p dông : H·y s¾p xÕp çc nguyªn tè sau theo chiÒu tÝnh kim lo¹i t¨ng dÇn : Ca (Z = 20), Mg (Z = 12), Be (Z = 4), B (Z = 5), C (Z = 6), N (Z = 7) ? ViÕt c«ng thøc oxit cao nhÊt cña çc nguyªn tè trªn ? Cho biÕt oxit nµo cã tÝnh axit m¹nh nhÊt ? oxit nµo cã tÝnh baz¬ m¹nh nhÊt ?

GV gîi ý HS viÕt cÊu h×nh electron cña

çc nguyªn tè ®ã → Ca, Mg vµ Be lµ nh÷ng nguyªn tè kim lo¹i thuéc cïng nhãm II A. Cßn Be, B, C vµ N lµ nh÷ng nguyªn tè thuéc chu k× 2.

HS th¶o luËn theo nhãm.

a) TÝnh kim lo¹i :

N < C < B < Be < Mg < Ca.

b) C«ng thøc oxit cao nhÊt :

CaO, MgO, BeO, B2O3, CO2, N2O5.

c) N2O5 cã tÝnh axit m¹nh nhÊt.

CaO cã tÝnh baz¬ m¹nh nhÊt.


Cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ

• GV cñng cè toµn bµi theo 3 néi dung :

– Quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ cÊu t¹o.

– Quan hÖ gi÷a vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt.

– So s¸nh tÝnh chÊt hãa häc cña mét nguyªn tè víi çc nguyªn tè l©n cËn.

• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 (SGK).

D. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK 1. §¸p ¸n D.

2. §¸p ¸n B.

3. §¸p ¸n C.

4. a) Mg : 1s22s22p63s2.

→ Mg cã 2 e líp ngoµi cïng → thÓ hiÖn tÝnh kim lo¹i.

→ Hãa trÞ cao nhÊt ®èi víi oxi lµ 2.

→ MgO lµ oxit baz¬ vµ Mg(OH)2 lµ baz¬.

b) Na : 1s22s22p63s1.

Mg : 1s22s22p63s2.

Al : 1s22s22p63s23p1.

→ Cã 1, 2, 3 electron ë líp ngoµi cïng → ®Òu lµ kim lo¹i.

→ TÝnh kim lo¹i gi¶m dÇn theo chiÒu Na > Mg > Al.

→ TÝnh baz¬ gi¶m dÇn theo chiÒu NaOH > Mg(OH)2 > Al(OH)3.

5. a) Brom thuéc nhãm VII A, chu k× 4, cã 35 e → cÊu h×nh theo líp electron lµ Br (2, 8, 18, 7).

– Br cã 7 e ngoµi cïng → tÝnh phi kim.

– Hãa trÞ cao nhÊt ®èi víi oxi lµ 7.

– Hãa trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ 1 vµ cã c«ng thøc HBr.

b) TÝnh phi kim gi¶m dÇn theo chiÒu Cl > Br > I.

6. a) Fr lµ nguyªn tè kim lo¹i m¹nh nhÊt. F lµ nguyªn tè phi kim m¹nh nhÊt.

b) Çc nguyªn tè kim lo¹i ®−îc ph©n bè ë khu vùc bªn tr¸i ®−êng dÝch d¾c trong b¶ng tuÇn hoµn.

c) Çc nguyªn tè phi kim ®−îc ph©n bè ë khu vùc bªn ph¶i ®−êng dÝch d¾c trong b¶ng tuÇn hoµn.

d) Nhãm I A gåm hÇu hÕt lµ nh÷ng kim lo¹i ®iÓn h×nh.

Nhãm VII A gåm hÇu hÕt lµ nh÷ng phi kim ®iÓn h×nh.

e) Çc nguyªn tè khÝ hiÕm n»m ë nhãm VIII A b¶ng tuÇn hoµn.

7. Nguyªn tè At (Z = 85) thuéc chu k× 6, nhãm VII A nªn cã 85 e ph©n bè thµnh 6 líp, líp ngoµi cïng cã 7 e nªn thÓ hiÖn tÝnh phi kim. At ë cuèi nhãm VII A nªn tÝnh phi kim yÕu nhÊt trong nhãm.

TiÕt 19 LuyÖn tËp b¶ng tuÇn hoμn, sù biÕn ®æi tuÇn hoμn

cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vμ tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè hãa häc

A. Môc tiªu

1. HS hiÓu cÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn, ®Þnh luËt tuÇn hoµn.

2. Cã kÜ n¨ng sö dông b¶ng tuÇn hoµn ®Ó nghiªn cøu sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè, tÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim, b¸n kÝnh nguyªn tö, ®é ©m ®iÖn vµ hãa trÞ.

3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng suy luËn : Tõ vÞ trÝ nguyªn tè suy ra tÝnh chÊt, cÊu t¹o nguyªn tö vµ ng−îc l¹i.


• GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng tuÇn hoµn vµ hÖ thèng bµi tËp c©u hái theo SGK.

• HS : B¶ng tuÇn hoµn, SGK.




1. CÊu t¹o b¶ng tuÇn hoµn

GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ gîi ý HS th¶o luËn :

a) B¶ng tuÇn hoµn ®−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c nµo ?

b) B¶ng tuÇn hoµn cã cÊu t¹o nh− thÕ nµo ?

c) ThÕ nµo lµ chu k× ?

d) Cã bao nhiªu chu k× nhá, chu k× lín ? Mçi chu k× cã bao nhiªu nguyªn tè ?

e) Sè thø tù cña chu k× cho ta biÕt th«ng tin g× ?

f) Trong mét chu k× : TÝnh kim lo¹i, tÝnh phi kim biÕn ®æi nh− thÕ nµo ? Gi¶i thÝch.


b. bµi tËp ¸p dông (30 phót)

Ho¹t ®éng 2

GV chiÕu bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn h×nh :

Bµi 2. T×m ph¸t biÓu sai trong nh÷ng c©u d−íi ®©y :

A. Trong chu k×, çc nguyªn tè ®−îc xÕp theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.

B. Trong chu k×, çc nguyªn tè ®−îc xÕp theo chiÒu sè hiÖu nguyªn tö t¨ng dÇn.

C. Nguyªn tö cña çc nguyªn tè trong cïng mét chu k× cã sè electron b»ng nhau.

D. Chu k× bao giê còng b¾t ®Çu lµ mét kim lo¹i kiÒm, cuèi cïng lµ mét khÝ hiÕm.

HS : Th¶o luËn 1 phót

→ C©u C vµ D sai.

Ho¹t ®éng 3


Bµi 4. Trong b¶ng tuÇn hoµn, çc nhãm

A nµo gåm hÇu hÕt çc nguyªn tè kim lo¹i, nhãm A nµo gåm hÇu hÕt çc nguyªn tè phi kim, nhãm A nµo gåm çc nguyªn tè khÝ hiÕm ? §Æc ®iÓm sè electron líp ngoµi cïng cña çc nguyªn tö trong çc nhãm trªn.


GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS tr¶ lêi : Nhãm A cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ?

HS : §Æc ®iÓm cña nhãm A :

– Sè thø tù cña nhãm b»ng sè electron cña líp ngoµi cïng (sè electron hãa trÞ) cña nguyªn tö thuéc çc nguyªn tè trong nhãm.

– Nhãm A cã c¶ nguyªn tè thuéc chu k× nhá vµ chu k× lín.

– Çc nguyªn tè ë nhãm IA, IIA ®−îc gäi lµ nguyªn tè s.

– Çc nguyªn tè ë nhãm IIIA ®Õn VIIIA ®−îc gäi lµ nguyªn tè p.

GV yªu cÇu HS quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn ®Ó tr¶ lêi bµi tËp.

HS : Trong b¶ng tuÇn hoµn :

– Nhãm IA, IIA, IIIA gåm hÇu hÕt çc nguyªn tè lµ kim lo¹i.

– Nhãm VA, VIA, VIIA gåm hÇu hÕt çc nguyªn tè lµ phi kim.

– Nhãm VIIIA gåm çc khÝ hiÕm

→ Nguyªn tö cña çc nguyªn tè kim lo¹i cã 1, 2, 3 e líp ngoµi cïng.

→ Nguyªn tö cña çc nguyªn tè phi kim cã 5, 6, 7 e líp ngoµi cïng.

Ho¹t ®éng 4


Bµi 6. Mét nguyªn tè thuéc chu k× 3,

nhãm VIA trong b¶ng tuÇn hoµn.

a) Nguyªn tö cña nguyªn tè ®ã cã bao nhiªu electron ë líp electron ngoµi cïng ?

b) Çc electron ngoµi cïng ë líp electron nµo ?

c) ViÕt sè electron ë tõng líp electron ?


GV h−íng dÉn HS suy luËn tõ vÞ trÝ

nguyªn tè → cÊu t¹o nguyªn tö.

HS :

a) V× ë chu k× 3 → cã 3 líp e → çc e ngoµi cïng ë líp thø ba.

b) V× ë nhãm VIA → cã 6e ë líp ngoμi cïng.

c) Sè e ë tõng líp lµ : 2, 8, 6.

Ho¹t ®éng 5


Bµi 7. Oxit cao nhÊt cña mét nguyªn tè lµ RO3, trong hîp chÊt cña nã víi hi®ro cã 5,88%H vÒ khèi l−îng. X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi cña nguyªn tè ®ã.


GV : Trong hîp chÊt oxit RO3, R cã hãa trÞ 6. Trong hîp chÊt khÝ víi H th× R cã hãa trÞ bao nhiªu ?

HS : R cã hãa trÞ víi hi®ro lµ 8 – 6 = 2

→ RH2.

GV : Trong ph©n tö RH2, %mH =

5,88% → %mR = ?

HS : %mR = 100 – 5,88 = 94,12%.

GV : X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi cña R ? HS : = =

2.94,12R 32

5,88

→ R lµ S → SO3 vµ H2S.


cñng cè bµi – dÆn dß

1. GV yªu cÇu HS nhí ®Ó vËn dông :

– Nguyªn t¾c s¾p xÕp çc nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn.

– §Æc ®iÓm cña chu k×.

– §Æc ®iÓm cña nhãm A.

2. ChuÈn bÞ çc bµi tËp : 5, 8, 9 (SGK).

TiÕt 20 luyÖn tËp b¶ng tuÇn hoμn, sù biÕn ®æi tuÇn hoμn

cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vμ tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè hãa häc (tiÕp)

A. Môc tiªu 1. HS cã kÜ n¨ng vËn dông b¶ng tuÇn hoµn vµ tr×nh bµy vÒ sù biÕn thiªn tuÇn

hoµn tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn qua tõng chu k× theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.

2. HS cã kÜ n¨ng vËn dông b¶ng tuÇn hoµn vµ tr×nh bµy vÒ sù biÕn thiªn tuÇn hoµn cña cÊu h×nh electron líp ngoµi cïng cña nguyªn tö, hãa trÞ cao nhÊt víi oxi, hãa trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro ë çc nguyªn tè thuéc chu k× 2 vµ 3 theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.

b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS GV : M¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu, bót d¹, giÊy trong, hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp

(SGK), b¶ng tuÇn hoµn.

HS : B¶ng tuÇn hoµn, SGK.

c. tiÕn tr×nh d¹y – Häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS


GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS nhËn xÐt :

– Sù biÕn thiªn tuÇn hoµn tÝnh chÊt kim lo¹i, phi kim, gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn qua tõng chu k× theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n t¨ng dÇn.

– Sù biÕn thiªn tuÇn hoμn cña cÊu h×nh electron

líp ngoμi cïng cña nguyªn tö, hãa trÞ cao

nhÊt víi oxi, hãa trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro ë çc nguyªn tè

thuéc chu k× 2 vμ 3 theo chiÒu ®iÖn tÝch h¹t nh©n

t¨ng dÇn.

• HS th¶o luËn xong, GV chiÕu s¬ ®å (trang 53, SGK) lªn mµn h×nh :

HS : Quan s¸t b¶ng tuÇn hoµn vµ th¶o luËn theo tõng nhãm.

Chu k×

Nhãm A

(ChiÒu mòi tªn lµ chiÒu t¨ng) HS : §iÒn th«ng tin vµo b¶ng :

• GV yªu cÇu HS ®iÒn çc th«ng tin vÒ tÝnh kim lo¹i, phi kim, b¸n kÝnh nguyªn tö vµ gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña çc nguyªn tè lªn mòi tªn cho phï hîp theochiÒu t¨ng dÇn.

• GV yªu cÇu HS nªu néi dung cña ®Þnh luËt tuÇn hoµn.

• GV h−íng dÉn HS vËn dông kiÕn thøc ®Ó :

– Tõ vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoμn suy

ra cÊu t¹o nguyªn tö vμ

(ChiÒu mòi tªn lµ chiÒu t¨ng dÇn)

Chu k×

Nhãm A B¸n kÝnh nguyªn tö

TÝnh kim lo¹i

Gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn

TÝnh phi kim

B¸n

kÝn

h ng

uyªn

tö

TÝn

h ki

m lo

¹i

Gi¸

trÞ ®

é ©m

®iÖ

n

TÝn

h ph

i kim

tÝnh chÊt hãa häc c¬ b¶n cña nguyªn tè ®ã.

– Tõ cÊu t¹o nguyªn tö suy ra vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoμn.

– So s¸nh tÝnh chÊt cña mét nguyªn tè víi çc nguyªn tè l©n cËn.

– Quy luËt biÕn ®æi tÝnh axit – baz¬ cña oxit vµ hi®roxit

– Quy luËt biÕn ®æi hãa trÞ cao nhÊt cña nguyªn tè víi oxi vµ hãa trÞ cña nguyªn tè víi hi®ro.


GV chiÕu bµi tËp 5 (SGK) lªn mµn h×nh.

Bµi 5. Tæng sè proton, n¬tron, electron

cña nguyªn tö mét nguyªn tè thuéc nhãm VII A lµ 28.

a) TÝnh nguyªn tö khèi.

b) ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö nguyªn tè ®ã.


a) Gäi tæng sè p lµ Z, tæng sè n lµ N, tæng sè e lµ E ta cã :

Z + N + E = 28, v× Z = E

→ 2Z + N = 28 → N = 28 – 2Z

Sö dông bÊt ®¼ng thøc :

N 28 2Z1 1,5

Z Z

−≤ = ≤

⇔ 8 ≤ Z ≤ 9,3

• Z = 8 → 1s22s22p4 → nhãm VI A

(lo¹i)

• Z = 9 → 1s22s22p5 → nhãm VII A

→ N = 10 → A = 9 + 10 = 19

→ Nguyªn tè Flo.

b) CÊu h×nh electron cña F :

1s22s22p5.



Bµi 8. Hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ RH4. Oxit cao nhÊt cña nã chøa 53,3% oxi vÒ khèi l−îng. T×m nguyªn tö khèi cña nguyªn tö ®ã. X¸c ®Þnh c«ng thøc oxit cao nhÊt vµ hîp chÊt khÝ víi hi®ro.


– Hîp chÊt khÝ víi hi®ro cña mét

nguyªn tè lµ RH4 → c«ng thøc oxit cao nhÊt cña nã lµ RO2.

– Trong ph©n tö RO2 cã 53,3% oxi vÒ khèi l−îng

→ %mR = 100 – 53,3 = 46,7%

→

32.46,7R 28

53,3= =

→ R = 28 (Si)

→ C«ng thøc oxit cao nhÊt lµ SiO2 vµ hîp chÊt víi hi®ro lµ SiH4.



Bµi 9. Khi cho 0,6g mét kim lo¹i nhãm II A t¸c dông víi n−íc t¹o ra 0,336 lit khÝ hi®ro (®ktc). X¸c ®Þnh tªn kim lo¹i.


M + 2H2O → M(OH)2 + H2

M (g) 22,4 (l)

0,6 (g) 0,336 (l)

→ 0,6.22,4

M 40 (g)0,336

= =

→ Nguyªn tö khèi lµ 40.

→ Kim lo¹i Ca.


GV chiÕu bµi tËp sau lªn mµn h×nh:

Bµi tËp: Hai nguyªn tè A, B ®øng kÕ

tiÕp nhau trong mét chu k× cña b¶ng tuÇn hoµn cã tæng sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n lµ 25.

a) ViÕt cÊu h×nh electron ®Ó x¸c ®Þnh 2 nguyªn tè A vµ B thuéc chu k× ? nhãm nµo ?


• Tr−êng hîp 1: ZB = ZA + 1

→ ZA + ZB = 2ZA + 1 = 25

→ ZA = 12, ZB = 13.

CÊu h×nh electron nguyªn tö:

A (Z = 12) : 1s22s22p63s2.

b) So s¸nh tÝnh chÊt ho¸ häc cña chóng ? → Nguyªn tè A thuéc chu k× 3, nhãm II A.

B (Z = 13): 1s22s22p63s23p1.

→ Nguyªn tè B thuéc chu k× 3, nhãm III A.

→ A, B thuéc cïng chu k× → A cã tÝnh kim lo¹i m¹nh h¬n B.

• Tr−êng hîp 2: ZB = ZA – 1

Gi¶i vµ lÝ luËn t−¬ng tù nh− trªn (víi vai trß nguyªn tè A, B ®æi nhau)

GV nhËn xÐt lêi gi¶i cña HS vµ cho ®iÓm ®¸nh gi¸.


bµi tËp vÒ nhµ

1. Hîp chÊt X ®−îc t¹o bëi 2 nguyªn tè A vµ B thuéc ph©n nhãm chÝnh (nhãm A) cã MX = 76g/mol. BiÕt:

– A vµ B cã sè oxi ho¸ cao nhÊt trong oxit lµ +n1 vµ +m1.

– A vµ B cã sè oxi ho¸ ©m trong çc hîp chÊt víi hi®ro lµ –n2 vµ –m2.

– Tho¶ m·n: ⏐+n1⏐ = ⏐–n2⏐ vµ ⏐+m1⏐ = 3⏐–m2⏐.

X¸c ®Þnh c«ng thøc ph©n tö cña X ? BiÕt A cã sè oxi ho¸ cao nhÊt trong X.

2. X vµ Y lµ 2 nguyªn tè n»m kÕ tiÕp nhau trong mét ph©n nhãm chÝnh cña b¶ng tuÇn hoµn (d¹ng ng¾n). Tæng sè proton trong hai h¹t nh©n cña chóng b»ng 58.

a) ViÕt cÊu h×nh electron cña çc nguyªn tö X vµ Y.

b) X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña X, Y (chu k× nµo ? nhãm nµo ?) trong b¶ng tuÇn hoµn.

D. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp 1. NhËn xÐt:

– Sè oxi ho¸ d−¬ng cao nhÊt cña nguyªn tè thuéc ph©n nhãm chÝnh b»ng STT cña nhãm.

– Sè oxi ho¸ ©m b»ng ⏐8 – STT nhãm⏐.

Gäi STT nhãm cña A, B lÇn l−ît lµ x, y. Ta cã:

1

2

n xA

n 8 x

=⎧⎨ = −⎩

→ x = 8 – x → x = 4 (nhãm IV A).

1

2

m yB

m 8 y

=⎧⎨ = −⎩

→ y = 3(8 – y) → y = 6 (nhãm VI A).

→ Sè oxi ho¸ d−¬ng cao nhÊt cña A lµ 4.

Sè oxi ho¸ ©m cña B lµ 8 – 6 = 2.

→ C«ng thøc cña X lµ AB2 cã M = 76.

→ A + 2B = 76.

• A lµ C → −

= =76 12

B 322

→ B lµ S

• A lµ Si → 76 28

B 242

−= = (lo¹i v× nhãm VI A kh«ng cã nguyªn tè nµo cã

M = 24).

→ X lµ CS2.

2. Gi¶ sö Y xÕp sau X ta xÐt 2 tr−êng hîp:

• NÕu XY – ZX = 8 kÕt hîp víi ZX + ZY = 58.

→ ZX = 25, ZY = 33 → X vµ Y ®Òu thuéc chu k× 4 (tõ nguyªn tè 19 ®Õn

nguyªn tè 36) → tr¸i víi ®Ò bµi (lo¹i).

• NÕu ZY – ZX = 18 kÕt hîp víi ZX + ZY = 58.

→ ZX = 20, ZY = 38 → CÊu h×nh electron:

X : 1s22s22p63s23p64s2.

Y : 1s22s22p63s23p63d104s24p65s2.

b) VÞ trÝ cña X vµ Y trong b¶ng tuÇn hoµn.

⎧⎪⎨⎪⎩

STT : 20

X Chu k× : 4

Nhãm : II A

vµ

STT : 38

Y Chu k× : 5

Nhãm : II A

⎧⎪⎨⎪⎩

Ch−¬ng 3

liªn kÕt ho¸ häc

TiÕt 21 liªn kÕt ion – tinh thÓ ion

A. Môc tiªu

3. HS hiÓu ®−îc ion lµ g× ? Khi nµo nguyªn tö biÕn thµnh ion ? Cã mÊy lo¹i ion ?

4. HS biÕt çch biÓu diÔn çc ph−¬ng tr×nh t¹o ra ion vµ ®äc ®−îc tªn çc ion th−êng gÆp.


• GV : Sö dông çc m« h×nh ®éng vÒ sù h×nh thµnh çc ion hoÆc sö dông h×nh vÏ trang 56, 57 (SGK) vÒ sù h×nh thµnh ion Li+ vµ F–, m¸y tÝnh, m¸y chiÕu, bót d¹, giÊy trong.

• HS : ¤n tËp mét sè nhãm A tiªu biÓu.


i. sù h×nh thµnh ion, cation, anion 1. Cation, anion vµ ion


a) Sù t¹o thµnh cation

GV ®Æt vÊn ®Ò: Cho Li cã Z = 3. H·y chøng minh nguyªn tö Li trung hoµ vÒ ®iÖn

HS : LËp luËn:

Li cã 3p mang ®iÖn tÝch 3+

Li cã 3e mang ®iÖn tÝch 3–

→ Nguyªn tö Li trung hoµ vÒ ®iÖn.

GV : NÕu nguyªn tö Li nh−êng 1e → TÝnh ®iÖn tÝch cßn l¹i cña nguyªn tö ?

HS : LËp luËn:

– Cã 3p mang ®iÖn tÝch 3+

– Cã 2e mang ®iÖn tÝch 2–

→ PhÇn cßn l¹i cña nguyªn tö Li mang ®iÖn tÝch 1+.

GV : ViÕt cÊu h×nh e cña nguyªn tö Li ? HS : 1s22s1.

GV : Cã thÓ biÓu diÔn qu¸ tr×nh nh−êng e cña Li theo s¬ ®å sau (GV chiÕu s¬ ®å trang 56, SGK) lªn mµn h×nh:

HS : 1s22s1 → 1s2 + 1e

(Li) (Li+)

1s22s1 1s2

(Li) (Li+)

GV kÕt luËn: Nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn, sè p mang ®iÖn tÝch d−¬ng b»ng sè e mang ®iÖn tÝch ©m, nªn khi nguyªn tö nh−êng electron sÏ trë thµnh phÇn tö mang ®iÖn d−¬ng gäi lµ cation (Li+).

HS : Ghi kÕt luËn:

Li → Li+ + 1e


b) Sù t¹o thµnh anion

GV ®Æt vÊn ®Ò: Cho F cã Z = 9. H·y chøng minh nguyªn tö F trung hoµ vÒ ®iÖn ?

HS : F cã 9 p mang ®iÖn tÝch 9+

F cã 9 e mang ®iÖn tÝch 9–

GV : NÕu nguyªn tö F nhËn thªm 1 e

→ TÝnh ®iÖn tÝch cña phÇn tö t¹o thµnh ?

HS : PhÇn tö t¹o thµnh:

– Cã 9 p mang ®iÖn tÝch 9+

– Cã 10 e mang ®iÖn tÝch 10–

→ PhÇn tö t¹o thµnh mang ®iÖn tÝch 1–

3+ 3+ + •

GV : ViÕt cÊu h×nh e cña nguyªn tö F ? HS : 1s22s22p5.

GV : Cã thÓ biÓu diÔn qu¸ tr×nh nhËn e cña F theo s¬ ®å sau (GV chiÕu s¬ ®å trang 57, SGK) lªn mµn h×nh:

HS :

1s22s22p5 + 1 e → 1s22s22p6

(F) (F–)

1s22s22p5 1s22s22p6

(F) (F–)

GV kÕt luËn: Nguyªn tö trung hoµ vÒ ®iÖn, khi nhËn electron sÏ trë thµnh phÇn tö mang ®iÖn ©m gäi lµ anion (F–).

HS : Ghi kÕt luËn:

F + 1 e → F–


c) Kh¸i niÖm ion, tªn gäi

GV : Çc cation vµ anion ®−îc gäi chung lµ ion:

Cation ↔ Ion d−¬ng

Anion ↔ Ion ©m

HS :

Cation → Ion d−¬ng

Anion → Ion ©m

GV : Çc nguyªn tö kim lo¹i, líp ngoµi

cïng cã 1, 2, 3 electron → dÔ nh−êng electron ®Ó t¹o ra ion d−¬ng (cation) cã cÊu h×nh electron líp vá khÝ hiÕm bÒn v÷ng. LÊy mét vµi vÝ dô ?

HS : Na → Na+ + 1 e

Mg → Mg2+ + 2e

Al → Al3+ + 3e

GV : Çc cation kim lo¹i ®−îc gäi tªn theo kim lo¹i. ThÝ dô:

Li+ gäi lµ cation liti

Na+ gäi lµ ..... ?

HS : Na+ gäi lµ cation natri.

Mg2+ gäi lµ cation magie.

Al3+ gäi lµ cation nh«m.

Ion

+ • 3+ 3+

Mg2+ gäi lµ ..... ?

Al3+ gäi lµ ..... ?

GV : Çc nguyªn tö phi kim líp ngoµi cïng cã 5, 6, 7 e (ns2np3, ns2np4, ns2np5) cã kh¶ n¨ng nhËn thªm 3, 2, 1 electron ®Ó trë thµnh ion ©m (anion) cã cÊu h×nh electron líp vá khÝ hiÕm bÒn v÷ng. LÊy mét vµi vÝ dô ?

GV : Çc anion phi kim ®−îc gäi tªn theo gèc axit (trõ O2– gäi lµ anion oxit).

HS : Cl + 1 e → Cl–

O + 2 e → O2–

ThÝ dô: F– gäi lµ anion florua.

Cl– gäi lµ ..... ?

O2– gäi lµ ..... ?

HS : Cl– gäi lµ anion clorua.

O2– gäi lµ anion oxit.


2. Ion ®¬n nguyªn tö vµ ion ®a nguyªn tö

GV cho HS nghiªn cøu SGK sau ®ã chiÕu çc néi dung vÒ kh¸i niÖm ion ®¬n nguyªn tö vµ ®a nguyªn tö lªn mµn h×nh.

HS : Ghi çc néi dung.

a) Ion ®¬n nguyªn tö lµ ion t¹o nªn tõ mét nguyªn tö. ThÝ dô cation Li+, Na+, Mg2+, Al3+ vµ anion F–, Cl–, S2–, ...

b) Ion ®a nguyªn tö lµ nh÷ng nhãm nguyªn tö mang ®iÖn tÝch d−¬ng hay ©m. ThÝ dô: cation amoni NH4

+, anion hi®roxit OH–, anion sunfat SO4

2–, ...



• GV yªu cÇu HS ph©n biÖt cation, anion.

• Bµi tËp vÒ nhµ: 5, 6 (SGK).

TiÕt 22 liªn kÕt ion – tinh thÓ ion (tiÕp)

A. Môc tiªu

1. ¤n l¹i kh¸i niÖm cation, anion.

2. HS hiÓu ®−îc sù h×nh thµnh liªn kÕt ion.

3. HS vËn dông ®Ó xÐt sù ¶nh h−ëng liªn kÕt ion ®Õn tÝnh chÊt cña çc hîp chÊt ion.

B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : Sö dông m« h×nh ®éng vÒ sù t¹o thµnh ph©n tö NaCl hoÆc phãng to

h×nh vÏ s¬ ®å trang 58 (SGK), m¸y tÝnh, m¸y chiÕu, m« h×nh tinh thÓ NaCl (h×nh 3.1, SGK).

• HS : ¤n l¹i kh¸i niÖm cation, anion.



kiÓm tra bµi cò – bµi tËp vÒ nhµ

• GV gäi 1 HS lªn b¶ng yªu cÇu ph©n biÖt kh¸i niÖm cation vµ anion ? LÊy vÝ dô minh ho¹.

• GV gîi ý HS gi¶i hai bµi tËp 5 vµ 6 (SGK), −u tiªn çc em ®· chuÈn bÞ bµi ®Çy ®ñ.

HS : Tr×nh bµy theo SGK.

Bµi 5. So s¸nh sè electron trong çc ion sau: Na+, Mg2+, Al3+ ?

HS :

– ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö Na, Mg, Al → cÊu h×nh electron cña cation Na+, Mg2+, Al3+.

– TÝnh sè e cña çc cation.

⇒ ®Òu cã 10 electron.

Bµi 6. Trong çc hîp chÊt sau ®©y, chÊt nµo chøa ion ®a nguyªn tö ?

a) H3PO4 ; b) NH4NO3 ; c) KCl ;

d) K2SO4 ; e) NH4Cl ; g) Ca(OH)2.

HS : Çc ion ®a nguyªn tö:

a) H3PO4 cã anion photphat PO43–.

b) NH4NO3 cã cation amoni NH4+ vµ

anion nitrat NO3–.

c) KCl kh«ng cã ion ®a nguyªn tö.

d) K2SO4 cã anion sunfat SO42–.

e) NH4Cl cã cation amoni NH4+.

GV : NhËn xÐt, cho ®iÓm. g) Ca(OH)2 cã anion hi®roxit OH–.


ii. sù t¹o thµnh liªn kÕt ion

• GV biÓu diÔn thÝ nghiÖm natri ch¸y trong b×nh khÝ clo t¹o ra chÊt bét mµu tr¾ng lµ tinh thÓ ph©n tö NaCl.

HS : Quan s¸t thÝ nghiÖm.

• GV chiÕu h×nh vÏ (trang 58, SGK) biÓu diÔn ph¶n øng cña natri vµ clo t¹o muèi natri clorua lªn mµn h×nh.

HS : Quan s¸t h×nh vÏ.

• GV : H·y gi¶i thÝch sù h×nh thµnh ph©n tö NaCl ?

HS : Nguyªn tö natri nh−êng 1 electron cho nguyªn tö clo ®Ó biÕn thµnh cation Na+, ®ång thêi nguyªn tö clo nhËn 1 e cña nguyªn tö natri ®Ó biÕn thµnh anion Cl– :

Na + Cl → Na+ + Cl–

(2,8,1) (2,8,7) (2,8) (2,8,8)

Hai ion t¹o thµnh Na+ vµ Cl– mang ®iÖn tÝch ng−îc dÊu hót nhau b»ng lùc hót tÜnh ®iÖn, t¹o nªn ph©n tö NaCl:

Na+ + Cl– → NaCl

GV : Liªn kÕt gi÷a cation Na+ vµ anion Cl– lµ liªn kÕt ion. VËy thÕ nµo lµ liªn kÕt ion ?

HS : Liªn kÕt ion lµ liªn kÕt ®−îc h×nh thµnh bëi lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a çc ion mang ®iÖn tÝch tr¸i dÊu.

1e

GV: BiÓu diÔn ph¶n øng gi÷a Na víi Cl2 b»ng PTHH ?

HS :

2Na + Cl2 → 2Na+Cl–

GV : T−¬ng tù nh− tr−êng hîp h×nh thµnh ph©n tö NaCl, h·y viÕt qu¸ tr×nh h×nh thµnh çc ion Ca2+ vµ Cl–, sù h×nh thµnh ph©n tö CaCl2 tõ çc ion Ca2+ vµ Cl–, s¬ ®å h×nh thµnh ph©n tö tõ çc nguyªn tö.

HS :

Ca + Cl2 → Ca2+Cl2–

GV : Liªn kÕt ion chØ ®−îc h×nh thµnh gi÷a kim lo¹i ®iÓn h×nh vµ phi kim ®iÓn h×nh.

iii. tinh thÓ ion


1. Tinh thÓ NaCl

GV chiÕu m« h×nh tinh thÓ NaCl (h×nh 3.1, SGK) lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t ®Ó thÊy cÊu tróc d¹ng lËp ph−¬ng

cña tinh thÓ vµ sù ph©n bè çc ion trong tinh thÓ. GV chØ râ HS thÊy thÕ nµo lµ nót m¹ng. Sau ®ã, GV yªu cÇu HS m« t¶ l¹i cÊu tróc tinh thÓ natri clorua ?

HS : Tinh thÓ NaCl:

– Cã cÊu tróc lËp ph−¬ng.

– Çc ion Na+ vµ Cl– ph©n bè lu©n phiªn, ®Òu ®Æn ë nót m¹ng. Mçi ion ®−îc bao quanh bëi 6 ion tr¸i dÊu.

GV bæ sung: Tinh thÓ natri clorua gåm

rÊt nhiÒu ion Na+ vµ Cl–. Çc ion nµy liªn kÕt víi nhau chÆt chÏ ®Õn møc kh«ng thÓ t¸ch riªng biÖt tõng ph©n tö. Cã thÓ coi tinh thÓ natri clorua lµ mét ph©n tö khæng lå. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, ®Ó ®¬n gi¶n, ng−êi ta viÕt NaCl biÓu diÔn cho mét ph©n tö natri clorua.

V× ®−îc h×nh thµnh tõ çc ion, tinh thÓ NaCl ®−îc xÕp vµo lo¹i tinh thÓ ion. Çc hîp chÊt nh− KCl, MgCl2,... ë tr¹ng th¸i r¾n còng cã m¹ng tinh thÓ ion.


2. TÝnh chÊt chung cña hîp chÊt ion

GV ®Æt vÊn ®Ò: B»ng hiÓu biÕt cña m×nh, h·y cho biÕt tinh thÓ muèi ¨n (NaCl)

HS : Th¶o luËn:

– Tinh thÓ NaCl rÊt bÒn vµ gißn:

cã ®Æc ®iÓm g× vÒ tÝnh bÒn v÷ng, tr¹ng th¸i, kh¶ n¨ng bay h¬i, nãng ch¶y, tan trong n−íc vµ kh¶ n¨ng ph©n li thµnh ion, dÉn ®iÖn ?

kh«ng bÞ ph©n huû, khi ®Ëp m¹nh th× vì vôn ra.

– Tinh thÓ NaCl khã bay h¬i, khã nãng ch¶y.

– Tan nhiÒu trong n−íc, dÔ ph©n li thμnh ion.

– Khi nãng ch¶y vµ khi hoµ tan trong n−íc, chóng dÉn ®iÖn, cßn ë tr¹ng th¸i r¾n th× kh«ng dÉn ®iÖn.

GV kÕt luËn: ë ®iÒu kiÖn th−êng, çc hîp chÊt ion th−êng tån t¹i ë d¹ng tinh thÓ. Tinh thÓ NaCl còng nh− çc tinh thÓ ion kh¸c ®Òu cã tÝnh chÊt lµ rÊt bÒn v÷ng vµ cã nhiÖt ®é nãng ch¶y cao. ThÝ dô nhiÖt ®é nãng ch¶y cña muèi ¨n NaCl lµ 8000C, cña MgO lµ 28000C.

GV : T¹i sao tinh thÓ ion cã nh÷ng tÝnh chÊt ®Æc biÖt kÓ trªn ?

HS : Tinh thÓ ion gåm çc ion. Çc ion nµy liªn kÕt víi nhau nhê lùc hót tÜnh ®iÖn. §ã lµ liªn kÕt ion, mét lo¹i liªn kÕt ho¸ häc m¹nh, muèn ph¸ vì chóng cÇn tiªu tèn n¨ng l−îng rÊt lín.


gi¶i bµi tËp sgk

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 1 (SGK) lªn mµn h×nh:

Bµi 1. Liªn kÕt ho¸ häc trong NaCl ®−îc h×nh thµnh lµ do:

A. Hai h¹t nh©n nguyªn tö hót electron rÊt m¹nh.

B. Mçi nguyªn tö Na vμ Cl gãp chung 1 electron.

C. Mçi nguyªn tö ®ã nh−êng hoÆc thu

electron ®Ó trë thμnh çc ion tr¸i dÊu hót nhau.

D. Na – 1 e → Na+

Cl + 1 e → Cl–

Na+ + Cl– → NaCl

Chän ®¸p ¸n ®óng nhÊt.

GV gäi 1 HS kh¸c nhËn xÐt, sau ®ã cho ®iÓm.

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn h×nh:


→ §¸p ¸n D.

Bµi 2. Muèi ¨n ë thÓ r¾n lµ:

A. Çc ph©n tö NaCl.

B. Çc ion Na+ vµ Cl–.

C. Çc tinh thÓ h×nh lËp ph−¬ng:

Çc ion Na+ vµ Cl– ®−îc ph©n bè lu©n phiªn ®Òu ®Æn trªn mçi ®Ønh.

D. Çc tinh thÓ h×nh lËp ph−¬ng :

Çc ion Na+ vµ Cl– ®−îc ph©n bè lu©n phiªn ®Òu ®Æn thµnh tõng ph©n tö riªng rÏ.

Chän ®¸p ¸n ®óng nhÊt.

GV cho HS kh¸c nhËn xÐt, sau ®ã cho ®iÓm.

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 13 (SGK) lªn mµn h×nh.

HS : Th¶o luËn 1 phót.

→ §¸p ¸n C.

Bµi 3. a) ViÕt cÊu h×nh electron cña cation liti (Li+) vµ anion oxit (O2–).

b) Nh÷ng ®iÖn tÝch ë ion Li+ vµ O2– do ®©u mµ cã ?

c) Nguyªn tö khÝ hiÕm nµo cã cÊu h×nh electron gièng Li+ vµ nguyªn tö khÝ hiÕm nµo cã cÊu h×nh gièng O2– ?

HS : Th¶o luËn 2 phót.

a) Li+ : 1s2

O2– : 1s22s22p6.

b) §iÖn tÝch ë Li+ do mÊt 1 e mµ cã.

§iÖn tÝch ë O2– do nhËn thªm 2 e mµ cã.

c) Nguyªn tö khÝ hiÕm He cã cÊu h×nh electron gièng Li+.

Nguyªn tö khÝ hiÕm Ne cã cÊu h×nh electron gièng O2–.

d) V× sao 1 nguyªn tö oxi kÕt hîp ®−îc víi 2 nguyªn tö Liti ?

d) V× mçi nguyªn tö liti chØ cã thÓ nh−êng 1 e, mµ mçi nguyªn tö oxi cã thÓ thu 2 e :

2 Li → 2 Li+ + 2 e

O + 2 e → O2–

2 Li+ + O2– → Li2O

GV gäi HS kh¸c nhËn xÐt bµi lµm, sau ®ã cho ®iÓm.

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 4 (SGK) lªn mµn h×nh.

HS : ChuÈn bÞ 1 phót. Bµi 4. X¸c ®Þnh sè p, n e trong çc nguyªn tö vµ ion sau:

a) 2 40 35 56 21 18 17 26H , Ar, Cl , Fe+ − +

b) 40 2 32 2 27 320 16 13Ca , S , Al+ − +

a) 21 H+ cã sè p : 1 Sè e : 0 Sè n : 1

4018 Ar cã sè p : 18 18 22

3517 Cl− cã sè p : 17 18 18

56 226 Fe + cã sè p : 26 24 30

b) 40 220 Ca + cã sè

p : 20

18 20

32 216S

− cã sè p : 16 18 16

27 313 Al + cã sè p : 13 10 14


DÆn dß – chuÈn bÞ bµi sau

TiÕt 23 liªn kÕt céng ho¸ trÞ

a. môc tiªu 1. Gióp HS hiÓu ®−îc sù h×nh thµnh mét sè ph©n tö ®¬n chÊt (H2, N2) vµ mét

sè ph©n tö hîp chÊt (HCl, CO2).

2. Tõ ®ã hiÓu ®−îc kh¸i niÖm liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, cã cùc vµ liªn kÕt ®¬n, liªn kÕt ®«i, liªn kÕt ba.


GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, çc m« h×nh ®éng vÒ sù xen phñ obitan t¹o çc phÇn tö ®¬n gi¶n nh− H2, HCl (thiÕt kÕ b»ng phÇn mÒm flash hoÆc ®¬n gi¶n h¬n b»ng phÇn mÒm tr×nh diÔn Powerpoint cã s½n trong office), b¶ng tuÇn hoµn.

HS : ChuÈn bÞ bµi ®äc thªm vÒ sù xen phñ obitan nguyªn tö vµ sù lai ho¸ çc obitan nguyªn tö (trang 56, SGK).

c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS


kiÓm tra bµi cò

GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh vµ yªu cÇu HS tr¶ lêi çc c©u hái sau:

HS:

a) T¹i sao nguyªn tö kim lo¹i l¹i cã kh¶ n¨ng nh−êng e ë líp ngoµi cïng ®Ó t¹o çc cation ? LÊy vÝ dô ?

a) Nguyªn tö kim lo¹i th−êng chØ cã 1, 2, 3, (e) ë líp ngoµi cïng nªn dÔ nh−êng 1, 2, 3 (e) ®Ó t¹o thµnh cation cã cÊu h×nh líp vá bÒn cña khÝ hiÕm tr−íc ®ã.

VÝ dô : Na → Na+ + 1 e

[Ne] 3s1 [Ne]

b) T¹i sao nguyªn tö phi kim l¹i cã kh¶ n¨ng dÔ nhËn e ë líp ngoµi cïng ®Ó t¹o thµnh çc anion ? LÊy vÝ dô ?

c) Sù h×nh thµnh liªn kÕt ion ?

d) Liªn kÕt ion th−êng ®−îc t¹o nªn tõ nh÷ng nguyªn tö cña çc nguyªn tè:

A. Kim lo¹i víi kim lo¹i.

B. Phi kim víi phi kim.

C. Kim lo¹i víi phi kim.

D. Kim lo¹i víi khÝ hiÕm.

E. Phi kim víi khÝ hiÕm.

Chän ®¸p ¸n ®óng.

GV nhËn xÐt, cho ®iÓm vµ giíi thiÖu bµi míi.

b) Nguyªn tö phi kim th−êng cã 5, 6, 7 (e) líp ngoµi cïng nªn cã xu h−íng nhËn thªm 3, 2, 1 (e) ®Ó t¹o thµnh anion

cã cÊu h×nh líp vá bÒn cña khÝ hiÕm kÕ tiÕp.

VÝ dô: Cl + 1 e → Cl–

[Ne] 3s23p5 [Ar]

c) Do lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a çc ion tr¸i dÊu.

d) §¸p ¸n C.

i. sù h×nh thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ

1. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ h×nh thµnh gi÷a çc nguyªn tö gièng nhau Sù h×nh thµnh ®¬n chÊt


a) Sù h×nh thµnh ph©n tö hi®ro H2

GV chiÕu m« h×nh xen phñ 2 obitan s HS : Quan s¸t.

cña 2 nguyªn tö H ®Ó t¹o thµnh ph©n tö H2 lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t. Sau

®ã gîi ý cho HS th¶o luËn:

– ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö H vµ nguyªn tö He.

HS:

– H : 1s1 vµ He: 1s2.

– So s¸nh cÊu h×nh electron cña nguyªn tö H víi cÊu h×nh electron cña nguyªn tö He (khÝ hiÕm gÇn nhÊt).

– H cßn thiÕu 1 e th× ®¹t cÊu h×nh khÝ hiÕm He.

GV: Do vËy hai nguyªn tö hi®ro liªn kÕt víi nhau b»ng çch mçi nguyªn tö H gãp 1 electron t¹o thµnh mét cÆp electron chung trong ph©n tö H2. Nh− thÕ, trong ph©n tö H2 mçi nguyªn tö cã

2 electron gièng vá electron cña nguyªn tö khÝ hiÕm heli:

H• + •H → H : H

GV bæ sung mét sè quy −íc sau:

– Mçi chÊm (•) bªn kÝ hiÖu nguyªn tè biÓu diÔn mét electron ë líp ngoµi cïng.

– KÝ hiÖu H : H ®−îc gäi lµ c«ng thøc electron, thay hai chÊm (:) b»ng mét g¹ch (–), ta cã H – H gäi lµ c«ng thøc cÊu t¹o.

– Gi÷a 2 nguyªn tö hi®ro cã 1 cÆp electron liªn kÕt biÓu thÞ b»ng (–), ®ã lµ liªn kÕt ®¬n.

HS : Sù h×nh thµnh ph©n tö H2:

H• + •H → H : H

→ H – H → H2


b) Sù h×nh thµnh ph©n tö N2

GV: ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö N vµ nguyªn tö Ne ?

HS:

N : 1s22s22p3.

Ne : 1s22s22p6.

GV : So s¸nh cÊu h×nh electron cña nguyªn tö N víi cÊu h×nh electron cña nguyªn tö Ne lµ khÝ hiÕm gÇn nhÊt cã líp vá electron bÒn th× líp ngoµi cïng cña nguyªn tö N cßn thiÕu mÊy electron ?

HS : ThiÕu 3 electron.

GV : Hai nguyªn tö N liªn kÕt víi nhau b»ng çch mçi nguyªn tö N gãp 3 electron ®Ó t¹o thµnh ba cÆp electron chung cña ph©n tö N2. Khi ®ã trong ph©n tö N2, mçi nguyªn tö N ®Òu cã líp ngoµi cïng lµ 8 electron gièng khÝ hiÕm Ne gÇn nhÊt.

GV yªu cÇu 1 HS viÕt c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o ph©n tö N2.

GV bæ sung : Hai nguyªn tö N liªn kÕt víi nhau b»ng 3 cÆp electron liªn kÕt biÓu thÞ b»ng ba g¹ch (≡), ®ã lµ liªn kÕt

ba. Liªn kÕt ba bÒn h¬n liªn kÕt ®«i. ë nhiÖt ®é th−êng, khÝ nit¬ rÊt bÒn, kÐm ho¹t ®éng do cã liªn kÕt ba.

HS :

:N N: N N

C«ng thøc electron C«ng thøc cÊu t¹o

⇒ ≡


c) Kh¸i niÖm liªn kÕt céng ho¸ trÞ

GV giíi thiÖu : Liªn kÕt ®−îc t¹o thµnh trong ph©n tö H2, N2 võa tr×nh bµy ë trªn ®−îc gäi lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ.

KÕt luËn :

– Liªn kÕt céng ho¸ trÞ lμ liªn kÕt ®−îc t¹o nªn

gi÷a hai nguyªn tö b»ng mét hay nhiÒu cÆp

electron dïng chung. – Mçi cÆp electron chung t¹o nªn mét liªn kÕt céng ho¸ trÞ, nªn ta cã liªn kÕt ®¬n (trong ph©n tö H2), liªn kÕt ba (trong ph©n tö N2).

– Liªn kÕt trong çc ph©n tö H2, N2 t¹o nªn tõ hai nguyªn tö cña cïng mét nguyªn tè (cã ®é ©m ®iÖn nh− nhau), do ®ã liªn kÕt trong çc ph©n tö ®ã kh«ng ph©n cùc. §ã lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng ph©n cùc.

2. Liªn kÕt gi÷a çc nguyªn tö kh¸c nhau

Sù h×nh thµnh hîp chÊt


a) Sù h×nh thµnh ph©n tö hi®ro clorua HCl

GV : Nguyªn tö H cã 1 e ë líp ngoµi cïng → cßn thiÕu 1 e ®Ó cã vá bÒn kiÓu He. Nguyªn tö Cl cã 7 e ë líp ngoµi cïng → cßn thiÕu 1 e ®Ó cã vá bÒn kiÓu Ar.

GV : H·y tr×nh bµy sù gãp chung electron cña chóng ®Ó t¹o thµnh ph©n tö HCl ?

HS : Mçi nguyªn tö H vµ Cl gãp 1 electron t¹o thµnh 1 cÆp electron chung → t¹o thµnh 1 liªn kÕt céng ho¸ trÞ.

GV : Gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña Cl (3,16) lín h¬n ®é ©m ®iÖn cña H (2,20) nªn cÆp electron liªn kÕt bÞ lÖch vÒ phÝa nguyªn tö Cl → liªn kÕt céng ho¸ trÞ nµy bÞ ph©n cùc :

H Cl H Cl: : :••+ →

i ii i

i i i i

(C«ng thøc electron)

→ H – Cl → HCl

(C«ng thøc cÊu t¹o) (C«ng thøc ph©n tö)

HS :

H Cl H Cl H Cl: : :• + → → −i ii i

i i i i

GV chiÕu m« h×nh ®éng vÒ sù h×nh thµnh liªn kÕt trong ph©n tö HCl lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t.

HS : Quan s¸t.

GV kÕt luËn : Liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong ®ã cÆp electron chung bÞ lÖch vÒ phÝa mét nguyªn tö (cã ®é ©m ®iÖn lín h¬n) gäi lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc hay liªn kÕt céng ho¸ trÞ ph©n cùc.


GV gi¶i thÝch thªm : Trong c«ng thøc electron cña ph©n tö cã cùc, ng−êi ta ®Æt cÆp electron chung lÖch vÒ phÝa kÝ hiÖu cña nguyªn tö cã ®é ©m ®iÖn lín h¬n.


b) Sù h×nh thµnh ph©n tö khÝ cacbonic CO2 (cã cÊu t¹o th¼ng)

GV : ViÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö C (Z = 6) vµ O (Z = 8) ?

HS : C : 1s22s22p2 (2, 4)

O : 1s22s22p4 (2, 6)

GV : H·y tr×nh bµy sù gãp chung electron cña chóng ®Ó t¹o thµnh ph©n

HS : Trong ph©n tö CO2, nguyªn tö C ë gi÷a 2 nguyªn tö O, nguyªn tö C

tö CO2, sao cho xung quanh mçi nguyªn tö C hoÆc O ®Òu cã líp vá 8 e bÒn. Tõ ®ã h·y suy ra c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o. BiÕt ph©n tö CO2 cã cÊu t¹o th¼ng.

gãp chung víi mçi nguyªn tö O hai electron, mçi nguyªn tö O gãp chung víi nguyªn tö C hai electron. Ta cã :

O C O O C O: : : : : :• • • •

⇒ = =

(C«ng thøc electron) (C«ng thøc cÊu t¹o)

GV kÕt luËn : Theo c«ng thøc electron, mçi nguyªn tö C hay O ®Òu cã 8 e ë líp ngoµi cïng ®¹t cÊu h×nh cña khÝ hiÕm nªn ph©n tö CO2 bÒn v÷ng. Trong c«ng thøc cÊu t¹o, ph©n tö CO2 cã hai liªn kÕt ®«i. Liªn kÕt gi÷a O vµ C lµ ph©n cùc, nh−ng thùc nghiÖm cho biÕt ph©n tö CO2 cã cÊu t¹o th¼ng nªn ph©n tö nµy kh«ng ph©n cùc.


cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ

• GV cñng cè bµi, b»ng çch yªu cÇu HS nh¾c l¹i sù h×nh thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong ph©n tö ®¬n chÊt vµ hîp chÊt nh− thÕ nµo ? So s¸nh víi sù t¹o thµnh liªn kÕt ion (vÝ dô trong ph©n tö HCl vµ NaCl).

• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4 (SGK).

TiÕt 24 liªn kÕt céng ho¸ trÞ (tiÕp)

A. Môc tiªu

7. HS biÕt ®−îc tÝnh chÊt cña çc chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ.

8. HS cã kh¶ n¨ng vËn dông hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó ph©n lo¹i mét çch t−¬ng ®èi : liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc, liªn kÕt ion.

B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • B¶ng 6 (tr. 45, SGK) : Gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn cña nguyªn tö mét sè nguyªn tè

nhãm A.

• M¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu, bót d¹, giÊy trong.



kiÓm tra bµi cò

GV gäi 2 HS yªu cÇu tr×nh bµy çc néi dung sau :

HS : Lªn b¶ng tr×nh bµy.

1. Tr×nh bµy sù t¹o thµnh liªn kÕt céng ho¸ trÞ cña çc ph©n tö : H2, HCl vµ CO2 ?

HS 1 : ViÕt c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o çc ph©n tö H2, HCl vµ CO2. Gi¶i thÝch.

2. So s¸nh sù t¹o thµnh liªn kÕt trong ph©n tö NaCl vµ HCl ?

GV nhËn xÐt, cho ®iÓm.

HS 2 : Gi¶i thÝch sù t¹o thµnh liªn kÕt ion (NaCl) vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ (HCl)


3. TÝnh chÊt cña çc chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ GV cho HS ®äc SGK vµ tù tæng kÕt theo çc néi dung sau :

HS : Th¶o luËn 2 phót. Sau ®ã kÕt luËn :

1. KÓ tªn çc chÊt mµ ph©n tö chØ cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ ?

1. Çc chÊt mµ ph©n tö chØ cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã thÓ lµ :

– Çc chÊt r¾n : ®−êng, l−u huúnh, iot, ...

– Çc chÊt láng : n−íc, r−îu, x¨ng, dÇu, ...

– Çc chÊt khÝ : khÝ cacbonic, khÝ clo, khÝ hi®ro, ...

2. TÝnh chÊt cña çc chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ ?

GV cã thÓ h−íng dÉn HS lµm çc thÝ nghiÖm :

– Hoµ tan ®−êng, r−îu etilic, iot vµo n−íc.

– Hoµ tan tan ®−êng, iot vµo benzen.

2. Çc chÊt cã cùc nh− r−îu etylic, ®−êng, ... tan nhiÒu trong dung m«i cã cùc nh− n−íc.

• PhÇn lín çc chÊt kh«ng cùc nh− l−u huúnh, iot, çc chÊt h÷u c¬ kh«ng cùc tan trong dung m«i kh«ng cùc nh− benzen, cacbon tetra clorua, ...

⇒ So s¸nh kh¶ n¨ng hoµ tan cña çc chÊt trong dung m«i kh¸c nhau.

• Nãi chung çc chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc kh«ng dÉn ®iÖn ë mäi tr¹ng th¸i.

ii. ®é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt ho¸ häc


1. Quan hÖ gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc vµ liªn kÕt ion

GV tæ chøc cho HS th¶o luËn, so s¸nh ®Ó rót ra sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc vµ liªn kÕt ion.


Rót ra kÕt luËn :

1. Trong ph©n tö, nÕu cÆp electron chung ë gi÷a 2 nguyªn tö liªn kÕt ta cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc.

2. NÕu cÆp electron chung lÖch vÒ mét nguyªn tö (cã gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn lín h¬n), th× ®ã lµ liªn kÕt céng ho ̧trÞ cã cùc.

3. NÕu cÆp electron chung lÖch h¼n vÒ mét nguyªn tö, ta sÏ cã liªn kÕt ion.

GV kÕt luËn : Nh− vËy gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc vµ liªn kÕt ion cã sù chuyÓn tiÕp víi nhau. Sù ph©n lo¹i chØ cã tÝnh chÊt t−¬ng ®èi. Liªn kÕt ion cã thÓ ®−îc coi lµ tr−êng hîp riªng cña liªn kÕt céng ho¸ trÞ.


2. HiÖu ®é ©m ®iÖn vµ liªn kÕt ho¸ häc

GV ®Æt vÊn ®Ò : §Ó x¸c ®Þnh kiÓu liªn kÕt trong ph©n tö hîp chÊt, ng−êi ta dùa vµo hiÖu ®é ©m ®iÖn. Theo thang ®é ©m ®iÖn cña Pau–linh, ng−êi ta dïng hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó ph©n lo¹i mét çch t−¬ng ®èi lo¹i liªn kÕt ho¸ häc theo quy −íc sau :

HiÖu dé ©m ®iÖn

(Δχ)

Lo¹i liªn kÕt

0 ≤ Δχ < 0,4

0,4 ≤ Δχ < 1,7

Δχ ≥ 1,7

Liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc

Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.

Liªn kÕt ion

HS : Ghi b¶ng ph©n lo¹i liªn kÕt dùa vµo hiÖu ®é ©m ®iÖn.

GV h−íng dÉn HS vËn dông b¶ng ph©n lo¹i liªn kÕt trªn ®Ó lµm çc thÝ dô trong SGK.

HS : a) Trong NaCl : Δχ = 3,16 – 0,93

= 2,23 > 1,7 → liªn kÕt gi÷a Na vµ Cl lµ liªn kÕt ion.

b) Trong ph©n tö HCl : Δχ = 3,16 –

2,2 = 0,96 → 0,4 < Δχ < 1,7 → liªn kÕt gi÷a H vµ Cl lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.

c) Trong ph©n tö H2 : Δχ = 2,20 – 2,20

= 0,0 → 0 ≤ Δχ < 0,4 → liªn kÕt gi÷a H vµ H lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc.

GV : NhËn xÐt çch gi¶i.


cñng cè bµi vµ bµi tËp vÒ nhµ

• GV yªu cÇu HS :

– Ph©n biÖt liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc, liªn kÕt ion.

– Sö dông hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó xÐt tÝnh chÊt ion, céng ho¸ trÞ cña mét sè hîp chÊt, ®¬n chÊt.

• Bµi tËp vÒ nhµ : 5, 6, 7 (SGK).

d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp 1. §¸p ¸n D.

2. §¸p ¸n B.

3. §¸p ¸n A.

4. Theo SGK.

5.

Ph©n tö CaCl2 AlCl3 CaS Al2S3

HiÖu ®é ©m ®iÖn (Δχ) 2,16 1,55 1,58 0,97

Lo¹i liªn kÕt Ion Céng ho¸ trÞ cã cùc

6. C«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o çc ph©n tö sau :

Cl – Cl

H C C H: : H C C H− ≡ −

7. a) 9X : 1s22s22p5 → §©y lµ F cã ®é ©m ®iÖn lµ 3,98.

19A : 1s22s22p63s23p64s1 → §©y lµ K cã ®é ©m ®iÖn lµ 0,82.

8Z : 1s22s22p4 → §©y lµ O cã ®é ©m ®iÖn lµ 3,44.

b) CÆp X vµ A, Δχ = 3,98 – 0,82 = 3,16 → liªn kÕt ion.

CÆp A vµ Z, Δχ = 3,44 – 0,82 = 2,62→ liªn kÕt ion.

CÆp X vµ Z, Δχ = 3,98 – 3,44 = 0,54 → liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.

d. t− liÖu tham kh¶o

HiÖn nay cã hai ph−¬ng ph¸p c¬ häc l−îng tö ®Ó kh¶o s¸t liªn kÕt ho¸ häc lµ ph−¬ng ph¸p liªn kÕt ho¸ trÞ hay ph−¬ng ph¸p cÆp electron (viÕt t¾t VB – Valence Bond) vµ ph−¬ng ph¸p obitan ph©n tö (viÕt t¾t MO – Molecular Orbital). (*)

1. Ph−¬ng ph¸p VB

a) Néi dung c¬ b¶n

• Ph−¬ng ph¸p VB cho r»ng trong ph©n tö çc electron vÉn chuyÓn ®éng trªn çc obitan nguyªn tö (AO – Atomic Orbital). Sù ph©n bè electron vµ çc AO ®ã t¹o nªn cÊu h×nh electron cña ph©n tö.

• Mçi liªn kÕt céng ho¸ trÞ ®−îc h×nh thµnh do sù ghÐp ®«i hai electron cã spin ®èi song mµ mçi electron nµy tr−íc khi tham gia liªn kÕt thuéc mét nguyªn tö (tr−êng hîp chung).

• Trong sù h×nh thµnh liªn kÕt ho¸ häc cã sù xen phñ hai AO tham gia liªn kÕt. Sù xen phñ nµy ®−îc −u tiªn theo ph−¬ng cña trôc nèi hai h¹t nh©n nguyªn tö (tÝnh ®Þnh h−íng cña liªn kÕt céng ho¸ trÞ) vµ ®−îc ph©n bè theo h−íng sù xen phñ lín nhÊt (nguyªn lÝ xen phñ cùc ®¹i).

• §é xen phñ çc AO ho¸ trÞ cµng lín th× liªn kÕt cµng bÒn (®é xen phñ cµng lín khi n¨ng l−îng vµ hiÖu n¨ng l−îng çc AO ho¸ trÞ cµng nhá).

b) Liªn kÕt б vµ liªn kÕt π

C¶ hai ®Òu lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ, chØ kh¸c :

• Liªn kÕt б lµ liªn kÕt ®−îc t¹o thµnh do sù xen phñ çc AO ho¸ trÞ häc theo trôc liªn kÕt → xen phñ trôc "®Çu víi ®Çu" (head to head).

• Liªn kÕt π ®−îc t¹o thµnh do sù xen phñ çc AO ho¸ trÞ ë hai bªn trôc liªn kÕt → xen phñ "bªn víi bªn" (side to side). ⇒ Liªn kÕt б bÒn h¬n liªn kÕt π.

Gi÷a hai nguyªn tö liªn kÕt víi nhau trong ph©n tö bao giê còng chØ tån t¹i 1 liªn kÕt б, cßn sè liªn kÕt π cã thÓ b»ng 0, 1 hoÆc 2.

c) §é béi liªn kÕt theo ph−¬ng ph¸p VB

• §é béi liªn kÕt gi÷a 2 nguyªn tö b»ng sè liªn kÕt gi÷a chóng, nghÜa lµ b»ng sè cÆp electron liªn kÕt gi÷a 2 nguyªn tö.

• §é béi liªn kÕt cµng lín th× liªn kÕt cµng bÒn vµ ®é dµi liªn kÕt cµng ng¾n. Ngoµi ra ®é béi liªn kÕt cßn phô thuéc vµo ®é xen phñ AO ho¸ trÞ.

(*) Xem thªm : Cao Cù Gi¸c. TuyÓn tËp bµi gi¶ng ho¸ v« c¬, NXB §¹i häc S− Ph¹m, Hµ Néi, 2005.

d) Sù lai ho¸ AO

• ThuyÕt lai ho¸ cho phÐp gi¶i thÝch ®−îc b¶n chÊt liªn kÕt céng ho¸ trÞ cho nhiÒu ph©n tö h÷u c¬ vµ phøc chÊt, gi¶i quyÕt ®−îc hai khã kh¨n cña ph−¬ng ph¸p VB : d¹ng h×nh häc cña ph©n tö vµ ®é bÒn cña çc liªn kÕt.

• Sù lai ho¸ cña mét nguyªn tö lµ sù tæ hîp çc AO ho¸ trÞ cña nguyªn tö ®ã ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n hoÆc kÝch thÝch sao cho t¹o ®−îc sè AO lai ho¸ b»ng ®óng sè AO tæ hîp nh−ng cã n¨ng l−îng t−¬ng ®−¬ng nhau (sù san b»ng n¨ng l−îng), t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc xen phñ víi AO ho¸ trÞ cña çc nguyªn tö xung quanh ®Ó h×nh thµnh çc liªn kÕt céng ho¸ trÞ bÒn v÷ng. Bao gåm çc d¹ng lai ho¸.

+ Lai ho¸ sp3 (tø diÖn ®Òu) : 1 AOs + 3 AOp → 4 AOsp3

+ Lai ho¸ sp2 (tam gi¸c) : 1 AOs + 2 AOp → 3 AOsp2

+ Lai ho¸ sp (®−êng th¼ng) : 1 AOs + 1 AOp → 2 AOsp

vµ mét sè d¹ng kh¸c nh− sp3d, sp3d2, ...

• §iÒu kiÖn lai ho¸ bÒn :

+ N¨ng l−îng çc AO tham gia lai ho¸ thÊp vµ xÊp xØ b»ng nhau.

+ §é xen phñ çc AO lai ho¸ víi çc AO nguyªn tö kh¸c tham gia liªn kÕt ph¶i lín h¬n.

• Dù ®o¸n kiÓu lai ho¸ vµ d¹ng h×nh häc cña ph©n tö :

XÐt ph©n tö AXmEn trong ®ã nguyªn tö X liªn kÕt víi nguyªn tö ë trung t©m A b»ng nh÷ng liªn kÕt б vµ n cÆp electron kh«ng liªn kÕt hay cÆp electron tù do (E). Khi®ã tæng m + n x¸c ®Þnh d¹ng h×nh häc cña ph©n tö :

m + n = 2 → A lai ho¸ sp → ph©n tö th¼ng

m + n = 3 → A lai ho¸ sp2 → ph©n tö ph¼ng tam gi¸c

m + n = 4 → A lai ho¸ sp3 → ph©n tö tø diÖn

m + n = 5 → A lai ho¸ sp3d → ph©n tö th¸p ®«i ®¸y tam gi¸c

m + n = 6 → A lai ho¸ sp3d2 → ph©n tö th¸p ®«i ®¸y vu«ng (b¸t diÖn).

VÝ dô :

Trong BeH2 cã m + n = 2 → Be lai ho¸ sp

Trong BF3 cã m + n = 3 → B lai ho¸ sp2

Trong CH4 cã m + n = 4 → C lai ho¸ sp3

Trong NH3 cã m + n = 4 → N lai ho¸ sp3

Trong PCl5 cã m + n = 5 → P lai ho¸ sp3d

Trong XeF4 cã m + n = 6 → Xe lai ho¸ sp3d2.

2. Ph−¬ng ph¸p MO

a) Néi dung c¬ b¶n

• Ph−¬ng ph¸p MO cho r»ng ph©n tö kh«ng tån t¹i çc AO mµ çc electron cña ph©n tö chuyÓn ®éng trªn çc obitan chung cña ph©n tö ®−îc gäi lµ MO. VÒ nguyªn t¾c, liªn kÕt ho¸ häc theo ph−¬ng ph¸p MO lµ liªn kÕt gi¶i to¶ (chung cho c¶ ph©n tö).

• Obitan chung cña ph©n tö ®−îc h×nh thµnh do sù tæ hîp tuyÕn tÝnh çc obitan ph©n tö cã mét electron. Ng−êi ta h×nh dung lÊy obitan ph©n tö mét electron nh− sau : Khi mét electron chuyÓn ®éng gÇn h¹t nh©n h¬n so víi çc h¹t nh©n kh¸c th× AO m« t¶ chuyÓn ®éng cña electron ®ã gäi lµ obitan ph©n tö (MO) mét electron.

⇒ MO chung tæ hîp tuyÕn tÝnh ®−îc viÕt nh− sau :

i ii 1

C∞

=

ψ = ψ∑

Ng−êi ta gäi ®ã lµ sù gÇn ®óng MO – LCAO (Molecular Orbital is the Linear Combination of Atomic Orbitals).

• VÒ nguyªn t¾c ph¶i lÊy v« sè hµm c¬ së (i = 1 → ∞) th× kÕt qu¶ tÝnh trªn míi thËt sù lµ tin cËy. Tuy nhiªn sÏ gÆp trë ng¹i vÒ thêi gian tÝnh to¸n v× vËy ng−êi ta lÊy mét sè h÷u h¹n (i = 1 → k) hµm c¬ së :

k

i ii 1

C=

ψ = ψ∑

§Æt ψ vµo ph−¬ng tr×nh Schrodinger råi gi¶i ra sÏ t×m ®−îc hµm ψ vµ n¨ng l−îng E t−¬ng øng. VÒ nguyªn t¾c, sè MO thu ®−îc b»ng tæng sè AO tham gia tæ hîp. Çc MO nµy gåm 2 lo¹i : MO liªn kÕt (n¨ng l−îng thÊp). vµ MO ph¶n liªn kÕt (n¨ng l−îng cao).

• Sù ®iÒn electron vµo çc MO ®ã (tu©n theo nguyªn lÝ v÷ng bÒn, nguyªn lÝ Pauli, quy t¾c Hund) cho ta cÊu h×nh electron cña ph©n tö.

b) §iÒu kiÖn tæ hîp cã hiÖu qu¶ çc AO

• Çc AO ph¶i cã cïng tÝnh chÊt ®èi xøng.

• N¨ng l−îng çc AO ph¶i xÊp xØ nhau.

• Çc AO ph¶i xen phñ nhau râ rÖt.

VÒ mÆt ®Þnh tÝnh, ®Ó biÕt ®−îc çc AO cã cïng tÝnh chÊt ®èi xøng hay kh«ng, cã thÓ dùa vµo sù xen phñ d−¬ng, ©m hoÆc b»ng kh«ng cña çc AO :

– Sù xen phñ d−¬ng nÕu miÒn xen phñ cña 2 AO ®Òu cïng dÊu (H×nh 1a).

– Sù xen phñ ©m nÕu miÒn xen phñ cña 2 AO kh¸c dÊu (H×nh 1b)

– Sù xen phñ b»ng kh«ng khi çc miÒn xen phñ d−¬ng vµ ©m b»ng nhau (H×nh 1c).

a)

s – s (б) p – p (б) s – p (б)

p – p (π) p – d (π)

b)

c)

H×nh 1. Sù xen phñ d−¬ng (a), ©m (b) vµ b»ng kh«ng (c) cña çc AO.

• ChØ cã xen phñ d−¬ng míi cã thÓ t¹o ®−îc liªn kÕt vµ trong tr−êng hîp nµy çc AO míi cã cïng tÝnh chÊt ®èi xøng nghÜa lµ chóng míi tæ hîp ®−îc víi nhau. Tuy nhiªn viÖc tæ hîp cã hiÖu qu¶ hay kh«ng cßn phô thuéc vµo hai ®iÒu kiÖn cßn l¹i.

TiÕt 25 tinh thÓ nguyªn tö vμ tinh thÓ ph©n tö

A. Môc tiªu

5. Gióp HS hiÓu : CÊu t¹o m¹ng tinh thÓ nguyªn tö, liªn kÕt trong m¹ng tinh thÓ nguyªn tö lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ, tÝnh chÊt chung cña m¹ng tinh thÓ nguyªn tö. CÊu t¹o m¹ng tinh thÓ ph©n tö, liªn kÕt trong m¹ng tinh thÓ ph©n tö lµ lùc liªn kÕt yÕu gi÷a çc ph©n tö, tÝnh chÊt chung cña m¹ng tinh thÓ ph©n tö.

6. HS cã kÜ n¨ng vËn dông : So s¸nh m¹ng tinh thÓ nguyªn tö, m¹ng tinh thÓ ph©n tö, m¹ng tinh thÓ ion. BiÕt tÝnh chÊt chung cña tõng lo¹i m¹ng tinh thÓ ®Ó cã çch sö dông tèt vµ hiÖu qu¶ çc vËt liÖu cã cÊu t¹o tõ çc lo¹i m¹ng tinh thÓ kÓ trªn.

B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, mét sè m« pháng ®éng vÒ cÊu tróc tinh thÓ

nguyªn tö, ph©n tö, ion. NÕu kh«ng cã çc m« pháng ®éng, GV cã thÓ phãng to h×nh vÏ cuèi bµi nµy lµm t− liÖu d¹y häc. Mét Ýt tinh thÓ iot..

• HS : ChuÈn bÞ bµi vµ nghiªn cøu çc h×nh vÏ vµ m« h×nh cÊu tróc ph©n tö trong SGK.


I. tinh thÓ nguyªn tö


1. Tinh thÓ nguyªn tö

GV chiÕu m¹ng tinh thÓ kim c−¬ng lªn mµn h×nh cho HS quan s¸t.

HS : Quan s¸t.

GV : Nguyªn tö cacbon cã bao nhiªu electron ë líp ngoµi cïng ?

HS : 4e.

GV : Kim c−¬ng lµ mét d¹ng thï h×nh cña cacbon, thuéc lo¹i tinh thÓ nguyªn tö. Nguyªn tö cacbon cã 4 electron ë líp ngoµi cïng. Trong tinh thÓ kim c−¬ng, mçi nguyªn tö cacbon liªn kÕt víi 4 nguyªn tö cacbon l©n cËn gÇn nhÊt b»ng 4 cÆp electron chung, ®ã lµ 4 liªn kÕt céng ho¸ trÞ. Çc nguyªn tö cacbon nµy n»m trªn 4 ®Ønh cña mét tø diÖn ®Òu. Mçi nguyªn tö cacbon l¹i liªn kÕt víi 4 nguyªn tö cacbon kh¸c.

HS : Nghe gi¶ng.

GV : Yªu cÇu HS quan s¸t m« h×nh tinh thÓ kim c−¬ng tõ ®ã kh¸i qu¸t ho¸ vÒ tinh thÓ nguyªn tö.

HS : Tinh thÓ nguyªn tö cÊu t¹o tõ nh÷ng nguyªn tö ®−îc s¾p xÕp mét çch ®Òu ®Æn, theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh trong kh«ng gian t¹o thµnh mét m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng nguyªn tö liªn kÕt víi nhau b»ng çc liªn kÕt céng ho¸ trÞ.


2. TÝnh chÊt chung cña tinh thÓ nguyªn tö

GV : Em nµo cã thÓ cho biÕt mét sè øng dông th−êng gÆp cña kim c−¬ng ?

HS : Kim c−¬ng dïng lµm dao c¾t kÝnh, lµm mòi khoan ®Ó khoan s©u vµo lßng ®Êt t×m dÇu má.

GV : §iÒu ®ã nãi lªn tÝnh chÊt g× cña kim c−¬ng.

HS : RÊt cøng.

GV : T¹i sao kim c−¬ng l¹i cøng nh− vËy ?

HS : Lùc liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong tinh thÓ nguyªn tö kim c−¬ng lµ rÊt lín.

GV bæ sung : Çc tinh thÓ nguyªn tö ®Òu rÊt bÒn v÷ng, rÊt cøng, khã nãng ch¶y, khã s«i. Kim c−¬ng cã ®é cøng lín nhÊt so víi çc tinh thÓ ®· biÕt nªn ®−îc quy −íc cã ®é cøng lµ 10 ®¬n vÞ ®Ó ®o ®é cøng çc chÊt kh¸c.

ii. tinh thÓ ph©n tö Ho¹t ®éng 3 (15 phót) 1. Tinh thÓ ph©n tö

GV chiÕu m« h×nh tinh thÓ ph©n tö iot vµ m¹ng tinh thÓ n−íc ®¸ lªn mµn h×nh ®Ó HS quan s¸t.

HS : Quan s¸t.

GV m« t¶ : Tinh thÓ iot (I2) lµ tinh thÓ ph©n tö, ë nhiÖt ®é th−êng iot ë thÓ r¾n víi cÊu tróc tinh thÓ m¹ng l−íi lËp ph−¬ng t©m diÖn : Çc ph©n tö iot ë 8 ®Ønh vµ ë çc t©m 6 mÆt cña h×nh lËp ph−¬ng.

HS : Nghe gi¶ng.

Tinh thÓ n−íc ®¸ còng lµ tinh thÓ ph©n tö. Trong tinh thÓ n−íc ®¸, mçi ph©n tö n−íc liªn kÕt víi 4 ph©n tö n−íc gÇn

nhÊt n»m trªn 4 ®Ønh cña mét tø diÖn ®Òu. Mçi ph©n tö n−íc ë ®Ønh l¹i liªn kÕt víi 4 ph©n tö l©n cËn n»m ë 4 ®Ønh cña h×nh tø diÖn ®Òu kh¸c vµ cø tiÕp tôc nh− vËy. GV : Tõ m« h×nh tinh thÓ ph©n tö cña iot vµ n−íc ®¸, em h·y kh¸i qu¸t thÕ nµo lµ tinh thÓ ph©n tö ?

HS : Tinh thÓ ph©n tö cÊu t¹o tõ nh÷ng ph©n tö ®−îc s¾p xÕp mét çch ®Òu ®Æn, theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh trong kh«ng gian t¹o thµnh mét m¹ng tinh thÓ, ë çc ®iÓm nót cña m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng ph©n tö liªn kÕt víi nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a çc ph©n tö.

GV kÕt luËn : PhÇn lín çc chÊt h÷u c¬, çc ®¬n chÊt phi kim ë nhiÖt ®é thÊp ®Òu kÕt tinh thµnh m¹ng l−íi tinh thÓ ph©n tö (ph©n tö cã thÓ gåm mét nguyªn tö nh− çc khÝ hiÕm, hoÆc nhiÒu nguyªn tö nh− çc halogen, O2, N2, H2, H2O, H2S, CO2, ...

Ho¹t ®éng 4 (10 phót) 2. TÝnh chÊt chung cña tinh thÓ ph©n tö

GV : Em nµo cho biÕt mét sè tÝnh chÊt cña n−íc ®¸, viªn b¨ng phiÕn (long n·o) trong tñ quÇn ¸o ?

HS : N−íc ®¸ dÔ tan, viªn b¨ng phiÕn dÔ bay h¬i.

GV ®un mét Ýt tinh thÓ iot ®Ó HS thÊy ®−îc iot r¾n bÞ ®un nhÑ ®· dÔ dµng chuyÓn thµnh h¬i iot mµu tÝm.

HS : Quan s¸t → nhËn xÐt.

GV : T¹i sao tinh thÓ ph©n tö dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i nh− vËy ? GV h−íng dÉn HS ®äc SGK ®Ó t×m c©u tr¶ lêi.

HS : Trong tinh thÓ ph©n tö, çc ph©n tö vÉn tån t¹i nh− nh÷ng ®¬n vÞ ®éc lËp vµ hót nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a çc ph©n tö → Tinh thÓ ph©n tö dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.

GV bæ sung : Ngay ë nhiÖt ®é th−êng mét phÇn tinh thÓ naphtalen (b¨ng phiÕn) vµ iot ®· bÞ ph¸ huû, çc ph©n tö t¸ch rêi khái m¹ng tinh thÓ vµ khuÕch t¸n vµo kh«ng khÝ lµm cho ta

dÔ nhËn ra mïi cña chóng. Çc tinh thÓ ph©n tö kh«ng ph©n cùc, dÔ bÞ hoµ tan trong çc dung m«i kh«ng ph©n cùc (nh− benzen, toluen, x¨ng, ...)


cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ • GV ®Æt c©u hái : Em h·y nªu râ sù kh¸c nhau vÒ cÊu t¹o vµ liªn kÕt trong

m¹ng tinh thÓ nguyªn tö vµ m¹ng tinh thÓ ph©n tö ? Yªu cÇu tr¶ lêi :

– Tinh thÓ nguyªn tö : ë çc ®iÓm nót cña m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng nguyªn tö liªn kÕt víi nhau b»ng çc liªn kÕt céng ho¸ trÞ.

– Tinh thÓ ph©n tö : ë çc ®iÓm nót cña m¹ng tinh thÓ lµ nh÷ng ph©n tö liªn kÕt víi nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a çc ph©n tö (lùc hót Vande Van).

• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6 (SGK).

d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp Sgk 1. §¸p ¸n C.

2. §¸p ¸n B.

3. Tinh thÓ nguyªn tö (kim c−¬ng), tinh thÓ ph©n tö (iot, n−íc ®¸), tinh thÓ ion (muèi ¨n).

• Tinh thÓ nguyªn tö : bÒn v÷ng, rÊt cøng, nhiÖt ®é nãng ch¶y vµ nhiÖt ®é s«i kh¸ cao.

• Tinh thÓ ph©n tö : dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.

• Tinh thÓ ion : rÊt bÒn v÷ng, d¹ng r¾n, khã bay h¬i, khã nãng ch¶y, dÔ tan trong n−íc.

4. a) ChÊt cã m¹ng tinh thÓ nguyªn tö : kim c−¬ng.

ChÊt cã m¹ng tinh thÓ ph©n tö : ë nhiÖt ®é thÊp cã khÝ hiÕm N2, O2, H2, CO2, H2O kÕt tinh thµnh ph©n tö.

b) Lùc liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong tinh thÓ nguyªn tö rÊt lín → tinh thÓ nguyªn tö bÒn v÷ng, kh¸ cøng, khã nãng ch¶y, khã bay h¬i.

Trong tinh thÓ ph©n tö, çc ph©n tö hót nhau b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a çc ph©n tö (lùc Vande Van) → tinh thÓ ph©n tö dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.

5. Lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a çc ion ng−îc dÊu t−¬ng ®èi lín nªn tinh thÓ ion rÊt bÒn v÷ng → çc hîp chÊt ion ®Òu kh¸ r¾n, khã bay h¬i, khã nãng ch¶y.

6. Liªn kÕt chñ yÕu trong 3 lo¹i m¹ng tinh thÓ ®· häc :

• Tinh thÓ nguyªn tö : liªn kÕt céng ho¸ trÞ.

• Tinh thÓ ph©n tö : lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a çc ph©n tö.

• Tinh thÓ ion : lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a çc ion ng−îc dÊu.

tinh thÓ nguyªn tö, tinh thÓ ph©n tö, tinh thÓ ion

M« h×nh tinh thÓ kim c−¬ng Ph©n tö I2

M« h×nh tinh thÓ ph©n tö cña n−íc ®¸

M« h×nh tinh thÓ ph©n tö cña muèi ¨n

TiÕt 26 ho¸ trÞ vμ sè oxi ho¸

A. Môc tiªu

4. HS hiÓu ®−îc : Ho¸ trÞ trong hîp chÊt ion, hîp chÊt céng ho¸ trÞ. Kh¸i niÖm sè oxi ho¸ (SOXH).

5. HS cã kÜ n¨ng vËn dông ®Ó x¸c ®Þnh ®óng ho¸ trÞ, céng ho¸ trÞ vµ sè oxi ho¸ cña çc nguyªn tè trong çc ®¬n chÊt vµ hîp chÊt ho¸ häc.

B. ChuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng tuÇn hoµn.

• HS : ¤n tËp vÒ liªn kÕt ion, liªn kÕt céng ho¸ trÞ.



kiÓm tra bµi cò

GV chiÕu c©u hái lªn mµn h×nh : H·y so s¸nh vÒ liªn kÕt ion vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong hai hîp chÊt NaCl vµ HCl ?

GV nhËn xÐt, cho ®iÓm

HS : Lªn b¶ng tr×nh bµy.

i. ho¸ trÞ Ho¹t ®éng 2 (10 phót)

1. Ho¸ trÞ trong hîp chÊt ion

GV : Trong çc hîp chÊt ion, ho¸ trÞ cña mét nguyªn tè b»ng ®iÖn tÝch cña

HS : Ghi kh¸i niÖm ®iÖn ho¸ trÞ vµo vë.

ion vµ ®−îc gäi lµ ®iÖn ho¸ trÞ cña nguyªn tè ®ã

GV chiÕu thÝ dô SGK lªn mµn h×nh. HS : Ghi thÝ dô. ThÝ dô : Trong hîp chÊt NaCl, Na cã ®iÖn ho¸ trÞ 1+ vµ Cl cã ®iÖn ho¸ trÞ 1–. Trong hîp chÊt CaF2, Ca cã ®iÖn ho¸ trÞ 2+ vµ F cã ®iÖn ho¸ trÞ 1–.

GV : T¹i sao nh− vËy ? HS : NaCl lµ hîp chÊt ion ®−îc t¹o nªn tõ cation Na+ vµ anion Cl– do ®ã ®iÖn ho¸ trÞ cña Na lµ 1+ vµ cña Cl lµ 1–. T−¬ng tù, CaF2 lµ hîp chÊt ion ®−îc t¹o nªn tõ cation Ca2+ vµ anion F– nªn ®iÖn ho¸ trÞ cña Ca lµ 2+ vµ cña F lµ 1–.

GV : Ng−êi ta quy −íc, khi viÕt ®iÖn ho¸ trÞ cña nguyªn tè, ghi gi¸ trÞ ®iÖn tÝch tr−íc, dÊu cña ®iÖn tÝch sau.

GV : Em h·y x¸c ®Þnh ®iÖn ho¸ trÞ cña tõng nguyªn tè trong mçi hîp chÊt ion sau ®©y :

K2O, CaCl2, Al2O3, KBr.

HS : K2O, CaCl2, Al2O3, KBr. §iÖn ho¸ trÞ :

1+ 2– 2+ 1– 3+ 2– 1+ 1–

GV : Qua d·y trªn, em cã nhËn xÐt g× vÒ ®iÖn ho¸ trÞ cña çc nguyªn tè kim lo¹i thuéc nhãm IA, IIA, IIIA vµ çc nguyªn tè phi kim thuéc nhãm VIA, VIIA ?

HS : Çc nguyªn tè kim lo¹i thuéc nhãm IA, IIA, IIIA cã sè electron ë líp ngoµi cïng lµ 1, 2, 3 cã thÓ nh−êng nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ lµ 1+, 2+, 3+. Çc nguyªn tè phi kim thuéc nhãm VIA, VIIA nªn cã 6, 7 electron líp ngoµi cïng, cã thÓ nhËn thªm 2 hay 1 electron vµo líp ngoµi cïng, nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ 2–, 1–.

Ho¹t ®éng 3 (10 phót) 2. Ho¸ trÞ trong hîp chÊt céng ho¸ trÞ

GV chiÕu quy t¾c lªn mµn h×nh : Quy t¾c : Trong çc hîp chÊt céng ho¸ trÞ, ho¸ trÞ cña mét nguyªn tè ®−îc x¸c ®Þnh b»ng sè liªn kÕt céng ho¸ trÞ cña

HS : Ghi quy t¾c.

nguyªn tö nguyªn tè ®ã trong ph©n tö vµ ®−îc gäi lµ céng ho¸ trÞ cña nguyªn tè ®ã.

GV chiÕu c«ng thøc cÊu t¹o cña NH3 lªn mµn h×nh vµ ph©n tÝch :

GV : Nguyªn tö N cã bao nhiªu liªn kÕt céng ho¸ trÞ ? Suy ra nguyªn tè N cã céng ho¸ trÞ b»ng bao nhiªu ?

HS : N cã 3 liªn kÕt céng ho¸ trÞ → nguyªn tè N cã céng ho¸ trÞ 3.

GV : Mçi nguyªn tö H cã bao nhiªu liªn kÕt céng ho¸ trÞ ?

Suy ra nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ b»ng bao nhiªu ?

HS : H cã 1 liªn kÕt céng ho¸ trÞ → nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ 1.

GV : Gäi 1 HS x¸c ®Þnh c«ng thøc ho¸ trÞ cña tõng nguyªn tè trong ph©n tö n−íc vµ metan ?

HS : H – O – H

⇒ Trong H2O : Nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ 1, nguyªn tè O cã céng ho¸ trÞ 2.

⇒ Trong CH4 : Nguyªn tè C cã céng ho¸ trÞ 4, nguyªn tè H cã céng ho¸ trÞ 1.


ii. sè oxi ho¸ (SOXH) 1. Kh¸i niÖm

GV ®Æt vÊn ®Ò : SOXH th−êng ®−îc sö dông trong viÖc nghiªn cøu ph¶n øng oxi ho¸ khö (sÏ häc ë häc k× II)

GV chiÕu kh¸i niÖm lªn mµn h×nh :

SOXH cña 1 nguyªn tè trong ph©n tö lµ ®iÖn tÝch cña nguyªn tö nguyªn tè ®ã trong ph©n tö, nÕu gi¶ ®Þnh r»ng mäi liªn kÕt trong ph©n tö ®Òu lµ liªn kÕt ion.

HS : Ghi kh¸i niÖm.

2. Çc quy t¾c x¸c ®Þnh SOXH

GV chiÕu lÇn l−ît çc quy t¾c lªn mµn

h×nh, sau ®ã ®−a ra thÝ dô yªu cÇu HS x¸c ®Þnh SOXH cña çc nguyªn tè :

Quy t¾c 1 : SOXH cña çc nguyªn tè trong çc ®¬n chÊt b»ng kh«ng.

HS: Ghi quy t¾c 1.

ThÝ dô : Trong ph©n tö ®¬n chÊt Na, Ca, Zn, Cu, H2, Cl2, N2 th× SOXH cña çc nguyªn tè ®Òu b»ng 0.

Quy t¾c 2 : Trong mét ph©n tö, tæng sè SOXH cña çc nguyªn tè b»ng 0.

ThÝ dô : Trong NH3, SOXH cña H lµ

+1 → SOXH cña N lµ –3.

Quy t¾c 3 : SOXH cña çc ion ®¬n nguyªn tö b»ng ®iÖn tÝch cña ion ®ã. Trong ion ®a nguyªn tö, tæng sè SOXH cña çc nguyªn tè b»ng ®iÖn tÝch cña ion.

ThÝ dô : SOXH cña çc nguyªn tè ë çc ion K+, Ca2+, Cl–, S2– lÇn l−ît lµ +1, +2, –1, –2.

SOXH cña N trong ion NO3– lµ x →

x + 3(–2) = –1 → x = +5.

Quy t¾c 4 : Trong hÇu hÕt çc hîp chÊt, SOXH cña H b»ng +1, trõ mét sè tr−êng hîp nh− hi®rua, kim lo¹i (NaH, CaH2, ...). SOXH cña O b»ng –2 trõ tr−êng hîp OF2, peoxit (ch¼ng h¹n H2O2, ...).

GV l−u ý HS vÒ çch viÕt SOXH : SOXH ®−îc viÕt b»ng ch÷ sè th−êng dÊu ®Æt phÝa tr−íc vµ ®−îc ®Æt ë trªn kÝ

hiÖu nguyªn tè, thÝ dô : 3 1

3N H− +


dÆn dß – cñng cè bµi – bµi tËp vÒ nhµ

• GV yªu cÇu HS ph©n biÖt ®iÖn ho¸ trÞ vµ céng ho¸ trÞ, sè oxi ho¸ vµ çch tÝnh sè oxi ho¸.

GV yªu cÇu HS hoµn thµnh bµi tËp sau :

C«ng thøc Céng ho¸ trÞ cña Sè oxi ho¸ cña

N ≡ N N lµ N lµ

Cl – Cl Cl lµ Cl lµ

H – O – H H lµ H lµ

O lµ O lµ

C«ng thøc §iÖn ho¸ trÞ cña Sè oxi ho¸ cña

NaCl Na lµ

Cl lµ

Na lµ

Cl lµ

AlCl3 Al lµ

Cl lµ

Al lµ

Cl lµ

• Bµi tËp vÒ nhµ : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 (SGK).

d. h−íng dÉn gi¶i bμi tËp SGK 1. §¸p ¸n B.

2. §¸p ¸n A.

3. §iÖn ho¸ trÞ cña çc nguyªn tè lµ :

Cs = 1+ ; Cl = 1– ; Na = 1+ ; Ba = 2+ ; O = 2– ; Al = 3+

4. Céng ho¸ trÞ cña çc nguyªn tè lµ :

H2O : H = 1 ; O = 2.

CH4 : C = 4 ; H = 1.

HCl : H = 1 ; Cl = 1.

NH3 : N = 3 ; H = 1.

5. SOXH cña çc nguyªn tè lµ :

CO2 : C = +4 ; O = –2.

H2O : H = +1 ; O = –2.

SO3 : S = +6 ; O = –2.

NH3 : N = –3 ; H = +1.

NO : N = +2 ; O = –2.

NO2 : N = +4 ; O = –2.

Na+ : Na = +1.

Cu2+ : Cu = +2.

Fe2+ : Fe = +2.

Fe3+ : F = +3.

Al3+ : Al = +3.

NH4+ : N = –3 ; H = +1.

6. C«ng thøc çc chÊt mµ trong ®ã S lÇn l−ît cã SOXH : –2, O, +4, +6 lµ : H2S, S, SO2, SO3.

7. SOXH cña çc nguyªn tè trong çc hîp chÊt, ®¬n chÊt vµ ion lµ :

a) + − + + − + + −

2 2 3 2 4

1 2 0 1 4 2 1 6 2

H S, S , H S O , H S O .

b) + − + + − + + − + + − + + −

2 3 4

1 1 1 1 2 1 3 2 1 5 2 1 7 2

H Cl, H Cl O, Na Cl O , H Cl O , H Cl O .

c) + − + − + + −

2 2 4

0 2 1 4 2 1 7 2

Mn, Mn Cl , Mn O , K Mn O .

d) + − + − − +

− − +7 2 6 2 3 1

24 4 4Mn O , S O , N H .

TiÕt 27 LUYÖN TËP : LI£N KÕT HO¸ HäC

a. môc tiªu

3. Cñng cè çc kiÕn thøc vÒ çc lo¹i liªn kÕt ho¸ häc, vËn dông gi¶i thÝch sù h×nh thµnh mét sè lo¹i ph©n tö. §Æc ®iÓm cÊu tróc vµ liªn kÕt cña 3 lo¹i tinh thÓ ®−îc häc.

4. RÌn luyÖn kÜ n¨ng x¸c ®Þnh ho¸ trÞ vµ sè oxi ho¸ cña nguyªn tè trong ®¬n chÊt vµ hîp chÊt.

b. chuÈn bÞ cña GV vμ HS • GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp.

• HS : ChuÈn bÞ tr−íc néi dung çc bµi tËp luyÖn tËp ë nhµ.

c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS


liªn kÕt ho¸ häc

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 2 (SGK) lªn mµn

h×nh ®Ó HS th¶o luËn.

Bµi tËp 2. Tr×nh bµy sù gièng nhau vµ

kh¸c nhau cña 3 lo¹i liªn kÕt : liªn kÕt

HS : Th¶o luËn vµ hoµn thµnh vµo

b¶ng sau :

ion, liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc vµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.

GV h−íng dÉn HS ph¸t biÓu ®Ó ®iÒn vµo b¶ng sau ®©y :

So s¸nh


Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc

Liªn kÕt ion

Gièng nhau vÒ môc ®Ých

Kh¸c nhau vÒ çch t¹o

liªn kÕt

Th−êng t¹o nªn

NhËn xÐt

So s¸nh


Liªn kÕt céng ho¸ trÞ

cã cùc

Liªn kÕt ion

Gièng nhau vÒ

môc ®Ých

Çc nguyªn tö kÕt hîp víi nhau ®Ó t¹o ra cho mçi nguyªn tö líp electron

ngoµi cïng bÒn v÷ng gièng cÊu tróc khÝ hiÕm (2e hoÆc 8e).

Kh¸c nhau vÒ çch t¹o liªn

kÕt

Dïng chung e. CÆp e kh«ng bÞ

lÖch

Dïng chung e. CÆp e bÞ

lÖch vÒ phÝa nguyªn tö cã ®é ©m

®iÖn lín h¬n

Cho vµ nhËn e

Th−êng t¹o nªn

Gi÷a çc nguyªn tö cña cïng

mét nguyªn tè phi kim

Gi÷a phi kim m¹nh yÕu kh¸c

nhau

Gi÷a kim lo¹i vµ phi kim

NhËn xÐt

Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc lµ d¹ng trung gian gi÷a liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc vµ liªn kÕt ion


M¹ng tinh thÓ

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 6 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS th¶o luËn.

Bµi 6. a) LÊy thÝ dô vÒ tinh thÓ ion, tinh thÓ ph©n tö, tinh thÓ nguyªn tö.

b) So s¸nh nhiÖt ®é nãng ch¶y cña çc lo¹i tinh thÓ

®ã. Gi¶i thÝch.

c) Tinh thÓ nμo dÉn ®iÖn ®−îc ë tr¹ng th¸i r¾n ?

Tinh thÓ nμo dÉn ®iÖn ®−îc khi nãng ch¶y vμ khi hoμ

tan trong n−íc ?


a) • Tinh thÓ ion : NaCl, MgO.

• Tinh thÓ nguyªn tö : kim c−¬ng.

• Tinh thÓ ph©n tö : iot, n−íc ®¸, b¨ng phiÕn.

b) So s¸nh t0 nãng ch¶y :

• Tinh thÓ ion ®−îc t¹o ra do lùc hót tÜnh ®iÖn

gi÷a çc ion ng−îc dÊu → rÊt bÒn, kh¸ r¾n, khã bay

h¬i, khã nãng ch¶y.

→ Tinh thÓ nguyªn tö t¹o thµnh do

liªn kÕt céng ho¸ trÞ → bÒn v÷ng, kh¸ cøng, khã nãng ch¶y, khã bay h¬i.

• Tinh thÓ ph©n tö ®−îc h×nh thµnh b»ng lùc t−¬ng t¸c yÕu gi÷a çc ph©n

tö → dÔ nãng ch¶y, dÔ bay h¬i.

c) Kh«ng cã tinh thÓ nμo dÉn ®iÖn ®−îc ë tr¹ng

th¸i r¾n.

Tinh thÓ ion dÉn ®iÖn ®−îc ë tr¹ng th¸i nãng ch¶y vµ dung dÞch.


§iÖn ho¸ trÞ

GV chiÕu ®Ò bµi tËp 7 (SGK) lªn mµn h×nh ®Ó HS th¶o luËn :

Bµi 7 : X¸c ®Þnh ®iÖn ho¸ trÞ cña çc nguyªn tè nhãm VIA, VIIA trong çc hîp chÊt víi çc nguyªn tè nhãm IA.


HS : §iÖn ho¸ cña çc nguyªn tè nhãm VIA, VIIA trong çc hîp chÊt víi çc nguyªn tè nhãm IA lµ :

− Çc nguyªn tè kim lo¹i thuéc nhãm IA cã sè electron ë líp ngoµi cïng lµ 1 cã thÓ nh−êng ®i nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ 1+.

− Çc nguyªn tè phi kim thuéc nhãm VIA, VIIA cã 6, 7 electron líp ngoµi cïng cã thÓ nhËn thªm 2 hay 1 electron vµo líp ngoµi cïng, nªn cã ®iÖn ho¸ trÞ 2–, 1–.


Ho¸ trÞ cao nhÊt víi oxi vµ ho¸ trÞ víi hi®ro


Bµi tËp 8. a) Dùa vµo vÞ trÝ cña çc

nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn, h·y

nªu râ çc nguyªn tè nμo sau ®©y cã cïng ho¸ trÞ

trong çc oxit cao nhÊt : Si, P, Cl, S, C, N, Se, Br.

b) Nh÷ng nguyªn tè nµo sau ®©y cã cïng ho¸ trÞ trong çc hîp chÊt khÝ víi hi®ro :

P, S, F, Si, Cl, N, As, Te.

GV chiÕu b¶ng tuÇn hoµn lªn mµn h×nh ®Ó HS quan s¸t vµ th¶o luËn bµi tËp.


a) Nh÷ng nguyªn tè cã cïng ho¸ trÞ trong çc

oxit cao nhÊt : RO2 R2O5 RO3 R2O7

Si, C P, N S, Se Cl, Br

b) Nh÷ng nguyªn tè cã cïng ho¸ trÞ trong hîp chÊt khÝ víi hi®ro :

RH4 RH3 RH2 RH

Si N, P, As S, Te F, Cl Ho¹t ®éng 5 (7 phót)

Sè oxi ho¸ GV chiÕu bµi tËp 9 (SGK) lªn mµn h×nh cho HS th¶o luËn.

Bµi tËp 9. X¸c ®Þnh SOXH cña Mn, Cr, Cl, P :

a) Trong ph©n tö : KMnO4, Na2Cr2O7, KClO3, H3PO4.

b) Trong ion : NO3–, SO4

2–, CO32–, Br–,

+4NH .

GV yªu cÇu HS vËn dông çc quy t¾c x¸c ®Þnh SOXH ®Ó gi¶i bµi tËp.


HS :

a) 7

4K Mn O ,+ 6

22 7Na Cr O ,+ 5

3K Cl O+

,

5

3 4H P O+

b) −+ + + −−− − − +

15 6 4 32 2

3 4 3 4N O , S O , C O , Br , N H


DÆn Dß – BµI TËP VÒ NHµ

• GV yªu cÇu HS vÒ nhµ «n tËp tiÕp vÒ çc d¹ng liªn kÕt vµ çch ph©n lo¹i dùa vµo gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn.

• Bµi tËp vÒ nhµ : 3, 4, 1, 5 (SGK).

TiÕt 28 luyÖn tËp : Liªn kÕt ho¸ häc (tiÕp)

A. Môc tiªu

5. Dïng hiÖu ®é ©m ®iÖn ®Ó ph©n lo¹i mét çch t−¬ng ®èi çc lo¹i liªn kÕt ho¸ häc.

6. Kh¶o s¸t c«ng thøc cÊu t¹o cña mét sè ph©n tö ®¬n gi¶n dùa vµo b¶n chÊt cña çc lo¹i liªn kÕt trong ph©n tö.

7. RÌn luyÖn kÜ n¨ng lËp luËn gi¶i bµi tËp.


• GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn, b¶ng tuÇn hoµn.

• HS : ¤n tËp vÒ liªn kÕt ho¸ häc.

c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc



§é ©m ®iÖn vµ hiÖu ®é ©m ®iÖn

GV chiÕu bµi tËp 3 vµ 4 (SGK) lªn mµn h×nh cho HS th¶o luËn.

Bµi tËp 3. Cho d·y oxit sau ®©y :

Na2O, MgO, Al2O3, SiO2, P2O5, SO3, Cl2O7.

Dùa vµo gi¸ trÞ hiÖu ®é ©m ®iÖn cña hai nguyªn tö trong ph©n tö h·y x¸c ®Þnh lo¹i liªn kÕt trong tõng ph©n tö oxit ?

GV chiÕu b¶ng ®é ©m ®iÖn lªn mµn h×nh vµ h−íng dÉn HS tÝnh hiÖu ®é ©m ®iÖn gi÷a 2 nguyªn tö trong ph©n tö.


Oxit Na2OMgOAl2O3 SiO2 P2O5 SO3 Cl2O7

Δχ 2,51 2,13 1,83 1,54 1,25 0,86 0,28

Lo¹i liªn kÕt

ion

Céng ho¸ trÞ

Céng ho¸ trÞ kh«ng

cùc

Bµi 4.

a) Dùa vµo gi¸ trÞ ®é ©m ®iÖn (F = 3,98 ;


a) F O Cl N

O = 3,44 ; Cl = 3,16 ; N = 3,04) h·y xÐt tÝnh phi kim thay ®æi nh− thÕ nµo trong d·y nguyªn tè sau : F, O, Cl, N.

χ = 3,98 3,44 3,16 3,04

b) ViÕt CTCT cña çc ph©n tö sau ®©y : N2, CH4, H2O, NH3.

XÐt xem ph©n tö nµo cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc, ph©n cùc m¹nh nhÊt.

b)

N ≡N

H – O – H

N2 CH4 H2O NH3

Δχ : 0 0,35 1,24 0,84

→ Ph©n tö N2, CH4 cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng ph©n cùc.

→ H2O lµ ph©n tö cã liªn kÕt ph©n cùc m¹nh nhÊt trong d·y.


Sù h×nh thµnh ion – c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o

GV chiÕu bµi tËp 1 vµ 5 (SGK) lªn mµn

h×nh.

Bµi tËp 1.

a) ViÕt ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn sù h×nh thµnh çc ion sau ®©y tõ çc nguyªn tö t−¬ng øng :

Na → Na+ ; Cl → Cl–

Mg → Mg2+ ; S → S2–

Al → Al3+ ; O → O2–

b) ViÕt cÊu h×nh electron cña çc nguyªn tö vµ çc ion. NhËn xÐt vÒ cÊu h×nh çc ion. NhËn xÐt vÒ cÊu h×nh


11Na → Na+ + 1e

(2,8,1) (2,8)

12Mg → Mg2+ + 2e

(2,8,2) (2,8)

13Al → Al3+ + 3e

(2,8,3) (2,8)

17Cl + 1e → Cl–

(2,8,7) (2,8,8)

§é ©m ®iÖn gi¶m

TÝnh phi kim gi¶m

electron líp ngoµi cïng cña çc ion ®−îc t¹o thµnh.

16S + 2e → S2–

(2,8,6) (2,8,8)

8O + 2e → O2–

(2,6) (2,8)

Bµi tËp 5. Mét nguyªn tö cã cÊu h×nh electron : 1s22s22p3.

a) X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña nguyªn tè ®ã trong b¶ng tuÇn hoµn, suy ra c«ng thøc ph©n tö hîp chÊt khÝ víi hi®ro.

b) ViÕt c«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o cña ph©n tö ®ã.


a) Tæng sè electron lµ 7 → sè thø tù cña nguyªn tè lµ 7.

Cã 2 líp electron → chu k× 2.

Nguyªn tè p cã 5e ngoµi cïng

→ thuéc nhãm VA.

→ ®ã lµ N.

b) C«ng thøc ph©n tö cña hîp chÊt khÝ víi hi®ro lµ : NH3

→ C«ng thøc electron vµ c«ng thøc cÊu t¹o :



• GV l−u ý cho HS : HiÖu ®é ©m ®iÖn chØ cho phÐp ta dù ®o¸n mét çch t−¬ng

®èi vÒ lo¹i liªn kÕt ho¸ häc trong ph©n tö. Dù ®o¸n nµy cßn ph¶i ®−îc x¸c minh møc ®é ®óng ®¾n bëi nhiÒu ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm kh¸c.

VÝ dô : Δχ (HF) = 3,98 – 2,2 = 1,78 > 1,7 nh−ng liªn kÕt trong HF kh«ng ph¶i lµ liªn kÕt ion mµ lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ cã cùc.

• GV dÆn dß : §Ó «n tËp tèt häc k× I, çc em vÒ nhµ chuÈn bÞ bµi tËp sau :

LËp s¬ ®å liªn hÖ gi÷a kiÕn thøc c¬ b¶n cña 3 ch−¬ng : cÊu t¹o nguyªn tö – b¶ng tuÇn hoµn – liªn kÕt ho¸ häc.

TiÕt 29 «n tËp häc k× i

A. Môc tiªu

1. HS biÕt hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ cÊu t¹o chÊt thuéc ba ch−¬ng

1, 2, 3.

2. HS hiÓu vµ cã kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö, b¶ng tuÇn

hoµn vµ ®Þnh luËt tuÇn hoµn, liªn kÕt ho¸ häc ®Ó gi¶i bµi tËp, chuÈn bÞ kiÕn thøc c¬ së tèt cho viÖc häc phÇn sau cña ch−¬ng tr×nh.


• GV : M¸y tÝnh, m¸y chiÕu, b¶ng tuÇn hoµn, hÖ thèng bµi tËp vµ c©u hái

luyÖn tËp.

• HS : Tù «n çc kiÕn thøc lÝ thuyÕt thuéc ba ch−¬ng.

c. tiÕn tr×nh D¹y – Häc


GV yªu cÇu HS nh¾c l¹i çc kiÕn thøc c¬ b¶n cña ba ch−¬ng :

• Ch−¬ng 1 : Nguyªn tö.

• Ch−¬ng 2 : B¶ng tuÇn hoµn vµ ®Þnh luËt tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc.

• Ch−¬ng 3 : Liªn kÕt ho¸ häc.

Tõ ®ã GV ®Ò xuÊt çc d¹ng bµi tËp th−êng gÆp ®Ó HS luyÖn tËp.


D¹ng 1 : Mèi quan hÖ gi÷a çc lo¹i h¹t c¬ b¶n (p, n, e) trong nguyªn tö, ion,

ph©n tö.

ThÝ dô 1 : Cho hîp chÊt MX3, biÕt :

− Tæng sè h¹t p, n, e lµ 196 trong ®ã sè h¹t mang ®iÖn nhiÒu h¬n sè h¹t kh«ng

mang ®iÖn lµ 60.

− Nguyªn tö khèi cña X lín h¬n cña M lµ 8.

− Tæng 3 lo¹i h¹t (p, n, e) trong ion X− nhiÒu h¬n trong ion M3+ lµ 16.

H·y x¸c ®Þnh M vµ X thuéc ®ång vÞ nµo cña hai nguyªn tè ®ã.

H−íng dÉn : Trong M cã Z proton, Z electron, N n¬tron.

X cã Z′ proton, Z′ electron, N′ n¬tron.

→ HÖ ph−¬ng tr×nh to¸n häc :

(2Z N) (6Z 3N ) 196

(2Z 6Z ) (N 3N ) 60

(Z N ) (Z N) 8

(2Z N 1) (2Z N 3) 16

′ ′+ + + =⎧⎪ ′ ′+ − + =⎪⎨ ′ ′+ − + =⎪⎪ ′ ′+ + − + − =⎩

→ Z = 13, Z′ = 17, N = 14, N′ = 18

→ AM = 27 vµ AX = 35

→ 27

13M vµ 35

17X

D¹ng 2 : X¸c ®Þnh nguyªn tö khèi trung b×nh khi biÕt % sè l−îng nguyªn tö cña mçi ®ång vÞ vµ ng−îc l¹i.

ThÝ dô 2 : Nguyªn tö khèi cña brom lµ 79,91. Brom cã hai ®ång vÞ trong ®ã

mét ®ång vÞ lµ 79

35Br chiÕm 54,5% sè nguyªn tö. H·y x¸c ®Þnh ®ång vÞ thø hai cña

brom ?

H−íng dÉn : Gäi x lµ % sè nguyªn tö cña ®ång vÞ thø hai, ta cã :

Br

79. 54,5 X(100 54,5)A 79,91

100

+ −= =

8135

X 81 Br→ = →

D¹ng 3 : BiÕt vÞ trÝ cña nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn (sè thø tù chu k×, sè

thø tù nhãm A/B) viÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ ion.

ThÝ dô 3. a) BiÕt nguyªn tè Br thuéc chu k× 4, nhãm VII A. ViÕt cÊu h×nh

electron cña Br ?

b) BiÕt nguyªn tè Mn thuéc chu k× 4, nhãm VIIB. ViÕt cÊu h×nh electron cña Mn ?

H−íng dÉn :

a) Ph©n tÝch :

− Nguyªn tè Br thuéc chu k× 4 → nguyªn tö cña nã ph¶i cã 4 líp e.

− Nguyªn tè Br thuéc nhãm VIIA → líp ngoµi cïng (líp thø 4) cã 7e ®iÒn vµo

ph©n líp s vµ p → 4s24p5.

→ CÊu h×nh electron ®Çy ®ñ cña Br :

1s22s22p63s23p63d104s24p5.

b) Ph©n tÝch :

− Nguyªn tè Mn thuéc chu k× 4 → Mn cã 4 líp e.

− Mn thuéc nhãm VII B → sè electron ho¸ trÞ cña nã b»ng 7 nh−ng ph©n bè ë

líp 3d vµ 4s → 3d54s2.

→ CÊu h×nh electron ®Çy ®ñ cña Mn :

1s22s22p63s23p63d54s2.

D¹ng 4. BiÕt cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ ion suy ra vÞ trÝ cña nguyªn

tè trong b¶ng tuÇn hoµn.

ThÝ dô. Cho cÊu h×nh electron cña mét nguyªn tè A :

1s22s22p63s23p63d54s1.

H·y suy ra vÞ trÝ cña A trong b¶ng tuÇn hoµn.

H−íng dÉn :

− A cã 24e → chiÕm « thø 24 trong b¶ng tuÇn hoµn.

− A cã 4 líp e → thuéc chu k× 4

− A cã 6e ho¸ trÞ vµ lµ nguyªn tè d → thuéc nhãm VIB.

D¹ng 5. Liªn kÕt ho¸ häc vµ m¹ng tinh thÓ.

ThÝ dô 5. a) Dùa vµo ®é ©m ®iÖn, s¾p xÕp theo chiÒu t¨ng ®é ph©n cùc cña liªn

kÕt gi÷a 2 nguyªn tö trong ph©n tö çc chÊt sau :

CaO, MgO, CH4, AlN, AlCl3, NaBr, BCl3.

Cho ®é ©m ®iÖn cña O = 3,44 ; Cl = 3,16 ; Br = 2,96 ; Na = 0,93 ; Mg = 1,31 ;

Ca = 2,55 ; H = 2,20 ; Al = 1,61 ; N = 3,04 ; B = 2,04.

b) Ph©n tö chÊt nµo kÓ trªn cã liªn kÕt ion ? Liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc ?

cã cùc ?

H−íng dÉn : a) §é ph©n cùc cña liªn kÕt ®−îc thÓ hiÖn qua hiÖu ®é ©m ®iÖn

cña çc nguyªn tè tham gia liªn kÕt ho¸ häc. HiÖu ®é ©m ®iÖn cµng lín th× liªn kÕt

cµng ph©n cùc, ta cã :

Ph©n tö : N2

CH4 BCl3 AlN AlCl3 NaBr MgO CaO

Δχ : 0 0,35 1,12 1,43 1,55 2,03 2,13 2,44

b) Çc hîp chÊt CaO, MgO, NaBr lµ çc hîp chÊt cã liªn kÕt ion.

N2 lµ hîp chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ kh«ng cùc.

CH4, AlN, AlCl3, BCl3 lµ çc hîp chÊt cã liªn kÕt céng ho¸ trÞ ph©n cùc.

ThÝ dô 6. H·y dù ®o¸n xem çc chÊt sau ®©y ë tr¹ng th¸i r¾n thuéc m¹ng tinh

thÓ g× ? Gi¶i thÝch ng¾n gän.

a) N−íc, H2O (tonc = 00C)

b) Muèi ¨n, NaCl (tonc = 8010C)

c) B¨ng phiÕn, C10H8 (tonc = 800C)

d) n–Butan, C4H10 (tonc = –1380C)

e) Benzen, C6H6 (tonc = 5,50C)

f) Cacbon tera clorua, CCl4 (tonc = –230C)

g) Canxi clorua, CaCl2 (tonc = 7720C).

H−íng dÉn :

• a) c) d) e) vµ f) lµ tinh thÓ ph©n tö v× tonc thÊp.

• b) vµ g) lµ tinh thÓ ion v× tonc cao.

Môc lôc

Trang

Lêi nãi ®Çu ........................................................................................................... 3

TiÕt 1. ¤n tËp ............................................................................................ 5

TiÕt 2. ¤n tËp (tiÕp) ................................................................................... 9

Ch−¬ng 1

Nguyªn tö

TiÕt 3. Thµnh phÇn nguyªn tö ................................................................. 17

TiÕt 4. H¹t nh©n nguyªn tö. Nguyªn tè ho¸ häc. §ång vÞ........................ 27

TiÕt 5. H¹t nh©n nguyªn tö. Nguyªn tè ho¸ häc. §ång vÞ (tiÕp) .............. 32

TiÕt 6. LuyÖn tËp : Thµnh phÇn nguyªn tö............................................... 37

TiÕt 7. CÊu t¹o vá nguyªn tö ................................................................... 41

TiÕt 8. CÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp) .......................................................... 46

TiÕt 9. CÊu h×nh electron cña nguyªn tö.................................................. 49

TiÕt 10. LuyÖn tËp : CÊu t¹o vá nguyªn tö ................................................ 57

TiÕt 11. LuyÖn tËp : CÊu t¹o vá nguyªn tö (tiÕp) ....................................... 61

Ch−¬ng 2

B¶ng tuÇn hoμn vμ çc nguyªn tè ho¸ häc vμ ®Þnh luËt tuÇn hoμn

TiÕt 12. B¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc....................................... 65

TiÕt 13. B¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp).............................. 69

TiÕt 14. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ho¸ häc .......................................................... 75

TiÕt 15. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron nguyªn tö cña çc nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp) ................................................. 79

TiÕt 16. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè ho¸ häc – §Þnh luËt tuÇn hoµn ...................................................................... 84

TiÕt 17. Sù biÕn ®æi tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè ho¸ häc – §Þnh luËt tuÇn hoµn (tiÕp) ............................................................. 90

TiÕt 18. ý nghÜa cña b¶ng tuÇn hoµn çc nguyªn tè ho¸ häc ................... 96

TiÕt 19. LuyÖn tËp : B¶ng tuÇn hoµ, sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè ho¸ häc ............. 101

TiÕt 20. LuyÖn tËp : B¶ng tuÇn hoµ, sù biÕn ®æi tuÇn hoµn cÊu h×nh electron cña nguyªn tö vµ tÝnh chÊt cña çc nguyªn tè ho¸ häc (tiÕp) .... 105

Ch−¬ng 3

Liªn kÕt ho¸ häc

TiÕt 21. Liªn kÕt ion – Tinh thÓ ion .......................................................... 111

TiÕt 22. Liªn kÕt ion – Tinh thÓ ion (tiÕp) ................................................. 114

TiÕt 23. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ ................................................................... 120

TiÕt 24. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ (tiÕp).......................................................... 125

TiÕt 25. Tinh thÓ nguyªn tö vµ tinh thÓ ph©n tö ....................................... 133

TiÕt 26. Ho¸ trÞ vµ sè oxi ho¸................................................................... 138

TiÕt 27. LuyÖn tËp : Liªn kÕt ho¸ häc ..................................................... 143

TiÕt 28. LuyÖn tËp : Liªn kÕt ho¸ häc (tiÕp) ............................................. 147

TiÕt 29. ¤n tËp häc k× I ............................................................................ 150

ThiÕt kÕ bμi gi¶ng

Ho¸ häc 10 – tËp mét Cao Cù gi¸c

Nhμ xuÊt b¶n hμ néi

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n :

nguyÔn kh¾c o¸nh

Biªn tËp :

ph¹m quèc tuÊn

VÏ b×a :

tµo thanh huyÒn

Tr×nh bµy :

lª anh tó

Söa b¶n in :

ph¹m quèc tuÊn

In 2.000 cuèn, khæ 17 x 24cm, t¹i C«ng ty Cæ phÇn in Th¸i Nguyªn.

QuyÕt ®Þnh xuÊt b¶n sè: 254–2006/ CXB/13b TK–46/HN.

In xong vµ nép l−u chiÓu quý III/2006.

Education

thiết kế bài giảng hóa 10 tap1