SÖZCÜK TÜRLERİ

Bütün sözcük türleri, iki gruba ayrılarak değerlendirilir.

A)Ad Soylu Sözcükler: Ad (İsim)Sıfat (Önad)Zamir (Adıl)Zarf (Belirteç)Edat (İlgeç)Bağlaç Ünlem

B)Fiiller (Eylemler)

Kainattaki varlıkları karşılayan kelimelere “isim” denir.

1.İSİMLER (ADLAR)

1. Cins İsmi (Tür adı): Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdir.

Örnek: Kitap, defter, ağaç, kalem, sınıf, vb.

2.Özel İsim: Tek bir varlığı, belirli bir topluluğu, kuruluşu, yeri, dini karşılayan isimlerdir.

A) Varlıklara verilişlerine göre:

B)Karşıladığı varlığın sayısına göre:

1. Tekil İsim: Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.

Örnek: Çiçek, kitap, masa, kalem...

2. Çoğul İsim: Sayıca birden çok varlığı karşılayan

isimlerdir. İsimlere “-lar, -ler” eki getirilerek yapılır. Örnek: Ağaçlar, masalar, kalemler, kitaplar...

3. Topluluk İsmi: Şekil bakımından tekil, anlamca çokluk ifade eden kelimeleri karşılayan isimlerdir.

Örnek: Halk, millet, ordu, sürü, orman...

C) Karşıladığı şeyin niteliğine göre:

1. Somut İsim:Beş duyu organından herhangi biriyle varlığı farkedilebilen varlıkları karşılayan isimlerdir.

Örnek: Çiçek, müzik., elma...

2. Soyut İsim: Düşünce ve duygu yoluyla varlığı anlaşılabilen, gözle görülemeyen, elle tutulamayan varlıkları karşılayan

isimlerdir. Örnek: Saygı, sevgi, hayal, fikir, sevinç, korku...

2.SIFATLAR (ÖNADLAR )

Sıfat:

Bir isimden önce gelerek onu nitelik ya da

nicelik bakımından belirleyen kelimelere

“sıfat” denir.

Bir kelimenin sıfat sayılabilmesi için;

- Bir isimden önce gelmesi,

- Nitelik ya da nicelik bildirmesi gerekir.

Sıfatlar iki ana gruba ayrılır:

2.SIFATLAR (ÖNADLAR )

NİTELEME SIFATLARI Varlıkların renklerini, biçimlerini, durumlarını,

gösteren sıfatlara denir. İsme nasıl sorusunu sorduğumuz zaman

alacağımız cevap niteleme sıfatıdır. Nasıl elma? Kırmızı elma (renk) Nasıl öğrenci? Başarılı öğrenci (durum) Nasıl adam? Uzun adam (biçim)

BELİRTME SIFATLARI Varlıkları çeşitli yönlerden belirten sıfatlardır. Belirtme sıfatları dört gruba ayrılır: 1. İşaret Sıfatları 2. Sayı Sıfatları 3.Soru Sıfatları 4. Belgisiz Sıfat:

1. İşaret SıfatlarıVarlıkların yerlerini “işaret yoluyla” belirten sıfatlardır.Bu elbiseyi alalım.

2. Sayı Sıfatları Varlıkların “sayılarını, sıralarını, oranlarını, eşit

bölünüşlerini”, kısaca nicelik durumlarını belirten sıfatlardır.

3.Soru Sıfatları Varlıkların yerlerini, sayılarını, durumlarını, soru yoluyla

belirten sıfatlardır. Kaç senedir bu evde oturuyorsun?

4. Belgisiz Sıfat:

İsimlerin nicelik (sayısal) yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır.

Örnek: Bazı evler,

Yapıları Bakımından SıfatlarBasit Sıfatlar

Yapım eki almamış kök hâlindeki sıfatlardır.

Yeni kalem, beyaz çorap, eski eser.

Türemiş Sıfatlar

Yapım eki almış sıfatlardır.

Çiçekli örtü, tuzsuz yemek, soğuk içecek

Birleşik SıfatlarKurallı Bileşik SıfatlarSıfat tamlamasının sonuna “–li, -lik, -sız” ekleri getirilerek

yapılır.Mavi elbise+li çocuk

Anlamca Kaynaşmış Bileşik Sıfatlarİki sözcüğün birleşip kaynaşmasından oluşan sıfatlardır.açıkgöz öğrenci,

SIFATLARDA KÜÇÜLTMEAzalma, küçülme, acıma ifadesi

yüklemek için sıfata eklenen “–cik, -cek, -ımsı, -ımtrak, -rak” ekleriyle oluşturulurlar.

Nesnenin niteliğinin azaldığını (küçüldüğünü) ifade eder.

küçücük çocuk, ufacık eller, kısacık etek, çocuksu tavır, mavimsi gök, beyazımtırak diş…

PEKİŞTİRME SIFATLARISıfatın anlamını güçlendirir. Sıfatın ilk

sesli harfine kadar olan kısım alınarak “-m, -p, -r, -s” seslerinden uygun olanı eklenir. Bu elde edilen unsur sıfatın başına eklenir.

yeşil ye-m-yeşil yemyeşilmavi ma-s-mavi masmavisert se-m-sert semsertkirli ki-p-kirli kipkirlitemiz te-r-temiz tertemiz

Sıfatlarda derecelendirme Eşitlik: “Kadar, gibi” sözcükleriyle yapılır. Erzurum kadar soğuk şehir. Senin gibi güzel bir insan. Üstünlük: “Daha” zarfıyla yapılır. Kitaptakinden daha zor sorular. Yalnızlıktan daha güzel bir şey. En Üstünlük Derecesi “En” zarfıyla yapılır. En çalışkan çocuk. En büyük bahçe. Aşırılık Derecesi “Pek, çok, fazla, pek çok, pek fazla, gayet..” zarflarıyla

yapılır. Pek fakir aile. Çok başarılı öğrenci. Fazla zor soru. Gayet güzel cevap.

SIFAT TAMLAMALARIBir sıfatla bir isimden oluşan

tamlamalara sıfat tamlaması denir. Sıfatlar her zaman bir isimden önce gelir ve ismi niteler.

tamlayan tamlananİki kardeşyeni bina*Bir sıfat birden fazla ismi

niteleyebilir.Yeni elbiseler, ayakkabılar aldı.*Birden çok sıfat bir ismi

niteleyebilir.Çalışkan, terbiyeli, sevimli öğrenciler.

Zamir: İsim olmadıkları halde ismin yerini

tutan kelimelere “zamir” denir.

Zamirler iki gruba ayrılır.

3.ZAMİRLER (ADILLAR)

1.SÖZCÜK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER

2.EK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER

1.SÖZCÜK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER Kişi Zamirleri

Şahıs isimlerinin yerine geçen zamirlerdir. 1.Tekil Şahıs: ben 1.Çoğul Şahıs: biz 2.Tekil Şahıs: sen 2.Çoğul Şahıs: siz 3.Tekil Şahıs: o 3.Çoğul Şahıs: onlar

İşaret Zamirleri İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir. Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora, böyle, şöyle...

Belgisiz Zamirler İsimlerin yerini belli belirsiz tutan zamirlerdir.

Bazı, biri, çoğu, hepsi, kimi, birkaçı, herkes, öteberi, şey, falan…

Soru Zamirleri İsimlerin yerini soru yoluyla tutan

zamirlerdir. Beni kim çağırdı?

2.EK DURUMUNDAKİ ZAMİRLER

İlgi ZamiriTamlanan durumundaki ismin yerini tutan ve tamlayana

bitişik yazılan “–ki” ekine denir. Benim evim benimki, arabanın motoru arabanınkiSıfat yapan –ki ismin –de hâline gelir.Köşe+de+ki ev

İyelik ZamiriVarlık adlarının sonuna gelerek varlıkların kime ait olduklarını gösteren eklerdir.

Evim, evin, evi, evimiz, eviniz, evleri.

Dönüşlülük ZamiriDönüşlülük zamiri “kendi”dir. Örnek: Kendisine haber verdiniz mi?

Zarf: Bir cümlede fiilleri niteleyen, onların ne durumda olduğunu, nasıl yapıldığını, zamanını ve sırasını bildiren kelimelere “zarf” denir.

Zarflar cümledeki görevlerine göre;durum-hal, zaman, yer-yön, azlık-çokluk (miktar) ve soru zarfları” olmak üzere beş gruba

ayrılır.

4. zarf

a) Durum-Hal Zarfları:

Fiilin durumunu yani nasıl yapıldığını bildiren zarflardır.

Fiile sorulan “nasıl?” sorusuna cevap verir.

Örnek:

Mehmet hızlı koşardı. (Nasıl koşardı?)

b) Zaman Zarfı: Fiilin ne zaman yapıldığını bildiren zarflardır. Fiile sorulan “ne zaman” sorusuna cevap verir. Örnek: Tatilden dün dönmüşler.

c) Yer-Yön Zarfı: Fiilin yöneldiği yeri bildiren zarflardır. Fiile sorulan “nereye?” sorusuna cevap verir ve ek

almaz. Örnek: Yukarı çıktı. Geri geldi.

d) Azlık-Çokluk (Miktar) Zarfları: Fiilin, sıfatın, zarfın miktarını bildiren zarflardır.

Bu zarflar “ne kadar?” sorusuna cevap verir. Örnek: Ali bu derse çok çalışmış. Bugün pek iyi değilim. Bu çok eski bir evdir.e) Soru Zarfı: Fiilleri soru yoluyla niteleyen zarflardır. Bunlara

cevap olarak verilen kelimeler de çoğu kez zarf olur.

Başlıca soru zarfları: “ne zaman, niçin, nasıl, ne kadar, nereye,

neden...” Örnek: Bize ne zaman geleceksin? (Yarın geleceğim.)

Zarflarda Pekiştirme

Zarflarda pekiştirme iki yolla yapılır:

1.İkilemelerle;Tatlı tatlı güldü.

2. m, p, r, s sesleriyle;Çarçabuk evden ayrıldı.

Tek  başına  bir  anlam taşımayan, ancak kendinden önceki sözcükle birlikte

kullanıldığında belirli bir anlamı olan sözcüklerdir.

Edatlar çekim eki alırsa adlaşırlar.

En çok kullanılan edatlar şunlardır: Başlıca edatlar: “gibi, kadar, sanki, ile,

dolayı, ötürü, için, beri, üzere, dek, değin, doğru, karşı...”

5. Edatlar (Ilgeçler)

Gibi:Benzetme ilgisiyle ismi nitelerse sıfat öbeği,

fiili nitelerse zarf öbeği kurar.Dev gibi dalgalar sahile vuruyordu. (sıfat) Yüzün bir kır çiçeği gibi usulca söner. (zarf)

İçin:“-dik için” şeklinde neden- sonuç;  “-mek için” şeklinde amaç – sonuç ilişkisi

kurar.Yağmur yağdığı için pikniğe gidemedik. (n.s) Kadın oğlunu görmek için şehre gitti. (a.s)

İle (-la, -le ):Birliktelik, araç ,durum ve sebep ilgisi kurar.

Uçakla İzmir’e gitmişti (araç) Çocuk, yolda babasıyla yürüyordu. (birliktelik) Sınav heyecanıyla kalemimi unuttum. (sebep)

Kadar:Benzerlik ve karşılaştırma ilgisi kurar.

Adana, cennet kadar güzel bir yerdir. (benzerlik) Babası kadar iyi şarkı söylüyor. (karşılaştırma)

Karşı:

Yön ve zaman ilgisi kurar. –e karşı biçiminde kullanılırsa edat olur. Yalın halde kullanılırsa ya da bir ek alırsa edat olmaktan çıkar isimleşir.  Denize karşı bir ev yaptırmış. (yön) Sabaha karşı çok şiddetli yağmur yağdı. (zaman)  

Göre: Görüş, düşünce, uygun olma anlamları katar: Bilim adamlarına göre dünya yok oluyor. (görüş) Anneme göre bu yıl sınavı kesin kazanırmışım. (görüş) Bulunduğun ortama konuşacaksın. ( uygun)

Üzere:

Koşul ve amaç ilgisi kurar.

  Akşama geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin. (koşul) Konuşmak üzere kürsüye çıktı. (amaç) Doğru:Yön ve zaman ilgisi kurar. Eve doğru yürüyorum. (yön) Akşama doğru misafir gelecek. (zaman)

Sanki:Benzetme, sitem ilgisi kurar.Gökyüzü sanki yaramaz bir çocuk.(benzetme) Sanki verdiğim her işi yapıyorsun. (sitem) Sanki selam verdin de almadık. (sitem)

Diğer edatlar:

İşten sonra bize uğrayacak. Bu işi ancak sen yaparsın. Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek. Sabahtan beri dışarıyı izliyor. Bu mutlu olaya sadece yıldızlar şahittir

Bağlaç: Tek başına bir anlamı olmayan, cümle içinde kelime ve kelime gruplarını birbirine bağlayan sözcüklerdir.

Başlıca bağlaçlar: “ve, veya, ya da, ama, ki, de, ancak, ile,

lakin, yalnız, belki, oysaki nitekim, halbuki, ya..........ya, hem..........hem, ne.........ne”

6. bağlaç

 “İLE” -  “VE”  BAĞLAÇLARI Aynı görevdeki sözcükleri birbirine bağlar.  Evin ve bahçenin kapısı açıktı.Bu radyo Adana’da ve Mersin’de yayın yapıyor.

“DE” BAĞLACIEşitlik, gibilik anlamı katar.  O filmi ben de seyrettim.

“AMA” , “FAKAT” BAĞLACIKarşıt anlamlı iki cümleyi birbirine bağlar.Sınava çok iyi hazırlandı ama üniversiteyi

kazanamadı.

“ANCAK” ,“YALNIZ”  BAĞLACI“Ama, fakat” anlamında kullanılıyorsa bağlaçtır.

“Kİ”  BAĞLACIÖzneyi pekiştirir.Ben ki yedi iklimin  padişahıyım.

“HEM…HEM”  BAĞLACI     Karşılaştırılan iki unsurun hepsi anlamınıvermektedir. Eş görevli sözcükleri bağlar.

“NE…NE” BAĞLACICümleyi anlamca olumsuz yapar. Karşılaştırılan

iki unsurun hiçbiri  anlamını verir.

“ YA….YA” BAĞLACI                 Karşılaştırılan unsurlardan birini ifade etmek

için kullanılır.

Ünlem: Kendi başına bir anlamı olmayan, cümle

içinde “sevinme, korku, şaşırma, acıma, özlem, kızma” gibi ansızın beliren coşkun duyguları, seslenmeleri bildiren sözcüklerdir.

Örnek: - Ah ah! (özlem) - Öf be! (kızma) - Oh be! (rahatlama) - Vah vah! (acıma) Hey!, Ey!, Bre! ...

7. ünlem

ÜNLEM OLMADIKLARI HÂLDE ÜNLEM GÖREVİ YAPAN SÖZCÜKLER

“Kardeş, hemşerim, beyler, evet, hayır, asla, yok, olmaz, pek iyi...”

Hemşerim! Bu adamı tanıyor musun?

Aşağıdaki boşlukları uygun olanı iledoldurunuz.

……! sıktın artık yeter!……! nasılsın bakalım!……! Neydi o günler!……! Kimse yok mu?……! Delikanlıya!……! , bıktım artık.…… Bak buna dayanamam.…… iki gözüm neredesin?

(Vay!, Yoo!, Yeter be!, Bravo, A!, Ah!, Hey!, E!)