PROJEKT

Komedia Hyjnore nga Dante Aligeri

Jeta e DantesDante Alighieri lindi në Firence, midis 14 majit dhe 13 qershorit 1265 - vdiq në Ravena më 14 shtator 1321). Ishte poet, shkrimtar dhe politikan italian. Konsidrohet si poeti më i madh i Italisë.Pati një jetë shumë të mundimshme, vdiq në ekzil larg nga qyteti i tij i lindjes. Dantja është autori i Komedisë Hyjnore, e cila merret si kryevepër, si antonomasi e letërsisë të të gjitha kohrave.Dante Aligieri jetoi në prag të Rilindjes Evropiane, e cila lindi titanë të vërtetë për nga forca e mendimit dhe e pasionit, për karakterin dhe diturinë e shumanshme. “Perëndimi i Mesjetës feudale dhe afrimi i epokës së sotme”, u shënua nga një figurë vigane. Ky është italiani Dante, më i madhi poet i Italisë, një nga figurat më gjeniale të letërsisë botërore, poet i fundit i Mesjetës dhe njëkohësisht poeti i parë i kohës së Re. Konsiderohet si babai  i gjuhës italiane. Biografët thonë se jo vetëm letrarët dhe njerëzit e kulturuar, por dhe njerëzit e thjeshtë lexonin dhe mësonin përmendësh pjesë nga Komedia Hyjnore.

Sipas Dantes…

Si personalitet krijues, me ndjenja të zhvilluara atdhetare, Dantja udhëhiqej nga besimi se poezia duhet t’i shërbente popullit, të ishte pasqyrim i ngjarjeve politike dhe në funksion të ndërtimit të një shoqërie më të përparuar. Sipas Dantes, njeriu duhej të çlirohej nga kufizimet fetare dhe të synonte drejt shprehjes së lirë të mendimeve dhe të ndjenjave të tij, si dhe drejt zgjimit të vetëdijës qytetare e politike. Vetëm kështu do të mund të zotëronte, sipas tij, humanizëm dhe demokratizim në marrëdhëniet më njerëzit e tjerë. Pjesëmarrja aktive në jetën shoqërore e politike të Firencës i siguroi Dantes karrierë të shpejtë e të ndritshme, por ndoshta edhe goditjen më të madhe e më të dhimbshme të jetës së tij.

Krijimtaria e Dantes

Shumica e quan Danten poetin më të madh italian të të gjitha kohërave, por ai ishte, po ashtu, dhe një shkrimtar i shquar në prozë, mendimtar aktiv politik, filozof moralist e teoricien letrar.Filloi të krijonte qysh në moshën 15 vjeçare. Si vazhdues i trubadurëve provansalë, që i këndonin “Beatriçes dhe vashës” e dashurisë kalorsiake dhe i ndikuar nga krijuesit e shkollës poetike të “stilit të ri të ëmbël”, e veçanërisht nga bolonjezi Guido Guiniçeli, Dantja krijoi një lirikë të hollë, reale, të thellë e të çiltër, ku dashuria tokësore e qiellore shkrihen e behën një.

“Dante në Verona”, pikturë nga Antonio Cotti

Veprat e Dante Aligerit

• Jeta e Re (1292-1293) vepra e parë e tij

• Rima vëllimi i dytë poetik• Mbi gjuhën vulgare (1303-

1304)• Gostia (1304-1307 vepër e

papërfunduar)• Komedia Hyjnore (1308-

1321)• Monarkia një traktat i gjatë

politiko-shoqëror

Shpjegime për disa nga veprat

• Më 1294 ose ’95 shkruan në gjuhën popullore veprën “Jeta e re”, historinë e dashurisë së tij me Beatriçen, të parin tregim autobiografik në histroinë e letërsisë së Evropës Perëndimore.

• “Rimat” janë një përmbledhje sonetash, baladash e këngësh, që i kushtohen Beatriçes dhe mikut të tij Guido Kavalkanti. Janë shkruar në gjuhën popullore sipas “stilit të ri të ëmbël”.

• Në vitet 1306-1308, duke luftuar për krijimin e një gjuhe të përbashkët për popullin italian, shkroi traktatin “Mbi gjuhën vulgare”, të parin traktat gjuhësor në Evropë. Në të ai flet për prejardhjen e gjuhëve, sidomos romane, dhe ndalet në 14 dialektet e gjuhës italiane. Ai synon krijimin e një gjuhe që të jetë po aq e përsosur sa latinishtja, që të matet pa frikë me frëngjishten dhe gjuhën provansale. Vepra mbeti e përkryer plotësisht. Këto vepra të tjera janë mjaft të rëndësishme, po ajo që i dha atij lavdinë e përjetshme është kryevepra me titull: “Komedia Hyjnore”.

Komedia HyjnoreKjo veper u shkrua per 8 vjet (koha e jashtme). Kjo eshte nje poeme e madhe e shkruajtur e gjitha ne tercina *strofa 3 vargeshe* dhe e ndare ne tre pjese: Ferri, Purgatori dhe Parajsa. Secila prej te treave ka nga 33 kenge + nje kenge qe e ka si hyrje ne fillim te ferrit, gjithesej ka 100 kenge.  Keto kenge permbajne 14.233 vargje njembedhjet rrokeshe. Ne gjysmen e jetes tij rreth 35 vjeç ne nje udhetim qe zgjat 7 dite, nga 18 deri me 25 prill 1300 (koha e brendshme), ai humbi ne nje pyll te erret dhe ju shfaq hija e Virgjilit, derguar prej qiellit nga Beatriçja, e shpetoi duke kaluar ne nje shteg ku skalonte kemba e njeriut te gjalle.Te dy poetet Dante dhe Virgjili zbresin nen dhe, pra ne Ferr ku ka 9 rrathe dhe aty denohen mekataret. Fajet ne ferr, Dante i ndan sipas teorise se Aristotelit, ku njeriu mekaton nga ç’frenimi (grykesia, kopracia, etj) dhe ketu poeti denimet i jep me te lehta, sepse jane veprime qe ne vetvete, te bera me mase nuk jane te demshme. Nga shpirtligesia (dhuna, tradhtia) ketu denimet jane me te renda sepse jane ne vetvete demprurese. Secili mekatar peson ne ferr ate qe ben ne jete.Ne fund te ferrit ishte akulli i perjetshem ku ishin mekataret me te medhenj – tradhtaret.Me pas dy poetet i ngjiten malit te Purgatorit. Ketu Dante i ndan fajeet sipas teorise se Plutonit, ku njeriu mekaton nga ç’rregullimet e dashurise. Dmth: kur dashuron dicka qe sduhet (kur njeriu do me shume vetveten, smira, kur njeri do tjetrit te keqen, kur njeriu do te hakmerret), kur dashuron pa pasion te mire (plogeshtia), kur dashuron me pasion te tepruar (kopracia, grykesia, kur njeriu do te kenaqe me shume sec duhet gojen e vet, epshet dashurore). Te gjitha keto vese ndershkohen ne Purgator nga 7 rrathe derisa arriet ne parajsen tokesore. Ketu shpirtrat e te penduarve pastrohen permes vuajtjesh per te merituar pastaj lumturine e Parajses.

Ferri Purgatori

Vazhdim...

Pas Purgatorit, vjen bashke me Beatriçen ne 9 qiej dantesk ku sundon drita e perjetshme. Qieli i pare eshte “Qielli i Henes” ku ishin shpirtrat qe ndonjehere kishin lene ne harrese kushtet fetare. “Qielli i Merkurit” ku ishin ata qe kishin bere ne toke pune te lavderueshme. “Qielli i Veneres” ishte qielli i shpirtrave dashurues. “Qielli i Diellit” ku ishin te diturit e Kishes. “Qielli i Martit” ishin luftetaret qe vdiqen per mbrojtjen e fese. “Qielli i Jovit” ku jane princat e urte e te drejte. “Qielli i Saturnit” qielli i shpitrave sodites. “Qielli i yjeve” ku ishin triumfuesi dhe ne fund “Qielli i pari levizes” qe rrethon Perendine i cili rri mbi Empirin e palevizshem, qe ka formen e nje trendafili te bardhe.Mbas kesaj kenge triumfale, e kesaj lirike te larte, ku permes drites dhe harmonise, eshte paraqitur synimi, endrra e njeriut per nje lumturi tokesore, e ketu udhetimi ka marre fund.

Mesazhi moral i Komedisë Hyjnore

Komedia Hyjnore e Dantes është menduar kryesisht për të përcjellë një mesazh moral dhe mësimor. Kjo vepër e bën të qartë se çdo qenie njerëzore i nënshtrohet tundimit dhe mëkatit, dhe se çdo mëkat do të ndëshkohet, por ajo është gjithashtu e thelbësore se çdo qenie njerëzore gjithashtu është i lirë për të ndryshuar sjelljen e tij ose të saj për të shmangur dënimin dhe për të fituar shpërblimet e përjetshme të Parajsës.

Tema dhe Ideja

Stili i Dantes

Lloji i rimës që përdor Dante është i njohur si "tercinë". Rreshti i parë do të përfundojë në një rrokje, e cila do të referohet si "A". Rreshti i ardhshëm përfundon me një rrokje të ndryshme, e cila nga kjo pikë e tutje do të referohet si "B". Strofa e parë përbëhet nga tre rreshti, rreshti i parë në "A", rreshti i dytë në "B", si dhe përfundimin rreshti i në "A" përsëri. rreshti i parë i strofës së ardhshëme mbaron me rrokjen "B", rreshti i dytë me një rrokje që do të referohet si "C", dhe rreshti i tretë përfundon me rrokjen "B". Kjo vazhdon në siç tregohet më poshtë:ABA, BCB, CDC, DED, EFE, FGF, GES, HIH, IJI, JKJ, KLK, LML, MNM etj.Rëndësia e numrit tre, siç është deklaruar në një paragrafin e mëparshëm, është ajo e Trinisë së Shenjtë, përkatësisht: Atit të Shenjtë, Birit të Shenjtë, dhe të Shpirtit të Shenjtë.Për të kuptuar metodën e Dantes në ndërtimin e rreshtave, duhet së pari të kuptojmë filozofinë e tij të numrave hyjnore. Ai mori numrin e trinitetit (3), “e dyfishojë" atë (33, i cili ishte një numër i shenjtë, por jo i përsosur), e shumëzoi atë me trininë (3*33=99), plus numri i personave hyjnor (1), e cila jep 100, dhe te Dante ky numër përfaqëson Perëndinë. Për të arritur këtë, Dante ndërtoi rreshtat e tij me një numër të rreshtive trinitare. Për stilin poetik, poeti i madh italian përdori "tercinën". Përveç kësaj, Dante përfshinte disa domethënie matematikore. Ai mori një numër të shenjtë (33), e ndau atë me numrin e rreshtive në një strofë, dhe ai doli me numrin 11. Gjatë poemsë, Dante përdor saktësisht 11 rrokje në çdo rresht.

Personazhet

Dantja

Dante, poet fiorentin në mërgim, i cili është ndalur në rrugën e tij të gabimit me anë të hirit të Virgjëreshës, Shën Lusì, dhe Beatriçes, dhe është i çliruar nga udhëtimin e tij nëpër ferr, purgator, dhe parajsë. Ai i mëson disa mëkatarëve mëshirën e tij instinktive dhe njohjen e tij të drejtësisë së Perëndisë, dhe ai e çliron veten nga gabimet e zemërimit dhe të dashurisë së drejtuar keq, duke marrë pjesë në pendesë për këto mëkate në purgator. Ai është pastaj gati të rritet në të kuptuarit dhe të dashurisë ndërsa ai lëviz me Beatriçen më afër pranisë së Perëndisë.

Beatriçja

Beatriçja, e dashura e Dantes, e cila është shndërruar në një engjëll, një nga shërbëtoret e Marisë. Nëpërmjet ndërmjetësimit të saj, dhembshurisë së saj, dhe mësimit e saj, pasioni i Dantes shndërrohet në dashuri hyjnore, e cila sjell atë në një gjendje të bekimit të papërshkrueshme.

Virgjili

Virgjili, mjeshtëri i Dantes, poet i madh romak që e udhëzon atë nëpër ferr dhe purgator. Më i favorizuari i paganëve fisnike që banojnë në harresë, pa shpresën e lumturisë qiellore, ai paraqet arritjet më të larta të arsyes njerëzore dhe të mësuarit klasike.

Paolo dhe Françeska

Të dashuruar të përkushtuar, vrarë nga i vëllai Paolos, i cili ishte bashkëshorti i Françeskës. Së bashku edhe në ferr, ata ngjallin mëshirën e Dantes me përrallën e tyre të dashurisë në rritje.

Personazhe të tjerë

• Shën Lusi• Kajron• Minos• Plutus• Flijeas

• Filip Argjendi• Megara• Farinata Del

Uberti• Kavalkante• FolusEtj…

Analiza e pjesës

Dante ishte poet i fundit i mesjetes dhe poet i pare i kohes se re. Ai nga njera ane e shikon shpetimin e njeriut te Perendia. Por nga ana tjeter ka besim te thelle ne forcen krijuese e gjalleruese te mendjes njerezore.  Nga njera ane feja ate e meson te nenshtrohet e te meshirohet e nga ana tjeter eshte nje rebel i panenshtruar, nje kritikues i pameshirshem, qe deshiron te mbroje te miren dhe te luftoje te keqen per nje jete me te mire., te drejte dhe te lumtur. Danten e quajten “Poet me tendenciozitet te theksuar” e Komedine e quajten “Gazete fjorentine” kjo sepse Dante tregoi “gjithe thellesine shpirterore te kohes se vet”.

“Orzeze Italie, mbytë ne lote e vaje/ ani e pa pilot neper stuhi/ jo zonje provincesh sje, po kuplerajë”

• Ai kishte nje pasion te thelle politik, nje patriotizem te flakte, nje zemer mbushur plot dhimbje per atdheun e coptuar, prandaj i dedikoj dhe keto vargje

Eja, mizeur, kete vend shiko cka e gjeti/ nga feudalet e tu.

• Shpirti i poetit vlon nga urrejtja kunder tiranise “se toke e Italise eshte mbulue unji me tirane”. I ngrihet kunder feudaleve

“Sepse kur thellesia e mendimit/ puqet me force brutale e ligesi/ asnje shperblim si mbetet njerezimit”

• Kur forcat e errta tiranike, te mbrapshta e brutale qe kane ne dore edhe realizimet e medha qe mund te jape shkenca, orvaten sot që te hedhin boten ne zjarrin e nje lufte te re, a vijne ndermend fjalet e Dantes: …se lufta n’shpirt tiraneve u vlon!

Vazhdim… (1)

“Njerezit e rinj, fitimet e pafund/ shfrenim, mendjemadhesi kane ngjalle ne ty/ sa qetesi, Fierence, spo gjen askund.” .. i turren qejt te vorfnit, nshort me e shkye/ kur lutet ai nder dyer per buken e thate.• Natyren grabiqare te kapitalizmit Dantja e hetoi, me mendjen e

tij gjeniale, qysh ne rinine e tij, kur dolen njerez te rinj qe kishin vetem nje qellim – fitimet e tyre

“Keta qene prifterinj, qe krejt e kane te rruem/ majen e krese, e pape e kardinaj.”

• E cfare guximi te madh duhet te kishte poeti ne ato kohe fetare, kur e mbushi Ferrin me prifte e me Pape.

• Kisha e quante mekat etjen per te hy ne thellesite me te fshehta

te diturise, kurse Dantja shkruan: “Flaken ne shpirt nuk munden me ma shue/ boten un doja me e perpi me sy/ vese e vlere njerzore me hetue.”

Vazhdim… (2)

“Nuk fitohet gja tuj ndenje mbeshteteSe mbi nenkrejca dhe mbi pupla tletaDeri me sot askush lavdi ska gjete!E po sle nam te mire cka duhet jeta?Cduket si tymi ne ajer, si shkume mbi valeAi qe pa lene nje gjurme coi ditet e veta.__Asnje mos te harroje se eshte njeriJu le nuk keni per t gjalllue si shtasPo per te ndjeke virtyt e dituni.”

Dante eshte ne kete kryeveper arkitekt i perpikte, piktor dhe skluptor i perkryer, muzikant i mrekullueshem. Ai shprehet shkurt e ne menyre te sakte, zberthen ne formen me te thjeshte e njekohesisht madheshtore idete me te thella. Ai paraqet plot vertetesi psikologjine e njerezve dhe te casteve, detajet ai i merr perher nga jeta qe e rrethon. Di te krijoje po aq ne menyre të mahnitshme kuadro te gjera epike, pasazhe te holla lirike, apo skena te shkelqyeshme satirike. Gjuha e tij qe hodhi bazat e gjuhes se perbashket italiane eshte popullore, e gjalle, madheshtore dhe e kuptueshme. Megjithese shpesh alegorike.

Thënie nga Komedia Hyjnore

• Ju që hyni këtu, braktisni shpresën• Sa më shumë e përkryer të jetë një gjë, aq më shumë ndjen

kënaqësi dhe dhimbje.• Djalli nuk është aq i zi sa është pikturuar.• Njeriu që qëndron në gjumë kurrë nuk do të zgjoj famë, dhe

dëshira e tij dhe e gjithë domethënia e jetës së tij do të kalojë si një ëndërr, dhe gjurmët e tij do të zhduken nga kujtesa si tymi në ajër, ose rëra në lumë.

• Konsiderojeni origjinën tuaj. Ju nuk u formuat për të jetuar si egërsira, por të ndiqni virtytet dhe njohuritë. 

• Ditën që njeriu do të lejojë që dashuria e vërtetë ta pushtojë, ato gjëra të cilat janë ndërtuar aq mirë do të bien në kofuzion dhe do të përmbysin gjithçka që ne besojmë që është e drejtë dhe e vërtetë.

• Dashuria është ajo që lëviz Diellin dhe yjet e tjerë (L'amor che move il sole e l'altre stelle.)

Beatriçja dhe Dantja

Dantja dhe Virgjili duke kaluar nëpër Ferr

Dantja dhe Virgjili në Purgator

Dantja dhe Virgjili në portat e Parajsës

FALEMINDERIT PËR VËMENDJEN