AS ORIXES DO CÓMIC: a banda deseñada na prensa periódica

“A narración continuada ou discontinua dun argumento mediante imaxes, tomando como base unhas microunidades (viñetas, cartuchos, textos de apoiatura) coa inclusión non forzosa (existen historietas mudas) da palabra escrita, situándoa dentro da acción icónica e servíndose para a súa difusión da prensa e industria libreira.”

Reimundo Patiño

– Medio con múltiplex formas de expresión– Vehículo de diversos e variados contidos e

mensaxes– Destinatarios de todas as idades e intereses– Formas cun sinfín de posibilidades artísticas

O cómic é…

Podemos atopalo…

– Prensa diaria– Cómic book– Albúms– Formatos similares a libros (moitas páxinas)– Internet

Onde nace o cómic?

• O seu nacemento está ligado ó desenvolvemento da prensa en EE.UU.– Aquí aparecen as primeiras formas do cómic:

dailies e sundais

• Os tebeos, os álbums e as novelas gráficas son tamén produto da evolución tanto dos medios de difusión como do gusto e interese dos lectores

Remontándose ó pasado…

• A aparición da escritura deu canles novas e amplificadoras á posibilidade de expresión narrativa

• A miúdo o relato icónico veuse acompañado de textos, ben ó pé da escena, ben simultaneados en forma de lendas entre as parcelas do pintado, gravado e mesmo esculpido

• A inclusión da palabra escrita na imaxe, deu lugar a que un grande número de xentes alongasen no pasado a historia dun medio de expresión novo: o comic

• Covas de Altamira, a Columna Traxana, os Tapices de bayeux

• Diversos elementos que se introducen co tempo

• Rematan por intalarse idustrial e socialmente a finais do s. XIX

• Falamos de cómic ou banda deseñada propiamente coa aparición da imprenta (s. XIX). Por:

– Os desenvolvementos tecnolóxicos ligados ás técnicas ilustrativas: a litografía

– Abaratamento do papel en razón da mecanización e emprego de madeira en lugar de trapos ou teas para a súa confección

– A sociedade comeza a participar nos asuntos públicos e a interesarse por personaxes e comportamentos (nacemento da prensa sátira)

Isto dá lugar a…• “Historias en estampas” de

Teöpffer a partir da década dos 30

• O “Max und Moritz” do alemán W. Busch en 1865

• A ampla serie de debuxantes humorísticos e satíricos que van desenvolver o seu traballo especialmente na prensa (Caran D’Ache en Francia, MacLenan e Frost en América ou Apel-les MXaeutrdeasr ou Mecahis en España)

Bush: Max und Moritz (1865)

O NACEMENTO DO CÓMIC ACTUAL NA PRENSA

AMERICANA

• Confluencia de elementos artísticos, sociais e empresariais na prensa americana lanzamento a nivel popular deste novo medio de expresión

• Primeiros elementos de repetición, ritmos, sucesión de encadres, rotura da linealidade temporal, etc

• Introducción do bocadillo: permite que os personaxes falen directamente– Separa as técnicas narrativas das literarias

con ilustración

O cómic primitivo americano

• Plataforma de lanzamento do que agora chamamos cómic, tebeo ou banda deseñada

• Ofrece: un mundo variado, enormemente rico en temas, personaxes e situacións, de enorme calidade artística en moitos dos autores implicados

Segar: Popeye

• O gran salto: desenvolvemento na prensa norteamericana deste novo tipo de ilustración: – contar historias, polo xeral cómicas ou

destinadas a un público xeral, que incluía o lector inmigrante, sen apenas coñecementos de lectura pero que podía comprender ben as imaxes e tamén ao lector infantil

George Herriman (1880-1944)

Winsor MacCay (1869-1934)

Lyonel Feininger (1871-1856)

Elzie Crisler Segar (1894-1938)

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA1. O COMIC GALEGO Inicios do cómic galego: Se carece de estudos sobre esta primeira época Nun primeiro momento as ilustracións tiñan un carácter

descriptivo. Personaxes, paisaxes, feitos históricos, ilustración

de novelas

As ilustracións satíricas ou humorísticas son posteriores. Vense propiciadas por:

sit. social e política desenvolvemento da prensa condicionantes técnicos: litografía e autografía

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA1. O COMIC GALEGO Primeiras mostras do

cómic en Galica: O Galiciano- 1889-

revista galega. Outro exemplo: O debuxante Carballo Fuentes. “Viaxe o olimpo”. Primeira mostra do cómic de aventuras.

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA1. O COMIC GALEGO

• por qué, sen embargo, tras uns comezos que parecían presaxiar un favorable desenvolvemento do cómic galego, prácticamente desaparece ata os anos setenta do século seguinte?

Falta dunha estrutura industrial productiva

E unha social consumidora

“Este retardamento na xénese do noso cómic, está producido pola serodia presenza entre nós dunha dinámica social auténticamente urbana e industrial, debido ao noso retardado desenvolvemento, mantendose o país nunha maior penúria económica e nunha máis acentuada pervivencia do rural e tradicional. Non hai que escer tampouco que os medios expresivos chegaron sempre con certo retardo a Galicia”.

Xosé Luis Axeitos e Xavier Seoane

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA1. O COMIC GALEGO

• O cómic galego nos anos setenta:• 1970. Isaac Díaz Pardo. Tres carteis de cego

(antecedentes da banda deseñada)• Vai ser durante esta época onde se van a sentar os piares

do cómic galego actual. ¿Por qué? Concienciación social e política- denuncia (Maio do 68) Interese polo cómic en Europa entre a xuventude.

Movementos undergound: forma de expresión Auxe da arte popular como difusora de mensaxes

Gravado Popular: Patiño ou Isaac Díaz Pardo

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA1. O COMIC GALEGO

Autores representativos: Miguelanxo Prado, Xan López Domínguez, “Das Pastoras”, seudónimo de Julio Martínez, Suso Peña, etc.

Aínda a estrutura editora ou produtiva non ofrece campo abondo para que un autor galego poida desenvolver e vivir da súa labor no país sen ter que acudir a publicacións e circuitos de carácter nacional ou internacional.

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA1. O COMIC GALEGO Anos oitenta ata hoxe Varias iniciativas interesantes. Motivos que o fan

posible: Maior apoio o cómic dende institucións e

entidades culturais. Iniciativas colectivas e autores “consolidados”. Abundantes publicacións: fanzines, suplementos

na prensa, álbumes, libros escolares e publicacións didácticas.

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA2. O COMIC EN GALEGO: AS TRADUCCIÓNS.

• - Aínda que a publicación en galego doutros autores de fora do país non supón de por si unha manifestación do cómic galego, si serve como forma de difusión do cómic dentro do ámbito da nosa fala, e ademáis de para a súa normalización.

A publicación de series de éxito consolidado parece ser que foi a primeira opción tomada polas empresas editoras. (Asterix e Tintín).

Posteriormente, Xerias publica series descoñecidas na Península. aventuras de Franka, por Kuijpers, as de Xerome K. Xerome Bloch, de Makyo e Dodier, e outras. Pero as series non consiguen consolidarse comercialmente.

A BANDA DESEÑADA EN GALIZAO COMIC GALEGO E O COMIC EN GALIZA2. O COMIC EN GALEGO: AS TRADUCCIÓNS Publícanse tamén comics de éxito como: “Maus” ou

“Os cinco narradores de Bagdag”- publicado por Factoría K.

A editorial Edicións do Cumio publica, no 2008, o primeiro manga en galego que chega ás librarías. Trátase da obra “Bícame, profe”

A finais do ano 2008 BD Banda editou o seu primeiro álbum en solitario, “As serpes cegas” , obra de Bartolomé Seguí e Felipe Hernández Cava. Premio Nacional do cómic no ano 2009.

Os comic-books, os tebeos e os álbums

• A independenza do cómic vai vir da man do cómic-book, que en esencia é unha publicación dedicada enteiramente ó cómic. O seu nacemento pode datarse a mediados da década dos anos 1930.

• Estaba a nacer un novo medio e unha empresa ( D.C. Comics ) que pronto lograría éxitos como Superman (publicado en Action Comics por primeira vez en 1938) ou Batman (publicado a partir de 1939 en Detective Comics).

Os comic-books, os tebeos e os álbums

• En España triunfa un formato de publicación mixta, con series de diferentes autores unidas na mesma publicación

• Son os “tebeos”, que

nacen xa a partir dos

anos vinte, como TBO

Pulgarcito, Tiovivo, Pumby,

DDT e outros moitos.

Os comic-books, os tebeos e os álbums

• Posteriormente será o gran auxe do álbum• Non se axusta estrictamente nin ó comic-

book americano nin o tebeo clásico de historietas

• Forma de publicación que une en forma de libro historias polo xeral publicadas de forma seriada en tebeos ou publicacións periódicas

• Antecesor da novela gráfica

Álbum

• É o formato habitual das publicacións franco-belgas como Tintín e posteriormente Ásterix, Lucky Lucke, O teniente Blueberry

• O formato de álbum franco-belga terminou por influenciar tamén as publicacións nacionais como Mortadelo y Filemón (que adopta o formato de álbum, con historia longa a partir de “ El sulfato atómico ”)

Recomendados

• Spirit (Will Eisner, 1917-2005)

• Dentro da inmensa literatura de heroes e superheroes americanos e asimilables, que inunda o mercado desde o nacemento de Superman, unha serie merece ser destacada polas súas cualidades narrativas, técnicas e de contido: o Spirit de Will Eisner.

Recomendados

• Hergé creou con Tintín unha forma narrativa con múltiples seguidores, na que o desenvolvemento da historia e do guión equilíbrase con debuxo.

• Axuda tamén ó seu éxito a creación de personaxes entrañables como o Capitán Haddock, o profesor Mariposa (Tornasol,) ou os irmáns Hernández e Fernández

Recomendados• O Capitán Trueno • (Víctor Mora - guión (1931- ),

Ambrós – debuxo (1913- 1992)

• Conserva o encanto de ser un cómic que entusiasmou e engaiolou a miles de rapaces daquela época, que se namoraron dos cómics coa súa lectura.

• E que ademáis tiña suficiente calidade como para seguir engaiolando a novas xeracións de rapaces, aínda coa distancia que lle impón o tempo.

Apoio institucional

• “O Facho” promove en 1979 un “Concurso de Cómics en galego” no que participaron autores como Siro, Fran Jaraba ou Xan López Domínguez.

• En 1989 celébranse as primeiras Xornadas de Banda Deseñada de Ourense ó mesmo tempo que se publicaba o primeiro número de Frente Comixario. 1994 Fanzine das Xornadas

Apoio Institucional

• En 1991 convócase o primeiro certame “Ourense” de Banda Deseñada para afeccionados

• Co apoio da Consellería de Cultura da Xunta de Galicia pasará a realizarse o “Concurso Galego de Banda Deseñada”, e a partir do ano 2000, a mesma Xunta de Galicia, a través das Consellerías de Familia e Cultura, convoca o I Certame Galego de Imaxe Artística

Apoio institucional

• Outros eventos:

• a Semana da B.D. de Cangas (coincide coa 3ª semana de Ourense)

• “ Viñetas desde o Atlántico”, que se celebra en A Coruña desde o ano 1997 (Carlos Portela e Miguelanzo Prado)

Apoio institucional

• Tamén en Pontevedra, e co patrocinio do Concello da Cidade, celébrase o concurso de Banda Deseñada “Cidade de Pontevedra”.

• Este ano 2007 Galicia tivo un stand propio no Saló Internacional de Cómic de Barcelona, e tamén a bd é promocionada nalgunhas das feiras do libro celebradas en Galicia.

Puntos de debate

• Existe suficiente apoio institucional na actualidade con respecto ó comic galego.

• É preferible traballar baixo as directrices que marque unha editora ou non contar con tantos medios e ter máis liberdade creativa.

• Fuga de talentos cara as grandes firmas americanas.