โดย พลเอก เอกชย ศรวลาศผอ านวยการส านกสนตวธและธรรมาภบาล

สถาบนพระปกเกลา

ภมรฐศาสตร[Geopolitics]

เพอศกษาสถานภาพทาง

ภมรฐศาสตรในฐานะทเปน

ก าลงอ านาจของชาต

ภมรฐศาสตร

คอ การเมองทเกยวของกบสภาพทางภมศาสตรเชนในการตงเมอง การยทธศาสตร ความเปนอย วถชวตลวนแตเปนการเมองทจะตองเกยวเนองกบสภาพภมศาสตร

ความเปนมา

• เปนวชาซงศกษาพรรณนาและวเคราะหเกยวกบรฐ เกดขนพรอมกบวชาประวตศาสตร รฐประศาสนศาสตร ปรชญา และคณตศาสตร อดตไมแพรหลายมากนก นกปราชญมไดรวบรวมเนอหาของวชาใหเปนหลกฐานอยางจรงจง

• เฮโรโดตส นกประวตศาสตรชาวกรกสนใจเพยงเรองภมศาสตร

• เฮคาแทอส บดาวชาภมศาสตรชาวกรก สนใจเรองทว ๆ ไปของพนพภพ

• ปลาโต นกปราชญชาวกรก ชถงความสมพนธระหวางประเทศกบบรเวณตาง ๆภายในประเทศ

• อารสโตเตล นกการเมองชาวกรก กลาวถงความสมพนธระหวางประเทศกบสงแวดลอมทางธรรมชาตของประเทศ

• สตราโบ นกภมศาสตรชาวโรมน กวจารณถงเรองราวตาง ๆ อนเกยวของกบสงแวดลอมทางธรรมชาตกมอทธพลตออ านาจหรอก าลงความสามารถของอาณาจกรโรมน

นกภมศาสตรการเมอง

วชานไดเจรญขนมาในศตวรรษท 18 โดยเฉพาะศตวรรษ ท 20 เกดนกภมรฐศาสตร

หลายคน

• อลเฟรด เธเยอร มาฮาน (Alfred Thayer Mahan)

• เซอรฮลฟอรด แมคคนเดอร (Sir Halfore Mackinder)

• ฟรดดรช รทเซล (Friedrich Ratzel)

• รดอลฟ คเจลลน (Rudolf Kjellen)

• คารล เฮาสโฮเซอร (Karl Haushofer)

ภมศาสตร ภาวะประชากร ทรพยากรธรรมชาต ความเชอ ศาสนา ความจงรกภกด ลกษณะประจ าชาต ก าลงทหาร วทยาศาสตรเทคโนโลยฯ เศรษฐกจ ความสมพนธระหวางประเทศ การศกษา อดมการณของชาตและภาวะผน า

National Powers

ภมรฐศาสตร(Geopolitics)ภมศาสตรการเมอง ประวตศาสตร

National Security Strategy

Personal, Social,

National,

Regional, International

ประชาชน ดนแดนรฐบาล อ านาจอธปไตย

Value and

National Style

National Interest

Vital, Important, Peripheral

Model National Security Assessment : EKMODEL

Defense of homeland

Economic well-being

Favorable world order

Promotion of value

GlobalState

Non State Actors Leaders

ก าลงอ านาจแหงชาตดานภมรฐศาสตร

เปนการผสมผสานความหมายในทางภมศาสตร กบทางรฐศาสตร

ลกษณะทางภมศาสตรทเปนปจจยสงเสรมหรอลดอทธพลหรอคณคาของรฐทตงอยบนปจจยของภมศาสตร

อดตใชก าลงอ านาจทางทหารมากกวาก าลงอ านาจดานอน ๆ

นกการทหารพจารณาวาปจจยดานภมศาสตร คอ ภมประเทศ ภมอากาศ เปนปจจยส าคญตอการปฏบตการรบในสนามรบมาก

รปแบบการท าสงคราม

สงคมนยมคอมมวนสต

หนงประเทศสองระบบ

มสลม/ทองถนนยม

รปแบบของการใชก าลงอ านาจแตละยคสมย

ภมรฐศาสตร

นกรฐศาสตรชาวสวเดนชอ รดอลฟ คเจลเลน (Rudolf Kjellen) ไดตงชอภมรฐศาสตรขน (GEOPOLITICS) โดยยอมาจากค าวา GEO GRAPHICAL POLITICS ใน ค.ศ.1861-1947 มนกภมรฐศาสตรทส าคญชอ เซอร อลเฟรด แมคคนเตอร

ไดเสนอทฤษฎยทธศาสตรหวใจโลก (HEART LAND THEORY) ซงอางวา"ผใดยดครองยโรปตะวนออกไดจะสามารถยดครองหวใจโลกได

ซงเขาหมายถงดนแดนสวนใหญชนในของทวปยโรป เอเซย และอาฟรกาผใดครองหวใจโลกไดจะยดครองเกาะโลก (WORLD - ISLAND) ได

HEART LAND THEORY

ซงหมายถงทวปเอเซย ยโรป และอาฟรกาทตอเชอมเปนดนแดนเดยวกน ผใดยดครองเกาะโลกไดจะยดครองโลกได

ทฤษฎนกน าไปสแนวคดประการหนงทท าใหสหภาพโซเวยตยดครองยโรปตะวนออก ในหลงสงครามโลก ครงท 2

น าไปสการตงองคการ NATO (NORTH ALANTIC TREATY ORGANIZATION) ขน

Pivot Area

Heart Land and Rim Land

Strategy

http://www.tortaharn.net/contents/index.php?option=com_content&task=view&id=63&Itemid=75&ccdate=6-2008

EURASIA

วเคราะหความสมพนธของก าลงอ านาจของโลก (World-Wide Power Relationship)

„ การจ ากดการขยายตวของสหภาพโซเวยตใหอยภายในดนแดนยเรเซย เปนสงทจ าเปนอยางยง

„ กระท าดวยการผสมผสานทรพยากรของชาตพนธมตรทเปนมหาอ านาจทง สหรฐอเมรกา เยอรมน สหราชอาณาจกร และญปน

ปจจบนมออสเตเลยเขารวมดวย „สามารถท าไดดวยผสมแสนยานภาพทางทะเลเขาดวยกน

Sir Halford Mackinder

Geopoliitika:Geopolitics

ก าหนด ยทธศาสตรใจโลก (Heartland Strategy)

“ ใครครองยโรปตะวนออกไดจะเขาควบคมใจกลางของพนโลกได ผใดครองใจกลางของพนโลกได จะสามารถควบคมพนทสวนตางๆของโลกได

และผใดครองพนทสวนตาง ๆ ของโลกได กจะควบคมโลกไดในทสด”

สามารถควบคมทรพยากรทง คน และวตถ ของโลกไดอยางสมบรณ

แนวคดทางภมรฐศาสตร ขดแยงกบแนวคดมาฮาน

ก าลงอ านาจทางพนดนทมงไปสใจกลางของยเรเซย จะชวยใหควบคมภาคพนทวปเอาไวได

ประเมนสถานการณโลกวา ฝายพนธมตรควรรวมมอกนปองกนอาณาบรเวณใจกลางโลก ตอมาไดเกดการรวมมอ โดยกอตง NATO ขนมา

เชอวาการเคลอนยายดวยรถไฟ จะท าใหคลองตวเหนอกวาการเคลอนยายทางทะเล เปนการขดขวางไมใหก าลงทางทะเลเขายดพนท Heartland ได ก าลงอ านาจทาง

พนดนทมงไปสใจกลางของยเรเซยจะชวยใหควบคมภาคพนทวปเอาไวได

จ านวนพลเมอง ทรพยากร การเดนเรอ

Rimland Eurasia World

แนวคด“ยทธศาสตรขอบโลก”(Rimland Strategy)จะโตแยงกบ“ ยทธศาสตรใจโลก ”

ใครสามารถครองบรเวณใจโลกได จะตองครอบครองบรเวณดนแดนโดยรอบใหไดกอน

การใชก าลงอ านาจทางเรอทมประสทธภาพเปนหลก ตามแนวคดของมาฮานเรองสมทธานภาพ

แนวคดนไดรบการพสจนหลงสงครามโลกครงทสอง พนธมตรจดตงกองก าลงในบรเวณพนทตาง ๆของโลกอยางเปนระบบ เพอปองกนการเขาครอบครองใจโลกของฝายคอมมวนสต

พล.จ.ดร.คารล เฮาสโฮฟเฟอร (Karl Ernst Houshofer)

ผสมผสานแนวความคดของแมคคนเดอรในเรองความสมพนธของทรพยากร เสนอความตองการดานทรพยากรใหแกก าลงอ านาจของโลก

ผอ านวยการสถาบนภมรฐศาสตร ของเยอรมน(ค.ศ. ๑๘๖๐–๑๙๔๕)

แนวความคดทางการเมองของรฐซงเปนเสมอนองคกร

เปนนกรฐศาศตรทมชอเสยง ในยคหลงสงครามโลกครงท1 ทมแนวคดวา รฐเปนสงทมชวตจ าเปนตองขยายตวอยตลอดเวลา

เพอสนบสนนความตองการขยายดนแดนของเยอรมนในขณะนน และเปนแนวคดทมอทธพลตอฮตเลอรมาก ในการน าไปสสงครามโลก ครงท 2 ในเวลาตอมา

ภมรฐศาสตร(Geopolitics)

เปนการอธบายปจจยทางภมศาสตร ทมอทธพลในการสงเสรมหรอลดบทบาททางรฐศาสตรของรฐ จงตองเขาใจองคประกอบของรฐ (STATE) วารฐนนมองคประกอบส าคญ 4 ประการ คอ

1. ประชาชน

2. ดนแดนทแนนอน

3. รฐบาล

4. อ านาจอธปไตย

มผลตอเสนทางเขา - ออก ทส าคญทางยทธศาสตร ความสมพนธระหวางสภาพทางภมศาสตร กบปจจยก าลงอ านาจแหงชาต ดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม จตวทยา การทหาร วทยาศาสตรเทคโนโลย การพลงงานและสงแวดลอม

ประชาชน

เปนทรพยากรของชาต เปนปจจยหนงทน าไปพจารณาวาก าลงอ านาจแหงชาตดานภมรฐศาสตรมคณคาทางยทธศาสตร (STRATEGIC VALVES) มากหรอนอยเพยงไร

คณภาพของประชาชน และจ านวนของประชาชน มสขภาพอนามยด มความรสง มระเบยบวนยด รสทธและหนาท ก าลงคนสามารถพฒนาประเทศไปสความเจรญรงเรองได แมวาจะม

ทรพยากรธรรมชาตจ ากด เชนประเทศญปนรฐบาลพฒนาสงเสรมระบบการศกษา การเรยนร จด

เครอขายการใหขอมลขาวสารแกประชาชน พฒนารกษาสขภาพอนามย

จ านวนของประชาชน

เปนปจจยทสงผลตอการพจารณาคณคาทางยทธศาสตร ประเทศทมประชากรมาก จะสามารถสรางความเขมแขงในการปองกนประเทศและดานเศรษฐกจ

จะเปนประเทศทมศกยภาพแรงงานและมอ านาจการผลตสง มการตลาดทกวางขวาง เชน ประเทศจนซงมประชากรกวา 1,200 ลานคน นบวาเปนประเทศทมสงดงดดจงใจนกลงทนตางชาตมาก

ขณะเดยวกนกเปนปญหาตอการเลยงดประชากรใหอยดกนด ในลกษณะการกระจายรายไดใหทวถง ตองมระบบการปกครองทมประสทธภาพ

ประชากรทมจ านวนมากหากมเชอชาต ศาสนา ทหลากหลาย เชนจน กจะเปนปญหาในการอยรวมกนทางสงคมอกเชนกน

24

บทบญญตในกฎบตรสหประชาชาต หมวดท 1 Article 2 ขอ 7

“Nothing contained in the present charter shall authorize the UN to intervene in matters which are essentially within the domestic Jurisdiction of any state or shall require the member to submit such matters to settlement under the present charter; But this principle shall not prejudice the application of enforcement measures under chapter 7”

www.kpi.ac.th

กระบวนการสนตภาพกบปญหาความขดแยงภายในประเทศ

ปญหาความขดแยงภายในชาตใดชาตหนงอาจมสาเหตจากเงอนไขหนงหรอหลายประการประกอบกน

• ความไมเปนธรรมในสงคม • ความแตกตางทางเชอชาต ศาสนา เผาพนธ

• การรกษาการปกครองของรฐ• กฎหมายหรอองคกรบงคบใชกฎหมาย ออนแอ

• ภมรฐศาสตรทไมเอออ านวยใหอ านาจการปกครองของรฐบาลกลางสถาปนาครอบคลมพนทอยางเตมประสทธภาพ

www.kpi.ac.th

ทตง(แสดงฐานะทางยทธศาสตรทแตกตางกน ประเทศทเปนเกาะอยหางไกลจากผนแผนดนใหญโอกาสทจะถก

รกรานอยางจโจมดวยก าลงทางบกมนอย ตางกบประเทศทเปน Land - Lock มโอกาสทจะถกจโจมดวยก าลงทางบกไดมากทสด)

ขนาด(ประเทศทมขนาดใหญ มโอกาสเปนมหาอ านาจได เนองจากมทรพยากรและประชากรมาก เชน

สหรฐอเมรกา รสเซย จน)

รปราง(ประเทศทมอาณาเขตแยกออกจากกนโดยมประเทศอนคนอยจะประสบปญหาในการปกครองใหเปน

อนหนงอนเดยวกน เชน ประเทศปากสถาน ประเทศทมอาณาเขตตงอยปลายคาบสมทร เชน มาเลเซย )

ลกษณะภมประเทศ ดนฟาอากาศ ทตงของเมองส าคญ เสนทางคมนาคม

พรมแดน(Boundary)(ตามธรรมชาตใชสนปนน า ล าน า รองน าลก ใชเสนกงกลางของแมน าหรอรองน าลก พรมแดนตามสงทมนษยสรางขน เชนก าแพง รว หมดหลกฐาน พรมแดนพกดภมศาสตร เชน แบงตามแนวละตจด

ลองจจด ไดแก สหรฐอเมรกา เกาหล พรมแดนตามหลกวชาเรขาคณต เชน การแบงประเทศอาณานคมในทวป

อาฟรกา การตกลงตามลกษณะพรมแดนอาจเปนการตกลงแบบฉนทมตร แบบบงคบ หรอแบบท าสญญาหลง

สงครามกได)

การพจารณาลกษณะภมรฐศาสตร

สหรฐอเมรกา AUSTRALIA

สาธารณรฐประชาชนจน

เปนรปรางทมลกษณะด สามารถอ านวยผลประโยชนในทางเศรษฐกจวฒนธรรม มความเขมแขงทางยทธศาสตร เพราะสามารถวางก าลง และเคลอนยายก าลงสะดวก เชน สหรฐอเมรกา จน ออสเตรเลย เปนตน

รปรางกระทดรด หรอเปนปกแผนจด

รปรางคลายวงกลมเปนรปรางทมลกษณะดทสดสามารถตงเมองหลวงอยบรเวณใจกลางประเทศไดเปนประโยชนทางการทหาร เศรษฐกจ ตลอดจนการปองกนประเทศ สามารถสรางเสนทางคมนาคมไดสนทสด ตดตอถงกนไดสะดวก รวดเรวและประหยดทสด ไดแก สวสเซอรแลนด ฮงการ และฝรงเศส เปนตน

SARAWAK

SABAH

MA

LA

YA

M A L A Y S I A

I N D O N E S I AJ A V A

S U

M A

T R

A

B O R N E O

K A L I M A N T A NC

E L

E B

E S

I R I A N J A Y A

แบบแยกจากกน(Broken Shape)PH

ILIP

PIN

ES

แบบไมประตดประตอ(Fragmented Shape)

มหนวยหนงหรอมากกวาแยกออกจากหนวยใหญของประเทศ เชน มาเลเซย

ประกอบดวยเกาะใหญนอยจ านวนมาก จดกระจายมสวนยอย ๆ แยกออกจากหนวยใหญของประเทศ แตยงอยบรเวณเดยวกบหนวยใหญจะมความยากล าบากในการปกครองปองกนเชน ฟลปปนส และอนโดนเซย เชน อนโดนเซย ญปน ฟลปปนส เปนตน

แบบดามกระทะ (Pan Handle)

T H A I L A N D

80

70

60

50

40

30

20

10

EQ UA TO R

20

30

40

50

60

70

80

30

40

50

60

70

80

20

10 10

30

40

50

60

70

80

80

70

60

50

40

30

20

10

30

TROP IC O F CA NCE R

40

50

60

70

80 80

70

60

50

40

30

20

10

EQ UA TO R

TROP IC O F CA NCE R

TROP IC O F CA PRI CO RN TROP O F CA PRI CO RN

10

20

30 30

40 40

50 50

60 60

70 70

80 80 80

70

60

50

40

30

20

10

30

40

50

60

70

80 80

70

60

50

40

30

20

10

AUST RALIA

A S I A

A F R I C A

E U R

O P

E

GREE NLANDGR

EEN

LAND

NORTH

AMERICA

ANTARCTICA

SOUTH

AMERICA

P A C I F I C

O C E A N

O C E A N

I N D I A N

O C E A N

PACIFIC

OCEANA T L A N T I C

แผนทโลกแสดงเขตเศรษฐกจโลก

4060 60

40

55

Equator5

5

ละตจด 40 - 60 องศาเหนอ เขตอากาศอบอน เปนกลมประเทศอตสาหกรรม

ละตจด 5 องศาเหนอ - 5 องศาใต เขตอากาศรอนชน

ความส าคญเกยวกบภมอากาศ

สรปไดวา ในบรเวณละตจด 40 - 60 องศาเหนอ อากาศ

อบอน ประชากรมความขยนขนแขง เมอพจาณาภาพรวม

จากแผนท พบวา เปนบรเวณทมเมองใหญและเปนเมอง

อตสาหกรรมและเขตเศรษฐกจส าคญของโลก ในทางตรง

กนขามบรเวณ ทละตจด5 องศาเหนอ - 5 องศาใตอากาศ

รอนชน ท าใหประชากร ไมกระตอรอลนในการประกอบ

อาชพ

ปจจยทางภมศาสตรกบก าลงอ านาจของประเทศไทย

Australia

USA

Canada

China

India

Russia

Brazil

Argentina

Mexico

ลกษณะภมประเทศของอฟกานสถาน

N

Alfred Thayer Mahanนายพลเรอสหรฐฯ ค.ศ. ๑๘๔๐ - ๑๙๑๔

บดาแหงก าลงอ านาจทางทะเล เปนผบรรยายในวทยาลยการทพเรอ เขยนหนงสอเกยวกบทฤษฏของการใชก าลงอ านาจทางเรอ เสนอแนวคดก าลงอ านาจทางทะเล(Sea Power Strategy) ครองเจา

ทะเล คมเสนทางเดนเรอ และแสวงหาทรพยากรโพนทะเล

ซงไดรบการยอมรบในผลงานยทธศาสตรทางเรอ(Naval Strategy)

ยทธศาสตร Sea Power21

ปรบวางก าลงของกองทพเรอสหรฐฯโดยทบทวนยทธศาสตร ปรบเปลยนรปแบบ จ านวนและสถานททก าลงทหารของสหรฐฯประจ าการอยทวโลก

ก าหนดภยคกคามและยทธศาสตรขนใหมทงหมด มการลงนามรวมระหวาง ผบ.ทร. และ ผบ.นย.และให กห.สหรฐฯ อนมตแลว

ยทธศาสตรใหมของสหรฐฯ

ก าหนดเปนยทธศาสตรแบบ ๔-๒-๑

สามารถยบยงภยคกคามได ๔ ภมภาค

เอาชนะไดอยางรวดเรว ๒ ภยคกคาม

เอาชนะไดอยางเดดขาด อยางนอย ๑ ใน ๒ ภยคกคาม

EURASIA

ใหความส าคญกบภมภาค East Asia,

Northeast Asia

South East Asia

Europe

Northeast

East Asia

South East Asia

Europe

การพฒนากองทพสหรฐฯ

ปรบกองเรอจาก ๑๙ กองเรอ เปน ๓๗ กองเรอ มขดความสามารถในการท าการรบในทกภมภาคทวโลก

ใหความส าคญกบขดความสามารถของหนวยปฏบตการพเศษ (Special Force)

มการปรบปรงเรอด าน า Nuclear ชน Ohio Class ซงจากเดมมการตดตงขปนาวธ Nuclear มาเปนตดตงอาวธปลอยแบบ Tomahawk และสามารถสงหนวย Special Force ขนปฏบตการบนฝงได

ยทธศาสตรทหารของสหรฐ

Strategic Defense Mobile Forces

Bases Places

Hard Power Soft Power Smart Power

แนวคด Sea Basing

สรางฐานทพหนาในแผนดนตนเอง ใชก าลงเคลอนทเรว ลดการพงพาชาตอน

วางก าลงและฐานทพ ฐานสงก าลงบ ารงตาง ๆ ไวทวโลก วางก าลงใหมของ ทร.สหรฐฯ ในภมภาคเอเชย – แปซฟก ลด

ก าลงทหารประจ าการในเกาหลใต จ านวน ๑ ใน ๓ เหลอ ๑๒,๕๐๐ คน จากเดม ๓๗,๕๐๐ คน

ภยคกคามรปแบบใหมยากทจะประเมนทศทางและเปาหมายทชดเจน

ยทธศาสตรใหมของสหรฐฯเนนการสรางความรวมมอจากชาตพนธมตร ในการเขาจดการกบภยคกคามตามภมภาคตาง ๆ

ยทธศาสตร Sea Power21

ปรบวางก าลงของกองทพเรอสหรฐฯโดยทบทวนยทธศาสตร ปรบเปลยนรปแบบ จ านวนและสถานททก าลงทหารของสหรฐฯประจ าการอยทวโลก

ก าหนดภยคกคามและยทธศาสตรขนใหมทงหมด มการลงนามรวมระหวาง ผบ.ทร. และ ผบ.นย.และให กระทรวงกลาโหมฯ อนมต

กรอบแนวความคดของ Sea Power 21

Sea Shield การปองกนจากทะเล ปกปองแผนดนแม มการปองกน Air Missile Theater, Air Missile Defense และการปองกนภยคกคามทง 3 มต

Sea Strike การโจมตจากทะเล

Sea Basing ฐานปฏบตการจากทะเลทใชในการบญชาการรบ

Sea Trial คอ จะตองมการฝกและทดสอบจดมงหมายเพอพฒนาเทคโนโลยใหม ๆ และวางแนวความคดในการปฎบตการ

Sea Warrior การอบรมและพฒนาคณภาพของก าลงพลทางเรอ

Sea Enterprise การตรวจสอบเพอปรบปรงการปฎบตภารกจของกองทพใหมประสทธภาพมากยงขน

Maritime Prepositioning Force (Future) MPF(F) / Seabase

National Security Strategy and Economic Strategy

Raw Material

Product & Container

Money

Man

องคการเดนเรอระหวางประเทศ (International Maritime Organization-IMO)

เปนหนวยงานของ UN รบรองมาตรการตอตานการกอการรายทางทะเลทเรยกวา The International Ship and Port Facility Code (ISPS CODE) เมอป 2545

มาตรการทก าหนดใหประเทศสมาชก IMO ทรบรองมาตรการนจ านวน 146 ประเทศ เพมการรกษาความปลอดภยการเดนเรอเพอปองกนการกอการราย

ก าหนดใหเรอทมระวางตงแต 300-50,000 ตน ตองตดตงระบบ Automatic Information System ภายใน 31 ธนวาคม 2547

ก าหนดใหเรอทกล าตองตดตงระบบเตอนภยใหเจาหนาทบนฝงทราบถงชอเรอ สถานทตง และปญหาดานความปลอดภย

ก าหนดใหทาเรอมการประเมนความปลอดภยของทาเรอ และจดท าแผนรกษาความปลอดภยสถานท

เรอทไมปฏบตตามระเบยบจะไมไดรบใบประกาศความปลอดภยการเดนเรอระหวางประเทศ(International Ship Security Certificate) ซงจะท าใหไมสามารถจอดเขาทาเทยบเรอของประเทศสมาชก IMO ได

A Publication by www.knowtheprophet.com 55

A Publication by www.knowtheprophet.com 56