เบาหวาน

พนส ปรวาสนาจตพร วศษฏโชตองกร

GotoKnow.org/profile/mhsresearchi

ครเอทฟคอมมอนสแบบแสดงทมา-ไมใชเพอการคา-อนญาตแบบเดยวกน (by-nc-sa)

เมอนำเนอหาในหนงสอเลมนไปใช ควรอางองถงแหลงทมา โดยไมนำไปใชเพอการคา และยนยอมใหผอนนำเนอหาไปใชตอไดดวยสญญาอนญาตแบบเดยวกนน

ขอมลเพมเตม : http://cc.in.th/wiki/meet-the-licenses1

1http://cc.in.th/wiki/meet-the-licenses

สารบญ

คำนำสำนกพมพ 3

เบาหวาน : มหนตภยเงยบ(Silence Killer) 5

เบาหวาน : ชอหวานๆ แตรสชาตไมหวานสมชอ 7

ชนดของ “เบาหวาน” 11

สาเหตของ “เบาหวาน” วาดวยกรรมพนธและพฤตกรรมการกนอาหาร 13

เบาหวาน... “เคาลาง” อยาวางใจ อะไรคอเคาลาง “บอกเหต” 15

ใครคอกลมเสยงเบาหวาน 17

ครอบครวเบาหวาน... 19

อาหารของคนเปนเบาหวาน 23

ผกและสมนไพรตานภยเบาหวาน 27

ผก สมนไพรทควรใสใจรบประทาน 29

เทากบเบาหวาน 33

รองเทาทเหมาะสมกบผปวยเบาหวานเปนอยางไร? 37

เรองเลาจากคนทำงานเบาหวาน 41

เรองเลาจากเหลาเภสชกร 49

i

เบาหวานกบนวตกรรม 51

การสรางเครอขายเบาหวาน : พลงการเรยนร 57

บทสงทาย : เบาหวาน มหนตภยเงยบทนาจบตามอง 61

เกยวกบผเขยน 63

ii

การใชประโยชนจากเนอหาภายในหนงสอ ตองอางองแหลงทมา และหามนำเนอหาไปใชเพอวตถประสงคทางการคา รวมทงใหใชสญญาอนญาตเดยวกนนในการนำไปใชครงตอไป ขอมลเพมเตม: www.cc.in.th1

1http://www.cc.in.th

1

2

คำนำสำนกพมพหนงสอภายในโครงการเผยแพรความรจากผปฏบต (Blog to Book) เปนการรวบรวมบนทกจากบลอก (Blog)

ภายในเวบไซต GotoKnow.org นำมาจดพมพเปนหนงสอ เพอเผยแพรแกผทเกยวของและบคคลท สนใจ

พนฐานแนวคดของโครงการนเปนความตงใจของผเขยนทจะรวบรวมความรจากภายในตวบคคล ซงถอเปนฟนเฟองเลกๆ ทกระจดกระจายอยในสงคม ถายทอดเรองราวผานพนทเสมอนออนไลนใหไดรบการเผยแพรในรปแบบหนงสอ เพอกาว ขามขอจำกดในเรองของโอกาสในการเขาถงสญญาณอนเทอรเนต หรอขอจำกดทางดานเทคโนโลยตางๆ

นอกจากนการรวบรวมบนทกดงกลาว ยงเสมอนเปนการใหรางวลแกผเขยนทไดพากเพยรในการเขยนบอกเลาเรองราวท เปนประโยชนใหแกผอน การถายทอดประสบการณ ความรสกนกคด ทปราศจากอคตนน อาจเปนประโยชนแกผอนไดไม มากกนอย

โครงการเผยแพรความรจากผปฏบต (Blog to Book) เรมตนขนในเดอนเมษายน พ.ศ. 2552 และจะ คดสรรบนทกอนทรงคณคา ทยอยตพมพเปนหนงสอเผยแพรใหแกผทเกยวของและผทสนใจโดยไมคดคาใชจายใดๆ ตงแตขนตอนการคดสรร ออกแบบ ตพมพ และเผยแพร เพอเพมโอกาสใหสงคมไทยไดบรโภคความรอนมตนทนนอยทสดเทาท จะเปนไปได โดยมความมงหวงสดทายคอ “สงคมแหงปญญา” อนจะเกดขนในสงคมไทย

3

4

เบาหวาน : มหนตภยเงยบ(Silence Killer)

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรปจจบนสหพนธเบาหวานนานาชาตประมาณการวา ประชากรทวโลกเปนโรคเบาหวานมากกวา 285 ลานคน

หรอเกอบรอยละ 7 ของประชากรผใหญทวโลก1 โดยเพมขนอยางรวดเรวโดยเฉพาะในประเทศกำลงพฒนา จดเปน“มหนตภยเงยบ” (Silence Killer) เปนปญหาสาธารณสขของโลกทนากลว

คาดวาใน พ.ศ.2572 หรออก 20 ป ผปวยเบาหวานรายใหมรอยละ 70 จะอยในประเทศกำลงพฒนา สวนประเทศไทยในป 2551 มผปวยเบาหวานรายใหม 388,551 ราย เสยชวต 7,725 ราย คาดวาทวประเทศ จะมคนกำลงเปนเบาหวานกวา 3 ลานคน มแนวโนมเพมขนตอเนอง ผปวยเกอบรอยละ 50 ยงไมรตววาเปนโรค และไมไดรบการวนจฉยและการรกษาทเหมาะสม จงมความเสยงเกดปญหาแทรกซอน ทงโรคไตวาย ตาบอด โดยเฉพาะตาบอด พบวาทวโลกมประชากรทเปนเบาหวานและเบาหวานขนตา จนตาบอดสนทเนองจากเสนเลอดไปเลยงตาเสอมไมตำกวา 2.5 ลานคน สวนคนไทยทเปนเบาหวาน พบเปนเบาหวานขนตาขนรนแรงไมตำกวา 30,000 คน หากไมไดรบการรกษาดแลตงแตยงไมมอาการ จะเกดตาบอดตามมา

ยอนไปในป พ.ศ. 2552ไดมการรณรงคโรควนเบาหวานพรอมกนทวประเทศ โดยมคำขวญในการรณรงค คอ“เบาหวานควบคมได...เพยงรและเขาใจ” (Understand Diabetes and Take Control) มกจกรรมใหบรการผปวยโรคเบาหวาน โดยตรวจคดกรองหาโรคแทรกซอน รวมทงใหความร ความเขาใจในการควบคมปองกนโรคเบาหวานแกประชาชนดวย และจดโครงการสงเสรมสขภาพปองกนตาบอดจากเบาหวานขนตา เพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 84 พรรษา 5 ธนวาคม 2554

คำขวญในการรณรงคทบอกวาเบาหวานควบคมได...เพยงรและเขาใจ ทำใหเรามองเหนถงความสำคญในการสรางองคความรเพอใหเทาทนโรค รวมไปถงการออกแบบในการสงเสรมสขภาพทงกลมผปวย คนปกต และกลมเสยง“บทเรยน” ในการดแลผปวยจากสหวชาชพตางๆทเกยวของ มความสำคญมาก เพราะวา เบาหวานนอกจากเปนโรคทมพยาธสภาพทเกดจากตวผปวยเองแลว ปจจยเออทสนบสนนใหเปนโรคเบาหวานมาจากสงแวดลอม ทงพฤตกรรมการกน การอย ซงในปจจบนเรากพบวาพฤตกรรมสขภาพของคนไทยกจดไดวาเสยงตอการเปนโรคเบาหวาน และ

1http://www.idf.org/about-diabetes

5

เปนมหนตภยเงยบทคราชวตผคนไปเรอยๆ

ใน Gotoknow.org ทเปนพนทสำหรบการแลกเปลยนเรยนรทเปดกวางใหคนทำงานไดเขามาเขยนแลกเปลยนความร แลกเปลยนความคด ความรชดหนงถกตอเตมจากประสบการณทหลากหลายผานผทแลกเปลยน Goto-know.org จงถอวาเปนขมพลงทางดานความรเชงปฏบตทมคณคา และหากเราสามารถสกดประเดนตางๆ เหลานนออกมารอยเรยงเปนชดความร จะเปนชดความรทมคณคาและมประโยชนตอวงการสขภาพของไทยเปนอยางมาก

Gotoknow.org ม Blogger จำนวนหนงททำงานเกยวของกบเบาหวาน และไดถายทอดบทเรยนทเกดขนในการทำงาน รวมไปถงเหนการเชอมเครอขายในการแลกเปลยนเรยนรในหลายๆ อาชพ หรอทเรยกวา สหวชาชพเกาะเกยวกนอยางหลวมในการแลกเปลยนแบบออนไลน และในการทำงานจรงเครอขายเหลานไดทำงานสอดคลองประสานกนอยแลว

ในบนทกทงหมดทเกยวของกบ เบาหวาน สามารถเขาถงไดโดยผานคำสำคญสำหรบสบคน (Tag) ทมคำวา “เบาหวาน, เครอขายเบาหวาน,DM” และคำคนอนๆ ทเกยวของ จะพบบนทกมากมาย และหนงในจำนวนนนสวนใหญเปนบนทกของ ดร.วลลา ตนตโยทย2 ทเขยน Blog ในชอของ DM KM Facilitator3 บนทกของอาจารยวลลานเองทเกยวเอาบนทกทเขยนเรองราวราวเกยวกบเบาหวานเขามาดวยกน รวมถงเปนเสมอน CoPs (ชมชนนกปฏบต) เขามาไวรวมกน รายละเอยดของการทำงานเบาหวานสามารถหาอานไดจากบนทกตามทกลาวมา

ในการสกดบทเรยนจากขอมลมากมาย เปนเรองทผเรยบเรยงคอนขางใชพลงสง โดยเฉพาะประเดน “เบาหวาน” ทมจำนวนบนทกมากมายใน Gotoknow.org ผเขยนจงไดกำหนดประเดนทมความสำคญและนาสนใจเพอทจะสามารถเรยบเรยงขอมลเหลานนใหเปนระบบ ใหมองเหนภาพพฒนาการการพฒนาและสงเสรมสขภาพทเกยวของกบโรคเบาหวาน แตกเปนเพยงสวนหนงของชดความรทมหาศาล ทหยบขนมาเปนประเดนในการเผยแพรสาธารณะในรปแบบของการรวบรวมและสกดบทเรยน สวนหนงอาจจะตองเขาไปเรยนรและแลกเปลยนในฐานขอมลออนไลนดงกลาว

การนำเสนอชดขอมล “เบาหวาน” ในหนงสอเลมนเรมตนจาก ความรเกยวกบโรคเบาหวานในดานสมมตฐานของโรค การรกษา รวมไปถงพฤตกรรมสขภาพทเสยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานในอนาคต และเรองเลาของคนทำงาน นวตกรรมทเกดขน การสรางเครอขาย ชดความรทงหมดทถอวาเปนพลงการเรยนรทใชปญญาปฏบตในการขบเคลอนทมแงมมนาสนใจ และใชเปนตนทนทางความรการทำงานสงเสรมสขภาพ เพอตอสกบมหนตภยเงยบ(Silence Killer) อยางรเทาทน

2http://gotoknow.org/profile/copdmfaci3http://gotoknow.org/blog/dmcop

6

เบาหวาน : ชอหวานๆ แตรสชาตไมหวานสมชอ

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกร

“เบาหวาน เปนโรคเรอรงชนดหนงทเปนแลวรกษาไมหาย แตปองกนได”

ถอยคำขางตน ดเหมอนจะเปนวาทกรรมทคนไทยคนชนกบปรากฏการณของโรคเบาหวานมากทสดอกวาท-กรรมหนง เนองเพราะเปนคำจำกดความทบงบอกคณลกษณะของ “โรคเบาหวาน” (Diabetes mellitus) ไดเปนอยางด เพราะเมอเปนโรคชนดนแลว จะเกดอาการเรอรงและไมสามารถรกษาใหหายขาดได กอปรกบเมอเปนแลว กมกพวงพาใหเกดปญหาสขภาพตางๆ รวมถงการนำไปสภาวะโรคแทรกซอนอยางมากมาย จนผปวย หรอแมแตญาตผปวยตองพลกตำรามารบมอเพอนำไปสกระบวนการของการดแล ควบคมหรอปองกน และเฝาระวง(Surveillance) กนยกใหญ

กระนนกเปนทนาสงเกตวาในสงคมไทยรจกและใหความสนใจเกยวกบโรคเบาหวานมาเมอไมนาน ดงจะเหนไดจากกระบวนการเคลอนไหวทางสงคมทเดนชดนนเรมปรากฏจากเวทของการจดงาน “มหกรรมเบาหวาน” เนองใน“วนเบาหวานโลก” (14 พฤศจกายน) ขนในวนท 26 พฤศจกายน 2551 ณ หางสรรพสนคาสยามพารากอน

การจดงานมหกรรมเบาหวานในครงนน เกดขนจากการผนกกำลงขององคกรหลายภาคฝาย อาท กรงเทพมหา-นคร สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร กระทรวงสาธารณสข ตลอดจนองคกรชนนำจากภาครฐและเอกชนจำนวนมาก โดยมเปาประสงคหลกคอการประชาสมพนธใหความรและสรางความตระหนกใหคนไทยไดเขาใจถงผลกระทบทไดรบจากการปวยเปนโรคเบาหวาน มหกรรมเบาหวานในครงนน จงเปนเสมอนการจดประกายใหคนไทยตนตวหนกลบมาตระหนกเรองเบาหวานกนจรงจงและเปนมกระบวนการเรยนรในเชงสงเสรมสขภาพและวธการ ดแลรกษาผปวยเบาหวานในปจจบน

เมอมองยอนกลบไปยงอดต จะพบวาคนไทยรบรเรองโรคเบาหวานในหลากมมมอง ดงจะเหนไดจากการเรยกชอโรคทตางกนออกไปตามบรบทของทองถนและเรยกตามลกษณะเฉพาะของโรค อาท โรคปสสาวะหวาน หรอ โรคหนกหวาน (นำตาลในเลอดสง) โรคของคนมอนจะกน (คนรวย) เพราะมกบรโภคแตอาหารประเภทแปงและนำตาลจนอวนเอาๆ จนเปนทมาของการเรยกตอๆ กนมาอกวา “โรคของคนอวน” แตไมแนเสมอไปลกษณะทางกายภาพของรางกายบอกไมไดวาใครจะปวยเปนโรคเบาหวาน

7

นอกจากนยงมชออนๆ ทถกนำมาเรยกแทนการเรยกโรคเบาหวานตรงๆ เชน โรคผสงอาย เพราะมกพบในคนวยทมอายมากกวา 40 ปขนไป โรคญาตเยอะ เพราะเมอเปนแลวผปวยกมกมโรคแทรกซอนตามมามากมายหลายโรคยงมผลกระทบตออวยวะภายในของรางกายหลายสวน ไมวาจะเปน ไต ตา หวใจ หรอแมแตหลอดเลอดแดง กไมเวน หรอแมแตเมอปวยเปนเบาหวานแลว กเกดภาวะแผลเนาเปอย รวมถงภาวะแขนขาออนแรง จนกระทงมอาการแทรกซอนจากโรคอนๆ จนถงเปนอมพฤกษอมพาตไดดวยเชนกน

ในทางการแพทยเปนทรบรและเขาใจกนในวงกวางวาโรคเบาหวานเปนโรคทเกดจากภาวะท “รางกายมระดบนำตาลในเลอดสงกวาปกต” หรออาการ “หนกหวาน” นนเอง ภาวะดงกลาวเกดการทตบออนไมสามารถสรางและหลงฮอรโมนอนซลน (Insulin) ไดอยางเพยงพอ ซงอนซลนทวานนมหนาทหลกในการลำเลยงนำตาลไปสเนอเยอตางๆ เพอเผาผลาญเปนพลงงานใหกบรางกาย เมออนซลนทำงานบกพรอง นำตาลกถกนำไปใชประโยชนไดไมเตมทกอเกดเปนภาวะนำตาลในเลอดสง อนเปนทมาของ “โรคเบาหวาน” นนเอง

ในเวปบลอก gotoknow.org ชมชนแหงการแลกเปลยนเรยนรของ “คนทำงาน” ไดเขยนบนทก หรอบทความสะทอนเกยวกบวาทกรรมการเรยกชอโรคเบาหวานไวหลายคน โดยภาพรวมเปนการสอถงลกษณะอนเปนสถานะเชงความหมายของโรคเบาหวานไวอยางเดนชดในหมวดหมของ “การแพทย สขภาพ สขภาวะ” หรอ ผานคำสำคญ(Tag) เชน โรคเบาหวาน อาหาร สมนไพร นำตาลในเลอด ดงเชนท คณอรณ วงษช1 ไดเขยนบนทกทสะทอนคำจดกดความของโรคเบาหวานทเชอมโยงกบภาวะการเจบปวยทเรอรงและมโรคแทรกซอนวา

“โรคเบาหวานเปนโรคเรอรง และกอใหเกดปญหาตอสขภาพ กอใหเกดปญหากบฟนและเหงอก ตา ไต หวใจหลอดเลอดแดง...เมอเปนโรคนระยะหนงจะเกดโรคแทรกซอนทเกดกบหลอดเลอดเลกเรยก Microvacular หากมโรคแทรกซอนนจะทำใหเกดโรคไต เบาหวานเขาตา หากเกดหลอดเลอดเลอดแดงใหญแขง เรยก macrovascularโดยจะทำใหเกดโรคหลอดเลอดหวใจตบ อมพาต หลอดเลอดแดงทขาตบนอกจากนนยงอาจจะเกดปลายประสาทอกเสบ neuropathic ทำใหเกดอาการชาขา กลามเนอออนแรง ประสาทอตโนมตเสอม2”

เชนเดยวกบท คณทรงลกษณ มลมณ ทใชนามแฝงวา Health Star ไดแสดงแนวคดเกยวกบโรคเบาหวานวาเปนภาวะของการทำงานทบกพรองของฮอรโมนอนซลนวา

“เบาหวาน เปนความผดปกตของรางกายทมการผลตฮอรโมนอนซลนไมเพยงพอ อนสงผลทำใหระดบนำตาลในกระแสเลอดสงเกน โรคนมความรนแรงสบเนองมาจากการทรางกายไมสามารถใชนำตาลไดอยางเหมาะสม โดยปกตนำตาลจะเขาสเซลลรางกายเพอใชเปนพลงงานภายใตการควบคมของ ฮอรโมนอนซลน ในผปวยทเปนโรคเบาหวานจะไมสามารถทำงานไดอยางมประสทธภาพ ผลทเกดขนทำใหระดบนำตาลในเลอดสงขน ในระยะยาวจะมผลในการทำลายหลอดเลอด ถาหากไมไดรบการรกษาอยางเหมาะสม อาจนำไปสสภาวะแทรกซอนทรนแรงได”3

1http://gotoknow.org/blog/sukhapab/1325272http://gotoknow.org/blog/sukhapab/1325273http://gotoknow.org/blog/healthstar/362085

8

จากประเดนทหยบยกเปนตวอยางขางตนสอใหเหนถงคำจำกดความทเปนลกษณะ หรอสถานะอนเปนปรากฏ-การณของโรคเบาหวานอย 2 ประเดนใหญๆ นนคอ

1. การเปนโรคเรอรง2. และการทำงานทพบพรองของฮอรโมนอนซลนจนกอใหเกดภาวะนำตาลในเลอดสง ซงกปฏเสธไมไดอก

เหมอนกนวาโรคเบาหวานนน มคณลกษณะอนสำคญอกประการหนงนนกคอ “โรคเงยบ”

คำวา “โรคเงยบ” ในทนหมายถงโรคทมองไมเหนดวยตาเปลา บางทกเสมอนฟาประทานมากบ “พนธกรรม”และทสำคญคอเกดขนอยาง “เงยบๆ” อาการหรอผลกระทบขางเคยงจะไมไดแสดงออกอยางฉบพลน พลอยใหหลายตอหลายคนกลายเปนผปวยเบาหวานแบบไมรเนอรตว จนไมสามารถจดวางระบบการปองกน หรอควบคมภาวะ “เบาหวาน” (นำตาล) ในตวเองผานเรองอาหารการกนและการออกกำลงกายไดอยางเหมาะสม กระทงในทสดแลวกเสยชวตจากภาวะโรคแทรกซอน เปนการเสยชวตโดยไมรมากอนเลยวาโรคแทรกซอนทวานน คอผลพวงจากการปวยเปนโรคเบาหวานนนเอง

แตอยางไรกด ไมวาจะมองในมมใดกตาม สงหนงทเชอมโยงเกยวกบโรคเบาหวานอยตลอดเวลากคงหนไมพนคำวา “นำตาล” อยด ซงคณลกษณะทสำคญของนำตาลกคอการมรสชาตทออก “หวานๆ” เมอบรโภคอาหารรสชาตหวานๆ มากเทาไหร กเทากบวาไดนำพานำตาลเขาสรางกายมากเทานน หากระบบการทำงานของอนซลนบกพรองจงเสยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานไดงายๆ

ดวยเหตนจงอาจเรยกไดวา คำวา “หวาน” หรอ “หนกหวาน” ในมตของ “โรคเบาหวาน” ทแสดงใหเหนชดถง ภาวะการเจบปวยเรอรงและถกแทรกซอนดวยโรคตางๆนน ยอมไมใชชอเสยงเรยงนามอน “หอมหวาน” สำหรบชวตของคนเราอยางแนนอน

9

10

ชนดของ “เบาหวาน”

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรปจจบนโรคเบาหวานกลายเปนกระแสหลกอกกระแสหนงใน “ระบบสขภาพ” มวถการขบเคลอนกนอยางเปน

ระบบทงในระดบปจเจกและสงคม มกระบวนการระดมความคด มงใหเกดความรและความตระหนกทงเชงนโยบายจากภาครฐ ภาคเอกชน รวมถงการปกธงสการสรางเครอขายในระดบประชาชนและทองถน ปรากฏการณรวมตวหรอเคลอนตวอยางมพลงเหลานน ไดสะทอนใหเหนวาผคนในสงคมตางมมมมองรวมในทำนองเดยวกนวา “โรคเบาหวาน” เปนเสมอน “ภยเงยบ” มหนตภยทกำลงรกคบเขาสชวตของผคน และสงคมอยางนากลว

การปวยเปนโรคเบาหวานแลวพวงพาไปสปญหาสขภาพตางๆ นน เปรยบไดกบ “บานประตแหงสขภาพ” ของผคนและสงคมไดเรมทรดโทรมลง หรอในอกความหมายหนงกคอประตแหงสขภาพไดถกเปดทงไวตลอด 24 ชวโมงซงเออตอการใหโรคภยตางๆ ไดทยอยเคลอนตวเขาคกคามชวตของผคนไดงายมากขน และเมอพจารณาขอมลอนเปนสถตของผปวยเปนโรคเบาหวานอยางละเอยด กดเหมอนจะมแนวโนมสงขนจนนาใจหาย เภสชกรหญงปราณลคนาจนทโชต ไดสะทอนขอมลในเวปบลอก gotoknow.org ไวอยางนาสนใจวา

“10 ปทแลวองคการอนามยโลก สำรวจพบวามผปวยเบาหวาน 171 ลานคน และทำนายตอไปวาอก 30 ปจะมจำนวนผปวยเบาหวานเปน 366 ลาน แตเมอเวลาผานไป ไมถง 30 ป กลบพบวาม ผปวยเบาหวาน 171 ลานคดเปน 2.8% ของประชากรทวโลก โดยลาสดเดอนมกราคม (2553) สหพนธสมาคมโรคเบาหวานระหวางประเทศ(International Diabetes Federation) คนพบวาความชกของผปวยเบาหวานมจำนวน 285 ลาน และคาดการณไปอก 20 ป จะเปน 439 ลานคน” 1

จากขอมลขางตน ดเหมอนจะตอกยำ หรอยนยนใหเหนวาสภาพการณปจจบนนน ไมวาจะในระดบปจเจกบคคลและระดบสงคมนน ระบบภมตานทานทมตอโรคเบาหวานกำลงถกกดกรอนลงทกขณะ

ในทางการแพทยไดจำแนกชนดของโรคเบาหวานออกเปน 2 ชนดใหญๆ คอ เบาหวานชนดทตองพงอนซลนและ เบาหวานชนดไมพงอนซลน

1ttp://gotoknow.org/blog/sk-ccc/370924

11

กรณดงกลาว Dr. maleewan lertsakornsiri ไดสรปประเดนอนเปนคำจำกดความและสาเหตของเบาหวานทงสองประเภทวา2

1. โรคเบาหวานทตองพงอนซลน (insulin – dependent diabetes mellitus : IDDM หรอเรยกวาType l) เปนเบาหวานทเกดจากการขาดอนซลน จงมความตองการอนซลนในการรกษาเพอปองกนภาวะคโตสส(ketosis) สวนใหญเกดในคนอายนอย เชน วยเดกวยรนหรอวยหนมสาว

2. โรคเบาหวานทไมตองพงอนซลน (Non insulin dependent diabetes mellitus : DM หรอเรยกวา Type ll) เปนเบาหวานทมระดบอนซลนปกต และเกดโรคเบาหวานจากการดออนซลน มกเปนผลมาจากกรรมพนธ พบมากกบคนทมอายเกน 40 ป ผปวยไมจำเปนตองพงอนซลนในการรกษา แตอาจจะตองการอนซลนเพอลดระดบนำตาล หรอรกษาอาการของเบาหวาน เพราะกนยาและควบคมอาหารไมไดผล

ทงนเมอพจารณาขอมลอนเปนชนดของเบาหวานจากขางตน ทำใหเกดความเขาใจวาโดยแททจรงแลว โรคเบาหวานหาใชโรคเฉพาะของคนแกหรอผสงอายเสยเมอไหร แตคนทกเพศทกวยกสามารถปวยเปนโรคเบาหวานไดและโรคเบาหวานชนดแรกนนเปนเบาหวานทไมพบบอยนก เมอตบออนไมสามารถสรางอนซลนไดเพยงพอ จงจำตองฉดอนซลนเขาสผวหนง เพอไปทำหนาทในการ ควบคมระดบนำตาลในเลอดระยะยาว สวนโรคเบาหวานชนดทสอง เปนประเภททพบมากกวาชนดแรก ตบออนสามารถสรางอนซลนไดอยางเพยงพอ หากแตประสบปญหาเรองรางกายตอบสนองตออนซลนไดนอยกวาปกต จงจำตองกนยาเมดเพอลดระดบนำตาลในเลอด ซงเรยกกนโดยทวไปวา “ภาวะดอตอยาอนซลน” 3

2http://gotoknow.org/blog/maleewan/1341763http://gotoknow.org/blog/ipdsurgbi/134926

12

สาเหตของ “เบาหวาน” วาดวยกรรมพนธและพฤตกรรมการกนอาหาร

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรขนชอวา “โรคเบาหวาน” เชอวาใครๆ กคงไมรสกหอมหวานกบชอนเปนแน เพราะเมอปวยเปนโรคชนดนแลว

กจำตองเผชญหนากบภาวะเรอรงและเกดโรคแทรกซอนตางๆ อยางนาวตก บางรายทปวยเปนโรคเบาหวานและมภมตานทานทางจตใจตำ กพลอยใหรางกายเจบไขและทรดหนกไปดวย เขาทำนอง “ปวยใจ กายกพลอยปวยตาม”

ดงนนการเรยนรในเรอง “สาเหต” ของการเกดโรคเบาหวานจงมความสำคญอยางยง เพราะนนคอกระบวนการอนสำคญในการทจะสรางปราการอนเปนกำแพงสขภาพ หรอภมคมกนสขภาพเพอปองกนตวเองใหหางไกลจากการเปนโรคเบาหวาน หรอหากตกอยในภาวะของการปวยโรคเบาหวาน กจะชวยใหตนเองมความร ความเขาใจในการทจะดแลตวเองไดเปนอยางด จนสามารถดำรงชวตไดอยางมความสขและมคณภาพชวตทด

สำหรบสาเหตของการปวยเปนโรคเบาหวานนนยงไมทราบแนนอน แตกเคยมการตงคำถามชวนคดวา “เบาหวานมาจากกรรมพนธ หรอพฤตกรรมการกน”1 ถงกระนนกอาจกลาวๆ ไดวาองคประกอบสำคญทอาจเปนสาเหต หรอปจจยเสยงของการเกดเบาหวานนนไดยดโยงอยกบเรอง “กรรมพนธ ความอวนและการขาดการออกกำลงกาย”2 อยวนยงคำ

กรณประเดนเรองสาเหตทเกดจากกรรมพนธนน เหนไดชดวาผคนจำนวนมาก เชอวาโรคเบาหวานเปนโรคทถายทอดมาทางพนธกรรม ดงจะเหนไดจากมการกลาวถงอยางซำๆ จนเกดเปนปรากฏการณในทำนองวา “หากคนเรามญาตสายตรง(พอ แม พนอง) ในครอบครวมประวตคนปวยเปนโรคเบาหวาน กจะมโอกาสสมเสยงตอการปวย เปนโรคเบาหวานดวยเหมอนกน” แตในความเปนจรงกพลกไปคนละมมไดเหมอนกน เพราะมผคนจำนวนไมนอยเหมอนกนทปวยเปนโรคเบาหวาน แตเมอตรวจสอบฐานประวตแลวกลบพบวา ไมมบรรดา “ญาตสายตรง”

1http://www.gotoknow.org/blog/lab-chem/532732http://gotoknow.org/blog/glucose/81562

13

ปวยเปนโรคเบาหวานเลยแมแตคนเดยว

ทตองพงระมดระวงกคอ พฤตกรรมสขภาพทสมเสยงตออบตการณของเบาหวานมาจาก พฤตกรรมของการบรโภคอาหารจำพวกแปงและนำตาลมากๆ จนเกดภาวะนำหนกเกนปกต ถอเปนปจจยเชงสาเหตสำคญของการปวยเปนโรคเบาหวาน เพราะนนคอปรากฏการณของการเพมปรมาณนำตาลเขาสกระแสเลอดดๆ นนเอง กระทงในปจจบนนไดเกดกจกรรมการรณรงคเกยวกบการปองกน “โรคอวน” (คนไทยไรพง) ผานการกนและการออกกำลงกายอยางกวางขวางในทกมมเมองของสงคมไทย สงเหลานลวนสะทอนใหเชอไดวา “ความอวน” หรอ “โรคอวน”ทเกดจากพฤตกรรมการกนและการออกกำลงกายทไมเหมาะสมนน เปนองคประกอบอนสำคญททำใหคนเราปวยเปนเบาหวานไดโดยงาย สอดรบกบขอมลท คณศรวรรณ มโนสมฤทธ ไดสบคนและเขยนบนทกไวใน เวปบลอก วา3

“มการศกษาพบวา คนทรอบเอวเกน จะนำไปสการเปนโรค เบาหวาน และโรคหลอดเลอดหวใจ โดยปกตแลวรอบเอวผหญง ไมควรเกน 80 เซนตเมตร หรอ 32 นว และรอบเอวผชายกไมควรเกน 90 เซนตเมตร หรอ 36 นว”

หรอแมแตทศนะชวนคดของเภสชกรหญงปราณ ลคนาจนทโชต ทสะทอนถงสถตการปวยเปนโรคอวน หรอโรคเบาหวานนนเกดจากพฤตกรรมทคนเรานยมรบประทานอาหารทไมดตอสขภาพ เชน แปง ขนม เนย ของหวาน4

เปนตน ดงนนการดแลตวเองภายใตแนวคด “ระบบสขภาพ” ตวเองผาน “แบบแผนการกนและการออกกำลงกาย” ทเหมาะสม จงถอเปนกลไกสำคญในอนดบตนๆ ทจะปองกนมใหรางกายถกคกคามจากภาวะเบาหวาน ยงหากมองวา ยงกนยงอวน...ยงอวบอวนยงเสยงตอการเปนเบาหวาน มากเทาไหรจงยงตองใหความสำคญกบการสงเสรมสขภาพตวเองมากเทานน โดยอาจเรมตนจากการเรยนรกระบวนการของการ “วดรอบเอว” ตวเองเปนระยะๆ เพอเฝาระวงตนเองจากการเปนโรคอวนทจะนำไปสการเปนโรคเบาหวาน

ดวยเหตนการวดรอบเอวจงไมตางอะไรกบการ “ตดไฟแตตนลม” เพราะนนคอกลยทธงายๆ ในการทจะฝกนสยใหเปนคนเราเหนความสำคญของเรองสขภาพกายและสขภาพใจ ชวยใหคนรามทศนคตทดในการกนการอยและตระหนกกจกรรมการออกกำลงกายเพอการสรางเสรมสขภาพอยางเปนระบบ ถายดปฏบตเรองการกนและการออกกำลงกายอยางเหมาะสม หรอแมแตการวดรอบเอวอยางสมำเสมอ จนทกอยางกลายเปน “วฒนธรรมชวต”ยอมเกดเปนระบบคมภยชวตใหหางไกลจากการปวยเปนโรคเบาหวานไปโดยปรยาย

เหนอสงอนใด ถงแมจะรบรกนดวาองคประกอบของการปวยเปนโรคเบาหวานนนจะเกยวพนกบเรองกรรมพนธการกนอาหารและการออกกำลงกาย เพอใหรางกายแขงแรงและไมอวนแลวกตาม สงทตองเตอนตวเองอยตลอดกคอ “โรคเบาหวานนน ไมใชเกดกบคนอวนเสมอไป คนผอมแหงแรงนอยกมสทธเปนโรคนได” ดงนนจงตองระวงเรองการการกนใหถกหมวดหม ออกกำลงกายใหเหมาะสม และทขาดไมไดเลยกคอการหาเวลาไปตรวจสขภาพ เพอใหแพทยไดทำการตรวจวดปรมาณนำตาลในเลอด เพราะนนคอวธทดทสดทจะชวยทำใหเรารถงสถานะของตวเองวาสมเสยง หรอเปนโรคเบาหวานหรอไม และถารวาตวเองเสยงตอการเปนเบาหวาน กควรตองไปใหแพทยตรวจทกๆ 3ปเปนอยางนอย

3http://gotoknow.org/blog/tqm/2114934http://gotoknow.org/blog/sk-ccc/370924

14

เบาหวาน... “เคาลาง” อยาวางใจ อะไรคอเคาลาง“บอกเหต”

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรดวยเหตทโรคเบาหวาน เปน “โรคเงยบ” หรอ “ภยใกลตว” อกชนดหนงทเกดขนแลวไมแสดงอาการอยางฉบ

พลน เมอเปนแลวกไมสามารถรกษาใหหายขาดได สงสำคญทสดกคอการ “มองชวตในมมบวก” ไมยอทอ และเสยแรงใจไปกบภาวะปวยไขจนมอนตองลมหมอนนอนเสอไปในทสด ขณะเดยวกนกตองเขมแขงทจะการ “เรยนรอยางมสต” เพอควบคมมใหเกดการเรอรงไปมากกวาทเปนอย และมงทำความเขาใจตอกลไก หรอกลวธอนเปนกระบวนการของการปองกนมใหเกดภาวะแทรกซอนตอรางกายใหไดมากทสด เพราะนนคอสงทยนยนไดวา “ชวตมทางออก” และ “ทางออกนนกไมเคยปดตาย”

เมอมองยอนกลบไปยงปจจยตนเหต หรอองคประกอบทเออตอการเกดโรคเบาหวานแลว จะพบวาปจจยเหลานนเปนโยงใยอยกบเรองกรรมพนธ การบรโภคอาหารทมปรมาณแปง นำตาล ไขมนสง และการละเลยทจะออกกำลงกายทงสน ปจจยทวานนถอเปน “เขมทศของการเฝาระวง” ตวเองไดเปนอยางด ทงยงตองใสใจเฝาสงเกตอาการอนเปน “เคาลาง” ของโรคเบาหวานกสำคญไมแพกน

ถาทกคนเชอวาตวเองเปน “หมอประจำตวเอง” กตองเรยนรวา อาการปสสาวะมาก (polyuria) ดมนำมาก(polydipsia) กนจ หรอรบประทานอาหารจ (polyphagia) นำหนกลด (weight loss) ลวนเปนเคาลางบอกเหตทสมเสยงตอการเปนเบาหวานแทบทงสน เมอเขาใจแลวยอมสามารถทจะบรหารจดการเกยวกบระบบสขภาพตวเองไดอยางมประสทธภาพ1 ดงน

1. ปสสาวะบอย โดยเฉพาะเวลากลางคน ตองตนมาปสสาวะบอยมากกวาปกต2. มอาการกระหายนำอยบอยๆ และดมนำมากผดปกต เนองจากสญเสยนำไปทางปสสาวะเปนจำนวนมาก

3. นำหนกลด เนองจากรางกายไมสามารถสลายพลงงานจากไขมนได จงจำตองสลายพลงงานจากโปรตนและไขมนแทนสงผลใหเกดอาการ “กนเกง หวบอย แตนำหลกลด”

1http://gotoknow.org/blog/bouquet/362318

15

นอกจากนยงพบอาการอนๆ ทถอเปนลางบอกเหตสอเคาใหเหนถงภาวะความเสยงทจะเปนโรคเบาหวานดวยเหมอนกน อาท

1. อาการอกเสบของผวหนง เกดการตดเชองาย และเมอเปนแผลแลวแผลจะหายชา2. อาการคนตามผวหนง อนเกดจากผวแหงจนเกนไป3. มการตดเชอรา โดยเฉพาะอยางยงบรเวณชองคลอดของผหญง

4. อาการเหนภาพไมชด ตาพรามวตองเปลยนแวนบอยๆ ทงนอาจจะเปนเพราะมการเปลยนแปลงสายตา เชนสายตาสน เปนตอกระจก และนำตาลในเลอดสง

และทสำคญอกประการหนงทมองขามไมไดเลยกคอ อาการชา ไมมความรสก เจบตามแขนขา หยอนสมรรถภาพทางเพศ รวมถงการเกดแผลทเทาไดโดยงาย2 ซงลวนเกดจากภาวะทมระดบนำตาลในเลอดสงนานๆ จนทำใหเสนประสาทเสอม กรณผปวยใน บางรายมอาการเกดบาดแผลทเทาอยเรอยๆ ยงตองระมดระวงใหมากเปนพเศษเนองจากการเปนแผลทเทา จะเปนเสมอนการเปดประตตอนรบเชอโรคตางๆ ใหเขามาสรางกายโดยงาย คนทปวยเปนโรคเบาหวานกมกจะมอาการชาตามนวเทาและฝาเทา และจะไมรสกเจบปวดกบแผลทเกดขน สงผลใหขาดการเฝาระวงในเรองดงกลาวไปโดยปรยาย จนนำไปสภาวะเรอรงขนรายแรงทตองตดขาทงเลยกม

แตกเปนทนาสงเกตวา ในอดตนนการเฝาระวงหรอสงเกตอาการทสอเคาวาจะเปนโรคเบาหวานนนมความนาสนใจ เพราะเกยวโยงกบภมปญญาจากการสงเกต กลาวคอคนในสมยกอนมกจะแนะนำเปน “มขปาฐะ” วาหากสงสยวาจะเปนเบาหวานหรอไม สามารถพสจนไดอยางงายๆ ผานวธใกลตวนนกคอ “ปสสาวะใหมดตอม”

วธคดดงกลาว เกดจากการทชาวบานมความเชอทวา “คนทเปนเบาหวาน จะปสสาวะหวาน”

เมอปสสาวะในแตละครง จงยอมมนำตาลปนออกมากบปสสาวะมากเปนพเศษ ดงนนคนในสมยกอนจงเชอวาหากมมดมาตอมปสสาวะ กพอจะยนยนไดเบองตนวาคนๆ นน มความสมเสยงตอการเปนโรคเบาหวานคอนขางจะแนนอน ซงจะวาไปแลววธการดงกลาว กใชเปนกระบวนการหนงของการพสจนความเปนเบาหวานไดเหมอนกน แตวธการสงเกตดงกลาวเปนการวนจฉยเพยงเบองตน ดงนนทางทดจงควรตองไปพบแพทย เพอใหแพทยไดตรวจระดบนำตาลในเลอดใหโดยตรง เพราะนนคอวธการทเทยงตรงและแมนยำทสด ซงจะชวยใหเกดกระบวนการเฝาระวงตอระบบสขภาพของตวเองไปในตว

2http://gotoknow.org/blog/dmpathumtanee/328235

16

ใครคอกลมเสยงเบาหวาน

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรจากประเดนสาเหตของการเกดเบาหวานและเชอมโยงมาสประเดนเคาลางการบอกเหต ความเสยงของการปวย

เปนโรคเบาหวาน จะเหนไดวาหลกไมพนเรองราวหลกๆ 3 ประเดนใหญ นนกคอเรองกรรมพนธ พฤตกรรมการกนและการดแลรางกายผานการออกกำลงกาย ซงทงหมดนนไดสะทอนภาพของการดแล ควบคมและปองกนแทบทงสน โดยมเปาประสงคหลกเพอนำไปสวถแหงการดำเนนชวตยาวนานเยยงคนปกต

อยางไรกตามเมอหลอมรวมประเดนเหลานนแลว กคงไมยากกบการทจะวนจฉยเพอการเฝาระวงวาใครคอผทเสยงทจะเปนเบาหวานบาง โดยในทางกรรมพนธนนกยงคงตองพงประเดนไปยงกลมคนทเคยม “ญาตสายตรง”ปวยเปนเบาหวานมากอนอยด รวมถงทารก หรอหญงมครรภทประวตเคยเปนเบาหวานขณะตงครรภ หรอเคยคลอดบตรตวโตและมนำหนกมากกวา 4 กโลกรม1 รวมถงกลมคนทมนำหนกมากเกนกวาปกต (โรคอวน) ไมนยมการออกกำลงกาย สงผลใหการทำงานของอนซลนมปญหา รวมถงการมพฤตกรรมเกยวกบการกนอาหารประเภทออกรสหวานๆ และมไขมนสงมากจนเกนความจำเปน เปนตนวา “เดกบรโภคไขมนมากเกนไปจาก 18 กรม เพมเปน42 กรมตอวน”2 กถอเปนกลมคนทเสยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานดวยเหมอนกน เชนเดยวกบงานวจยทศกษาและพบวา “ผหญงทนยมกนมนฝรงมากเทาไหร ยงเสยงตอการปวยเปนโรคเบาหวาน”3 เพราะมนฝรงเปนพชทกระตนใหเกดภาวะนำตาลสงในกระแสเลอดไดเปนอยางด หรอแมแตผลการวจยชอวา CARDIA Study กเชอวาคนทไมชอบรบประทานอาหารเชาอยางสมำเสมอกมความเสยงตอการเปนเบาหวาน ไดเหมอนกน4

1http://gotoknow.org/blog/maleewan/1341762http://gotoknow.org/blog/strongkids/1851683http://gotoknow.org/blog/qqqqq/462744http://gotoknow.org/blog/ocsckku/149286

17

18

ครอบครวเบาหวาน...พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกร

ในทน ครอบครวเบาหวาน หมายถง ลกษณะอนเปนภาวะ “โรคแทรกซอน” ทเกดขนกบคนเราหลงการปวยเปนโรคเบาหวาน เชน โรคไต โรคหลอดเลอดหวใจ โรคความดนโลหตสง รวมถงภาวะแทรกซอนอนๆ เชน ภาวะแทรกซอนทางตา ภาวะแทรกซอนในชองปาก กระเพาะปสสาวะทำงานไดไมด เปนตน

บรรดารายชอโรคแทรกซอนทวานน ถอเปนคณลกษณะพเศษของโรคเบาหวานทเปนแลวมกจะรกษาใหหายขาดไมได ตรงกนขามกลบมกจะนำพาใหเกดภาวะแทรกซอนตางๆ ตามมาเปนระยะๆ ซงเปนผลพวงของระบบภมตานทานทเสอมโทรมและตำลง จนอวยวะตางๆ ในรางกายทำงานบกพรองมากขน เกดเปนชองโหวในระบบภมคมกนของสขภาพ เปดกวางใหโรคตางๆ ทยอยคบคลานเขากดกรอนรางกายของคนเราอยางเงยบๆ โดยภาวะดงกลาวไดกลายมาเปนปรากฏการณสำคญทสอสารใหเหนวาโรคเบาหวานเปนเสมอน “ครอบครวใหญ” ทมโรคตางๆ มามะรมมะตมอยตลอดเวลา หรออาจตองเรยกชอโรคเบาหวานในอกมมหนงวา “โรคญาตเยอะ”

ปจจบนโรคเบาหวาน (โรคญาตเยอะ) มโครงสรางเหมอน “ครอบครวใหญ” ทยดโยงไปดวยภาวะแทรกซอนตางๆ และกลายเปนวกฤตทางสาธารณสขของสงคมไทยในปจจบน ผคนตางรบรและเขาใจในทศทางเดยวกนวาโรคแทรกซอนตางๆ นน บางชนดจะเกดขนเงยบๆ หลงการเปนเบาหวานมาแลวนบ 10 ปเลยกม กลาวคอเรมตนจากการฝงตวอยางเงยบๆ และคอยๆ รกคบอยในตวผปวยอยางชาๆ ทำใหผปวยไมรเนอรตววากำลงเกดภาวะโรคแทรกซอนอนเกดจากโรคเบาหวานในรางกาย จนเมอสงสมถงขนเรอรงจงคอยปรากฏโฉมหนาใหพบเหนอยางเดนชดผานอาการเฉพาะของโรคนนๆ และเมอเกดขนแลว กลำบากตอการบำบดรกษา เพอใหคนกลบสสภาพดงเดมขณะทบางราย โชครายถงขนไมสามารถฟนฟสภาพรางกายกลบมาไดเลยกม

กรณดงกลาวน คณกานดา สตาวงศ ไดอางองขอมลโรคแทรกซอนเรอรงจากสมดบนทกประจำตวของผปวยโรคเบาหวานจากโรงพยาบาลสนกำแพง จงหวดเชยงใหม ซงเกยวของกบภาวะเรอรงในอวยวะตางๆ ของคนเรา คอ หวใจสมอง ดวงตา และไต1 ดงน

1http://gotoknow.org/blog/kandanalike/319044

19

1. หลอดเลอดหวใจตบตนหรออดตน ทำใหเกดกลามเนอหวใจตาย จะมอาการเจบแนนหนาอกราวไปทไหลซายมอาการหอบ เหนอยเรว หวใจลมเหลวและเสยชวต อยางเฉยบพลนได

2. หลอดเลอดสมองตบตน ทำใหเปนอมพาต พด หรอออกเสยงไมชด

3. ตาพรามว ถงขนตาบอด อนเกดจากหลายสาเหต เชน สายตาเปลยน ตอกระจกและเสนเลอดในตาอดตนเลอดออกในตา

4. ไตเสอม หรอ ไตวาย ในระยะแรกจะมอาการบวม ออนเพลย คลนไส อาเจยน เมอภาวะไตเสอมมากขน จะมอาการปสสาวะลดลง มของเสยคงในรางกายมากขน

เชนเดยวกบขอมลทคณทรงลกษณ มลมณ ไดสอสารถงรายละเอยดของภาวะแทรกซอนในทางการแพทยวา2

1. ภาวะแทรกซอนทางสายตา (Diabetic retinopathy) เกดจากการทนำตาลเขาไปใน endotheliumของหลอดเลอดเลกๆ ในลกตา ทำใหหลอดเลอดเหลานมการสรางไกลโคโปรตนซงจะถกขนยายออกมาเปนBasement membrane มากขน ทำให Basement membrane หนา แตเปราะ หลอดเลอดเหลานจะฉกขาดไดงาย เลอดและสารบางอยางทอยในเลอดจะรวออกมา และมสวนทำให Macula บวม ทำใหเกด Blurred vision หลอดเลอดทฉกขาดจะสรางแขนงของหลอดเลอดใหมออกมามากมายจนบดบงแสงทมาตกกระทบยง Retina ทำใหการมองเหนของผปวยแยลง

2. ภาวะแทรกซอนทางไต (Diabetic nephropathy) พยาธสภาพของหลอดเลอดเลกๆ ท Glomeruli จะทำใหNephron ยอมให albumin รวออกไปกบ filtrate ได Proximal tubule จงตองรบภาระในการดดกลบสารมากขน หากเปนนานๆ กจะทำใหเกด Renal failure ได ซงผปวยมกจะเสยชวตภายใน 3 ป นบจากแรกเรมมอาการ

3. ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาท (Diabetic neuropathy) หากหลอดเลอดเลกๆทมาเลยงเสนประสาทบรเวณปลายมอปลายเทาเกดพยาธสภาพ กจะทำใหเสนประสาทนนไมสามารถนำความรสกตอไปได เมอผปวยมแผล ผปวยกจะไมรตว และไมดแลแผลดงกลาว ประกอบกบเลอดผปวยมนำตาลสง จงเปนอาหารอยางดใหกบเหลาเชอโรคและแลวแผลกจะเนาและนำไปส Amputation ในทสด

ไมเฉพาะแตภาวะแทรกซอนทเกดขนกบอวยวะทเปนหวใจ สมอง ดวงตา ไต หรอแมแตระบบประสาทจากขางตนเทานน แตในทางการแพทยนน ยงพบวา โรคเบาหวานเปน “ปจจยนำ” ปจจยหนงของการเกด “โรคปรทนต”ดวยเหมอนกน กลาวคอ ผปวยโรคเบาหวานทควบคมไมได จะมการอกเสบของเหงอกมากผดปกต และมากกวาผทควบคมได ทงๆ ทมคราบจลนทรยเพยงเลกนอยเทานน ซงกถอวาเปนภาวะโรคแทรกซอนเรอรงอกโรคหนงทเกดขนหลงจากการเปนเบาหวาน3

และไมเชอกตองเชอวาปจจบนวงการแพทยไดมการยนยนแลววา เบาหวานเปนตนเหตหนงของภาวะ “เซกสเสอม” กลาวคอเมอเปนเบาหวาน และเรมสงอาย มกจะมอาการลงพง มไขมนสะสม มความดนสง สงเหลานจะหนนสงใหเกดภาวะสมรรถภาพทางเพศเสอมเรวขนทงหญงและชาย

2http://gotoknow.org/blog/healthstar/3620853http://gotoknow.org/blog/chalong/93266

20

แตอยางไรกตาม ถงแมจะเปนทรบรวาโรคเบาหวานเปนโรคทเกดขนแลว รกษาไมหายขาด แตจะเรอรงและมภาวะแทรกซอนมากมาย สงสำคญทสดกคงตองยำเตอนกบตวเองเสมอวาชวตไมไดตบตนดวยโรคภยชนดนเสยทงหมด จงตองมองโลกและชวตในมมบวก เพอใหสามารถใชชวตไดอยางปกตสข เพราะในความเปนจรงกคอ ถงแมโรคเบาหวานจะเปนโรคทรกษาไมหายขาด แตกสามารถควบคมและปองกนได จงไมควรหดหและสนหวงเมอตองเผชญกบโรคชนดน

21

22

อาหารของคนเปนเบาหวานพนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกร

ในยามทชวตตวเอง หรอญาตมตรตองชะตากรรมดวยการปวยเปนโรคเบาหวาน อนดบแรกตองไมลมทจะเตอนตวเองใหรสกเสมอวา การปวยเปนโรคเบาหวาน ไมใชความโชครายหรอเลวรายเสยทงหมด ถาคดและเขาใจในทำนองนนได กจะทำใหมขวญกำลงใจทจะใชชวตและเรยนรกระบวนการแหงการควบคมโรคเบาหวานในตวเองไดเปนอยางด โดยเรมตนใหความสำคญกบเรองอาหารการกนอยางจรงจง ไมใชกนตามมตามเกดหรอกนตามอำเภอใจโดยไมสนใจวาสงทบรโภคเขาไปนน จะเพมปรมาณไขมนและนำตาลในระดบเลอดมากนอยแคไหน หรอเปนปจจยนำสภาวะแทรกซอนตางๆ อยางไรบาง

สำหรบผทปวยเปนเบาหวานนน สงทตองระมดระวงเปนพเศษเลยกคอการหลกเลยงอาหารประเภททมระดบนำตาลในเลอดสง รวมถงขนมหวานตางๆ เชน ทองหยบ ทองหยอด ขนมชน ผลไมชนดหวานจดๆ เชน เงาะ ขนนนอยหนา ทเรยน ออย ตลอดจนเครองดมนำอดลมชนดตางๆ ซงนนกรวมถงเครองดมประเภททมแอลกอฮอลดวย

เกยวกบเรองดงกลาวน ดร.จนทวรรณ ปยะวฒน ไดบนทกขอมลทเปนประโยชนอนเกดจากการศกษาคนควาและการดแลบดาทเปนเบาหวานดวยตนเอง โดยจดหมวดหมประเภทของอาหารไวดงน1

1.กลมอาหารหามรบประทาน ไดแก

• อาหารทมนำตาลทกชนด รวมถงนำผง นำตาลจากผลไม

• ขนมหวานและขนมเชอมตางๆ เชน ฝอยทอง ขนมชน สงขยา ลอดชอง• ผลไมกวน เชน มะมวงกวน ทเรยนกวน สปปะรดกวน ฯลฯ

• นำหวานตางๆ นำผลไม ยกเวน นำมะเขอเทศ นมรสหวานรวมทงนำอดลมและ

1http://gotoknow.org/blog/dad/36808

23

• ผลไมทมรสหวานจด เชน ทเรยน องน ลำไย มะมวงสก ละมด นอยหนา ลนจ ออย สปปะรด ผลไมแชอม หรอเชอมนำตาล

• ของขบเคยวทอดกรอบ และอาหารชบแปงทอดตางๆ เชน ปาทองโก กลวย แขก ขาวเมาทอด

2.กลมอาหารทรบประทานได แตตองจำกดปรมาณ ไดแก

• อาหารพวกแปง ขาว เผอก มน ถวเมลดแหงตางๆ กวยเตยว ขนมจน ขนมปง มกกะโรน กวยเตยว

• ลดอาหารไขมน เชน ขาหม ขาวมนไก หมสามชน หรอ อาหารทอดมนมากๆ ไขมนมากๆ

• ตลอดจนไขมนจากพชบางอยาง เชน กะท นำมนปาลม ควรใชนำมนถวเหลอง นำมนขาวโพด นำมนมะกอก

• อาหารสำเรจรป หรออาหารพเศษสำหรบผปวยเบาหวาน เชน นำตาลเทยม นำตาลจากผลไม

• ผกประเภททมแปงมาก เชน ฟกทอง กระเจยบ หวปล แครอท สะเดา ถวลนเตา หอมหวใหญ ผลไมบางอยางเชน ฝรง กลวย เงาะ มะละกอ

• อาหารจากโปรตนประเภทเนอสตว หรอโปรตนจากพช เชน ถว เตาห ใหรบประทานปกต หลกเลยงเนอตดมน ไกตดหนง

3.กลมอาหารทรบประทานไดไมจำกด ไดแก ผกใบเขยว เชน ผกกาด ผกคะนา ผกบง ถวงอก

เปนทนาสงเกตวา รายการอาหารและผลไม หรอแมแตขนมทกลาวอางถงขางตน สวนใหญมคณลกษณะรวมเดยวกนกคอออกรสหวานและมไขมนเปนทตง แตในความเปนจรงทไมอาจมองขามไปไดกคอ เมอปวยเปนโรคเบาหวานแลว ผปวยตองลดอาหารทม รสเคมลงดวยเชนกน เพราะโซเดยมในเกลอจะทำใหรางกายสรางกระบวนการกกเกบนำไวในรางกายมากขน สงผลใหเกดภาวะความดนโลหตสงไปไดโดยงาย และยงสงผลกระทบตอระบบการทำงานของไตโดยตรง ยงเปนเบาหวานอยแลว จงเสยงสงตอการเกด ภาวะแทรกซอนทางไต

สวนกรณเกยวกบเครองดมประเภทกาแฟ กมความเกยวโยงกบเบาหวานดวยเชนกน โดยรวมแลวเครองดมประเภทชากาแฟนน ผปวยเบาหวานควรเลอกดมกาแฟดำ ไมใสนำตาล ไมใสนมขนหวาน หรอครมเทยมแทน ดงรายละเอยดท นายแพทยวลลภ พรเรองวงศ ไดนำเสนอขอมลไวในเวปบลอกวา

“อาจารยเบซา สมธ และคณะ แหงมหาวทยาลยแคลฟอรเนย ซาน ดเอโก ในลาโฮลลา ทำการศกษากลมตวอยางอาย 50 ปขนไป จำนวน 910 คน โดยการตดตามไปนาน 8 ป ซงผลการศกษาพบวา คนทดมกาแฟ ไมวาจะเปนชนดมกาเฟอน หรอสกดกาเฟอนออก จะมความเสยงตอโรคเบาหวานในผใหญ (diabetes type2) ลดลง60%”2

ซงจากการทนายแพทยวลลภ ไดนำเสนอขอมลขางตนไวใน เวปบลอกชมชน แหงการแลกเปลยนเรยนร แลวกพบวามการ “ตอยอดความคด” และนำไปสการ “ปฏบตจรง” อยางกวางขวาง ดงจะเหนไดจากการเสรมแรงใหเกดพลงใจและมมมองใหม หรอ “ความรใหม” แก ดร.จนทวรรณ ปยะวฒนในการทจะดแลบดาทปวยเปนเบา

2http://gotoknow.org/blog/health2you/56905

24

หวาน เปนเรองเลาทเชอมโยงจากองคความรจาก Blog กบการปฏบตในชวตจรง

“อานเรอง กาแฟสกถวยดไหม3 ในบลอก Health2You.gotoknow.org ของ ทานอาจารยหมอวลลภ แลวตองรบนำมาเขยนไวในบลอก Dad.gotoknow.org4 คะ เพราะเปนความรใหมสำหรบดฉนคะ คอ การดมกาแฟชวยลดความเสยงตอการเปนเบาหวานประเภทท 2 คะ

พอเปนเบาหวานมานานแลวคะ ประมาณ 30 ปคะ และพอกเปนคนดมกาแฟมาโดยตลอด แตหลงจากทพอมาลมปวยเปนอมพฤกษจากโรคหลอดเลอดสมอง โรคความดนสง และ โรคเบาหวาน คณหมอกใหหยดดมกาแฟ

แตพอเลกยากกาแฟไดยากมากคะ แตสามารถเลกบหรไดทนทคะแมจะสบมาตลอดตงแตวยหนมกตาม (บหรทำใหเลอดเหนยวหนดคะ ไมดตอคนทเปนโรคหลอดเลอดสมอง)

ดฉนจงซอกาแฟแบบไมมกาเฟอนใหพอดมแทนกาแฟปกต และไมใสนำตาล คะ แมจะไมสามารถชวยปองกนเบาหวานใหพอได เพราะเปนอยแลว ดฉนกรสกอนใจทไดรบความรใหมนคะ เพราะเบาหวานเปนพนธกรรมคะ ดฉนจะไดรวา ดฉนและลกๆหลานๆ ควรปฏบตตนอยางไรเพอลดความเสยงตอการเปนเบาหวานคะ”5

เกยวกบเรองกาแฟทมผลตอการลดระดบปรมาณของนำตาลในเลอดนน ในงานวจยจากอนเดยกยนยนทำนองเดยวกนวากาแฟสามารถลดระดบนำตาลในเลอดไดจรง ซงกถอวาเปนชดความรอกชดหนงทเปนประโยชนตอการดมกาแฟของผปวยเปนโรคเบาหวานดวยเหมอนกน ดงทคณกานดา สตาวงศ กไดสะทอนขอมลในทำนองเดยวกนวา “รายงานผลการทดลอง ในป คศ.1994 ประเทศอนเดยมรายงานผลการทดลองสารสกดจาดเมลดกาแฟตอผลเมตะบอลซมของคารโบไฮเดรต และผลการทดลองระดบนำตาลในเลอดของกาแฟ ผลการทดลองพบวากาแฟสามารถ ลดระดบนำตาลในเลอดได”6

ถงตรงนจงพอจะสรปไดแลววาอาหารทผปวยเบาหวานควรหลกเลยงนนลวนเปนอาหารประเภท “รสหวานไขมนสง และเคม” รวมถงเครองดมนำอดลม เครองดมแอลกอฮอล และกาแฟกลวนแลวแตเปนสงทตองพงระวงดวยเหมอนกน เพราะมผลตอการกดกรอนระบบสขภาพของผปวยโรคเบาหวานโดยตรง สวนอาหารเพราะเภทพชผกใบเขยวนน จดไดวาเปนคณประโยชนตอรางกายของผปวยเบาหวานอยางยง เชนเดยวกบทคนในสมยโบราณไดเปรยบเปรยไวอยางนาฟงในทำนองวา “กนขาวเปนหลก กนผกเปนยา” ซงนนกเทากบวาพชผกตางๆ นน ลวนแลวแตมสถานะของการเปนยาสมนไพรดวยเหมอนกน

3http://gotoknow.org/blog/health2you/569054http://gotoknow.org/blog/dad5http://gotoknow.org/blog/dad/569326http://gotoknow.org/blog/kanda01/323273

25

26

ผกและสมนไพรตานภยเบาหวาน

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรเปนทยอมรบวา โรคเบาหวานสวนใหญเกดจากพฤตกรรมการกนการบรโภคเปนหลก ดงนนจงจำเปนตองระวด

ระวงเรองอาหารการกนอยางมสต พยายามสรางความสมดลในการรบประทานอาหารประเภทแปง นำตาลและไขมนสงไปพรอมๆ กบการ ออกกำลงกายอยางสมำเสมอ และทสำคญตองไมละเลย หรอเพกเฉยทจะบรโภค “พชผกและสมนไพร” ตางๆ เพราะนคอทางออกทดสำหรบการปองกนและรกษาโรคเบาหวานทเกดขนกบคนเรา

การบรโภคพชผกและสมนไพร ถอเปนกระบวนการทาง “ธรรมชาตบำบด” ทนาสนใจเปนอยางมาก เพราะนนหมายถงการเสรมสงจากพลงอนเปน “ภมปญญา” สนวตกรรมทางการแพทยหรอสาธารณสข โดยพชผก สมนไพรทบรโภคเขาไปจะกระตน หรอเสรมการทำงานของฮอรโมนอนซลนใหสามารถนำนำตาลออกจากกระแสเลอดไปใชไดเรวขน รวมถงคณลกษณะอนสำคญของผกและสมนไพรกยงมสวนประกอบของวตามนซและวตามนอสง จงมผลตอการปองกนไมใหตบออนถกทำลาย เออใหมการสรางอนซลนไดเปนปกต อกทงยงชวยลดความเสยงของการเกดโรคหวใจอนเปนภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานไดดวย

27

28

ผก สมนไพรทควรใสใจรบประทาน

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรในเวบบลอก gotoknow.org ไดมการศกษาคนควาเรองราวเกยวกบประโยชนของสมนไพรทมตอการตานภย

เบาหวานอยหลายทานดวยกน ดงเชน คณ Chem ขาราชการครจากโรงเรยนลำปลายมาศ จงหวดบรรมย กไดสะทอนขอมลดงกลาวในเรอง “อาหารสำหรบคนเปนโรคเบาหวาน” ไวอยางชดเจนวา1

1. มะระ สวนใหญจะใชมะระขนก โดยใชผลดบแกทยงไมสก และยอดออน ใชเนอรบประทานเปนผกจม ผลของมะระนำมาลวกรบประทานกบนำพรก สวนผลมะระจน ใชประกอบอาหาร เชนแกงจด ผด สรรพคณทางยา : ตามตำรายาไทย เปนยารสขม ชวยเจรญอาหาร นำคนจากผลชวยแกไข และใชอมแกปากเปอย ผลของมะระจนทโตเตมทแลวนำมาหนตากแหงชงกบนำรอน ใชดมแทนนำชา แกโรคเบาหวาน ใบสดของมะระขนกหนชงกบนำรอนใชถายพยาธเขมหมดและนอกจากนนในผลและใบของมะระยงมสารทมฤทธลดระดบนำตาลในเลอด ไดแก พ-อนซลน (p-insulin) ซงเปนสารโปรตน และคาแรนตน(charantin) ซงเปนสารผสมของสเตยรอยด กลยโคไซด 2 ชนด

2. ตำลง ตำลงเปนผกพนบาน ทมคณคาทางดานอาหารสง :ประกอบดวยวตามน 10 แรธาตแคลเซยมฟอสฟอรส และวตามนอนๆ อกมาก ยอดตำลงใชปรงอาหารไดหลายชนด เชนแกงจด ผดผก ลวกจม นำพรกแกงเลยง ใสกวยเตยว นอกจากจะมประโยชนและคณคาทางอาหารสง ในตำลงยงพบกรดอะมโน หลายชนดในผลตำลงพบสารควเดอร บตาซนบ (cucurbitacinB) สรรพคณทางยา : ใบและเถาตำลงมฤทธลดนำตาลในเลอดได โดยมการทดลองใชนำคนจากใบและเถาตำลง นำคนจากผลดบ และสารสกดจากเถาตำลงดวยแอลกอฮอลพบวามฤทธลดนำตาลในเลอดของกระตายทเปนเบาหวานได

3. เตยหอม ใบเตยมสเขยว นำคนจากใบเตย มกลนหอมนำมาใชแตงสขนมแตงกลน อาหาร นอกจากนยงนยมนำมาเปนเครองดม นำทไดจากใบเตยมสารสำคญหลายชนด เชน ไลนาลลอะซเตท (Linalyl acetate), เบนซลอะซเตท (benzyl acetate), ไลนาโลออล(Linalool), และเจอรานออล (geraniol) และมสารหอมคมารน (Coumarin) และเอททลวานลลน (ethyl vanilin) สรรพคณทางยา : ในตำรายาไทย ใชใบเตยสดเปน

1http://gotoknow.org/blog/phy/220551

29

ยาบำรงหวใจ ใหชมชนชวยลดอาการกระหายนำ รากใชเปนยาขบปสสาวะ ใชรกษาเบาหวาน นำตมรากเตยสามารถลดนำตาลในเลอดของสตวทดลองได

เชนเดยวกบขอมลท คณอครพงศ บญรมสนอง กไดนำเสนอไวในเวบบลอกของ gotoknow.org ดวยเหมอนกนไดกลาวอางถงผกพนบานทชอวา “พลคาว หรอคาวตอง” ทมสรรพคณหลากหลายอยาง ซงหนงในนนกเกยวของกบการปองกนโรคเบาหวานไดดงวา

“พลคาว” หรอ คาวตอง เปนผกพนบานทางภาคเหนอและภาคอสาน ปลกไดดในบางพนททมภเขาและความชมชนระดบหนง โดยสวนตวแลวไมคอยชอบกลน รสคาว ขน เผด ของพลคาวเทาใดนก แมวาหมอยาหลายทานจะบอกวา พลคาวกนกบแจวสมมะเขอเครอโดยเอาผกคาวทำคำใหญๆ คย แซบนก หรอกนสดๆ แกลมกนกบลาบกบกอย ใสซบหนอไม ตมไก ตมปลา ซวกบ ซวหอย ซวกบหมน ลาบปลา แจวกง ใสลาบเทา อรอยมากๆ กนแลวมแฮงกตาม แตเมอไดลมชมรสแลวไมเคยรสกวาแซบหรออรอย ตามคำบอกเลา สกท

คาวตอง ผกเปนยา ใชเปนยาเบาหวาน ยาความดน ยารดสดวง ยารกษาแผลในกระเพาะอาหารหมอยาทวไปทงหมอยาอสาน ภาคเหนอหรอไทยใหญ มความเชอวาการกนคาวตองสดๆ กบนำพรก ล ลาบ หรอใชรากตมกบปลาไหล รากตำเปนนำพรกกนจะเปนยารกษาไดหลายโรค เชน เบาหวาน ขบปสสาวะ ชวยรกษาความดนโลหตสง รดสดวงทวาร แผลในกระเพาะอาหาร สวนหมอยากะเหรยงทงใหญนเรศวรตะวนออก นอกจากจะเชอวาการกนคาวตองเปนผกจะทำใหแขงแรงแลว ยงชวยบำรงเลอดใหสตรทตกเลอดหลงคลอด รบประทานแลวจะเปลงปลงมนำมนวลดงเดม”2

ไมเพยงแตเฉพาะ มะระ ตำลง เตยหอม และพลคาว หรอคาวตองเทานน แตยงมพชผกและสมนไพรอกจำนวนมากทไดรบการกลาวถงเกยวกบสรรพคณในการปองกน หรอแมแตควบคมโรคเบาหวานในรางกายของคนเรา เปนตนวา “ผปวยเบาหวานควรรบประทานผกเพมขน โดยเฉพาะผกบง ผกกาด โดยผกเหลานสามารถรบประทานไดไมจำกดปรมาณ รบประทานไดทงแบบสด และแบบทปรงสกแลว”3 สวน คะนา ตำลง ผกกาดขาวกะหลำปล กลวนแลวแตมมความสำคญกบการบรโภคเพอการปองกนและควบคมเบาหวานไดเปนอยางด4

เปนทนาสงเกตวากรณผกบงนน ถอเปนผกทคนไทยคนเคยกนเปนอยางด เพราะในอดต คนไทยจะปลกฝงใหเกดเปนทศนคตในเชงบวกตลอดเวลาวา “ผกบงเปนผกทบำรงสายตา” เมอรบประทานจำนวนมากๆ จะชวยใหสายตาดไมฟาฟาง แตปจจบนไดมการยนยนแลววาผกบงมสารคลายอนซลน จงเหมาะตอการนำมาปรงเปนอาหารตานเบาหวานเปนอยางยง เพราะอยางนอยกเปนผกทปลกงาย และเกดไดเองตามธรรมชาต สามารถเกบมาปรงเปนอาหารไดสะดวกเปนการลดตนทนในการจายตลาดไดมากพอสมควร

ขณะทผกสวนครวอนๆ กมสรรพคณทเปนประโยชนในทำนองเดยวกน เชน ฟกทอง สะตอ ใบมะยม กระเทยมหวหอม ซงสามารถปลกเองในครวเรอนได และสมพนธกบวถวฒนธรรมการกนการอยของคนไทยอยางสนทแนนอยแลว จงนาจะไมลำบากนกกบการบรโภคเพอเสรมพลงใหกบระบบสขภาพ เวนเสยแตจะมคานยมไมชอบบรโภคผกมาตงแตสมยเดกๆ เทานนเอง

2http://gotoknow.org/blog/thai-herbal/4232883http://gotoknow.org/blog/nutrition111/3361804http://gotoknow.org/blog/suni55/329523

30

ภาพรวมของผก และสมนไพร อาจดเหมอนเปนประโยชนตอการบรโภคแทบทงสน แตกยงพบวามพชผกสมนไพรจำนวนหนงทผปวยเปนโรคเบาหวานตองพง “ระมดระวง” กอนการบรโภค เนองเพราะผกเหลานน เมอบรโภคเขาสรางกายแลวจะกระทบตอระบบสขภาพไดโดยงาย เปนตนวา กระจบ กลอย เผอก มนเทศ ใบขเหลกและ แหวจน ซงผกทวานจะมปรมาณนำตาล 20-30 เปอรเซนต จงอาจดไมเหมาะกบผปวยเบาหวานในบางรายทตองควบคมปรมาณนำตาลในเลอดเปนพเศษ5 ถาจะใหดกควรตองปรกษาแพทยกอนรบประทาน หรอไมกงดทจะรบประทานไปเลยกได เพราะจะไดไมเสยงตอการเพมปรมาณนำตาลเขาสรางกายมากเกนความจำเปน

5http://gotoknow.org/blog/emprom/144107

31

32

เทากบเบาหวานพนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกร

การดแลเทาในผปวยเบาหวานมความสำคญ เนองจากภาวะของโรคทมระดบนำตาลในเลอดสงเปนเวลานานจนระบบประสาทรบความรสกสญเสยไป จะเดนเหยยบของมคม หรอแมกระทงหนอยในรองเทายงไมรสกเจบ เทาเปนอวยวะทอยคกบการดำเนนกจวตรประจำวน แมแตคนปกตกยงไดรบคำแนะนำใหดแลทำความสะอาด ใสรองเทาใหเหมาะกบการใชงาน ไมคบจนเกนไป แตคนทเปนเบาหวานตองดแลแบบใสใจเปนพเศษ สถตทบงบอกถงคนเปนแผลทเทามากขนและสงผลลกลามจนตองตดนว ตดเทา ตดขาเรมมมากขน มากจนผปวยบางรายเกดความเครยดและวตกกงวลเมอรวาม “เพอนซ” (โรคเบาหวาน) มาอยดวยเปนเพอนทไมไดรบเชญ บางรายกงวลจนทอแทกบการเปนโรค ไมสนใจดแลตนเองยงทำใหสขภาพแยลงไปอกเรองการดแลเทาสำหรบผปวยโรคเบาหวาน เปนเรองทมมานานมากแตชวงนจะเหนไดวาเวลาไปประชมหรออบรมเกยวกบผปวยโรคเบาหวานประเดนเรอง “เทากบเบาหวาน” มกถกหยบยกขนมาเปนประเดนเรยนรเสมอ

ทโรงพยาบาลเทพธารนทร เปนหนวยบรการทเปนผนำดานการดแลโรคเบาหวานมากวา 20 ป โดย ศ.นพ.เทพหมะทองคำ ทมความมงมนทจะพฒนาระบบการบรการผปวยเบาหวานในประเทศไทย ทางโรงพยาบาลไดจดทำบญญต 10 ประการของการดแลเทาในผปวยเบาหวานในคมอการดแลสขภาพเทา ซงชมชนคนทำงานจำนวนมากไดรวมกนแสดงความคดเหนในชมชน gotoknow.org ถงการนำบญญต 10 ประการนมาใช แตยงขาดรายละเอยดดานวธการ วนนจงนำเกรดความร นมานำเสนอ ซงสามารถสบคนเพมเตมไดทเวบไซดของโรงพยาบาลเทพธารนทร1

บญญต 10 ประการของการดแลเทาในผปวยเบาหวาน

ขอทหนง ลางเทาดวยสบ ถสะอาดผาแหงพาด เชดซอกเทา เอาใหแหงบรรจงเชด อยางละมน อยารนแรงตองจดแจง ทกวน นนแหละด

1http://www.theptarin.com

33

ขอทสอง ตองตรวจเทาทกวน วนละครงตรวจผวหนงของเทาเราทกทหากซดคลำ ดานหนา ตาปลามตมพพองไมเขาทพบหมอพลน

ขอทสาม ตามตด พนจผวปองกนรว รอยแตก ผดแผกผนหยดโลชน ลบไล ใหทกวนชวยปองกน ผวแตก โรคแทรกแซม

ขอทส สวมถงนอง ถงรองเทาอยาเลอกเอาทรด เหมอนมดแหนมหากสวมถงใยฝาย ใสรอนแรมจะยมแยม ไมโศก ไรโรคภย

ขอทหา เลอกรองเทา มาใสใหพอเหมาะอยาใหเหมอนขนชเนาะ เพราะเทาใหญใสรองเทาหวแหลมมาก ลำบากใจเพราะบบใหเทายง โรคนงนง

ขอทหก อยายกเทา แชนำอยางซำซากอนตรายหลายหลาก ตอผวหนงจะเปอยงาย ยยยบ ถงกบพงเชอโรคฝงตดงาย อาจรายแรง

ขอทเจด เมอเทามบาดแผลรบแกไขรบลางแผลโดยไว ไมตองแหยงถาแผลอกเสบ ปวดนวม บวมชำแดงรบชแจง ปรกษาหมอ อยารอร

ขอทแปด การตดเลบ กตองม วธตดเดนถนด ไมเบยด ไมเสยดสสวมรองเทา เดนงาย สบายดสองเทาม เลบอย ตองดแล

ขอทเกา ตองหมนบรหารเทาเปนการเฝา ปองกน กอนการแกใหเลอดไหลเวยนคลองไมตองแครไมมแผล ไมมทกข สขสบาย

34

ขอทสบ ควรงดสบบหร เปนวธตอชวา ไมลาหายไรบหรกไรโรคโศกกคลายพนโรคราย...สขสนตนรนดร

วถชวตของผปวยเบาหวาน เปนสวนหนงทเสยงตอการเกดบาดแผลทเทา โดยเฉพาะเกษตรกรทตองดำนา หรอแชเทาอยในนำสกปรก อาจตองปรบวธการจากนาดำเปนนาหวานแทน หรอสวมรองเทายางทไมใหเทาไดสมผสกบนำ แตตองพงระวงความรอนหรอความอบชนของเทาบอยๆ

การแลกเปลยนเรยนรจากบนทก ทวาดวยเรอง “รองเทาทเหมาะสำหรบผปวยเบาหวาน” มเรองราวทนาสนใจทเปนประสบการณตรงจากผปวยคอนขางมาก ซงสวนใหญผปวยมกใสรองเทาคบ การเปลยนใหใชรองเทาทหมสวนของเทาทงหมด ยงมปจจยเรองคาใชจายทเพมขนอก

อยางไรกตามผปวยทกคน ควรตองรบรขอดขอเสยของการดแลเทา และการใสรองเทาทเหมาะสม บางหนวยบรการทำไปแลวเหนผลผปวยเรมมรองเทาใหมแทนคเกากนแลว มเรองเลาทโรงพยาบาลครบร มไอเดยเก ทนตง“กองทนรองเทา” ใหผปวยซอจากกองทนโดยผอนชำระทไมมดอกเบย รวมทงมผใจดใหทนตงตนดำเนนการอกดวย

35

36

รองเทาทเหมาะสมกบผปวยเบาหวานเปนอยางไร?

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกร

ในหลายๆ โรงพยาบาล ปญหาทพบเกยวกบรองเทากบเบาหวานคอ การทโรงพยาบาลไมสามารถจดหารองเทาทเหมาะสมใหผปวยได อกทงมราคาแพงตองใชงบประมาณในการจดซอสงมาก และรปแบบรองเทาเบาหวาน มกจะเปนรองเทาหมสนมดชดทตดเฉพาะราย (Custom molded shoe) รองเทากฬา (sport shoe) ซงเหมาะสมกบชวตเมองมากกวาชนบท เพราะประชาชนสวนใหญนยมใชรองเทาแตะ ทำใหรองเทาเบาหวานไมสามารถเขาถงผปวยเบาหวานระดบรากหญารองเทาแตะประยกตทมคณสมบตอยางนอยทสดทจำเปนสำหรบผปวยเบาหวานทมภาวะเสนประสาทปลายเทาเสอม ซงเราสามารถนำคณสมบตนไปเปรยบเทยบกบรองเทาทมในทองตลาดเพอประยกตใหเขากบความนยม และลกษณะภมประเทศ และภมอากาศได

คณสมบตของรองเทาทเหมาะสมกบผปวยเบาหวาน

1. ตองมความนม (cushioning) ความนมทเหมาะสมสำหรบ ผปวยเบาหวานคอ 15 องศาชอว วดไมยาก คอความนมทเอามอบบแลวยบลงครงหนงของความหนาเดม เพราะผปวยมกมความผดปกตเชน นวเทาจกงอ (Clawstoes) การโปนของปมกระดก (Bony prominent) บรเวณนจะมแรงกดสงกวาปกต อนจะสงผลใหเกด ตาปลา หนงแขงนำไปสการเปนแผลได เราตองการความนมเพอลดแรงกระแทก และหนงแขง

2. ปรบสายคาดได (Adjustable) เพราะเทาคนเราขนาดไมเทากนแตละชวงเวลา โดยเฉพาะอยางยง ผปวยเบาหวานทม ปญหาหลอดเลอด โรคแทรกซอนทางไต มกจะมการบวมไดงาย การปรบไดจะทำใหลดการกดบรเวณหลงเทา ซงอาจไปขดขวางการไหลเวยนเลอดไปเลยงทเทา (blocked Dorsalis pedis artery)

3. ตองมสายรดสน (back strap) เนองจากกลามเนอในเทาออนแรงจากปลายประสาทเสอม สงผลใหรองเทาหลดออกจากเทาไดงาย ผปวยจะพยายามจกนวเทากบรองเทาเพอไมใหหลด อนเปนการสงเสรมใหเกดภาวะนวงอ(Claw Toe) ตามมา สงผลใหเกดเปนความผดปกตระดบทตยภม (Secondary Impairment) ตามมาจากภาวะปลายประสาทเสอม จะกอใหเกดปญหาตามมามากมาย

37

4. รปแบบตองเปนทยอมรบ สำหรบตวผสวมใสเอง ลกษณะอาชพ สงคม รองเทาทดใสแลวตองรสกสบายและสงทพสจนในขนสดทายวารองเทานนด คอ เทาตองไมมแผล ไมวาแผลเกาหรอแผลใหม ดงนนสงททมงานดแลผปวยเบาหวาน คาดหวงกบรองเทา คอ “Injury prevention”

การเลอกรองเทากบสภาพการตรวจเทาดวย Monofilament1

ระดบท 1 เทาปกต (Normal) จม monofilament แลวรสก ไมมนวงอ นวจก กางหบนวได เดนรองเทาไมหลด การเลอกรองเทาทเหมาะสมไดทกแบบ ทกสไตล ตามแฟชน แตมขอแม ตองคมนำตาลในเลอดดๆ หากกลายเปนระดบ 2 จะอดสวย อดหลอ แนๆ ตองใสรองเทาเพอสขภาพ เรากรๆกนอยวาสขภาพมนสวนทางกบแฟชน เทาประเภทนควรนดตรวจทก 1 ป

ระดบท 2 กลมเสยง (Risk group) จม monofilament แลวไมรสก กางหบนวไมได เดนรองเทาหลด แตยงไมมนวงอ นวจก การเลอกรองเทาทเหมาะสม หากเปนรองเทาแตะตองพนนม ขนาดพอดเทา มสายรดสน สวนรองเทาทำงานตองปดหม หนงไมแขงเกนไป ทสำคญตองปรบได เชน เชอกผกรองเทา หรอตนตกแก (เพราะprotec-tive sensation เสยเราเลยตองปดๆ หมไว เพราะผปวยเหยยบแกว เตะโตะกไมรสก กนๆ ไว) รองเทากฬาสามารถใชทวไปได ยงไมตองปรบเปลยนอะไร ประเภทนควรนดตรวจทก 6 เดอน

ระดบท 3 กลมเสยงสง (High risk) จม monofilament แลวไมรสก กางหบนวไมได เดนรองเทาหลด มนวงอ นวจก หรอความผดรปของเทาหรอนวเทา พวกนวจก งอ (Claw toe) นวหวแมเทาเกเขาหานวช (Bunion) หรอความผดปกตอนๆ มกสงผลใหเกด แรงกดสงขนในบางจด ระดบนอาจตองทำอปกรณพเศษบางอยาง เพอลดจดกดบรเวณดงกลาว รองเทาทเหมาะสม รองเทาแตะตองพนนม ขนาดพอดเทา อาจหลอขนจากเทาผปวยเองเลย มสายรดสน ใสในบานและนอกบาน รองเทาทำงานตองปดหม หนงไมแขงเกนไป ทสำคญ ตองวดและตดตามเทาเรา ไปเดนหางแลวสวยๆ ซอมาไมไดเดดขาดเพราะแบบนนเคาทำมาสำหรบเทา มาตรฐาน ควรปรบได เชนเชอกผกหรอตนตกแก มแผนรองพเศษทหลอขนตามรปเทาผปวย สวนรองเทากฬาตองใชทมแผนรองพเศษทหลอขนตามรปเทาผปวย ประเภทนควรนดตรวจทก 3 เดอน

ระดบท 4 กลมความเสยงสงมาก (Very high risk) เทาชา เคยมแผลทแผลหายแลว มแผลเปน เคยมประวตการตดนวหรอบางสวนของเทา เทาทเปลยนรปรางไป รองเทาทเหมาะสม รองเทาแตะตองหลอขนจากเทาผปวยเองเลย พนนม ขนาดพอดเทา อาจ มสายรดสน ใสในบานและนอกบาน ในกรณเปนแผลอยางเดยวรองเทาอาจคลายๆ ระดบท 2 แตหากมการหกของกระดกเทาหรอขอเทา (Charcot foot) รองเทาทำงานตองปด สงหมขอ โดยตดตามเทาผปวยโดยเฉพาะ หนงไมแขงเกนไป ทสำคญ ตองปรบได เชนเชอกผกหรอตนตกแก มแผนรองพเศษทหลอขนตามรปเทาผปวย รองเทากฬาหมขอเพอชวยประคองขอเทามแผนรองพเศษทหลอขนตามรปเทาผปวย ประเภทนควรนดตรวจทก 3 เดอน

1http://gotoknow.org/profile/ptthiti

38

การตรวจเทาผปวยเบาหวาน

การปองกนยอมดกวาเปนแลวมาแกไข การใหความรผปวยเรองการดแลเทาจงจำเปนอยางมาก ความเขาใจของผปวยเกยวกบการตดขาเปนดาบสองคม ทำใหผปวยทยงไมเปนรสกกลว แตในขณะเดยวกนผปวยเบาหวานทเปนแผลไมกลามาหาหมอ2 การดแลเอาใจใสของหมอและทมดแลจะทำใหผปวยไววางใจ มนใจในการไปหาหมอ การตรวจเทากเชนเดยวกนนอกจากเขาจะเหนวาไดรบการดแลเอาใจใส แมกระทงเทาทคนไทยโดยทวไปถอวาเปนของตำหมอกยงไมรงเกยจ ปจจบนนมเครองมอในการตรวจเทาทเรยกวา Monofilament บางโรงพยาบาล เชน โรงพยาบาลครบร ผลตขนใชเองโดยใชเทยนไขเปนทจบ ซงพบวาใชการไดด

ระยะเวลาทควรตรวจเทาในผปวยเบาหวาน

ผปวยเบาหวานตองตรวจเทาตนเองทกวน เมอพบวาผดปกตตองพบหมอ แตทมดแลผปวยเบาหวานควรตรวจเทาทกครงทมารบการรกษา3 ซงนกกายภาพบำบดใหความเหนวาไมจำเปนตองตรวจทกครงทผปวยมาตามนด4 การตรวจเทาเปนการสงเกตวามแผล หรอความผดปกตทวไปอยางไร แตการใช Monofilament เปนการดอาการแสดงของเสนประสาทเสอม อยางไรกตามคงตองดบรบทของผปวยดวย การตรวจบอยๆกทำใหรกษาไดเรว ดงนน อาจตรวจทกครงหรอไมทกครงขนอยกบความเหมาะสมของทกฝาย ทงความสะดวกสบายของผตรวจและผปวยกควรไดรบการรกษาทนททเรมเกดแผล สงสำคญคอการทำใหผปวยรบร ดแลตนเองและพบหมอทนท ทมแผลหรอมความผดปกตเกดขนสำคญทสด

การตรวจ Monofilament

การตรวจ monofilament เดมมขอแนะนำใหตรวจ 10 จด แตปจจบนประเดนการตรวจเพยง 4 จดถกจดประกายอยางกวางขวาง ภายหลงการอบรมเชงปฏบตการ เรอง Foot care in Diabetic ของสมาคมผใหความรโรคเบาหวาน ซงอาจารยศรวรรณ บตะเดช ผเชยวชาญเรองการดแลสขภาพเทาประจำ คลนกสขภาพเทา แหงโรงพยาบาลเทพธารนทร กลาววา ลาสด American Diabetic Association: ADA ไดแนะนำการตรวจMonofilamentแบบใหม แค 4 จด คอ นวหวแมเทา (Big toe) และหวกระดกบรเวณโคนนวท 1, 3, 5 รวมเปน4จด จมแลวไมรสกแคจดเดยวใน 4 จดนกถอวา Impairment (Neuropathy) เลย ซงจากเดมเราจะใช 10 จด หากตอบไมไดเกน 4ใน 10 จดถอวามภาวะImpairment of Protective sensation หากจมแลวคนไขบอกไมไดเลยใหถอวา Loss ofProtective sensation

2http://gotoknow.org/profile/bukpat3http://gotoknow.org/profile/crown_pcu4http://gotoknow.org/profile/ptthiti

39

เปรยบเทยบอนเดม 10 จด กบอนใหม 4 จด

การดแลเอาใจใสกบอวยวะทกสวนเปนสงสำคญ โดยเฉพาะเทาซงเปนอวยวะทถกใชงานอยางหนก เพราะหากเกดอนตรายกบเทาแลว นนหมายถงความไมสขสบายทจะเกดขน และอาจจะเกดความพการขนได ดงนน เรมตนดแลเทาตงแตวนน กอนทจะไมมเทาใหดแล

40

เรองเลาจากคนทำงานเบาหวาน

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรบรการบนพนฐานความเขาใจผปวยเบาหวาน

ระบบบรการสขภาพปจจบน มงเนนวดผลสมฤทธบรการเชงปรมาณ มตวชวดมากมาย บคลากรสาธารณสขตองใชเวลาประจำวนไปกบการทำงานทตอบสนองตวชวด เพอใหไดผลงาน และรบเงนคาตอบแทนตามทระบบกำหนดสมพนธภาพบรการทดทง ผใหบรการและผรบบรการ หรอผใหบรการดวยกนเองเปลยนไป เวลาทมใหบรการกบผปวยนอยลง เนองดวยภาระงานเกยวกบเอกสาร การจดเกบขอมลมากขน ผรบบรการเพมกวาเดมในขณะทผใหบรการไมเพยงพอ ผใหบรการจงเกดความเบอหนาย ทอแท ชนชา ขาดความกระตอรอรน สรางสรรคงานใหมๆประกอบกบความเจรญของการใหบรการทางการแพทยสมยใหม ทเนนการรกษาในมมมองทางชวการแพทยทมองแบบแยกสวน มงรกษาโรค ไมใชรกษาคน ในขณะทบรการสขภาพควรเปนแบบองครวมทมองเรองสขภาพและการเจบปวยทกมต ทงทางกาย จตใจ อารมณและสงคมและวฒนธรรม ทตองบรการดวยหวใจของความเปนมนษย การเขาใจผปวย ผปวยอาจตความหมายของภาวะหรอการเจบปวยทแตกตางจากความหมายทางการแพทย เปนการตความหมายบนความเขาใจ จากประสบการณ จากความเชอ ตามสภาพสงคม วฒนธรรมและสงแวดลอมรอบตวเขาการสอสารทตรงกน งาย ชดเจน เขาใจตรงกนจงเปนเรองสำคญ

ในการดแลผปวยเบาหวานของบคลากรสาธารณสข จำเปนอยางยงทตองเขาใจบรบทชวตของผปวย เพอเชอมโยงใหเหนแบบแผนการดำเนนชวต และขอมลจากผปวยเปนสวนหนงของการออกแบบการรกษาพยาบาล

ชมชนแลกเปลยนเรยนรใน Gotoknow.org มเรองเลาจาก นายแพทยสธ สดด หรอ คณหมอจน1 โรงพยาบาลวารนชำราบ ทเลาถงการสอสารดวยภาษา และความหมายทเขาใจตางกนระหวางหมอ กบผปวยเบาหวานท กวาจะรคำตอบทสงสยวาทำไมผปวยจงควบคมระดบนำตาลไมได ตองผานการเรยนรหลายกระบวนการ ยกตวอยางทคณหมอจนเลา

“การสอสารในชวตประจำวน ถาเราสงเกตด มบอยครงมากทมความเขาใจไมตรงกน คำพดเดยวกน แปลความหมายไมเหมอนกน ทงๆ ทภาษาคนเหมอนกน ดวยบรบทของคนพด ของคนฟงตางกน มาทำงานทอบลใหมๆ ถาม

1http://gotoknow.org/profile/crown_pcu

41

คนไขเปนยงไงจะปา

คนไขบอก “ ไคแน “

ผมนกในใจ วา “ โห ทำไมนกเลงจงจะ (จ แทน ว)” มาถามวาใครแน แถวน คณพยาบาล เหนผมงง เลยแปลบอกผมวา “ ไคแน “ แปลวา OK คะ หมอ ( แปลลาวเปน ภาษาองกฤษเสยดวย)

เมอสปดาหกอน ตรวจท PCU แนะนำเรองการดแลเทา กบคนไข ถามปา แกวา ใชอะไรตดเลบแกบอก

“กใชมดแลว คณหมอ” ตามจนตนาการ ของผมนกถงมดปอกผลไม มดปอกหมาก ขนมาทนท

“อาว ไมไดใชกรรไกรตดเลบเหรอ?” ( บานผมเรยก กรรไกรตดเลบบางทกเรยกทตดเลบ)

แกบอก “ เปลา! ใชมดไมไดใชกรรไกร ”

มการแนะนำเรองการใชอปกรณตดเลบ (ภาษาหนงสอใชคำวาอปกรณตดเลบ) วาไมควรใชมดเพราะมนจะบาดได เกดแผล คยไปคยมาปรากฏวา ทพดทงหมดเปน อปกรณตดเลบเดยวกน ทเราใชปกตนแหละครบ แกเรยก“มด” เรยกทงบาน ทงตำบล จนพดไปพดมา ผมกงงเองวา..เอ..สงสยทบานผมจะเรยกผดหรอเปลา หรอวาเขาเรยก มดตดเลบจรงๆ กไมมใครพดผดหรอกครบ เคาเรยกมดมาตงแตเกด แมกเรยก พอกเรยก เพอนทโรงเรยนกเรยก จะใหเรยกกรรไกรตดเลบไดอยางไร ไอผมกเรยกอยางนมาตงแตเดกเหมอนกน หลงจากนนเปนอนเขาใจตรงกน

“ผมมคนไขคนหนง ชอลงไพรเวยง รกษาเบาหวานมาหลายปแลวครบ รกษานานจนกนยาเบาหวานชนดเมดไมไดผล แมขนาด maximum dose แลว FBS2 ยง 300 – 400 mg% เลยตองฉดยา Insulin ฉดมาประมาณ 2–3 ป บางชวงมปญหา เดยวนำตาลกสงมากๆ ตอมาอยดๆ นำตาลตำเฉยเลย หมดสตมาหลายครง เปนอยางนเรอยมา รกษากบอายรแพทยกหลายครง ผมกเปนคนดแลแกเองตอนอย โรงพยาบาล แตกไมสามารถจะตามไปดวาแกใชชวตอยางไร ปรบยาทกตองนดเปนอาทตย เปนเดอน กวาจะเจอกนท บางทกอนจะเจอกน มา Admit เสยแลวพอดมาเจอแกท PCU กไดโอกาสเสยท ผมไดมโอกาสไปเยยมบาน ไดคยกบภรรยา คยกบแมยาย สงเกตทบานลงไพรเวยง มนำหวานอยตามจดตางๆ ในบาน ทตระแกรงหนารถแกกเอานำตาลทรายมาวางไว ระหวางนงคยกนอยดๆ แกมองขามไหลผมตาลอยๆ แลวไมพดอะไรตอ

อยนงสกพก บอก “คณหมอ ผมวานำตาลผมกำลงตำนะ”

เมยแกรบเอานำแดงขนมาใหกน 2-3 ชอนแกง สกครแกพดไดตอใหเจาะนำตาลด ไดคา 62 mg%

เมอเดอนกอน ผมอานบนทกเจอบนทกของ เบาหวานโรงพยาบาลพทธชนราช เรองของคณลงวเชยร ถกใจครบ ไดเอามาใช บอกลงไพรเวยง ลองจด ดซวากนอะไรบาง ฉดยาตอนไหน เอาละเอยดเลยนะวากนขาวไปเทาไหรแกบอก “ได ”

2Fastingbloodsugar����FBS��������������������������������������������������������������������(����������������������������������������)��������������������������������FBS�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

42

สปดาหตอมาแกเอาสมดมาใหด ท PCU ครบ ตรวจยากฉดถกครบ เวลาก OK แถมกนนอยมากครบ กนขาว 3ชอนแกง กบปนปลา เทยงกนกบปลาปน เยนกนขาว 2 ชอนแกง กบปนเหด เชากนกบปลาปน ปนปลา ปลาปน ปนเหด เหดปน อยอยางนแหละครบ ผมวา เอ! ทำไมกนนอยจง สงสยเขาใจวาคมอาหารคอ อดขาว มง แตนำตาลกสงมกมาก แกบอกวากกนอยางนมานานแลว เปนอาหารในชวตประจำวน ดซเนยรกษากนมาหลายป ทำไมไมเคยรมากอนเลย

แกบอกวา “ปกตกนขาวเหนยว เดยวนเอาขาวเหนยว 1 สวน ขาวจาว 2 สวน วนไหนเบออาหาร กกนแค1 – 2 ชอน วนไหน กนขาวแซบ (แปลวา อรอย) กนไดมอละ 4 ชอน”

ผมวา โอ! นขนาดกนอรอยนะเนย มนา Hypoglycemia มาบอยๆ เดยวสง เดยวตำ อยางนนเอง แตเดยวกอน! (เหมอน โฆษณา TV direct ชอบกล ทำนอง ซอตอนนแถม อก หนง)

สปดาหกอน ไปเยยมบานกบนกศกษาพยาบาลทจะทำงานท PCU ครบ พาไปเยยมแกทบาน นกศกษาถามวา“วนๆ กนยงไงจะลง?”

แกเอาชอนกนขาวใหด เดนไปตก ขาวใหด “เปนอยางเนยครบ จานน 2 ชอนครบ จานน 3 ชอน” คดด 4ชอนจะขนาดไหน

ผมตองมาตงสต สตงใหม ตองทบทวนกนใหมอกแลว ทเขาใจมานะมนไมใชอยางทคด บานนไมใชทพพตกขาวครบ ใชชอนเลย ทแกเขยน 3 ชอน มนเทากบ 3 ทพพใหญ ทบานผมเลยครบ ภาษาพระเรยก สมมต สงเดยวกนในธรรมชาตมนเกดมนมปกตของมน เราไปสมมตมน สมมตไมเหมอนกน เพราะตางความเปนอย ตางกรรม ตางวาระ จะไปยดถอ ใครผดใครถกไดลำบาก เรยก นำ เรยก water เรยก จย มนกอนเดยวกน หมอจะไปบอกวาแกพดไมถกกไมได กหมอพดไมเหมอนเขาเอง

แถมคณหมอจนยงทงทายวา “พดภาษาไทยเหมอนกน คำวา ชอน วามด เหมอนกน เวลาแปลความหมายมนยงตางกนพอสมควรทเดยว สงหนงท นกสอสารสขภาพ ทด ตองมคอ การเปนผใหทด การรบฟง และการถอดรหสคำพด ทงของตนเองและผรบ” ทกวนนผมกยงฝกอย งานสขศกษาประชาสมพนธทผมไดสมผสมา (เฉพาะทไดสมผสมานะครบ) เปนการสอสารทางเดยว ซะสวนใหญเลยครบ การรบ และการปรบเขาหากนนอยมาก ความสำเรจทยงยน กยงไมเกด แตเรากยงตองเดนหนาตอไป

เรองเลาของ คณพชชา ถนอมเสยง3 ทไปโรงพยาบาลกบแมทเปนเบาหวาน แลวเลาเรองราวทพบเหนทแสดงใหเหนถงการสอสารทตองระวง อาจเกดความเขาใจทไมตรงกน อาจตองแสดงของจรง เพอใหไมสบสน สงเกตวาผปวยทมารอรบบรการหลายคนรอลนผลเลอดของตวเองวานำตาลมมากนอยแคไหน ขนาดแมยงพดขนมาวา

“โอย..นำตาลจะขนไหมเนย...เดยวเจอหมอบนแน”

หมอทแมหมายถง คอพยาบาลทบอกผลเลอดวดความดน และจะใหขอแนะนำในการปฏบตตวเมอพบวานำตาลในเลอดสง แมพดเมอไดยนพยาบาลสาวสวยคนหนงถามคณปาทกำลงวดความดน ทพบวาผลนำตาลสงเกอบๆ สองรอยวา

3http://gotoknow.org/profile/ocsckku

43

“ปาไปทำอะไรมา กนอะไรบางไหนบอกส”

หลงจากทราบเรองอาหารการกนโดยปกตของคณปาคนนนแลว พยาบาลกใหคำแนะนำวา “คราวหนานะ ปากนขาวเหนยวนะ ไดมอหนงประมาณ 2 ปน ปนละเทาไขไกเบอร 3”

วาแลวคณพยาบาลสาวกทำมอขนาดไขเบอร 3 ใหคณปาด คณปากทำมอตามแตไขคณปาใบใหญพยาบาลเลยใหทำมอใหมเทากบไขเบอร 3...

ไมรปานนปาตองซอไขเบอร 3 มาเปนตวอยางหรอเปลา?

เรองเลาของ พญ.กมลรตน บญญตนพรตน โรงพยาบาลดงหลวง จงหวดมกดาหาร ผานบนทกของ เภสชกรอเนก ทนงหาญ4 การดแลผปวยโรคเบาหวานทำใหไดเรยนรวา มผปวยโรคเบาหวานจำนวนมากในปจจบน และผปวยแตละคนกมความแตกตางกน ไมวาจะเปนเรองการปฏบตตวตางๆ การควบคมอาหาร การรบประทานยาตลอดจนการเฝาระวงภาวะแทรกซอนทจะเกดขน การไดดแลรกษาผปวยเบาหวานกสรางความประทบใจไดหลากหลายเชนกน ทงในแงบวกและแงลบ หรอตลอดจนบางเรองทคาดไมถงวาจะมเรองแบบนเกดขนจรงๆ

ผปวยเบาหวานทมารบการรกษา หลายคนทสามารถควบคมระดบนำตาลในเลอดไดเปนอยางด ทงๆ ทเปนเพยงชาวบานธรรมดา การศกษาคอนขางนอยดวยซำ แตคนเหลานนตระหนกดถงความสำคญของการควบคมระดบนำตาลในเลอด ไมตองการใหมภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานเกดขน ผปวยกลมนจะจดจำระดบนำตาลในเลอดในแตละเดอนของตนเองไดด และจะนำมาเปรยบเทยบกบระดบนำตาลในเดอนปจจบนทมาตรวจทกครง โดยจะถามวา

“คณหมอ เดอนนนำตาลเทาไรคะ / ครบ” พอทราบผลกจะพดทนทวา เดอนทแลวนำตาลเทากบ ....... เอง

ถาระดบนำตาลในเลอดสงกวาเดมกจะบนวา

“ทำไมสงขน ไมไดกนของหวานเลยนะเนย ”

ทงๆ ทระดบนำตาลอยในเกณฑทด สงขนกวาเดมเพยง 5-10 mg/dl เทานน หลงจากทตรวจเสรจ เมอเหนวาผปวยสามารถควบคมระดบนำตาลไดดแลวกจะนดตดตามการรกษาหางขน เพอความสะดวกในการเดนทางของผปวย แตผปวยจะตอบวา

“คณหมอ อยานดหางเลย นดเทาเดมเถอะ ไมอยากหางหมอ เดยวนำตาลจะสงขน” (ทงๆ ท ตวแปรหลกในการควบคมนำตาลคอ ผปวยเองกตาม)

พอผปวยมาตรวจเบาหวานไดสกระยะหนง กจะเรมถาม

“ คณหมอ ไมตรวจดไตเหรอ กลวเบาหวานลงไต”

4http://gotoknow.org/blog/dmthatpanom/52449

44

สงเหลาน แสดงใหเหนวาผปวยมความรเรองเบาหวานอยระดบหนงแลว จงชวยใหการควบคมเบาหวานในผปวยกลมนงายขน

ในขณะเดยวกนกมผปวยอกบางกลมทไมสามารถควบคมระดบนำตาลได เนองจากเหตผลหลายอยาง เชน รบประทานยาไมสมำเสมอ ไมควบคมอาหาร หรอรบประทานยาตามความพอใจของตนเอง (ปรบยาเอง/ไมไดฟงวธรบประทานยาทหมออธบาย/ลมวาหมอใหปรบยา) หรอแมกระทงเอายาของผอนมารบประทาน เปนตน ผปวยบางคนกยงมปญหาเรองการดแลสขอนามยของตน บางคนปลอยใหเทาเปนแผลเหวอะหวะขนาดใหญเปนเวลานานกวาจะมาพบแพทย จนผลสดทายตองลงเอยทการตดเทา/ขาทง ผปวยกลมนไมใชวาไมดแลตนเอง แตพวกเขาดแลในแบบวธของตนเองจนเหนวาความพยายามของตนเองไมไดผลแลวจงมาพบแพทย

ถาเราสามารถดแลผปวยในกลมหลงใหมความรความเขาใจเกยวกบโรคทเปนอยไดเหมอนผปวยในกลมแรกได กคงจะสามารถรกษาผปวยเบาหวานใหมประสทธภาพไดดยงขน ผปวยเบาหวานกจะมคณภาพชวตทดขน ลดการเกดภาวะแทรกซอนจากโรคเบาหวานใหนอยลง สงผลใหลดงานทางสาธารณสขไดดวย

แลวทำใหนกถงการทำงานของเราทกวน ทอาศยจากการซกถามเปนหลก แลวสงการรกษาสงยา แนะนำสารพดแตขาดการรบฟง หรอแมกระทงการตามไปเยยมบาน ซงดมคณคามาก ทจะพบกบปญหาทแทจรง และชวยคนไขไดอยางตรงจด

สงสำคญอกอยางทตองมอง กคอการใหผปวยไดมสวนรวมในการตดสนใจ รบรในสภาพการเจบปวย เพอใหสามารถปฏบตตวทเหมาะสมไดเอง และไมมคำพดวา หมอสง หรอหมอบอกใหทำ อกตอไป

อกหนงเรองเลาทเหนแงมมนาสนใจดานจตวทยาในการดแลผปวย จาก ดร.นภาพร ละครวงศ5 เลาผานบนทกวา

พบยายคนหนงปวยเปนโรคเบาหวานมานาน และตนเองนนควบคมระดบนำตาลในเลอดไมได คดนอยใจในตนเองททำไมอาการไมดขน เปนภาระใหกบลกหลานตอนทเราคยกนนนคณยายมลกหลานมาดวยหอมลอมอยางอบอน และมนองสาวชอ ยายจอม ทมอายไลเลยหางกนไมมากทคอยดแลพดคยกน เปนภาพทอบอนเหมอนกน ถามความแลวคณยายนอยใจ เปนความคดชวขณะทถกอารมณและความรสก ผลก ปะทใหกระทำ

สำหรบรายนขาพเจาไดตดสนใจนำแนวทางของจตวทยาแนวพทธมาเปนเครองมอนำทางใหผปวยไดเรยนรทกขคนหาสาเหตของความทกข การมความระลกรอยตามลมหายใจของตนเอง ซงผปวยกพอมตนทนอยบางในการฝกฝน การเพมกจกรรมในวถประจำวน แทนการนงนอนเฉยๆ เพราะทำใหไรคา การทไดทำกจกรรมเลกๆ นอยๆเชน ปลกตนไม รดนำตนไม... กยงทำใหคณยายไดเคลอนไหวรางกาย

สำหรบรายนไมมความคดฆาตวตายซำ…เปนอกประเดนหนงทนาสนใจ ททมดแล หรอผดแลผปวยควรนกถงประเดนฆาตวตายอาจมไมบอยนกแตไมควรมองขาม

อกเรองเลาทนาสนใจเกยวกบ การใหความหมายในการดแลตนเองของผปวยทตางกนกบหมอ ทอาจเปนขอคด5http://gotoknow.org/profile/kapoom

45

สำหรบคนทำงานทกทาน จาก พญ.ศรรตน สวนทโรจน6 หรอหมอเจ จากบนทกเรอง ผมคดวา “ไอ” ไมเปนไรครบ เรองเลามอยวา

ยคของขอมลขาวสาร ทำใหผคนแทบจะสำลกกบขอมลใหมๆทผานเขามาใหบรโภค ทมนำระบบงานพฒนาคณภาพในโรงพยาบาลจงตองมความไวในการกลนกรอง จดกลม และเปนทปรกษาใหขอคดเหนกบผคนในระบบทเปนทมงาน เพอปรบความคดเหนใหเกดเปนความรทถองแท และใหประโยชนแกผรบบรการทองคกรดแล

2 วนทผานมา ฉนไดพบกบ นองยม คนไขทเคยเขากลมแลกเปลยนเรยนร นองยมบอกไววา “เขากลวมากทจะเปนไตวาย” วนนนฉนสมผสไดวาเขามความสขมากขน สหนาดคลายเศรา แววตาแจมใสไมหมนมวเหมอนทเปนบอกใหฉนรวาเขามกำลงใจทจะตอสตอไปเพอตวเขาเอง เขาไดความมนใจคนมา

คนไขรายนเปนรนนองของฉน อาชพรบจาง ทำงานเกยวกบการทำความสะอาดเสอผา ไมตองทำงานกะ กอนทำงานน เขาเคยทำงานหนก เปนงานทตองแบกลาก ตองทำงานทกวน บางวนตองทำงานกะดก หลบๆ ตนๆ เพราะงานทเขามาเปนงานทไมแนนอน ดหนอยทเชาขนไดหยดพกครงวนกอนมาเขางานตอ เขาทำงานอยางนเปนเวลาประมาณ 10 ปกเปนเบาหวาน การเปนโรคเบาหวานทำใหเขาเปลยนมาทำงานทำความสะอาดเสอผา การมเครองซกผาเปนเครองมอผอนแรง ทำใหงานซกผาเบาลง แตกยงตองทำงานแบกลากอยด ตอนทมาเขากลม ฉนสงเกตวาเขาไมคอยมสมาธ บอยครงทเขาจมอยกบความคดของตนเอง มอยชวงหนงทใหกลมแลกเปลยนเรยนร เรองยา เขากลบเลาวา

“ผมไปหาหมอแลวหมอวา เบาหวานขนตา เวลาผมทำงาน ผมตงโปรแกรมเครองซกผาผดบอยๆ เพอนในททำงานจะตอวาผมเสมอ ผมไมรจะทำยงไง”

กวาจะดงเขากลบมาอยในประเดนเรองยาได ทมกตองใชความสามารถเปนอยางสง

คำพดบางอยางของนองยม เมอตอนเขาแลกเปลยนเรยนร (แลกเปลยนเรยนร) สะกดใจฉนใหคดถงวานาจะมAdministration error เกดขนจากระบบงานเภสชกรรมบำบดของเราโดยเราไมไดนกถง

นองยมไดเขารวม แลกเปลยนเรยนร ทตงหวปลา (หวขอเรยนร) วา “อยากรวาคนไขกนยาอยางไร” เครองมอทใชในการ แลกเปลยนเรยนร ในกลม คอ ตวอยางยาทตองจายใหผปวยเบาหวาน ความดนโลหตสง จำนวนหนง

คณอำนวยนำใหคนไขทมาเขากลมแลกเปลยนเรยนรกนดวยโจทยวา

“ใหหยบยาของตวเองขนมาใหดกอน แลวมอะไรอยากเลา อยากคย อยากถาม เกยวกบยาใหคยได”

นองยมไดหยบยา Enaril, Daonil, Glucophage ขนมาใหด แลวเลาวา

“หมอบอกวา อยาหยดยา ใหกนยาไปเรอยๆ จะไดคมโรคได ทกวนผมจะมอาการไอตอนเยนๆ ไออยเปนปแลว ไปหาหมอขอยาแกไอมากนหลายครงแลว”

6http://gotoknow.org/profile/aekasilapa

46

เมอคณอำนวยไดหยบยา Enaril ขนมาสรปใหฟงวา “คนไขคนไหนกนยาตวนแลวมอาการไอ หมอจะหยดยาและเปลยนเปนตวอนทมฤทธใกลเคยงกนให”

ฉนไดยนนองยมรำพงวา

“หมอบอกเราวา ยาทเลอกใหกนเปนยาด ไมรเลยวา หยดยาได”

นองยมมาพบเพอนอกคนททำงานอยทเดยวกน ชอ นองหล เมอเขากลม แลกเปลยนเรยนร ทง 2 คนเพงมารเรองการปวยของกนและกนกตอนมาเขากลม นองหล หยบยา Daonil, Glucophage ขนมาและเลาวา

“หมอบอกวา ใหกนยาใหตรงเวลา ผมไดยานแหละมากน กนวนละ 2 มอ เชา กบ เยน มบอยๆ ทหลงกนยาแลวใจสนตอนเชาของทกวน เวลา 7 โมง ผมจะกนยาทนท แลวมาทำงาน”

ฉนไดรวมฟงดวยตอนทนองหลเลาเรองของเขา ฉนจงบอกใหเขาเลาเกยวกบมออาหารและการดแลตวเองเมอมใจสนใหฟง นองหลเลาวา

“ผมกนกาแฟเปนอาหารเชา บางวนมากนททำงาน บางวนกนมาจากบาน บางวนมาถงททำงานกไดกนเลยบางวนกตดงานไดกนตอน 10 โมง บางวนทมอาการใจสน กหาอะไรหวานๆ เขาปากไวกอนเสรจงานจงไปกนกาแฟ”

เมอฉนใหเขาเลาตอเกยวกบการมาทำงาน เขาเลาวา

“ผมไปทำงานดวยมอเตอรไซด ใชเวลาเดนทางประมาณ 15 นาทโดยเฉลย มาทำงานคนเดยว เวลาออกจากบานสวนใหญกเปนเกอบ 8 โมงบาง 7 โมงครงบาง”

นองหลเปนคนไขทมคา HbA1C 10 ขนไปตลอดปทผานมา เรองทเขาเลาทำใหฉนเขาใจจดปญหาในระบบบรหารยาทกอผลตอภาวะคมนำตาลไมไดของนองหลชดเจนขน ฉนจงใหคำแนะนำวา “นองหลเอายาไปกนททำงานแลวกน ครงชวโมงกอนจะไปหาอะไรกนตอนเชา นองหลคอยกนยานะ”

ในชวงตอมาตอนเจอกบนองยม เขายนประวตผปวยใสมอฉน และมองหนาเหมอนใจจดจออยกบอะไรบางอยางสายตาฉนแวบไปดผลเลอดในประวต ความยนดกบงเกด ฉนวานองยมชนะแลว วนนนองยมมผลนำตาลในเลอดเพยงแค 155 มก./มล. ในขณะทในอดตทผานมา มนจะอยท 300 ขนไปตลอด ฉนบอกเขาพรอมถามไปวา “ดใจดวย คาเลอดเธอดมาก ลดลงเยอะเลย ตงใจตอนะ เธอยงมอาการใจสนอกไหม” คำตอบคอ “ไมมแลว”

ผลเลอดของนองยม บอกใหฉนรวา การจดเวท แลกเปลยนเรยนร ระหวางกนใหกบคนไขเบาหวานดวยวธ KMทไดเรยนรจากทมคณหมอนพธ ไดชวยการคลายทกขใหคนไขบางคน เรองของนองยม และนองหล ทำใหฉนไดเรยนร ประเดนทเกด Administration error จากระบบบรหารยาของเรา และนคอคณภาพงานสขศกษาในระบบบรหารทควรม P D C A (Plan-Do-Check-Action) กำกบ ในบรบท “การเชอมโยงสชมชนของวชาชพทมบทบาทบรหารยาใหผปวยทกคน” อนเปนบรบทหนงทถกคาดหวงจาก HpHA คณคาของ Agility ในระบบเภสชกรรม

47

บำบดของ โรงพยาบาล จงไมไดอยทการมรายงาน Administration error ทครอบคลมครบถวน รายงาน ADRครบถวน แตอยทความเรวในการตรวจจบปญหาในระบบภายในทวชาชพทำกนเอง และความไวในการรบรผลขางเคยงทเกดจากการบรหารยาในผรบบรการจากการใหสขศกษา โดยหมอเจเลาตอวา บนทกนแทนคำขอบคณแดทมงานเวชศาสตรครอบครว ร.พ.พทธชนราช พษณโลก และหมอเจยงเลาถงการใหความหมายของคนไขเกยวกบการรกษาตางจากคนรกษา ดงน

“กนยาตรงเวลา ในความหมายของคนไข หมายถง เวลาตามนากา กนยาตรงเวลา ในความหมายของคนรกษา หมายถง เวลาทเหมาะสมกบความตองการใหยาออกฤทธ”

“กนยากอนอาหาร ในความหมายของคนไข หมายถง ไมกนยาเมอทองวาง กนยาใหกอนกนอาหารมอนนๆอยางนอยกอนเรมกนอาหาร” กนยากอนอาหาร ในความหมายของคนรกษา สำหรบยาทวไป มความหมายเดยวกบคนไข และ หมายถง เวลากนยาเรมทเวลาครงชวโมงกอนเรมกนอาหาร”

สรปเปนความรไดวา กนยาตรงเวลาสำหรบคนไขเบาหวานมนยยะ หมายถง กนยากอนอาหารตรงเวลาทสามารถใหยาออกฤทธโดยไมเกดผลขางเคยง คอ นำตาลในเลอดตำ หากไมตองการใหคนไขเบาหวาน เกดนำตาลในเลอดตำ ผบรหารยาพงประเมนผลการบรหารยากอนอาหารโดยตวผปวยวา ถกตองตามประสงคหรอไม

การบรหารยากอนอาหารทพงประสงคของผปวยเบาหวาน ซงชวยลดภาวะแทรกซอนทงนำตาลในเลอดตำและนำตาลในเลอดเกน คอ

1. เมอบรหารยาแลว ระยะเวลาทผปวยกนยากบมออาหารนนๆ หางกนครงชวโมง เพอใหยาออกฤทธเหมาะสมทสด

2. การไมบรโภคอาหารซำเพอใหไดชอวากนยากอนอาหาร ซงเปนสาเหตเสรมใหนำตาลในเลอดคมไมได

การบรการสขภาพโดยเฉพาะในผปวยเรอรง ทเปนโรคทเกยวของกบวถชวต เกยวของกบพฤตกรรมดแลตนเองดงนน ผปวยตองควบคมตนเอง การจดการกบโรคดวยตนเอง จงจะสงผลลพธทดตอสขภาพ การรกษาดวยยาเปนเพยงสวนหนงของการรกษาเทานน การบรการทดตองบรการแบบองครวมทนอกจากดแลรางกายแลว ตองดปจจยอนทมผลตอการดแลรกษาดวย และตองเขาใจความหมายทผปวยใหเกยวกบการดแลรกษาวาถกตองเหมาะสมอยางไร ตองปรบกระบวนการดแลใหมประสทธภาพไดอยางไร

48

เรองเลาจากเหลาเภสชกร

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรบทบาทของเภสชกรกบการดแลผปวยเบาหวาน

บทบาทของเภสชกรมมากขนในการดำเนนการเชงรกเพอการดแลผปวยเบาหวาน ระยะหลงไดมการอบรมเภสชกร รานขายยา เกยวของกบการคดกรองผปวยเบาหวานโดยการเจาะเลอดปลายนว เรองของการใชยากบผปวยเบาหวาน การปรบเปลยนพฤตกรรมผปวย ฯลฯ โดยมเปาหมายเพอใหประชาชนเขาถงบรการมากขน ซงปจจบนน รานขายยาทกระจายอยทวประเทศ และมจำนวนไมนอยทผานการรบรองเปน “รานยาคณภาพ” ผปวยสวนหนงทไมไปรบบรการทโรงพยาบาล สามารถเขาถงบรการนไดโดยสะดวก งาย โดยเฉพาะคนทำงานทหาเชากนคำ ไมมเวลา มกไปใชบรการทรานยา ซงจะเปนแหลงทจะชวยคดกรองผปวยกอนเขาสระบบรกษาไดเปนอยางด โดยเฉพาะเภสชกรทนาจะเปนบคลากรสาธารณสขทตองเขาใจเบาหวานทครบทกมต

ดร.วลลาตนตโยทย1 ไดพดถงเภสชกรกบการดแลผปวยเบาหวานดวยความชนชมวา เภสชกรแตละจงหวดมการรวมกลมกนดมาก จนสามารถสรางนวตกรรมดานการดแลผปวยเบาหวาน ไมวาจะเปนเรองการใชใชวธงายๆ ในการชวยใหผปวยเบาหวานรบประทานไดถกเวลาและถกขนาด เรองการสงมอบยาฉดอนซลนใหผปวยทรกษาระบบความเยน เปนตน

เรองเลาจาก เภสชกรศภรกษ ศภเอม2 จากโรงพยาบาลอบลรตน ทบนทกความรในการเลอกใชยาของบคลากรสาธารณสขกบการดแลผปวยเบาหวาน ทตองใหความระมดระวงในระดบสงจากบนทกเรอง “ยาคน ไมใชสเทาlopid+simvas จงอยาประมาท”

“ปจจบนเราอาจพบวา การใชยารวมกนระหวาง gemfibrozil+simvastatin แมมขอหามใช แตแพทยกยงสงยาคกนเพราะ มความเชอวาไดประโยชนกบผปวย แตทวาจากงานวจยทตพมพ ป 2010 เรอง Effects ofCombination Lipid Therapy in Type 2 Diabetes Mellitus พบวา การใชยาสองชนดรวมกน ไมเกดผลดเหนอกวาการใช simvastatin เพยงตวเดยว นอกจากนในอดต คดความทแพทยในอเมรกาแพคด ตองจายเงนใหคนไขมากมาย เพราะการใชยา statin+ยา lopid นแหละชดเจน หาก ใครจายยาคนออกไป จงดแลตนเองระวงถก

1http://gotoknow.org/profile/copdmfaci2http://gotoknow.org/profile/frxeak

49

ฟองรองได ในกรณทหากเกดอะไรขนมากบคนไข”

เรองเลาในบนทกอาจารยวลลา ทชนชมความคดของเภสชกรในการใสใจในคณภาพของการเกบรกษาอนซลนเพอสงมอบอนซลนแชเยนใหผปวย ทผปวยกสามารถทำไวใชพกพาเมอตองเดนทางไกลได ท ภก.เอนก ทนงหาญ3

สงเรองเลาการดแลผปวยเบาหวานในบทบาทของเภสชกรเปนเรองราวของ ภก.ปญญา ธระกำจาย แหงโรงพยาบาลโพนสวรรค จ.นครพนม ดงน

ผปวยตองนำอนซลนจากโรงพยาบาลเพอไปฉดทบานตอ จำเปนตองเกบรกษายาอนซลนในสภาพทแชเยน หองยาจะจายยาอนซลนใหกบผปวยพรอมกบแนะนำใหผปวยซอนำแขงเพอแชในระหวางทเดนทางกลบบาน ผปวยบางรายจะนำกระตกใสนำแขงมาเอง แตผปวยสวนใหญจะไมไดเตรยมภาชนะอะไรมาเลย บานของผปวยบางคนอยไกลจากโรงพยาบาลมาก เชน ท ต.บานคอ มระยะทางหางจากโรงพยาบาลถง 40 กโลเมตร ตองใชเวลาในการเดนทางนาน หองยาไดแกปญหาทเกดขนโดยใชกระปองยาทเหลอใช นำไปบรรจนำเพอทำเปนนำแขง แลวใสอนซลนใหผปวยนำกลบบาน พรอมทงแนะนำวธการเกบรกษาอนซลนทถกตอง ตามฉลากยาควรเกบอนซลนไวทเยน อณหภม2–8 องศา C หรอตเยน แตหามแชแขงและตองไมถกแสงแดด

วสดอปกรณ ใชกระปองยาทเหลอใช นำ ชองแชแขงในตเยนเกบวคซน

การเตรยมการดำเนนงาน กอนวนคลนกเบาหวาน (วนพฤหสบด, ศกร) คนงานคดเลอกกระปองยาทเหลอใชเลอกกระปองทมขนาดพอเหมาะ นำมาทำความสะอาด แลวบรรจนำใสกระปองประมาณ ½ ของปรมาตรภาชนะนำไปไวในชองแชแขงประมาณ 1 วน

วธการดำเนนงาน พมพฉลากยา วธการฉด ปรมาณการใชแลวนำฉลากยาบรรจลงในซองซปนำอนซลนออกจากกลองยา และใสในซองซปเพอปองกนฉลากยาเปยกนำ ใสในกระปองยาทแชแขงทเตรยมไว สงมอบยาใหกบผปวยพรอมแนะนำวธการเกบยาทถกตอง ประโยชนทจะไดรบคอ ผปวยไดรบยาอนซลนทมประสทธภาพ เปนการรกษายาทถกตองตามระบบการรกษายาทตองแชเยน (Cold Chain) และทำใหผปวยทราบวธการเกบรกษายาอนซลนทถกตอง

ปญหากมบางในกรณทผปวยบางรายไมไดนำเอาอนซลนทแชในกระปองออก เมอเกบไวในตเยนทบาน ขวดยาและฉลากยาจงแชในนำเมอนำแขงละลายตว ทำใหฉลากยาเปอยยย สวนการแกไขปญหาทเกดขนแนะนำใหผปวยเอายาอนซลนและฉลากยาแยกออกจากกน กอนทจะเกบไวในตเยนทบาน ใหเกบกระปองนำแขงไวในชองแชแขง ซงจะมประโยชนเมอผปวยจำเปนตองพกพาอนซลนไปในสถานทอนๆ สวนยาอนซลนใหเกบไวในชองแชเยนปกต

เรองราวดๆ แบบน มาจากการสรางสรรคของคนทำงานทพฒนาบรการใหมคณภาพ ผรบประโยชนคอตวของผปวยเบาหวานทมไดรบการรกษาทเอาใจใสจากบคลากรทางการแพทยทเขาใจพวกเขา เปนการรกษาทคำนงถงบรบทของผปวยตามแนวทางของการบรการทางการแพทยดวยหวใจของความเปนมนษย

3http://gotoknow.org/profile/thanonghan

50

เบาหวานกบนวตกรรม

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรหากนวตกรรม หมายถง การพฒนาความร วธการ ทกษะ กระบวนการ กจกรรมใหมๆ การนำสงทมอยในชมชน

อนมาพฒนา หรอปรบใชในชมชนตนเอง และการนำสงทมอยมาปรบกระบวนทศนใหม หรอทำวธใหมแลวไดผลแลวนวตกรรมเกดขนตลอดเวลาในการดำเนนการสงเสรมปองกนรกษาฟนฟโรคเบาหวาน แตหากนวตกรรมทเกดขนไมมการเผยแพร การพฒนาและการนำไปใชประโยชนกจะไมเกดขน ดงนนจงไดการรวบรวมนวตกรรมทเกดจากการดำเนนงานดานเบาหวาน จากเวทการแลกเปลยนความรใน Gotoknow.org เพอเปนคลงความรททกคนสามารถเรยนรและนำไปประยกตใช ในการพฒนาระบบบรการสขภาพ ดงน

ไมตรวจเทา (Monofilament)บานกดจาน1

Monofilament โดยทวไป1http://gotoknow.org/blog/dmcop/88502

51

Monofilament บานกดจาน

วตถประสงค ใชตรวจการรบความรสกทเทาของผปวยเบาหวาน

วธการ

1) ใชไมตะขบ (เชอรอสาน) เจาะรโดยใชเขมฉดยาเบอร ๒๑ หมนลงไป

2) ใสกาวใสเอนเบดเบอร ๔๐

3) นำไปทดสอบแรงกดกบเครองชงสารเคม ใหไดแรงกด ๑๐ กรม

การใชประโยชน : ใชตรวจเทาผปวยเบาหวาน เพอการประเมนความเสยง และจากการทมการประดษฐไมตรวจเทาได จงทำให อสม.ประจำกลมเบาหวาน มอปกรณทเพยงพอในการปฏบตงาน สงผลใหเกดการกระตนใหผปวยดแลเทาตนเองใหดยงขน และชมชนมสวนรวมในการดแลสขภาพเทาของผปวยในชมชนของตน

โดย คณวลภา เฟอยงาราช นกวชาการสาธารณสข ๕ สถานอนามยบานกดจาน จ.สกลนคร

52

สญลกษณชวยใหใชยาไดถกตอง2

สญลกษณบอกขนาดและเวลารบประทานยา

วตถประสงค เพอชวยใหผปวยเบาหวานซงอานหนงสอไมไดใหสามารถใชยาไดถกตอง

วธการ การกำหนดสญลกษณวธการกนยาทผปวยสามารถเขาใจไดอยางงายๆ

การนำไปใชประโยชน

ใชสญลกษณวธการกนยาชวยผปวยอานหนงสอไมไดใหสามารถใชยาได

โดย ภก.อบดลเลาะ แวนาแว โรงพยาบาลยะรง จ.ปตตาน

“off loading”3

2http://gotoknow.org/blog/dmcop/892623http://gotoknow.org/blog/footcareclinic/219884

53

วตถประสงค เพอฟนฟการเกดแผลในผปวยเบาหวาน

วธการ ใชหลกชวกลศาสตร (Biomechanics) ของการเกดแผลในผปวยเบาหวานเพอทำใหนำหนกไมลงทแผลมาใชฟนฟในผปวยเบาหวาน

โดย นศพ.จฑามาส สวฒนภกด ,นศพ.ไพบลย ศรพงษสาร,นศพ.ศรนาถ จฬาวงศสวสด

นกศกษาแพทยป 5 คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด

ถงผาแทนใจ ใชยาเบาหวาน4

วตถประสงค การตรวจสอบวาผปวยเบาหวานรบประทานยาไดถกตอง ครบถวน หรอไม และเพอเปนการลดการใชถงพลาสตกในโรงพยาบาล

วธการ

1) แจกถงผาใหกบคนไข2) ผปวยนำยาทเหลอกลบมาดวยทกครงเพอนำยามาคน3) เจาหนาทจะตรวจสอบวายาทไดกลบคนมาคดเปนมลคาเทาไหร

การนำไปใชประโยชน นำไปกบผปวยเบาหวานคลนกเบาหวาน โรงพยาบาลสชมพ

โดย โรงพยาบาลสชมพ อ.สชมพ จ.ขอนแกน

เบาหวาน เบาใจ5

4http://gotoknow.org/blog/dmht-sichomphu/3603205http://gotoknow.org/blog/ambulampang/408654

54

วธการ จดทำแผนพบแขงขนาดจว มหนาหลง พบครง มขอความไมมากแตเปนขอความสำคญทผปวยควรจะจำไดและนำไปใชประโยชนในการดแลตวเอง

ลกษณะของแผนพบ หนาแรก ปกมชอ เบาหวาน เบาใจ และกมกลอนวาคมอาหารด ชวมสขออกกำลงกายไรทกข สนกสนานกนยาสมำเสมอ จตใจเบกบานคมเบาหวานได ในมอคณ

หนาทสอง แสดงเปาหมายในการควบคมโรคเบาหวาน เรองของตวเลขตางๆ ทผปวยควรร จะไดทราบถงสถานะโรคของตวเองได รวมทงขอควรปฏบตเมอมาเจาะเลอด

หนาทสาม เปนการเตอนความจำถงเรองการตรวจรางกายประจำปของผปวยเบาหวาน ซง จะตองมการตรวจหลกๆ ไดแก ตา ไต เทา ฟน ทผปวยลงบนทกวนท ทตวเองมาตรวจเพอเตอนวา ปนไดตรวจอะไรบางและหนาสดทายกจะเปนการไขขอสงสยเกยวกบเรองยา

การนำไปใชประโยชน แจงใหผปวยหลงรบบรการใหคำปรกษาผปวย

55

56

การสรางเครอขายเบาหวาน : พลงการเรยนร

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกรภาคเครอขาย เปนกลไกการขยายกจกรรมไปสชมชนทกวางขวาง สรางกระบวนการเรยนร ผานการแลกเปลยน

ประสบการณและการสอสารระหวางสมาชกเครอขาย และถอเปนกลไกทมประสทธภาพในการจดสรร จดการทรพยากรฯ การดำเนนงานดานการสงเสรม ปองกน รกษา โรคเบาหวาน ทผานมามลกษณะการทำงานเปนภาคเครอขายทเกดตอเนองจากเครอขายจดตง มการพฒนาและเสรมแรงจากภายใน ไดรบการกระตนจนสมาชกเครอขายเรมสรางพนธะสญญาของตนเอง ตอเครอขาย กอใหเกดการมสวนรวมจากทกภาคสวน ทำใหเกด “พลง” และ“กำลง” ในการขบเคลอนกจกรรม และเกดกระบวนการการทำงานในลกษณะทเปน “การดแล และแบงปน” หรอ“Care & share process” เครอขายทเชอมรอยเกาะเกยวกน ทำใหเกดการเตบโตทงวธคดและวถปฏบตไปดวยกน ในบนทกของ Gotoknow.org กจะเหนถงเครอขายทเกดขนทงในรปแบบเครอขายทางวชาการทมาแลกเปลยนเรยนร และสวนหนงเปนเครอขายทเกดขนจรงในพนท ตวอยางเครอขายเหลานเชน

ตลาดนดความรในการดแลผปวยเบาหวาน

รปแบบน นำหลกทางการตลาดมาปรบใชในการจดการความร พรอมๆ กบการสรางเครอขายการทำงาน มรปแบบการดำเนนงานทนาสนใจ เชน พอคา-แมขายในงานนคอ ทมสหสาขาวชาชพทใหการดแลผปวยเบาหวานจากโรงพยาบาล PCU และสถานอนามย และภาคเครอขาย ลกคาคอ ผปวย และ ญาต และบคคลทสนใจ ใชกระบวนการจดการความรและทำ AAR ทกครง กระบวนการเรยนรเหลานทำใหผทสนใจเรยนรไดแลกเปลยนความร ประสบการณ ไดเรยนร รจกเครอขายคนทำงานขามวชาชพ ประเดนทแลกเปลยนในตลาดนดความรจะเปนเรองระบบบรหารจดการ การทำงานเปนทมสหสาขาวชาชพ การพฒนาบคลากร ระบบรายงานและการเกบขอมล การทำงานเชงรก การคดกรองกลมเสยง การดแลรกษาตามเกณฑ การสงตอและการตดตามเยยม การใหสขศกษา การสนบสนนใหผปวยดแลตนเอง เชน เครอขายเบาหวานระดบจงหวดฉะเชงเทรา ปตตาน นครพนม อบลราชธานระยอง สราษฎรธาน เกดการเคลอนตอของแตละจงหวด มการจดทำแผนงานเพอขบเคลอน เนนการประสานงานทมใชการสงการ เพอกอใหเกด ความยงยน มการประสานระหวางโรงพยาบาล ศนยสขภาพชมชน (PCU) เรมจากอำเภอเดยวกน ทำงานอยางเปนทม และ จดทำ “คมอ” สำหรบผปวยเบาหวาน ยงมการขยายรปแบบการรวมเครอขายลกษณะเดยวกนนเปนตลาดนดความรการดแลผปวยเบาหวาน-ความดนโลหตสง ทมการจดขนในทกภาค

57

ประกอบดวย กจกรรมการพฒนาศกยภาพบคลากรสาธารณสขใหมความรและทกษะในการสรางเครอขาย สรางและพฒนาศกยภาพแกนนำชมชนใหสามารถดำเนนกจกรรมคดกรอง ปองกน สงเสรม ดแลรกษาและฟนฟสขภาพในเรองเบาหวาน ความดนโลหตสง พฒนาความรเรองโรคเบาหวาน ความดนโลหต แกประชาชน และคนหา Bestpractice ในชมชน

มหกรรม KM เบาหวาน

กจกรรมทถอวาเปนกจกรรมใหญๆ ทสรางพนทในการแลกเปลยนเรยนรใหกบผสนใจ เราจะรจกกนดในชอของมหกรรม KM เบาหวาน ประกอบดวยกจกรรมทมวตถประสงคทมงใหเกดแลกเปลยนเรยนร Best practice เพอการดแลผปวยเบาหวานทมประสทธภาพ สรางความรเรองการดแลผปวยเบาหวานจาก Best practice ทมอยภายในเครอขาย ตลอดจนสรางความรเรองการจดการความร หรอ KM ททำใหการดแลผปวยเบาหวานทมประสทธภาพ มการสรางขอตกลงความรวมมอระยะยาวภายในเครอขายทชดเจนกลมเปาหมายคอเจาหนาททถงตวชาวบาน โดยใชหลกการสงคมแหงการเรยนร (learning society)

หากมองในมมพนท กมกลม/เครอขายทรวมตวกนในระดบพนท เชน เครอขายแพทยแผนไทยกบการดแลผปวยเบาหวาน จ.อดรธาน กลมเครอขายแพทยแผนไทยกบการดแลผปวยเบาหวาน จ.อดรธาน ประกอบดวยโรงพยาบาลและ สถานอนามยในเขตอำเภอกดจบ,หนองววซอ, โนนสะอาด,ไชยวาน,บานผอ,เมอง และโรงพยาบาลศนยอดรธาน มการรวมกนจดทำ การขนตอนการจดบรการ และ CPG (Clinical practice guideline แปลวา”แนวทางเวชปฏบตทใชเปนคมอในการดแลรกษาผปวย”จะเปนแนวปฏบตเรองใดกได เชน “CPG การดแลผปวยเบาหวาน”, “แนวทางเวชปฏบตเรองวณโรค” เปนตน) พรอมทงรปแบบการรายงาน แนวทางการใหบรการ การนวดเทาดวยตนเอง และ ขนตอนการนวดเทาของหมอนวดแผนไทย โดยจะไมใชไมกดจด โดยมเขมมงทจะใหคนไขทอยในโครงการสามารถนวดเทาตนเองไดทกราย เปดพนทแลกเปลยนเรยนรออนไลนใน gotoknow.org เพอเปนสอกลางการดำเนนงานของเครอขาย

ชมรมเพอนเบาหวานตำบลบานนา

โดยกลมงานเวชศาสตรครอบครวและบรการสขภาพชมชนของโรงพยาบาลบานนา จดกจกรรมออกเยยมบานในชมชน ใหคำแนะนำการดแลสขภาพตนเอง ครอบครว ชมชนตามวถชวตทเปนอยจรง ทำใหผปวยเกดความตระหนกในการเฝาระวงภาวะแทรกซอนของโรค เกดการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนเปนเครอขายในการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน

จากปรากฏการณจะเหนไดวาเครอขายการทำงานดานเบาหวานไดมการพฒนาการของภาคเครอขายผานระยะท 1 ระยะทกอรป พบวาสมาชกหรอภาคของเครอขายโดยเฉพาะกลมแกนนำหรอภาคสวนนำ เหนเงอนไขและความจำเปนทจะตองทำงานประสานกนเปนเครอขายสะทอนออกมาในรปของเจตนารมณอดมการณ วสยทศนรวมกน(common perception) และสวนใหญกำลงกาว สระยะท 2 ระยะขบเคลอน พบวาเครอขายมฟอรมของการกอตวขน เหนโครงสรางทางความคดชดเจน ทงในแงปฏสมพนธ หรอกลไกการเชอมประสาน(bridge) การสอสาร และการบรการจดการซงสวนมากมลกษณะความสมพนธแบบไมมลำดบชน(hierarchy) แตละคน แตละกลม แตละองคกรเปนอสระตอกน ภาคแตละสวนสามารถบรหารจดการตนเอง (Self-regulating) ในการทำงานเครอขายไดอยางอสระ และบางเครอขายกำลงกาวเขาสระยะท 3 คอ ระยะขยายตว ทมการเคลอนเครอขายเกดประโยชนตามความ

58

สนใจรวม(Mutual interests/benefits) การทำงานเครอขายมลกษณะเปนการทำงานทสมาชกภาคเครอขายมสวนรวมอยางกวางขวาง(all stakeholders participation) สมาชกมลกษณะเสรมสรางซงกนและกน (complemen-tary relationship ) มการดำรงอยในเครอขายแบบพงพงอาศยกนและกน (interdependence) อยางไรกตาม การดำรงอยของภาคเครอขาย ขนอยกบความสามารถในการบรการจดความสมพนธใหเกดการบมเพราะความสมพนธความศรทธา และความไวเนอเชอใจตลอดจนการสรางกรอบทางความคด เพอใหเกดการแลกเปลยนขอมลขาวสารการแกปญหารวมกนอยางสรางสรรค รวมทงการดำเนนการรวมกนระหวางองคกรอยางตอเนอง ขอเปนกำลงใจใหกบทกเครอขายในการขบเคลอนกาวไปขางหนา เพอสขภาพทดของคนไทย

59

60

บทสงทาย : เบาหวาน มหนตภยเงยบทนาจบตามอง

พนส ปรวาสนา และจตพร วศษฏโชตองกร

เบาหวาน (Diabetes mellitus) ถอเปนโรคอกโรคหนงทกลายมาเปนโรคของคนกระแสหลกในระบบสขภาพของคนในสงคมไทยและสงคมโลก เนองเพราะมคณลกษณะทสำคญคอ “เมอเปนแลวรกษาไมหายขาด แตกสามารถปองกนได” และทสำคญอกประการกคอ เมอเปนแลวมกจะเกดภาวะแทรกซอนหรอโรคแทรกซอนเรอรงตามมาอกหลายชนด

ในทางของการเกดเบาหวานนน เปนผลจากการทฮอรโมนอนซลนทำงานบกพรอง ไมสามารถดงเอานำตาล(Insulin) ออกมาเผาผลาญเปนพลงงานแกรางกายได พลอยใหนำตาลถกกกเกบในกระแสเลอดมากจนเกนความจำเปน จนเกดเปนภาวะ “นำตาลในเลอดสงเกนปกต” ดงนนดวยความทเกยวของกบนำตาล คนไทยจงมชอทเรยกเบาหวานหลายหลายชอ อาท โรคหนกหวาน โรคปสสาวะหวาน (โรคมดตอม) โรคคนอวน โรคของคนรวย หรอแมแตโรคผสงอายกเรยก เพราะในอดตนนมความเขาใจวาเปนโรคทเกดขนกบผสงอายนนเอง

เปนทนาสงเกตวาบรรดาชอทนำมาเรยกเบาหวานนน จะเหนไดวาสวนใหญยดโยงกบพฤตกรรมการกน การอยแทบทงสน กลาวคอเปนโรคทเกดจากภาวะทผคนนยมบรโภคอาหารทมปรมาณของนำตาล แปง และไขมนสง ซงปจจบนพบวามสถตผปวยเพมมากขนอยางนาตกใจ จนอาจมองไดวาโรคเบาหวานเปนโรคอกโรคหนงทสะทอนใหเหนภาพการเปลยนแปลงทางสงคมไดเปนอยางด เพราะจากอดตทเปนสงคมเกษตรกรรม ผคนกนยมบรโภคอาหารท “เปนผกเปนปลา” (กนปลาเปนหลก กนผกเปนพน) สงเหลานนเปนวถวฒนธรรมทเรยบงาย สมถะ เปนภาพชวตทรอยรดสนทแนนอยกบธรรมชาต กนอยไมซบซอนและเรงดวน สงทบรโภคกมาจากปจจยหลกคอการ “ปลกเองเลยงเอง” แตพอสงคมววฒนเขาสความเปนคนเมองตามแบบสงคมอตสาหกรรม วถชวตกเปลยนแปลงจากการกนพชผกไปสอาหารประเภทแปงและนำตาลมากขน รวมไปถงอาหารสำเรจรปทหลากรปลกษณทจบจายสะดวกสบายโดยอาจไมจำเปนตองเสยเวลาปลกเองเลยงเองดงอดต

ในทำนองเดยวกนนน กเปนทรบรอยางกวางขวางวา โรคเบาหวานยงมความเชอมโยงกบระบบกรรมพนธมากเปนพเศษ จนใครๆ กเคยไดเชออยางปกใจมาแลววาโรคชนดนเปน “โรคฟาประทานมากบพนธกรรม” ซงจรงๆ

61

แลวไมเปนไปตามนนเสยทงหมด เพราะคนทมญาตสายตรงทเคยมประวตเปนโรคเบาหวาน กไมจำเปนตองปวยเปนโรคนไปแบบอตโนมต เพยงแตเปนผมความเสยงทจะเปนเบาหวานเทานนเอง ดงนนจงเหนไดชดวา พฤตกรรมการกน หรอการบรโภคนน ดจะเปนปจจยเกอหนนสการเปนโรคเบาหวานมากกวาใดๆ เลยดวยซำไป

นอกจากน ภาพลกษณอนสำคญอกประการของโรคเบาหวานทผคนรบรจนกลายเปน ความหวาดวตกแสนสาหสกคอภาวะทเปนแลวไมสามารถรกษาใหหายขาดได ซำรายยงนำพาใหเกดโรคแทรกซอนเรอรงอกมากมาย จนกลายเปนวาทกรรมเรยกขานวา “โรคญาตเยอะ” เพราะกระทบตรงตอระบบสขภาพของคนเราโดยตรงทงทางตาไต สมอง หวใจ และหลอดเลอด ซงภาวะแทรกซอนเหลานน ลวนเกดขนแบบเงยบๆ ชนดทวาคนปวยไมรตวมากอนมารตวอกทกเขาสภาวะเรอรงไปแลวกวาได และนนกเปนทมาของการเรยกขานกนโดยทวไปอกวา “โรคเงยบ” หรอภยเงยบดวยเชนกน

แตอยางจากกตาม ถงโรคเบาหวานจะเปน “โรคเรอรง” ทเปนแลวรกษาใหหายขาดไมไดกจรง แตสงทไมอาจปฏเสธไดกคอ เมอเปนแลวเราตางกสามารถควบคมได หรอแมแตในหวงยามทยงไมเปนโรคชนดน เรากสามารถปองกน หรอเฝาระวง (Surveillance) ไดเชนกน โดยการทำความเขาใจอยางมสต มหวใจทเขมแขง มองโลกในแงด บรหารจดการระบบสขภาพผานการกนการอยอยางเหมาะสม เปนตนวา ไมบรโภคอาหารทมปรมาณนำตาล แปงและไขมนสงจนเกนความจำเปน แตควรหนกลบมามองอาหารประเภทพชผกและสมนไพร (ธรรมชาตบำบด) ใหมากขน รวมถงการสรางนสยรกการออกกำลงกายใหกบตวเอง เพราะวธการเหลานจะชวยกระตนทงทางตรงและทางออมใหฮอรโมนอนซลนทำงานไดอยางมประสทธภาพ

และทสำคญอกประการหนงกคอ การไมละเลยทจะสรางระบบเฝารงใหกบตวเองอยางตอเนองจนเปน “วฒน-ธรรมทางสขภาพ” ดวยการสงเกตอาการตางๆ ทเสยงตอการเปนเบาหวานอยางงายๆ อาท ปสสาวะบอยและกระหายนำอยบอยๆ เนองจากสญเสยนำไปทางปสสาวะเปนจำนวนมาก “กนเกง หวบอย แตนำหลกลด”เนองจากรางกายไมสามารถสลายพลงงานจากไขมนได จงจำตองสลายพลงงานจากโปรตนและไขมนแทนสงผลใหเกดอาการ คนตามผวหนง ผวหนงอกเสบ เกดการตดเชองาย และเมอเปนแผลแลวแผลจะหายชา อาการเหนภาพไมชด ตาพรามว เทาเปนแผลงาย เหนบชา ไรความรสก เปนอมพฤต อมพาต เปนตน

ดงนนจงอาจกลาวไดวา ปจจบนนโรคเบาหวานเปนโรคทคนไทยและสงคมโลกเรมรจกกนเปนอยางด ผานวาทกรรมจำกดความงายๆ คอ “รกษาไมหายขาด แตควบคมและปองกนได” รวมถงการเปนเสมอนประตสขภาพทเปดพาใหโรคตางๆ ไดคบคลานเขามาสรางกายอนเปนภาวะแทรกซอนนนเอง ตลอดจนการสมพนธยดโยงกบความเปน การกนอาหาร และการออกกำลงกาย ดวยเชนกน

แตเหนอสงอนใด ความไมมโรค ยอมเปนลาภอนประเสรฐ กระบวนการปองกน มใหระบบสขภาพเสอมทรดนน จงถอเปนหวใจหลกเพราะนนคอระบบคมกนอนแขงแกรงทจะทำใหคนเราไมถกคกคามโรครายตางๆ หรอหากตองชะตากรรมกบการปวยไขใดๆ สงสำคญและยงใหญทสดกคงหลกไวพนการมองโลกและชวตในมมบวก สรางขวญกำลงใจใหกบตวเองพรอมๆ กบการเรยนรและทำความเขาใจในกลไกทจะดแลตวเองอยางถกวธ เพอใหสามารถหยดยนอยในวถของการใชชวตไดอยางไมโศกเศรา หดหจนเกนเหต เพราะเมอใดทจตใจเขมแขง รางกายกยอมเขมแขงตามไปดวยเชนกน เพราะนนคอ “สขใจ กายกเปนสข”

62

เกยวกบผเขยน

นายพนส ปรวาสนานกกจกรรมนกศกษามหาวทยาลยมหาสารคาม

เปนคนกาฬสนธโดยกำเนด แตเสมอนราวกบวาชวตและลมหายใจ ไดกอเกดและเตบโต สบมาจนถงทกวนน กเพราะการไดเปนสวนหนงของมหาวทยาลยมหาสารคาม โดยการเปนนสตเมอป 2534 ทกวนนยงมความสขกบการเปนสวนหนงของมหาวทยาลย และมความสขกบการไลลาความฝน ปจจบนทำงานขบเคลอนงานกจกรรมนกศกษาทมหาวทยาลยมหาสารคาม และเขยนบนทกเรองราวผานประสบการณท http://gotoknow.org/blog/pandin

63

นายจตพร วศษฏโชตองกรนกวชาการอสระ/นกศกษาปรญญาเอก

สำเรจการศกษาทางดานการสงเสรมสขภาพ (Health Promotion) ผานการเปนนกวจย ของ สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ทำงานวจยเพอทองถนเชงประเดนทเกยวของกบการ Empowerment ชมชน และทำงานเปนนกวจยของสำนกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา ประเดน “การจดการความขดแยง กรณปญหาสามจงหวดชายแดนภาคใต” ปจจบนกำลงศกษาปรญญาเอกทางดานประชากรศกษา มหาวทยาลยมหดล, เปนนกวชาการอสระ และทำงานเปนวทยากรกระบวนการเชงประเดน กระบวนการถอดบทเรยน การจดการความร และการประเมนผลแบบเสรมพลง การวจยเพอปฏบตการทางสงคม และเขยนบนทกแลกเปลยนเรยนรผานประสบการณการทำงานท http://gotoknow.org/blog/mhsresearch

64