Giriş ve Amaç: Türkiye’de çağrı Merkezlerinde çalıĢan iĢçi

sayısı 2012 yılında 58.000 kiĢi olarak tespit edilmiĢ sektör

geliĢme trendi dikkate alındığında 2014 yılında 80.000 kadar

kiĢinin çağrı merkezlerinde çalıĢacağı öngörülmüĢtür. Çağrı

merkezleri teknolojinin yoğun ve sıkıĢık alanlarda kullanıldığı

iĢyerleridir. Beklenen elektromanyetik alan kaynakları kiĢinin

kullandığı ve çevresinde kullanılan masaüstü bilgisayarlar,

kablosuz kulaklıklar ve fareler gibi eklentiler, kablosuz internet

eriĢim ağları, ıĢıklandırma, havalandırma-iklimlendirme

araçları, sunucu merkezleri ve tüm bu elektrikli, elektronik

araçlara güç ve veri taĢıyan kablo sistemleridir.

Elektromanyetik alanların sağlık etkileri konusunda yapılan

geniĢ kapsamlı çalıĢmalar yorgunluk, baĢ ağrısı, gerginlik-

sinirlilik, cilt kuruması gibi yakınmalarla elektromanyetik alan

sunukluğuyla iliĢkili olabileceğini düĢündürmektedir. Çağrı

operatörlüğü, sesin profesyonel amaçla kullanıldığı

iĢlerdendir. Sesin zorlu ve tekrarlı kullanımının sesin kalite ve

sürekliliğine iliĢkin çeĢitli yakınmalara neden olabileceği

bilinmektedir. Ayrıca, bilgisayar ekranıyla uzun sürelerle

çalıĢıyor olmalarının çeĢitli göz yakınmalarına neden

olabileceği düĢünülerek ilgili göz-görme yakınmalarına iliĢkin

sorular anketle yöneltilmiĢtir. ÇalıĢmayla, yeni ve hızlı

geliĢen, kendine özgü çok sayıda sağlık riski barındıran

sektörde, çalıĢanların maruz kalmaları olası elektromanyetik

alanlarla ilgili olabilecek yakınmalarının, ekranlı araçların ve

sesin profesyonel kullanımının beklenen etkilerine yönelik

olabilecek yakınmalarının iĢ sağlığı açısından

değerlendirilmesi amaçlanmıĢtır.

Gereç, Yöntem ve Çalışmanın Kısıtlılıkları: ÇalıĢma

tanımlayıcı niteliklidir. Evreni, anket sorularını yanıtlayan 1486

kiĢiyle sınırlıdır. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ĠĢ

TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı (ĠTKB) tarafından 2012 yılında

yürütülen planlı teftiĢ çalıĢmasının sağlık boyutu Ġstanbul

Meslek Hastalıkları Hastanesinin katılımıyla

gerçekleĢtirilmiĢtir. Hazırlanan web tabanlı anket ĠTKB

aracılığıyla duyurulmuĢ, 6 ay süreyle eriĢime açık tutulmuĢtur.

Anketle, çağrı operatörlerine ilgili yakınmalara yönelik sorular

yöneltilmiĢtir. Yakınmaların varlığı dıĢında kendilerini rahatsız

etme düzeyi 10 basamaklı likert ölçeği sunularak ölçülmüĢtür.

Yakınmaların anket tekniğiyle elde ediliyor olması, likert

benzeri görsel yakınma derecesi cetveliyle sınırlanmaya

çalıĢıldıysa da önemli bir kısıttır. Veriler SPSS paket

programıyla değerlendirilmiĢtir.

Bulgular: Yapılan ankete, 51 farklı iĢyerinde çağrı

operatörlüğü iĢi yapan 1486 kiĢi katılmıĢtır. Çağrı

operatörlerinin 1063’ü (%71.6) kadındır. Ankete katılanların

ortalama yaĢı 26.6+0.1yıldır. Ortaokul mezunu olduğunu

bildiren sadece 2 kiĢidir. Eğitim durumunu lise mezunu olarak

iĢaretleyen 185 kiĢi (%12.4), üniversite mezunu olarak

iĢaretleyen 1255 kiĢi (%84.5) ve yüksek lisans mezunu olarak

iĢaretleyen 44 kiĢi (%3.0) bulunmaktadır. Katılanların 1069’u

(%71.9) bekardır. Ankete katılanların 624’ü (%42.0) hiç sigara

içmediğini, 787’si (%53.0) halen sigara kullandığını

belirtmiĢtir.

Ortalama çalıĢma süreleri 2.69±0.05 yıldır. Çağrı

operatörlerinin %57’sinin çalıĢma süresi iki yıldan azdır.

Çağrı operatörleri günde ortalama 110 çağrıdan fazla

(Ortalama: 112.01±1.65) çağrı yanıtlamaktadırlar. Çağrı

operatörlerinin tahminlerine dayanılarak, günde karĢıladıkları

sinirli ses tonu içeren çağrı sayısı ortalama 41.95±1.08 ve

küfür içeren çağrı sayısı ortalama 11.98±0.49 çağrıdır. Ankete

katılan çağrı operatörleri ortalama 6881.2±123.9 saat çalıĢmıĢ

ve çalıĢtıkları sürede ortalama 81397±2298 çağrı

yanıtlamıĢlardır. ÇalıĢtıkları her saat baĢına ortalama 11 çağrı

yanıtlamaktadırlar.

Yakınmanın şiddeti hakkında

görüşleri

Eforla uyumsuz

yorgunluk -halsizlik

hissi

Baş ağrısı Gerginlik / Sinirlilik Cilt kuruluğu

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

0 Hiç olmadı 100 6,9 74 5,1 88 6,0 442 30,3

1 Çok hafif 121 8,3 135 9,3 152 10,4 139 9,5

2 Çok hafif 144 9,9 114 7,8 117 8,0 127 8,7

3 Hafif 121 8,3 144 9,9 98 6,7 97 6,6

4 Hafif 104 7,1 135 9,3 102 7,0 78 5,3

5 Orta 216 14,8 191 13,1 189 13,0 130 8,9

6 Fazla 138 9,5 117 8,0 130 8,9 85 5,8

7 Fazla 148 10,1 128 8,8 110 7,5 81 5,6

8 Çok fazla 138 9,5 139 9,5 155 10,6 119 8,2

9 Çok fazla 133 9,1 132 9,0 183 12,5 104 7,1

10 Dayanılmaz 96 6,6 150 10,3 135 9,3 57 3,9

Toplam 1459 100,0 1459 100,0 1459 100,0 1459 100,0

ÇAĞRI OPERATÖRLERĠNĠN ELEKTROMANYETĠK

ALANLAR, SESĠN KULLANIMI, EKRANLI ARAÇLARA

ĠLĠġKĠN SAĞLIK YAKINMALARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ. KARADAĞ Özkan Kaan*, TUTKAN Hava*, ÇUKADAROĞLU Çağrı*

*Ġstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi

17. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi 20-24 Ekim 2014 Edirne. Halk Sağlığı Uzmanları Derneği – Trakya Üniversitesi. (Poster Sunum)

Tablo 1: Elektromanyetik alan etkilenmesiyle bağlantılı olabilecek yakınmaların

dağılımı ve hissedilen şiddeti.

Çağrı operatörlerinin 942’si(%63.4) haftanın 6 günü çalıĢtığını

ifade etmektedir. Dikkat çekici nokta formel bir sektörde haftada

7 gün çalıĢanların %1.7 gibi bir değerle var olmasıdır. Sınıflı

verilerde ortalama hesabıyla günlük çalıĢma süreleri ortalaması

8.86±0.01 saat olarak hesaplanmıĢtır. Ankette haftalık çalıĢma

süresi saat olarak sorulmamıĢtır ancak günlük çalıĢma

sürelerinin sınıf içi ortancasıyla haftada kaç gün çalıĢıldığı

sorusuna verilen yanıtlar kullanılarak yapılan hesaplamaya göre

haftalık çalıĢma süresi ortalaması 50.26±0.17 saattir.

Çağrı operatörlerinden 653 kiĢi (%44.8) günlük harcanılan

eforla uyumlu olmadığı düĢünülen yorgunluk ve halsizlik hissi

yakınmasının, 666 kiĢi (%45.6) baĢ ağrısı yakınmasının, 713

(%48.9) kiĢi gerginlik, sinirlilik yakınmasının, 446 kiĢi (%30.6)cilt

kuruluğu yakınmasının Ģiddetini orta düzeyin üzerinde

belirlemiĢtir.

Çağrı operatörlerinin 318’i (%21.4) profesyonel ses eğitimi

aldığını belirtmiĢtir. Çağrı operatörlerinin 1231’i (%84.4) ses

kısıklığından, 1299’u (%89.0) sesinde kabalaĢma ve

çatallanmadan, 1320’si (%90.5) boğaz ağrısından çeĢitli

düzeylerde yakınmaktadır. Son bir yıl içerisinde ses kısıklığı ya

da seste kabalaĢma-çatallanma nedeniyle hekime

baĢvurduğunu ifade eden 714 kiĢi (%48.9), ses telleri nodülü

tanısı konduğunu ifade eden 164 kiĢi (%11.2) bulunmaktadır.

Ekranlı araçların kullanılmasıyla ilgili anket yanıtlarıyla, çağrı

operatörlerinin 1316’sı (%90.2) gözlerinde yanma hissinden,

1257’si (%86.2) gözlerinde kaĢınmadan, 1126’sı (%77.2)

gözlerinde batma hissinden, 1077’si (%73.8) bulanık görmeden

çeĢitli düzeylerde yakınmaktadır.

Sonuç: Çağrı operatörlerinde eforla uyumsuz yorgunluk-halsizlik

hissi, baĢ ağrısı ve gerginlik – sinirlilik hissinin %90’ın üzerinde

sıklıklarda, cilt kuruluğunun %70’e yakın sıklıkta bulunması

dikkate değer verilerdir. Çağrı merkezleri çalıĢanlarına,

elektromanyetik alan ölçümleriyle korele geniĢ çaplı akut

semptom belirleme çalıĢmalarının yapılması yararlı olacaktır.

Ses telleri nodülü tanısı alan ve son bir yıl içerisinde sağlık

birimlerine ses kalitesinde bozulma nedeniyle baĢvuranların

sıklığı dikkate değerdir. Ekranlı araçlardan kaynaklanabilecek

görme fonksiyonuna iliĢkin sağlık sorunları da önemli sıklıkta

saptanmıĢtır. Söz konusu yakınmaların çalıĢmayla saptanan

sıklığı absentizm, iĢ verimliliği, psikososyal risklerin

gerçekleĢmesi, çalıĢan doyumu, iĢ barıĢına iliĢkin olumsuz

etkilere yol açabilecek düzeyde olduğu düĢünülmüĢtür.

Anahtar sözcükler: çağrı operatörleri, elektromanyetik alan,

ekranlı araç, sesin profesyonel kullanımı, iĢ sağlığı