Anne-Maree PinderChuyên Viên Điều Dưỡng Lâm Sàng

Clinical Nurse Specialist

Box Hill Emergency Department

1

Mục tiêuXác định vùng cột sốngGiải phẫu học căn bản cột sốngXác định tổn thương cột sống và tủy sốngHiểu rõ cơ chế chấn thương trong CTCSXác định Sự Chăm sóc Khoa Cấp Cứu cho

bệnh nhân nghi ngờ bị tổn thương tủy sống

2

Định nghĩa tổn thương tủy sống

3

Tổn thương tủy sốngTổn thương không hồi phụcHậu quả tác động lên cá nhân, gia đình,

bạn bè (và xã hội)Phần lớn ở nam giới dưới 3079% là nam giới liệt mới ở Úc năm 2003.

4

Cột Sống

5

Chức năng cột sống?

Nâng đỡ cấu hình đầu, cổ, vai, thân Giúp các cử động cúi, ngửa, xoay.Bảo vệ cơ quan nội tạngNền tảng nơi bám rễ thần kinh, cơ và dây

chằng.

6

Rễ thần kinhGồm 31 đôi rễ

8 Cổ

12 Ngực

5 Thắt lưng

5 Thiêng

1 Cùng

Các rễ thần kinh kiểm soát tất cả vận động, cảm giác, phản xạ cơ thể

7

Loại tổn thươngMột phần- tổn thương tủy sống một

phần – gây ra chỉ mất một phần vận động hay cảm giác dưới mức tổn thương

Toàn phần- gây ra mất toàn phần vận động, cảm giác, phản xạ dưới mức tổn thương

8

Tổn thương nơ rôn vận động trên

Ngang N12- TL1 hay trênMất chức năng kiểm soát dưới tổn

thươngTăng trương lực cơPhản xạ tăng sau khi xốc tủy quaLiệt cứng

9

Tổn thương nơ rôn vận động dưới

Ngang N12-TL1 và dướiMất chức năng chủ ý dưới mức tổn

thương Giảm trương lực cơMất phản xạLiệt mềm

10

• Liệt tứ chi

Tổn thương Ngực 1

và cao hơn

• Liệt hạ chi

Tổn thương Ngực 2 và thấp hơn

11

Loại tổn thương tủy sốngHội chứng liệt tủy sống trung tâmThường gây ra bởi cơ chế cúi quá mức. Thấy ở người

già sau téMất chức năng hai tayHai chân không tổn thươngChức năng ruột già và bọng đái bình thườngHội chứng liệt tủy trước Thường với cơ chế cúiMất cảm giác đau và nóng lạnh dưới tổn thương

12

Hội chứng Brown-Sequard

Thường thấy sau tổn thương xâm nhập tủy sống: đạn bắn, dao đâm

Bị cắt ngang nửa tủy sống trước sau một bên

Mất cảm giác đau và nóng lạnh bên kia

13

Những nguyên nhân hàng đầu liệt tủy sống

Tai nạn xe gắn máy- Ở Úc năm 2002-2003: 50% tổn thương liệt tủy sống với 78% tai nạn xe gắn máy

Té caoThể thaoLặnThể thao nướcTrượt tuyếtXe đạpVết thương xuyên thấu: Đạn, dao

14

15

16

Những nguyên nhân hàng nhì liệt tủy sống

Khiêng xách không đúng tư thếHạ oxy và huyết áp (gây thiếu máu)Phản ứng biến dưỡng cấp tính gây ra phù

nề tủy sống

17

Cơ chế chấn thương

Cúi

Thường thấy trong tai nạn xe gắn máy, cúi quá mức cổ so với tầm độ hoạt động bình thường

Phần lớn ngang C5 & C6

18

Ngửa quá mức

Ngửa

Thường té khi đầu ngửa ra sau hay bị xe gắn máy đụng phía sau

Đứt dây chằng chéo trước

19

Cơ chế lúnLực nén dọc trục

cơ thểChấn thương theo

trục do té cao, lặnTổn thương tủy

sống nặngTầng C5-C6

20

Khi nào nghi ngờ tổn thương tủy sống?

Chấn thương sọ não- Phải nghĩ đến chấn thương cột sống cổ

Chấn thương ngực- Phải nghĩ đến CT cột sống ngực

Chấn thương bụng – Phải nghĩ đến CT cột sống thắt lưng

21

22

Triệu chứng chủ quan và khách quan bệnh nhân TTTSẤn đau cổRối loạn cảm giácChâm chích/têMất kiểm soát cơLiệt một phần hay toàn phầnĐau dữ dộiPhù nề/ Bầm máuMất khả năng xuất tiết mồ hôiMất khả năng điều hòa thân nhiệtRối loạn tri giácMất khả năng thở

23

Nguyên tắc đầu tiên trong săn sóc cấp cứu bệnh nhân nghi ngờ TTTS là

Bất động!!!!!!Bất động!!!Bất động!!!Bất động!!!

Đừng bao giờ lặp lại cùng cơ chế chấn thương

24

Ai cần bất động?Tai nạn xe hơi /xe gắn máyTai nạn xe đạp /xe gắn máyTéĐau cổChấn thương sọ nãoTriệu chứng thần kinhGãy xương mặt hay nghi ngờ gãy xương mặtTai nạn lặn

25

Bất động cột sống cổBệnh nhân nằm ngửa trên mặt phẳng

cứng, toàn thân gióng hàng thẳng trục mũi- rốn- ngón chân ( NOSE – NAVEL- TOES)

Cổ ở vị trí trung lập mắt ngó trần nhà

26

Làm thế nào áp dụng bất động cột sống cổ bệnh nhânCần hai ngườiTrao đổi với bệnh nhân việc gì sắp làmNGƯỜI THỨ NHẤTCố định cột sống cổ NGƯỜI THỨ HAILấy hết tư trang, vòng tai, nhẫn cưới, dây

chuyềnNhét nẹp cổ dưới cổKhóa nẹp cổ lại

27

28

29

Phương pháp cố định không có nẹp cổ

Nếu bệnh nhân có cổ ngắn quá hay bị vết thương xuyên thấu

Quấn khăn tròn lại để hai bên đầu bệnh nhân.

Dán bằng băn dán đàn hồi Đặt băng dán đầu vào khăn cuộn tròn và dán vào

nệm

30

LĂN TRÒN- CẦN ÍT NHẤT 4 NGƯỜI

LÃNH ĐẠO

Giữ cổ

Hô khi lăn tròNgười giữ vùng vai

Giữ phần trên cơ thểNgười giữ vùng háng:

Giữ phần giữa cơ thểNgười giữ chân

Giữ hai chân

Mục tiêu:

Giữ toàn bộ thân gióng thẳng hàng

Tất cả kíp phải hành động theo nhóm

Bác sĩ:

Khám cột sống và lưng

Đánh giá vùng đau

Thực hiện thăm khám đánh giá trương lực cơ hậu môn

31

32

A- AirwayĐường thở và cột sống cổ

BẤT ĐỘNG BỆNH NHÂNĐÁNH GIÁ ĐƯỜNG HÔ HẤPDÙNG nâng hàm NẾU CẦNLUÔN LUÔN CẨN THẬN KHI HÚT ĐÀM

NHỚT

33

B- Breathing Hô hấpQuan sát xem bệnh nhân có tự thở? Thở khó

khăn? Cử động bất thường ngực và bụng có thể liên

quan đến tổn thương cột sống cổNghe phổi

Thông khí quản và giúp thở có thể cần thiết nếu hô hấp bất thường- đánh giá thường xuyên khi thấy bệnh nhân mệt

Cho thở oxygen để tối ưu sự thông khí và giảm bớt tổn thương thứ phát

34

ĐÁNH GIÁ HÔ HẤPPhân bố thần kinhC3-C5 : cơ hoànhC5-N1: Cơ ngực để banh vùng ngực caoN1-N12: cơ gian sườnN5-N12: cơ bụng

35

C – Circulation/ Tuần hoànBắt mạch và nhiệt độ daCho đường truyền tĩnh mạchGiám sát nhịp tim, sự đều đặn nhịp tim, huyết ápCho hồi sức bằng dịch truyền nếu tuần hoàn rối

loạnBất cứ tổn thương tủy sống nào trên N5 sẽ ảnh

hưởng giảm nhiều ảnh hưởng trực giao cảmDẫn tới nhịp tim chậm và dãn mạch gây ra hạ

huyết ápLuôn luôn loại trừ những nguyên nhân hạ huyết

áp khác36

Đánh giá tim mạch

Sốc thiếu dịchNhịp tim tăngDa lạnh ẩmCo mạchSờ da lạnhDa tái nhợt

Sốc thần kinhNhịp tim chậmDa khôDãn mạchSờ da ấmDa hồng

37

Đánh giá tim mạch

Giữ huyết áp tâm thu giữa khoảng 80-90mmHg

Tiên đoán giảm nhịp tim và huyết áp nếu tổn thương tủy sống trên N6

38

D- Disability/mất khả năngĐÁNH GIÁ TÌNH TRẠNG TRI GIÁC

BỆNH NHÂN RẤT QUAN TRỌNG NẾU KÈM CHẤN THƯƠNG SỌ NÃO

NẾU BỆNH NHÂN HÔN MÊ PHẢI BẤT ĐỘNG CỘT SỐNG VÌ KHÔNG THỂ LOẠI TRỪ TỔN THƯƠNG TỦY SỐNG

39

E – Expose/Thay quần áo BN

Luôn luôn giữ tư thế bất động khi thay quần áo bệnh nhân

Theo dõi kế tiếpĐánh giá bệnh nhân từ đầu đến ngón chân

40

Điều hòa nhiệt độBệnh nhân có thể thích ứng nhiệt độ cơ thể với

môi trường chung quanhTừ đó nếu trời nóng bệnh nhân không thể tự

làm mát đượcNếu trời lạnh bệnh nhân không thể tự làm ấm

được vì bệnh nhân mất khả năng runGiám sát kỹ nhiệt độ da bệnh nhânLàm ấm bệnh nhân dần dần và chậm rãi

41

Tiêu hóa

Rủi ro trào ngược thức ăn và hít vào phổi do dãn cơ vòng đầu dưới thực quản

Không cho bệnh nhân ăn gìĐặt thông mũi bao tử

42

THẬNTT TS có thể gây ra bọng đái liệt nhãoBí tiểu nhanh chóng xảy ra.Đặt thông tiểu, giám sát lượng nước tiểu

và ghi nhận lại mỗi giờGhi biểu đồ cân bằng nước điện giải

43

Đau và sự lo lắngBệnh nhân thường lo lắng và sợ hãiThường xuyên an ủi bệnh nhân nhưng

phải chân thànhLàm việc bàn bạc với gia đình các quyết

địnhBệnh nhân có thể bị đau- Đánh giá

thường xuyên và cho giảm đau44

Bệnh nhân có thai

Bệnh nhân nữ có thai trên 20 tuần không nên cho nằm thẳng trên lưng

Có thể bị hạ huyết áp tư thế nằmTử cung đè lên Tĩnh mạch chủ dưới và giảm

đi cung lượng máu gây ra hạ huyết áp.Nghiêng tấm ván lưng và khung chậu bệnh

nhân khoảng 15-20 độ bằng cách đặt một gối chêm giữa hai háng

45

References Campagnolo, D. 2005. Autonomic dysrelexia in spinal cord injury.

eMedicine CENA: Trauma Nursing Program- Emergency Care (Initial

Resuscitation Manual) 2004 Crispps, R.A 2004. Spinal cord injury, Australia 2002-2003. Injury

Research and Statistics Series Number 22. Adelaide. Available from:http//www.nisu.flinders.edu.au

Newberry (1998) Sheey’s Emergency Nursing Principles and Practice

Schreiber, D. 2006. Spinal cord injury. edMedicinehttp://www.emedicine.com/EMERG/topics553.htm Sherrin,F.2005. Spinal cord injury: causation and patho physiolgy. Emergency Nurse 12(9):29-38 Thompson (2003) Spinal Immobilisation. Power Point presentation

Hand, H. (2001). Shock. Nursing Standard, 15(48), 45-52.

46